΢ΗΜΕΙΩ΢ΕΙ΢ ΑΠΟ 2θ Ο΢΢

Η ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ

Η τρζχουςα ζννοια τθσ επιςτιμθσ είναι ςχετικά πρόςφατθ και χρονολογείται από
τον 17ο αιϊνα. Ζωσ τότε ο κεωρθτικόσ και λογοκεντρικόσ προςανατολιςμόσ, αλλά και θ
ζλλειψθ των τεχνικϊν μζςων, είχε ωσ αποτζλεςμα οι φυςικζσ κεωρίεσ να πθγάηουν
περιςςότερο από τθν φανταςία του ερευνθτι, παρά από τθν ςυςτθματικι επεξεργαςία
των δεδομζνων. Η ελλθνικι επιςτιμθ αγνοοφςε το πείραμα και θ επιτυχία μιασ εξιγθςθσ
εξαρτιόταν από τθν ικανότθτά τθσ να ικανοποιεί το λογικό.
Η μελζτθ των φυςικϊν φαινομζνων ςτθν Αρχαιότθτα τελοφςε υπό τθν κθδεμονία
τθσ μεταφυςικισ. Κφριο μζλθμα ιταν θ λεγόμενθ ςωτθρία των φαινομζνων (ςϊηειν τα
φαινόμενα). Πρόκειται για μια γενικι κεωρία για τθν καταςκευι του κόςμου –
μακθματικισ ζμπνευςθσ - που επενδφει τα δεδομζνα που λαμβάνομε από τισ αιςκιςεισ με
κάποιο λογικό ςχιμα. Η μζκοδοσ αυτι ςυνδφαςε τον εμπειριςμό με τθν ενορατικι
προςζγγιςθ. Πίςω από αυτά που φανερϊνουν οι αιςκιςεισ βρίςκεται μια λογικι τάξθ που
δθλϊνεται μζςω των φαινομζνων, αλλά ςυλλαμβάνεται και από τθν ενζργεια του νου,
δθλαδι τον λόγο.
Κατά τθν χριςτιανικι περίοδο ενιςχφκθκε θ πρωτοκακεδρία τθσ μεταφυςικισ και
τθσ κεολογίασ. Οι κεολόγοι χρθςιμοποιοφν τθν αριςτοτελικι λογικι, ςυςτθματοποιοφν τα
βιβλικά δόγματα και τα εφαρμόηουν ςτθν φυςικι πραγματικότθτα. Ζτςι θ αλθκινι γνϊςθ
είναι θ υποταγι ςτθν αυκεντία. Όλα τα δεδομζνα τθσ εμπειρίασ ερμθνεφονται με τζτοιο
τρόπο που να επαλθκεφονται οι κεολογικζσ περιγραφζσ τθσ Γζνεςησ. Η εξάρτθςθ του
λογικοφ από τθν αυκεντία απορρίπτεται κατά τον 17 ο αιϊνα. Αρχίηει να νομιμοποιείται εκ
νζου θ περιζργεια ωσ κινθτιρια δφναμθ του νου. Η ςταδιακι χειραφζτθςθ του κριτικοφ και
ερευνθτικοφ πνεφματοσ υπονόμευςε το μεςαιωνικό κοςμοείδωλο. Η εποχι τθσ
Αναγζννθςθσ, με τθν ανκρωποκεντρικι κεϊρθςθ του κόςμου, εγείρει πραγματικά
αιτιματα για αναμόρφωςθ τθσ κοινωνίασ.
Στισ αρχζσ του 16ου αιϊνα οι αςτρολόγοι, αντιμετωπίηοντασ προβλιματα ςτθν
προςπάκεια τουσ να προβλζψουν ουράνια φαινόμενα ςτθριηόμενοι ςτο πτολεμαϊκό
ςφςτθμα, ανακίνθςαν τθν θλιοκεντρικι προβλθματικι. Το βαςικότερο πρόβλθμα ιταν θ
αναξιοπιςτία του Ιουλιανοφ θμερολογίου. Δεδομζνου ότι το Πάςχα κακορίηεται με
αναφορά ςτθν ιςθμερία, θ θμερολογιακι ακρίβεια ιταν βαςικό κζμα για τθν χριςτιανικι
Ευρϊπθ. Ζτςι όλθ θ αςτρολογικι ςκζψθ ενεργοποιικθκε για να αντιμετωπιςτεί το κζμα
των παρεκκλίςεων του Πτολεμαίου.
Βαςικοί πρωταγωνιςτζσ τθσ επιςτιμθσ κατά τον 16 και 17 αιϊνα:

Α) Κοπζρνικοσ ( 15ο -16ο αιϊνασ)

Με το ζργο του Περί των περιφορών των ουράνιών ςωμάτων ανζτρεψε το αριςτοτελικό-
πτολεμαϊκό ςφςτθμα.
Ο Κοπζρνικοσ:
- Οι ουράνιεσ ςφαίρεσ δεν ζχουν όλεσ ζνα κοινό κζντρο.
-Σο κζντρο τθσ Γθσ δεν είναι το κζντρο του ςφμπαντοσ. Ανάμεςα ςτθ Γθ και ςτον
ιλιο υπάρχει ςτερζωμα που είναι ακίνθτο, ενϊ το ςϊμα που κινείται είναι θ Γθ.
 - Νομίηουμε ότι κινείται ο ιλιοσ γιατί κινείται ο δικόσ μασ πλανιτθσ και αυτό μασ
δίνει τθν ψευδαίςκθςθ ότι κινείται ο ιλιοσ.

Ο άνκρωποσ δεν είναι πια το κζντρο τθσ δθμιουργίασ αλλά θ Γθ είναι ζνα μικρό
μόρφωμα του ςφμπαντοσ. Ταυτόχρονα προκφπτει θ ανάγκθ να καλλιεργιςει ο άνκρωποσ
όλεσ τισ ικανότθτεσ του, μζςω των οποίων ανακαλφφκθκε θ νζα αλικεια αλλά και να
προαχκεί ςτο απειλθτικό ςφμπαν που ξαφνικά προζκυψε. Το ςχιμα το Κοπζρνικου ιταν το
κεμζλιο του νεωτερικοφ κοςμοειδϊλου, που μζςα ςε αυτό δεν υπάρχει καμία ζξωκεν
δφναμθ και ο άνκρωποσ ςϊηεται ςτθριηόμενοσ ςτισ δικζσ τουσ διανοθτικζσ αλλά και
πρακτικζσ δυνάμεισ. Αντίκετα ςτο γεωκεντρικό ςφςτθμα ο άνκρωποσ υποτάςςεται ςε
εξϊτερεσ δυνάμεισ. Η κοςμολογία του Κοπζρνικου φζρει τα ίχνθ του μεςαιωνικοφ
κοςμοειδϊλου το οποίο κατεδάφιςε: Μάλιςτα δεν είχε ςτθν διάκεςθ του όλεσ τισ
εμπειρικζσ παρατθριςεισ, ϊςτε να είναι ςε κζςθ να κεωριςει τθν θλιοκεντρικι υπόκεςθ
τελεςίδικθ. Πίςτευε ότι με τον τρόπο αυτό οργανϊνονταν τα αςτρολογικά φαινόμενα
καλφτερα και απαλείφονταν τα λάκθ του Πτολεμαίου. Είναι ενταγμζνοσ δθλαδι ςτθν
μεκοδολογία του ςϊηειν τα φαινόμενα. Παρόλα αυτά ο Κοπζρνικοσ ιταν πεπειςμζνοσ ότι θ
νζα κοςμολογία είχε φυςικι υπόςταςθ και ςε καμιά περίπτωςθ δεν ιταν ζνα απλό νοθτικό
πείραμα.

Ο Κοπζρνικοσ κεωροφςε ότι τα επιςτθμονικά ευριματα δεν ςυνιςτοφν

παραχϊρθςθ ςτθν ακεΐα. Ανατρζπουν κάποιεσ παλιότερεσ αντιλιψεισ, αλλά δεν
αντιτίκενται ςτθν παρουςία του Θεοφ. Η νζα κοςμολογία αποκαλφπτει αλθκινοφσ νόμουσ
δια των οποίων ο δθμιουργόσ διατάςςει και διοικεί τθ φυςικι τάξθ. Οι ιερζσ Γραφζσ δεν
είναι εγκυκλοπαίδεια φυςικϊν γνϊςεων που πρζπει να αναγνωςτεί κατά κυριολεξία. Το
ζργο του Κοπζρνικου, παρά τθν επιφανειακι νομιμοφροςφνθ ζπρεπε να αντιμετωπιςτεί. Ο
Διαμαρτυρόμενοσ Ossiander, προςθλωμζνοσ ςτθν αλικεια των βιβλικϊν κειμζνων,
εξζδωςε το ζργο του Κοπζρνικου γράφοντασ ζνα ανυπόγραφο πρόλογο, αναφζροντασ ότι θ
θλιοκεντρικι υπόκεςθ είναι ζνα μακθματικό παιχνίδι που δεν περιγράφει τθν φυςικι
πραγματικότθτα και εντάςςεται ςτο παραδοςιακό πλαίςιο τθσ διπλισ αλικειασ.

Β) Tycho Brahe (16οσ-17οσ)

Δανόσ αςτρονόμοσ που το 1572 παρατιρθςε μια ςουπερνόβα ςτον αςτεριςμό τθσ
Καςςιόπθσ. Παρατιρθςθ εξαιρετικά κακοριςτικι που απεδείκνυε ότι το διάςτθμα πζραν
του ιλιου υφίςταται και αυτό εκρθκτικζσ μεταβολζσ, όπωσ αυτζσ που γίνονται ςτθν Γθ. Ο
Βράχιοσ δεν ιταν κοπερνικανόσ και πίςτευε ςε μια μεικτι κεωρία: ότι οι πλανιτεσ γυρίηουν
γφρω από τον ιλιο και όλο το ςφςτθμα μαηί γυρίηει γφρω από τθ Γθ. Το ζργο αποτζλεςε
πολφτιμθ πθγι για τθν τελικι κεμελίωςθ του θλιοκεντρικοφ μοντζλου.

Γ) Ιωάννθσ Κζπλερ. ( 16ο-17ο)

Σθμαντικόσ ςυνεργάτθσ του Βράχιου. Γερμανόσ αςτρονόμοσ που επιχείρθςε μια
διόρκωςθ και επζκταςθ ταυτόχρονα τθσ κοπερνικανισ κεωρίασ.
Νόμοι του Κζπλερ
1) Οι τροχιζσ των πλανθτϊν γφρω από τον ιλιο είναι ελλείψεισ με το ιλιο ςτθ μια
τουσ εςτία.
 2) Η ταχφτθτα τθσ περιφοράσ των πλανθτϊν μεταβάλλεται ςφμφωνα με τθν εξισ
ςχζςθ: αν ενϊςουμε με μια ευκεία γραμμι τον πλανιτθ με τον ιλιο, θ ευκεία
αυτι ςαρϊνει ίςθ επιφάνεια ςε ίςο χρόνο.
3) Ο λόγοσ του τετραγϊνου τθσ περιόδου δφο πλανθτϊν ιςοφται με τον λόγο του
κφβου τθσ μζςθσ απόςταςισ τουσ από τον ιλιο.
Ο Κζπλερ επθρεάςτθκε από τθν πυκαγόρεια κατανόθςθ τθσ φυςικισ τάξθσ και από το
ότι το ςφμπαν είναι ζνα λογικά οργανωμζνο ςφςτθμα που με τθν βοικεια των αρικμϊν
μποροφμε να το κατανοιςουμε.

4) Γαλιλαίοσ 17οσ αιϊνασ

Θιαςϊτθσ τθσ θλιοκεντρικισ κοςμολογίασ που διατθροφςε επαφι με τον Κζπλερ.
Αναγκάςτθκε επίςθμα να διδάςκει το γεωκεντρικό ςφςτθμα. Από το 1616 ανακαλείται από
τθν εκκλθςία που τον προειδοποιεί να ςταματιςει τισ αιρετικζσ δοξαςίεσ. Τελειοποίθςε το
τθλεςκόπιο του Ολλανδοφ Lippershey και μια νφχτα, με τθν βοικεια των νόμων του
Κζπλερ, επιβεβαίωςε τθν θλιοκεντρικι κεωρία που ςυντάραξε το διανοθτικό οικοδόμθμα
τθσ Ευρϊπθσ.
Παρατιρθςε:
 Τζςςερισ από τουσ δορυφόρουσ του Δία και τουσ ζδωςε τα ονόματα
Μεδικανοί πλανιτεσ
 Τισ φάςεισ τθσ Αφροδίτθσ, επιβεβαιϊνοντασ ότι το άςτρο περιφζρεται γφρω
από τον ιλιο.
 Είδε τουσ κρατιρεσ και τα όρθ τθσ Σελινθσ.
 Παρατιρθςε ότι ο Γαλαξίασ είναι μια ςυνάκροιςθ απλανϊν αςτζρων
 Κατζλθξε ότι θ υποςελινια αλλά κι θ υπερςελινια περιοχι είναι ζνασ ενιαίοσ
χϊροσ που διζπεται από τουσ ίδιουσ νόμουσ καταρρίπτοντασ τθν
αριςτοτελικι φυςικι
Ο Γαλιλαίοσ εκλικθ από τθν Ιερά Εξζταςθ να αποκθρφξει τθν αιρετικι κοςμολογία
του Κοπζρνικου και να αςπαςτεί τα γεωκεντρικά δόγματα. Η δίωξθ του Γαλιλαίου
ςυγκλόνιςε τθν λόγια Ευρϊπθ. Παρά τθν υποχϊρθςθ του μπροςτά ςτον κεολογικό
ςκοταδιςμό, το επιςτθμονικό πνεφμα δεν αναςχζκθκε. Ο Γαλιλαίοσ επθρεάςτθκε από τθν
πυκαγόρεια κατανόθςθ τθσ φυςικισ τάξθσ, δθλαδι ότι το ςφμπαν μπορεί να ερμθνευτεί
ςαν ζνα ςφςτθμα μακθματικϊν αναλογιϊν και ότι το κλειδί είναι ο αρικμόσ. Ο Γαλιλαίοσ
προχϊρθςε ςτθν ανάλυςθ και τθν ςφνκεςθ όχι μόνο μακθματικά, αλλά και πειραματικά.
Ανζτρεψε μζςα από το πείραμα τθν κεωρία του Αριςτοτζλθ ότι θ ταχφτθτα τθσ ελεφκερθσ
πτϊςθσ των ςωμάτων είναι ςυνάρτθςθ του βάρουσ τουσ. Και υποςτιριξε ότι όταν πζφτει
χαλάηι βαριά και πιο ελαφριά ςφαιρίδια πζφτουν μαηί. Ζτςι ο Γαλιλαίοσ κεμελίωςε τθ
ςφγχρονθ φυςικι. Η περίπτωςθ Γαλιλαίου είναι κρίςιμο ορόςθμο γιατί ςθματοδοτεί τθν
χειραφζτθςθ τθσ επιςτιμθσ από τον ηυγό των κεολογικϊν και φιλοςοφικϊν
προκαταλιψεων, οπότε και θ πειραματικι επιςτιμθ ςυγκροτείται ςε αυτόνομθ κοινωνικι
δραςτθριότθτα. Ο Γαλιλαίοσ ζκεςε τα κεμζλια για τθν μθχανικι ερμθνεία του φυςικοφ
ςυςτιματοσ.

ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΕΝΝΗ΢ΙΑΚΟ΢ ΝΕΟΠΛΑΣΩΝΙ΢ΜΟ΢

 Η νζα επιςτιμθ κεμελιϊκθκε κατά τον 17ο αιϊνα και είχε ωσ βάςθ τθν Αναγζννθςθ.
Κακοριςτικι είναι θ ςυμβολι του αναγεννθςιακοφ νεοπλατωνιςμοφ. Η πλατωνικι
μεταφυςικι αναβιϊνει ςτο πλαίςιο του ουμανιςτικοφ κινιματοσ και ςυμβάλει ςτο να
επικρατιςει μια ιδζα τθσ φφςθσ ωσ ζνα λογικά οργανωμζνο ςφςτθμα, όπου ο κόςμοσ ζχει
μια αυςτθρά μακθματικι δομι και το ςφμπαν είναι ζνα ςφςτθμα μακθματικϊν αναλογιϊν.
Η Αναγζννθςθ διαποτίηεται από τθν πυκαγόρεια κατανόθςθ τθσ φυςικισ τάξθσ και ο
αρικμόσ είναι το κλειδί για να κατανοιςουμε τουσ νόμουσ που διζπουν το ςφμπαν. Αυτι
θ μακθματικι αντίλθψθ για τθν φφςθ οδιγθςε ςτο μυςτικιςμό, αλλά από τθν άλλθ
βοικθςε ςτον να διαδοκεί θ ιδζα ότι μζςα ςτθν εμπειρία μποροφμε να βροφμε τθν
νομοτζλεια.
Βαςιςμζνοσ ςτον Πυκαγόρα ιταν και ο Κοπζρνικοσ που προςπακεί να
αναπαραςτιςει τα ουράνια φαινόμενα με μακθματικι αρμονία. Αλλά και ο Κζπλερ
επθρεάςτθκε από τθν Πυκαγόρεια ςκζψθ όταν λζγει ότι οι αποςτάςεισ των πλανθτϊν από
τον ιλιο ζχουν κακοριςμζνθ γεωμετρικι διάταξθ με αναφορά τα πζντε κανονικά ςτερεά. Ο
Κζπλερ επίςθσ είχε και αςτρολογικά ενδιαφζροντα και με τουσ υπολογιςμοφσ του κακόριςε
τθν χρονολογία γζννθςθσ του Ιθςοφ που είναι 4 ζτθ νωρίτερα απ ότι ιςχυρίηεται το
χριςτιανικό θμερολόγιο. Αλλά και ο Γαλιλαίοσ επθρεάηεται από τον Πυκαγόρα και
αναγνωρίηει ότι το φυςικό ςφςτθμα είναι μια μακθματικι αρμονία. Μάλιςτα ζγραψε ότι το
βιβλίο τθσ φφςθσ είναι γραμμζνο ςτθν γλϊςςα των μακθματικϊν.

Η ΢ΣΡΟΦΗ ΠΡΟ΢ ΣΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ Η ΜΗΧΑΝΙ΢ΣΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΗ΢ ΦΤ΢Η΢

Η νεϊτερθ επιςτιμθ ςτα πρϊτα τθσ βιματα χρωματίηεται από το κυρίαρχο κατά
τθν Αναγζννθςθ νεοπλατωνικό κοςμοείδωλο που προοδευτικά ςτρζφεται προσ μια νζα
κατεφκυνςθ προτάςςοντασ τθν ανάγκθ για ςυςτθματικι εναςχόλθςθ με τθν εμπειρία και το
πείραμα. Ζτςι δθμιουργείται μια αντιπαράκεςθ ανάμεςα ςτουσ ςυντθρθτικοφσ, που
εμμζνουν ςτο νεοπλατωνιςμό και δεν αποτινάςςουν τισ παραδοςιακζσ παραδοχζσ, και ςε
αυτοφσ που είναι οι επαναςτατικοί, που ςυνειδθτοποιοφν ότι όλα δεδομζνα που
προζκυψαν από τα πειράματα δεν μποροφν να ςτεγαςτοφν από τα παλιότερα
κοςμοείδωλα. Οι νεοπλατωνικζσ κεωριςεισ ζχουν εξαντλθκεί .
Η επιςτθμονικι επανάςταςθ του 17ου αιϊνα ςτθρίηεται:
Α) ςτθν καινοφργια κατανόθςθ τθσ φυςικισ αιτιότθτασ.
Β) ςτθν κατανόθςθ τθσ φφςθσ ωσ μθχανικό ςφςτθμα Ο κόςμοσ είναι ζνα πλζγμα
δυνάμεων που ενεργοφν πάνω ςτα υλικά ςϊματα και κακορίηουν τισ κινιςεισ που
παρατθροφμε.
Γ)ςτθν ζμφαςθ που δίνεται ςτθ μακθματικι υφι των φυςικϊν νόμων. Η καρδιά τθσ νζασ
επιςτιμθσ είναι θ μθχανιςτικι ερμθνεία τθσ φφςθσ, αλλαγι που προιλκε από τθν κριτικι
που αςκικθκε ςτον Αριςτοτζλθ για τθν κίνθςθ των ςωμάτων. Ζτςι εγκαταλείπεται θ
κεωρία περί τελολογίασ.

Η ΔΙΑΨΕΤ΢Η ΣΟΤ ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΗ ΓΙΑ ΣΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΣΗ΢ ΚΙΝΗ΢Η΢.

Σχολι τθσ Πάδοβασ:

Δεν ιταν αμιγϊσ κεολογικι ςχολι. Ζδινε ζμφαςθ ςτθν «ευρετικι», δθλαδι να οριςκεί
ςυςτθματικά θ μζκοδοσ ανάγωγισ ςτισ πρωταρχικζσ αίτιεσ των φαινομζνων. Δφο πτυχζσ
τθσ διαδικαςίασ:
1) θ ανάλυςθ δθλαδι από το αποτζλεςμα ςτθν αιτία και
2) θ ςφνκεςθ από τθν αιτία ςτο αποτζλεςμα
Η διαδικαςία αυτι άςκθςε επιρροι ςτθν επιςτθμολογία του 17 ου αιϊνα και ιταν
προςθλωμζνθ ςτα μακθματικά και όχι ςτο πείραμα. Η επιςτθμονικι επανάςταςθ τον 17ο
αιϊνα είχε να κάνει κυρίωσ με τθν κίνθςθ και τθν κοςμολογία. Για το Γαλιλαίο θ κίνθςθ
είναι κατάςταςθ με τον νόμο τθσ αδράνειασ, οπότε όταν ζνα ςϊμα κινείται κα ςυνεχίςει να
κινείται εκτόσ και κάτι άλλο ανακόψει τθν κίνθςθ του. Στθν νεϊτερθ αντίλθψθ επικρατεί θ
αρχι τθσ αδράνειασ και ότι θ ταχφτθτα είναι ανεξάρτθτθ από το βάροσ.

Η ΝΕΤΣΩΝΕΙΑ ΢ΤΝΘΕ΢Η ΚΑΙ Ο ΘΡΙΑΜΒΟ΢ ΣΗ΢ ΜΗΧΑΝΙ΢ΣΙΚΗ΢ ΦΙΛΟ΢ΟΦΙΑ΢

Ο ΝΕΤΣΩΝΑ΢ ΚΑΙ ΣΟ ΕΠΙ΢ΣΗΜΟΝΙΚΌ ΣΟΤ ΕΡΓΟ

Ο Κζπλερ, αλλά και ο Γαλιλαίοσ, ζδωςαν κάποιεσ ορκζσ απαντιςεισ ςε κζματα
μείηονοσ ςθμαςίασ, χωρίσ όμωσ να υπάρχει μια ενοποιθμζνθ κεωρία για τθν δομι του
ςφμπαντοσ. Αυτι δόκθκε από τον Νεφτωνα του οποίου θ ςυνειςφορά είναι εξαιρετικισ
ςθμαςίασ. Συνζβαλε τα μζγιςτα ςτθν νεωτερικότθτα. Ταυτόχρονα με τθν νευτϊνεια
κοςμολογία ξεκινά θ εποχι του κετικιςμοφ.
Οι επιμζρουσ ανακαλφψεισ του Νεφτωνα
1) Το φωσ δεν είναι λευκό και όταν περάςει από ζνα κρυςτάλλινο πρίςμα αναλφεται
ςε πολλά χρϊματα.
2) Το φωσ αποτελείται από πολλά ςωματίδια που κινοφνται ευκφγραμμα και με
αςφλλθπτθ ταχφτθτα.
3) Ανακάλυψε το ανακλαςτικό ι κατοπτρικό τθλεςκόπιο και άλλαξε τισ δυνατότθτεσ
για παρατιρθςθ των ουρανϊν
4) Στισ μακθματικζσ του μελζτεσ ανακάλυψε τον διαφορικό λογιςμό.

Το αποκορφφωμα τθσ ςταδιοδρομίασ του Νεφτωνα υπιρξε χωρίσ αμφιβολία θ

ςυγγραφι του Μαθηματικζσ αρχζσ τησ φυςικήσ φιλοςοφίασ. Σε αυτό υπάρχουν όλεσ οι
κεμελιϊδεισ αρχζσ για τθν κατανόθςθ τθσ φφςθσ ωσ ζνα ενιαίο ςφςτθμα που διζπεται από
κακολικοφσ και αναγκαίουσ νόμουσ. Επίςθσ, υπάρχουν και όλοι οι βαςικοί κανόνεσ τθσ
πειραματικισ μεκόδου. Το όλο ςφςτθμα ςτζφεται από μια εικαςία ςχετικά με τθν φφςθ του
υπζρτατου όντοσ που είναι και ο δθμιουργόσ αυτισ τθσ τζλειασ μθχανικισ δομισ των
πραγμάτων. Η φιλοςοφικι αιχμι των Principia mathematica ζκεςε τα κεμζλια για μια
λεγόμενθ φυςικι κρθςκεία που κυριάρχθςε τθν περίοδο του Διαφωτιςμοφ και
οραματίηεται ζνα Θεό με μακθματικό νου και αρχιτζκτονα.
Τρία αξιϊματα ι νόμουσ τθσ κίνθςθσ εμφανίηονται μζςα ςτα ζργο αυτό:
Πρϊτο αξίωμα ο νόμοσ τθσ αδράνειασ: δθλαδι κάκε ςϊμα από τθν ςτιγμι που τίκεται ςε
κίνθςθ κα ςυνεχίηει να κινείται ςτο διθνεκζσ με ςτακερι και ομοιόμορφθ κίνθςθ ςε
ευκεία γραμμι, εκτόσ αν ενεργιςει πάνω του μια άλλθ δφναμθ.

Σο δεφτερο αξίωμα είναι ότι κάκε αλλαγι ςτθν κίνθςθ ενόσ ςϊματοσ είναι ανάλογθ με το
μζγεκοσ τθσ δφναμθσ που προκάλεςε αυτιν τθν αλλαγι.
Σο τρίτο αξίωμα κζτει ότι ςε κάκε δράςθ αντιτίκεται μια ίςου μεγζκουσ αντίδραςθ.
Μζςα ςτο ςφμπαν υπάρχει μια γενικι δφναμθ που δρα και επθρεάηει όλα τα υλικά
ςϊματα και είναι θ βαρφτθτα που ευκφνεται για το ςχιμα του θλιακοφ ςυςτιματοσ. Όλα
τα ςϊματα ζλκονται αμοιβαία με μια δφναμθ που ιςοφται με το γινόμενο των μαηϊν δια
του τετραγϊνου τθσ αποςτάςεωσ που τα χωρίηει: F=G .ma.mb/d2 όπου G θ ςτακερά τθσ
βαρφτθτασ.
Η παγκόςμια δφναμθ δρα εξ αποςτάςεωσ. Κάκε ςϊμα περιβάλλεται από το δικό
του πεδίο βαρφτθτασ και ζλκει κάκε άλλο που ειςζρχεται ςτο πεδίο βαρφτθτασ του, ακόμα
και χωρίσ να υπάρχει μεταξφ τουσ επαφι. Αυτό αμφιςβθτικθκε από πολλοφσ επιςτιμονεσ
γιατί επικαλείτο μαγικζσ δυνάμεισ και πολλοί τάχκθκαν με τον Καρτζςιο που δεν
παραδεχόταν τθν φπαρξθ του κενοφ και ζλεγε ότι οι κινιςεισ των ςωμάτων οφείλονται ςτθν
άμεςθ πρόςκρουςθ ι ςτθν επαφι μεταξφ τουσ. Ο Νεφτων αναπαριςτά για πρϊτθ φορά ζνα
ςφνολο φυςικϊν φαινομζνων που εκφράηονται με μακθματικά και πείραμα και
διαπερνοφν το φυςικό ςφμπαν και προκαλοφν μια ςειρά επιμζρουσ φαινόμενα, που με τθν
πρϊτθ ματιά φαίνονται να μθν ζχουν ςχζςθ μεταξφ τουσ. Τζτοια είναι οι τροχιζσ των
πλανθτϊν, θ πτϊςθ των μιλων που οδιγθςε ςτθν κεωρία τθσ βαρφτθτασ και οι παλίρροιεσ
που οφείλονται ςτθν ελκτικι δφναμθ τθσ ςελινθσ. Σο ςφμπαν του Νεφτωνα είναι μια
μθχανι αςφλλθπτου μεγζκουσ, ζχει μια λειτουργία που ρυκμίηεται από απλοφσ και
αιτιακοφσ νόμουσ. Η προβλεψιμότθτα των φυςικϊν φαινομζνων ζδωςε μια άλλθ ϊκθςθ
ςτον ντετερμινιςμό τον αιτιοκρατικό τρόπο του ςκζπτεςκαι. Η παρουςία τθσ φυςικισ
αιτίασ εγγυάται και το αποτζλεςμα που προβλζπει θ κεωρία.

Για να κατευκφνει τθν ζρευνα ςε καρποφόρεσ ερμθνευτικζσ υποκζςεισ ο Νεφτων

υπζδειξε τζςςερισ κανονιςτικζσ :
1) Δεν δεχόμαςτε περιςςότερεσ αιτίεσ για τα φυςικά πράγματα, παρά εκείνεσ μόνο
που είναι αλθκείσ και ικανζσ να ερμθνεφςουν τα φυςικά τουσ φαινόμενα.
2) Ωσ εκ τοφτου ςτα ίδια τα φυςικά φαινόμενα κα αποδίδουμε τισ ίδιεσ τισ αιτίεσ,
όςο αυτό είναι δυνατό.
3) Οι ιδιότθτεσ των ςωμάτων που δεν επιδζχονται επίταςθ ι μείωςθ κατά βακμοφσ
και που βρίςκουμε ότι ανικουν ςε όλα τα ςϊματα που υπόκεινται ςτα πειράματα
μασ, κα πρζπει να κεωρθκοφν κακολικζσ ιδιότθτεσ όλων γενικϊσ των ςωμάτων.
Στθν πειραματικι φιλοςοφία πρζπει να εμπιςτευόμαςτε προτάςεισ που ςυνάγονται
με τθν μζκοδο τθσ γενικισ επαγωγισ από τα φαινόμενα και που είναι αυςτθρά αλθκείσ ι
κοντά ςτθν αλικεια, αςχζτωσ αν μποροφμε να φανταςτοφμε αντίκετεσ υποκζςεισ. Και αυτό
μζχρι τθν ςτιγμι που κα γίνουν άλλα φαινόμενα και μζςω αυτϊν οι προτάςεισ κα γίνουν
πιο ακριβείσ ι κα είναι πρόςφορεσ ςε εξαιρζςεισ. Κρίςιμθ παραμζνει θ αποφυγι
αυκαίρετων και εμπειρικά αςτιρικτων υποκζςεων: hypotheseis non figo ( δεν επιδίδομαι
ςτθν καταςκευι φανταςτικϊν υποκζςεων).
Ο επιςτιμονασ πρζπει να περιγράφει τισ αιτίεσ που αναδφονται από τθν μελζτθ των
φαινομζνων. Ζλεγε ότι δεν διατυπϊνει υποκζςεισ επειδι ότι δεν προκφπτει λογικά από τα
φαινόμενα είναι υπόκεςθ και οι υποκζςεισ δεν ζχουν κζςθ ςτθν πειραματικι φιλοςοφία.
Στθ φιλοςοφία αυτι επιμζρουσ προτάςεισ αντλοφνται λογικά από φαινόμενα και ςτθ
ςυνζχεια γενικεφονται μζςω τθσ επαγωγισ. Στθν ουςία ο Νεφτωνασ απαιτεί τθν χριςθ
υποκζςεων με τθν αυςτθρι τεχνικι ςθμαςία που δίνει ςτον όρο θ ςφγχρονθ επιςτιμθ και
τζτοιεσ είναι οι «προτάςεισ» που λζγει παραπάνω. Αυτζσ οι προτάςεισ είναι κεωρθτικά
ςυμπεράςματα που βγαίνουν από τθν εμπειρία και τθν υπερβαίνουν

ΝΕΤΣΩΝ ΚΑΙ ΘΕΟ΢

Πρόκειται για μια φιλοςοφικι εικαςία για το ποιον του Θεοφ που είναι και ο
υπεφκυνοσ για τθν φυςικι τάξθ που επικρατεί και μασ τθν παρουςιάηει θ επιςτιμθ.
Η « πειραματικι φιλοςοφία αςχολείται με τθν μακθματικι νομοτζλεια, άρα είναι φυςικό
να υποκζςει κανείσ ότι εκπορεφεται από ζνα μακθματικό υπζρτατο νου». Αυτι θ
δικαιολογία του Νεφτωνα ξεπθδά από το ότι είναι ανεπίτρεπτο να λζει κανείσ ότι όλθ αυτι
θ τελειότθτα του Παντόσ ξεπθδά αυτόματα και μζςα από μια τυφλι μεταφυςικι ανάγκθ. Ο
Νεφτωνασ δεν κεολογεί με τθν παραδοςιακι ζννοια αφοφ ο Θεόσ του είναι προςιτόσ μζςα
από τα αποτελζςματα τθσ δθμιουργικισ του ενζργειασ με τθν εμπειρικι νομοτζλεια που
περιγράφει θ επιςτιμθ. Ο Νεφτων δεν φτιάχνει μια εκ των προτζρων αφθρθμζνθ εικόνα
του Θεοφ. Ο νουσ του ανκρϊπου δεν μπορεί μπει ςτο εςωτερικό τθσ κείασ υπόςταςθσ. Ότι
λζμε για τον Θεό είναι μόνο κατά αναλογία. Επομζνωσ για τον Νεφτωνα θ ςφλλθψθ του
Θεοφ διαχωρίηεται από τθν μεςαιωνικι παραδοχι και είναι χτιςμζνθ πάνω ςτα πορίςματα
τθσ πειραματικισ και αποκλείει τθν ςφγκρουςθ ανάμεςα ςτθν πίςτθ και τθν εμπειρικι
ζρευνα. Ο κείοσ νουσ είναι θ προχπόκεςθ για τισ αλικειεσ που κα καταγράψει ο
επιςτιμονασ.
Η ΦΙΛΟ΢ΟΦΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΗ΢ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ΢ ΚΑΣΑ ΣΟ 17 Ο ΚΑΙ 18Ο ΑΙΩΝΑ ΟΡΘΟΛΟΓΙ΢ΜΟ΢
ΕΜΠΕΙΡΙ΢ΜΟ΢

Κατά τον 17ο και 18ο αιϊνα ταυτόχρονα με τθν επιςτθμονικι επανάςταςθ
διαμορφϊνεται και μια νζα φιλοςοφία που παρακολουκεί τθν επιςτιμθ και ςυμπορεφεται
μαηί τθσ προςπακϊντασ να δει τον τρόπο που λειτουργεί θ ανκρϊπινθ λογικι και δίνει αυτό
το επιςτθμονικό αποτζλεςμα. Η φιλοςοφία μετατρζπεται ςε επιςτθμολογία.
Τι είναι εμπειριςμόσ:
Κατά τθ κεωρία του εμπειριςμοφ όλεσ οι πλθροφορίεσ που ζχουμε για τον
εξωτερικό κόςμο, τισ ιδζεσ, τισ οφείλουμε ςτθν εμπειρία και τθσ αιςκιςεισ μασ. Τίποτα από
αυτά που παρατθροφμε γφρω μασ δεν ιταν όπωσ τα παρατθροφμε αν πρϊτα από όλα δεν
υπιρχαμε εμείσ και αν δεν ιμαςταν εφοδιαςμζνοι με τισ αιςκιςεισ μασ.
Ο εμπειριςμόσ ςυνάδει με τθν κεωρία του ιδεαλιςμοφ ότι θ φπαρξθ του κάκε πράγματοσ
του εξωτερικοφ κόςμου εξαρτάται από εμάσ.

Τι είναι ορκολογιςμόσ ι ραςιοναλιςμόσ ι λογοκρατία:

Κατά τθν κεωρία του ορκολογιςμοφ θ γνϊςθ αποκτάται αποκλειςτικά και μόνο
μζςω του λόγου ι τθσ νόθςθσ. Η ανκρϊπινθ γνϊςθ αποτελεί προϊόν ανϊτατων αρχϊν που
είτε υπάρχουν ζμφυτεσ ςτο νου, είτε μποροφν να ςυλλθφκοφν άμεςα από το νου, χωρίσ τθν
μεςολάβθςθ των αιςκιςεων. Η πρόοδοσ τθσ επιςτιμθσ κατά τον 17 ο αιϊνα μεταμόρφωςε
τθ κοινωνία και θ επιςτθμονικι νοοτροπία, διείςδυςε ςε όλουσ τουσ κοινωνικοφσ τομείσ με
μία κατεφκυνςθ ςτθν εξυπθρζτθςθ των κεμελιακϊν ανκρϊπινων αναγκϊν.

ΜΠΕΙΚΟΝ ΚΑΙ ΣΟ ΙΔΕΩΔΕ΢ ΣΗ΢ ΕΠΑΓΩΓΗ΢.

 Ο Φράνςισ Μπζικον είναι ο ςτοχαςτισ που εγκαινιάηει τθ νζα επιςτθμονικι εποχι
(16 -17οσ αιϊνασ). Παρουςίαηε τουσ επιςτιμονεσ ςαν τισ μζλιςςεσ που ςυλλζγουν τθ γφρθ
οσ

και τθν κάνουν μζλι. Ζτςι και ο επιςτιμονασ ςυλλζγει μζςω των αιςκιςεων του τισ
πλθροφορίεσ του για τα πράγματα και ςτθν ςυνζχεια με τουσ κανόνεσ τθσ λογικισ τισ
μετατρζπει ςε γνϊςθ. Η μζκοδοσ που προτείνει, και κατά τον Μπζικον οφείλουν να
ακολουκοφν οι επιςτιμονεσ, είναι αυτι τθσ εμπειρικισ επαγωγισ που κτίηει το γενικό
πάνω ςε ζνα υπόβακρο ςυγκεκριμζνων και επιμζρουσ παρατθριςεων. Για να είναι όμωσ
αποτελεςματικι θ μζκοδοσ αυτι πάντα κατά τον Μπζικον πρζπει να καταπολεμθκοφν οι
κλαςςικζσ αντιλιψεισ που προβάλλουν τον ςυλλογιςμό αντί τθσ εμπειρίασ.
Οι προκαταλιψεισ που πρζπει να καταπολεμθκοφν λζγονται είδωλα και είναι 4:
Είδωλα τθσ φυλισ: είναι οι προκαταλιψεισ που οφείλονται ςτθν τάςθ του ανκρϊπου να
βλζπει τα πράγματα ςε ςχζςθ με τον εαυτό του.
Είδωλα του ςπθλαίου: είναι οι προςωπικζσ προκαταλιψεισ του επιςτιμονα.
Είδωλα τθσ αγοράσ: είναι οι πλάνεσ που προκαλεί θ κακι χριςθ τθσ γλϊςςασ.
Είδωλα του κεάτρου: είναι οι πλάνεσ που δθμιουργικθκαν από τα παλιά φιλοςοφικά
ςυςτιματα από τον Αριςτοτζλθ και άλλουσ ςτοχαςτζσ τθσ φιλοςοφίασ.
Ο Μπζικον κεωροφςε ανεπαρκι τθν αριςτοτελικι λογικι γιατί εδράηεται ςε μια
εςφαλμζνθ κατανόθςθ τθσ επαγωγισ δθλαδι του τρόπου με τον οποίο παράγονται οι
γενικζσ ζννοιεσ από τθν εμπειρία. Η αριςτοτελικι επαγωγι λζγεται καταρικμοφςα
επαγωγι. Ενϊ αποδεχόταν τον Αριςτοτζλθ όςο αφορά τθν επιςτθμονικι μζκοδο, ιταν
επικριτικόσ ςτον τρόπο που αυτι εφαρμόηονταν:
Πρϊτον: ο Αριςτοτζλθσ και οι οπαδοί του ςυνζλλεγαν τυχαία ςτοιχεία, χωρίσ να
πειραματίηονται με όργανα τθν ςπουδαιότθτα των οποίων επεςιμανε ο Μπζικον ωσ
ςπουδαίο ςτοιχείο για τθν ςυλλογι δεδομζνων.
Δεφτερον: ο Αριςτοτζλθσ και οι οπαδοί του γενίκευαν πολφ γριγορα. Είχαν υπόψθ τουσ ζνα
μικρό αρικμό παρατθριςεων και μετζβαιναν ςε γενικζσ αρχζσ, χτίηοντασ μια μεταφυςικι με
πραγματολογικό υπόβακρο αίολο.
Τρίτον: ο Αριςτοτζλθσ και οι οπαδοί του εμπιςτεφονταν τθ επαγωγι με τθ μζκοδο τθσ
απλισ απαρίκμθςθσ και οι ιδιότθτεσ που βρίςκουν ότι ιςχφουν για μερικά άτομα ενόσ
οριςμζνου είδουσ βεβαιϊνονταν ότι ιςχφουν για όλα τα άτομα αυτοφ του είδουσ.
Ο Μπζικον, επίςθσ, υποςτιριξε ότι ο Αριςτοτζλθσ και οι οπαδοί του περιόριςαν τθν
επιςτιμθ ςτθν απαγωγικι λογικι, δίνοντασ ζμφαςθ ςτα ςυμπεράςματα που βγαίνουν από
τισ πρϊτεσ αρχζσ. Κατά τον Μπζικον τα απαγωγικά επιχειριματα ζχουν επιςτθμονικι αξία
μόνο όταν ζχουν κατάλλθλθ επαγωγικι υποςτιριξθ.

Σε αυτό το ςθμείο όμωσ ο Μπζικον ζπρεπε να κάνει διάκριςθ ςτθ κεωρία του
Αριςτοτζλθ και τον τρόπο που θ κεωρία αυτι ζγινε αντικείμενο κατάχρθςθσ από τουσ
οπαδοφσ του. Αυτοί λοιπόν παρερμινευςαν τθν μζκοδο του Αριςτοτζλθ αρχίηοντασ όχι από
τθν επαγωγι, αλλά από τισ πρϊτεσ αρχζσ του Αριςτοτζλθ. Ζνασ ψευδισ αριςτοτελιςμόσ που
απζκοψε τθν επιςτιμθ από τθν εμπειρία. Ο ίδιοσ ο Αριςτοτζλθσ όμωσ επιμζνει ότι οι
πρϊτεσ αρχζσ πρζπει να επάγονται από τθν παρατιρθςθ. Ο Μπζικον πίςτευε ότι ςτθ
φιλοςοφία πρζπει να γίνει μια νζα αρχι από μθδενικό ςθμείο και το περιεχόμενο του
ςτοχαςμοφ να είναι θ φυςικι ιςτορία, δθλαδι θ εμπειρικι ζρευνα που δεν παίρνει τίποτα
δεδομζνο για τα φαινόμενα που μελετάει. Σκοπόσ λοιπόν είναι να εξακριβωκοφν οι
πραγματικζσ φυςικζσ μορφζσ , δθλαδι οι βαςικζσ ιδιότθτεσ των υλικϊν ςωμάτων και οι
αιτιακζσ διαςυνδζςεισ που υπάρχουν ανάμεςα τουσ. Η επιςτθμονικι κεωρία κατά τον
Μπζικον κτίηεται από κάτω προσ τα πάνω. Ο νουσ παρακολουκεί τθν εμπειρία και
ςυμμορφϊνεται προσ αυτιν. Και οι εξθγιςεισ που δίνονται ζρχονται εκ των υςτζρων να
είναι αποτζλεςμα τθσ εμπειρίασ. Η παρατιρθςθ δεν είναι κάτι τυχαίο. Οργανϊνεται από
ζνα επιςτθμονικό νου με τζτοιο τρόπο ϊςτε να μεγιςτοποιοφνται οι πικανότθτεσ να βγουν
κεωρθτικά ςυμπεράςματα και να ςκοντάψει ο επιςτιμονασ ςτθ κρίςιμθ αιτιακι ςχζςθ που
ψάχνει. Το κρίςιμο ςθμείο για τον Μπζικον είναι θ αντιπαραβολι των δεδομζνων που
ζχουμε από τθν παρατιρθςθ. Γι’ αυτό και καταςτρϊνει «ςυγκριτικοφσ πίνακεσ» που κα
βάλουν ςε τάξθ τα ευριματα:
Πίνακεσ παρουςίασ ι ςυμφωνίασ: όπου ςυλλζγουμε πλθκϊρα εμπειρικϊν παραδειγμάτων
του φαινομζνου που εξετάηουμε και παρατθροφμε ποιεσ άλλεσ εμπειρικζσ ςυνκικεσ είναι
παροφςεσ κάκε φορά.
Πίνακεσ απουςίασ : παρατθροφμε καταςτάςεισ που απουςιάηει το φαινόμενο που
εξετάηουμε και ςθμειϊνουμε τι απουςιάηει.
Πίνακεσ βακμιαίασ μεταβολισ: παρατθροφμε το φαινόμενο ςτα διάφορα επίπεδα τθσ
ζνταςθσ και καταγράφουμε μζςα από τθν εμπειρία ποιεσ μεταβλθτζσ εντείνονται ι
εξαςκενοφν παράλλθλα
Ζτςι λοιπόν πιςτεφει ο Μπζικον ότι με αυτοφσ τουσ πίνακεσ κα φκάςει κάποια
ςτιγμι που ο ερευνθτισ κα ζχει μπροςτά του πολλά ςυγκεντρωμζνα ςτοιχεία και κα δει να
αναδφεται θ αιτιακι ςχζςθ. Σε αυτό το κρίςιμο ςθμείο τερματίηεται θ διαδρομι ςτθν
εμπειρία και αρχίηει θ κεωρθτικι φάςθ τθσ ζρευνασ που κακορίηεται από τθν
«παραδειγματικι περίπτωςθ» που είναι μια παρατιρθςθ – κλειδί όπου ςταματάει θ
ςυλλογι των δεδομζνων και αρχίηει θ εξιγθςθ πια. «Η παραδειγματικι περίπτωςθ»
εξαρτάται από τθν πείρα και τθν κατάρτιςθ του επιςτιμονα να ζχει φτάςει θ ϊρα να
ςταματιςει να κλείςει δθλαδι τθν ζρευνα
Ο Μπζικον χρθςιμοποιεί τθν λζξθ «πείραμα», όμωσ τθν ζννοια αυτι δεν τθ
χρθςιμοποιεί ςαν να κατανοεί ότι το πείραμα «εκβιάηει» τθν εμπειρία να μασ φανερϊςει
πράγματα που από μόνθ τθσ δεν κα μασ τα ζκανε γνωςτά. Το πείραμα, όπωσ το
αντιλαμβάνεται θ ςφγχρονθ επιςτιμθ, πολλζσ φορζσ βαςίηεται ςε κεωρθτικζσ υποκζςεισ
που ξεπερνοφν τθν εμπειρία. Η επιςτθμολογία του Μπζικον δεν αντιπροςωπεφει οφτε τθν
ςθμερινι αλλά οφτε και τθν επιςτθμονικι πρακτικι του καιροφ του. Ήταν δικθγόροσ και ωσ
εκ τοφτου μάηευε περιπτϊςεισ ωσ «προθγοφμενο» και ςτθριηόμενοσ ςε αυτό ζβγαηε μια
κεωρθτικι κρίςθ. Η κοινωνικι και κεςμικι διάςταςθ του οράματοσ του Μπζικον βρίςκεται
ςτο ζργο «Νζα Ατλαντίσ» που είναι μια ιδανικι κοινωνία όπου ο κάκε επιςτιμονασ ςτον
τομζα μζςω τθσ εμπειρικισ ζρευνασ προςπακεί να ανεβάςει το βιοτικό και μορφωτικό
επίπεδο των ςυνανκρϊπων του.

Η ΑΤΣΟΣΕΛΕΙΑ ΣΟΤ ΝΟΤ ΚΑΙ Η ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΢ΤΓΚΡΟΣΗ΢Η ΣΟΤ ΦΤ΢ΙΚΟΤ ΚΟ΢ΜΟΤ Ο

ΟΡΘΟΛΟΓΙ΢ΜΟ΢ ΣΟΤ ΚΑΡΣΕ΢ΙΟΤ.

Σε αντιδιαςτολι με τθν επαγωγικι μζκοδο του Μπζικον αναπτφχκθκε ζνα άλλο πρόγραμμα
μεκόδου από τον Γάλλο μακθματικό και φιλόςοφο Καρτζςιο. Σφμφωνα με αυτι τθ μζκοδο
οι αιςκιςεισ είναι αναξιόπιςτεσ και δεν μποροφν να μασ παρουςιάςουν τθν πραγματικι
εικόνα του κόςμου και άλλεσ φορζσ μασ παρουςιάηουν τα υπαρκτά ωσ ανφπαρκτα και το
αντίκετο. Δια των αιςκιςεων λοιπόν παρουςιάηεται μια υποκειμενικι πλευρά των
πραγμάτων που δεν παρουςιάηει τθν πραγματικότθτα όπωσ είναι. Κριτιριο για τθν γνϊςθ
ςτον Καρτζςιο είναι θ απόλυτθ βεβαιότθτα με τθν αυςτθρι ζννοια. Ο Καρτζςιοσ
ςυμφωνοφςε με τον Μπζικον ότι το πιο μεγάλο επίτευγμα τθσ επιςτιμθσ είναι θ πυραμίδα
που ςτθν κορυφι είναι οι γενικζσ αρχζσ. Ο Μπζικον ικελε να ανακαλφψει του γενικοφσ
νόμουσ με τθ βοικεια τθσ επαγωγισ από λιγότερο γενικζσ ςχζςεισ, ο Καρτζςιοσ επιχειρεί να
αρχίςει από τθν αρχι και να πθγαίνει προσ τα κάτω με μια απαγωγικι διαδικαςία. Η
καρτεςιανι γνωςιολογία φζρνει ςτο προςκινιο τθν επιχειρθματολογία των ςκεπτικϊν
ςχετικά με το αφερρζγγευο των αιςκιςεων. Η «αποχϊρθςθ του Θεοφ» από τθ κοινωνικι
πραγματικότθτα κζτει ζνα εφλογο ερϊτθμα: πωσ ο άνκρωποσ είναι ςε κζςθ να ςυλλάβει
όλα αυτά που γίνονται ςτο ςφμπαν με τα περιοριςμζνα μζςα γνϊςεων που διακζτει; Η
γνωςιολογία του Καρτζςιου απθχεί αυτι τθν ανθςυχία και προςπακεί να τθν κατανικιςει.
Για να αιτιολογιςει τον αποκλειςμό τθσ εμπειρίασ για τθν παραγωγι τθσ αλικειασ
κάνει μια διάκριςθ ανάμεςα ςτισ πρωταρχικζσ και ςτισ δευτερεφουςεσ ιδιότθτεσ των
φυςικϊν ςωμάτων π.χ εάν κερί μπορεί να περιγραφεί από δφο διαφορετικζσ οπτικζσ γωνίεσ
Βλζπουμε το κερί και μζςω των αιςκιςεων μασ μποροφμε να καταγράψουμε τισ ιδιότθτεσ
του όπωσ αυτζσ ενυπάρχουν μζςα μασ, ανάλογα με τθν κατάςταςθ που βρίςκονται τα
αιςκθτιρια όργανα μασ. Αν κάποιοσ ζχει κρυολόγθμα δεν κα αντιλθφκεί τισ γεφςεισ των
τροφϊν. Αυτζσ λζγονται δευτερογενείσ γιατί δεν αφοροφν τθν πραγματικι υπόςταςθ του
πράγματοσ. Η πραγματικι καταςκευι των ςωμάτων βρίςκεται πζρα και πίςω από τισ
εντυπϊςεισ που ςχθματίηουμε για αυτά και μασ φανερϊνεται από μια πράξθ του νου που
μπαίνει ςτθν μακθματικι διάςταςθ τθσ πραγματικότθτασ. Η πραγματικι δομι του κόςμου,
κατά τον Καρτζςιο, αποκαλφπτεται μζςω των εννοιϊν τθσ γεωμετρίασ, για άλλουσ από το
χρϊμα το μζγεκοσ τθν ταχφτθτα που είναι πρωτογενείσ ιδιότθτεσ. Ο Καρτζςιοσ υποςτθρίηει
ότι το ςφμπαν είναι μια μθχανι και όλα όςα υπάρχουν ςτον κόςμο είναι μθχανζσ, ακόμθ
και τα ηϊα που τα ζλεγε αυτόματα είναι μθχανζσ. Μοναδικι εξαίρεςθ είναι ο άνκρωποσ
που εκτόσ από το ςϊμα ζχει ψυχι που είναι ουςιαςτικό ςτοιχείο τθσ φπαρξθσ του.
Χαρακτθριςτικό ςτοιχείο τθσ ψυχισ είναι θ νόθςθ και θ ζκταςθ. Το βαςικό ερϊτθμα είναι
πωσ μπορεί κάποιοσ να είναι ςίγουροσ για τθν φπαρξθ των πραγμάτων που υπάρχουν ςτον
ςφμπαν, ςυμπεριλαμβανομζνου και του εαυτοφ του. Προκείμενου λοιπόν να απαντιςει ο
Καρτζςιοσ ςε αυτό το ερϊτθμα επικαλζςτθκε τθν αμφιβολία. Για όλα τα πράγματα μπορϊ
να αμφιβάλλω – για ζνα πράγμα όμωσ δεν μπορϊ να αμφιβάλλω – για το γεγονόσ ότι
αμφιβάλλω. Το γεγονόσ όμωσ ότι αμφιβάλλω ςθμαίνει ότι υπάρχω γιατί αν δεν υπιρχα πωσ
κα αμφζβαλλα? Αμφιβάλλω άρα υπάρχω. Cogito ergo sum. Η επιςτιμθ προχωράει πζρα
από τα εμπειρικά φαινόμενα και εξετάηει τθν ουςία των όντων όπωσ είναι αυτι κακαυτι
και όχι όπωσ μασ φαίνεται εμάσ θ νομίηουμε ι πιςτεφουμε ότι είναι. Κατά τον Καρτζςιο
υπάρχει χωριςμόσ ανάμεςα ςτθν φαινομενικότθτα και ςτθν πραγματικότθτα και αυτόσ ο
χωριςμόσ κζτει το επιςτθμολογικό πλαίςιο τθσ νεότερθσ επιςτιμθσ.
Πρζπει να ςταματιςει ο επιςτιμονασ να κάνει υποκειμενικζσ κρίςεισ και να
αναδυκεί θ αντικειμενικότθτα των πραγμάτων. Επιςτιμθ ςθμαίνει να περιγράφεισ τον
φυςικό κόςμο όπωσ είναι αυτόσ κακαυτόσ. Πωσ κα γίνει αυτό; Αυτό γίνεται με τθν χριςθ
του λογικοφ ανεπθρζαςτου από τθν εμπειρία. Η αυτοςυγκζντρωςθ του νου είναι θ
κεμελιακι προχπόκεςθ για τθν επιςτιμθ. Η επιςτθμονικι αποτυχία των αρχαίων ζγκειται
ςτο ότι δεν είχαν ανάπτυξθ τθν ορκι μζκοδο που είναι θ αξιωματικι μζκοδοσ. Η
επιςτθμονικι ζρευνα ξεκινά από τθν αναηιτθςθ των αξιωμάτων ι πρωταρχικϊν αλθκειϊν
που κεμελιϊνουν τθν επιςτιμθ και από τισ οποίεσ παράγονται και οι υπόλοιπεσ προτάςεισ
για να γίνει και αναπτυχκεί ςτο ςφνολό τθσ θ επιςτιμθ. Όταν ο νουσ λοιπόν ςυγκεντρϊςει
τθν προςοχι ςτο εαυτό του ςυλλαμβάνει αμζςωσ μια αλθκινι ιδζα που είναι αμζςωσ
διακριτι από τισ άλλεσ και λζγεται αξίωμα. Το δείχνει αμζςωσ τθν αλικεια του χωρίσ να
χρειάηεται να αποδειχκεί θ αλικεια με τθ μεςολάβθςθ άλλων αλθκειϊν. Οι πρϊτεσ αρχζσ
γίνονται γνωςτζσ με μια διανοθτικι εποπτεία του περιεχόμενου τουσ. Εκείνοσ που
αμφιςβθτεί πρζπει να αποδείξει ότι είναι ψευδισ. Οι αυταπόδεικτεσ αλικειεσ υπάρχουν
ςτο λογικό και δεν παράγονται από τθν παρατιρθςθ του εξωτερικοφ κόςμου. Οι
αξιωματικζσ προφάνειεσ είναι ζμφυτεσ ςτο νου. Το πρϊτο βιμα ςτθν επιςτθμονικι ζρευνα
είναι να τισ αναγνωρίςουμε. Η φπαρξθ του κεοφ είναι ζνα λογικό πρόβλθμα που λφνεται με
τθν εφαρμογι των αξιωματικϊν μεκόδων με το λεγόμενο οντολογικό επιχείρθμα, που από
τθν ςτιγμι που αποδεικνφεται ότι υπάρχει ο Θεόσ όλεσ οι ιδζεσ που υπάρχουν μζςα μασ
αντανακλοφν αυτι τθν ίδια τθν οντολογικι τάξθ του ςφμπαντοσ και δεν είναι μετζωρεσ
φανταςιϊςεισ.

ΚΑΡΣΕ΢ΙΟ΢ ΚΑΙ ΚΕΝΟ

Στο κζμα του κενοφ πίςτευε ο Καρτζςιοσ ότι δεν υπάρχει και ότι θ κίνθςθ των
ςωμάτων γίνεται από τθν πρόςκρουςθ ι τθν επαφι του ενόσ με το άλλο και όταν
μετατοπίηεται ζνα ςϊμα μετατοπίηεται και το άλλο ταυτόχρονα. Ο Καρτζςιοσ απορρίπτει
τον Νεφτωνα. Η κεωρία του Καρτζςιου απζτυχε γιατί αδυνατοφςε να κατανοιςει τθν
διαπλοκι ανάμεςα ςτθ κεωρία και τθν υλικι πραγματικότθτα και να αναγνωρίςει ότι το
πείραμα είναι ςθμαντικό για τθν εγκυρότθτα τθσ κεωρίασ. Το πείραμα κατά τον Καρτζςιο
ζρχεται για να προςδϊςει εκ των υςτζρων εμπειρικό περιεχόμενο ςτθ κεωρία που
διατυπϊνεται ανεξάρτθτα από τθν παρατιρθςθ. Για να επιβεβαιωκεί θ μια ι θ άλλθ από
τισ δφο εναλλακτικζσ λογικζσ ςυνεπαγωγισ. Είναι αδιανόθτο θ παρατιρθςθ να διαψεφδει
τθ κεωρία που ζχει παραχκεί με τθν αυςτθρι μζκοδο χριςθσ του λογικοφ. Το πείραμα
δικαιϊνεται μόνο αν μπορεί να κυρϊνει εκ των υςτζρων τα αποτελζςματα του λογικοφ. Αν
δεν το κάνει αυτό και ο επιςτιμονασ είναι ςίγουροσ ότι χρθςιμοποίθςε τθν ςωςτά τθν
λογικι απαγωγι, τότε κάποιο πρόβλθμα ζχει το πείραμα