Kaymalı Yataklar

KAYMALI YATAKLAR

Prof. Dr. İrfan KAYMAZ

Erzurum Teknik Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Makine Mühendisliği Bölümü

Erzurum Teknik Üniversitesi

Giriş Kaymalı Yataklar

Bu bölüm sonunda öğreneceğiniz konular:

 Eksenel yataklama türleri

 Yatak malzemeleri
 Hidrodinamik Yağlama Teorisi: Temel Prensipler
 Radyal yataklama türleri
 Sommerfield Sayısı
 Sonsuz Genişlikte Radyal Yatak Hesabı
 Basınç Dağılımı
 Yük Taşıma Kapasitesi
 Örnek
 onsuz Geniş Düzlemsel Eğilimli Yatak

Erzurum Teknik Üniversitesi

Genel Bilgiler Kaymalı Yataklar

Yataklar
 makinelerin döner parçalarının aynı konumda kalmalarını
sağlar
 bu parçalardan etkiyen kuvvetleri gövdeye, temele iletirler

Konstrüksiyonlarına göre:
 Kaymalı yataklar
 Yuvarlanmalı yataklar (Rulmanlar)

Erzurum Teknik Üniversitesi

Genel Bilgiler Kaymalı Yataklar

Yataklar, az sürtünme ile hareketi sağlamanın yanı sıra mil veya aksı
taşıyıcı bir işlev de gördüğünden bir kuvvete maruz kalırlar.
Taşıdığı bu kuvvetin yönü
 yatağın yarıçapı yönündeyse radyal yatak,
 ekseni doğrultusunda olması halinde de eksenel yatak

Herhangi bir kuvvet taşıma görevi olmayan, sadece mili belirli bir
konumda tutması, kılavuzlaması istenen yataklara da kılavuz yatak
ad verilir.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Genel Bilgiler Kaymalı Yataklar

Mil ile yatak arasında yağ filminin oluşması açısından ise kaymalı
yataklar iki sınıfa ayrılırlar:

 Hidrostatik Kaymalı Yataklar; yağ filminin, yağın dışarıdan bir

pompa tarafından mil ile yatak arasına basılması sayesinde
meydana geldiği yataklardır.

 Hidrodinamik Kaymalı Yataklar; yağ filminin milin hareketi

sayesinde kendiliğinden oluştuğu yataklardır.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Yatak Malzemeleri Kaymalı Yataklar

 Kaymalı yatak tasarımında en önemli adım uygun bir yatak

malzemesi seçimidir.
 Bunu için bir yatak malzemesinden beklenen özellikler:

Erzurum Teknik Üniversitesi

Yatak Malzemeleri Kaymalı Yataklar

Uygulamada kullanılan yatak malzemeleri:

• Metalik
• Metalik olmayan olarak ikiye ayrılır.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Hidrodinamik Yağlama Kaymalı Yataklar
Teorisi: Temel Prensipler
Hidrodinamik yağlama:
yüzeyler arasındaki boşluğun şekline ve izafi hıza bağlı olarak
yüzeylerin birbirinden tamamıyla ayrılması için yeter derecede
basınca sahip bir yağ tabakası oluşturan yağlama sistemidir.

Hidrodinamik yağlama teorisinin amacı:

 yağ filmi içinde hangi koşullarda basıncın oluşumu/değişimi,
 minimum yağ tabakası kalınlığı
 yatağın yük taşıma kapasitesi
 sürtünme katsayısını
 yağın debisini
 sıcaklığını,
 ve yatağın gerekli temel boyutlarını hesaplayabilmek için ihtiyaç
duyulan eşitlikleri belirlemektir.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Hidrodinamik Yağlama Kaymalı Yataklar
Teorisi: Temel Prensipler
Sıvı sürtünmesinin incelenmesinde:
• Navier-Stokes Hareket denklemleri
• Süreklilik denklemlerine dayanır.

Yapılan kabuller:

Erzurum Teknik Üniversitesi

Hidrodinamik Yağlama Kaymalı Yataklar
Teorisi: Temel Prensipler
Navier_Stokes Denklemi

Süreklilik Denklemi:

Erzurum Teknik Üniversitesi

Hidrodinamik Yağlama Kaymalı Yataklar
Teorisi: Temel Prensipler
Hidrodinamik Sürtünmenin Genel Denklemi

Reynolds Denklemi

Gerekli basıncın oluşabilmesi için:

 U izafi hızın oluşumu
𝜕ℎ
 yani; x yönünde yağ tabakası kalınlığının azalması gerekir.
𝜕𝑥

Eksenel yataklarda: yağ tabakası kalınlığının hareket yönünde

küçülmesi için yatak yüzeyi birtakım lokmalara ayrılır ve hareket
yönünde eğim verilir.

Radyal yataklarda ise mil ile yatak boşluklu geçme olmalıdır.

Erzurum Teknik Üniversitesi
Eksenel Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

Dikey milli makinelerde veya mil ekseni yönünde de kuvvet alan

makinelerde millerin yataklanmasında kullanılır.

Ref: http://www.dac-3d.com/DACTRNG/PRODSALV/SLV-Kingsbury1.html

Erzurum Teknik Üniversitesi

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Endüstride sıkça karşılaşılan, yüke radyal doğrultuda direnç

gösteren hidrodinamik yatak tipidir.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Endüstride sıkça karşılaşılan, yüke radyal doğrultuda direnç

gösteren hidrodinamik yatak tipidir.

 Mil desteklenmesinin bu tip yataklarla gerçekleştirilmesinde,

genelde iyi bir yağlama temini için, yatak bronz gibi iyi kayma
özelliğine sahip malzemeden yapılır.

 Yatağa genelde yatak zarfı ya da sadece zarf, mile de muylu denir.

 Yatağın mili tam sarıp sarmamasına göre bu tür yataklar tam

radyal, yarım radyal yataklar diye sınıflandırılırlar.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Tam radyal yatak veya 3600 yatağı mili (muyluyu) çepeçevre sarar.
 Yatak çapı muylu çapından pek az büyüktür. Yatak yükü (yatağa
etkiyen kuvvet) muyluya veya yatağa etkiyebilir.
 Yağ, yatağın uygun bir yerinden bir yağ deliği veya bir yağ kanalı
vasıtasıyla sevk edilir.
 Dönmekte olan muylu tarafından çevresel yönde sürüklenen yağ,
yağ kamasını teşkil eder.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Radyal Kaymalı Yatak Kaymalı Yataklar
mil ve yatağın değişik izafi konumlarında yağ filminin oluşumu

Ref: http://www.machinerylubrication.com/Read/779/journal-bearing-lubrication
Erzurum Teknik Üniversitesi
Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Mil ve yatak merkezleri arasında e eksantrikliğinin mevcut olması

halinde iki yüzey arasında oluşan daralan-genişleyen yağ
kamasına benzeyen açıklıklar film kalınlığı olarak değerlendirilir.

 Hidrodinamik basınç oluşumuna katkı yapan daralan bölge

sonunda h0 minimum film kalınlığı kadar radyal boşluk doğar.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Hesaplama Esasları Kaymalı Yataklar

Radyal kaymalı yatakların hesabında kullanılan adımlar aşağıdaki

parametreler hesaplanarak verilecektir:

 Basınç Dağılımı
 Yük Taşıma Kapasitesi
 Basınç Merkezi ve Yük Etki Noktası
 Sürtünme Katsayısı
 Yağın Debisi
 Sıcaklığını

Erzurum Teknik Üniversitesi

Yağ film kalınlığı Kaymalı Yataklar

minimum film kalınlığı: Maksimum film kalınlığı:

Yatakta basınç dağılımı için çok önemli olan h film kalınlığı, yatak
geometrisi büyüklükleri ve bağıntıları kullanılarak genel ifade olarak:

Erzurum Teknik Üniversitesi

Yağ film kalınlığı Kaymalı Yataklar

minimum film kalınlığı 𝜃 = 0

maksimum film kalınlığı 𝜃 = 𝜋

𝜺: mevcut yağ filmini belirten

boyutsuz büyüklük (izafi eksantrisite)

Metal-metal temasta ε= 1

Erzurum Teknik Üniversitesi

Radyal Kaymalı Yataklar Kaymalı Yataklar

 Radyal yataklarda basınçlı, yani hidrodinamik yağ tabakası eğik

düzlemde olduğu gibi mil ile yatak arasındaki boşluğun
tamamında oluşmaz.

 Bu nedenle, radyal kaymalı yataklardaki sıvı sürtünmesinin genel

denklemindeki, 𝜃 açısının sınır değerleri yani hidrodinamik yağ
tabakasının başlangıç ve bitiş noktaları kesin değildir.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Basınç Dağılımı Kaymalı Yataklar

Yağ tabakasındaki basıncın başlangıç v e bitiş değerleri için

 Sommerfeld (𝜃𝑖 = 0 𝑣𝑒 𝜃𝑓 = 2𝜋)
 Yarı Sommerfeld (𝜃𝑖 = 0 𝑣𝑒 𝜃𝑓 = 𝜋)
 Reynolds (𝜃𝑖 = 0 𝑣𝑒 𝑃 = 0 𝑣𝑒 𝑑𝑃 𝑑𝜃 = 0)

Erzurum Teknik Üniversitesi

Basınç Dağılımı Kaymalı Yataklar

Her üç varsayımda uygulanan matematiksel işlem aynı

olduğundan, daha basit olduğundan, Yağ filminde
 Basınç Yayılışı
 Yük taşıma kapasitesi
 Sürtünme Katsayısı

gibi büyüklükler Sommerfeld yaklaşımına göre hesaplanacaktır.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Basınç Dağılımı Kaymalı Yataklar

Teorik olarak sonsuz genişlikte olan yataklarda;

 hareket yönüne dik doğrultuda yağ debisi ihmal edilir
𝜕𝑃
 z doğrultusunda basınç değişmez yani =0
𝜕𝑧

Hidrodinamik sıvı sürtünmesi genel denklemi:

Sommerfeld sınır şartları yazıldığında, basınç ifadesi

𝑃0 : atmosferik basınç

Erzurum Teknik Üniversitesi

Basınç Dağılımı Kaymalı Yataklar

Basınç dağılımı

Sommerfeld Yarı Sommerfeld Reynolds

Erzurum Teknik Üniversitesi

Yük Taşıma Kapasitesi Kaymalı Yataklar
Yük Taşıma Kapasitesi
Sonsuz geniş yatak

Sommerfeld sınır koşulları yazılırsa:𝑊𝑦 = 0

Bu denklem düzenlenirse

𝑃𝑚 : Ortalama yatak yüzey basıncı

İzafi yatak boşluğu:

Erzurum Teknik Üniversitesi

Yük Taşıma Kabiliyeti Kaymalı Yataklar

Sommerfeld Sayısı:

Boyutsuz Sommerfeld Sayısı:

Sommerfeld Sayısı aynı olan yataklar tamamen benzer olarak çalışırlar

Erzurum Teknik Üniversitesi

Sürtünme Katsayısı Kaymalı Yataklar

Mil yüzeyindeki sürtünme kuvveti dikkate alınırsa

Erzurum Teknik Üniversitesi

 Sonlu Genişlikte Radyal Kaymalı Yataklar
Yatak Hesabı
 İki Boyutlu Reynolds diferansiyel denklemleri geçerlidir
 Sonlu genişlikteki yataklarda z ekseni doğrultusunda yağ
kaçağı vardır.
 Basınç azalır ve yük taşıma kapasitesi azalır.

Erzurum Teknik Üniversitesi

 Sonsuz Genişlikte Radyal Kaymalı Yataklar
Yatak Hesabı
 Sommerfield sayısı yatağın yük taşıma kabiliyeti ile ilgilidir.
 Yatağın sürtünme hesabı ve termik denge için 𝜇 ve 𝜇 𝜓
değerlerinin bilinmesi gerekir.

Erzurum Teknik Üniversitesi

 Sonsuz Genişlikte Radyal Kaymalı Yataklar
Yatak Hesabı
 Sommerfield-izafi minimum yağ tabakası (Boyutsuz)
 Sommerfield-izafi eksantre (Boyutsuz)

Erzurum Teknik Üniversitesi

Sonsuz Genişlikte Radyal Kaymalı Yataklar
Yatak Hesabı
 Sommerfield-Sürtünme Faktörü 𝜇 𝜓

𝜇⁄𝜓

Erzurum Teknik Üniversitesi

Pratik Parametreler Kaymalı Yataklar

 Boyutsuz Sommerfield sayısı radyal kaymalı yatağın bütün

karakteristiklerini içerir.

Erzurum Teknik Üniversitesi

Pratik Parametreler Kaymalı Yataklar

Erzurum Teknik Üniversitesi

Pratik Parametreler Kaymalı Yataklar

Erzurum Teknik Üniversitesi

Konstrüksiyon Esasları Kaymalı Yataklar

Tam Radyal yatak (a)

Kısmı radyal yatak (b,c)

Erzurum Teknik Üniversitesi

Konstrüksiyon Esasları Kaymalı Yataklar

Hidrodinamik radyal kaymalı yataklar:

 Basit bir burç
 Bağımsız bir sisiem olarak
makinelere takılırlar

Erzurum Teknik Üniversitesi

Örnek: Kaymalı Yataklar

125 mm nominal çaplı bir yatakta yatak çapı toleransları 0 +0.04

mm arasında, mil çapı toleransları -0.16 mm ve -0.20 mm arasında
değişmektedir. B/D=1 olan yatağın dışarıya ısı veren alanı A=0.4
m2 olarak hesaplanmıştır. Konveksiyonla soğutma hali için ısı
iletim katsayısı 𝛼 = 20 𝑊/𝑚2 𝑜𝐾dir.
Yatağa gelen radyal yük F=30 kN, devir sayısı n=500 d/d. Yatakta
kullanılan yağ ISO VG46 yağıdır. Bu verilere göre
a) Yatak basıncını hesaplayıp emniyetli olup olmadığını
belirleyiniz.
b) Çevre sıcaklığı 20 𝑜𝐶 ve efektif sıcaklık 40 𝑜𝐶 için yağ
viskozitesi ve izafi boşluk değerini bulunuz.
c) Sommerfeld sayısını, izafi eksantriklik, sürtünme katsayısını ve
sürtünme kayıplarını hesaplayınız.
d) Yatak ve milin toplam pürüzlülüğü 5𝜇𝑚 ise minimum yağ film
kalınlığının yeterli olup olmadığını bulunuz.
Erzurum Teknik Üniversitesi
Gelecek dersin konusu Kaymalı Yataklar

RulmanlıYataklar…

Erzurum Teknik Üniversitesi