Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών

Ορέστης Τελέλης
telelis@unipi.gr

Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 1 / 43

Διαιρετότητα

ο a διαιρεί τον b: συμβολισμός: a|b

δηλαδή, b = k · a, για κάποιον k ∈ Z

a | b και a | c ⇒ a | (b + c)

a|b ⇒ a | bc

a | b και b | c ⇒ a|c

a | b και a | c ⇒ a | mb + nc
Επαληθεύστε τυπικά τη δικαιολόγηση των προτάσεων αυτών.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 2 / 43

«Ο Αλγόριθμος της Διαίρεσης»

«Ο Αλγόριθμος της Διαίρεσης»: a ακέραιος και d θετικός ακέραιος,

υπάρχουν μοναδικοί ακέραιοι q και r ⩾ 0 τέτοιοι ώστε:

υπόλοιπο πηλίκο
z }| { z}|{
0⩽r<d και a = d × q +r

όπου: q = a div d και r = a mod d.

Όταν a ακέραιος και d θετικός ακέραιος:

⌊a⌋
q = a div d = και r = a mod d = a − d · q
d
Παραδείγματα:
• 101 div 9 = ? 101 mod 9 = ?
• −11 div 3 = ? −11 mod 3 = ?

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 3 / 43

Αριθμητική Υπολοίπων

Ισοτιμία Modulo m:
Αν m θετικός ακέραιος και m | (a − b) τότε ο a είναι ισότιμος b modulo m

Γράφουμε: a ≡ b (mod m)

Αν m ̸ | (a − b) τότε γράφουμε a ̸≡ b (mod m)

Προσοχή: a = b mod m είναι πολύ διαφορετικό από a ≡ b (mod m)!

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 4 / 43

Βασικές Ιδιότητες

• a ≡ a (mod m): διότι m | 0 = a − a.

• a ≡ b (mod m) ⇒ b ≡ a (mod m):

διότι, αν m | (a − b), τότε και m | (b − a).

• a ≡ b (mod m) και b ≡ c (mod m) ⇒ a ≡ c (mod m)

διότι a − b = k · m και b − c = λ · m ⇒ a − c = (k + λ) · m

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 5 / 43

Ιδιότητες

a ≡ b (mod m) ⇐⇒ a mod m = b mod m

a ≡ b (mod m) ⇐⇒ a = b + km

a ≡ b (mod m) και c ≡ d (mod m) =⇒ a + c ≡ b + d (mod m)

a ≡ b (mod m) και c ≡ d (mod m) =⇒ ac ≡ bd (mod m)

Δοκιμάστε να δικαιολογήσετε τις προτάσεις αυτές τυπικά.

Πόρισμα:

(a + b) mod m = ( (a mod m) + (b mod m) ) mod m

ab mod m = ( (a mod m)(b mod m) ) mod m

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 6 / 43

Ιδιότητες Ισοτιμίας Modulo m

a ≡ b (mod m) ⇐⇒ a mod m = b mod m

«⇒»:
Έχουμε:

a ≡ b (mod m) ⇒ m|(a − b) ⇒ a − b = k · m, για κάποιο k ∈ Z

Αν a = q · m + r και b = s · m + t, με 0 ⩽ r, t ⩽ m − 1, πρέπει:

a − b = (q − s) ·m + (r − t) = |{z}
k ·m
| {z }
ακέραιος ακέραιος

Επειδή 0 ⩽ r, t < m, έπεται ότι 0 ⩽ |r − t| < m. Άρα πρέπει r = t.

«⇐»: εύκολο.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 7 / 43

Απόδειξη Πορίσματος
Είναι: a mod m = (a mod m) mod m b mod m = (b mod m) mod m

Ισοδύναμα: a ≡ (a mod m) (mod m), b ≡ (b mod m)

(mod m)
από 1η ιδιότητα

Από 3η και 4η ιδιότητα αντίστοιχα:

(a + b) ≡ ((a mod m) + (b mod m)) (mod m)

ab ≡ ((a mod m)(b mod m)) (mod m)

Εφαρμόζοντας την 1η ιδιότητα και πάλι:

(a + b) mod m = ( (a mod m) + (b mod m) ) mod m

ab mod m = ( (a mod m)(b mod m) ) mod m

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 8 / 43

Παραδείγματα

Να βρεθεί ακέραιος x που ικανοποιεί:

• 5x ≡ 4 (mod 3)
• 7x ≡ 6 (mod 5)
• 9x ≡ 8 (mod 7)

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 9 / 43

Αριθμητική mod m

Ορίζουμε Zm = {0, 1, 2, . . . , m − 1} και τις πράξεις:

Πρόσθεση: a +m b = (a + b) mod m
Πολλαπλασιασμός: a ·m b = (a · b) mod m

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 10 / 43

Ιδιότητες

a +m b ∈ Zm
Κλειστότητα: a, b ∈ Zm ⇒
a ·m b ∈ Zm

(a +m b) +m c = a +m (b +m c)
Προσεταιριστική: a, b, c ∈ Zm ⇒
(a ·m b) ·m c = a ·m (b ·m c)

a +m b = b +m a
Αντιμεταθετική: a, b ∈ Zm ⇒
a ·m b = b ·m a

a +m 0 = 0 +m a = a
Ταυτοτικά Στοιχεία: a ∈ Zm ⇒
a ·m 1 = 1 ·m a = a

a +m (m − a) = 0
Αντίθετος: a ∈ Zm ⇒
0 +m 0 = 0

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 11 / 43

Πρώτοι Αριθμοί

Ορισμός: Ένας ακέραιος p ⩾ 2 λέγεται πρώτος αν οι μοναδικοί θετικοί

διαιρέτες του είναι ο ίδιος και το 1. Διαφορετικά, λέγεται σύνθετος.

Θεμελιώδες Θεώρημα της Αριθμητικής: Κάθε ακέραιος ⩾ 2 είτε είναι

πρώτος, ή γράφεται μοναδικά ως γινόμενο πρώτων σε αύξουσα σειρά.

Απόδειξη: Με ισχυρή επαγωγή (δείτε προηγούμενο μάθημα).

√
Θεώρημα: Αν n σύνθετος, τότε έχει πρώτο διαιρέτη το πολύ ίσο με n.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 12 / 43

Απόδειξη Θεωρήματος

Θεωρούμε έναν σύνθετο αριθμό n.

• Τότε έχει έναν παράγοντα a με 1 < a < n.
• Επομένως ο n γράφεται ώς: n = a · b, για κάποιον b.
√ √
Θα δείξουμε ότι είτε a ⩽ n ή b ⩽ n:
√ √ √ √
• Πράγματι, αν a > n και b > n, τότε a · b > n · n = n, ΑΤΟΠΟ.
√
Επομένως ο n έχει έναν παράγοντα (είτε τον a είτε τον b) που είναι ⩽ n.

Από Θεμελιώδες Θ. Αριθμητικής:

√
• Είτε ο παράγοντας αυτός είναι πρώτος (και ⩽ n),
• ή γράφεται ως γινόμενο πρώτων - άρα έχει έναν πρώτο διαιρέτη.
√
▶ Ο διαιρέτης αυτός είναι παράγοντας του n το πολύ ίσος με n.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 13 / 43

Παράδειγμα Ανάλυσης σε Πρώτους Παράγοντες

Παραγοντοποίηση σε πρώτους του 120:

• Εκκινούμε από 2 και επιχειρούμε (ακέραια) διαίρεση του 120: δίνει 60.

• Συνεχίζουμε με το 2 και επιχειρούμε διαίρεση του 60: δίνει 30

• Συνεχίζουμε με το 2 για το 30: δίνει 15.

• Το 2 δεν διαιρεί το 15, οπότε συνεχίζουμε με το 3.

• Το 3 διαιρεί το 15 και δίνει 5, που είναι πρώτος.

Άρα: 120 = 23 · 3 · 5.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 14 / 43

Παράδειγμα Ανάλυσης σε Πρώτους Παράγοντες

Παραγοντοποίηση σε πρώτους του 500:

• Εκκινούμε με το 2 και επιχειρούμε διαίρεση του 500: δίνει 250.

• Συνεχίζοντας με το 2 επιχειρούμε διαίρεση του 250: δίνει 125.

• Οι 2 και 3 δεν διαιρούν το 125, αλλά ο 5 δίνει 25.

• Συνεχίζοντας με 5, το 25 διαιρείται δίνοντας 5, που είναι πρώτος.

Άρα: 500 = 22 · 53 .

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 15 / 43

Το Κόσκινο του Ερατοσθένη

Μέθοδος εύρεσης όλων των πρώτων αριθμών το πολύ ίσων με n

• Κατάγραψε όλους τους αριθμούς από το 2 έως το n.

• Επανάλαβε: για τον μικρότερο ακέραιο στην τρέχουσα ακολουθία,

▶ διάγραψε όλα τα ακέραια πολλαπλάσιά του εκτός από τον ίδιο,

▶ διάγραψε τον ίδιο τον ακέραιο και ενσωμάτωσέ τον στο αποτέλεσμα.

• Επίστρεψε το αποτέλεσμα.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 16 / 43

Το Κόσκινο του Ερατοσθένη: Παράδειγμα

Αρχ.: 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 … 100
Αποτ.:

Τρέχ.: 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 … 100
Αποτ.: 2

Τρέχ.: 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 … 99
Αποτ.: 2 3

Τρέχ.: 5 7 11 13 17 19 23 25 31 35 37 41 … 97
Αποτ.: 2 3 5

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 17 / 43

Απειρία των Πρώτων Αριθμών
Απόδειξη του Ευκλείδη (από τα Στοιχεία): με απαγωγή σε άτοπο

Έστω ότι υπάρχουν μόνο n πρώτοι αριθμοί, για κάποιον φυσικό αριθμό n.

Ορίζουμε τον αριθμό q = 1 + p1 · p2 · p3 · · · pn

Θεμελιώδες Θ. Αριθμητικής: q πρώτος ή γράφεται σαν γινόμενο πρώτων.

Παρατήρηση: Για i = 1, . . . , n, pi ̸ | q, διότι αν pi | q:

• Γνωρίζουμε επίσης ότι τετριμμένα pi | (p1 · p2 · p3 · · · pn ).
• Επομένως, pi | q − (p1 · p2 · p3 · · · pn ) ⇒ pi | 1 – ΑΤΟΠΟ.
Επομένως:
• Είτε ο q είναι πρώτος (διαφορετικός από τους p1 , p2 , p3 , . . . , pn ),
• ή υπάρχει πρώτος παράγοντας του q διαφορετικός από τους
p1 , . . . , pn .

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 18 / 43

Μέγιστοι Κοινοί Διαιρέτες

Ορισμός: Για ακεραίους a, b που δεν είναι και οι δύο 0, o μέγιστος κοινός
διαιρέτης τους είναι ο μέγιστος ακέραιος d τέτοιος ώστε d | a και d | b.
Συμβολίζεται με μκδ(a, b) = d.

Ορισμός: Αν μκδ(a, b) = 1, οι a και b είναι πρώτοι μεταξύ τους.

Έστω η παραγοντοποίηση των a και b σε πρώτους αριθμούς:

a = pa1 1 pa2 2 · · · pann b = pb1 1 pb2 2 · · · pbnn

όπου οι pi εμφανίζονται και στα δύο γινόμενα, με ai , bi = 0, αν χρειάζεται.

min(a1 ,b1 ) min(a2 ,b2 ) min(a ,b )
Τότε: μκδ(a, b) = p1 p2 · · · pn n n

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 19 / 43

Ελάχιστα Κοινά Πολλαπλάσια

Ορισμός: Για ακεραίους a, b, το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιό τους είναι ο

ελάχιστος θετικός ακέραιος n τέτοιος ώστε a | n και b | n. Συμβολίζεται με
εκπ(a, b) = n.

Έστω η παραγοντοποίηση των a και b σε πρώτους αριθμούς:

a = pa1 1 pa2 2 · · · pann b = pb1 1 pb2 2 · · · pbnn

όπου οι pi εμφανίζονται και στα δύο γινόμενα, με ai , bi = 0, αν χρειάζεται.

max(a1 ,b1 ) max(a2 ,b2 ) max(a ,b )
Τότε: εκπ(a, b) = p1 p2 · · · pn n n

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 20 / 43

Παράδειγμα

Από προηγούμενο παράδειγμα είδαμε ότι:

120 = 23 · 3 · 5
500 = 22 · 30 · 53

Επομένως:

μκδ(120, 500) = 2min(3,2) · 3min(1,0) · 5min(1,3)

= 22 · 30 · 51 = 20

Και:

εκπ(120, 500) = 2max(3,2) · 3max(1,0) · 5max(1,3)

= 23 · 31 · 53 = 24 · 125 = 3000

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 21 / 43

εκπ(a, b) · μκδ(a, b) = a · b

Δικαιολόγηση: Θεωρώντας a = pa1 1 pa2 2 · · · pann και b = pb1 1 pb2 2 · · · pbnn :

εκπ(a, b) · μκδ(a, b) =
max(a1 ,b1 ) max(a2 ,b2 ) max(a ,b ) min(a1 ,b1 ) min(a2 ,b2 ) min(a ,b )
= (p1 p2 · · · pn n n ) · (p1 p2 · · · pn n n )
min(a1 ,b1 )+max(a1 ,b1 ) min(an ,bn )+max(an ,bn )
= p1 · · · pn

= p1a1 +b1 p2a2 +b2 · · · pann +bn

= (pa1 1 pa2 2 · · · pann ) · (pb1 1 pb2 2 · · · pbnn )

=a·b

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 22 / 43

Ο Αλγόριθμος του Ευκλείδη

Παράδειγμα: Εύρεση μκδ(287, 91).

Διαιρούμε τον μεγαλύτερο από τους δύο με τον μικρότερο:

287 = 91 · 3 + 14

Εκτελούμε το ίδιο, μεταξύ του προηγούμενου διαιρέτη και του υπολοίπου:

91 = 14 · 6 + 7

Εκτελούμε το ίδιο, μεταξύ του προηγούμενου διαιρέτη και του υπολοίπου:

14 = 7 · 2

Ο ΜΚΔ των 14 και 7 είναι ο 7: αυτός είναι και ο μκδ(287, 91)

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 23 / 43

Σύνοψη Αλγορίθμου του Ευκλείδη

Είσοδος: a, b

1. x := a
Παρατήρηση:
2. y := b
3. όσο y ̸= 0: • Δε γίνεται έλεγχος για τον
μεγαλύτερο.
3.1 r := x mod y
3.2 x := y • Γιατί αυτό δεν είναι πρόβλημα?
3.3 y := r

4. επίστρεψε x

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 24 / 43

Παράδειγμα Εφαρμογής

Υπολογισμός μκδ(662, 414):

662 = 1 · 414 + 248

414 = 1 · 248 + 166
248 = 1 · 166 + 82
166 = 2 · 82 + 2
82 = 41 · 2

Επομένως: μκδ(662, 414) = 2.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 25 / 43

Απόδειξη Ορθότητας

Αρκεί να δείξουμε την ακόλουθη:

Πρόταση. Έστω a = b · q + r. Τότε μκδ(a, b) = μκδ(b, r).

Απόδειξη: θα δείξουμε ότι: (d | a και d | b) ⇐⇒ (d | b και d | r)

• Έστω ακέραιος d με d | a και d | b.

• Τότε d | (a − b · q), όπου a − b · q = r. (δες διαιρετότητα)

• Έστω ακέραιος d με d | b και d | r.

• Τότε d | (b · q + r), όπου b · q + r = a. (δες διαιρετότητα)

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 26 / 43

Ταυτότητα του Bézout

Θεώρημα Bézout: Αν a, b ∈ Z+ , τότε υπάρχουν ακέραιοι s, t τέτοιοι ώστε:

μκδ(a, b) = s · a + t · b

Οι ακέραιοι s και t λέγονται και συντελεστές Bézout.

Παράδειγμα:

μκδ(252, 198) = 18 : 18 = 4 · 252 − 5 · 198

Οι συντελεστές Bézout μπορούν να βρεθούν με τον αλγόριθμο του Ευκλείδη.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 27 / 43

Εύρεση Συντελεστών Bézout
Υπολ/μός Συντελεστών Bézout:
Εκτέλεση Αλγορίθμου Ευκλείδη:

252 = 1 · 198 + 54 18 = 54 − 1 · 36

= 54 − 1 · (198 − 3 · 54)
198 = 3 · 54 + 36
= 4 · 54 − 1 · 198
54 = 1 · 36 + 18
= 4 · (252 − 1 · 198) − 1 · 198
36 = 2 · 18
= 4 · 252 − 5 · 198
• Εφαρμόζουμε πρώτα τον αλγόριθμο του Ευκλείδη.
• Ξεκινάμε από την προτελευταία σχέση που παράγει.
• Εκφράζουμε το υπόλοιπο σαν διαφορά.
• Αντικαθιστούμε από τις προηγούμενες σχέσεις.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 28 / 43

Εφαρμογή: Επίλυση Γραμμικών Διοφαντικών Εξισώσεων

Πρόβλημα. Να βρεθεί (αν υπάρχει) ακέραια λύση (x, y) της εξίσωσης:

a·x+b·y=c

όπου a, b, c είναι ακέραιοι αριθμοί.

Θέωρημα. Η εξίσωση έχει λύση αν και μόνο αν μκδ(a, b)|c.

Απόδειξη: Αν d = μκδ(a, b)|c, δηλ. c = kd, τότε από Θ. Bézout έχουμε:

d = s · a + t · b =⇒ kd = (ks) · a + (kt) · b =⇒ (x, y) = (ks, kt)

Αν υπάρχουν ακέραιοι (x, y) τέτοιοι ώστε a · x + b · y = c, τότε:

αν d = μκδ(a, b), τότε d|a, d|b, άρα και: d|a · x + b · y = c

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 29 / 43

Ασκήσεις

Να επιλύσετε τις ακόλουθες εξισώσεις στους ακεραίους (αν έχουν λύση):

33x + 108y = 9 102x + 45y = 6

108x + 82y = 8 64x + 90y = 6

76x + 168y = 8 92x + 64y = 16

84x + 133y = 14 143x + 88y = 33

104x + 65y = 39 56x + 91y = 28

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 30 / 43

Επίλυση Γραμμικών Ισοτιμιών Modulo m

Πρόβλημα. Να βρεθούν όλοι οι ακέραιοι x που ικανοποιούν:

a · x ≡ b (mod m)

Επίλυση μέσω του αντίστροφου ā του a modulo m (αν υπάρχει):

a · ā ≡ 1 (mod m)

Θεώρημα. Αν a και m πρώτοι μεταξύ τους, τότε υπάρχει ένας αντίστροφος

ā του a modulo m. Επιπλέον, είναι μοναδικός modulo m: δηλαδή, κάθε
άλλος αντίστροφος του a είναι ισότιμος ā (mod m).

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 31 / 43

Απόδειξη

Έχουμε ότι a και m πρώτοι μεταξύ τους, επομένως από το Θ. Bézout:

μκδ(a, m) = 1 =⇒ 1 = s·a+t·m

για ακεραίους s και t. Ισοδύναμα: −t · m = s · a − 1, άρα:

a · s ≡ 1 (mod m)

Επομένως, ο s είναι αντίστροφος του a modulo m.

Παρατηρήσεις:
• Όλοι οι s + km, k ∈ Z, είναι ισότιμοι αντίστροφοι του a modulo m.
• Ένας από αυτούς όμως βρίσκεται στο {0, 1, 2, . . . , m − 1}.
• Αυτός είναι ο μοναδικός αντίστροφος του a modulo m.
• Κάθε άλλος είναι ισότιμος αυτού, modulo m.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 32 / 43

Επίλυση μέσω του Αντιστρόφου modulo m

Μεθοδολογία
• Επιζητούμε την επίλυση της ax ≡ b (mod m).
• Έστω ότι διαθέτουμε έναν αντίστροφο ā του a modulo m:

a · ā ≡ 1 (mod m)

• Ισοδύναμα, αυτό σημαίνει ότι m | (a · ā − 1).

• Επομένως, έχουμε επίσης ότι m | b · (a · ā − 1), άρα m | (a · (bā) − b):

ισοδύναμα: a · (bā) ≡ b (mod m)

• Επομένως, bā είναι μία λύση της ax ≡ b (mod m).

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 33 / 43

Παράδειγμα

Εύρεση του αντιστρόφου του 3 modulo 7:

Ο αλγόριθμος του Ευκλείδη δίνει: 7 = 2·3 + 1

Εύκολα προκύπτουν οι συντελεστές Bézout: 1 = −2 · 3 + 1 · 7.

Παρατήρηση 1: o −2 είναι ισότιμος αντίστροφος του 3 modulo 7:

7 | (3 · (−2) − 1) ⇐⇒ 3 · (−2) ≡ 1 (mod 7)

Παρατήρηση 2: . . . , −9, −2, 5, 12, . . . ισότιμοι αντίστροφοι του 3 mod 7:

• Επειδή είναι: 7 | (3 · (−2) + 7k − 1), για κάθε k ∈ Z.
• «Απλοποιούμε» στον μοναδικό αντίστροφο (εδώ: 5) στο {0, 1, . . . , 6}.
• Κάθε άλλος αντίστροφος είναι ισότιμος του 5, modulo 7.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 34 / 43

Παράδειγμα
Να επιλυθεί η γραμμική ισοτιμία: 3x ≡ 4 (mod 7)

Γνωρίζουμε ότι: 5 αντίστροφος του 3 modulo 7:

3·5 ≡ 1 (mod 7) ⇔ 7 | (3 · 5 − 1)

Επομένως, επίσης: 7 | 4 · (3 · 5 − 1) ⇒ 7 | (3 · 20 − 4), άρα, ισοδύναμα:

3 · 20 ≡ 4 (mod 7)

Επομένως:
• Μία λύση της γραμμικής ισοτιμίας είναι x = 20.
• Υπάρχει όμως μοναδική λύση modulo 7 (δηλαδή, στο {0, 1, . . . , 6}).
• Αυτή η μοναδική λύση είναι η 20 mod 7 = 6.
• Όλοι οι αριθμοί στο {. . . , −8, −1, 6, 13, 20, . . . } είναι ισότιμες λύσεις.
Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 35 / 43
Επιπλέον Παραδείγματα

Να βρεθεί ένας αντίστροφος modulo m στις παρακάτω περιπτώσεις:

19x ≡ 1 (mod 141)

55x ≡ 1 (mod 89)

89x ≡ 1 (mod 232)

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 36 / 43

Επίλυση Συστημάτων Ισοτιμιών

Σε ένα κινέζικο χειρόγραφο του 3ου αι. μ.Χ. διατυπώνεται το πρόβλημα:

Να βρεθεί αριθμός x που:

• διαιρούμενος με 3, αφήνει υπόλοιπο 2,
• διαιρούμενος με 5, αφήνει υπόλοιπο 3,
• διαιρούμενος με 7, αφήνει υπόλοιπο 2.

Ισοδύναμα, ζητείται η επίλυση του ακόλουθου συστήματος ισοτιμιών:


 x ≡ 2 (mod 3)
x ≡ 3 (mod 5)

x ≡ 2 (mod 7)

Στο ίδιο χειρόγραφο διατυπώνεται και ένα θέωρημα για την επίλυσή του.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 37 / 43

Το Κινέζικο Θεώρημα Υπολοίπων

Θεώρημα:

• Έστω m1 , m2 , . . . , mn ⩾ 1, πρώτοι μεταξύ τους ανά ζεύγη.

• Έστω a1 , a2 , . . . , an αυθαίρετοι ακέραιοι αριθμοί.



 x ≡ a1 (mod m1 )

x ≡ a2 (mod m2 )
Το σύστημα:
 ...
 ...

x ≡ an (mod mn )

έχει μοναδική λύση modulo m = m1 m2 · · · mn . Δηλαδή:

• Υπάρχει λύση x ∈ {0, 1, 2, . . . , m} του συστήματος.

• Κάθε άλλη λύση είναι ισότιμη της x modulo m.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 38 / 43

Κατασκευαστική Απόδειξη (1/2)

Για k = 1, . . . , n, ορίζουμε:

Mk = m1 m2 · · · mk−1 mk+1 · mn = m/mk

από υπόθεση
z }| {
Για κάθε i και k ̸= i, είναι μκδ(mi , mk ) = 1, άρα και μκδ(Mk , mk ) = 1.

Επομένως, υπάρχει ο αντίστροφος yk του Mk modulo mk , τέτοιος ώστε:

M k yk ≡ 1 (mod mk )

Ισχυριζόμαστε ότι η λύση του συστήματος ισοτιμιών είναι η ακόλουθη:

x = a 1 M 1 y1 + a 2 M 2 y2 + · · · + a n M n yn

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 39 / 43

Κατασκευαστική Απόδειξη (2/2)

Δικαιολογούμε ότι η ακόλουθη είναι λύση του συστήματος ισοτιμιών:

x = a 1 M 1 y1 + a 2 M 2 y2 + · · · + a n M n yn

Παρατηρούμε ότι για κάθε j ̸= k: mk | Mj , δηλ. Mj ≡ 0 (mod mk ), άρα:

για κάθε j ̸= k: aj Mj yj ≡ 0 (mod mk ) ⇔ mk | aj Mj yj

Επειδή Mk yk ≡ 1 (mod mk ), έπεται ότι:

x ≡ a k M k yk ≡ a k (mod mk ), για k = 1, . . . , n

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 40 / 43

Παράδειγμα Εφαρμογής

Επίλυση του συστήματος: 1. Ορίζουμε:



 x ≡ 2 (mod 3) m =3·5·7 = 105

M1 = 105/3 = 35
x ≡ 3 (mod 5)

 M2 = 105/5 = 21

x ≡ 2 (mod 7) M3 = 105/7 = 15

2. Βρίσκουμε τους αντιστρόφους: 3. Υπολογίζουμε τη λύση:

35y1 ≡ 1 (mod 3) ⇒ y1 = 2 x ≡ 2 · 35 · 2 + 3 · 21 · 1 + 2 · 15 · 1
21y2 ≡ 1 (mod 5) ⇒ y2 = 1 = 140 + 63 + 30 = 233
15y3 ≡ 1 (mod 7) ⇒ y3 = 1 ≡ 23 (mod 105)

Επομένως ο ελάχιστος θετικός ακέραιος που συνιστά λύση είναι ο 23.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 41 / 43

Επιπλέον Παραδείγματα

Να επιλυθούν τα παρακάτω συστήματα ισοτιμιών:


  x ≡1 (mod 2)
 x ≡ 1 (mod 5) 

x ≡2 (mod 3)
x ≡ 2 (mod 6)
 
 x ≡3 (mod 5)
x ≡ 3 (mod 7) 
x ≡4 (mod 11)

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 42 / 43

Πηγές

K.H. Rosen Διακριτά Μαθηματικά και Εφαρμογές τους, Εκδ. ΤΖΙΟΛΑ, 2018:
Κεφάλαιο 4: 4.1, 4.3, 4.4 (έως και το «Κινέζικο Θεώρημα Υπολοίπου»)

S. Epp Διακριτά Μαθηματικά με Εφαρμογές, Εκδ. Κλειδάριθμος, 2009, 2010:

Κεφάλαιο 3: 3-1 έως και 3-8, 10.4

Μ. Ρασσιάς: Διακριτά Μαθηματικά και Θεωρία Αριθμών με Εφαρμογές,

Εκδ. ΤΣΟΤΡΑΣ, 2022.

Ο. Τελέλης Στοιχεία Θεωρίας Αριθμών 43 / 43