Professional Documents
Culture Documents
Nr 58 Politechniki Wrocławskiej Nr 58
1. WSTĘP
__________
*
Politechnika Wrocławska - Instytutu Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych, 50-372 Wrocław,
ul. Smoluchowskiego 19, dariusz.gurazdowski@pwr.wroc.pl, jan.zawilak@pwr.wroc.pl
Celem niniejszej pracy jest określenie wpływu przeplotu przewodów elementar-
nych i ich transpozycji w poszczególnych strefach na rozkład gęstości prądu wzdłuż
wysokości pręta uzwojenia stojana turbogeneratora.
2. MODEL OBLICZENIOWY
Rys. 1. Program „Bar” do obliczeń rozkładu gęstości prądu wzdłuż wysokości pręta.
Fig. 1. The Program “Bar” which makes it possible to calculate the current density distribution as a func-
tion of the bar height.
MSP,TBBB,1j
RCS,TB,1 LCS,TB,1 MCS,TB,1j UEvCS,TB,1 RSP,TB,1 LSP,TB,1 MSP,TB,1j UEvNC,TB,1 MNC,TB,1j LNC,TB,1 RNC,TB,1
ITB
MSP,TBBB,Nj
RCS,TB,N LCS,TB,N MCS,TB,Nj UEvCS,TB,N RSP,TB,N LSP,TB,N MSP,TB,Nj UEvNC,TB,N MNC,TB,Nj LNC,TB,N RNC,TB,N
MSP,BBTB,1j
RCS,BB,1 LCS,BB,1 MCS,BB,1j UEvCS,BB,1 RSP,BB,1 LSP,BB,1 MSP,BB,1j UEvNC,BB,1 MNC,BB,1j LNC,BB,1 RNC,BB,1
ITB
MSP,BBTB,Nj
RCS,BB,N LCS,BB,N MCS,BB,Nj UEvCS,BB,N RSP,BB,N LSP,BB,N MSP,BB,Nj UEvNC,BB,N MNC,BB,Nj LNC,BB,N RNC,BB,N
Rys .3: Schemat zastępczy pręta warstwy górnej i dolnej uzwojenia stojana turbogeneratora.
Fig. 3 Equivalent circuit diagram of top and bottom bar of the turbogenerator stator winding
Model uzwojenia podzielony jest na trzy strefy: strefę czołową po stronie nienapę-
dowej (CS), strefę żłobkową (SP) oraz strefę czołową uzwojenia po stronie napędowej
maszyny (NC). Dla k-tego przewodu elementarnego (k∈ 1…N) pręta górnego i dolne-
go w poszczególnych strefach schematu zastępczego występują następujące elementy:
- wypadkowa rezystancja przewodu elementarnego
RCS ,TB ,k ; RCS , BB ,k , RSP ,TB ,k ; RSP , BB ,k , R NC ,TB ,k ; R NC , BB ,k
-wypadkowa indukcyjność własna przewodu elementarnego:
LCS ,TB ,k ; LCS , BB ,k , LSP ,TB ,k ; LSP , BB ,k L NC ,TB ,k ; L NC , BB ,k
- wypadkowa indukcyjność wzajemna między przewodami k i l należącymi do tego
samego pręta uzwojenia:
M CS ,TB ,kl ; M CS , BB ,kl , M SP ,TB ,kl ; M SP , BB ,kl
M NC ,TB ,kl ; M NC , BB ,kl
- wypadkowa indukcyjność wzajemna między przewodami k i l należącymi do prę-
tów różnych warstw uzwojenia:
M SP ,TBBB ,kl ; M SP , BBTB ,kl
- napięcie indukowane w przewodzie elementarnym od pola magnetycznego wirni-
ka oraz pozostałych prętów uzwojenia stojana.
U NC ,TB ,k ;U NC , BB ,k , U CS ,TB ,k ;U CS , BB ,k
Na podstawie schematu zastępczego określono równania napięciowe i prądowe,
pozwalające wyznaczyć prądy w każdym przewodzie elementarnym pręta uzwojenia
stojana turbogeneratora. W zapisie macierzowym równania te przybierają postać
[4,6,12]:
⎡ −1 0 ⎤ ⎡ I TB ,1 ⎤ ⎡ − U Ev ,TB ,1 ⎤
⎢
⎢
[Z TB TB ] [Z TB BB ] M M ⎥
⎥ ⎢ M ⎥ ⎢ ⎥
−1 0 ⎢ I TB , N ⎥ ⎢ − U Ev ,TB , N ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ 0 −1 ⎥ I BB ,1 ⎥ ⎢ − U Ev , BB ,1 ⎥
⎢
⎥ * ⎢ M ⎥=⎢
⎢
⎢
[Z BB TB ] [Z BB BB ] M M
⎥
⎥
0 −1 ⎢ I BB , N ⎥ ⎢− U Ev , BB , N ⎥
⎢ ⎥ ⎢ U TB ⎥ ⎢ − I ⎥
⎢ −1 L −1 0 L 0 0 0 ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ TB ⎥
⎢ 0
⎣ L 0 −1 L −1 0 0 ⎥
⎦ ⎣ U BB ⎦ ⎣ − I BB ⎦
(1)
1
I DC = In
m (3)
w którym:
kCCL - współczynnik strat wywołanych prądami cyrkulacyjnymi,
m - liczba przewodów elementarnych w danym pręcie,
I i - prąd i-tego przewodu elementarnego,
I n - prąd znamionowy pręta,
I DC - prąd przewodu elementarnego przy równomiernym rozkładzie gęstości prą-
du wzdłuż wysokości pręta (brak oddziaływania prądów cyrkulacyjnych).
Straty dodatkowe od prądów cyrkulacyjnych w pręcie danej warstwy uzwojenia tur-
bogeneratora wyznacza się na podstawie współczynnika kCCL
3.2. ROZKŁAD GĘSTOŚCI PRĄDÓW WZDŁUŻ WYSOKOŚCI PRĘTA DLA PRZEPLOTU TYPU
0+180+0
a). Żłobek 1, pret dolny (BB), przeplot b). Żłobek 1, pret gorny (TB), przeplot
0+180+0 0+180+0
8.0
3.0
6.0
2.0
Jac/Jdc Jac/Jdc
4.0
[p.u.] [p.u.]
1.0 2.0
0.0 0.0
1 1
6 6
11 11
16 16
21 21
26 26
31 31
36
41
36
41 Numer przewodu
46 Numer przewodu 46
56
51 56
51 elementarnego
61 elementarnego 61
66 66
c). Żłobek 9, pret dolny (BB), przeplot d). Żłobek 9, pret gorny (TB), przeplot
0+180+0 0+180+0
8.0
3.0
6.0
2.0
Jac/Jdc Jac/Jdc
4.0
[p.u.] [p.u.]
1.0
2.0
0.0 0.0
1 1
6 6
11 11
16 16
21 21
26 26
31 31
36 36
41
46
41
Numer przewodu 46 Numer przewodu
51 51
61
56 elementarnego 61
56 elementarnego
66 66
Rys 4. Rozkład gęstości prądu wzdłuż wysokości pręta uzwojenia stojana (transpozycja 0+180+0)
a) żłobek 1, pręt dolny, b) żłobek 1, pręt górny, c) żłobek 9, pręt dolny, d) żłobek 9, pręt górny,
Fig. 4. Current density distribution as a function of the stator bar height (transposition 0+180+0).
a) slot 1, bottom bar, b) slot 1, top bar, c) slot 9, bottom bar, d) slot 9, top bar,
Żłobek 1 Żłobek 9
pręt dolny pręt górny pręt dolny pręt górny
kCCL 4,57 30,72 4,57 24,15
3.3. ROZKŁAD GĘSTOŚCI PRĄDU WZDŁUŻ WYSOKOŚCI PRĘTA DLA PRZEPLOTU TYPU
0+360+0
4.0 4.0
3.0 3.0
Jac/Jdc Jac/Jdc
2.0 2.0
[p.u.] [p.u.]
1.0 1.0
0.0 0.0
1 1
6 6
11 11
16 16
21 21
26 26
31 31
36 36
41
46 Numer przewodu 41
46
Numer przewodu 51
56
51
56
61 elementarnego 61
66
elementarnego 66
c). Żłobek 9, pret dolny (BB), przeplot d). Żłobek 9, pret gorny (TB), przeplot
0+360+0 0+360+0
4.0 4.0
3.0 3.0
Jac/Jdc Jac/Jdc
2.0 2.0
[p.u.] [p.u.]
1.0 1.0
0.0 0.0
1 1
6 6
11 11
16 16
21 21
26 26
31 31
36 36
41 41
Numer przewodu
46
51
Numer przewodu 46
51
56 56
elementarnego
61
66 elementarnego 61
66
Rys 5. Rozkład gęstości prądu wzdłuż wysokości pręta uzwojenia stojana (transpozycja 0+360+0)
a) żłobek 1, pręt dolny, b) żłobek 1, pręt górny, c) żłobek 9, pręt dolny, d) żłobek 9, pręt górny,
Fig. 5. Current density distribution as a function of the stator bar height (transposition 0+360+0).
a) slot 1, bottom bar, b) slot 1, top bar, c) slot 9, bottom bar, d) slot 9, top bar,
Żłobek 1 Żłobek 9
pręt dolny pręt górny pręt dolny pręt górny
kCCL 1,41 1,70 1,41 1,73
Z porównania współczynników strat pręta warstwy dolnej i górnej obydwu żłóbków
wynika, iż oddziaływanie prądów cyrkulacyjnych jest większe w pręcie górnym. W
prętach warstwy górnej powstają większe straty dodatkowe wywołane przepływem
prądów cyrkulacyjnych.
2.5 2.5
2.0 2.0
0.0 0.0
1 1
6 6
11 11
16 16
21 21
26 26
31 31
36
41
36
41 Numer przewodu
46 Numer przewodu 46
56
51
56
51 elementarnego
61 elementarnego 61
66 66
c). Żłobek 9, pret dolny (BB), przeplot d). Żłobek 9, pret gorny (TB), przeplot
0+540+0 0+540+0
2.5
2.5
2.0 2.0
0.0 0.0
1 1
6 6
11 11
16 16
21 21
26 26
31 31
36 36
41
46
41
Numer przewodu 46 Numer przewodu
51 51
61
56 elementarnego 61
56 elementarnego
66 66
Rys 6. Rozkład gęstości prądu wzdłuż wysokości pręta uzwojenia stojana (transpozycja 0+540+0)
a) żłobek 1, pręt dolny, b) żłobek 1, pręt górny, c) żłobek 9, pręt dolny, d) żłobek 9, pręt górny,
Fig. 6. Current density distribution as a function of the stator bar height (transposition 0+540+0).
a) slot 1, bottom bar, b) slot 1, top bar, c) slot 9, bottom bar, d) slot 9, top bar,
Przeplot ten kompensuje również napięcia w strefie czołowej indukowane od stru-
mieni rozproszenia pozostałych prętów uzwojenia stojana i uzwojenia wirnika. Nato-
miast napięcia indukowane od własnego strumienia rozproszenia w części czołowej
pręta są nieskompensowane. Dlatego od niezrównoważonego napięcia, w pętli utwo-
rzonej przez przewody elementarne, płyną prądy cyrkulacyjne. Prądy te są przyczyną
nierównomiernego rozkładu gęstości prądu wzdłuż wysokości pręta warstwy dolnej
(BB) i górnej (TB) uzwojenia stojana.
Rozkład gęstości prądu wzdłuż wysokości pręta warstwy dolnej i górnej przy zasto-
sowaniu przeplotu typu 0+540+0, przedstawiono na rysunku 6.
Przebieg tego rozkładu jest bardzo zbliżony w prętach warstwy dolnej i górnej w oby-
dwu żłobkach (żłobek 1 i 9). W pręcie warstwy dolnej i górnej gęstość prądu J ac
zwiększa się w miarę oddalania od osi pręta i osiąga największą wartość dla skrajnych
przewodów elementarnych. Dla pręta warstwy dolnej uzwojenia stojana stosunek
J ac J dc osiąga wartość maksymalną równą 2,3 dla najwyżej i najniżej położonych
przewodów elementarnych w pręcie (rys. 6a i 6c).
Z porównania współczynników strat kCCL zestawionych w tabeli 3 wynika, iż prądy
cyrkulacyjne w pręcie dolnym są nieznacznie większe.
Żłobek 1 Żłobek 9
pręt dolny pręt górny pręt dolny pręt górny
kCCL 1,28 1,25 1,29 1,24
4. WNIOSKI
LITERATURA
[1] CARPENTER C.J., The application of the method of images to machine end-winding fields.
Proceedings. IEE,1960 part A, pp. 487-500
[2] DĄBROWSKI M., Projektowanie maszyn elektrycznych prądu przemiennego. WNT War-
szawa 1994.
[3] GURAZDOWSKI D, ZAWILAK J., Wpływ przeplotu przewodów elementarnych na stru-
mień skojarzony z prętem turbogeneratora. Prace naukowe Instytutu Maszyn, Napędów i
Pomiarów Elektrycznych PWr. nr 54., 2003, s. 89-100
[4] GURAZDOWSKI D, ZAWILAK J., Sprzężenia magnetyczne przewodów elementarnych
dwuwarstwowego uzwojenia stojana turbogeneratora. Sympozjum PPEE 2005.
[5] GURAZDOWSKI D, ZAWILAK J., Indukcja magnetyczna i napięcie indukowane w stre-
fie połączeń czołowych pręta turbogeneratora. Prace naukowe Instytutu Maszyn, Napędów
i Pomiarów Elektrycznych PWr. nr 54, 2004, s. 149-158
[6] HALDEMAN J., Untersuchung verschiedener Verdrillungsarten in Statorwicklungen gro-
ßer Synchronmaschinen, deren Wirkung auf Strom-und Temperaturverteilung und Zusatz-
verluste in verschiedenen Betriebszuständen. Zürich, 1997, Ausgewählte arbeiten aus dem
Institut für Elektrische Maschinen ETH-ZURICH (ETH Nr. 12291).
[7] ISELI M. A., Zusatverluste in Statorwicklungen grosser Synchronmaschinen unter Beruck-
sichtigung der Verdrillung und der Stirnraumfelder. Zürich 1991, Ausgewählte arbeiten
aus dem Institut für Elektrische Maschinen ETH-ZURICH (ETH Nr. 9546).
[8] KRAKOWSKI M., Elektrotechnika teoretyczna – pole elektromagnetyczne. PWN War-
szawa 1995 –wydanie piąte poprawione.
[9] LATEK W., Turbogeneratory. WNT Warszawa 1973.
[10] REECE. A.B.J., PRAMANIK A., Calculation of the end-region field of a.c. machines.
Proceedings. IEE,1965, pp. 1355-1368
[11] SIKORA R., Teoria pola elektromagnetycznego. WNT Warszawa 1997 –wydanie trzecie
zmienione.
[12] TRAXLER-SAMEK G., Zusatzverluste im Stirnraum von Hydrogeneratoren mit Roe-
belstabwicklung. Technischen Universitat Wien, Mai 2003, Rozprawa doktorska.
[13] VOLDEK A.I., Procedure for analyzing the magnetic fields of the end-windings of elec-
trical machines. Leningrad Polytechnical Insitute, 1962.
The paper presents the influence of Roebel strands transposition on current density distribution as a
function of the top and bottom bar of turbogenerator stator winding. Here is presented the computer
program "Bar" which makes it possible to calculate this current density for different Roebel strands
transposition type within slot and overhang parts. The computations were made for selected tur-
bogenerator, which has power 450MVA, voltage 21kV and frequency 60Hz. The application compu-
tational model takes into consideration the strands magnetic coupling within as well as slot part (fer-
romagnetic environment) and overhang part (non-magnetic environment). The calculation results of
the bar current density distribution are presented for three following transposition types: 0+180+0,
0+360+0, 0+540+0. The calculated bars are located in slot number 1 and 9.