რადიოაქტივობის ფენომენი აღმოაჩინა 1896 წელს ფრანგმა მეცნიერმა ანრი

ბეკერელმა. ამჟამად, იგი ფართოდ გამოიყენება მეცნიერებაში, ტექნოლოგიაში,

მედიცინაში და მრეწველობაში. ბუნებრივი რადიოაქტიური ელემენტები ყველგან
გვხვდება ადამიანის გარემოცვაში. ხელოვნური რადიონუკლიდები წარმოიქმნება
დიდი რაოდენობით, ძირითადად როგორც გვერდითი პროდუქტი თავდაცვის
ინდუსტრიაში და ბირთვულ ენერგიაში. გარემოში ყოფნისას მათ აქვთ გავლენა
ცოცხალ ორგანიზმებზე, რაც მათი საფრთხეა. ამ საფრთხის სწორი შეფასებისთვის
აუცილებელია ნათელი იდეადაბინძურების მოცულობა გარემოწარმოების
სარგებლიანობაზე, რომლის ძირითადი ან გვერდითი პროდუქტი არის
რადიონუკლიდები და ამ წარმოების მიტოვებასთან დაკავშირებული დანაკარგები,
რადიაციული მოქმედების რეალური მექანიზმები, შედეგები და არსებული
ზომებიდაცვა.

რადიოაქტიურობა არის ზოგიერთი ატომის ბირთვების არასტაბილურობა, რაც

გამოიხატება სპონტანური გარდაქმნების (დაშლის) უნარში, რასაც თან ახლავს
მაიონებელი გამოსხივების ან გამოსხივების ემისია. გამოსხივება, ანუ მაიონებელი
გამოსხივება არის ნაწილაკები და გამა კვანტები, რომელთა ენერგია საკმარისად
დიდია მატერიის ზემოქმედებისას სხვადასხვა ნიშნის იონების შესაქმნელად.
რადიაცია არ შეიძლება გამოწვეული იყოს ქიმიური რეაქციები

რადიაციული ტიპები ალფა ნაწილაკები: შედარებით მძიმე, დადებითად

დამუხტული ნაწილაკები, რომლებიც ჰელიუმის ბირთვებია. ბეტა ნაწილაკები
მხოლოდ ელექტრონებია. გამა გამოსხივებას აქვს იგივე ელექტრომაგნიტური
ხასიათი, როგორც ხილული სინათლე, მაგრამ მას აქვს გაცილებით მაღალი გამჭოლი
ძალა. ნეიტრონები, ელექტრონულად ნეიტრალური ნაწილაკები, ძირითადად
წარმოიქმნება მოქმედი ბირთვული რეაქტორის უშუალო სიახლოვეს, სადაც დაშვება,
რა თქმა უნდა, რეგულირდება. რენტგენის სხივები გამა სხივების მსგავსია, მაგრამ
აქვთ დაბალი ენერგია. სხვათა შორის, ჩვენი მზე რენტგენის გამოსხივების ერთ-ერთი
ბუნებრივი წყაროა, მაგრამ დედამიწის ატმოსფერო უზრუნველყოფს მისგან საიმედო
დაცვას. დამუხტული ნაწილაკები ძალიან ძლიერად ურთიერთქმედებენ
ნივთიერებასთან, ამიტომ, ერთი მხრივ, ერთი ალფა ნაწილაკიც კი, როდესაც ის
ცოცხალ ორგანიზმში შევა, შეუძლია გაანადგუროს ან დააზიანოს ბევრი უჯრედი,
მაგრამ, მეორე მხრივ, იმავე მიზეზით, საკმარისია დაცვა ალფა და ბეტა - გამოსხივება
არის მყარი ან თხევადი ნივთიერების ნებისმიერი, თუნდაც ძალიან თხელი ფენა -
მაგალითად, ჩვეულებრივი ტანსაცმელი (თუ რა თქმა უნდა, რადიაციის წყარო გარეთ
არის). უნდა განვასხვავოთ რადიოაქტიურობა და რადიაცია. რადიაციის წყაროები -
რადიოაქტიური ნივთიერებები ან ბირთვული ტექნიკური დანადგარები
(რეაქტორები, ამაჩქარებლები, რენტგენის აპარატურა და სხვა) - შეიძლება
არსებობდეს დიდხანს და რადიაცია არსებობს მხოლოდ მანამ, სანამ არ შეიწოვება
რაიმე ნივთიერებაში.
რადიოაქტიურობის სახეები. 1 ბუნებრივი რადიოაქტიურობა ბუნებრივი გამოსხივება
ყოველთვის არსებობდა: ადამიანის გამოჩენამდე და ჩვენი პლანეტაც კი. ყველაფერი,
რაც ჩვენს გარშემოა, რადიოაქტიურია: ნიადაგი, წყალი, მცენარეები და ცხოველები.
პლანეტის რეგიონიდან გამომდინარე, ბუნებრივი რადიოაქტიურობის დონე
შეიძლება იყოს 5 -დან 20 მიკროორგენგენამდე საათში. გაბატონებული მოსაზრების
თანახმად, რადიაციის ასეთი დონე არ არის საშიში ადამიანებისა და
ცხოველებისთვის, თუმცა ეს თვალსაზრისი ორაზროვანია, რადგან ბევრი მეცნიერი
ამტკიცებს, რომ გამოსხივება, თუნდაც მცირე დოზებით, იწვევს კიბოს და მუტაციებს.
მართალია, იმის გამო, რომ ჩვენ პრაქტიკულად არ შეგვიძლია გავლენა იქონიოთ
რადიაციის ბუნებრივ დონეზე, ჩვენ უნდა შევეცადოთ მაქსიმალურად დავიცვათ
თავი იმ ფაქტორებისგან, რომლებიც იწვევს დასაშვებ მნიშვნელობების
მნიშვნელოვან ჭარბს.

ბუნებრივი რადიოაქტიურობის წყაროები § კოსმოსური გამოსხივება და მზის

გამოსხივება არის კოლოსალური ენერგიის წყარო, რომელსაც თვალის დახამხამებაში
შეუძლია გაანადგუროს როგორც დედამიწა, ასევე მთელი სიცოცხლე მასზე.
საბედნიეროდ, ჩვენ გვყავს საიმედო დამცველი ამ ტიპის გამოსხივებისგან -
ატმოსფერო. ამასთან, ადამიანის ინტენსიური აქტივობა იწვევს ოზონის ხვრელების
წარმოქმნას და ბუნებრივი გარსის დათხელებას, ასე რომ ნებისმიერ შემთხვევაში,
მზის პირდაპირი სხივების ზემოქმედება თავიდან უნდა იქნას აცილებული.
კოსმოსური გამოსხივების გავლენის ინტენსივობა დამოკიდებულია სიმაღლეზე და
განედზე. რაც უფრო მაღლა ხარ დედამიწაზე, მით უფრო ინტენსიურია კოსმოსური
გამოსხივება, ყოველ 1000 მეტრზე ზემოქმედების ძალა ორმაგდება, ხოლო
ეკვატორზე გამოსხივების დონე გაცილებით ძლიერია ვიდრე პოლუსებზე. §
მეცნიერები აღნიშნავენ, რომ სწორედ კოსმოსური გამოსხივების გამოვლინებით
ხდება უშვილობის ხშირი შემთხვევები ბორტგამცილებლებთან, რომლებიც სამუშაო
დროის უმეტეს ნაწილს ათი ათას მეტრზე მეტ სიმაღლეზე ატარებენ. ამასთან,
ჩვეულებრივ მოქალაქეებს, რომლებსაც არ უყვართ ხშირი ფრენები, არ უნდა
ინერვიულონ კოსმოსური გამოსხივების შესახებ.

დედამიწის ქერქის გამოსხივება. კოსმოსური რადიაციის გარდა, ჩვენი პლანეტა

თავად არის რადიოაქტიური. მისი ზედაპირი შეიცავს უამრავ მინერალს, რომლებიც
ინახავს დედამიწის რადიოაქტიური წარსულის კვალს: გრანიტი, ალუმინა და სხვა.
თავისთავად, ისინი საფრთხეს უქმნიან მხოლოდ დეპოზიტებს, მაგრამ ადამიანის
საქმიანობა იწვევს იმ ფაქტს, რომ რადიოაქტიური ნაწილაკები ჩვენს სახლებში
შედიან სამშენებლო მასალების სახით ატმოსფეროში ნახშირის დაწვის შემდეგ,
ადგილზე ფოსფორის სასუქების სახით, შემდეგ კი ჩვენს სუფრაზე საკვების სახით.
ცნობილია, რომ აგურის ან პანელის სახლში, რადიაციის დონე შეიძლება
რამდენჯერმე აღემატებოდეს მოცემული ტერიტორიის ბუნებრივ ფონს. ამრიგად,
მიუხედავად იმისა, რომ შენობას შეუძლია მნიშვნელოვნად დაგვიცვას კოსმოსური
გამოსხივებისგან, ბუნებრივ ფონს ადვილად გადალახავს საშიში მასალების
გამოყენება.

რადონი არის უფერო, უგემოვნო, უსუნო, რადიოაქტიური ინერტული გაზი. ის

ჰაერზე 7.5 -ჯერ უფრო მძიმეა და, როგორც წესი, სწორედ ის იწვევს
რადიოაქტიურობას სამშენებლო მასალები... რადონი დიდი რაოდენობით გროვდება
მიწისქვეშეთში, მაგრამ ის ზედაპირზე ამოდის სამთო მოპოვების დროს ან
ნაპრალების მეშვეობით დედამიწის ქერქი... რადონი აქტიურად შემოდის ჩვენს
სახლებში საყოფაცხოვრებო გაზით, ონკანის წყლით (განსაკუთრებით თუ ის
ამოღებულია ძალიან ღრმა ჭაბურღილებიდან), ან უბრალოდ მიედინება
მიკროკარკებში ნიადაგში, გროვდება სარდაფებში და ქვედა სართულებზე. რადონის
შემცველობის შემცირება ძალიან მარტივია, რადიაციის სხვა წყაროებისგან
განსხვავებით: საკმარისია ოთახის რეგულარული ვენტილაცია და საშიში აირების
კონცენტრაცია რამდენჯერმე შემცირდება.

ტექნოლოგიური რადიოაქტიურობა წარმოიქმნება ადამიანის საქმიანობა...

მიზანმიმართული ეკონომიკური საქმიანობა, რომლის პროცესში ხდება ბუნებრივი
რადიონუკლიდების გადანაწილება და კონცენტრაცია, იწვევს ბუნებრივი
რადიაციული ფონის შესამჩნევ ცვლილებებს. ეს მოიცავს ქვანახშირის, ნავთობის,
გაზისა და სხვა წვადი მინერალების მოპოვებას და წვას, ფოსფატის სასუქების
გამოყენებას, მადნების მოპოვებას და დამუშავებას. ტრანსპორტის ისეთი ფორმა,
როგორიცაა სამოქალაქო ავიაცია, მგზავრებს კოსმოსური რადიაციის ზემოქმედების
ქვეშ აყენებს. და, რა თქმა უნდა, ბირთვული იარაღის გამოცდას, ბირთვულ
ელექტროსადგურებსა და ინდუსტრიას საკუთარი წვლილი მიუძღვით.

რადიაციული დაცვის მეთოდები. დრო - იმის გამო, რომ რაც უფრო მოკლეა
რადიაციის წყაროსთან ახლოს ყოფნის დრო, მით უფრო დაბალია მისგან მიღებული
რადიაციული დოზა. მანძილი - იმის გამო, რომ გამოსხივება მცირდება კომპაქტური
წყაროს დაშორებით (მანძილის კვადრატის პროპორციულად). თუ რადიაციის
წყაროდან 1 მეტრის მანძილზე დოზიმეტრი აღრიცხავს 1000 მიკრონს. რ / საათი,
შემდეგ უკვე 5 მეტრის მანძილზე კითხვები დაეცემა დაახლოებით 40 მიკრონი. რ /
საათი. ნივთიერება - აუცილებელია რაც შეიძლება მეტი ნივთიერებისკენ სწრაფვა
თქვენსა და რადიაციის წყაროს შორის: რაც უფრო მეტია და უფრო მკვრივია
ის, ყველაზეის შთანთქავს რადიაციას. რაც შეეხება ოთახებში გამოსხივების მთავარ
წყაროს - რადონს და მის დაშლის პროდუქტებს, რეგულარულ ვენტილაციას
შეუძლია მნიშვნელოვნად შეამციროს მათი წვლილი დოზის დატვირთვაში. გარდა
ამისა, როდესაც საქმე ეხება საკუთარი სახლის მშენებლობას ან დასრულებას,
რომელიც სავარაუდოდ ერთზე მეტ თაობას გასტანს, თქვენ უნდა ეცადოთ იყიდოთ
რადიაციულად უსაფრთხო სამშენებლო მასალები.

რადიაციული ეფექტის დამოკიდებულება რადიაციის ზემოქმედების დროზე

დასხივების სხვადასხვა პირობებში ერთი და იგივე დოზას აქვს განსხვავებული
ბიოლოგიური ეფექტი. - ერთი მოკლევადიანი ექსპოზიციით, სხეული იღებს
რადიაციის გარკვეულ დოზას შედარებით მოკლე დროში (წამი, წუთი). -
გახლეჩილი, ან წყვეტილი დასხივება - დასხივება რამდენიმე ცალკეული ფრაქციით
სხვადასხვა ინტერვალებით. დასხივების ხანგრძლივობა და მათ შორის შესვენება
შეიძლება განსხვავებული იყოს (დასხივება შეიძლება გაგრძელდეს წამი, საათი;
შესვენება - დღეები, თვეები). - გახანგრძლივებული ექსპოზიცია არის უწყვეტი
ექსპოზიცია რამდენიმე საათის, დღის, თვის განმავლობაში მუდმივი ან ცვალებადი
დოზის მაჩვენებლით.

1896 წლის 1 მარტს, ფრანგმა ფიზიკოსმა A. Bakkrel- მა ფოტოგრაფიული ფირფიტის

გაშავებით აღმოაჩინა ურანის მარილის მიერ ძლიერი შეღწევადობის უხილავი
სხივების გამოსხივება. მან მალევე აღმოაჩინა, რომ ურანს თავად აქვს რადიაციის
თვისება. შემდეგ მან აღმოაჩინა ასეთი ქონება თორიუმში.
რადიოაქტიურობა (ლათინური რადიოდან - მე ვსხივობ, რადიუსი - სხივი და აქტივი
- ეფექტური), ეს სახელი მიენიჭა ღია ფენომენს, რომელიც აღმოჩნდა D.I.
მენდელეევის პერიოდული სისტემის უმძიმესი ელემენტების პრივილეგია.

ამ საოცარი ფენომენის რამდენიმე განმარტება არსებობს, რომელთაგან ერთი იძლევა

შემდეგ ფორმულირებას: ”რადიოაქტივობა არის სპონტანური
ქიმიური ელემენტის არასტაბილური იზოტოპის (სპონტანური) გარდაქმნა სხვა
იზოტოპად (ჩვეულებრივ სხვა ელემენტის იზოტოპი); როდესაც ეს ხდება
ელექტრონების, პროტონების, ნეიტრონების ან ჰელიუმის ბირთვების (? -
ნაწილაკების) ემისია "
აღმოჩენილი ფენომენის არსი იყო ატომური ბირთვის შემადგენლობის სპონტანური
ცვლილება საწყის მდგომარეობაში ან აღელვებულ ხანგრძლივ მდგომარეობაში.

1898 წელს სხვა ფრანგი მეცნიერები მარია სკლოდოვსკა-კიური და პიერი

კურიამ გამოყო ორი ახალი ნივთიერება ურანის მინერალიდან, რადიოაქტიური
ბევრად უფრო დიდი ვიდრე ურანი და თორიუმი. ამრიგად, ორი უცნობი
რადიოაქტიური ელემენტი, პოლონიუმი და რადიუმი, აღმოაჩინეს და მარია, გარდა
ამისა, აღმოაჩენს (დამოუკიდებლად გერმანელი ფიზიკოსის გ. . შმიდტი)
რადიოაქტიურობის ფენომენი თორიუმში. სხვათა შორის, ის იყო პირველი ვინც
შემოგვთავაზა ტერმინი რადიოაქტიურობა. მეცნიერები მივიდნენ დასკვნამდე, რომ
რადიოაქტიურობა არის სპონტანური პროცესი, რომელიც ხდება რადიოაქტიური
ელემენტების ატომებში. ახლა ეს ფენომენი განისაზღვრება, როგორც ერთი ქიმიური
ელემენტის არასტაბილური იზოტოპის სპონტანური გარდაქმნა სხვა ელემენტის
იზოტოპად, და ამავე დროს ხდება ელექტრონების, პროტონების, ნეიტრონების ან
ჰელიუმის ბირთვების ემისია? - ნაწილაკები. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ დედამიწის
ქერქში შემავალ ელემენტებს შორის 83 -ზე მეტი სერიული რიცხვი რადიოაქტიურია,
ე.ი. მდებარეობს პერიოდულ ცხრილში ბისმუტის შემდეგ. 10 წლიანი ერთობლივი
მუშაობისთვის მათ ბევრი გააკეთეს რადიოაქტივობის ფენომენის შესასწავლად. ეს
იყო თავდაუზოგავი შრომა მეცნიერების სახელით - ცუდად აღჭურვილ
ლაბორატორიაში და საჭირო სახსრების არარსებობისას. პიერმა დაადგინა რადიუმის
მარილებისგან სითბოს სპონტანური გამოყოფა. მკვლევარებმა რადიუმის ეს
პრეპარატი მიიღეს 1902 წელს 0.1 გ ოდენობით. ამისათვის მათ დასჭირდათ 45 თვე
დაძაბული და განთავისუფლებისა და კრისტალიზაციის 10 000 -ზე მეტი ქიმიური
ოპერაცია. 1903 წელს ნობელის პრემია ფიზიკაში გადაეცა მეუღლეებს კიური და ა.
ბეკერაი რადიოაქტივობის სფეროში აღმოჩენისათვის. საერთო ჯამში, ფიზიკასა და
ქიმიაში 10 -ზე მეტი ნობელის პრემია გადაეცა რადიოაქტიურობის შესწავლასა და
გამოყენებასთან დაკავშირებულ სამუშაოს (ა. ბეკერაი, პ. და მ. კიური, ე. ფერმი, ე.
რუტერფორდი, ფ. და ი. ჯოლიოტი -კური,
დ.ჰავიში, ო. განუ, ე. მაკმილანი და გ. სიბორგი, ვ. ლიბი და სხვები). მეუღლეთა
საპატივცემულოდ
კიურიმ მიიღო თავისი სახელი ხელოვნურად მიღებული ტრანსურანული ელემენტი
სერიული ნომრით 96 - კურიუმი.

1898 წელს ინგლისელმა მეცნიერმა ე. რუტერფორდმა დაიწყო რადიოაქტივობის

ფენომენის შესწავლა. 1903 წელს ე. რეზერფორდმა დაამტკიცა ინგლისელი
ფიზიკოსის დ. ტომპსონის ვარაუდის მცდარი წარმოდგენა ატომის სტრუქტურის
თეორიის შესახებ და
1908-1911 წწ ატარებს მიმოფანტულ ექსპერიმენტებს? - ნაწილაკები (ჰელიუმის
ბირთვები) ლითონის კილიტაზე. ? - ნაწილაკმა გაიარა თხელი კილიტა (სისქე
1 მკმ) და თუთიის სულფიდის ეკრანზე დავარდნის შედეგად წარმოიქმნა ციმციმა,
რომელიც კარგად იქნა დაკვირვებული მიკროსკოპის ქვეშ. გაფანტული
ექსპერიმენტები? - ნაწილაკებმა დამაჯერებლად აჩვენეს, რომ ატომის თითქმის
მთელი მასა კონცენტრირებულია ძალიან მცირე მოცულობაში - ატომური ბირთვი,
რომლის დიამეტრი დაახლოებით 100,000 ჯერ უფრო მცირეა ვიდრე ატომის
დიამეტრი.
უმრავლესობა? - ნაწილაკები დაფრინავენ მასიურ ბირთვს მასთან შეხების გარეშე,
მაგრამ ხანდახან ხდება შეჯახება? - ნაწილაკები ბირთვით და შემდეგ მას შეუძლია
უკან დაბრუნება. ამრიგად, მისი პირველი ფუნდამენტური აღმოჩენა ამ სფეროში იყო
ურანის მიერ გამოსხივებული გამოსხივების არაერთგვაროვნების აღმოჩენა.
რადიოაქტიურობის მეცნიერებაში, კონცეფცია? - და? - სხივები. მან ასევე შესთავაზა
სახელები:? - გაფუჭება და? - ნაწილაკი. ცოტა მოგვიანებით, რადიაციის კიდევ ერთი
კომპონენტი იქნა აღმოჩენილი, ბერძნული ანბანის მესამე ასოებით განსაზღვრული:?
-სხივები. ეს მოხდა რადიოაქტიურობის აღმოჩენიდან მალევე. წლების
განმავლობაში? - ნაწილაკები ე. რეზერფორდისათვის გახდა შეუცვლელი
ინსტრუმენტი ატომური ბირთვების კვლევისათვის. 1903 წელს მან აღმოაჩინა ახალი
რადიოაქტიური ელემენტი - თორიუმის ემანაცია. 1901-1903 წლებში, ინგლისელ
მეცნიერ ფ. სოდისთან ერთად, მან ჩაატარა კვლევა, რამაც გამოიწვია ელემენტების
ბუნებრივი გარდაქმნის აღმოჩენა (მაგალითად, რადიუმი რადონად) და ატომების
რადიოაქტიური დაშლის თეორიის შემუშავება.

1903 წელს გერმანელმა ფიზიკოსმა კ. ფაისენმა და ფ. სოდიმ დამოუკიდებლად

ჩამოაყალიბეს გადაადგილების წესი, რომელიც ახასიათებს იზოტოპის მოძრაობას
ელემენტების პერიოდულ სისტემაში სხვადასხვა რადიოაქტიური გარდაქმნების
დროს.

აკადემიკოსი
კურჩატოვი I.V. 1934 წელს მან აღმოაჩინა ნეიტრონული დაბომბვით გამოწვეული
ბირთვული რეაქციების განშტოების ფენომენი და გამოიკვლია ხელოვნური
რადიოაქტიურობა. რიგი ქიმიური ელემენტები... 1935 წელს, როდესაც ბრომი
ნეიტრონული ნაკადებით იყო დასხივებული, კურჩატოვმა და მისმა
თანამშრომლებმა შენიშნეს, რომ შედეგად მიღებული რადიოაქტიური ბრომის
ატომები იშლება ორი განსხვავებული სიჩქარით.
ასეთ ატომებს ეწოდა იზომერები, ხოლო მეცნიერთა მიერ აღმოჩენილ ფენომენს -
იზომერიზმი.

მეცნიერებამ დაადგინა, რომ სწრაფ ნეიტრონებს შეუძლიათ ურანის ბირთვების

განადგურება. ამ შემთხვევაში, ბევრი ენერგია გამოიყოფა და იქმნება ახალი
ნეიტრონები, რომლებსაც შეუძლიათ გააგრძელონ ურანის ბირთვების დაშლის
პროცესი. მოგვიანებით გაირკვა, რომ ურანის ატომურ ბირთვებს შეუძლიათ დაშლა
ნეიტრონების დახმარების გარეშე. ასე დადგინდა ურანის სპონტანური (სპონტანური)
დაშლა. ბირთვული ფიზიკისა და რადიოაქტივობის სფეროში გამოჩენილი
მეცნიერის საპატივცემულოდ, მენდელეევის პერიოდული ცხრილის 104 -ე ელემენტს
ეწოდება კურჩატოვიუმი.

რადიოაქტიურობის აღმოჩენამ უდიდესი გავლენა მოახდინა მეცნიერებისა და

ტექნოლოგიის განვითარებაზე.ეს დაიწყო ნივთიერების თვისებების და
სტრუქტურის ინტენსიური შესწავლის ეპოქის დასაწყისი. ახალი პერსპექტივები,
რომლებიც წარმოიშვა ენერგიაში, მრეწველობაში, სამხედრო მედიცინაში და
ადამიანის საქმიანობის სხვა სფეროებში ბირთვული ენერგიის დაუფლების გამო,
გაცოცხლდა ქიმიური ელემენტების სპონტანურად გარდაქმნის უნარის აღმოჩენით.
თუმცა, რადიოაქტიურობის თვისებების კაცობრიობის ინტერესებიდან გამომდინარე
დადებით ფაქტორებთან ერთად, შეიძლება მოვიყვანოთ მათი ნეგატიური ჩარევის
მაგალითები ჩვენს ცხოვრებაში. ეს მოიცავს ბირთვულ იარაღს ყველა ფორმით,
ჩაძირული გემები და წყალქვეშა ნავები ატომური ძრავით და ატომური იარაღით,
რადიოაქტიური ნარჩენების განკარგვა ზღვაზე და ხმელეთზე, უბედური
შემთხვევები ბირთვულ ელექტროსადგურებში და ა.შ. და პირდაპირ უკრაინისთვის,
რადიოაქტიურობის გამოყენება ბირთვულ ენერგიაში. დან
ჩერნობილის ტრაგედია.

რადიოაქტიურობა
თანამედროვე სამყარო და ინდუსტრია ძნელად ახერხებენ ბირთვული ენერგიის
გარეშე. ბირთვული რეაქტორებიწყალქვეშა ნავები, ელექტროენერგიის მიწოდება
მთელი ქალაქებისთვის და სპეციალური ენერგიის წყაროები, რომლებიც
დაფუძნებულია ხელოვნურ თანამგზავრებზე და რობოტებზე, რომლებიც სწავლობენ
სხვა პლანეტებს.
რადიოაქტიურობა აღმოჩენილია ძალიან გვიან XIXსაუკუნე. თუმცა, როგორც სხვა
მრავალი მნიშვნელოვანი აღმოჩენა მეცნიერების სხვადასხვა დარგში. მაგრამ რომელმა
მეცნიერმა აღმოაჩინა პირველად რადიოაქტივობის ფენომენი და როგორ მოხდა ეს?
ამაზე ვისაუბრებთ ამ სტატიაში.

****

როდესაც ცნობილი გახდა, რომ ყველა ურანის ნაერთი გამოიყოფა, ბეკერელი

თანდათან დაუბრუნდა ფოსფორის შესწავლას. მაგრამ მან მოახერხა კიდევ ერთი
რამის გაკეთება ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩენა- რადიოაქტიური სხივების
გავლენა ბიოლოგიურ ორგანიზმებზე. ასე რომ, ბეკერელი არა მხოლოდ პირველი
იყო, ვინც აღმოაჩინა რადიოაქტივობის ფენომენი, არამედ ის, ვინც დაამკვიდრა მისი
გავლენა ცოცხალ არსებებზე.

ერთ – ერთი ლექციისთვის მან ისესხა რადიოაქტიური ნივთიერება კურიისგან და

ჯიბეში ჩაიდო. ლექციის დასრულების შემდეგ, მისი მფლობელებისთვის
დაბრუნების შემთხვევაში, მეცნიერმა შენიშნა კანის ძლიერი სიწითლე, რომელიც იყო
საცდელი მილის სახით. მოვისმინე მისი ვარაუდები, გადავწყვიტე ექსპერიმენტი -
ათი საათის განმავლობაში მე ვატარებდი რადიუს შემცველ საცდელ მილს, რომელიც
მიბმული მქონდა ხელში. და შედეგად, მე მივიღე მძიმე წყლული, რომელიც არ
განიკურნა რამდენიმე თვის განმავლობაში.

ამრიგად, ჩვენ განვიხილეთ კითხვა, რომელი მეცნიერებმა პირველად აღმოაჩინეს

რადიოაქტივობის ფენომენი. ასე აღმოაჩინეს რადიოაქტიურობის გავლენა
ბიოლოგიურ ორგანიზმებზე. ამის მიუხედავად, კურიამ, სხვათა შორის, განაგრძო
რადიაციული მასალების შესწავლა და გარდაიცვალა ზუსტად რადიაციული
ავადმყოფობისგან. მისი პირადი ნივთები ჯერ კიდევ ინახება სპეციალურ ტყვიის
სათავსოში, რადგან მათ მიერ თითქმის ასი წლის წინ დაგროვილი რადიაციის დოზა
ჯერ კიდევ ძალიან საშიშია.

რადიოაქტიურობა შეიძლება იყოს ხელოვნური, როდესაც ატომური ბირთვების

დაშლა მიიღწევა გარკვეული ბირთვული რეაქციებით. მაგრამ სანამ ხელოვნურ
რადიოაქტიურ დაშლამდე მივიდოდა, მეცნიერება გაეცნო ბუნებრივ
რადიოაქტიურობას - ბუნებაში არსებული ზოგიერთი ელემენტის ბირთვების
სპონტანური დაშლა.

***

რადიოაქტიურობის აღმოჩენამ უდიდესი გავლენა მოახდინა მეცნიერებისა და

ტექნოლოგიის განვითარებაზე.ეს დაიწყო ნივთიერების თვისებების და
სტრუქტურის ინტენსიური შესწავლის ეპოქის დასაწყისი. ახალი პერსპექტივები,
რომლებიც წარმოიშვა ენერგიაში, მრეწველობაში, სამხედრო მედიცინაში და
ადამიანის საქმიანობის სხვა სფეროებში ბირთვული ენერგიის დაუფლების გამო,
გაცოცხლდა ქიმიური ელემენტების სპონტანურად გარდაქმნის უნარის აღმოჩენით.
თუმცა, რადიოაქტიურობის თვისებების კაცობრიობის ინტერესებიდან გამომდინარე
დადებით ფაქტორებთან ერთად, შეიძლება მოვიყვანოთ მათი ნეგატიური ჩარევის
მაგალითები ჩვენს ცხოვრებაში. ეს მოიცავს ბირთვულ იარაღს ყველა ფორმით,
ჩაძირული გემები და წყალქვეშა ნავები ატომური ძრავით და ატომური იარაღით,
რადიოაქტიური ნარჩენების განკარგვა ზღვაზე და ხმელეთზე, უბედური
შემთხვევები ბირთვულ ელექტროსადგურებში და ა.შ. და პირდაპირ უკრაინისთვის,
რადიოაქტიურობის გამოყენება ბირთვულ ენერგიაში. ჩერნობილის ტრაგედიამდე.

გავლენა ადამიანზე
განსაკუთრებით საშიშია მაიონებელი გამოსხივების გავლენა ადამიანის ორგანიზმზე.
შესაძლებელია შემდეგი შედეგები:
არის ძალიან ღრმა ბიოლოგიური ცვლილების ფაქტორი;
არსებობს აბსორბირებული გამოსხივების ერთეულის კუმულაციური ეფექტი;
ეფექტი დროთა განმავლობაში ვლინდება, რადგან ლატენტური პერიოდი აღინიშნება;
ყველა შინაგან ორგანოს, სისტემას აქვს განსხვავებული მგრძნობელობა
აბსორბირებული რადიაციის ერთეულის მიმართ;
რადიაცია გავლენას ახდენს ყველა შთამომავლობაზე;
ეფექტი დამოკიდებულია აბსორბირებული გამოსხივების ერთეულზე, გამოსხივების
დოზაზე, ხანგრძლივობაზე.
მედიცინაში რადიაციული მოწყობილობების გამოყენების მიუხედავად, მათი ეფექტი
შეიძლება იყოს საზიანო. მაიონებელი გამოსხივების ბიოლოგიური ეფექტი სხეულის
ერთგვაროვანი დასხივების პროცესში, დოზის 100%-ის გაანგარიშებით, შემდეგია:

ძვლის ტვინი - აბსორბირებული გამოსხივების ერთეული 12%;

ფილტვები - მინიმუმ 12%;
ძვლები - 3%;
სათესლე ჯირკვლები, საკვერცხეები- მაიონებელი გამოსხივების აბსორბირებული
დოზა შეადგენს დაახლოებით 25%-ს;
ფარისებრი ჯირკვალი- აბსორბირებული დოზის ერთეული არის დაახლოებით 3%;
სარძევე ჯირკვლები - დაახლოებით 15%;
სხვა ქსოვილები - აბსორბირებული გამოსხივების დოზის ერთეული არის 30%.
შედეგად, სხვადასხვა დაავადებები შეიძლება მოხდეს ონკოლოგიამდე, დამბლა და
რადიაციული ავადმყოფობა. ის უკიდურესად საშიშია ბავშვებისა და ორსული
ქალებისთვის, ვინაიდან ხდება ორგანოებისა და ქსოვილების პათოლოგიური
განვითარება. ტოქსინები, რადიაცია - საშიში დაავადებების წყარო.

ყველა რადიონუკლიდი ცალსახად არის იდენტიფიცირებული გამოსხივების ტიპის

მიხედვით, რადიაციის ენერგიით და მათი ნახევარგამოყოფის პერიოდის მიხედვით.

აქტივობა, რომელიც გამოიყენება რადიონუკლიდის ოდენობის საზომად, გამოიხატება

ერთეულებში, რომელსაც ეწოდება ბეკერელი (Bq): ერთი ბეკერელი არის ერთი დაშლა
წამში. ნახევარგამოყოფის პერიოდი არის დრო, რომელიც საჭიროა რადიონუკლიდის
აქტივობის დასაშლელად მისი საწყისი მნიშვნელობის ნახევარამდე. რადიოაქტიური
ელემენტის ნახევარგამოყოფის პერიოდი არის დრო, რომელიც სჭირდება მისი
ატომების ნახევრის დაშლას. ის შეიძლება მერყეობდეს წამის ნაწილებიდან მილიონ
წლამდე (მაგალითად, იოდი-131-ის ნახევარგამოყოფის პერიოდი 8 დღეა, ნახშირბად-
14-ის ნახევარგამოყოფის პერიოდი 5730 წელია).

რადიაციის წყაროები
ადამიანები ყოველდღიურად ექვემდებარებიან ბუნებრივ და ხელოვნურ რადიაციას.
ბუნებრივი გამოსხივება მოდის მრავალი წყაროდან, მათ შორის 60-ზე მეტი ბუნებრივი
რადიოაქტიური ნივთიერებიდან ნიადაგში, წყალსა და ჰაერში. რადონი, ბუნებრივი
აირი, წარმოიქმნება ქანებისა და ნიადაგისგან და არის ბუნებრივი გამოსხივების
მთავარი წყარო. ადამიანი ყოველდღიურად ისუნთქავს და შთანთქავს
რადიონუკლიდებს ჰაერიდან, საკვებიდან და წყალიდან.

ადამიანი ასევე ექვემდებარება კოსმოსური სხივების ბუნებრივ გამოსხივებას,

განსაკუთრებით მაღალ სიმაღლეებზე. საშუალოდ, წლიური დოზის 80%, რომელსაც
ადამიანი იღებს ფონური გამოსხივებისგან, არის ბუნებრივი გამოსხივების ხმელეთის
და კოსმოსური წყაროებიდან. ასეთი გამოსხივების დონე განსხვავდება სხვადასხვა
რეოგრაფიულ ზონაში და ზოგიერთ რაიონში ეს დონე შეიძლება იყოს 200-ჯერ მეტი
გლობალურ საშუალოზე.

ადამიანები ასევე ექვემდებარებიან რადიაციას ადამიანის მიერ შექმნილი

წყაროებიდან, ბირთვული ენერგიის გამომუშავებიდან დაწყებული რადიაციული
დიაგნოსტიკის ან მკურნალობის სამედიცინო გამოყენებამდე. დღეს მაიონებელი
გამოსხივების ყველაზე გავრცელებული ხელოვნური წყაროა სამედიცინო
მოწყობილობები, როგორიცაა რენტგენის აპარატები და სხვა სამედიცინო
მოწყობილობები.
რადიაციული ავადმყოფობა
მაიონებელი გამოსხივების ხანგრძლივმა მოქმედებამ სხეულზე და მისმა დასხივების
დიდი დოზით მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს რადიაციული დაავადება. ამ დაავადების
შემთხვევების ნახევარზე მეტი ფატალურია. დანარჩენი არაერთი გენეტიკური და
სომატური დაავადების მიზეზი ხდება.

გენეტიკურ დონეზე მუტაციები ხდება ჩანასახოვან უჯრედებში. მათი ცვლილებები

ცხადი ხდება მომდევნო თაობებში.
სომატური დაავადებები გამოიხატება კანცეროგენეზით, შეუქცევადი ცვლილებებით
სხვადასხვა ორგანოებში. ამ დაავადებების მკურნალობა ხანგრძლივი და საკმაოდ
რთულია.

რადიაციული დაზიანებების მკურნალობა

სხეულზე რადიაციის პათოგენური ზემოქმედების შედეგად წარმოიქმნება ადამიანის
ორგანოების სხვადასხვა დაზიანება. რადიაციის დოზიდან გამომდინარე, ტარდება
თერაპიის სხვადასხვა მეთოდი.

უპირველეს ყოვლისა, პაციენტი მოთავსებულია სტერილურ პალატაში, რათა თავიდან

იქნას აცილებული კანის ღია დაზიანებული უბნების ინფექციის შესაძლებლობა. გარდა
ამისა, ტარდება სპეციალური პროცედურები, რომლებიც ხელს უწყობენ ორგანიზმიდან
რადიონუკლიდების სწრაფ მოცილებას.

მძიმე დაზიანებებისთვის შეიძლება საჭირო გახდეს ძვლის ტვინის გადანერგვა.

რადიაციისგან ის კარგავს სისხლის წითელი უჯრედების რეპროდუცირების უნარს.

მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში, მსუბუქი დაზიანებების მკურნალობა დაზიანებული

უბნების ანესთეზიით მოდის, რაც ასტიმულირებს უჯრედების რეგენერაციას. დიდი
ყურადღება ეთმობა რეაბილიტაციას.

მაიონებელი გამოსხივების გავლენა დაბერებასა და კიბოზე

მაიონებელი სხივების ადამიანის სხეულზე ზემოქმედებასთან დაკავშირებით,
მეცნიერებმა ჩაატარეს სხვადასხვა ექსპერიმენტები, რომლებიც ადასტურებდნენ
დაბერების და კანცეროგენეზის პროცესების დამოკიდებულებას რადიაციის დოზაზე.

უჯრედული კულტურების ჯგუფები დასხივებული იქნა ლაბორატორიულ პირობებში.

შედეგად, შესაძლებელი გახდა იმის დამტკიცება, რომ უმნიშვნელო დასხივებაც კი
ხელს უწყობს უჯრედების დაბერების დაჩქარებას. უფრო მეტიც, რაც უფრო ძველია
კულტურა, მით უფრო მეტად ექვემდებარება ამ პროცესს.
ხანგრძლივი დასხივება იწვევს უჯრედების სიკვდილს ან არანორმალურ და სწრაფ
გაყოფას და ზრდას. ეს ფაქტი მიუთითებს იმაზე, რომ მაიონებელი გამოსხივება
კანცეროგენულ ზემოქმედებას ახდენს ადამიანის ორგანიზმზე.

ამავდროულად, ტალღების ზემოქმედებამ დაზარალებულ კიბოს უჯრედებზე

გამოიწვია მათი სრული სიკვდილი ან მათი გაყოფის პროცესების შეჩერება. ამ
აღმოჩენამ ხელი შეუწყო ადამიანის კიბოს მკურნალობის ტექნიკის შემუშავებას.

რადიაციის პრაქტიკული გამოყენება

პირველად დაიწყო რადიაციის გამოყენება სამედიცინო პრაქტიკაში. რენტგენის
დახმარებით ექიმებმა ადამიანის სხეულის შიგნით შესწავლა მოახერხეს. ამასთან, მას
თითქმის არანაირი ზიანი არ მიუყენებია.

გარდა ამისა, რადიაციის დახმარებით მათ დაიწყეს კიბოს მკურნალობა. უმეტეს

შემთხვევაში, ამ მეთოდს აქვს დადებითი ეფექტი, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი
სხეული ექვემდებარება რადიაციის ძლიერ ეფექტს, რაც იწვევს რადიაციული
ავადმყოფობის მთელ რიგ სიმპტომებს.

მედიცინის გარდა მაიონებელი სხივები გამოიყენება სხვა ინდუსტრიებშიც.

გეოდეზისტებს, რომლებიც იყენებენ რადიაციას, შეუძლიათ შეისწავლონ დედამიწის
ქერქის სტრუქტურული მახასიათებლები მის ცალკეულ მონაკვეთებში.

კაცობრიობამ ისწავლა ზოგიერთი ნამარხი ენერგიის დიდი რაოდენობით გამოყოფის

უნარის გამოყენება საკუთარი მიზნებისთვის.