De Verlichting

Uitwerking van de leerdoelen

Paragraaf 1: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting
over een meer rechtvaardige samenleving (1650-1789)?

• je kunt uitleggen hoe de wetenschappelijke revolutie ontstaat

1 ontdekkingsreizen,
2 ambachtelijke technieken,
3 humanistische tekstanalyse,
4 rationalisme van Descartes en
5 empirisme van Locke
• je kunt uitleggen hoe verlicht denkers vonden dat de wetenschappelijke
methoden moesten worden toegepast op de samenleving
Afstand doen van geloof en traditie
Optimisme over begrijpen, verklaren en verbeteren van de wereld
Paragraaf 1: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting
over een meer rechtvaardige samenleving (1650-1789)?

• Je kunt uitleggen waarom men begon te discussiëren over de

positie van het geloof in de samenleving.
De Wetenschappelijke Revolutie leidde tot uitvindingen en
nieuwe inzichten, zoals de zwaartekracht. Dat stelde de positie
van godsdienst in de samenleving ter discussie (vgl. Beccaria)
• Je kunt uitleggen wat het gevolg van de discussie over
godsdienst was.
Godsdienst werd steeds minder gezien als verantwoordelijkheid
van de staat of vorst, maar als zaken van het individu.
Je kunt uitleggen welke verlichte ideeën over onderwijs,
opvoeding en de verspreiding van kennis ontstonden.
• Opvoeding: de mens was van nature zondig, dus lag de
nadruk op straffen om het kind beheersing en
gehoorzaamheid bij te brengen;
verlichters, als Rousseau zagen de mens als van nature ‘goed’
• Locke: kind was onbeschreven blad > ‘goed’ maken en
interesse kweken
• Verspreiding van kennis was noodzakelijk om de hele
samenleving te ‘verlichten’>>
• Dit zou leiden tot vooruitgang!
• (Men zette wel vraagtekens bij reikwijdte van het menselijke
verstand)
• Je kunt uitleggen welke ideeën Locke en Rousseau had over de
politieke macht.
- Droit divin achterhaald
- Natuurrechten: alle mensen worden vrij en gelijk geboren en
hebben bepaalde rechten (vb bezit)
- Sociaal contract: afspraken tussen burgers en overheid: deel
vrijheid ingeruild voor bescherming van rechten. Bij misbruik door
overheid mocht volk in opstand komen.
- Locke: alle mensen van nature gelijk, dus geen overheersing.
- Rousseau: ‘algemene wil’ > directe democratie, beter dan
indirecte democratie
- Ook voor sociaaleconomische gelijkheid, dus ook van armen en
slaven, want bezit is begin van ongelijkheid
Je kunt de politieke ideeën van Montesquieu uitleggen.
• Trias Politica: scheiding van de machten/driemachtenleer:
• Wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht scheiden
• M. tegen directe democratie omdat volk te weinig intelligent was.
• Wetgevende macht: zoals in Engeland: twee kamers

Je kunt de economische ideeën van Adam Smith uitleggen

• Voor vrije economie, dus tegen mercantilisme (sterke rol overheid in
economie)
• Rol voor rationeel eigenbelang
• Marktmechanisme van vraag en aanbod leverde welvaart op
(invisible hand)
Je kunt uitleggen wat de gevolgen van de verlichting waren in de
politieke cultuur.
• Nieuwe ideeën vonden brede verspreiding onder de bevolking en
werden privé en in het publieke domein uitvoerig besproken,
waardoor de politieke cultuur veranderde.
Je kunt uitleggen hoe de politieke opinie van invloed was in een
land.
• Vorsten moesten rekening houden met der publieke opinie in alle
lagen van de bevolking
Je kunt uitleggen hoe ideeën werden verspreid
• Ideeën verspreid via salons, koffiehuizen, boeken (encyclopedie),
kranten en toneelstukken
Je kunt uitleggen hoe vorsten verschillend met de ideeën van de
verlichting omgingen
• Sommige vorsten legitimeerden hun gezag door het droit divin en
wilden alle macht in handen houden, zij probeerden via censuur
verspreiding van ideeën tegen te houden
• Maar in sommige landen omarmden vorsten elementen van het
verlichtingsdenken, zonder dat zij het absolutisme loslieten
(verlicht absolutisme, Frederik de Grote)