........ओ३म ्.......

प्रौढ़ - रचनानुवादकौमुदी

भाद्रपदमासे, चतुददशददनाांकः, त्रयोववांशत्त्यधिक

द्ववसहस्रतम सांवत्सरे ( एकपञ्चाशत ् ददने ५१)

गुरुमहोदय : आचायदवीरलोकेश:
14/10/23(class 51)

अभ्यासः 11

शबदाः – శబ్దాలు

1) कन्दक
ु ः - బ్ంతి

2) मयूखः - కిరణము
3) व्यसनम ् - విపతిి / అపాయము

4) स्यन्दनम ् - రథము

5) क्षतम ् - దెబ్బ

(ख) िातवः – ధాతువులు

1) पत ् - కిందపడటం - पततत pat 10 lakaras

2) आपत ् - వచ్చిపడటం /రావడం (సమసయరావడం),

అనుభూతి కలగడం- आपततत aapat 10 lakaras

3) अनप
ु त ् - వంటపడటం - अनप
ु ततत anupat 10
lakaras
4) उत्पत ् - ఎగరడం, లేవడం - उत्पततत utpat 10
lakaras
5) तनपत ् - కిందపడటం - तनपततत nipat 10 lakaras
6) प्रणिपत ् - పరణామము చేయడం - प्रणिपततत
praNipat 10 lakaras
7) नम ् - పరణామముచేయడం, నతమసి కం చేయడం -

नमतत nam 10 lakaras

8) उन्नम ् - లేవడం - उन्नमतत unnam 10 lakaras

9) अवनम ् - తలవంచడం/నతమసి కంకావడం -

अवनमतत avanam 10 lakaras

10) अवनमय - నతమసి కంచేయంచడం - अवनमयतत

(णिजन्त) avanamNich 10 lakaras

11) प्रिम ् - పరణామము చేయడం - प्रिमतत pranam 10

lakaras
12) पच ् - వండటం - पचतत pach 10 lakaras
13) पररपच ् - పరిపకవమవవడం - पररपचतत paripach
10 lakaras
14) ववपच ् - ఫలంచడం - ववपचतत vipach 10 lakaras

15) आस ् - కూరచివడం - आस्ते aas 10 lakaras

(ग) अव्ययाः – అవయయాలు

1) सद्यः - వంటనే/శీఘ్రంగా

2) मह
ु ु ः - మాటిమాటికి/ మళ్ళీ మళ్ళీ

3) अभीक्ष्िम ् - మాటిమాటికి/ మళ్ళీ మళ్ళీ, నిరంతరంగా

(घ) ववशेषिपदौ – విశేషణపదాలు

1) अिीततन ् - విదావంసుడు
2) गह
ृ ीततन ् - నేరచికొనేవాడు

व्याकरिां (युष्मद् , सप्तमीववभक्तत)

1) युष्मद् సరవనామరూపాలను సమరించండి మరియు

వారయండి (చూడు శబ్ా సంఖ్య 85)

2) पत ्, नम ्, पच ् ఈధాతువుల యొకక రూపాలను

ఉపసరగ యుకి మైనటువంటి అరాాలతో సమరించండి మరియు

10 లకారాలలో వారయండి (చూడు ధాతుసంఖ్య 12,13)

 तनयमः 83 - (आिारोsधिकरिम ् 1-4-45)

ఏదెైన కిియయొకక ఆధారమునకు అధికరణం అని పేరచ.

ఎకకడెైతే లేదా ఎందులో అయతే ఆపని చేయబ్డుతుందో

దానిలో सप्तमीववभक्तत వసుింది.

ఆధారము అనేది మూడు పరకారాలు .

1) औपश्लेवषक (సంయోగ సంబ్ంధమైనది)

2) वैषतयक (ఒక విషయములో)

3) अभभव्यापक (వాయపంచ్చ ఉండటం)

ex. పాలలోో వనన ఎకకడ ఉంది? అంటే పాలలోో అంతటద

వాయపంచ్చ ఉండటం

तनयमः 84 - (सप्तम्यधिकरिे च 2-3-36)

మూడు పరకారాలతో యుకి మైన ఆధారము అదేవిధంగా

అధికరణములో కూడా सप्तमीववभक्तत వసుింది.

ఉదా. ● आसने उपववशतत, स्थालयाां पचतत -

ఆసనములో/ ఆసనంయందు కూరచినానడు, పాతరలో

వండుతునానడు

● मोक्षे इच्छाsक्स्त - మోక్షములో ఇచాా ఉంది

● सवदक्स्मन्नात्माsक्स्त - అందరిలో/అందరియందు ఆతమ

ఉననది

तनयमः 85 - (वैषतयकािारे सप्तमी)

విషయములో (ఒకరి, ఒక) , ఒకరి గురించ్చ అలాగే

సమయానిన బ్ో ధించేటువంటి శబ్దాలలో सप्तमीववभक्तत

వసుింది
ఉదా. ● मोक्षे इच्छाsक्स्त - మోక్షవిషయములో

ఇషటముంది

● प्रातःकाले मध्याह्ने सायांकाले ददवसे रात्रौ वा कायं

करोतत - ఉదయము లేదా మధాయహ్నము లేదా

సాయంకాలము లేదా దినములో లేదా రాతిరలో పని

చేసి ునానడు

● शैशवे, यौवने, वािदके - బ్దలయకాలములో,

యవవనకాలములో, ముసలతనములో

● आषाढ़स्य प्रथमददवसे - ఆషాఢమాసము యొకక

పరథమదినములో

तनयमः 86 - (क) (ततस्येक्न्वषयस्य० 2-3-36

वाततदकम ्)
तत పరతయయాంతానికి అంతిమములో इन ् పరతయయము

అయతే దానియొకక కరమలో सप्तमीववभक्तत వసుింది.

ఉదా. ● अिीती व्याकरिे - వాయకరణము అధయయనం

చేశాడు (సః అదాయహారమ్ చేసుకుంటే)

● गह
ृ ीती षट्सस्वङ्गेषु - ఆరచ అంగాలను నేరచికునానడు

(సః - అదాయహారమ్)

(ख) - (साध्वसािुप्रयोगे च)

सािु మరియు असािु శబ్దాలతోటి सप्तमीववभक्तत

వసుింది.

ఉదా. ● सािःु कृष्िो मातरर - మాతయందు కృషు

ు డు
సాధువు
● असािःु मातल
ु े - మామ పటో అసాధువు/సదాావన
లేదు

(ग) – (तनभमत्तात ् कमदयोगे)

నిమితి ంచేతనే కరమచేయడంలో सप्तमीववभक्तत వసుింది.

ఏ ఫలపారపి కొరకైతే ఏదెైనా పనిచేయబ్డుతుందో అందులో

सप्तमीववभक्तत వసుింది.

ఉదా. ● चमदणि द्वीवपनां हक्न्त - చరమంకోసం చ్చరచత

పులని చంపుతునానడు ( ఫలపారపి चमदणि అంటే

చరమంకోసం)

● दन्तयोहदक्न्त कुञ्जरम ् - ఏనుగు దంతాలకొఱకు

ఏనుగును చంపుతునానడు
● केशेषु चमरीां हक्न्त - వంటురకల కోసం పేనును

చంపుతునానడు

तनयमः 87 - (आयुतत कुशलाभ्याम ्० 2-3-40,

साितु नपि
ु ाभ्याम ् 2-3-43)

सांलग्नः అరాానిన ఇచేిటువంటి శబ్దాలలో व्यापत

ृ ः–

లీనంకావడం, आयत
ु तः - సంలగనంకావడం , लग्नः -

లగనంకావడం , आसततः - ఆసకుిడు అవవడం, युततः -

యుకుిడవడం, व्यग्रः - వయగుిడవడం , तत्परः -

తతపరచడు అవవడం, మొదలగునవి మరియు చాతురయం

కలగినవాడు అరాానిన ఇచేిటువంటి శబ్దాలలో कुशलः,

सािःु , पटुः , प्रवीिः, दक्षः, चतरु ः आदद శబ్దాలలో

చాతురయం అరాానిన ఇచేిటువంటి శబ్దాలతోటి

सप्तमीववभक्तत వసుింది.

ఉదా. ● गह
ृ कमदणि लग्नः - ఇంటిపనులోో
లగనమయాయడు

● गह
ृ कमदणि व्यापत
ृ ः - ఇంటిపనులోో లీనమయాయడు

● गह
ृ कमदणि व्यग्र: - ఇంటిపనులోో లీనమయాయడు

● शास्त्रेषु तनपि
ु ः - శాసాిాలలో నిపుణుడు

● शास्त्रेषु पटुः - శాసాిాలలో పటుతవం కలగినవాడు

● शास्त्रेषु चतुरः - శాసాిాలలో చతురచడు

● युद्िे तनपुिः - యుదధ ములో నిపుణుడు

● भाषिे तनपि
ु ः - భదషణలో నిపుణుడు

● भलखने तनपि
ु ः - లేఖ్నంలో నిపుణుడు
 तनयमः 88 - (यतश्च तनिादरिम ् 2-3-41)

చాలా వాటిలోనుంచ్చ ఒకటిని ఎనునకునేపుపడు అంటే

ఎందులో నుంచ్చ ఎనునకుంటునానమో అందులో

सप्तमीववभक्तत మరియు षष्ठीववभक्तत వసాియ.

ఉదా. ● छात्रिाां छात्रेषु वा रामः श्रेष्ठः पटुतमो वा -

ఛాతురలకంటే/ఛాతురలయందు రాముడు

శేష
ి ు ుడు/ఎకుకవచాతురయం కలవాడు

तनयमः 89 - (सप्तमी पञ्चम्यो कारकमध्ये 2-3-

7)
సమయము మరియు మారాగనికి భేదము లేదా తేడాను

తెలపేటువంటి శబ్దాలలో पञ्चमी మరియు सप्तमी ఈ

రండు విభకుిలు వసాియ.

ఉదా. ● अद्य भत
ु त्वाsयां द्वयहे द्वयहाद् भोतता -
ఈరచజు తిని రండురచజుల తరావత తింటదడు

● क्रोशे क्रोशाद् वा लक्ष्यां ववध्येत ् - ఒక కిలోమీటరచ

దూరంలో ఉననలక్ష్యయనిన భేదించాల

तनयमः 90 - (वैषतयकािारे सप्तमी)

పేరమ, ఆసకిి మరియు ఆదరసూచక ధాతువులతోటి

మరియు శబ్దాలతోటి सप्तमीववभक्तत వసుింది. (क्स्नह्,

अभभलष ्, अनुरञ्ज ्, आदृ, रम ्, रततः, स्नेहः, आसततः,

अनरु ततः మొదల ైనటువంటి ఈ ఆదరసూచకమైన

ధాతువులలో, శబ్దాలలో सप्तमीववभक्तत వసుింది.

ఉదా. ● वपता पुत्रे क्स्नह्यतत - తండిరకి పుతురని యందు

స్ేనహ్ం ఉననది

● रहभस रमते - ఏకాంతములో రమిసుినానడు

● श्रेयभस रतः - శేయ

ి సుులో లీనమై ఉనానడు

● दण्डनीयाां नात्यादृतोsभत
ू ् - దండనీతిలో అతయంత
ఆదరణ ఉండకూడదు

తెలుగు వాకయములను సంసకృతములో అనువదించండి

(क) (पत ्, नम ्, पच ्) ధాతువును ఉపయోగించ్చ

వాకయనిరామణము
1) ఆశిమము యొకక వృక్షముల మీద దుముమ

పడుతుననది - आश्रमवक्ष
ृ ेशु रे िुः पततत।

2) చందురడు కొనిన కిరణములతోటి ఆకాశం నుండి కిిందకి

వసుినానడు - चन्द्रः अलपशेषैमय

द ख
ू ैः आकाशात ् अिः

आगच्छतत।

3) పరధరామనిన స్వవకరించ్చ జీవించేటువంటి వయకిి వంటనే

జాతి భరషట ుడు అవుతాడు - परिमेि जीवन ् दह सद्यः

पततत जातततः।

ి ు మైన వయకిి కింి దపడుతూ కూడా బ్ంతికి సమానంగా

4) శేష

లేవగలుగుతాడు - प्रायः कन्दक

ु पातेनोत्पतत्यायदः

पतन्नवप।
5) ఈ వచనము నీ చెవిన పడే ఉంటుంది - एतद् भवतः

श्रुततववषयमापतततमेव।

6) ఓహ్ో ! చాలా పెదా విపతిి వచ్చి పడింది - अहो, महद्

व्यसनमापतततम ्।

7) ఓహ్ో ! ఇది మంచ్చగ జరగలేదు - अहो, न

शोभनमापतततम ्।

8) సంసారంలో జనమ తీసుకునన వాళ్ీయందు ఇలాంటి

ి ఉంటదయ - आपतक्न्त दह
సంఘ్టనలు వసూ

सांसारपथमवतीिादनामेते ववषयाः।
9) నవయవవనంలో చేదు మనసుతో ఉననటువంటి వారికి

అటువంటి విషయాలే మధురంగా అనిపసాియ, దేనినైతే

వారచ ఆసావదించ్చ ఉంటదరచ - नवयौवनकषातयतात्मनश्च

तान्येव ववषयस्वरूपाण्यास्वाद्यमानातन
मिरु तराण्यापतक्न्त मनसः।

10) జంక తనవంట వంబ్డిసి ూ ఉననటువంటి రథానిన

మళ్ళీ మళ్ళీ వనుతిరిగి చూసుిననది - मग

ृ ः मुहुरनुपततत

स्यन्दने दत्तदृक्ष्टः।

11) పక్షులు ఆకాశంలో ఎగురచతూ ఉనానయ - पक्षक्षिः

आकाशे उत्पतक्न्त।
12) చేతితో విస్రినటువంటి బ్ంతి పెైకి లేసి ుంది -

पातततोsवप कराघातैः उत्पततत एव कन्दक

ु ः।

13) స్ంహ్ము చ్చననగా ఉననపపటికీ కూడా

ఏనుగులయందు దాడి చేసి ుననది - भसांहः भशशरु वप

तनपततत गजेष।ु

14) వృక్షము నుండి పండుో భూమిమీద పడుతునానయ -

वक्ष
ृ ात ् फलातन भूमौ फलातन तनपतक्न्त।

15) పుతురడు తండిరకి పరణామము చేసి ునానడు - पत्र

ु ः वपतरां

प्रणिपततत।
16) ఈశవరచనికి పరణామము చేస్ పనిని పారరంభిసాాను -

ईश्वरां प्रणिपत्य कायं प्रारभ्ये।

17) దెబ్బ మీద దెబ్బ మాటి మాటికి తగులుతుంది - क्षते

प्रहारा तनपतन्त्यभीक्ष्िम ्।

18) మీఅందరికి నమసకరిసి ునానను - अहां युष्मभ्यां

प्रिमाभम। अहां भवताां सवेषाां कृते नमाभम। अहां भवतः

सवादि ् नमाभम। अहां यष्ु मान ् नमाभम वा।

19) మేఘ్ము ఒకసారి కింి దికి వచ్చినటు

ో వంగుతుంది.

ఇంకోసారి పెైకి వళ్్ింది - मेघः उन्नमतत नमतत च।

20) బ్లహీనమైన వయకిి రాజీపడటదనికి ఇషటపడినపుపడు

అంగీకరించాల - अशततः सक्न्िमान ् नमेत ्।

21) మేఘ్ాలు నీటిని తీసుకోవడం కొరకు వంగుతాయ -

मेघाः जलां अवदातम

ु ् अवनमक्न्त।

22) శతురవుల యొకక తలను వంచాల - अवनमय

द्ववषताां भशराांभस।

23) వాళ్్ీ దేవతలకు పరణామము చేసి ునానరచ - ते

प्रिमक्न्त दे वताभ्यः।

24) బియయంతో అననమును వండుతారచ - पाचकः

तण्डुलान ् ओदनां पचतत। (द्ववकमदक िातु - पच ्)

25) ఆ విదావంసుడు పరిపకవ బ్ుదిధ కలగ నవాడు - सः

अधितीन ् बुद्या पररपतवः।

26) అతనియొకక అనిన ఆలోచనలు ఫలంచాయ - तस्य/

अमष्ु य सवादः योजनाः ववपेधचरे ।

(ख) (सप्तमीववभक्तत ని ఉపయోగించ్చ వాకయనిరామణము)

1) వారచ చాపమీద కూరచినానరచ - ते कटे आसते।

2) వాళ్్ీ పాతరలో భోజనం వండుతునానరచ - ते पात्रे

भोजनां पचक्न्त।
3) అందరిలో బ్రహ్మ ఉనానడు - सवेषु ब्रह्म वतदते।

4) బ్దలయకాలములో విదాయభదయసం చేస్ేటువంటివాళ్్ీ,

యౌవవనంలో విషయములను ఇషటపడేటువంటి వాళ్్ీ,

వృదాధవసా లో మునివృతిి కలగ నవాళ్్ీ మరియు

అంతిమసమయములో యోగం చేత శరీరానిన

వదిలపెటేటటువంటి రఘ్ువంశీయులయొకక వరు న చేసి ాను -

बालये अभ्यस्तववद्यानाम ्, यव्वने ववषयैवषनाम ्, वािदके

मतु नवत्त
ृ ीनाम ्, योगेन अन्ते तनत्ु यजाम ्, रघि
ु ामन्वयां
वक्ष्ये।

5) ఫాలుగణ శుకో పంచమినాడు వసంతాపంచమి యొకక

పరవదినం ఉననది - फालगुि शुतल पञ्चम्याम ्

वसांतपञ्चम्याः पवदददनम ् अक्स्त।

6) అతడు దరశనాలు చదివి ఉనానడు - सः अिीती दशदने।

(अिीती - तत प्रत्ययां, इन ् प्रत्ययां కాబ్టిట दशदन కరమలో

सप्तमीववभक्तत వచ్చింది)

7) అతడు వేదంయొకక ఆరచ అంగములను నేరచికునానడు

- सः वेदस्य गह
ृ ीती षट्सस्वङ्गेषु।

8) ఇందురడు దేవతలయందు సజజ నుడు మరియు రాక్షసుల

ి రచడు - इन्द्रः दे वेषु सज्जनः अवप च

యందు కూ

असरु े षु क्रूरः।
9) చరమంకొఱకు జంకను, దంతముల కొరకు ఏనుగును

చంపుతునానడు - चमदणि द्वीवपिां हक्न्त, दां तयोः हक्न्त

कुञ्जरम ्।

10) అతడు అధయయనంలో లీనమయాయడు - सः अध्ययने

तत्परः, लग्नः, सांलग्नः, यत

ु तो वा।

11) కృషు
ు డు వాయకరణంలో మరియు సాహితయంలో

నిపుణుడు - कृष्ि व्याकरिे सादहत्ये च तनपुिः दक्षः,

पटुः, कुशलः वा।

ి ు ుడు - मनुष्यािाां
12) మనుషులలో బ్ుదిధమంతుడు శేష

मनष्ु येषु वा बद्

ु िमान ् श्रेष्ठः।
13) ఈ రచజు భోజనము చేస్ ఇతడు రండురచజుల తరావత

భోజనం చేసి ాడు - अद्य भुतत्वा अयां द्व्यहे द्व्यहाद्

वा भोतता।

14) ఇకకడ కూరచిని అతడు కోిశదూరంలో ఉననటువంటి

లక్ష్యయనిన భేదించగలడు - इहस्थः सः क्रोशे क्रोशाद्वा

वेद्िम
ु ् शतनोतत, लक्ष्यां ववध्येत ् वा ।

15) అతనికి ఏకాంతములో మనసుు లీనం అవుతుంది -

तस्य एकान्ते मनः भवतत।

16) అతనికి దండనీతిలో విశావసము ఉననది - तस्य

दण्डनीतौ ववश्वासः अक्स्त।