Univerzitet Crne Gore

Ekonomski fakultet Podgorica

Izvještaj o zadovoljstvu studenta programom stručne prakse

Mentor:
VD Generalni direktor Direktorata za evropske
fondove Ministarstvo evropskih poslova Bojan Vujović
Student: Profesori:
Katarina Bigović Prof. Dr Nikola Milović
36/19 Dr Milica Muhadinović
Mr Nikola Martinović

Podgorica, jun 2023. Godine

SADRŽAJ:
1. Crna Gora I Evropska unija…………………………………………………………...........................4

2. Ministarstvo evropskih poslova………………………………………………………………….…..6

2.1. Nadležnost Ministarstva evropskih poslova…………………………………………….…6
2.2. Organizaciona struktura Ministarstva evropskih poslova…………………………...7
2.2.1. Direktorat za pristupanje I pravnu tekovinu EU…………………………………………8
2.2.2. Direktorat za evropske fondove………………………………………………………………...8
2.2.2.1. Direkcija za koordinaciju podrške EU……………………………………………..........9
2.2.2.2. Odsjek za programiranje……………………………………………………………………...9
2.2.2.3. Odsjek za monitoring I evaluaciju…………………………………………………………9
2.2.2.4. Direkcija za regionalne I infrastrukturne projekte…………………………….….10
2.2.2.5. Direkcija za horizontalna pitanja…………………………………………………………10
2.2.2.6. Direkcija za bilateralne prekogranične programe…………………………………10
2.2.2.7. Direkcija za inter-regionalne programe I makroregionalnu saradnju…….11
2.2.3. Odjelenje za unutrašnju reviziju………………………………………………………………..11
2.2.4. Kabinet ministra………………………………………………………………………………….......12
2.2.5. Služba za opšte poslove, ljudske resurse I finansije…………………………….....…..12
2.2.6. Služba za upravljanje I podršku informacionim sistemima……………………..….12

3. Proces stabilizacije I pridruživanja………………………………………………………….……..14

3.1. Sporazum o stabilizaciji I pridruživanju…………………………………………….……...14
3.2. Proces pristupnih pregovora………………………………………………………….………...14
3.3. Osnovni elementi Procesa stabilizacije I pridruživanja………………….…………...15
3.4. Tijela za praćenje Procesa stabilizacije I pridruživanja………………………………15

4. Prsistup Crne Gore Evropskoj uniji………………………………………………………………...16

4.1. Hronologija događaja………………………………………………………………………………..16.
4.2. Privremeno zatvorena poglavlja………………………………………………………………..17
4.2.1. Nauka I istraživanje…………………………………………………………………………………..17
4.2.2. Obrazovanje I kultura………………………………………………………………………………..17
4.2.3. Vanjski odnosi…………………………………………………………………………………………..18
4.3. Specifična poglavlja…………………………………………………………………………………..19
4.3.1. Pravosuđe I temeljna prava…………………………………………………………………….....19
4.3.2. Pravda, sloboda I bezbjednost…………………………………..…………………………...….20
4.3.3. Monetarna I ekonomska unija……………………………………..…………………………….21
4.3.4. Životna sredina I klimatske promjene…………………………..……………………………22
4.4. Evropska Unija I Zapadni Balkan…………………...……………..……………………………23
4.5. Kriterijumi pristupanja……………………………...…………………..………………………….24
4.5.1. Sloboda kretanja robe – završna mjerila…...……………………..…………………………24
4.5.2. Sloboda kretanja radnika – završna mjerila………………………..………………………25
4.5.3. Pravo osnivanja preduzeća – završna mjerila………………..……………………………25
4.5.4. Sloboda kretanja kapitala – završna mjerila…………………..……………………………25
4.5.5. Konkurencija – završna mjerila………………….....……………………………………………26
4.5.6. Finansijske usluge – završna mjerila……………..……………………………………………26

2
4.5.7. Porezi – završna mjerila………………………………………………………………………….…27
4.5.8. Ekonomska I monetarna unija – završna mjerila………………………………………...27
4.5.9. Carinska unija – završna mjerila…………………………………………………………..........28

5. Pretpristupna podrška……………………………………………………………………………………29
5.1. Programi pretpristupne podrške Crnoj Gori……………………………………………….29
5.1.1. IPA I…………………………………………………………………………………………………………30
5.1.2. IPA II…………………………………………………………………………………………….…………..31
5.1.3. IPA III………………………………………………………………………………………..……………...31
5.1.4. Višekorisnička IPA…………………………………………………………………...………………..33
5.1.5. Zapadnobalkanski investicioni fond……………………………………………………………34
5.1.6. Programi Unije…………………………………………………………………………………………..34
5.1.7. Teritorijalna I prekogranična saradnja………………………………………………………..36

6. Koheziona politika EU I Crne Gore……………………………………………………………………37

6.1. Osnovi kohezione politike…………………………………………………………………………..37
6.2. Strukturni finansijski instrumenti za finansiranje kohezione politike…………...38
6.2.1. Evropski fond za regionalni razvoj………………………………………………………………38
6.2.2. Kohezioni fond…………………………………………………………………………………………...39
6.2.3. Evropski socijalni fond………………………………………………………...….………...……….40
6.2.4. Evropski poljoprivredni fond za ruralni razvoj……………………….…………...………40

7. Finansijska podrška prije I posle članstva u Evropskoj Uniji……………………………..42

7.1. Razlika između IPA I strukturnih fondova…………………………………………………...42
7.2. Makroekonomski pokazatelji u procesu ekonomske tranzicije u određenim
zemljama Centalne i Istočne Evrope…………………………………………………………….42
7.3. Iskustvo Hrvatske………………………………………………………………………….……………46
7.4. Potencijalni efekti ulaska Crne Gore u EU…………………………………...………………..48

8. Zadovoljstvo studenta obavljanjem stručne prakse

…………………………………………...…………………………………………………………...….………...…49

9. Zaključak...…………………………………………………………………………………………………..……50

10. Literatura…………………………………………………………………………………………………………51

3
1. Crna Gora I Evropska unija

Crna Gora je započela proces pristupanja Evropskoj uniji (EU) 2010. godine. Od dana
stupanja na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, održali su se brojni pregovori i
provedene brojne reforme kako bi se uskladile sa standardima i vrijednostima EU. Pristupni
pregovori su podijeljeni u poglavlja koja pokrivaju različita područja politike, kao što su
pravosuđe, ljudska prava, tržišno takmičenje, ekonomija, životna sredina i druge oblasti.

Crna Gora je otvorila sva pregovaračka poglavlja s Evropskom unijom i nekoliko njih je već
privremeno zatvoreno. Međutim, iako je Crna Gora ostvarila napredak u mnogim
područjima, proces pristupanja Evropskoj Unij je složen i zahtjevan. Postoje određeni složeni
izazovi koje zemlja mora riješiti, kao što su jačanje vladavine prava, borba protiv korupcije,
poboljšanje medijske slobode i nezavisnosti sudstva.

Važno je napomenuti da napredak Crne Gore u pristupnom procesu zavisi i od političke volje
Evropske Unije da primi novu članicu, kao i od stanja u samoj Evropskoj Uniji i drugim
članicama. Trenutno je datum punopravnog članstva Crne Gore u Evropskoj Uniji još uvijek
neodređen, a to će zavisiti od ispunjenja svih zahtjeva i kriterijuma za članstvo.

Pristupanje Evropskoj Uniji ima za cilj pružiti Crnoj Gori brojne koristi, uključujući jačanje
demokratskih institucija, poboljšanje standarda života građana, veće investicije, veći
trgovinski prostor i druge ekonomske prednosti. Također bi osiguralo veću regionalnu i
međunarodnu integraciju Crne Gore.

Pristupanje Evropskoj uniji imaće niz ključnih prednosti:

1) Ekonomski razvoj: Članstvo u EU otvara tržište od preko 500 miliona ljudi za

crnogorske proizvode i usluge. To stvara nove mogućnosti za izvoz i privlačenje
investicija. Crna Gora bi imala pristup sredstvima iz EU fondova za podršku
infrastrukturnim projektima, privredi, turizmu i drugim sektorima.
2) Slobodno kretanje radne snage: Članstvo u EU omogućava crnogorskim građanima
slobodu da žive, rade i studiraju u bilo kojoj zemlji članici. To bi otvorilo mogućnosti
za zapošljavanje u drugim zemljama EU-a, sticanje novih znanja i vještina, kao i
mogućnost povratka s tim iskustvom u Crnu Goru.
3) Jačanje vladavine prava: Proces pristupanja EU-u zahtijeva implementaciju reformi u
pravosuđu, borbi protiv korupcije i jačanju institucija. To bi doprinijelo unapređenju
vladavine prava u Crnoj Gori, poboljšanju pristupa pravdi, borbi protiv kriminala i
jačanju demokratskih principa.
4) Podizanje kvaliteta života: Članstvo u EU donosi standarde u oblastima kao što su
zaštita životne sredine, kvalitet hrane, prava potrošača, radni standardi i socijalna

4
 zaštita. Primjena tih standarda u Crnoj Gori bi poboljšala kvalitet života građana i
stvorila sigurno i zdravo okruženje za sve.
5) Regionalna saradnja: Pristupanje EU-u podstiče regionalnu saradnju i stabilnost na
Zapadnom Balkanu. Kroz regionalne projekte i inicijative podržane od strane EU,
Crna Gora bi imala mogućnost da razvija zajedničke politike i rješava pitanja od
zajedničkog interesa sa drugim zemljama u regiji.
6) Sigurnost i stabilnost: Članstvo u EU jača sigurnost i stabilnost Crne Gore. Saradnja u
oblastima kao što su borba protiv terorizma, organizovanog kriminala, krijumčarenja
ljudima i cyber kriminala se intenzivira kroz razmjenu informacija i usklađivanje
zakonodavstva sa standardima EU-a.

Članstvo Crne Gore u Evropskoj uniji (EU) donosi nekoliko prednosti za samu Uniju:

1) Geopolitička stabilnost: Crna Gora se nalazi na Zapadnom Balkanu, regiji koja je i

dalje osjetljiva na političke i sigurnosne izazove. Pristupanje Crne Gore EU pruža
stabilnost na tom području i doprinosi širem miru i sigurnosti u Evropi.
2) Povećanje utjecaja i prisustva EU : Proširenje EU-a na Zapadni Balkan povećava
uticaj i prisustvo EU u region. To omogućava EU da oblikuje politiku, promoviše
svoje vrijednosti i sprovodi reforme na terenu.
3) Ekonomski potencijal: Crna Gora ima perspektivnu ekonomiju i može doprinijeti
povećanju ukupnog ekonomskog potencijala EU. To uključuje pristup tržištu Crne
Gore, potencijal za investicije i trgovinsku razmjenu.
4) Energija i resursi: Crna Gora ima značajan energetski potencijal, uključujući
hidroelektrane, obnovljive izvore energije i prirodne resurse. Članstvo Crne Gore
u EU omogućava bolje upravljanje tim resursima i povezivanje energetskih mreža
sa sistemom EU.
5) Sigurnost i pravosuđe: Integracija Crne Gore u pravosudni i sigurnosni okvir EU
jača borbu protiv organizovanog kriminala, korupcije, terorizma i drugih oblika
prijetnji. To pridonosi ukupnoj sigurnosti EU i povećava povjerenje građana u
pravosudne institucije.
6) Regionalna saradnja: Članstvo Crne Gore u EU podstiče regionalnu saradnju i
integraciju na Zapadnom Balkanu. To pomaže u prevazilaženju političkih,
ekonomskih i sigurnosnih izazova na regionalnom nivou.

5
2. Ministarstvo evropskih poslova

- Upoznavanje sa radom Ministarstva, organizacionom strukturom i načinom

upravljanja;

2.1. Nadležnost Ministarstva evropskih poslova

Ministarstvo evropskih poslova zaduženo je za upravljanje i koordinaciju procesa
pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji.
U okviru svog djelokruga, Ministarstvo je odgovorno za praćenje politika I aktivnosti
Evropske Unije, koordinaciju pregovaračkih procesa, pripremu I sprovođenje nacionalnih
strategija I akcionih planova, kao I za usklađivanje crnogorskog zakonodavstva sa pravnim
tekovinama EU.

Osnovni zadaci Ministarstva evropskih poslova podrazumijevaju:

 Koordinaciju procesa pristupanja EU: Ministarstvo ima ključnu ulogu u koordinaciji

svih aktivnosti vezanih za pristupne pregovore s EU. To uključuje pripremu i praćenje
pregovaračkih pozicija, implementaciju pravnih tekovina EU i usklađivanje
nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom EU.

 Koordinaciju s evropskim institucijama: Ministarstvo održava redovne kontakte i

uspostavlja saradnju s evropskim institucijama, kao što su Evropska komisija,
Evropski parlament i Savet EU. Ovo uključuje razmenu informacija, učešće u radnim
grupama i komitetima, kao i lobiranje za crnogorske interese.

 Praćenje implementacije obaveza iz Pregovaračkog okvira: Ministarstvo prati i

ocenjuje napredak Crne Gore u ispunjavanju obaveza iz Pregovaračkog okvira s EU.
To podrazumeva redovno izveštavanje o postignutom napretku u oblastima kao što
su vladavina prava, ekonomske reforme, javna uprava, sloboda medija i ljudska prava.

 Pripremu i implementaciju projekata finansiranih od strane EU: Ministarstvo

evropskih poslova Crne Gore koordinira pripremu i implementaciju projekata koji se
finansiraju od strane EU. To uključuje identifikaciju projekata, apliciranje za sredstva,
upravljanje projektima i izveštavanje o napretku.

 Komunikaciju i informisanje: Ministarstvo ima ulogu u informisanju javnosti o

procesu evropske integracije Crne Gore. Ovo obuhvata organizaciju javnih događaja,
izdavanje saopštenja, pripremu informativnih materijala i održavanje kontakata s
medijima.

6
2.2. Organizaciona struktura Ministarstva evropskih poslova

1. DIREKTORAT ZA PRISTUPANJE I PRAVNU TEKOVINU EU

1. 1 Direkcija za politička pitanja EU
1. 2 Direkcija za ekonomska i finansiska pitanja
1.2.1. Odsjek za unutrašnje tržište i statistiku
1.2.2. Odsjek za konkurentnost
1. 3 Direkcija za sektorske politike
1.3.1 Odsjek za ekologiju i infrastrukturne oblasti
1.3.2 Odsjek za poljoprivredu i ribarstvo
1. 4 Direkcija za usklađivanje propisa s pravnom tekovinom EU
1.4.1 Odsjek za usklađivanje propisa iz oblasti političkog sistema i društvenih
djelatnosti
1.4.2. Odsjek za usklađivanje propisa iz oblasti ekonomskih i finansijskih pitanja
1.4.3. Odsjek za usklađivanje propisa iz oblasti sektorskih politika
1. 5. Direkcija za pripremu crnogorske verzije pravne tekovine EU
1.5.1. Odsjek za planiranje i koordinaciju prevođenja i pravno-tehničke redakture
prevoda
1.5.2. Odsjek za koordinaciju stručne i jezičke redakture i terminologiju

2. DIREKTORAT ZA EVROPSKE FONDOVE

2.1 Direkcija za koordinaciju podrške EU
2.1.1 Odsjek za programiranje
2.1.2 Odsjek za monitoring i evaluaciju
2.2 Direkcija za regionalne i infrastrukturne projekte
2.3 Direkcija za horizontalna pitanja
2.4 Direkcija za bilateralne prekogranične programe
2.5 Direkcija za za inter-regionalne programe i makroregionalnu saradnju

3. ODJELJENJE ZA UNUTRAŠNJU REVIZIJU

4. KABINET MINISTRA

5. SLUŽBA ZA OPŠTE POSLOVE, LJUDSKE RESURSE I FINANSIJE

5.1. Biro za opšte poslove i ljudske resurse
5.1. Biro za finansijske poslove i javne nabavke

6. SLUŽBA ZA UPRAVLJANJE I PODRŠKU INFORMACIONIM SISTEMIMA

7
 2.2.1. Direktorat za pristupanje I pravnu tekovinu EU

U Direktoratu za pristupanje i pravnu tekovinu EU vrše se poslovi koj ise odnose na:
upravljanje procesom pridruživanja i pristupanja Crne Gore EU u dijelu koji se odnosi na
redovno praćenje sprovođenja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih
zajednica i njenih država članica (u daljem tekstu: SSP), sa jedne strane, i Crne Gore, sa druge
strane, kao i koordinaciju i praćenje rada zajedničkih tijela osnovanih SSP-om i učešće u
njihovom radu; koordinaciju procesa pristupanja EU; praćenje usklađivanja i napretka u
ispunjavanju političkih i ekonomskih kriterijuma za članstvo po poglavljima pravne tekovine
EU; koordiniranje aktivnosti na pripremi predloga dokumenata Pregovaračke grupe i radnih
grupa po pojedinim poglavljima pregovora; praćenje i analizu glavnih politika EU; saradnja
sa institucijama EU i njihovim tijelima, u dijelu svoje nadležnosti, kao i sa državama
članicama i njihovim diplomatskim predstavništvima u pogledu pregovora o pristupanju
Crne Gore EU, koordinaciju usklađivanja nacionalnog zakonodavstva s pravnom tekovinom
EU, potvrđivanje izjava i tabela usklađenosti, analizu i praćenje stepena usklađenosti
pravnog sistema Crne Gore s pravnom tekovinom EU; izradu kvartalnih i godišnjih izvještaja
u oblasti usklađivanja propisa s pravnom tekovinom EU, koordinaciju slanja predloga
propisa Evropskoj komisiji na komentare; planiranje i koordinaciju prevođenja primarnog i
sekundarnog zakonodavstva EU na crnogorski jezik u skladu s važećim PPCG-om;
koordinaciju stručne, pravno-tehničke i jezičke redakture prevedenih pravnih akata EU;
izradu i kontrolu poštovanja kriterijuma kvaliteta, pravila i smjernica za prevođenje pravnih
akata EU, stručnu, pravno-tehničku i jezičku redakturu prevoda pravnih akata EU;
koordinaciju saradnje s nadležnim organima državne uprave u procesu stručne i pravno-
tehničke redakture; pripremu i usvajanje prijedloga za uspostavljanje jedinstvene
terminologije Evropske unije na crnogorskom jeziku, pripremanje i ažuriranje terminološke
i prevodilačke baze neophodne za rad prevodilaca i redaktora; formiranje i održavanje baze
dokumenata prevedenih akata EU, izradu izvještaja u oblasti pripreme crnogorske verzije
pravne tekovine EU i druge poslove iz svog djelokruga.

2.2.2. Direktorat za evropske fondove

U Direktoratu za evropske fondove vrše se poslovi koji se odnose na: koordinaciju procesa
programiranja, nadgledanja i evaluacije nacionalnih, regionalnih i fondova EU u oblasti
prekogranične i teritorijalne saradnje, uključujući i fondove EU u oblasti infrastrukture; 8
koordinaciju saradnje sa državnim organima i saradnje državnih organa s institucijama,
organima i tijelima EU i međunarodnim organizacijama, u oblastima povezanim s
nacionalnim i regionalnim programima pretpristupne podrške EU; koordinaciju saradnje sa
državama učesnicama programa, upravljačkim tijelima i zajedničkim tehničkim
sekretarijatima programa prekogranične i teritorijalne saradnje; horizontalna pitanja,
organizaciono upravljanje, izvještavanje o nepravilnostima i upravljanje rizicima u okviru
indirektnog upravljanja sredstvima nacionalne i regionalne EU podrške; izvršavanje
zadataka povezanih sa funkcijom Kancelarije nacionalnog IPA koordinatora i Upravljačkog
tijela za nacionalne godišnje i prekogranične programme u okviru IPA programa 2021-2027;
koordinaciju sprovođenje makroregionalnih strategija EU u Crnoj Gori; promociju i vidljivost

8
programa nacionalnih i regionalnih programa pretpristupne podrške EU i druge poslove iz
svog djelokruga.

2.2.2.1. Direkcija za koordinaciju podrške EU

U Direkciji za koordinaciju podrške EU vrše se poslovi koji se odnose na: koordinaciju
procesa strateškog planiranja, utvrđivanja prioriteta, programiranja, monitoringa,
evaluacije i izvještavanja o realizaciji projekata i akcija programa pretpristupne podrške EU
u okviru nacionalnih programa Ipe; sprovođenje obaveza koje su definisane važećim
procedurama za efikasno funkcionisanje u sistemu indirektnog upravljanja i obaveza koje
proističu iz funkcije Kancelarije nacionalnog IPA koordinatora i Upravljačkog tijela za
nacionalne godišnje programme u okviru IPA programa 2014-2020 i 2021-2027; pripremu
analiza, struktura i programskih dokumenata u okviru priprema Crne Gore za korištenje
Evropskih strukturnih i investicijskih fondova; komunikaciju i dostavljanje informacija
Direkciji za horizontalna pitanja u Ministarstvu evropskih poslova u cilju sprovođenja
procedura neophodnih za funkcionisanje Upravljačkog tijela za programe Ipe III i druge
poslove iz svog djelokruga.

2.2.2.2. Odsjek za programiranje

U Odsjeku za programiranje vrše se poslovi koji se odnose na: koordinaciju i učestvovanje u
pripremi strateških i programskih dokumenata koji služe kao osnov za korišćenje programa
pretpristupne podrške EU; komunikaciju i razmjenu informacija između
korisnika/potencijalnih korisnika sredstava pretpristupne podrške i relevantnih tijela EU;
utvrđivanje prioriteta za definisanje akcija u okviru nacionalnih programa pretpristupne
podrške EU, u skladu sa relevantnim nacionalnim i dokumentima EU; koordinaciju i davanje
smjernica i uputstava i pružanje podrške potencijalnim korisnicima u procesu definisanja
prioriteta i pripreme nacrta akcionih dokumenata za korišćenje pretpristupne podrške EU,
u skladu sa zahtjevima EU; selekciju akcija i pripreme nacrta akcionih dokumenata u okviru
nacionalnog programa Ipe, u skladu sa zahtjevima i kriterijumima EU; redovno izvještavanje
Vlade u vezi sa definisanjem prioriteta, programiranjem i realizacijom projekata i akcija u
okviru pretpristupne podrške EU; realizaciju obaveza koje su definisane važećim
procedurama za efikasno funkcionisanje u sistemu indirektnog upravljanja; druge poslove iz
svog djelokruga.

2.2.2.3. Odsjek za monitoring I evaluaciju

U Odsjeku za monitoring i evaluaciju vrše se poslovi koji se odnose na: praćenje sprovođenja
projekata i akcija u okviru nacionalnih IPA programa; pripremu izvještaja o realizaciji i
monitoringu projekata i akcija i njihovo dostavljanje Vladi i Evropskoj komisiji;
obezbjeđivanje saradnje predstavnika korisnika projekata i akcija i predstavnika Delegacije
Evropske unije u Crnoj Gori i Evropske komisije; obavljanje funkcije Sekretarijata
Nadglednog odbora Ipe i sektorskih nadglednih odbora za godišnje IPA programe; provjeru
podnesenih monitoring izvještaja od strane visokih programskih službenika, kao i pripremu
i podnošenje 9 godišnjeg implementacionog izvještaja; učestvovanje u radu odgovarajućih
tijela zaduženih za monitoring projekata i akcija; sprovođenje obaveza koje su definisane
važećim procedurama za efikasno funkcionisanje u sistemu indirektnog upravljanja iz
djelokruga Odsjeka; druge poslove iz svoga djelokruga.

9
 2.2.2.4. Direkcija za regionalne I infrastrukturne projekte

U Direkciji za regionalne i infrastrukturne projekte vrše se poslovi koji se odnose na:

utvrđivanje prioriteta za definisanje akcija u okviru Višekorisničkog instrumenta za
pretpristupnu podršku, Zapadnobalkanskog investicionog okvira i koordinaciju podrške u
okviru programa i agencija Unije; pripremu i nadgledanje programa i projekata/akcija u
okviru Zapadnobalkanskog investijskog okvira i Višekorisničke Ipe, u saradnji sa
ministarstvima i drugim državnim i lokalnim organima; praćenje pripreme i implementacije
infrastrukturnih projekata finansiranih iz nacioanlnih i regionalnih fondova EU i s tim u vezi
sprovođenje obaveza koje su definisane važećim procedurama za efikasno funkcionisanje u
sistemu indirektnog upravljanja i obaveza koje proističu iz funkcije Kancelarije nacionalnog
IPA koordinatora i Upravljačkog tijela za nacionalne godišnje programme u okviru IPA
programa 2014-2020 i 2021-2027 iz djelokruga Direkcije; koordinaciju instrumenata
Tvining i Tajeks, administarativno tehničke poslove za potrebe Nacionalne investicione
komisije; obezbjeđivanje doprinosa u pripremi akcionih dokumenata, projektnih prijava i
strategijskih dokumenata u okviru Višekorisničkog programa Ipe i Zapadnobalkanskog
investicionog okvira; koordinaciju učešća relevatnih institucija u programima i agencijama
Unije; komunikaciju i dostavljanje informacija Direkciji za horizontalna pitanja u
Ministarstvu evropskih poslova u cilju sprovođenja procedura neophodnih za funkcionisanje
Upravljačkog tijela za programe Ipe III i druge poslove iz svoga djelokruga.

2.2.2.5. Direkcija za horizontalna pitanja

U Direkciji za horizontalna pitanja vrše se poslovi koji se odnose na: funkcionisanje

Kancelarije šefa/ice Operativne strukture za bilateralne prekogranične programe i pružanje
podrške šefu/ici kroz praćenje rada tijela Operativne strukture uključenih u realizaciju
bilateralnih programa prekogranične saradnje, komunikaciju i prikupljanje informacija sa
nadležnim organizacionim jedinicama u Ministarstvu evropskih poslova u cilju pružanja
podrške funkcionisanju upravljačkog tijela za IPA III godišnje nacionalne i bilateralne
programe prekogranične saradnje, odobravanje priručnika o radu zajedničkih tijela za
programe prekogranične saradnje, izvještavanje o nepravilnostima, upravljanje rizicima,
praćenje realizacije izvještaja revizorskih izvještaja; koordinaciju evaluacije programa
pretpristupne podrške, koja uključuje pripremu plana evaluacije, objavljivanje i ugovaranje
za sprovođenje evaluacije, praćenje evaluacije, izvještavanje o nalazima evaluacije;
promociju i vidljivost programa EU, u dijelu pripreme Komunikacijske strategije i Plana
promocije, koordinacije aktivnosti sa ostalim resornim ministarstvima, kao i obavještavanje
javnosti u vezi s programima pretpristupne podrške EU; realizaciju obaveza koje su
definisane važećim procedurama za efikasno funkcionisanje u sistemu indirektnog
upravljanja iz djelokruga Direkcije; druge poslove iz svoga djelokruga.

2.2.2.6. Direkcija za bilateralne prekogranične programe

U Direkciji za bilateralne prekogranične programe vrše se poslovi koji se odnose na:
koordinaciju aktivnosti učešća Crne Gore u bilateralnim IPA prekograničnim programima;
uspostavljanje i osiguranje efikasnog funkcionisanja struktura neophodnih za realizaciju

10
programskih aktivnosti u navedenim programima; saradnju s državama učesnicama u
pripremi relevatnih programskih dokumenata i poziva za dostavljanje projektnih prijedloga;
pružanje 10 podrške potencijalnim aplikantima i korisnicima bespovratnih sredstava u
okviru programa; učestvovanje u radu zajedničkih struktura za praćenje sprovođenja
programa; nadgledanje i izvještavanje o sprovođenju programa; realizaciju projekata
tehničke podrške u okviru programa; realizaciju obaveza koje su definisane važećim
procedurama za efikasno funkcionisanje u sistemu indirektnog upravljanja; komunikaciju i
dostavljanje informacija Direkciji za horizontalna pitanja u Ministarstvu evropskih poslova
u cilju sprovođenja procedura neophodnih za funkcionisanje Upravljačkog tijela za
programe Ipe III i druge poslove iz svog djelokruga.

2.2.2.7. Direkcija za inter-regionalne programe i makroregionalnu saradnju

U Direkciji za inter-regionalne programe i makroregionalnu saradnju vrše se poslovi koji se
odnose na: koordinaciju aktivnosti učešća Crne Gore u Interreg IPA prekograničnim
programima i Interreg transnacionalnim programima; saradnju s državama učesnicama u
pripremi relevatnih programskih dokumenata i poziva za dostavljanje projektnih prijedloga;
pružanje podrške potencijalnim aplikantima i korisnicima bespovratnih sredstava;
učestvovanje u radu zajedničkih struktura za praćenje sprovođenja programa; nadgledanje
i izvještavanje o sprovođenju; realizaciju projekata tehničke podrške u okviru inter-
regionalnih programa; realizaciju obaveza koje su definisane važećim procedurama za
sprovođenje; koordinaciju sprovođenja makroregionalnih strategija EU u Crnoj Gori, u
saradnji s ministarstvima i drugim državnim i lokalnim organima; praćenje sprovođenja
makroregionalnih strategija i koordinaciju s odgovarajućim transnacionalnim programima i
druge poslove iz svog djelokruga.

2.2.3. Odjeljenje za unutrašnju reviziju

U Odjeljenju za unutrašnju reviziju vrše se poslovi koji se odnose na: operativno planiranje,
organizovanje i obavljanje unutrašnje revizije svih poslovnih funkcija iz nadležnosti
Ministarstva u skladu sa međunarodnim standardima unutrašnje revizije i Etičkim
kodeksom unutrašnjih revizora u cilju poboljšanja poslovanja; procjenu sistema finansijskog
upravljanja i kontrolu na osnovu upravljanja rizicima; izradu izvještaja unutrašnje revizije;
obavljanje posebne revizije na zahtjev ministra; sprovođenje preporuka sadržanih u
izvještajima o prethodno izvršenim revizijama; davanje savjeta i mišljenja kada se uvode
novi sistemi i procedura; izradu strateških i operativnih planova i programa rada koji su
osnova za realizaciju funkcije unutrašnje revizije kao i njihovo praćenje i izvršavanje; izradu
periodičnih i godišnjih izvještaja unutrašnje revizije; saradnju sa Sektorom za centralnu
harmonizaciju finansijskog upravljanja i kontrolu i unutrašnju reviziju u javnom sektoru u
Ministarstvu finansija u dijelu revizije budžetskih sredstava, uključujući i dostavljanje
godišnjeg izvještaja; saradnju sa Državnom revizorskom institucijom, međunarodnim i
domaćim strukovnim institucijama i udruženjima; praćenje i predlaganje edukacije
unutrašnjih revizora u skladu sa međunarodnim standardima; praćenje i sprovođenje
preporuka Državne revizorske institucije i druge odgovarajuće poslove iz djelokruga
Odjeljenja.

11
 2.2.4. Kabinet ministra
U Kabinetu ministra/ke vrše se poslovi koji se odnose na: pružanje podrške ministru/ki u
svakodnevnim aktivnostima i obavezama; razvrstavanje i usmjeravanje pošte adresirane na
Ministarstvo; organizaciju sastanaka i međunarodnih posjeta ministra/ke i koordinaciju
pripreme 11 za te sastanke odnosno posjete; komunikaciju ministra/ke sa Predsjednikom,
Skupštinom i Vladom Crne Gore, drugim državnim organima i građanima; komunikaciju
ministra/ke sa diplomatsko-konzularnim predstavništvima Crne Gore u inostranstvu, kao i
sa stranim diplomatsko-konzularnim predstavništvima u Crnoj Gori; organizaciju i
održavanje kontakata i sastanaka sa predstavnicima nevladinih organizacija; informisanje
javnosti o aktivnostima ministarstva i o procesu pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji;
ažuriranje internet stranice Ministarstva; organizaciju sastanaka Kolegijuma ministra/ke,
sačinjavanje zaključaka sa Kolegijuma i praćenje sprovođenja donijetih zaključaka i drugi
administrativni poslovi potrebni za ostvarivanje funkcije ministra/ke. U Kabinetu se vrše i
drugi poslovi po nalogu ministra/ke.

2.2.5. Služba za opšte poslove, ljudske resurse I finansije

U Službi za opšte poslove, ljudske resurse i finansije vrše se poslovi koji se odnose na: brigu
o upravljanju kadrovima i njihovom razvoju; izradu akta organizacije i sistematizacije radnih
mjesta; pripremu rješenja o pravima i obavezama službenika po osnovu rada; formiranje
personalnih dosijea i vođenje kadrovske evidencije službenika i namještenika; vođenje
Kadrovskog informacionog sistema; prijavljivanje i odjavljivanje službenika kod nadležnih
fondova i drugih državnih organa; javne nabavke; poslove koji se odnose na primjenu Zakona
o slobodnom pristupu informacijama; pripremu Plana integriteta Ministarstva; vođenje
evidencije o imovini koju koristi Ministarstvo - popis pokretne i nepokretne imovine;
računovodstvene i finansijske poslove; pripremu finansijskog plana i izvještaja o izvršenju
finansijskog plana; evidenciju potrošnje i pravdanja materijalnih rashoda; obavljanje
prijema i dostave pošte, raspoređivanja akata, te arhiviranje istih; organizovanje pomoćnih
i tehničkih poslova, poslova umnožavanja, daktilografskih poslova; poslove kurira-vozača;
tekuće održavanje; sačinjavanje odgovarajućih izvještaja i informacija iz djelokruga Službe.

2.2.6. Služba za upravljanje i podršku informacionim sistemima

U Službi za upravljanje i podršku informacionim sistemima obavljaju se poslovi koji se

odnose na primjenu informaciono komunikacionih tehnologija u procesu rada Ministarstva
evropskih poslova i pružanje informatičke podrške; planiranje, nabavku i implementaciju
informaciono komunikacionih tehnologija, kao i kontinuirano praćenje i primjenu novih
tehnologija i rješenja u cilju povećanja kvaliteta rada; projektovanje, razvoj, konfiguraciju i
dokumentovanje računarskih programa, kao i obuku za korišćenje postojećih aplikativnih
rješenja; funkcionisanje informacionog sistema Ministarstva i administriranje komponenti
sistema; predlaganje i preduzimanje mjera za povećanje efikasnosti i efektivnosti
informacionog sistema u saradnji sa nadležnim ministarstvom; preduzimanje mjera i
uspostavljanje procedura za zaštitu podataka i povećanje bezbjednosti informacionog
sistema, kao i sprovođenje međunarodnih standarda za upravljanje bezbjednošću
informacija; upravljanje i koordiniranje projektima koji sadrže informatičku komponentu;

12
učestvovanje u planiranju i predlaganje nabavke informacionokomunikacione opreme;
organizovanje internet i intranet komunikacija; uspostavljenje, održavanje i unapređenje
rаčunаrske mreže sа elementimа zаštite; instalacija, konfiguracija i administracija
komunikacione i mrežne infrastrukture, kao i mrežne i računarske opreme; instaliranje,
ažuriranje i održavanje sistemskog i aplikativnog softvera; stаrаnje o korišćenju rаčunаrа;
druge poslove iz svog djelokruga.

13
3. Proces stabilizacije I pridruživanja
- Upoznavanje i definisanje osnovnih elemenata Procesa stabilizacije i pridruživanja i i
tijela za praćenje ovog procesa;

3.1. Sporazum o stabilizaciji I pridruživanju

Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) je međunarodni ugovor između države potpisnice
i Evropske unije (EU) kojim je uspostavljen pravni okvir za uzajamnu saradnju i postepeno
približavanje evropskim standardima. Sporazumom se regulišu obaveze zemlje budućeg
kandidata za članstvo u Evropskoj uniji, prvenstveno u pogledu donošenja određenih zakona i
njihove implementacije, kao i ispunjenja određenih standarda u domenu kvaliteta državne
uprave i kapaciteta institucija. Evropska unija, sa svoje strane, znatno olakšava pristup svojem
tržištu kompanijama iz zemlje potpisnice, pruža tehničku i finansijsku podršku iz pristupnih
fondova Unije.Da bi SSP stupio na snagu, moraju ga ratifikovati pojedinačno sve članice EU, kao
i zemlja budući kandidat.

Pregovori EU oko potpisivanja SSP-a sa Crnom Gorom počeli su u novembru 2005. Nakon
sticanja nezavisnosti Crne Gore, usvojen je mandat za direktne pregovore sa Crnom Gorom u julu
2006. koji su otpočeli 26. septembra 2006. i zaključeni 1. decembra 2006. Sporazum je parafiran
15. marta 2007, a potpisan je 15. oktobra 2007.

3.2. Proces pristupnih pregovora

Proces pristupnih pregovora između zemalja Zapadnog Balkana i EU-a predstavlja put ka
pridruživanju tim zemljama EU-u. Pregovori se vode u skladu s okvirom pregovora koji je
usvojen za svaku zemlju pojedinačno.
Proces pristupnih pregovora se sastoji od različitih faza koje uključuju usklađivanje
nacionalnih zakona s pravnom tekovinom EU, jačanje institucija, jačanje ekonomije i
poboljšanje standarda u društvu. Osim toga, zemlje kandidati moraju ispuniti kriterijume u
pogledu demokratije, vladavine prava, zaštite ljudskih prava i sloboda, tržišne ekonomije i
spremnosti na preuzimanje oba
veza članstva u EU. Postupak pristupnih pregovora počinje kada zemlja kandidat podnese
službenu prijavu za pristupanje EU-u. Nakon toga, Evropska komisija provodi procjenu i daje
mišljenje o prihvatljivosti kandidature, nakon čega se odluka donosi na evropskom vijeću.
Kada se prihvati kandidatura, pregovori počinju u različitim poglavljima, zavisno od
tematike. Pregovaračka poglavlja podijeljena su u tri glavne grupe: politički kriterijum,
ekonomski kriterijum i pravni kriterijum. Svako poglavlje obuhvata područje koje zemlja
kandidat mora ispuniti kako bi postala članica EU. Nakon što se pregovori o svim poglavljima
uspješno zaključe, zemlja kandidat može biti primljena u EU, ali prije toga mora ratifikovati
pristupni ugovor i uskladiti nacionalno zakonodavstvo s pravnom tekovinom EU-a.

14
3.3. Osnovni elementi Procesa stabilizacije I pridruživanja

Osnovni elementi procesa stabilizacije i pridruživanja Crne Gore i Evropske unije obuhvataju
niz koraka i elemenata koji su potrebni za postizanje članstva Crne Gore u EU. Osnovni
elementi ovog procesa su:

1. Politicki kriterijumi: Crna Gora mora ispuniti političke kriterijume koji se odnose na
stabilnost institucija, demokratske procese, vladavinu prava, ljudska prava I zaštitu manjina.
To podrazumijeva izgradnju snažnih i nezavisnih institucija, borbu protiv korupcije I
organizovanog kriminala, kao i poštovanje ljudskih prava i osnovnih sloboda.

2. Ekonomski kriterijumi: Crna Gora mora uspostaviti funkcionalnu tržišnu ekonomiju koja
je sposobna da se nosi sa konkurencijom i silama tržišta unutar EU. To podrazumeva razvoj
konkurentnog privatnog sektora, slobodno kretanje kapitala, usklađivanje zakonodavstva sa
pravilima EU o tržištu i zaštiti potrošača, kao i jačanje administrativnih kapaciteta.

3. Ustavnost i pravni okvir: Crna Gora mora uskladiti svoje zakonodavstvo sa pravnom
tekovinom EU, odnosno sa pravilima, standardima i normama koje EU primenjuje. To
uključuje usvajanje i sprovođenje zakona, propisa I standarda koji važe u EU. Crna Gora mora
takođe uspostaviti funkcionalni pravosudni sistem, sa efikasnim sudovima, pravnom
sigurnošću i vladavinom prava.

4. Regionalna saradnja: Crna Gora mora sarađivati sa drugim zemljama regiona kako bi
ojačala regionalnu stabilnost, pomirenje i dobrosusjedske odnose. To podrazumeva saradnju
u oblasti bezbjednosti, trgovine, saobraćaja, zaštite životne sredine i infrastrukture.
5. Institucionalni i administrativni kapaciteti: Crna Gora mora jačati svoje institucionalne I
administrativne kapacitete kako bi efikasno sprovela reforme I ispunila obaveze prema EU.
To uključuje izgradnju stručnosti i kapaciteta u različitim oblastima, kao i osiguravanje
efikasne primjene i sprovođenja zakona i politika koje su usaglašene sa standardima EU.

3.4. Tijela za praćenje Procesa stabilizacije i pridruživanja

Stupanje na snagu SSP-a označilo je ulazak u novu fazu integracije, koja je formalno
obavezala Crnu Goru na usklađivanje svog zakonodavstva s pravnim tekovinama EU, na
usklađivanje stavova i politika u svim oblastima saradnje, kao i na formiranje novog
institucionalnog okvira za saradnju između EU i Crne Gore. U tom smjeru, uspostavljena su
sljedeća zajednička tijela s EU:

 Savjet za stabilizaciju i pridruživanje, koji će nadzirati primjenu i sprovođenje SSP (čl.

119 SSP-a)
 Odbor za stabilizaciju i pridruživanje, koji će pomagati rad Savjeta, 7 sektorskih
Pododbora formiranih da prate napredak u grupisanim oblastima pravne tekovine i
Posebna radna grupa za reformu javne uprave (čl. 122 i 123 SSP-a)
 Parlamentarni odbor za stabilizaciju i pridruživanje

15
4. Pristup Crne Gore Evropskoj uniji
- Detaljan prikaz pozicije Crne Gore u okviru pregovora o pristupanju
EU:

4.1. Hronologija događaja

Na referendumu održanom 21. maja 2006. godine izglasana je nezavisnost Crne Gore.
Uslijedila su bilateralna priznanja nezavisne Crne Gore od strane država članica EU.

Crna Gora je 15. oktobra 2007. godine u Luksemburgu potpisala Sporazum o stabilizaciji i
pridruživanju (SSP), koji je nakon ratifikacija od strane zemalja članica EU na snagu stupio
1. maja 2010. godine. U međuvremenu je primjenjivan Privremeni sporazum o trgovini i
trgovinskim pitanjima, koji je na snagu stupio 1. januara 2008. godine.

Savjet EU je 30. novembra 2009. godine donio odluku o ukidanju viza za Crnu Goru,
Makedoniju i Srbiju, kojom je građanima ovih zemalja omogućeno da bez viza putuju u svih
25 država članica koje pripadaju Šengen zoni – 22 države članice EU i četiri zemlje koje nijesu
dio EU (Island, Norveška, Švajcarska i Lihtenštajn).

Crna Gora je 15. decembra 2008. godine podnijela zahtjev za članstvo u EU. Crnoj Gori je 22.
jula 2009. godine dostavljen Upitnik Evropske komisije sa pitanjima iz svih oblasti pravne
tekovine EU, a odgovori na Upitnik su predstavljali osnovu za ocjenu Komisije o spremnosti
Crne Gore da preuzme obaveze koje nameće članstvo u EU. Nakon pozitivnog mišljenja
Evropske komisije, 17. decembra 2010. godine Evropski savjet je Crnoj Gori odobrio status
kandidata za članstvo u EU.
Šefovi država i vlada EU su na samitu u Briselu 29. juna 2012. godine potvrdili otvaranje
pregovora o pristupanju Crne Gore EU.

Evropska komisija od 2007. godine redovno objavljuje godišnje izvještaje o napretku Crne
Gore. Posljednji izvještaj je objavljen 9. novembra 2016. godine (od 2015. godine, ovaj
izvještaj je preimenovan u Izvještaj o Crnoj Gori). Posljednji izvještaj je objavljen u maju
2019. godine.
Kao država kandidat, Crna Gora od EU dobija finansijsku pomoć u okviru Instrumenta za
pretpristupnu podršku (IPA). U periodu 2007-2013. (IPA I), na raspolaganju je imala 235,2
miliona eura, dok je za period 2014-2020. (IPA II) za Crnu Goru opredijeljeno 270,5 miliona
eura.
Diplomatski odnosi između Crne Gore i Evropske unije vode se posredstvom Misije Crne
Gore pri EU u Briselu, koja funkcioniše od 2006. godine, i Delegacije Evropske unije u Crnoj
Gori, u Podgorici, koja je sa radom počela u novembru 2007. godine.

16
4.2. Privremeno zatvorena poglavlja
4.2.1. Nauka I istraživanje

Pregovaračko poglavlje 25 Nauka i istraživanje privremeno je otvoreno i privremeno

zatvoreno 18. decembra 2012. godine bez mjerila za otvaranje i zatvaranje poglavlja.

Institucije i organizacije koje učestvuju u radu radne grupe su Ministarstvo nauke,

Ministarstvo evropskih poslova, Zavod za statistiku Crne Gore, skupštinski Odbor za
prosvjetu, nauku, kulturu i sport, Univerzitet Crne Gore, Univerzitet Donja Gorica,
Uzniverzitet Mediteran, Unija poslodavaca Crne Gore, Klinički centar Crne Gore, Centar za
ekotoksikološka ispitivanja, Privredna komora Crne Gore, Nevladina organizacija Centar za
helenske studije, Nevladina organizacija PRONA, Fondacija za promovisanje nauke i
Nevladina organizacija Centar za građansko obrazovanje.

Realizovan je projekat EU “Policy Support Facility” za kreiranje podsticajnog inovativnog

ambijenta za startapove i druge ključne aktere u sistemu inovacija, finansiran iz programa
Horizont 2020, i donijet Program podsticanja inovativnih startapova (2019-2021) s
Akcionim planom (2018).

Nacionalni programi u oblasti nauke i inovacija realizuju se iz državnog budžeta godišnjim

konkursima za: dodjelu stipendija za doktorska istraživanja; dodjelu grantova za inovativne
projekte; centre izvrsnosti, dodjelu grantova za naučnoistraživačke projekte, i manje
instrumente podrške naučnoj i inovativnoj zajednici.

Uspostavljen je prvi Inovaciono preduzetnički centar “Tehnopolis” u Nikšiću (2016), a

osnovan je Naučno-tehnološki park Crne Gore u Podgorici (2019), čiji su osnivači Vlada Crne
Gore i Univerzitet Crne Gore.

4.2.2. Obrazovanje I kultura

Poglavlje 26 obuhvata oblast obrazovanja i obuke, mlade i sport, kulturu, pristup

obrazovanju, programe i druge EU instrumente. Ove oblasti su u nadležnosti zemalja članica
koje ih sprovode u duhu saradnje i poštovanja preporuka u ovoj oblasti. Poglavlje 26 –
Obrazovanje i kultura otvoreno je i privremeno zatvoreno 15. aprila 2013. godine na
Međuvladinoj konferenciji u Briselu, bez mjerila za otvaranje i zatvaranje poglavlja.

Aktivno uključivanje naše zemlje u okvir obrazovne politike EU, obezbjeđuje mogućnost
cjeloživotnog učenja; dugoročnu mobilnost; kvalitet i efikasnost obrazovanja i obuke;
povećanje kvaliteta i efikasnosti obrazovanja; osposobljavanje u skladu s novim zahtjevima
savremenog društva; kreiranje visokokvalitetnog obrazovanja dostupnog svakom pojedincu
u skladu s njegovim potencijalom; poboljšanje uspjeha studenata i njihovih kompetencija
zasnovanih na primijenjenom i praktičnom znanju; poboljšanje školske infrastrukture,
profesionalnog znanja i kompetencija nastavnika; razvijanje sistema praćenja i unapređenja
kvaliteta obrazovanja u školama; poboljšanje kvaliteta udžbenika i nastavnih sredstava;
jačanje partnerstva roditelja, institucija i lokalne zajednice; poboljšanje kvaliteta života

17
svakog pojedinca; obezbjeđenje jednakosti i socijalne uključenosti; ekonomski i demokratski
razvoj; dostupnost obrazovanja i osposobljavanja svima u pogledu cjeloživotnog učenja,
bržeg zapošljavanja, napretka u karijeri, mobilnosti stanovništva i društvene jednakosti;
otvaranje društva i države prema svijetu na polju obrazovanja i kulture u cilju bržeg
povezivanja rada i društva. Konačno, Crna Gora ulaskom u Evropsku uniju obezbjeđuje
svojim građanima pravo na slobodno kretanje, rad i život na prostoru Evropske unije.

Cilj Crne Gore je da do dana ulaska u EU osnuje Agenciju za programe EU kako bi unaprijedila
kvalitet u obrazovanju i pospješila kvalitet na svim nivoima. Kontinuirano se radi na
ispunjavanju ciljeva Strategije Evropa 2020, posebno onih koji se odnose na povećanje
obuhvata djece predškolskim vaspitanjem, bolju usklađenost obrazovanja i potreba tržišta
rada i jačanju internacionalizacije. Za oblast sporta, koji će, takođe, biti obuhvaćen u
programu Erasmus+, prioritet je saradnja i umrežavanje organizacija za sport i podrška
projektima koji na indirektan način mogu da doprinesu ublažavanju društvenih i
ekonomskih aspekata fizičke neaktivnosti.

4.2.3. Vanjski odnosi

Ovo poglavlje se odnosi na zajedničku trgovinsku politiku EU, bilateralne sporazume s trećim
zemljama, kao i razvojnu politiku i humanitarnu pomoć. Jedino mjerilo u ovom poglavlju je
da Crna Gora predstavi Komisiji Akcioni plan za preostale pripreme u pogledu usklađivanja
zakonodavstva, kao i usklađivanja međunarodnih sporazuma sa pravnom tekovinom i
poboljšanje administrativnih i kontrolnih kapaciteta da bi se obezbijedila potpuna primjena
i izvršavanje pravne tekovine u ovom poglavlju od dana pristupanja.

Primjena zajedničke trgovinske politike se najprije ogleda u ukidanju granične kontrole

prema zemljama EU što podrazumijeva uštedu vremena ali i troškova administrativne
procedure špedicije kao i carinjenja za crnogorske privrednike. Time se ubrzava i
pojeftinjuje protok robe i usluga. Takođe, kroz ovu politku, povećaće se i investicione
mogućnosti smanjenjem postojećih trgovinskih barijera, pa će Crna Gora postati još
atraktivnija destinacija za priliv stranih investicija. To će otvoriti nova radna mjesta i
povećati BDP, što vodi još većem ekonomskom razvoju zemlje. Osim toga, niže cijene i veći
izbor proizvoda iz zemalja EU biće dostupni i za crnogorske potrošače.

Članstvo u EU će učvrstiti i mogućnost sklapanja različitih oblika saradnje s partnerima iz

država članica EU. Regionalna saradnja će u tom smislu kompletirati ponudu naše države,
odnosno plasman naših proizvoda i usluga pa bi učešće u razvojnoj politici EU omogućilo
crnogorskim privrednicima da svojim ulaganjima pomognu razvoju trećih zemalja, što će s
druge strane podstaći plasman i vidljivost crnogorskih roba i usluga na tržištima tih
zemalja.Osvajanje novih tržišta promovisaće dodatne vrijednosti koje su karakteristične za
našu zemlju i definisati Crnu Goru kao ozbiljnog konkurenta na evropskom i svjetskom
tržištu.U krajnjem, kada Crna Gora postane članica, primjenjivaće trgovinske sporazume
koje je EU već potpisala ili trenutno pregovara s trećim državama.

18
4.3. Specifična poglavlja

4.3.1. Pravosuđe I temeljna prava

Poglavlje 23 – Pravosuđe i temeljna prava je jedno od najizazovnijih i najsloženijih poglavlja,

a brzina i trajanje pregovaračkog procesa u ovoj oblasti direktno utiče i na napredak u
drugim aspektima pregovora sa Evropskom unijom.

Poglavlje 23 podijeljeno je na četiri glavne i međusobno povezane oblasti: pravosuđe, borba

protiv korupcije, temeljna prava i prava građana EU, koja se mogu dalje podijeliti na brojne
podoblasti.

Politike EU u oblasti pravosuđa i temeljnih prava imaju za cilj da održe i dalje razvijaju Uniju
kao podrucje slobode, sigurnosti i pravde. Uspostavljanje nezavisnog i efikasnog pravosuđa
od najveć e je vaznosti. Nepristrasnost, integritet i visoki standardi presuđivanja sudova od
suštinskog su značaja za očuvanje vladavine prava. To zahtijeva čvrstu posveć enost
uklanjanju spoljnih uticaja nad pravosuđem i osiguravanje odgovarajućih finansijskih
sredstava i obuke. Isto tako, države članice moraju se efikasno boriti protiv korupcije koja
predstavlja prijetnju stabilnosti demokratskih institucija i vladavine prava. Cvrsti pravni
okvir i pouzdane institucije su potrebne da podrze koherentnu politiku prevencije i
odvrać anja od korupcije. Drzave clanice moraju obezbijediti postovanje osnovnih prava i
prava građana EU, koja su zagarantovana pravnom tekovinom Evropske unije, kao i samom
Poveljom Evropske unije o osnovnim pravima.

Poglavlje 23 – Pravosuđe i temeljna prava zvanično je otvoreno 18. decembra 2013. godine
na Međuvladinoj konferenciji u Briselu.

Nakon realizacije prve faze Akcionog plana u kojem su bili određeni kratkoročni prioriteti,
pristupilo se adaptaciji Akcionog plana za poglavlje 23 koji je usvojen 16. februara 2015.
godine, s ciljem konkretnijeg definisanja srednjeročnih i dugoročnih prioriteta u poglavlju
23.

Revidiranjem i adaptacijom Akcionog plana za pregovaračko poglavlje 23 – Pravosuđe i

temeljna prava, u okviru oblasti koja se odnosi na sprečavanje korupcije, predviđeno je
donošenje Operativnog dokumenta za sprječavanje korupcije u oblastima od posebnog
rizika koji je konačno donijet u martu 2016. godine. U pitanju su sedam oblasti od posebnog
rizika: javne nabavke, privatizacija, urbanizam, obrazovanje, zdravstvo, lokalna samouprava
i policija.

Zajedničkom pozicijom EU definisana su ukupno 83 privremena mjerila, i to 45 u poglavlju

23 – Pravosuđe i temeljna prava i 38 u poglavlju 24 – Pravda, sloboda i bezbjednost. Od
ukupno 45 privremenih mjerila u poglavlju 23, njih 18 su u oblasti pravosuđa, u dijelu borbe
protiv korupcije 14, u dijelu temeljnih prava 11, jedno mjerilo u oblasti saradnje sa

19
nevladinim organizacijama, dok je jedno mjerilo opšteg karaktera. Većina od ukupnog broja
privremenih mjerila se odnosi na unapređenje zakonodavnog i institucionalnog okvira u
skladu s evropskim standardima u oblastima koje pokrivaju poglavlja 23 i 24, dok je manji
dio aktivnosti posvećen uspostavljanju početnog bilansa ostvarenih rezultata u oblastima od
značaja. Ispunjavanjem privremenih mjerila, Crna Gora će stvoriti uslove za dobijanje
završnih mjerila.
Cilj ovog poglavlja je stvaranje preduslova za nezavisno i nepristrasno sudstvo, s
neophodnim administrativnim kapacitetima za zaštitu vladavine prava. Sa Crnom Gorom je
započet novi pristup u pregovorima, po kome su među prvima otvorena pregovaračka
poglavlja 23 i 24 koja će ostati otvorena do kraja pregovaračkog procesa, što ukazuje upravo
na bitnost ovog poglavlja za cjelokupan proces intergracija. Potpunim usklađivanjem
nacionalnog zakonodavstva s pravnom tekovinom EU, kao i samom reformom, Crna Gora će
osigurati nezavisno, nepristrasno, odgovorno i efikasno pravosuđe i stabilan pravni sistem.

4.3.2. Pravda, Sloboda I bezbjednost

Osnovni cilj realizacije svih aktivnosti prepoznatih u okviru Poglavlja 24 – Pravda, sloboda i
bezbjednost jeste da se omogući slobodno kretanje ljudi, uz garantovanje njihove
bezbjednosti. Tako široko postavljen okvir obuhvata spektar većeg broja pitanja – od
upravljanja vanjskim granicama Evropske unije, preko pravosudne saradnje u građanskim i
krivičnim stvarima, zatim pitanja i oblasti u okviru borbe protiv organizovanog kriminala,
preko pitanja vizne politike, migracija i azila.

Politike EU imaju za cilj da održe i dalje razvijaju Uniju kao područje slobode, bezbjednosti i
pravde. O pitanjima kao što su kontrola granica, vize, migracije, azil, policijska saradnja,
borba protiv organizovanog kriminala i terorizma, saradnja u oblasti droga, carinska
saradnja i pravosudna saradnja u krivicnim i građanskim stvarima, drzave clanice moraju
biti na odgovarajuć i nacin opremljene da adekvatno primjenjuju rastuć i okvir zajedničkih
pravila.

Crnoj Gori je kao početno mjerilo u odnosu na ovo poglavlje, određena izrada Akcionog plana.
Akcioni plan za poglavlje 24 – Pravda, sloboda i bezbjednost je usvojen na sjednici Vlade od
27. juna 2013. godine, i izrađen je u skladu sa preporukama iz Izvještaja o analitičkom
pregledu, na način što su preporuke određene kao ciljevi, koji će se ostvariti kroz
propisivanje konkretnih mjera.

Nakon realizacije prve faze Akcionog plana u kojem su bili određeni kratkoročni prioriteti,
pristupilo se adaptaciji Akcionog plana za poglavlje 24 koji je usvojen 16. februara 2015.
godine s ciljem konkretnijeg definisanja srednjeročnih i dugoročnih prioriteta u poglavlju
24.

Zajedničkom pozicijom EU definisana su ukupno 83 privremena mjerila, i to 45 u poglavlju

23 – Pravosuđe i temeljna prava i 38 u poglavlju 24 – Pravda, sloboda i bezbjednost. Od
ukupno 38 privremenih mjerila u poglavlju 24, četiri su u oblasti regularnih i neregularnih

20
migracija, u oblasti azila četiri, u dijelu vizne politike dva, u oblasti Šengena i vanjskih granica
četiri, pet u oblasti pravosudne saradnje u građanskim i krivičnim stvarima, 13 u oblasti
policijske saradnje i borbe protiv organizovanog kriminala, jedno u oblasti borbe protiv
terorizma, četiri u dijelu saradnje u oblasti droga, dok je jedno mjerilo opšteg karaktera.
Većina od ukupnog broja privremenih mjerila se odnosi na unapređenje zakonodavnog i
institucionalnog okvira u skladu s evropskim standardima u oblastima koje pokrivaju
poglavlja 23 i 24, dok je manji dio aktivnosti posvećen uspostavljanju početnog bilansa
ostvarenih rezultata u oblastima od značaja. Ispunjavanjem privremenih mjerila, Crna Gora
će stvoriti uslove za dobijanje završnih mjerila.

Osnovni cilj realizacije svih aktivnosti u okviru ovog poglavlja jeste da se omogući slobodno
kretanje ljudi, uz garantovanje njihove bezbjednosti. Ispunjavanje obaveza koje proističu iz
poglavlja 24 doprinosi smanjenju stope prekograničnog kriminala, kao i trgovine ljudima,
drogom i oružjem, čime će Crna Gora efikasno povećati bezbjednost svojih građana. Jedna od
najvećih prijetnji današnjice kakav je terorizam zahtijeva da država osigura svoje granice; u
tom smjeru se preduzimaju aktivnosti kako bi se reformama, bliskom saradnjom sa
susjednim zemljama i budućim članstvom u Evropskoj uniji, omogućilo da se Crna Gora
odlučnije izbori s tom prijetnjom. Ispunjavanjem završnih mjerila iz poglavlja 23 i 24, Crna
Gora će stvoriti uslove da uspješno završi pregovore i konačno postane punopravna članica
EU.

4.3.3. Monetarna unija

Podoblasti poglavlja 17 su monetarna politika i ekonomska politika.

Poglavlje 17 – Ekonomska i monetarana unija zvanično je otvoreno 25. juna 2018. godine na
Međuvladinoj konferenciji u Luksemburgu. Pregovori u ovom poglavlju su u toku.
Specifičnost ovog poglavlja ogleda se u činjenici da je u Crnoj Gori zvanično sredstvo
obračuna i plaćanja euro, posredstvom procesa dolarizacije. U Crnoj Gori bili su zastupljeni
osnovni oblici dolarizacije: nezvanična dolarizacija u periodu do novembra 1999. godine,
zatim djelimična zvanična dolarizacija od novembra 1999. do novembra 2000. kada je Crna
Gora postala zvanično dolarizovana/eurizovana ekonomija uvođenjem prvo njemačke
marke, a zatim 2002. godine i eura, kao jedinog zakonskog sredstva plaćanja.

U okviru ovog poglavlja Crna Gora je imala dva početna mjerila:

1. Crna Gora treba da izmijeni član 8 i član 17a odluke Centralne banke Crne Gore o obaveznoj
rezervi banaka, koji omogućava bankama da izdvoje i drže do 35% minimalne rezerve u
obliku državnih zapisa koje je emitovala Vlada Crne Gore, kako bi se eliminisala mogućnost
da se rezerva banaka drži u obliku državnih zapisa

2. Crna Gora treba da usvoji i dostavi Komisiji detaljan akcioni plan, koji definiše jasne ciljeve
i vremenske rokove za potpuno usklađivanje zakonodavstva s pravnom tekovinom
Ekonomske i monetarne unije, kao i mjere za razvoj potrebnih administrativnih kapaciteta
koji će omogućiti da se implementira pravna tekovina do datuma pristupanja EU. Akcioni
plan takođe treba da sadrži vremenski okvir za postizanje ESA 2010 standarda u pogledu

21
nivoa deficita opšte države i javnog duga, kao i za dostavljanje pretpristupnih fiskalnih
notifikacija, što bi pojačalo redovnu procjenu ekonomskog učinka Crne Gore u kontekstu EU
pretpristupnog ekonomskog nadzora.
Oba početna mjerila su ispunjena.

Crna Gora intenzivno radi na ispunjavanju evropskih standarda i stvaranju uslova za

zatvaranje ovog poglavlja koja se odnose na:

1. Crna Gora usklađuje svoj pravni okvir sa acquis-om kako bi osigurala punu nezavisnost
centralne banke, zabranu monetarnog finansiranja javnog sektora, zabranu privilegovanog
pristupa od strane javnih vlasti finansijskim institucijama i potpunu integraciju CBCG u
Evropski sistem centralnih banaka

2. Crna Gora je usvojila neophodne ustavne promjene kako bi se osiguralo da se primarni cilj
stabilnosti cijena definiše u skladu sa članom 127 (1) i 282 (2) Ugovora o funkcionisanju
Evropske unije. (Član 143. Ustava)

3. Crna Gora je uskladila svoj pravni okvir da bi se pridržavala uslova za nacionalne

budžetske okvire, kako je predviđeno Direktivom Savjeta 2011/85/ EU

4. Crna Gora ispunjava kriterijume funkcionalne tržišne ekonomije

5. Crna Gora je pristala na rješenje koje je Evropska unija razvila o tome kako da primjenjuje
okvir EU za usvajanje eura

Cilj evropske politike u ovom poglavlju je prilagođavanje ekonomije Crne Gore principima
otvorene tržišne ekonomije koja počiva na slobodnoj konkurenciji, politici jedinstvene
valute i postizanju i održavanju cjenovne stabilnosti. Takođe, povećava se transparentnost i
održivost javnih finansija, te se unapređuje konkurentnost crnogorske ekonomije.

4.3.4. Životna sredina i klimatske promjene

Poglavlje je otvoreno na Međuvladinoj konferenciji koja je održana 10. decembra 2018.

godine u Briselu. renošenjem i primjenom pravne tekovine EU u oblasti životna sredina i
klimatske promjene doprinosi se očuvanju i unapređenju stanja ključnih prirodnih resursa i
direktno utiče na zdravlje i kvalitet života građana Crne Gore.

Realizacijom obaveza u okviru Poglavlja 27 doprinosimo kvalitetu vazduha, vode,

adekvatnom sistemu upravljanja otpadom i otpadnim vodama, zaštiti biljnog i životiljskog
svijeta, upravljanju zaštitom i spašavanjem u vanrednim situacijama i sanacijom posljedica
u vanrednim situacijama, uslovima koje postrojenja moraju da ispunjavaju da bi dobila
integrisanu dozvolu za rad; adekvatnom korištenju hemikalija, dozvoljenim nivoima buke u
životnoj sredini i aktivnostima koje utiču na smanjenje emisija gasova sa efektom staklene
bašte (GHG) i sl.

22
Specifičnost ovog poglavlja leži u činjenici da je poglavlje 27 jedno od najzahtjevnijih i
najskupljih kada je u pitanju njegova implementacija. Troškovi za ovo poglavlje će iznositi
1,6 milijardi eura.

4.4. Evropska Unija I Zapadni Balkan

- poseban naglasak na novom pregovaračkom okviru za zemlje ZB;

Kolegijum komesara Evropske unije (EU) usvojio je februaru 2020. Novu metodologiju
procesa pristupanja EU kroz dokument pod nazivom „Unapređenje procesa pristupanja –
Vjerodostojna perspektiva EU za Zapadni Balkan”, s ciljem promovisanja procesa proširenja
uz više vjerodostojnosti i povjerenja kada je u pitanju sprovođenje temeljnih reformi u
državama Zapadnog Balkana, uz uvođenje uslovnosti i reverzibilnosti u proces. Mjesec dana
kasnije, dokument je podržan od Savjeta Evropske unije koji čine ministri država članica,
čime je on i zvanično usvojen.

Nova metodogija predviđa fokusiraniji pristup ključnim političkim pitanjima i reformama

kako bi proces proširenja postao djelotvorniji, predvidljiviji i dinamičniji. Proces
pridruživanja treba da bude izgrađen na međusobnom povjerenju i jasnim obavezama EU i
Zapadnog Balkana, a kredibilitet pojačan kroz još jači fokus na temeljnim reformama,
počevši od vladavine prava, funkcionisanja demokratskih institucija i javne uprave, kao i
ekonomije zemalja kandidata.

Jedna od ključnih novina se odnosi na formiranje tzv. tematskih klastera koji objedinjavaju
više pregovaračkih poglavlja, kako bi politički fokus zemalja kandidata bio usmjeren na
ključne sektore, ali i sankcije u slučaju nesprovođenja potrebnih reformi i ispunjavanja
uslova.

Pregovori o svakom od ukupno šest klastera će biti otvarani kao cjelina, nakon ispunjavanja
mjerila. Pregovori o ključnim reformama otvaraće se prvi i zatvarati posljednji, a napredak
u ovim oblastima determinisaće ukupan tok pregovora, što odgovara aktuelnom, tzv. „novom
pristupu“ u pregovorima, koji se prvi put primjenjivao na Crnu Goru.

Nova metodolgija predviđa uvođenje odlučnijih mjera kada su u pitanju pretpristupni

fondovi kao značajan segment pregovora. Jedan od važnih noviteta u tom pravcu odnosi se
na mogućnost smanjenja ili povećanja pretpristupne podrške EU u zavisnosti od
napredovanja odnosno stagniranja države kandidata. Novitet u odnosu na postojeći model
je da se prvi put pominje mogućnost umanjivanja sredstava iz fondova EU, uz izuzetak
podrške civilnom društvu, u slučaju neispunjavanja reformskih aktivnosti.

Metodologija se, u tehničkom smislu, ne razlikuje mnogo od postojeće, ali je izuzetno važan
politički impuls na obje strane EU-Zapadni Balkan, koji daje veću fokusiranost ključnim
reformskim procesima u državi. Kada je riječ o Crnoj Gori, koja je značajno odmakla u
procesu pregovora, predložene promjene mogu biti uključene u postojeći pregovarački
okvir, posebno imajući u vidu da Nova metodologija predviđa usklađivanje tematskih

23
klastera s pododborima u okviru procesa stabilizacije i pridruživanja (SSP). U fokusu ostaje
napor da se održi dinamika i kvalitet pregovaračkog procesa, a Nova metodologija je
pokrenula neka od ključnih pitanja, kao što su: zajednička strateška komunikacija o
evropskim vrijednostima, politički dijalog i snažnija saradnja EU i država ZB, kao i zajednički
rad u cilju napretka u pregovaračkom procesu.

Crna Gora je potvrdila i prihvatila Novu metodologiju pristupnih pregovora Evropske

komisije u maju 2020, ali i dalje ostaje nedefinisano na koji način će najavljena politička volja
i posvećenost procesu biti pretočena u pregovarački proces Crne Gore koja je već otvorila
sva pregovaračka poglavlja.

4.5. Kriterijumi pristupanja

- ispunjavanje kriterijuma pristupanja – sadržina završnih mjerila ekonomskih
poglavlja;

4.5.1. Sloboda kretanja robe – završna mjerila

U okviru poglavlja 1 Crna Gora ima obavezu da ispuni četiri završna mjerila:

1. Crna Gora usvaja i primjenjuje zakonodavstvo kojim se prenosi Direktiva

2001/83/EK o kodeksu Zajednice koji se odnosi na medicinske proizvode za ljudsku
upotrebu, kako je izmijenjena Direktivom 2004/27/EK i zakonodavstvo kojim se
prenosi Direktiva 2001/82/EK koja se odnosi na medicinske proizvode za
veterinarsku upotrebu – ovo uključuje uspostavljanje postupka autorizacije za
medicinske proizvode u objema oblastima, kao i Direktiva 89/105/EK koja se odnosi
na određivanje cijena i refundaciju farmaceutskih proizvoda, u skladu s principima
prakse Evropskog suda pravde

2. Crna Gora nastavlja da napreduje po pitanju usklađivanja horizontalnog

zakonodavstva s evropskom pravnom tekovinom i pokazuje dobar napredak u
prenošenju pravne tekovine za proizvode Novog, Globalnog i Starog pristupa naročito
u onim sektorima u kojima je dosadašnja usklađenost nedovoljna ili ograničena

3. Crna Gora nastavlja da napreduje po pitanju uvođenja klauzula o uzajamnom

priznavanju i neophodnih izmjena domaćeg zakonodavstva i administrativnih praksi
u cilju usaglašavanja s članovima 34-36 Ugovora o funkcionisanju EU (UFEU)

4. Crna Gora pokazuje da ima odgovarajuće administrativne kapacitete za adekvatnu

primjenu zakonodavstva u svim horizontalnim oblastima koje utiču na slobodu
kretanja robe (regulatorna, standardizacija, akreditacija, metrologija, ocjena
usaglašenosti i tržišni nadzor), kao i zakonodavstva za proizvode Novog, Globalnog i
Starog pristupa do dana pristupanja

24
4.5.2. Sloboda kretanja radnika – završna mjerila

U Zajedničkoj poziciji Evropske unije određeno je mjerilo za privremeno zatvaranje

poglavlja 2 koje glasi: Crna Gora treba da pokaže da ima adekvatne strukture i kapacitete
za pravilno sprovođenje pravne tekovine u dijelu slobode kretanja radnika do
pristupanja Evropskoj uniji.

4.5.3. Pravo osnivanja preduzeća i sloboda pružanja usluga – završna mjerila

a. Crna Gora usvaja i dostavlja Evropskoj komisiji listu regulisanih profesija u

skladu s relevantnom pravnom tekovinom, precizirajući aktivnosti pokrivene
svakom od profesija, kao i objašnjenje regulative

b. Crna Gora usklađuje sve studijske programe na kojima se stiču kvalifikacije za

regulisane profesije u CG s zahtjevima Direktive 2005/36/EZ i njenim
relevantim izmjenama

c. Crna Gora usvaja horizontalni zakon o uslugama kojim će se prenijeti Direktiva

o uslugama 2006/123/EZ i da pokazuje dalji napredak u usklađivanju
sektorskih propisa
d. Crna Gora donosi izmjene nacionalnog zakonodavstva u cilju ukidanja svih
zahtjeva za državljanstvom za pristup i uživanje slobode pružanja usluga,
izuzev zahtjeva za državljanstvom opravdanim i proporcionalnim sa članom
51 UFEU. Ove izmjene treba da budu primjenjive najkasnije datumom
pristupanja.

4.5.4. Sloboda kretanja kapitala– završna mjerila

Crna Gora intenzivno radi na ispunjavanju evropskih standarda i stvaranju uslova za

zatvaranje ovog poglavlja koja se odnose na:

1) Usklađivanje cjelokupnog zakonodavstva s pravnom tekovinom EU, demonstriranje

da će biti u mogućnosti da se implementuje danom pristupanja i osiguranje za
otklanjanje preostalih ograničenja u kretanju kapitala

2) Uskladiti Zakon o platnom sistemu i demonstrirati da će biti u mogućnosti da

implementira regulative 924/2009 i 260/2012

3) U oblastima pranja novca i finansiranja terorizma kompletirati usklađivanje s

pravnom tekovinom i osigurati kroz bilans rezultata adekvatne administrativne
kapacitete za sprovođenje pravne tekovine

25
4.5.5. Konkurencija – završna mjerila
Zajedničkom pozicijom EU za poglavlje 8 – Konkurencija definisana su sljedeća četiri
završna mjerila:

1) Crna Gora je završila zakonodavno usklađivanje s pravnom tekovinom EU koju

obuhvata poglavlje Konkurencija.

2) Crna Gora je izgradila adekvatne administrativne i pravosudne kapacitete u oblasti

antimonopolskih pravila, koncentracija i kontrole državne pomoći.

3) Crna Gora je pokazala zadovoljavajući bilans sprovođenja u oblasti antimonopolskih

pravila, koncentracija i kontrole državne pomoći, uključujući bilans ostvarenih
rezultata djelotvornog i učinkovitog postupanja administracije i pravosuđa u
slučajevima otkrivenih nepravilnosti, između ostalog i izricanjem odvraćajućih
sankcija.

4) U sledećim slučajevima Agencija za zaštitu konkurencije, kao nacionalni nadležni

organ za državnu pomoć, procijenila je prisustvo i usklađenost državne pomoći s
odredbama SSP-a o državnoj pomoći i naredila njen povraćaj, gdje je takva pomoć
ocijenjena kao neusklađena:
– u slučaju kompanije “Montenegro Airlines”, procijeniti da li je državna pomoć koja joj
je dodijeljena od 2012. godine usklađena s odredbama SSP-a o državnoj pomoći. Ovo
treba da obuhvati i odredbe Zakona o ulaganju u konsolidaciju i razvoj društva
“Montenegro Airlines” koji je Skupština Crne Gore usvojila u decembru 2019. godine;
– Utvrditi da li je Unipromov KAP primio nezakonitu pomoć;
– U pogledu autoputa Bar-Boljare, utvrditi da li je bilo nezakonite pomoći u finansiranju
izgradnje autoputa i njegovog poslovanja.

4.5.6. Finansijske usluge – završna mjerila

U poglavlju 9 Evropska komisija je definisala pet završnih mjerila:

1) Crna Gora pokazuje napredni nivo usklađenosti s evropskim zakonodavstvom u

oblasti bankarstva i finansijskih konglomerata, posebno u vezi s kapitalnim
zahtjevima, nadzorom finansijskih konglomerata, zaštitom depozita, reorganizacijom
i likvidacijom kreditnih institucija i pokazuje spremnost za sprovođenje pravne
tekovine od dana pristupanja.

2) Crna Gora pokazuje napredni nivo usklađenosti s evropskim zakonodavstvom u

oblasti osiguranja i profesionalnih penzija, posebno u vezi životnog osiguranja,
reosiguranja, posredovanja u osiguranju, osiguranja od odgovornsoti za motorna
vozila, direktivama Solventnost II i IORP i pokazuje spremnost za sprovođenje pravne
tekovine od dana pristupanja.

26
3) Crna Gora pokazuje napredni nivo usklađenosti s evropskim zakonodavstvom u
oblasti infrastrukture finansijskog tržišta, posebno u pogledu finalnog saldiranja i
aranžmana finansijksih kolaterala i pokazuje da će biti spremna za sprovođenje
pravne tekovine od dana pristupanja.

4) Crna Gora pokazuje napredni nivo usklađenosti s evropskim zakonodavstvom u

oblasti tržišta hartija od vrijednosti i investicionih usluga, posebno u pogledu
Direktive o tržištu finansijskih instrumenata (MiFID), prospekta, transparetnosti i
tržišnih zloupotreba i pokazuje da će biti spremna za sprovođenje pravne tekovine od
dana pristupanja.

5) Crna Gora pokazuje stabilnost i nezavisnost regulatornih i nadzornih institucija s

adekvatnim administrativnim kapacitetima za primjenu i sprovođenje pravne
tekovine od dana pristupanja u oblasti finansijskih usluga.

4.5.7. Porezi – završna mjerila

1) Crna Gora usvaja zakone u područjima koja zahtijevaju daljnje usklađivanje. Trebalo
bi, prije svega, ostvartiti značajan napredak u smjeru usklađivanja u području PDV-a,
akciza i direktnih poreza. Dostavlja Komisiji detaljan plan za postizanje pune
usklađenosti s pravnom tekovinom EU do datuma pristupanja.

2) Crna Gora ima odgovarajući administrativni kapacitet i potrebnu infrastrukturu u

svojim centralnim i lokalnim poreskim ispostavama za sprovođenje i primjenu
poreskog zakonodavstva i efikasnu naplatu poreza i kontrolu poreskih obveznika.
Osim toga, Crna Gora osigurava da će Centralna kancelarija za vezu i Centralna
kancelarija za saradnju u oblasti akciza, imati dovoljno zaposlenih i biti adekvatno
operativne nakon pristupanja.

3) Crna Gora pokazuje dovoljan napredak u razvoju svih IT sistema poreske uprave
uključujući i one koje se odnose na međusobno povezivanje, naročito onima za PDV
(VIES), akcize (EMCS) i IT sisteme potrebne za poresku saradnju i razmjenu
informacija u području direktnog oporezivanja.

4.5.8. Ekonomska I monetarna unija – završna mjerila

Crna Gora intenzivno radi na ispunjavanju evropskih standarda i stvaranju uslova za

zatvaranje ovog poglavlja koja se odnose na:

1) Crna Gora usklađuje svoj pravni okvir sa acquis-om kako bi osigurala punu
nezavisnost centralne banke, zabranu monetarnog finansiranja javnog sektora,
zabranu privilegovanog pristupa od strane javnih vlasti finansijskim institucijama i
potpunu integraciju CBCG u Evropski sistem centralnih banaka

27
2) Crna Gora je usvojila neophodne ustavne promjene kako bi se osiguralo da se
primarni cilj stabilnosti cijena definiše u skladu sa članom 127 (1) i 282 (2) Ugovora
o funkcionisanju Evropske unije. (Član 143. Ustava)

3) Crna Gora je uskladila svoj pravni okvir da bi se pridržavala uslova za nacionalne

budžetske okvire, kako je predviđeno Direktivom Savjeta 2011/85/ EU

4.5.9. Carinska unija – završna mjerila

U poglavlju 29 EK je definisala tri završna mjerila:

1) Crna Gora nastavlja da usvaja zakonodavstvo u preostalim oblastima koje zahtijevaju

dalje usklađivanje, prije svega da uskladi svoje zakonodavstvo u oblastima: carinskog
statusa i tranzita, upravljanja carinskim rizicima i bezbjedonosnim aspektima,
uključujući Program ovlašćenog privrednog subjekta (AEO) pravu intelektualne
svojine i prekursorima za droge.

2) Crna Gora dosljedno i efikasno primjenjuje svoje carinske propise u svim svojim
carinskim ispostavama, naročito u oblastima: obrade deklaracija, porijekla,
pojednostavljenih procedura, prava intelektualne svojine, selektivnosti kontrola i
analize rizika (uključujući automatsku analizu rizika prije dolaska/otpremanja robe
u svim vidovima prevoza).

3) Crna Gora ostvaruje dovoljan napredak u razvoju svih neophodnih međusobno

povezanih IT sistema, posebno Novog kompjuterizovanog tranzitnog sistema (NCTS),
Sistema za upravljanje integrisanom tarifom (ITMS), Sistema kontrole izvoza (ECS) i
Sistema kontrole uvoza (ICS).

28
5. Pretpristupna podrška
- Analiza programa pretpristupne podrške koji su dostupni Crnoj Gori

5.1. Programi pretpristupne podrške u Crnoj Gori

Crna Gora ima pristup programima pretpristupne podrške EU, koji su dizajnirani kako bi
pomogli zemljama kandidatima u procesu pristupanja Evropskoj uniji. Ovi programi često su
usmjereni na jačanje institucija, poboljšanje upravljanja, razvoj infrastrukture, socijalnu
uključenost, zaštitu životne sredine i druge ključne aspekte.

Instrument za pretpristupnu podršku – IPA predstavlja mehanizam finansijske i tehničke

podrške Evropske unije zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima u procesu
evropskih integracija.
IPA je objedinila sve dotadašnje oblike podrške EU zemljama u procesu integracija (PHARE
– podrška za mjere izgradnje institucija, promovisanje ekonomske, socijalne kohezije i
prekogranične saradnje; SAPARD - podrška poljoprivrednom i ruralnom razvoju; ISPA –
zaštita životne sredine i infrastrukturni projekti u oblasti saobraćaja; CARDS – finansijski
instrument za zemlje Zapadnog Balkana) u jedan univerzalni instrument.

IPA je usmjerena ka dva glavna prioriteta:

1) Podršku u ispunjavanju političkih i ekonomskih kriterijuma, kao i kriterijuma koji se

odnose na usvajanje pravne tekovine EU i izgradnju administrativnih kapaciteta i
jačanje pravosuđa;
2) Podršku u procesu priprema za korišćenje Kohezionog fonda i Strukturnih fondova
Evropske unije, koji su dostupni zemljama članicama.

IPA treba da doprinese naporima zemalja koje teže ka članstvu u Evropskoj uniji u cilju
jačanja demokratskih institucija i vladavine prava, reforme državne uprave, reforme
privrede, poštovanja ljudskih i manjinskih prava, promocije rodne ravnopravnosti, jačanja
civilnog društva, unapređenja prekogranične i regionalne saradnje, kao i dostizanja održivog
razvoja i smanjenja siromaštva.

IPA se sprovodi kroz više zasebnih dijelova, odnosno komponenti/oblasti podrške/sektora

u okviru kojih se realizuju pojedinačni višegodišnji ili jednogodišnji programi ili projekti.
Svaki projekat, pored IPA sredstava, mora uključivati i određeni iznos sredstava
opredijeljenih iz nacionalnog budžeta, u vidu nacionalnog kofinansiranja. Ovaj iznos varira u
zavisnosti od oblasti podrške, vrste projekta i ugovora koji se sprovodi.
Kako bi se povećao opšti uticaj, sveobuhvatna finansijska podrška EU fokusira se na područja
u kojima su reforme ili investicije najpotrebnije za ispunjavanje kriterijuma za pristupanje.
Prioriteti je pružanje pomoći državama korisnicama u sprovođenju političkih reformi,
podrška socijalnom i ekonomskom razvoju, jačanje regionalne integracije i teritorijalne
saradnje i jačanje sposobnosti korisnika da ispune obaveze koji proističu iz članstva u EU
kroz usklađivanje i sprovođenje pravne tekovine EU.

29
Od početka sprovođenja IPA podrške, koja se planira i sprovodi na sedmogodišnjem nivou,
u Crnoj Gori su do sada realizovani ili će se realizovati projekti koji su podržani sredstvima
IPA kroz finansijske perspektive IPA 2007-20013 (IPA I), IPA 2014-2020 (IPA II) i IPA 2021-
2027 (IPA III).

Pored pojedinačnih projekata koji se realizuju kroz pomenute sedmogodišnje finansijske

perspektive u okviru nacionalnih programa, IPA uključuje i podršku koja se obezbjeđuje i
kroz regionalne programe i instrumente, kao što su program Višekorisničke Ipe,
Zapadnobalkanski investicioni okvir i Programi Unije, kao i kroz programe prekogranične i
transnacionalne saradnje.
Za period 2007-2013, ukupan budžet IPA I programa iznosio je 11,5 milijardi eura, dok je za
naredni period 2014- 2020. opredijeljeno 11,7 milijardi eura iz budžeta IPA II. Zemlje
korisnice IPA su Albanija, Bosna i Hercegovina, Sjeverna Makedonija, Kosovo*, Crna Gora,
Srbija i Turska.
Evropska unija je najveći donator i investitor u Crnoj Gori. Od 2007. Godine do jula 2021.
Godine, uložila je preko 610 miliona eura bespovratne pomoći, kako bi život crnogorskih
građana učinila boljim. Kroz stotine projekata koje sprovodi zajedno sa državnim i lokalnim
vlastima, nevladinim sektorem, privrednicima i građanima, Evropska unija prethodnih 15
godina u Crnoj Gori pravi suštinsku promjenu.

5.1.1. IPA I

Crna Gora je koristila Instrument za pretpristupnu podršku od 2007. godine, u okviru

sedmogodišnje finansijske perspektive 2007-2013, što je rezultiralo realizacijom velikog
broja značajnih projekata koji su doprinijeli unapređenju kvaliteta života u Crnoj Gori. U
okviru ove finansijske perspektive, Crnoj Gori je bilo na raspolaganju 245 miliona eura
bespovratne finansijske pomoći za nacionalne programe, a pored toga Crna Gora koristi i
Višekorisnički instrument pretpristupne podrške u realizaciji programa koji se odnose na
pitanja od zajedničkog interesa za sve zemlje korisnice.
Evropska unija je tokom perioda 2007-2013 kroz nacionalnu alokaciju IPA I podržala proces
pristupanja Crne Gore EU u okviru pet komponenti:

1) Podrška tranziciji i jačanje institucija

2) Prekogranična saradnja
3) Regionalni razvoj
4) Razvoj ljudskih resursa
5) Poljoprivreda i ruralni razvoj

30
 5.1.2. IPA II

Po završetku IPA programskog perioda 2007-2013, EU je nastavila da pomaže zemljama u

procesu pristupanja, kroz inovirani Instrument za pretpristupnu podršku IPA 2 za period
2014-2020. Osnovna novina jeste strategijski fokus, koji podrazumijeva strategijske
dokumente za svaku zemlju korisnicu za sedmogodišnji period, što obezbjeđuje jače
vlasništvo od strane korisnica kroz integrisanje njihovih unutrašnjih reformi i razvojnih
planova u prioritete koji će biti predmet podrške EU, dok će Višekorisnički strategijski
dokument adresirati prioritete za regionalnu i teritorijalnu saradnju.
Kada je u pitanju nova finansijska perspektiva 2014-2020, i IPA 2, Crnoj Gori je na
raspolaganju 270,5 miliona eura za nacionalne programe, a ova podrška će biti realizovana
u okviru sljedećih sektora:
1. Demokratija i upravljanje
2. Vladavina prava i temeljna prava
3. Životna sredina
4. Saobraćaj
5. Konkurentnost i inovacije
6. Zapošljavanje, socijalna politika i razvoj ljudskih resursa
7. Poljoprivreda i ruralni razvoj
8. Prekogranična i teritorijalna saradnja

Prioriteti i ciljevi za podršku IPA II su osnova zajedničke procjene Vlade Crne Gore i Evropske
komisije na osnovu potreba zemlje u svijetlu dosadašnjih dostignuća tokom procesa
pristupanja. Elementi koji su uzeti u obzir tokom pripreme dokumenta su: postojeća
nacionalna strateška dokumenta, pregled prethodne IPA podrške i naučene lekcije,
dokumenti u kontekstu pregovora o pristupanju EU I rezultati konsultacija održanih u
Briselu i Podgorici, između Evropske komisije, crnogorskih nacionalnih i lokalnih vlasti,
predstavnika država članica EU, međunarodnih donatora, kao I nezavisnih tijela i
organizacija civilnog društva.

5.1.3. IPA III

Nova finansijska perspektiva IPA 2021-2027 (IPA III) se temelji na naučenim lekcijama iz
prethodnih perspektiva IPA 2007-2013 i IPA 2014-2020, u cilju osiguravanja dalje,
nesmetane realizacije definisanih ciljeva i prioriteta, koji su u skladu sa strategijom
proširenja EU i linijom opredjeljenja država Zapadnog Balkana u vezi sa budućim članstvom
u Evropskoj uniji.

Krovni dokument za sprovođenje Ipe III je Uredba o uspostavljanju Instrumenta za

susjedstvo, razvoj i međunarodnu saradnju koja je propraćena sa sljedećim dokumentima:

1) Uredbom o uspostavljanju Ipe III

2) Posebnim pravilima za sprovođenje Ipe III
3) Ipa III programskim okvirom

31
U odnosu na praksu iz prethodnih perspektiva IPA I i IPA II, značajna novina u IPA III je to
da nema unaprijed definisanih iznosa finansijske podrške po državama, već postoji
jedinstveni, zajednički budžet za sve države korisnice IPA.
Evropska komisija je osmislila ovakav pristup kako bi podstakla brže i efikasnije
sprovođenje programa i projekata, ali i pružila državama korisnicama dodatne mogućnosti i
nagradu za dobru dinamiku u sprovođenju reformi, što je ujedno u skladu s revidiranom
metodologijom pristupanja Evropskoj uniji. Evropska komisija pritom vodi računa o ukupnoj
pravednoj raspodjeli sredstava između država na sedmogodišnjem nivou.

Kada je u pitanju programiranje podrške, iako iz perspektive korisnika neće biti većih
izmjena u samom procesu, Evropska komisija će nastojati da kroz IPA III osigura pristup koji
će biti zasnovan na učinku, podržavajući države i institucije koje su se obavezale na veći obim
reformi. Ključni kriterijumi za dobijanje finansijske podrške će biti relevantnost (strateški
značaj) i zrelost predloženih projekata, shodno pravilima koje važe u državama članicama
EU prilikom korišćenja Evropskih strukturnih i investicionih fondova. Ovo se prije svega
odnosi na adekvatnu spremnost tenderske i projektne dokumentacije, kao i pravnih i
tehničkih preduslova, što u najvećoj mjeri zavisi od vrste projekta.
Ovakav pristup će značiti da će Evropska komisija svake godine, na nivou regiona Zapadnog
Balkana i Turske, birati projekte koji su najbolje rangirani po kriterijumima strateškog
značaja i zrelosti. U praksi će to značiti da će države sa spremnijim projektima i dobrim
sistemom strateškog planiranja biti u mogućnosti da iskoriste više sredstava u odnosu na
manje spremne države. Takođe, najavljena je i mogućnost korišćenja dodatnih sredstava za
države koje budu brže napredovale u pregovaračkom procesu. Kancelarija za evropske
integracije, u saradnji s resornim ministarstvima, započelo je proces pripreme strateškog
odgovora s cilje planiranja finansijskih sredstava koja će Crnoj Gori biti dostupna kroz
Instrument pretpristupne podrške za period 2021-2027 (IPA III).

Priprema novih programa IPA III za period 2021-2027 će se zasnivati, u skladu sa

Ekonomskim i finansijskim planom za Zapadni Balkan na pružanje finansijske podrške za
pet oblasti politika i to:

1) Vladavina prava, temeljna prava i demokratija

Tematski prioritet 1: Pravosuđe

Tematski prioritet 2: Borba protiv korupcije
Tematski prioritet 3: Borba protiv organizovanog kriminala / bezbjednost
Tematski prioritet 4: Migracije i upravljanje granicama
Tematski prioritet 5: Temeljna prava
Tematski prioritet 6: Demokratija
Tematski prioritet 7: Civilno društvo

2) Dobro upravljanje, usklađivanje sa pravnom tekovinom, strateško komuniciranje i

dobrosusjedski odnosi

32
Tematski prioritet 1: Dobro upravljanje
Tematski prioritet 2: Administrativni kapaciteti i usklađivanje pravne tekovine
Tematski prioritet 3: Dobrosusjedski odnosi i pomirenje
Tematski prioritet 4: Strateško komuniciranje, nadgledanje, evaluacija i komunikacione
aktivnosti

3) Zelena agenda i održivo povezivanje

Tematski prioritet 1: Životna sredina i klimatske promjene
Tematski prioritet 2: Saobraćaj, digitalna ekonomija i društvo, i energetika
Tematski prioritet 3: Konkurentnost i inkluzivni rast

4) Konkurentnost i inkluzivni rast

Tematski prioritet 1: Obrazovanje, zapošljavanje, socijalna zaštita i inkluzivna politika, i
zdravlje
Tematski prioritet 2: Razvoj privatnog sektora, trgovina, istraživanje i inovacije
Tematski prioritet 3: Poljoprivreda i ruralni razvoj
Tematski prioritet 4: Ribarstvo

5) Teritorijalna i prekogranična saradnja

Tematski prioritet 1: Podsticanje zapošljavanja, radne mobilnosti i društvene i kulturne
prekogranične inkluzije
Tematski prioritet 2: Podsticanje zaštite životne sredine i adaptacije i ublažavanja klimatskih
promjena, prevencije i upravljanje rizicima
Tematski prioritet 3: Podsticanje održivog saobraćaja i unapređenje javne infrastrukture
Tematski prioritet 4: Podsticanje digitalne ekonomije i društva, između ostalog,
sprovođenjem digitalne povezanosti, razvojem usluga e-Uprave, digitalnog povjerenja i
sigurnosti, kao i digitalnih vještina i preduzetništva
Tematski prioritet 5: Podsticanje turizma i kulturnog i prirodnog nasljeđa
Tematski prioritet 6: Ulaganje u mlade, obrazovanje i vještine, između ostalog, razvijanjem i
primjenom sveobuhvatne edukacije, stručnog osposobljavanja, programa obuke i
infrastrukture koja podržava zajedničke aktivnosti mladih

Tematski prioritet 7: Podsticanje lokalne i regionalne uprave, unapređenje kapaciteta za

planiranje i administrativnih kapaciteta lokalnih i regionalnih vlasti
Tematski prioritet 8: Jacanje konkurentnosti, poslovnog okruzenja i razvoj malih i srednjih
preduzeć a, trgovine i ulaganja, između ostalog, kroz promociju i podrsku preduzetnistva,
posebno malih i srednjih preduzeć a, razvoj lokalnog prekogranicnog trzis ta i
internacionalizacija (TP8)
Tematski prioritet 9: Podsticanje istraživanja, tehnološkog razvoja, inovacija i digitalnih
tehnologija.

5.1.4. Višekorisnička IPA

Višekorisnički IPA program se odnosi na zajedničke potrebe zemalja korisnica i teži da

postigne ekonomičnost i efikasnost u implementaciji programa. Aktivnosti u okviru ovog

33
programa fokusiraju se na podršku koja zahtjeva regionalnu saradnju među korisnicima, kao
što su regionalne strukture, organizacije ili incijative, mreže stručnjaka ili aministrativnih
službenika ili se odnosi na probleme prekogranične saradnje.

Projekti iz MC IPA programa se pripremaju centralizovano tj. od strane Evropske komisije, s

ciljem promovisanja regionalne saradnje. Programiranje MC IPA programa se zasniva na
pripremi projektnih prijedloga i finansijskih prijedloga od strane Evropske komisije.
Evropska komisija inicira i priprema nacrt projektnih ideja, na osnovu potreba država
regiona i prioriteta sadržanih u višekorisničkom višegodišnjem indikativnom planskom
dokumentu. Pripremljeni prijedlozi se dostavljaju državama korisnicama na komentare,
nakon čega slijede međusektorske konsultacije unutar generalnih direktorata Evropske
komisije. Konačnu odluku o odobravanju prijedloga projekata donosi IPA Komitet u kome su
predstavnici zemalja članica.

Za period 2007-2013, Evropska komisija je izdvojila ukupno 1,426 milijardi eura podrške
kroz ovaj program, dok za period 2014-2020 iznos opredijeljenih sredstava je 2,980 milijardi
eura.

5.1.5. Zapadnobalkanski investicioni okvir

Zapadnobalkanski investicioni okvir (Western Balkans Investment Framework) oformila je

Evropska komisija i međunarodne finansijske institucije, koje predstavljaju vodeće subjekte
u obezbjeđivanju donacija i razvojnih investicija u regionu. Cilj ovog instrumenta je stvaranje
veće sinergije između donatora i investitora, kako bi zemlje korisnice iskoristile sredstva na
što efikasniji način. U okviru Zapadnobalkanskog investicionog okvira (ZIO) moguće je
predložiti projekte na nacionalnom i regionalnom nivou iz oblasti životne sredine,
energetike i energetske efikasnosti, saobraćaja, društvenih djelatnosti i digitalne
infrastrukture. Posredstvom ovog instrumenta Evropska komisija odobrava bespovratna
sredstva za finansiranje pripreme projektne dokumentacije i obezbjeđivanje tehničkih
preduslova za početak sprovođenja projekata, dok se sprovođenje projekta finansira kroz
kreditna sredstva međunarodnih finansijskih institucija i eventualno kroz bespovratna
sredstva EU.
rnoj Gori je u okviru Zapadnobalkanskog investicionog okvira (ZIO), uključujući i projekte u
okviru Berlinskog procesa, dodijeljeno oko 197 miliona eura. Od ovog iznosa, kada je u
pitanju priprema projektne dokumentacije, u okviru dvadeset četiri poziva za podršku
pripremi projektne dokumentacije, Crnoj Gori je odobreno 45 nacionalnih projekata, ukupne
vrijednosti oko 52 miliona eura koji se implementiraju kroz Instrument za infrastrukturne
projekte – IPF.

5.1.6. Programi Unije

Programi Unije (European Union Programmes) predstavljaju zajedničke aktivnosti u cilju

unapređenja saradnje između država članica EU, u oblastima koje se tiču zajedničkih politika.
Iako prvenstveno namjenjeni državama članicama, određeni programi dostupni su u okviru
pretpristupne podrške i državama koje se nalaze u procesu evropske integracije.

34
Kroz učešće, države u pretpristupnoj fazi imaju priliku da se upoznaju s modalitetima
saradnje u sektorskim politikama EU i iskoriste dostupnu podršku za realizaciju nacionalnih
i međunarodnih projekata. U skladu s odredbama Protokola 8 Sporazuma o stabilizaciji i
pridruživanju, specifični uslovi vezani za svaki pojedinačni program definišu se sporazumom
koji potpisuju Evropska komisija i Crna Gora. Obzirom da je za učešće u programu
neophodno uplatiti godišnji finansijski doprinos, u najvećem broju slučajeva Sporazumom je
predviđeno da se određeni procent pomenutih sredstava (od 50% naviše) refundira se iz
Instrumenta pretpristupne podrške (IPA).

Sprovođenje programa se odvija u centralizovanom sistemu u kojem je Evropska komisija

odgovorna za finansijsko upravljanje, pripremu i objavu konkursa, evaluaciju i selekciju
dostavljenih ponuda, pripremu i potpisivanje ugovora, kao i praćenje realizacije projekata. U
nekim slučajevima, upravljanje je povjereno izvršnim agencijama Evropske komisije, dok
finansijski nadzor i reviziju sprovode Komisija, OLAF i Evropski revizorski sud.

Za Crnu Goru ucesć e u Programima Unije predstavlja značajan korak u ispunjavanju

kriterijuma za pristupanje EU u oblastima nauke, kulture, obrazovanja, zapošljavanja,
preduzetništva i inovacija.

Programi Unije omoguć avaju aktivno ucesć e drzavnih institucija i ustanova, privatnog
sektora, nevladinih organizacija i institucija civilnog društva, čime se dodatno snaži njihova
uloga u procesu pristupanja EU. Pored toga učešće u ovim programima podstiče institucije
da u narednom periodu ulože napore za dodatno unapređenje i očuvanje administrativnih
kapaciteta i održavanje kontakata i unapređenje saradnje unutar EU mreža, uspostavljenih
kroz učešće u Programima Unije.
Crna Gora je u periodu 2014-2020 učestvovala u devet Programa Unije za koje je finansijska
podrška za plaćanje dijela godišnjeg učešća obezbijeđena iz sredstava Instrumenta
pretpristupne podrške (IPA):
1) Horizont 2020 - Program Horizont 2020 je program EU namijenjen istraživanju I
inovacijama. Kroz ovaj program, Crna Gora učestvuje u projektima istraživanja,
razvoju i inovacijama, kao i u različitim inicijativama i mrežama saradnje
2) Erasmus + - Program Erasmus+ je program EU namijenjen obrazovanju,
osposobljavanju, mladima i sportu. Kroz ovaj program, Crna Gora učestvuje u
razmjeni studenata, osposobljavanju nastavnog osoblja, inicijativama mladih i
sportskim projektima.
3) Kreativna Evropa - Kreativna Evropa je program EU koji podržava kulturnu I
kreativnu industriju. Kroz ovaj program, Crna Gora dobija podršku za projekte u
području kulture, umjetnosti, književnosti, audiovizualnih medija I ostalih kulturnih
sektora.
4) Evropa za građane
5) COSME – COSME je program EU usmjeren na konkurentnost malih i srednjih
preduzeća (MSP). Kroz COSME program, Crna Gora dobija podršku za razvoj MS ova,
jačanje njihove konkurentnosti, pristup finansiranju, internacionalizaciju i inovacije.

35
 6) EaSI – Evropski program za zapošljavanje i socijalne inovacije
7) Customs – Carine 2020
8) Fiskalis
9) ISA – Program za rješenja interoperabilnosti i zajedničke okvire za evropsku javnu
upravu, privredu i građane

5.1.7. Teritorijalna i prekogranična saradnja

Programi prekogranične saradnje u okviru IPA II 2014-2020 se sprovode u okviru politike

proširenja Evropske unije, te proizilaze i nastavljaju se na prethodni program sproveden u
finansijskoj perspektivi 2007-2013. Prekogranična saradnja ima za cilj promovisanje
dobrosusjedskih odnosa i socio-ekonomski razvoj kroz zajedničke lokalne i regionalne
inicijative.

U okviru finansijske perspektive 2014-2020, Crna Gora učestvuje u devet prekograničnih i

transnacionalnih programa:

1) tri transnacionalna programa (Jadransko-jonski, Dunavski i Mediteranski program)

2) dva trilateralna programa (Hrvatska-Bosna i Hercegovina-Crna Gora i Italija-
Albanija-Crna Gora)
3) četiri bilateralna programa (Bosna i Hercegovina-Crna Gora, Crna Gora-Albanija, Crna
Gora-Kosovo i Srbija-Crna Gora)

Pored navedenih programa, Crna Gora učestvuje u sprovođenju dvije makroregionalne

strategije EU: Strategije EU za Jadransko-jonski region i Strategije EU za Dunavski region, te
PANORAMED projektu, koji ima za cilj bolje upravljanje Mediteranom. Učešće u navedenim
se dijelom finansira iz sredstava Jadransko-jonskog, Dunavskog i Mediteranskog programa
transnacionalne saradnje.

Kada je riječ o finansijskoj perspektivi IPA III 2021-2027, jedan od specifičnih ciljeva je
podrška teritorijalnoj i prekograničnoj saradnji. Strateški cilj IPA III programa
prekogranične saradnje je promocija pomirenja, izgradnja povjerenja i dobrosusjedskih
odnosa, izgradnjom veza između zemalja korisnica, lokalnih uprava i društva. Dodatno,
programi prekogranične saradnje takođe treba da doprinesu ekonomskom, društvenom i
teritorijalnom razvoju pograničnih područja, te podrže izgradnju kapaciteta lokalnih vlasti i
zainteresovanih strana za za korištenje strukturnih i investicionih fondova u okviru cilja
teritorijalne saradnje kohezione politike. Relevantne strukture programa teritorijalne i
prekogranične saradnje intenzivno rade na pripremi programskih dokumenata za period
2021-2027, čije se usvajanje očekuje do kraja 2021. godine.

36
6. Koheziona politika EU I Crne Gore
- Upoznavanje osnova kohezione politike Evropske unije i strukturnih instrumenata za
njeno finansiranje nakon članstva u EU

6.1. Osnovi kohezione politike

Politika ekonomske i socijalne kohezije (Economic and Social Cohesion) je jedna od važnijih
politika Evropske unije, koja na nju troši više od trećine svog budžeta.
U novom Lisabonskom Ugovoru ona se naziva politikom ekonomske, socijalne i teritorijalne
kohezije. Njena uloga je od samog početka bila da pomaganjem regionalnog razvoja
doprinese smanjenju ekonomskih i socijalnih razlika između država članica Unije, odnosno
između različitih regiona unutar EU.
Regionalna politika (regional policy) i koheziona politika (cohesion policy) imaju za cilj
solidarnost i smanjivanje razlika. Jer, na smanjivanje ili produbljavanje regionalnih razlika u
razvijenosti ne utiče samo tržište, već i sprovođenje zajedničkih politika EU. Zbog toga se
ovim politikama redistribuiraju novčana sredstava iz zajedničkog budžeta Evropske unije.

Uopšteno rečeno, postojanje regionalne politike na nadnacionalnom nivou opravdava se

činjenicom da se razlike u stepenu razvoja različitih regiona Evropske unije moraju
umanjivati zajedničkim naporima. Iako se u početku stvaranja Evropske ekonomske
zajednice mislilo da će stvaranje jedinstvenog tržišta spontano smanjivati nejednakosti
među različitim regijama, pokazalo se da to nije moguće. Zaključak je bio da odranije
postojeće, kao i nove razlike, nastale upravo djelovanjem integracionih mehanizama,
ugrožavaju jedinstveno tržište i Evropsku monetarnu uniju. Uostalom, ekonomske
disproporcije urušavaju sam smisao ujedinjavanja, kao i pojma solidarnosti, čije postojanje
je, na kraju krajeva, preduslov evropskih integracija.
Najčešće ekonomsko opravdanje regionalne politike na nadnacionalnom evropskom nivou
je sljedeće: S obzirom da su se ekonomije nekih regiona uspješnije prilagođavala
konkurentnosti na zajedničkom tržištu, nastajale su regionalne razlike. Kao posljedica
stvaranja zajedničkog tržišta ekonomski razvoj se koncentriše u centralnim regionima, a
periferiji prijeti opasnost trajnog zaostajanja. To pogoduje pokretanju migracija koje
urušavaju stabilnost centralnih regiona i prijeti političkom nestabilnošću, koja, opet, ima
svoju ekonomsku cijenu.
Zbog toga je uveden sistem regionalne distribucije budžeta EU koji podrazumijeva da su neke
regije (ili države) više korisnici, a druge više davaoci finansijske pomoći. Ipak, sve države
članice, pa i one najrazvijenije, imaju interese da sistemski pomažu regije koje zaostaju, jer
će se tako u njima kupovati proizvodi iz razvijenijih regija.
Ekonomska opravdanost postojanja regionalne politike je veoma diskutabilna i brojni autori
iznose vrlo različite argumente za i protiv ove politike. Svi argumenti za evropska ulaganja u
regionalni razvoj uvijek imaju dodatnu, a često i dominantnu politički dimenziju. Naime, ako
proces ekonomske integracije dovodi neke regije u nepovoljniji položaj u odnosu na ostale,
postoji opasnost od jačanja političkih težnji koje bi mogle dovesti u pitanje i samo postojanje
Evropske unije.
Postepenim pristupanjima novih država članica razlike u nivou razvijenosti dijelova
zajedničkog tržišta su dodatno uvećavane. Disproporcije su posebno postale vidljive nakon
37
pristupanja Grčke (1981. godine), Španije i Portugalije (1986. godine), što je izazvalo
značajne reforme u politici regionalnog razvoja i ekonomske i socijalne kohezije unutar
tadašnje Evropske zajednice. Ekonomski najzaostalija područja EU15 bila su jug Italije,
dijelovi Irske, Grčke, Španije i Portugalije, Korzika, Sardinija.
„Istorijsko proširenje” EU na Istok, završeno 2004. godine, dodatno je veoma značajno
uticalo na njene regionalne disproporcije. Svi talasi proširenja su, tako, otvarali pitanja
podrške za ostvarivanje kohezije u „sve različitijoj Evropi”, što je izazivalo kontinirane
potrebe jačanja uloge Evropske komisije u stvaranju posebnih centralizovanih fondova na
nivou EU, kao instrumenata za podršku određenim politikama, sektorima i regionima. Jer,
pojam solidarnosti mora biti praćen i svojim ekonomskim, odnosno finansijskim izrazom.

Tako je razvijen veoma složen sistem korištenja strukturnih fondova, što je uticalo na da se
nove države članice EU suočavaju sa problemima niske apsorpcione sposobnosti, odnosno
slabog korišćenja ovih fondova, prije svega zbog nepripremljenosti novih institucija i
nedovoljno osposobljenog kadra za rad u njima. Zbog toga je EU već u pretpristupnom
periodu uvela posebne programe sa ciljem postepenog prilagođavanje institucija država
kandidata za pristup Evropskoj uniji i njenoj politici ekonomske, socijalne i teritorijalne
kohezije. Od početka 2007. godine takav program pod nazivom Instrument za pretpristupnu
podršku – IPA (Instrument for Pre-Accession) se koristi i za države Zapadnog Balkana i
Tursku.

6.2. Strukturni finansijski intrumenti za finansiranje kohezione politike

Strukturni instrumenti su ključni financijski mehanizmi koji se koriste za provođenje

kohezione politike Evropske unije. Oni omogućuju preraspodjelu sredstava iz EU proračuna
kako bi se potaknuo ravnomjeran regionalni razvoj, smanjile socioekonomske nejednakosti
među članicama i postigao ekonomski rast.
Glavni strukturni instrumenti za financiranje kohezione politike su:
1) Evropski fond za regionalni razvoj (EFRD)
2) Kohezioni fond.
3) Evropski socijalni fond (ESF)
4) Evropski poljoprivredni fond za ruralni razvoj (EPFRR)
5) Instrument za pomoć u pretpristupnom razdoblju (IPA)

6.2.1. Evropski fond za regionalni razvoj

Europski fond za regionalni razvoj (EFRR) jedan je od glavnih instrumenata europske

kohezijske politike. Njegova je svrha doprinijeti smanjenju razlika u stupnju razvijenosti
europskih regija te poboljšati životni standard u regijama koje su u najnepovoljnijem
položaju. Posebnu pažnju potrebno je posvetiti regijama koje su izložene ozbiljnim i trajnim
prirodnim ili demografskim poteškoćama, kao što su najsjevernije regije s vrlo niskom
gustoćom naseljenosti te otočne, pogranične i planinske regije.

38
EFRR ima dva glavna cilja:
 ulaganje za rast i zapošljavanje – jača se tržište rada i regionalna ekonomija;
 evropska teritorijalna suradnja, u cilju jačanja prekogranične, transnacionalne i
međuregionalne saradnje unutar EU-a.

Sredstva namijenjena prvom cilju dodjeljuju se trima različitim kategorijama regija:

 razvijenijim regijama, čiji je BDP po stanovniku veći od 90 % prosjeka EU-a
 tranzicijskim regijama čiji je BDP po stanovniku između 75 % i 90 % prosjeka EU-a
 manje razvijenim regijama, čiji je BDP po stanovniku manji od 75 % prosjeka EU-a.

EFRR također pruža potporu održivom urbanom razvoju. U razdoblju od 2014. do 2020.
najmanje 5 % sredstava EFRR-a za svaku državu članicu moralo je biti namijenjeno
integriranom djelovanju za održiv urbani razvoj za rješavanje gospodarskih, ekoloških,
klimatskih, demografskih i socijalnih izazova koji utječu na urbana područja.
Detalji o namjeni i budućoj upotrebi sredstava EFRR-a određeni su partnerskim
sporazumima. To su strateški dokumenti koje sastavlja svaka država članica uz pomoć
regionalnih i socijalnih partnera.

6.2.2. Kohezioni fond

Kohezioni fond uspostavljen je 1994. i finansijski podupire realizaciju projekata u području

zaštite životne sredine i transevropskih mreža u državama članicama čiji je bruto nacionalni
dohodak po stanovniku manji od 90 % prosjeka EU-a.

Za projekte koji su u službi ciljeva EU-a u području zaštite životne sredine, Kohezioni fond
također može dati doprinos u područjima povezanima s održivim razvojem, poput
energetske učinkovitosti, obnovljivih izvora energije i, kada je riječ o prometnom sektoru
izvan transevropskih mreža, u području željezničkog prometa, prometa unutrašnjim
plovnim putovima, morskog prometa, intermodalnih prometnih sustava i njihove
interoperabilnosti, upravljanja drumskim, morskim i vazdušnim prometom, čistog gradskog
prevoza te javnog prevoza.

Kohezioni fond namijenjen je državama članicama čiji je bruto nacionalni dohodak (BND) po
stanovniku manji od 90 % prosjeka EU-a. U programskom razdoblju od 2014. do 2020.
sredstva Kohezionog fonda prima 15 država članica: Bugarska, Hrvatska, Kipar, Češka,
Estonija, Grčka, Mađarska, Latvija, Letonija, Malta, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovačka i
Slovenija.

U programskom razdoblju od 2014. do 2020. EU Kohezijskom fondu dodjeljuje oko 63,4

milijarde EUR (iznos ne uključuje prenose u Instrument za povezivanje Europe), a razina
sufinanciranja projekata sredstvima iz Kohezijskog fonda može doseći 85 % troška projekta.

39
 6.2.3. Evropski socijalni fond

Evropski socijalni fond (ESF) je instrument Evropske unije koji se koristi za podršku
politikama zapošljavanja i socijalne inkluzije u državama članicama. Osnovan je 1957. godine
kao jedan od strukturnih fondova EU.

Glavni cilj ESF-a je poboljšati zaposlenost, povećati socijalnu koheziju i smanjiti nejednakosti
na tržištu rada u Evropi. Fond pruža finansijsku potporu za različite vrste projekata koji
pospješuju obrazovanje, osposobljavanje, stručno usavršavanje, zapošljavanje i socijalnu
inkluziju.

ESF finansira različite aktivnosti kao što su:

1) Obrazovanje i cjeloživotno učenje: Projekti usmjereni na sticanje novih vještina,
obrazovanje odraslih, prilagođavanje radne snage i podršku profesionalnom razvoju.
2) Osposobljavanje i prekvalifikacija: Financiranje programa koji pomažu radnicima da
steknu nova znanja i vještine potrebne za promjene u tržištu rada.
3) Potpora mladima: Inicijative usmjerene na smanjenje nezaposlenosti mladih,
poticanje njihovog poduzetništva i razvoj vještina.
4) Socijalna inkluzija: Projekti usmjereni na podršku marginaliziranim skupinama, kao
što su nezaposleni, osobe s invaliditetom, imigranti i manjine.
5) Borba protiv siromaštva: Programi koji pružaju financijsku potporu najsiromašnijim
skupinama i promiču socijalnu jednakost.
Financiranje ESF-a osigurava se iz proračuna EU i svake se godine određuje višejezični
programski okvir koji utvrđuje prioritetne područja i ciljeve na koje se fond usredotočuje.
Države članice EU zatim izrađuju operativne programe koji se usklađuju s programskim
okvirom kako bi se ostvarili ciljevi ESF-a na nacionalnoj razini.

6.2.4. Evropski poljoprivredni fond za ruralni razvoj

Evropski poljoprivredni fond za ruralni razvoj je jedan od strukturnih fondova Evropske

unije (EU) koji podržava razvoj ruralnih područja u državama članicama EU. Fond je osnovan
kao instrument Kohezione politike EU i dio je Zajedničke poljoprivredne politike (ZPP) EU.
Glavni cilj EAFRD-a je podržavanje održivog razvoja ruralnih područja, podrška
konkurentnosti poljoprivrede i šumarstva, poboljšanje životne sredine i kvalitete života u
ruralnim zajednicama te raznovrsnost ruralnih ekonomskih aktivnosti.
EAFRD pruža finansijsku potporu kroz niz mjera i programa usmjerenih na različite aspekte
ruralnog razvoja, uključujući:
1) Potporu poljoprivredi i šumarstvu: Fond pruža potporu poljoprivrednicima i
šumarskim ekonomikama kroz različite vrste investicija, modernizaciju
poljoprivrednih gazdinstava, unapređenje proizvodnih metoda, diverzifikaciju
poljoprivrednih aktivnosti i razvoj šumskih područja.
2) Ruralni turizam i ruralne usluge: EAFRD podržava projekte koji promovišu razvoj
ruralnog turizma, obnovu kulturne baštine, razvoj ruralnih usluga kao što su škole,
zdravstvene ustanove, infrastruktura za sport i rekreaciju te pružanje usluga u
ruralnim područjima.

40
3) Životna sredina i klimatske mjere: Fond finanansira projekte usmjerene na zaštitu
životne sredine, održivo korištenje prirodnih resursa, bioraznolikost, smanjenje
emisija štetnih gasova, obnovljivu energiju i prilagodbu klimatskim promjenama.
4) Mjere za mlade poljoprivrednike i mlade u ruralnim područjima: EAFRD pruža
podršku mladim poljoprivrednicima kroz programe za zapošljavanje, obrazovanje,
obuku, mentorstvo, sticanje zemlje i finansijsku potporu za pokretanje
poljoprivrednih aktivnosti.
5) Lokalna saradnja i razvoj: Fond potiče lokalnu saradnju, partnerstva i udruživanje
ruralnih dionika kako bi se razvile strategije i projekti koji odgovaraju specifičnim
potrebama ruralnih područja.

41
7. Finansijska podrška prije i posle članstva u Evropskoj uniji
- Praktičan rad - analiza uticaja finansijske podrške EU prije i poslije članstva u EU na
osnovne makroekonomske indikatore

7.1. Razlika između IPA fondova i strukturnih fondova

Finansijska podrška prije i posle članstva u Europskoj uniji može se značajno razlikovati, jer
EU pruža različite vrste fondova i programa za podršku zemljama članicama. Zemlje koje se
pripremaju za članstvo u EU mogu koristiti predpristupnu pomoć, koja se pruža putem
posebnih instrumenata, poput Instrumenta pretpristupne pomoći (IPA). Ova pomoć je
namijenjena financiranju reformi, jačanju institucija i pripremi zemlje za usklađivanje s
pravnom stečevinom EU. Zemlje koje su povezane s EU, ali još nisu članice, mogu imati
pristup određenim oblicima financijske podrške putem strukturnih fondova, poput
Europskog fonda za regionalni razvoj i Kohezijskog fonda. Ta sredstva obično se koriste za
podršku regionalnom razvoju, infrastrukturi, gospodarskom rastu i smanjenju socijalnih
nejednakosti.
Nakon članstva, zemlje imaju pristup financijskoj podršci kroz Kohezijsku politiku EU. Glavni
instrumenti Kohezijske politike su strukturni i investicijski fondovi, poput Evropskog fonda
za regionalni razvoj , Kohezijskog fonda i Evropskog socijalnog fonda. Ovi fondovi pružaju
finansijska sredstva za podršku ekonomskom, socijalnom i teritorijalnom razvoju,
unapređenje konkurentnosti i smanjenje regionalnih dispariteta unutar zemalja članica.
Zemlje članice imaju pristup Zajedničkoj poljoprivrednoj politici EU koja pruža finansijsku
podršku poljoprivredi i ruralnom razvoju kroz različite instrumente i fondove. Jedan od tih
fondova je Europski poljoprivredni fond za ruralni razvoj, koji podržava razvoj ruralnih
područja, održivu poljoprivredu, ruralni turizam i druge ruralne aktivnosti.

7.2. Makroekonomski pokazatelji u procesu ekonomske tranzicije u određenim zemljama

Centralne i Istočne Evrope

Iako je bilo mnogo zemalja koje su proces tranzicije započele 1989/1990. godine,
fokusiraćemo se samo na neke od njih: Sloveniju, Češku, Mađarsku, Slovačku i Poljsku.
Razlog izbora ovih zemalja leži u njihovom geografskom položaju, sličnom političkom i
ekonomskom poretku, ali i istovremeno njihovom pridruživanju Evropskoj uniji u maju
2004. godine. Uprkos tim sličnostima, ove države su imale različite početne položaje na
početku tranzicije i mnogo različitih razvojnih potencijala, koji proizilaze iz različitih nivoa
civilizacijske kompetencije, društvenog i kulturnog kapitala, istorijske pozadine itd. Zato su
ove zemlje imale mnogo različitih mogućnosti i potencijala za razvoj efikasne slobodne
tržišne ekonomije i ekonomski prosperitet uporediv sa ostalim razvijenim zemljama.
Razmatrani makroekonomski pokazatelji obuhvataju:
• realni bruto domaći proizvod (GDP),
• rast bruto domaćeg proizvoda
• bruto domaći proizvod po glavi stanovnika (GDP per capita)
• direktna strana ulaganja (FDI)
• stopa nezaposlenosti
• stopa inflacije.
42
43
44
 Na osnovu ovih analiza i upoređivanja, možemo zaključiti da je rast realnog GDP-a bio
najsporiji u Sloveniji, a takođe je razlika između realnog GDP-a u 1995. i 2018.
najmanja. Drugim rečima, ostale zemlje (Češka, Slovačka, Mađarska i Poljska)
razvijale su se brže u pogledu ovog indikatora, što je takođe vidljivo u vremenskom
periodu posle 2000. godine, jer se te zemlje razvijaju brže nego što su to bile navike u
prethodnim vremenski periodima.
 Strane direktne investicije (FDI) se relativno smatraju ključnim pokazateljima
efikasnosti tranzicije neke zemlje i preduslovom za ekonomsku stabilnost. Uzimajući
u obzir uspostavljanje slobodne tržišne ekonomije i inkluzivne efikasne institucije u
ovim zemljama, direktna strana ulaganja su još važnija jer podstiču razvojne
potencijale i smanjuju jaz između razvijenih zemalja i zemalja u razvoju. Međutim
treba napomenuti da nemaju sve zemlje u razvoju neophodnu pravnu i ekonomsku
osnovu za priliv FDI. Neke zemlje u tranziciji stvorile su atraktivne i efikasne uslove
za strana ulaganja (npr. Poljska), što je olakšalo rezultate tranzicije i uspješnost, jer
su one doprinijele razvoju zemalja, revitalizaciji ekonomije i industrije,
modernizovanoj tehnološkoj proizvodnji itd. (Lorber, 1999). Glavni preduslov za
direktna strana ulaganja su specifične prednosti za lokacije (proizvodni troškovi,
marketinški faktori, vladine politike itd.) i internalizacijske prednosti, koje se
razlikuju od zemlje do zemlje (Dunning, 1993). Pored toga, najvažniji faktor za FDI je
pristup novim tržištima (Foley, 1996), pa su direktne strane investicije takođe
pokazatelji društvene i političke situacije u zemlji, jer investitori više vole da ulažu u
zemlje sa stabilnom političkom, socijalnom i ekonomskom situacijom. Uz to,
investicije mogu olakšati i doprinijeti ekonomskom rastu i prosperitetu. Polazeći od
slovenačkih FDI, one nikada nisu bile previsoke, u poređenju s drugim zemljama u
tranziciji, posebno u periodu između 1990. i 2005. godine. 36 Ipak, ključno je ukazati
na negativni trend FDI-a u Mađarskoj posle 2010. godine, koji može biti rezultat
nestabilne političke situacije tokom tih godina. Razlog nezainteresovanosti za priliv
FDI u Sloveniji mogao bi se objasniti pojavom ravnodušnosti prema stranim
investitorima od strane političkih lidera. Pored toga, slovenačka vlada usvojila je
mere, koje su ometale strane investitore i rezultirale prevencijom ulaganja u
Sloveniju.
 Ove zemlje su se suočile sa velikom nezaposlenošću u industriji (usled pada GDP-a),
s jedne strane, i povećanjem zaposlenosti u uslužnom i tercijalnom sektoru. Uprkos
brzom oporavku GDP-a u narednim periodima, otvaranje novih radnih mjesta u
zemljama centralne i istočne Evrope bilo je vrlo sporo (osim u sektoru usluga). Pored
toga, zemlje su bile suočene sa dugotrajnom nezaposlenošću, nezaposlenošću mladih
koja je bila mnogo veća nego u ostalim zemljama EU, a mnogi poslovi zahtevali su
nizak nivo kompetencije i znanja. (Pezdir, 2008) 37 Upoređujući nezaposlenost
između 1995. i 2018. godine, možemo zaključiti da se smanjila u svim zemljama i to u
Sloveniji (za 1,5%), Češkoj (1,4%), Mađarskoj (6,4%), Poljskoj (za 9,2%) i Slovačkoj
(5,8). S druge strane, možemo primetiti da je 2014.godine došlo do naglog porasta
stope nezaposlenosti i to u Sloveniji (10,1%), Češkoj (6,6%), Mađarskoj (8,2%),
Poljskoj (10,0%) i Slovačkoj (13,9%). Prema analiziranim podacima može se
zaključiti da je ukupna stopa nezaposlenosti bila najviša u Slovačkoj, dok je najniža u
Sloveniji i Češkoj. Istraživanjem niske stope nezaposlenosti u Češkoj u poređenju sa
45
 drugim zemljama u tranziciji, utvrdilo se da izuzetno niske stope nezaposlenosti
odražavaju negativne posledice ekonomskih reformi i mjera.
 Analizirajući podatke o stopama inflacije u odabranim zemljama, otkrili smo da su
Slovenija i Poljska imale najniže stope inflacije u svim godinama tranzicije. U prvim
godinama tranzicije stopa inflacije je bila veoma visoka naročito u Mađarskoj i
Poljskoj, ali je nakon 1995. naglo opala i održava se na umerenom nivou. Zapravo,
stope inflacije u nekim zemljama CEE su se smanjile i konvertirale u veoma niske u
poređenju sa razvijenim delovima EU (Mencinger, 2013). S tim u vezi, možemo tvrditi
da uvedene mjere i reforme imaju pozitivan učinak u regulisanju stopa inflacije.

7.3. Iskustvo Hrvatske

Na osnovu prezentovanih tabelarnih podataka iz baze Svjetske Banke, o promjenama u

ključnim makroekonomskim indikatorima I indikatorima životnog blagostanja, možemo
dovesti sledeće zaključke – o kojima će biti riječi u daljem tekstu.

46
Iz priloženih podataka, moguće je zaključiti da je Hrvatska od 2000. Godine do 2022. Bilježila
rast BDP I BDP per capita, uz postepeno snižavanje inflacije od godine pristupanja Evropskoj
Uniji. Stopa rasta BDP imala je tendenciju rasta uz šokove izazvane eksternim efektima
ekonomske krize 2008., kao i 2020. Godine usled pandemije virusa Covid-19.
Rast stope nezaposlenosti koji se bilježio od 2008. Godine zauzeo je opadajući pravac godinu
nakon pristupanja članstvu Evropskoj uniji, zadržavajući taj kurs, bez drastičnijih promjena
u 2020. Godini. Uzevši u obzir orijentisanost Hrvatske ka turizmu kao djelatnosti od
primarnog značaja po nacionalnu ekonomiju, kakav je slučaj I u Crnoj Gori – iskustvo ove
susjedne države odaje sigurnost u mogućnost crnogorske replikacije sličnih rezultata u
budućnosti.
Sa druge strane. Od 2000. Godine, Hrvatska bilježi pad broja stanovnika u realnom broju tj.
negativan prirodni priraštaj od 3,7% - uu najvećoj mjeri uslijed pandemije i neadekvatnog
odgovora struke na istu.
Migacija iz Hrvatske može se posmatrati kao dominantna negativna posljedica pridruživanja
EU koja drži čvrstu tendenciju emigracije uslijed lakoće dostupnosti razvijenijim evropskim
ekonomijama i perspektivnijoj budućnosti – prvenstveno za mlade.
Pozitivne posledice članstva ogledaju se I na sveukupno poboljšanim parametrima kada je u
pitanju emisija CO2 ( koji ima jasnu tendenciju pada), ali I povećanje pošumljenih površina
koje eksponencijalno raste.

47
7.4. Potencijalni efekti ulaska Crne Gore u Evropsku Uniju

Ulazak Crne Gore u Europsku uniju može imati različite učinke na makroekonomske
indikatore zemlje. Članstvo u EU može potaknuti ekonomski rast Crne Gore kroz veću
trgovinu, ulaganja i ekonomsku integraciju s ostalim članicama. Unutrašnje tržište EU pruža
mogućnosti za veći izvoz i privlačenje stranih investicija, što može potaknuti rast bruto
domaćeg proizvoda (BDP) zemlje.
Ulazak u EU može donijeti dodatne izvore finansiranja za infrastrukturne projekte u Crnoj
Gori. EU fondovi i programi podrške mogu pružiti financijska sredstva za modernizaciju
prometne infrastrukture, energetsku učinkovitost, razvoj turizma i druge sektore, što može
poboljšati konkurentnost i podstaknuti ekonomski razvoj.
Članstvo u EU omogućava slobodan pristup jedinstvenom tržištu EU, koje je jedno od
najvećih svjetskih tržišta. To može pomoći crnogorskim tvrtkama da lakše izvoze svoje
proizvode i usluge u EU, što može potaknuti rast izvoza i otvaranje novih tržišta.

Takođe, članstvo u EU zahtijeva usklađivanje s evropskim standardima, propisima i

regulativama. To može podstaknuti unutrašnje reforme u Crnoj Gori, uključujući poboljšanje
vladavine prava, borbu protiv korupcije, zaštitu okoliša i socijalne standarde. Slijedom toga,
moguće je poboljšanje poslovne klime, transparentnosti i povjerenja investitora.

Otvaranje granica i mogućnost slobodnog kretanja radne snage unutar EU može rezultirati
migracijom stanovništva iz Crne Gore u druge zemlje članice EU. To može imati uticaj na
demografske trendove, kao što su smanjenje radne snage i iseljavanje visoko kvalifikovane
radne snage.

48
8. Zadovoljstvo studenta obavljanjem stručne prakse

Na osnovu internog dogovora u Ministarsvu, bilo mi je dodijeljeno volontersko radno mjesto

u Direktoratu za fondove EU, na čijem čelu je i mentor gdin. Bojan Vujović, a konkretno u
Direkciji za programiranje kojim rukovodi gđa. Milica Abramović Radivojkov.
U toku mjesec dana prisustvovanja radnim aktivnostima u Ministarstvu, kolege I ja smo imali
mogućnost da svjedočimo dinamičnom radnom ambijentu, kao i da stečeno znanje sa
fakulteta vizualizujemo u praksi.
Uprkos visokom radnom intezitetu, poštovane kolege iz Ministarstva su organizovale niz
prezentacija i sastanaka interaktivnog karaktera kako bi nam na najbolji i najefikasniji način
približili kompleksnu materiju pregovora sa Evropskom unijom i alokacije finansijskih
sredstava iz Evropske Unije, koja je u njihovoj nadležnosti.

Nakon inicijalnog sastanka dobrodošlice sa Nacionalnim IPA koordinatorom, gđom. Milenom

Žižić, uslijedio je prijem i upoznavanje sa mentorom gdinom. Bojanom Vujovićem
03.05.2023. Narednog radnog dana, bili smo upoznati sa organizacionom strukturom
Ministarstva i njegovim osnovnim zadacima I funkcijama.
Tokom trajanja stručne prakse, imali smo priliku da prisustvujemo prezentacijama šefice
Direkcije za inter-regionalne programe i prekograničnu saradnju, gđe. Irene Bošković, šefice
Direkcije za bilateralne prekogranične programe, gđe. Nade Pejović, šefa Direkcije za
regionalne i infrastrukturne projekte, gdina. Marka Dragaša I šefice Direkcije za koordinaciju
evropske podrške (programiranje), gđe. Milice Abramović Radivojkov.

Zaposleni u Direktoratu za pristupanje I pravnu tekovinu EU, kod kojih iako nismo bili
raspodijeljeni, bili su inicijatori I organizatori sastanka sa studentima, tokom kog su nam
pružili uvid u aktivnosti koje se tiču napretka ili razloga zastoja napretka u zatvaranju
pregovaračkih poglavlja. Takođe, prisustvovali smo I sastanku načelnika gdina. Aleksandra
Nikčevića na temu Aktivnosti u pregovaračkom procesu.
Važno je I navesti da smo imali čast da kao posmatrači svjedočimo sastanku radne grupe za
pregovaračko poglavlje 5 – Javne nabavke.

Takođe, upriličeno nam je da posjetimo prostorije Zajedničkom tehničkog sekreterijata

Programa prekogranične saradnje Crna Gora – Albanija I Crna Gora – Kosovo, I razgovaramo
s šeficom Zajedničkom tehničkog sekreterijata gđom. Sanjom Todorović.

Studentska stručna praksa bila je izuzetna I višestruko korisna studentska aktivnost, kako
za pravilnije razumijevanje kompleksnog procesa kakvo je pristupanje Evropskoj uniji,
sučeljavanje sa izazovima adaptacije na novi radni ambijent, ali I za oživljavanje mrtvog slova
na papiru – teorija iz stručne literature kojoj smo, iz prve ruke, svjedočili u praksi.

49
9. Zaključak

Proces pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji je dugotrajan i složen, ali istovremeno
predstavlja ključni strateški cilj za državu. U ovom radu smo analizirali korake koje je Crna
Gora preduzela i postignuća koja je ostvarila u tom procesu.

Tokom proteklih godina, Crna Gora je pokazala odlučnost i posvećenost u sprovođenju

reformi i usklađivanju sa evropskim standardima. Značajan napredak je ostvaren u mnogim
oblastima, uključujući vladavinu prava, ekonomsku stabilnost, zaštitu ljudskih prava i
sloboda, kao i regionalnu saradnju.

Crna Gora je uspješno otvorila sva poglavlja I privremeno zatvorila tri. Pregovori su imali
pozitivan uticaj na društvo, ekonomiju i institucionalne kapacitete zemlje.
U procesu pristupanja EU, Crna Gora je ostvarila značajnu podršku Evropske unije, koja je
pružena kroz različite fondove i programe, kao i tehničku i stručnu pomoć. Implementacija
ovih programa je ključna za dalji napredak i jačanje kapaciteta države.

Međutim, iako su postignuti značajni rezultati, postoje i izazovi koji trebaju biti adresirani.
Ključni izazovi u procesu pristupanja uključuju dalje jačanje vladavine prava, borbu protiv
korupcije i organizovanog kriminala, poboljšanje socio-ekonomske situacije i unapređenje
institucionalnih kapaciteta.

Ukupno gledano, pristupanje Evropskoj uniji predstavlja strateški cilj za Crnu Goru, koji će
donijeti brojne prednosti u ekonomskom, političkom i društvenom smislu. Neophodno je
nastaviti sprovoditi reforme i posvetiti se ispunjavanju svih obaveza i kriterijuma
postavljenih od strane EU. Kontinuirana podrška Evropske unije, kao i dobra koordinacija i
saradnja sa relevantnim akterima, ključni su za uspješan proces pristupanja i dalji napredak
Crne Gore ka članstvu u EU.

50
10. Literatura

Dr Dragan Đurić (Podgorica, 2009. Godina), Koheziona politika I pretpristupna podrška

Evropske unije. Preuzeto sa:
https://www.ucg.ac.me/skladiste/blog_11896/objava_57141/fajlovi/knjiga_Koheziona_po
litika_EU_i_IPA.pdf
Evropski parlament (mart 2023.) Ekonomska, teritorijalna I socijalna kohezija. Preuzeto sa:
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/hr/sheet/93/ekonomska-socijalna-i-
teritorijalna-kohezija
https://www.eu.me/poglavlje-2-sloboda-kretanja-radnika-2/
Me4EU, EU4M, IPA I. Preuzeto sa: https://www.eu.me/ipa-i/
Me4EU, EU4M, IPA II. Preuzeto sa: https://www.eu.me/ipa-ii/
Me4EU, EU4M, IPA III. Preuzeto sa: https://www.eu.me/ipa-iii/
Me4EU, EU4M, Novi pristup u pregovorima i metodologija. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/novi-pristup-u-pregovorima-i-metodologija/
Me4EU, EU4M, O IPA programima. Preuzeto sa: https://www.eu.me/o-ipa-programima/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 16: Porezi. Preuzeto sa: https://www.eu.me/poglavlje-16-porezi/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 17: Ekonomska i monetarna unija. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/poglavlje-17-ekonomska-i-monetarna-unija/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 2: Sloboda kretanja radnika. Preuzeto sa;
Me4EU, EU4M, Poglavlje 23: Pravosuđe i temeljna prava. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/poglavlje-23-pravosudje-i-temeljna-prava/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 24: Pravda, sloboda i bezbjednost. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/poglavlje-24-pravda-sloboda-i-bezbjednost/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 27: Životna sredina i klimatske promjene. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/poglavlje-27-zivotna-sredina-i-klimatske-promjene/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 3: Pravo osnivanja preduzeća i sloboda pružanja usluga. Preuzeto
sa: https://www.eu.me/poglavlje-3-pravo-osnivanja-preduzeca-i-sloboda-pruzanja-
usluga/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 4: Sloboda kretanja kapitala. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/poglavlje-4-sloboda-kretanja-kapitala/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 8: Konkurencija. Preuzeto sa: https://www.eu.me/poglavlje-8-
konkurencija/
Me4EU, EU4M, Poglavlje 9: Finansijske usluge. Preuzeto sa: https://www.eu.me/poglavlje-
9-finansijske-usluge/
Me4EU, EU4Me (14. Avgust 2014.), Struktura za sprovođenje SSP-a. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/istorija-psp-a/
Me4EU, EU4Me (9. Decemabar 2022.) Crna Gora bilježi odlične rezultate i posvećena je
daljem uspješnom korišćenju EU fondova i u novoj finansijskoj perspektivi. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/crna-gora-biljezi-odlicne-rezultate-i-posvecena-je-daljem-uspjesnom-
koriscenju-eu-fondova-i-u-novoj-finansijskoj-perspektivi/
Me4EU, EU4Me, Poglavlje 25:Nauka I istraživanje. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/poglavlje-25-nauka-i-istrazivanje/

51
Me4EU, EU4Me, Poglavlje 26: Obrazovanje I kultura. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/poglavlje-26-obrazovanje-i-kultura/
Me4EU, EU4Me, Poglavlje 30: Vanjski odnosi. Preuzeto sa: https://www.eu.me/poglavlje-
30-vanjski-odnosi/
Me4EU, EU4Me, Proces stabilizacije I pridruživanja. Preuzeto sa:
https://www.eu.me/proces-stabilizacije-i-pridruzivanja/ (28. Maj 2023.)
Skupština Crne Gore, Crna Gora I Evropska Unija. Preuzeto sa:
https://www.skupstina.me/me/pristupanje-eu/crna-gora-i-evropska-unija (27. Maj 2023.)
Vlada Crne Gore (10. Februar 2017.) Predlog pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i
sistematizaciji Ministarstva evropskih poslova (bez rasprave). Preuzeto sa:
https://www.gov.me/dokumenta/5332f1c8-fbb3-4e93-9a09-a700daa9b64b
The World Bank, World development indicators. Preuzeto sa:
https://databank.worldbank.org/reports.aspx?source=2&country=HRV
The World Bank, Croatia maoeconomic indicators. Preuzeto sa:
https://data.worldbank.org/country/HR
Evropski parlament, Informativni članci o Evropskoj Uniji. Koheziijski fond. Preuzeto sa:
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/hr/sheet/96/kohezijski-fond

KATARINA BIGOVIĆ
36/19

52
53