8.

GAIA, LURRAREN
EGITURA ETA
DINAMIKA
1.HARRIEN
ZIKLOA

 Harriak aldatu, sedimentu bihurtu eta sedimentuak harri

bihurtzen dituzten prozesuen multzoa da.

2. GRADIENTE GEOTERMIKOA ETA LURRAREN

BARRUKO BEROA
8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

 GRADIENTE GEOTERMIKOA: Lurraren barrualderantz tenperatura handitzea

 Eragilea: Lurraren barrukoa eragileak

 BEROAREN SORRERAREN ERAGILEAK: Meteoritoen talkak ( talken ondorioz sorturiko

energia zinetikoa, termiko bihurtu).

GERUZEN ERAKETA
o Lurra ia guztiz urtuta zegoen duela 4,500 milioi urte.

o Urtuta egonik, materialak dentsitatearen arabera antolatuta (dentsoenak nukleorantz eta

arinenak lurrazalerantz).

o Harri urtuetatik ateratako gasak gainazalean metatu ziren=ATMOSFERAN

o Ur-lurruna kondentsatu egin zen=HIDROSFERA

o Gaur egungo sumendiak isuritako ur-lurrun eta gasek aurrekoen bolumena handitzen dute.

o Elementu erradiaktiboen desintegrazioak eta materialen higiduraren ondoriozko

marruskadurak, oraindik ere, beroa sortzen dute

o Hala ere, Lurra hozten ari da pixkanaka

3. LURRAREN OSAERA ETA EGITURA

Harriz osatutako geruza mehe eta soliadoa da.

BI MOTA:
LURRAZALA 1) AZAL KONTINETALA
2) AZAL OZEANIKOA

Lurrazalaren azpian dagoen Peridotitaz osaturako geruza da nukleoarekin muga egiten dueña.
BI MOTA:
MANTUA
1) GOI MANTUA
2) BEHE MANTUA

Metalez osatutako geruza, ugariena burdina baitu.

BI MOTA:
NUKLEOA
1) KANPO NUKLEOA
2) BARNE NUKLEOA

Página 2
 8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

Lurrazala: Geruza harritsu mehe eta solidoa da

1) azal kontinentala:granitoz osatua.
2) azal ozeanikoa: basaltoz eta graboz osatua.

MANTUA: Geruza harritsua da, Perioditaz osatuta dago ia

eta mineral nagusia olibinoa da.
-Goi-mantuaLurrazalaren oinarritik670KM-raino
sakoneraarteko zatia da.
-Behe-mantua Goi mantuak baino dentsitate handiagoa
du.

NUKLEOA: Metalez osatua dago, % 85 burdina, %5 nikela eta

%10 elementu ez-metalikoak.
-Kanpo-nukleoa: Likido egoeran dagoenez korronteak daude
eta hauek eremu magnetikoa sortzen dute.
-Barne-nukleoa: Solido egoeran dago eta 1220 bat kilometroko
erradioa duen esfera da.

Mohorovicic:
10-70km
Repetti:
670km
Gutenberg: 2900km

Lehman:
5160km

6370km

4. ETEN SISMIKOAK. LITOSFERA

Página 3
8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

ETEN SISMIKOA: Lurreko geruzen arteko banaketak, azterketa

sismologikoei esker identifikatzen eta aurkitzen direnak dira.

LITOSFERA: Goi mantuaren kanpoaldeko zatiak eta lurrazalak osatzen dute multzoa da.

 BI MOTA: 1) KontinentalaAzal kontinentala eta goi mantuaren zatia hartzen du.

2) Ozeanikoa Azal ozeanikoaren eta goi mantuaren zatia hartzen du.

Litosferaren azpikoa, tenperaturaren eta presioarengatik, nahiko likatsua da. Litosfera material
likatsu hauen gainean mugitzen da.

5. ERLIEBEEN JATORRIA ETA FIXISMOA

 TEORIA FIXISTA: Teoria hauen arabera kontinenteak finko oraingo toki berean , egon izan
dira beti.

 WEGGENER ETA MOBILISMOAREN HASIERA:

1. Orain dela 100 urte Affred Weggenerrek esan zuen kontienteak higitu egin zitezkeela
eta duela 300 milioi urte elkartuta egon zirela “pangea” eratuz.

2. Froga batzuk ( kontinenteen ahokadura, izotzaren higiduraren aztarnak, fosil berdinak

kontinente ezberdinetan) eman zituen arren, ez zuen bere teoria, kontinenteen jitoari
buruzkoa, garbi azaldu.

6. HIGIDURA BERTIKALAK. ISOSTASIA

ASTENOSFERA: Beste geruza baten proposamena

Página 4
 8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

 Joseph Berrellek esan zuen manuaren barruan, 100km-ko sakoneran, tenperatura

altuaren ondorioz, materialek gogortasuna galdu eta plastikoak bezala geratzen zirela;
geruza hari astenosfera deitu zitzaion.

 Astenosferari esker, azal zitekeen, harroen hondoa hondoratzea gainean metatutako

sedimentuengatik eta erliebeak altxatzea (higadurak pisua kentzean)isostasia
sortuko litzateke.

7. MOBILISMOAREN GARAPENA
 Orain dela 50 urte informazio ugari bildu zen ozeanoen hondoen buruz.

 Informazio hori dela eta, teoria fixistek sinesgarritasuna galdu zuten, eta kontinenteen
higikortasuna onartzen hasi ziren, sonarrari esker.

8.OZEANOEN HONDOEN HEDADURA

 1960.An, bazekiten:

1. Ozeanoen hondoa basaltoz osatua zegoela.

2. Dortsal ozeanikoa mendikate bolkanikoz osatua zegoela.

 1962.An, Harry Hessek, esan zuen dortsala azal ozeaniko berria sortzen zuen eremua zela eta
material berri horrek aurrekoari alde batea eta bestera bultzatzen diola, ozeanoen hondoa
hedatuz.

 Harrien adina zaharragoa, dortsaletik urrundu hala honek Hessen teoria babestu zuen

 Azterketa sismikoek erakutsi zuten lurrazala bakarrik ez litosfera mugitzen zela, seguruenez
konbentzio-korronteengatik.

9. PLAKEN TEKTONIKA
-1968An, aurreko ikerketa guztien ondoren, prozesu geologikoei buruzko teoria bat zen: plaken
tektonika.

-Hala ere, Wegenerrek emandako frogek eta Pangearen ideiak, oraindik ere balio dute.

Página 5
8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

ASTENOSFERA, EZ ZEGOEN GERUZA

 1914Ean, Barrel-ek astenosfera izeneko geruza aipatu zuen, isostasia azaltzeko

 Plaken tektonika garatzean, litosfera geruza horren gainean mugitzen zela ondorioztatu zen.

 Baina 1990 inguruan, Litosferaren azpian ez zegoela geruza plastiko jarraiturik frogatu zen
(ez zegoen astenosferarik) konbekzioa mantu guztian dago

PLAKEN TEKTONIKAREN FROGAK

 Benioff-en planoa: Ipar Amerikako kostan sortzen ziren lurrikara guztiak modu berezi batean
antolatuta zeudela:

1. Sakonera txikieneko gune sismikoa zutenak, kostatik hurbil geratzen zirela

2. Sakonera handietako guneak berriz, lur barruan, plano inklinatu baten antzera

 Sumendiak eta lurrikarak pla litosferikoen ertzetan daude

 Europa eta Amerika 2mm-6mm artean banatzen dira urtero

 Dortsaletan litosfera sortzen da et alboetarantz jaten da

 Plaken talkaren ondorioz sortzen dira mendikateak.

10. PLAKA LITOSFERIKOAK

 Bi litosfera mota: ozeanikoa eta kontinentala

 Desberdintasunak:

1. Ozeanikoa meheagoa da kontinentala baino

2. Ozeanikoan, batibat, basaltozko harriak; kontinentalean, granitozkoak

 Basaltoa, granitoa baino dentsitate handiagoko harria denez, litosfera ozeanikoa litosfera
kontinentala baino dentsoagoa da eta mantuan hondora daiteke

HIRU MOTATAKO PLAKAK DAUDE:

-PLAKA OZEANIKOAK: Litosfera ozeanikoz bakarrik osatuak. (ozeano barekoa,cocosekoa,

nazcakoa).

-PLAKA KONTINENTALA: Litosfera kontinentalez bakarrik daude osatuta (Arabiako plaka).

Página 6
 8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

-PLAKA MISTOAK: Litosfera kontinentala eta ozeanikoa dute. Plaka gehienak mota horietakoak
(Eurasiakoa eta Afrikakoa).

PLAKEN ERTZETAKO HIGIDURA ERLATIBOAK

o Plaken ertzetan, bi plaka edo gehiagok elkarri eragiten diete.

HIGIDURA HORIEKIN LORTUTAKO PROZESU GEOLOGIKO NAGUSIAK

1. Tarteko sismikotasuna, bolkanismo handia, ozeanoen hondoen hedapena

2. Sismikotasun handia, bolkanismoa, sumendi-erliebeen eraketa

3. Sismikotasuna

11. PLAKEN ERTZETAKO PROZESU

GEOLOGIKOAK
Ertz eraikitzaileak dortsal ozeanikoak dira

Página 7
8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

Ezaugarriak:

1. Haustura-eremuak dira, pitzadurak dituztenez jarduera bolkaniko handia sortzen da

2. Beraz, bolkanismoak daudenez azal ozeanikoa sortzen da

3. Konbekzio-korronte dibergenteek distentsio-esfortzu sortzen dituzte, eta distentsio-

esfortzu horiek hausturaren bi aldeak banatzen dituzte.

4. Magmak barrutik egiten duen presioak hausturaren bi ertzak altxatzen ditu, dortsalaren
erliebea sortuz.

5. Bi ertzen artean geratzen da hausturak betetzen duen sakonunea, Rift sakonunea.

6. Rift eremuetan iturri hidrotermalak sortzen dira zenbait kasuetan.

ERTZ PASIBOAK. FAILA ERALDATZAILEAK

 Dortsalak sigi-saga (zig-zag) egiten duten haustura etenak dira.

 Dortsalak eten egiten dira eta eremu horri faila eraldatzailea esaten zaio.

 Ebakidura-higidura oso aktiboa dutenez sismikotasun handia sortzen dute.

ERTZ SUNTSITZAILEAK. SUBDUKZIO-EREMUAK

 Subdukzio-eremuetan, litosfera ozeanikoa tolestu eta mantuan hondoratzen da.

 Hondoratzen den plaka ozeanikoa izaten da.

 EZAUGARRIAK:

a) Litosfera ozeanikoa suntsitzen da.

b) Sismikotasuna handia da.

c) Magmatismoa sortzen da.

d) Gaineko plaka loditu mendikate bolkaniko edo sumendi uharte at sortuz.

e) Metamorfismoa.

TALKA ERTZAK. TALKA-OROGENOAK

Página 8
 8.GAIA, LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

 Litosfera kontinentala ezin da azpira sartu, granitoak ez baitu behar adinak dentsitatea
mantuan hondoratzeko

 Bi plaka kontinentalek talka egiten dutenean, bat bestearen gainean geratzen da eta higidura
konbergentea gelditu egiten da.

 EZAUGARRIAK

I. Litosfera kontinentala loditu.

II. Bi plaken artean metatuta zeuden sedimentuak jostura-eremuetan pilatuta geratzen

dira, talka orogenoa osatuz.

III. Igoera isostatikoak.

IV. Metamorfismoa eta magmatismoa eragiten du.

V. Sismikotasun handia.

Página 9