POLITECHNIKA WROCŁAWSKA

Wydział Mechaniczny

Projektowanie elementów
z tworzyw sztucznych
- Przegląd materiałów polimerowych

Właściwości i zastosowanie

Umowne kryterium podziału polimerów

Tworzywa sztuczne w budowie maszyn

TERMOPLASTY ELASTOMERY DUROPLASTY

polimery chemo-
i termoutwardzalne

Masowe
Tworzywa Tworzywa
polimery
inżynieryjne specjalne Kauczuki: EP,
wysokoudarowe
SBR, IR, UP,
NBR, PF,
PE, PP, PC, PMMA, PET, PSU, PU, SI UF, MF,
PVC, PS, PA, POM, PPS, PTFE, Termoplasty: SI
ABS, SAN PPO PVD, PVDF PUR, PVC
PI, PEEK 2

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 1

 Polimery termoplastyczne
- cechy charakterystyczne
➢Miękną podczas ogrzewania a po ostygnięciu
stają się sztywne,
➢Ich przetwarzanie jest prawie całkowicie
odwracalne,
➢Nieodwracalna degradacja następuje wówczas,
gdy roztopiony polimer termoplastyczny jest
ogrzewany do temperatury krytycznej, w której
pękają wiązania w łańcuchu polimerowym.
3

Polietylen (PE) Mer

H H H H H H
CH2 CH2 C C C C C C
n
H H H H H H
Odmiany:
 Polietylen małej gęstości (wysokociśnieniowy) PE-LD
5 krótkich odgałęzień na
1000 atomów węgla

 Polietylen dużej gęstości (niskociśnieniowy) PE-HD

Średni ciężar cząsteczkowy 60 000–3 000 000

 Polietylen o ultra dużym ciężarze cząsteczkowym

PE-UHMW
Średni ciężar cząsteczkowy 3 000 000–6 000 000 4

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 2

 Polietylen (PE)
Podstawowe właściwości
PE-LD PE-HD PE-UHMW
Cena [€/kg] 0,77  0,80 0,74  0,81 0,78 0,80
Gęstość [Mg/m3] 0,91  0,93 0,94  0,96 0,93  0,94
Moduł sprężystości
200  400 600  1400 750
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie Rr 8  12 20  32 33
[MPa]
Temperatura
-30  +70 ºC -30  +85 ºC -200  +80 ºC
użytkowania
5

Polietylen (PE)
Właściwości
✓ Łatwe przetwórstwo - wytłaczanie, wtryskiwanie,
✓ Dobra odporność chemiczna
✓ Duża udarność PE-HD (bez karbu wg Charpy nie pęka)
✓ Przepuszcza tlen i azot, nie przepuszcza pary wodnej
✓ Posiada właściwości elektrostatyczne (w specyficznych
zastosowaniach wymagany dodatek środków antystatycznych)

Nazwy handlowe
• Malen E, Petrolen (PE-LD) – Petrochemia Płock S.A.
• Politen (PE-LD) – Zakłady Tworzyw POLI-CHEM Blachownia
• Hostalen G (PE-HD) – Elenac, Hostalen GUR (PE-UHMW)
• Vestolen A (PE-UHMW) – Hüls AG (RFN)
• Lupolen (PE-HD) – BASF Aktiengesellschaft (RFN), ENSINGER
6

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 3

 Polietylen (PE)
Zastosowanie
Opakowania - folie (spożywcze, ogrodnicze)
Pojemniki i zbiorniki
Rury wodne i gazowe
Części maszyn o niewielkim obciążeniu
(panewki łożysk, drobne koła zębate,
obudowy)

Polietylen (PE)
CIEKAWOSTKI
Polietylen PE-HD nie pęka w niskich
temperaturach (Opakowania na mrożoną żywność –
mrożonki, lody itp.)
Zbiorniki (np. paliwa w samochodach) wymagają
stosowania dodatków elektrostatycznych
PE-UHMW – zastosowania w medycynie
(elementy endoprotez stawów)
Z polietyleny wytwarzane są bardzo wytrzymałe
włókna SPECTRA
- liny, żyłki wędkarskie,
- elementy uzbrojenia (hełmy, osłony)
8

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 4

 Polipropylen (PP)
Mer
H H H H H H
CH2 CH C C C C C C
CH3 n H CH3 H CH3 H CH3

Odmiany
Polipropylen izotaktyczny,
Polipropylen wzmocniony - wysokoudarowy
Kopolimer blokowy propylen-etylen

Polipropylen (PP)
Podstawowe właściwości
PP PP
(homopolimer) (kopolimer PP/PE)
Cena [€/kg] 0,87  1,23 0,87  1,23
Gęstość [Mg/m3] 0,89  0,90 0,91
Moduł sprężystości
1100  1550 1100  1550
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 30  34 30  38
Rr [MPa]
Temperatura
-5  +105 ºC -10  +105 ºC
użytkowania 10

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 5

 Polipropylen (PP)
Właściwości
✓ łatwe przetwórstwo – wytłaczanie, wtryskiwanie
✓ dobra odporność chemiczna
✓ odporny na uderzenia, duża udarność
(bez karbu wg Charpy nie pęka)

Nazwy handlowe
• Malen P - Petrochemia Płock S.A.
• Moplen - Montell Polyolefins, Włochy
• Hostalen PP – Targor, RFN
• Polipro J – Mitsui, Japonia
• Vestolen P - Hüls AG, RFN

11

Polipropylen (PP)
Zastosowanie
Osłony, obudowy (zderzaki samochodowe)
Pojemniki na chemikalia (obudowy akumulatorów)
Opakowania farmaceutyczne i sprzęt medyczny
(np. strzykawki jednorazowe) i laboratoryjny
Sznury, worki do pakowania płodów rolnych
Rury, armatura wodna
Zabawki
Folie

12

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 6

 Polipropylen (PP)
Ciekawostki „ZAWIAS FILMOWY”

Polipropylen ma zdolność
tworzenia tzw. zawiasów
filmowych Strefa zorientowania
makrocząsteczek
Włókno PP stosowane do
produkcji bielizny dla
sportowców i alpinistów
– łatwo odprowadza wilgoć

13

Polistyren (PS)
Mer
H H H H H H
CH2 CH
C C C C C C
H C6H5 H C6H5 H C6H5
n

Odmiany
 Polistyren wysokoudarowy PS–HI (kopolimer styrenu
z butadienem),
 Kopolimery styrenu:
terpolimer ABS (akrylonitryl/butadien/styren)
terpolimer MBS (metakrylan metylu/batadien/styren)
kopolimer SAN (styren z akrylonitrylem)
14

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 7

 Polistyren (PS) i jego kopolimery
Podstawowe właściwości
PS PS–HI ABS (HI) SAN
Cena [€/kg] 0,68 0,74 0,73 0,78 1,65 1,09
Gęstość [Mg/m3] 1,041,05 1,041,05 1,02 1,04 1,061,08
Moduł
3000 1800 1380 3500
sprężystości
3500 2500 2420 3800
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie Rr 32  60 26  48 24  45 70  80
[MPa]
Temperatura
-10  +90 -40  +75 -20  +80 -20  +90
użytkowania [ºC]
15

Polistyren (PS) i jego kopolimery

Właściwości
✓ Łatwe przetwórstwo - wytłaczanie, wtryskiwanie,
✓ Dobra odporność chemiczna
✓ Duża udarność
✓ Możliwość nanoszenia powłok galwanicznych (ABS)
Nazwy handlowe
• PS: Styropol – Zakłady Chemiczne Dwory S.A. w Oświęcimiu,
Styron – Dow Europe, Ultrastyr – Enichem Deutsch. GmbH
• PS-HI: Owispol K, G – Zakł. Chem. Dwory S.A. w Oświęcimiu
Polystyrol – BASF (RFN),
Styrolux – Westlake Plastics Co. (RFN),
Kopolimery:
• ABS: Cycolac – General Electric Plastics Europe B.V.,
Novodur – ENSINGER Polska Sp. z o.o.,
Sconater – Bauna AG, Toyolac – Toray Industries Inc. Tokyo,
• SAN: Owisan S – Zakłady Chemiczne Dwory S.A. w Oświęcimiu 16
Luran – BASF Aktiengesellschaft (RFN)

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 8

 Polistyren (PS)
Zastosowanie
Kubki jednorazowe (PS)
Golarki jednorazowe (PS)
Części maszyn i urządzeń słabo obciążonych: kasety
video, przybory kreślarskie (PS-HI)
Obudowy sprzętu gospodarstwa domowego – lodówek,
odkurzaczy (ABS)
Obudowy ekspresów do kawy, sprzętu
elektrotechnicznego (SAN)
Zabawki (np. klocki Lego), obudowy sprzętu komputerowego
(np. myszki), obudowy urządzeń domowych (golarki
elektryczne, aparaty telefoniczne, itp.)
17

Mer
Poli(chlorek winylu) H H H H H H
(PVC) C C C C C C
H Cl H Cl H Cl

Otrzymuje się przez polimeryzację chlorku winylu

trzema metodami:
1 – polimeryzacja emulsyjna – PVC pastotwórczy (ziarna gładkie)
2 – polimeryzacja suspensyjna – PVC suspensyjny (ziarna porowate)
3 – polimeryzacja w masie – najczystszy polimer PVC (na folie)
Odmiany:
 PVC twardy – zawierający do 5% plastyfikatora

 PVC miękki – zawierający 40% do 70% plastyfikatora

18

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 9

 Poli(chlorek winylu), (PVC)
Podstawowe właściwości
PVC PVC
(twardy) (miękki)
Cena [€/kg] 0,79 0,64
Gęstość [Mg/m3] 1,35  1,55 1,19  1,28
Moduł sprężystości
2410  4140 20  50
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 34,5  62 16  28
Rr [MPa]
Temperatura
-10  +70 ºC -20  +42 ºC
użytkowania 19

Poli(chlorek winylu), (PVC)

Właściwości
✓ Łatwe przetwórstwo - wytłaczanie, wtryskiwanie,
✓ Dobra odporność chemiczna (bardziej na stężone kwasy
i zasady niż na ich wodne roztwory)
✓ Mała wytrzymałość cieplna
Nazwy handlowe
• PVC-E (emulsyjny) – Zakł. Chem. Dwory S.A. w Oświęcimiu
• Tarwinyl S (PVC suspensyjny) – Zakłady Azotowe w Tarnowie
• Polvinyl S (PVC suspensyjny) – firma Anwil S.A. (Włocławek)
Vestolit – Hüls, RFN, Vipla – Montedision (Włochy)
Hostalit – Hoechst (RFN), Vinika – Mitsubishi (Japonia)
• Kopolimery PVC (chlorku winyli z octanem winylu):
Winicet – Zakłady Chemiczne w Oświęcimiu
Vilit – Hüls (RFN), Vinylite – Bakelite Corporation (USA)
Vinnol – Wacker Chemie (RFN) 20

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 10

 Poli(chlorek winylu), PVC
Zastosowanie
PVC twardy:
• Elementy budowlane i meblowe (ramy okienne, drzwiowe,
zsypy do odpadków, armatura sanit.)
• Płyty i folie do opakowań produktów spożywczych
• Elementy aparatury chemicznej i instalacji wentylacyjnej nara-
żonych na substancje agresywne
• Rury do zimnej wody, do gazu miejskiego, do ochrony kabli
elektrycznych i telefonicznych układanych w ziemi, rynny
dachowe itp.
PVC miękki:
• węże do wody i chemikaliów, izolacja przewodów elektrycznych,
• uszczelki okien, profile w budownictwie,
• piłki, zabawki, nadmuchiwane hale, namioty cieplarniane,
• płaszcze przeciwdeszczowe 21

Poliwęglany (PC) – są polimerami

bezpostaciowymi (w odpowiednich warunkach
krystalizują) zawierające w łańcuchu głównym
ugrupowanie: -R-O-CO-O-
R- węglowodory aromatyczne
CH3
C O C O
CH3 O n

PC łączą bardzo dobre własności:

– mechaniczne – termiczne
– elektryczne – optyczne
22
Przepuszczają 90% światła widzialnego – zbliżona do szkła

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 11

 Poliwęglany (PC)
Podstawowe właściwości
PC
Cena [€/kg] 2,98  3,75
Gęstość [Mg/m3] 1,20
Moduł sprężystości
2000  2400
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 65  75
Rr [MPa]
Temperatura
-100  +130 ºC
użytkowania
23

Poliwęglany (PC)
Właściwości
✓ Bardzo wysoka udarność – zwłaszcza z karbem,
✓ Mała chłonność wody i odporność na hydrolizę (sterylizacja)
✓ Dobra wytrzymałość cieplna
✓ Dobre własności dielektryczne
✓ Trudności w przetwórstwie (ograniczenie zawartości wilgoci
w granulacie PC do 0,015%)
Nazwy handlowe
• Bistan AW (wtryskowy) – Zakł. Chem. „Zachem” w Bydgoszczy
• Bistan AF (na folie) – Zakł. Chem. „Zachem” w Bydgoszczy
Importowane:
Makrolon – Bayer, RFN
Lexan – General Electric, USA
24

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 12

 Poliwęglany (PC)
Zastosowanie
Przede wszystkim tam, gdzie wymagana jest przeźroczystość,
odporność termiczna oraz dobre własności mechaniczne w
szerokim zakresie temperatury

Elementy maszyn, obudowy, wirniki pomp, wentylatory,

osłony lamp samochodowych
Części optyczne aparatów fotograficznych
Części urządzeń gospodarstwa domowego, pojemniki,
obudowy robotów, odkurzaczy
Talerze, pojemniki, butelki dla niemowląt
Hełmy ochronne, szyby kuloodporne, osłony lamp ulicznych i
sygnalizacji świetlnej
W elektrotechnice: na styki przełączników, wtyczki, skale
radiowe 25

Poli(metakrylan metylu) (PMMA)

– otrzymuje się przez polimeryzację monomeru
metodą blokową (zwykle) podczas formowania
wyrobu
CH2 C n
COOCH3
➢ Tworzywo to znane jest najczęściej z bardzo dobrej
przepuszczalności światła widzialnego powyżej 92%
- PMMA przepuszcza około 70% promieni UV,
szkło zwykłe przepuszcza tylko około 5 % UV
dlatego PMMA nazywany jest szkłem organicznym
➢ Popularna nazwa PMMA to „pleksi” lub „pleksiglas”
26

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 13

 Poli(metakrylan metylu) (PMMA)
Podstawowe właściwości
PMMA
Cena [€/kg] 2,16  2,67
Gęstość [Mg/m3] 1,17  1,20
Moduł sprężystości
1800  3100
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 48  76
Rr [MPa]
Temperatura
-40  +90 ºC
użytkowania
27

Poli(metakrylan metylu) (PMMA)

Właściwości
✓ Bardzo trudne przetwórstwo,
✓ Mała udarność (stała w temperaturze od -20 do +60 ºC)
✓ Najwyższa odporność na zarysowania wśród polimerów
przeźroczystych
✓ Powstawanie mikropęknięć (przy obróbce mechanicznej)
Nazwy handlowe
• Metapleks – Zakłady Chemiczne Dwory w Oświęcimiu
odmiany: N – bezbarwny, przeźroczysty (otrzymywany metodą blokową)
B – barwiony (otrzymywany metodą blokową)
S – płyta (otrzymywana metodą wytłaczania)
Importowane:
Degalan – Degussa, RFN Plexiglass – Röhm GmbH
Urtal – Montedision, Włochy Lucite – Du Pont, USA
28

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 14

 Poli(metakrylan metylu) (PMMA)
Zastosowanie
W technice oświetleniowej: na osłony świateł
samochodowych, elementy optyczne (światłowody)
Do szklenia kabin i okien samolotów, śmigłowców,
szybowców, autobusów
Talerze, pojemniki, butelki dla niemowląt
Części urządzeń gospodarstwa domowego, pojemniki,
obudowy robotów, odkurzaczy
Wyposażenie łazienek (np. półki, pokrętła)

29

Poliamidy (PA) – są to związki wielko-

cząsteczkowe zawierające w łańcuchu głównym
ugrupowania aminowe:
-CO-NH-

✓ Ze względu na dużą ilość substancji wyjściowych

(monomerów) stosowanych do otrzymywania PA,
rozróżnia się wiele odmian tych tworzyw:
PA 6 PA 4.6 PA 6.6 PA 11 PA 12 PA 6.10
✓ Poliamidy są semikrystaliczne – stopień krystalicz-
ności zawiera się najczęściej od 30 do 50% w zależ-
ności od parametrów przetwórstwa (szybkości 30
chłodzenia).

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 15

 Poliamidy (PA)
Podstawowe właściwości
PA 6 PA 6.6 PA 11 PA 12
Cena [€/kg] 2,723,44 5,94
Gęstość [Mg/m3] 1,12 1,13 1,15 1,041,05 1,011,02
1100
Moduł sprężystości 1700 1400 1270
2000
E [MPa] 2000 2600

Wytrzymałość na
rozciąganie Rr 70  84 80  85 47 35  55
[MPa]
Temperatura
-70 +100 -30 +105 -70  +80 -70  +80
użytkowania [ºC]
31

Poliamidy (PA)
Właściwości
✓ Łatwe przetwórstwo - wytłaczanie, wtryskiwanie odlewanie,
✓ Dobra własności wytrzymałościowe i tribologiczne
✓ Duża chłonność wody: PA6 (9-11%), PA11 i PA12 (2,5%)
- zmiana wymiarów
Nazwy handlowe
PA 6: Tarnamid T – Zakłady Azotowe w Tarnowie
Stilamid – Zakłady Wł. Szt. „Stilon” w Gorzowie Wlkp.
PA 6.6: Ultramid A – BASF (RFN), Zytel E – Du Pont (USA)
Maranyl – ICI (W.Bryt.), Technyl A – Rhone Poulenc (Fr.)
PA 11: Rilsan B – ATO Chimie (Francja)
PA 12: Vestamid – Hüls (RFN), Rilsan A – ATO Chimie (Francja)
Grilamid – Emser Werke (Szwajcaria)
PA 6.10: Technyl D – Rhone Poulenc (Francja) 32

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 16

 Poliamidy (PA)
Zastosowanie
Części maszyn jak: koła zębate, tuleje łożysk, gniazda
przegubów, śruby, nakrętki itp.
Zbiorniki o dużej pojemności
Korpusy i obudowy elementów elektrotechniczne
Akcesoria meblowe, klamki drzwiowe, elementy podzespołów
samochodowych
PA włóknotwórczy: tkaniny (Elana), torby, sprzęt sportowy

33

Poliacetale (POM)
(lub: polioksymetylen , poliformaldehyd)
HO CH2 O H
n
Odmiany
 Homopolimer formaldehydu
Mer
H H H
C O C O C O
H H H

 Kopolimer formaldehydu
Komonomer
H H H H H H H
C C O C O C O ... C C O C
34
H H H H H H H

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 17

 Poliacetale (POM)
Podstawowe właściwości
POM POM
homopolimer kopolimer
Cena [€/kg] 2,47  2,98 2,17  2,23
Gęstość [Mg/m3] 1,41  1,42 1,41  1,42
Moduł sprężystości
2900  3500 2500  3000
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 69  72 60  68
Rr [MPa]
Temperatura
-60  +110 ºC -60  +120 ºC
użytkowania
35

Poliacetale (POM)
Właściwości
✓ Dobre własności wytrzymałościowe ( w – 40oC wytrzymałość
zmęczeniowa zmniejsza się tylko o 20%)
✓ Dobre właściwości tribologiczne (odporność na materiały pędne)
✓ Dobra stabilność wymiarowa i dokładne odwzorowanie kształtów
✓ Mała chłonność wody (ok. 0,3%) – niewrażliwość na wilgoć

Nazwy handlowe
• Homopolimery formaldehydu:
Delrin – Du Pont (USA), Du Pont Deutschland GmbH
Tenac (licencja Du Pont) – Asahi, Japonia
• Kopolimery formaldehydu:
Tarnoform – Zakłady Azotowe w Tarnowie
Hostaform – Ticona GmbH (Hoechst), Ultraform – BASF, RFN
Celkon – Celanese (USA), 36

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 18

 Poliacetale (POM)
Zastosowanie
Części maszyn jak: koła zębate, tuleje łożysk, gniazda
przegubów, śruby, nakrętki, haki itp.
Elementy precyzyjne urządzeń elektrotechnicznych (drukarki,
odtwarzacze video, kamery)
Akcesoria sprzętu sportowego, wędkarskiego, elementy
podzespołów samochodowych
Elementy urządzeń gospodarstwa domowego
Elementy armatury wodnej

37

Polioksyfenylen (PPO)
inaczej: poli(tlenek fenylu) – jest polimerem
termoplastycznym o budowie liniowej mającym
stosunkowo dużą odporność cieplną.
CH3
O
CH3 n

✓ Tworzywo to pod względem właściwości użytkowych

jest konkurencyjne w stosunku do poliwęglanu (PC),
ma tylko mniejszą udarność – zwłaszcza z karbem.
✓ PPO wykazuje dobre własności mechaniczne do
temperatury 150 oC. 38

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 19

 Polioksyfenylen (PPO)
Podstawowe właściwości
PPO
Cena [€/kg] 2,97  2,98
Gęstość [Mg/m3] 1,06
Moduł sprężystości
2200  2600
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 54  66
Rr [MPa]
Temperatura
-100  +120 ºC
użytkowania
39

Polioksyfenylen (PPO)
Właściwości
✓ Dobre własności mechaniczne (nawet do 150 ºC)
✓ Dobra stabilność wymiarowa (mała podatność na pełzanie)
✓ Mały współczynnik rozszerzalności liniowej
✓ Trudnopalność i nietoksyczność
✓ Mała gęstość (średnio 1,06 Mg/m3)

Nazwy handlowe
• Biapen 100 – PPO Zakłady Chemiczne w Oświęcimiu
• Biapen 300 – PPO modyfikowany PS (stop polimerów)
Importowane:
Noryl (stop: 50% PPO i 50% PS) – General Electric (USA)

40

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 20

 Polioksyfenylen (PPO)
Zastosowanie
W przemyśle samochodowym na obudowy kolumny
kierownicy, wloty powietrza, kołpaki kół
Elementy maszyn wymagające odporność termiczną oraz dobre
własności mechaniczne w szerokim zakresie temperatury
Części maszyn: korpusy, wirniki pomp, rury, zawory, armatura
w przemyśle chemicznym i spożywczym
Części urządzeń gospodarstwa domowego,
W elektrotechnice: obwody drukowane, części przekaźników i
przełączników, korpusy cewek skupiających telewizorów

41

Politereftalany (PET, PBT) są zaliczane

do grupy poliestrów termoplastycznych
Znaczenie techniczne jako tworzywa konstrukcyjne
mają dwa rodzaje politereftalanów:
1. Poli(tereftalan etylenu), PET

O C C O CH2 CH2
n
C C
2. Poli(tereftalan butylenu), PBT

O C C O CH2 CH2 CH2 CH2

n
C C 42

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 21

 Politereftalany (PET i PBT)
Podstawowe właściwości
PET PBT
Poli(tereftalan etylenu) Poli(tereftalan butylenu)

Cena [€/kg] 2,55 2,62  3,39

Gęstość [Mg/m3] 1,37 1,29  1,31
Moduł sprężystości
3100 2600  2700
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 70 40  60
Rr [MPa]
Temperatura
-40  +100 ºC -30  +120 ºC
użytkowania 43

Politereftalany (PET, PBT)

Właściwości
✓ Własności mechaniczne i cieplne PET są nieco lepsze niż PBT
✓ PET krystalizuje bardzo wolno (500 razy wolniej od PE)
co powoduje trudności w przetwórstwie
✓ Duża twardość i sztywność
✓ Duża odporność chemiczna (na oleje, smary benzynę)
✓ Stabilność wymiarów (mała chłonność wody 0,02%)

Nazwy handlowe (PET):

Elitel – Zakłady Włókien Chemicznych ELANA S.A.
Elpet (na butelki), Elana (PET włóknotwórczy)
Arnite – Akzo (USA), Krastine – Ciba (Szwajcaria)
Ulreadur – Bayer (RFN), Supec– GE Plastics (USA)
Nazwy handlowe (PBT):
Valox – GE Plastics (USA), Vestodur – Hüls (RFN), 44

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 22

 Politereftalany (PET, PBT)
Zastosowanie
Konkurują z POM i PA: na precyzyjne łożyska, obudowy
o określonych wymaganiach mechanicznych i dielektrycznych
(maszyn biurowych, komputerów, monitorów)
W przemyśle elektrotechnicznym do produkcji wtyczek, gniazd,
przełączników – odporność na prądy pełzające
W przemyśle samochodowym na części układów paliwowych
(pomp, filtrów, gaźników) i układów hamulcowych
PET – na butelki do napojów

Włókno poliestrowe można wytwarzać z recyklatu PET

5 butelek dwulitrowych wykonanych z PET po napojach
wystarcza na wytworzenie jednej koszulki (T-shirt)
45

Polisulfony.
Znaczenie techniczne mają trzy rodzaje polisulfonów:
1. Polisulfon, PSU

CH3 O
C O S O
CH3 O n
O
2. Polieterosulfon, PES
S O
O n
46

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 23

 Polisulfony cd.
3. Poliakrylosulfon, PPSU
O O
O S S
O O n

▪ Poliakrylosulfony mają strukturę amorficzną, są bardziej

odporne termicznie niż PSU.
▪ Temperatura pracy ciągłej wynosi od –240 do +260 ºC
(a krótkotrwałej do +300 ºC).
▪ PPSU są trudnopalne, samogasnące, nie kapią w płomieniu.
▪ Są odporne na korozję zmęczeniową oraz na promieniowanie.
47

Polisulfony PSU, PES

Podstawowe właściwości
Polisulfon Polieterosulfon
PSU PES
Cena [€/kg] - -
Gęstość [Mg/m3] 1,24 1,37
Moduł sprężystości
2 690 2 600
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 71 84
Rr [MPa]
Temperatura
-50  +150 ºC +200 ºC
użytkowania
48

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 24

 Polisulfony (wzmocnione)
Podstawowe właściwości
PSU + 30% wł.sz. PES + 30% wł.sz.

Cena [€/kg] 10,3 10,3

Gęstość [Mg/m3] 1,45 1,6
Moduł sprężystości
8 300 9000 11800
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 125 170
Rr [MPa]
Temperatura
-100  +150 ºC -50  +200 ºC
użytkowania
49

Polisulfony
Właściwości
✓ Wykazują bardzo małą skłonność do pełzania nawet w podwyż-
szonej temperaturze (zwłaszcza PSU z włóknem szklanym)
✓ Stabilne własności mechaniczne i dielektryczne w szerokim
zakresie temperatury
✓ Duża odporność chemiczna
✓ Wada – wysoka temperatura przetwórstwa (360  400 ºC)

Nazwy handlowe
PSU Udel – Amoco (USA),
Ultrason S – BASF (RFN)
PES Radel – Amoco (USA)
PPSU Astrel 360
50

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 25

 Polisulfony
Zastosowanie
Tam, gdzie wymagane są bardzo dobre i stabilne właściwości
mechaniczne i dielektryczne w podwyższonej temperaturze
i zadowalającej odporności chemicznej
Odpowiedzialne części w przemyśle samochodowym, lotniczym
i elektrotechnicznym.

51

Poli(siarczek fenylenu) (PPS)

S
n
✓ polimer o częściowo rozgałęzionym łańcuchu
(krystalizuje)
✓ PPS w stosunku do poliwęglanu (PC) ma większą:
wytrzymałość na zginanie, twardość i moduł spręży-
stości, natomiast jego udarność jest mniejsza, która
jednak nie zmienia się w zakresie 140  180 oC.
✓ w atmosferze tlenu lub azotu nie obserwuje się ubytku
masy.
52

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 26

 Poli(siarczek fenylenu) (PPS)
Podstawowe właściwości
PPS+40% wł.szkl.
Cena [€/kg] 6,88
Gęstość [Mg/m3] 1,6 (1,3 dla PPS)
Moduł sprężystości
12000  16000 (3300 dla PPS)
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 70  152 (65 dla PPS)
Rr [MPa]
Temperatura użytkowania -50  170 (240)oC

53

Poli(siarczek fenylenu) (PPS)

Właściwości
✓ Dobre własności mechaniczne (nawet do 240 ºC)
✓ Mały skurcz (0,2-0,3%), ale duży skurcz wtórny
✓ Mała stabilność wymiarowa – z podwyższeniem temperatury
zwiększa się wydłużenie (dodatek włókna szklanego stabilizuje
wydłużenie w zakresie od -40 ºC do + 260 ºC)
✓ Jest trudno palny
✓ Ma małą chłonność wody
Nazwy handlowe
• Ryton-6 – Philips Petroleum (USA)
• Ryton-4 – odmiana wzmocniona włóknem szklanym (40%)
• Fortron – Ticona (USA)
• Supec– General Electric Plastics (USA)
54

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 27

 Poli(siarczek fenylenu) (PPS)
Zastosowanie
W przemyśle chemicznym na korpusy, wirniki pomp,
elementy kompresorów
W przemyśle samochodowym na części gaźników, elementy
układu ogrzewania, korpusy lamp halogenowych, elementy
układu zapłonowego
W przemyśle elektrotechnicznym do produkcji wtyczek,
przełączników, przekaźników

55

Polimery fluorowęglowe
Ta grupa polimerów fluorowęglowych zwana jest również
polimerami fluorowymi lub poliolefinami fluorowanymi.
Stanowi ona dość dużą grupę polimerów termoplastycz-
nych zawierających fluor w łańcuchu głównym, do której
należą między innymi:
 Politetrafluoroetylen PTFE -[CF2-CF2]n-
 Polichlorotrifluoroetylen PCTFE -[CF2-CFCl]n-
 Poli(fluorek winylu) PVF -[CF2-CHF]n-
 Poli(fluorek winylidenu) PVDF -[CH2-CF2]n-

56

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 28

 Politetrafluoroetylen PTFE
Mer
F F F F F F
CF2 CF2 C C C C C C
n
F F F F F F
Średni ciężar cząsteczkowy 400 000 – 9 000 000
PTFE
• stanowi 90 % produkcji tej grupy tworzyw i ma
największe znaczenie techniczne
• charakteryzuje się doskonałą odpornością chemiczną,
dobrą odpornością cieplną (niepalny),
• nie jest odporny na pełzanie (płynie na zimno pod
niedużym obciążeniem,
• Wadą jest trudne i skomplikowane przetwórstwo
57

Polimery fluorowęglowe
Podstawowe właściwości
PTFE PVDF
Politetrafluoroetylen Poli(fluorek winylidenu)

Cena [€/kg] 13,7 14,4

Gęstość [Mg/m3] 2,15  2,20 1,78
Moduł sprężystości
410 750 2100  2900
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 25  36 50  57
Rr [MPa]
Temperatura
-200  +250 ºC -40  +150 ºC
użytkowania
58

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 29

 Polimery fluorowęglowe
Właściwości
✓ Znakomita odporność chemiczna na wszelkie chemikalia
porównywalna z metalami szlachetnymi
✓ Dobra odporność cieplna
✓ Dobre właściwości ślizgowe (m=0,05  0,09 na sucho po stali)
✓ Mała odporność na zużycie tribologiczne
✓ Stosunkowo trudne przetwórstwo i utylizacja odpadów
Nazwy handlowe (PTFE):
Tarflen – Zakłady Azotowe Tarnów- Mościce S.A.
Teflon – Du Pont, ENSINGER GmbH
Tecaflon – ENSINGER GmbH, Hostaflon TF – Dyneon,
Algoflon – Ausimont Deutschland GmbHGE
Nazwy handlowe (PVDF):
Solef – Solway Deutschland GmbHGE
Dyflor – Hüls AG (RFN) 59

Polimery fluorowęglowe
Zastosowanie
W przemyśle chemicznym na części narażone na działanie
substancji agresywnych, filtry
W przemyśle motoryzacyjnym (kompozyty PTFE) na łożyska
(np. w układach kierowniczych, w zawieszeniach) i na
uszczelnienia techniczne (np. w układach hamulcowych)
W przemyśle elektrotechnicznym do izolacji kabli wysokiej
częstotliwości, koszulki izolacyjne
Powłoki antyadhezyjne (naczynia)

60

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 30

 Poliimidy (PI)
PI stanowią dużą grupę polimerów termostabilnych
o właściwościach zarówno polimerów termoplastycznych
(amorficznych), jak i chemoutwardzalnych, zawierających
charakterystyczne ugrupowanie imidowe: -OC-N-CO-
✓ W wyniku polimeryzacji otrzymuje się polimer o wzorze:
O O
C C
N N O
C C
O O n
Do grupy tych polimerów zalicza się:
a) Poli(amido – imidy) PAI
b) Poli(estro – imidy)
c) poli(etero – imidy) PEI
61
d) poli(heterocykliczne imidy)

Poliimidy (PI)
Podstawowe właściwości
PI (PAI) PI (PEI)
Poliimid Poli(etero – imid)

Cena [€/kg] 10,32

Gęstość [Mg/m3] 1,43 1,27  1,34
Moduł sprężystości
2 500  4 000 3 000  9 000
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 75 100 105  145
Rr [MPa]
Temperatura
+300 ºC (400 ºC) -50  +170 ºC
użytkowania 62

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 31

 Poliimidy (PI)
Właściwości
✓ Dobre własności mechaniczne nawet do 300 ºC (przez miesiąc)
w temp. 400 ºC (kilka godzin), w temp. 500 ºC (kilka minut)
oraz w temperaturach kriogenicznych
✓ Mały współczynnik rozszerzalności cieplnej
✓ Bardzo dobre własności dielektryczne i izolacyjne
✓ Znakomita odporność chemiczna
✓ Są trudnoprzetwarzalne i drogie
Nazwy handlowe PI:
• Kapton, Pyralin, Vespel – Du Pont (USA)
• Produkt 2225 – Bayer (RFN)
Nazwy handlowe PEI:
• Ultem – General Electric Plastics (USA)
• Torlon– Amoco (USA) 63

Poliimidy (PI)
Zastosowanie
W przemysłach: elektrotechnicznym, lotniczym, kosmicz-
nym, motoryzacyjnym, chemicznym, spożywczym w auto-
matyce, medycynie, hydraulice wysokotemperaturowej
W przemyśle lotniczym stosowane są jako kleje (mają dobre
właściwości adhezyjne)
Na części maszyn (łożyska, koła zębate, pompy, zawory
powietrza i paliw, elementy systemów chodniczych, zbiorni-
ki gorącej wody, systemy wymienników ciepła
Sprzęt medyczny i dentystyczny (mogą być sterylizowane)
Naczynia do gorących potraw – odporne na wielokrotne
mycie w zmywarkach (odporne na przebarwienia)

64

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 32

 Poliakryloketony (PEK i PEEK)
Poliakryloketony lub polieteroketony aromatyczne
są polimerami termoplastycznymi zawierającymi
w łańcuchu pierścienie aromatyczne połączone
mostkami eterowymi –O– i ketonowymi =C=O.
Do grupy tych polimerów zalicza się:
 Polieteroketon PEK - grupy eterowe i ketonowe są ułożone naprzemiennie

O C
O n
 Polieteroeteroketon PEEK - na dwie grupy eterowe i przypada jedna
grupa ketonowa

O O C
O n 65

Polieteroeteroketon (PEEK)
Podstawowe właściwości
PEEK
Cena [€/kg] 73,4
Gęstość [Mg/m3] 1,32
Moduł sprężystości
3650
E [MPa]
Wytrzymałość na
rozciąganie 92
Rr [MPa]
Temperatura
-50  +260 ºC
użytkowania

66

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 33

 Poliakryloketony (PEK i PEEK)
Zastosowanie
Łożyska, koła zębate
Osnowa do tworzenia kompozytów szklanych i węglowych
Termoodporne izolacje kabli
Płyty do obwodów drukowanych
Folie elektrotechniczne

67

Elastomery wulkanizujące (gumy)

➢ są tworzywami elastycznymi powstałymi

w wyniku wulkanizacji kauczuku naturalnego
lub syntetycznego.
➢ cechują się dużą odkształcalnością dochodząca do
1200% oraz niewielkim modułem sprężystości
14 MPa.
➢ charakteryzują się pamięcią kształtu, nie topią się,
nie zgrzewają i nie rozpuszczają. Mogą być
spęczane i wulkanizowane na gorąco.

68

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 34

 Elastomery wulkanizujące (gumy)
Kauczuk naturalny jest tworzywem pochodzenia
roślinnego, pozyskiwany jest z lateksu drzew
kauczukowych rosnących w klimacie tropikalnym
i niektórych roślin w klimacie umiarkowanym.
Lateks jest to sok drzewa kauczukowego będący
wodną emulsją kauczuku wyglądem przypominający
mleko. Zawiera on 3045% substancji stałej, która
zawiera około 96% węglowodoru kauczuku.
Kauczuki syntetyczne są materiałami produkowanymi
na drodze polimeryzacji związków organicznych.
Materiały te wykazują cechy fizyczne kauczuku a
różnią się od niego pod względem chemicznym. 69

Oznaczenia elastomerów (kauczuków)

NR – kauczuk naturalny (100oC),
BR – kauczuk butadienowy (100oC),
SBR – kauczuk butadienowo-styrenowy (110oC),
NBR – kauczuk butadienowo-akrylonitrylowy (120oC),
CR – kauczuk chloroprenowy (120oC),
IIR – kauczuk butylowy (130oC),
AU – kauczuk polieterowy (130oC),
CSM – kauczuk chlorosulfonowany (130oC),
EPDM – kauczuk etylenowo-propylenowo-dienowy 140o
ACM – kauczuk akrylowy (160oC),
EAM – kauczuk etylenowo-octanowinylowy (170oC),
FVMQ – kauczuk metylofluorosilikonowy (180oC).
MVQ – kauczuk metylowinylosilikonowy (200oC),
FKM – kauczuk fluorowy (210oC), 70

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 35

 Elastomery wulkanizujące
Właściwości
zmieniają się w szerokich granicach w zależności od rodzaju
kauczuku, ilości i składu dodatków oraz warunków wulkanizacji:
a) wytrzymałość gumy na rozciąganie 240 MPa
b) wydłużenie przy zerwaniu dla kauczuków: 1001000 %.
c) twardość gumy: 2595o wg Shore’a (dodatek sadzy zwiększa
twardość gumy).
d) temperatura długotrwałego stosowania: 100210oC
e) odporność na ścieranie (bieżniki opon, gumowe uszczelnienia
ruchowe) zależy od rodzaju kauczuku i napełniacza (dodatek
krzemionki i sadzy o drobnych cząstkach powoduje wzrost
odporności na ścieranie).
f) odporność na odkształcenia trwałe (szczególnie ważne dla
uszczelnień gumowych) posiadają kauczuk naturalny
i niektóre kauczuki syntetyczne (zawierające sadzę 71
o większych cząstkach).

Elastomery wulkanizujące wysokotemperaturowe

Właściwości
Kauczuk silikonowy wulkanizujący na zimno
występuje w postaci kitów, past, płynu lub pianki.
Jest on odporny na działanie temperatury do 200 oC, a krótkotrwale do 250 oC.
Utwardzenie tego kauczuku (wulkanizacja) przebiega na wskutek dodatku
utwardzacza (ok. 5 %) wciągu kilkunastu godzin.
Materiał ten znalazł zastosowanie jako formy do odlewania niskotopliwych
metali, żywic syntetycznych i protez dentystycznych, uszczelki, izolacje
elektryczne i kleje odporna na temperaturę do ceramiki, metali itd.
Kauczuk silikonowy wulkanizujący na gorąco
mieszanina kauczuku silikonowego z napełniaczami, pigmentami
i katalizatorami,
Wulkanizacja zachodzi po podgrzaniu do temperatury 120180oC, a następnie
hartowaniu w temperaturze 200250oC przez kilkanaście godzin.
Może być stosowny w temperaturze do 300oC.
Materiał ten stosuje się na uszczelki, okładziny, izolacje kabli i elementów
72
grzejnych i węże dla przemysłu spożywczego i medycyny.

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 36

 Elastomery
Zastosowanie
Do produkcji różnego rodzaju uszczelek i uszczelnień
Do wyrobu różnego rodzaju zderzaków, sprężyn gumowych,
amortyzatorów.
Do produkcji elastycznych przewodów (węży)
Elementy transmisyjne w przekładniach pasowych
Opony, dętki itp.

73

Elastomery
Termoplastyczne

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 37

 Poliuretany (PUR)
Cechą charakterystyczną poliuretanów jest specyficzna segmentowa,
blokowa budowa łańcucha. Makrocząsteczki składają się naprzemien-
nie z segmentów sztywnych i elastycznych (giętkich).
Przykładowy wzór poliuretanu jest następujący:

O C NH CH2 NH C O (CH2)n
O O n
Struktura i właściwości PUR zależą od udziału segmentów
sztywnych i segmenów giętkich:
- gdy segmentów sztywnych jest więcej niż 40% - tworzą one fazę
ciągłą czemu towarzyszy zwiększenie twardości polimeru,
- gdy udział segmentów giętkich wynosi 60-80%, wówczas polimer
jest elastyczny. 75

Poliuretany (PUR)
Właściwości
✓ PUR sztywne wykazują duży moduł sprężystości, wytrzyma-
łość na zginanie i rozciąganie oraz dobrą udarność w szerokim
zakresie temperatur
✓ Odporne na hydrolizę oraz działanie materiałów pędnych
✓ Wyjątkowa odporność na ścieranie
✓ Dobre właściwości termoizolacyjne (pianki)
Nazwy handlowe (PUR):
Desmopan, Urepan, Volkullan – Bayer (RFN)
Elastollan – BASF (RFN)

W Polsce większości systemów PUR producentami są:

- Zakł. Chem. ORGANIKA-ZACHEM w Bydgoszczy
- Zakł. Chem. ROKITA-S.A. w Brzegu Dolmym
76

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 38

 Poliuretany (PUR)
Zastosowanie
W przemyśle obuwnicznym - obuwie sportowe, podeszwy
W przemyśle meblowym – w formie tworzyw piankowych,
elastycznych i sztywnych
W przemyśle maszynowym: łożyska ślizgowe, koła zębate,
rolki przenośników, pokrycia sit wibracyjnych do rozdziału
minerałów (przeciw zużywaniu ściernemu),

77

Duroplasty - polimery chemo-

i termoutwardzalne
 Mają reaktywne ugrupowania
w makrocząsteczce i w obecności
czynników sieciujących (utwar-
dzaczy) i/lub temperatury ulegają
reakcji chemicznej sieciowania,
w wyniku której tworzy się struk-
tura przestrzennie usieciowana.
 Po takim usieciowaniu (utwardzeniu) duroplasty są nie-
topliwe i nierozpuszczalne. Ich ponowne przetwarzanie
nie jest możliwe.
 Ogrzewanie duroplastów nie powoduje ich topnienia
(tylko nieznacznie miękną), a przekroczenie temperatury
dopuszczalnej prowadzi do destrukcji.
78

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 39

 Podział duroplastów
DUROPLASTY

POLIMERY POLIMERY
CHEMOUTWARDZALNE TERMOUTWARDZALNE

PF SI
EP UP żywice
żywice fenolowo
żywice żywice
-formaldehydowe silikonowe
epoksydowe nienasycone
poliestrowe
AMINOPLASTY
MF - żywice melaminowe
UF - żywice mocznikowe
79

Żywice epoksydowe (EP)

- oligomeryczne związki zawierające co najmniej
dwie grupy epoksydowe (oksiranowe): C C
O
Ogólny wzór dianowej żywicy epoksydowej:

• W makrocząsteczce są dwa rodzaje grup reaktywnych:

grupy epoksydowe i grupy wodorotlenowe.
80

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 40

 Żywice epoksydowe (EP)
Do utwardzania żywic epoksydowych stosuje się:
aminy (I-, II- i III-rzędowe), kwasy karboksylowe,
difenole, bezwodniki, kwasy i zasady typu Lewisa

Wybór utwardzacza zależy od warunków, tj. od temperatury

utwardzania.
➢ Utwardzanie w temperaturze pokojowej (na zimno)
- aminy alifatyczne i wieloaminy.
- wadą tego sposobu jest mała odporność cieplna EP.
➢ Utwardzania w temperaturze podwyższonej, do 80-100oC (na ciepło)
- aminy III-rzędowe i aminy aromatyczne I-rzędowe.
➢ Utwardzanie w wyższych temperaturach, 120-180 ºC (na gorąco)
- bezwodniki kwasowe i żywice nowolakowe.
Ilość utwardzacza zależy o zawartości grup epoksydowych.
81

Żywice epoksydowe (EP)

Podstawowe właściwości
EP
(EP + wł szkl.)
Cena [€/kg] 2,0  2,2
(dla kompozytu z włóknem szklanym)
Gęstość [Mg/m3] 1,15
3700 17 000
Moduł sprężystości E [MPa]
(21 000 52 000)
Wytrzymałość
▪ na rozciąganie Rr [MPa] 65  79 (70 1 400)
▪ na ściskanie Rc [MPa] 115  165
Temperatura użytkowania -100  +80 (180) ºC
(zależy od temperatury utwardzania)
82

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 41

 Żywice epoksydowe (EP)
Właściwości
✓ Doskonała przyczepność do większości materiałów
✓ Duża wytrzymałość mechaniczna (na ściskanie i rozciąganie)
✓ Bardzo dobra odporność na starzenie (UV, woda, czynniki
chemiczne)
✓ Dobre właściwości dielektryczne
Nazwy handlowe
• Epidian – Zakłady Chemiczne ORGANIKA - SARZYNA
Epidiany o numerach 010-016, 1, 2 – mają duży ciężar cząsteczkowy
i są to ciała stałe, termoplastyczne o temp. mięknienia 63-105oC
Epidiany o numerach 3, 4, 5, 6 – są to związki małocząsteczkowe,
ciecze o dużej lepkości.
Epidian 11 – żywica niepalna, zawierająca ok. 18% bromu.
83

Żywice epoksydowe (EP)

Zastosowanie
W elektrotechnice – jako izolatory
W elektronice – laminaty foliowane miedzią na obwody
drukowane (17% produkcji EP)
W przemyśle lotniczym – specjalne kompozyty i kleje
konstrukcyjne)
Powłoki z EP (ok. 60%) - używane w różnych dziedzinach (np.
w przemyśle spożywczym)

84

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 42

 Nienasycone żywice poliestrowe UP
Podstawowe właściwości

UP
Cena [€/kg]
1,6  1,9
(dla kompozytu z włóknem szklanym)

Gęstość [Mg/m3] 1,17  1,26

Moduł sprężystości E [MPa] 14 000 20 000
Wytrzymałość
▪ na rozciąganie Rr [MPa] 30
▪ na ściskanie Rc [MPa] 90  250
Temperatura użytkowania -100  +150 ºC

85

Nienasycone żywice poliestrowe UP

Właściwości
✓ Bardzo dobre własności mechaniczne i mała gęstość
✓ Odporność na korozję i gnicie
✓ Łatwość formowania dużych wyrobów o skomplikowanych
kształtach za pomocą prostego oprzyrządowania
✓ Stosunkowo niska cena
✓ Duża możliwość regulowania właściwości (wg wymagań)

Nazwy handlowe
• Polimal – Zakłady Chemiczne ORGANIKA-SARZYNA
o różnych własnościach (numerowane od 100 do 162)
• Estromal – Zakłady Tworzyw Sztucznych ERG S.A. w Pustkowie
stosowane jako spoiwa do laminatów 86

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 43

 Nienasycone żywice
poliestrowe UP
Zastosowanie
W przemyśle okrętowym i szkutnictwie (kadłuby)
W przemyśle lotniczym
W przemyśle maszynowym i motoryzacyjnym

87

Fenoplasty PF (żywice fenolowo-formaldehydowe)

produkty polimeryzacji stopniowej (polikondensacji)
fenolu z formaldehydem dwoma sposobami:
- przez zastosowanie nadmiaru formaldehydu w stosunku do
fenolu otrzymując produkt nazywany rezolem
- przez zastosowanie nadmiaru fenolu w stosunku do
formaldehydu otrzymując produkt nazywany nowolakiem
Ogólny wzór rezolu ma postać:

88

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 44

 Fenoplasty PF (żywice fenolowo-formaldehydowe)
- sieciowanie żywic

REZOL

I etap ogrzewanie

REZITOL
- stadium B
częściowo usieciowane
II etap
ogrzewanie do temp. 150-170oC

REZIT
- stadium C
usieciowane przestrzennie
( kruche, nietopliwe, nierozpuszczalne ) 89

Żywice fenolowo-formaldehydowe PF
Podstawowe właściwości

PF
Cena [€/kg] 
Gęstość [Mg/m3] 1,40  1,80
Moduł sprężystości E [MPa] 5600 12000
Wytrzymałość
▪ na rozciąganie Rr [MPa] 20  25
▪ na ściskanie Rc [MPa] 90  240
Temperatura użytkowania -100  +110 ºC

90

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 45

 Żywice fenolowo-formaldehydowe PF
Właściwości
✓ Są stosowane jako spoiwo do laminatów (tworzyw
warstwowych) oraz do tłoczyw (z napełniaczami proszkowymi)
✓ Z tłoczyw odwzorowuje się dokładne kształty metodami wtrysku
lub prasowania
✓ Posiadają brązowo-brunatne zabarwienie
Nazwy handlowe
• płyty warstwowe – ZTS IZO-ERG S.A. w Gliwicach
– Rezokart – papierowo-fenolowe (PcFE)
– Rezotekst B – tkaninowo-fenolowe (TcFE)
– Rezotekst S – szklano-fenolowe
• tłoczywa – ZTS ERG S.A. w Pustkowie
– Polofen – z mączką drzewną, miką
– Modofen – z włóknem szklanym 91

Żywice fenolowo-formaldehydowe PF
Zastosowanie

W elektrotechnice – jako izolatory (bezpieczniki, korpusy lamp)

W elektronice – laminaty na obwody drukowane
W przemyśle motoryzacyjnym do wyrobu części układu zapłono-
wego okładzin hamulcowych i sprzęgłowych, łożysk ślizgowych
Korpusy pomp wodnych, wirników, obudowy nagrzewnic

92

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 46

 Aminoplasty
- otrzymuje się je w wyniku polikondensacji formaldehydu
z niektórymi związkami typu aminowego:
a) z melaminą: żywica melaminowa MF
b) z mocznikiem: żywica mocznikowa UF
➢ Z żywic aminowych wytwarza się m.in.:
- kleje - spoiwa lakiernicze
- tłoczywa - tworzywa porowate
- laminaty - spoiwa do rdzeni odlewniczych
➢ Do wytwarzania tłoczyw stosuje się takie napełniacze, jak:
- włókna szklane
- tkaniny szklane
- bielona celuloza drzewna
Tłoczywa aminowe przetwarza się metodą prasowania tłocznego lub
przetłocznego, a także coraz częściej metodą formowania wtryskowego.
93

Aminoplasty MF , UF
Podstawowe właściwości
MF UF
Żywica żywica
melaminowa mocznikowa
Cena [€/kg]  
Gęstość [Mg/m3] 1,48  1,50 1,50
Moduł sprężystości E [MPa]  7000  10500
Wytrzymałość
▪ na rozciąganie Rr [MPa] 30 30
▪ na ściskanie Rc [MPa] 170  310 200
Temperatura użytkowania -100  +100 ºC -100  +80 ºC
94

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 47

 Aminoplasty MF, UF
Właściwości
✓ Doskonałe właściwości elektroizolacyjne, zwłaszcza na działanie łuku
elektrycznego i prądów pełzających (w warunkach dużej wilgotności)
✓ Dobra odporność na chemikalia (porównywalna do fenoplastów)
✓ Wytrzymałość mechaniczna tłoczyw szybko maleje ze wzrostem tempe-
ratury (gorące kształtki można uszkodzić przy wyjmowaniu z formy)
✓ Możliwość barwienia na trwałe pastelowe kolory (z zachowaniem
przeźroczystości lub z efektem krycia) – MF i UP napełnione celulozą

Nazwy handlowe
• Melotekt S – Z T S ORGANIKA-SARZYNA
- płyty wytwarzane przez sprasowanie na gorąco arkuszy
tkaniny szklanej powleczonej żywicą melaminową
• Unilam - ZTS IZO-ERG S.A. w Gliwicach
95
- laminaty dekoracyjne (wykładziny ścian, mebli)

Aminoplasty MF, UF
Zastosowanie

Używane są do wytwarzania lakierów, tłoczyw, laminatów.

Jako płyty ozdobne w wagonach kolejowych, w budownictwie
w środkach komunikacji miejskiej, w przemyśle okrętowym, itp.
Szerokie zastosowanie tłoczyw w przemyśle elektrotechnicznym
Części urządzeń gospodarstwa domowego

96

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 48

 Polisiloksany SI (żywice silikonowe)
➢związki krzemoorganiczne zawierające w łańcuchu
głównym powtarzalne ugrupowanie siloksanowe: Si O

W zależności od budowy chemicznej monomerów krzemoorganicznych

i warunków reakcji silikony mogą mieć właściwości olejów, polimerów
termoutwardzalnych, termoplastycznych lub elastomerów (kauczuków)

Silikony termoutwardzalne
– są to przede wszystkim żywice metylofenylo-silikonowe, mające wzór
o postaci np.:

Z atomami krzemu połączone są

rodniki organiczne np. grupy
metylowe lub fenylowe

97

Żywice silikonowe SI
Właściwości
✓ Odporność cieplna w zakresie do 300oC (w atmosferze beztlenowej
nawet do 500oC)
✓ Doskonałe właściwości elektroizolacyjne (do 200oC) przy dużej
wilgotności oraz dobra odporność chemiczna
✓ Właściwości antyadhezyjne (brak przyczepności lepkich substancji)
✓ Hydrofobowość – właściwości ochronne przed zwilżaniem wodą
✓ WADA – słaba wytrzymałość mechaniczna, sieciowanie zachodzi
podczas kilkugodzinnego ogrzewania w temp. 200  300oC
Nazwy handlowe
• Silak 30 – Zakłady Tworzyw Sztucznych ORGANIKA-SARZYNA
- żywica termoutwardzalna, stosowana jako lakier lub spoiwo do
laminatów stosowane jako spoiwa do laminatów 98

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 49

 Żywice silikonowe SI
Zastosowanie
Używane są do wytwarzania lakierów, tłoczyw, laminatów i do
hydrofobizacji różnych materiałów
W elektrotechnice – laminaty szkło-silikonowe jako doskonały
materiał elektroizolacyjny klasy H, odporne na działanie
płomienia (w górnictwie, okrętownictwie)
Tłoczywa silikonowe (głównie z włóknem szklanym ciętym)
do produkcji różnych kształtek i detali (wadą jest tu długie
wygrzewanie w podwyższonych temperaturach)

99

Tworzywa Sztuczne - wykład 2,3 50