; DAI HOC KINH TE QUOC DAN

NGAN HANG - T A I CHINH

MON TAI CHiNH TIEN T E

u bien: TS. Cao Thj Y Nhi

TS. D3ng Anh Tuan

Giao trinh
 TRUONG DAI HOC KINH TE QUOC DAN
v ie n n g A n h A n g - t A i CHlNH
bo MON LY THUYET TAl CHINH TlEN TE
--------- --------------------

Dong Chu bieti: TS. Cao Thj Y Nhi

TS. Dang Anh Tuan

Giao trinh
LY THUYET TAI CHINH TIEN TE ■

NHA XUAT BAN DAI HQC KINH TE QUOC DAN

2016
 M yc Lye

M gcLgc
DANH M g c BANG xi
DANH MgC Bl£U DC VA H)NH VE xii
L d l hOI DAU 1
Chuvng 1: T<i>NG QUAN V£ TAi CHINH VA Tl£N T f 3
1.1.Nguon goc va ban ch it cua tien t? 3
1.t .1. S i/ ra <J6m cua ti&n t$ 3
1.' .2. B in c h it cua tiln t§ 5
1.2. Chirc nang cua ti&n t? 6
1.2.1. C hirc nSng ti4n t$ theo quan d ilm cua Karl Marx 6
t.2.1.1. Chi>c nSng thir6c do gi& trj 6
f .2.1.2. C h irc nSng phirong ti$n lu’u thong 6
'.2.1.3. C h irc nSng phu’orng ti§n thanh to&n
.2.1.4. C h irc n3ng phirang ti$n c it trO
.2.1.5. C h irc nSng ti&n t$ t h i gidi
1.2.2. C hirc nSng ti&n t$ theo quan d ilm cua c ic nhdi kinh t& hoc hi$n dgi
.2.2.1. D on vj do lirdrng gi£ trj
.2.2.2. Phu'O’ng ti$n trao d6i 8
.2.2.3. Phirong ti$n d y tr& v& m$t gi& trj 9
1.3.Vai tro cua ti&n te 10
1.3.1. Vai trd cua ti&n t$ trong q u in ly kinh t6 vT mo cua nh& nude. 10
1.3.2. Vai tr6 cua ti&n t$ trong hogt d$ng kinh t& vi m6 11
1.4. Si/ phat trien cac hinh thai tien t? 12
1.<.1. Ti&n t$ b in g h&ng h o i 12
1.*.2. Ti&n phu hi$u 13
1.*.3. Ti&n ghi s6 20
1.5.Khoi tien t? 20
1.5.1. Kh6i ti&n t$ M1 21
1.5.2. Kh6i ti6n t$ M2 21
1.5.3. Kh6i ti&n t$ M3 22
1.5.4. Kh6i tien t$ L 22
1.6. Luoi thong tien t$ 22
1.6.1. Kh£i ni$m 22
1.6.2. C&c hinh thirc lu’u thong ti&n t$ 22

i
 1.6.2.1. Liru thong bang tiln mat 22
1.6.2.2. L ltu thong khong bang tiln m$t 22
1.6.3. Quy lu$t lu’u thong cua tiln t£ 23
1.7. C he dp tien t? 24
1.7.1. C h i d§ song ban vj 24
1.7.2. C h i dO b in vj ti&n v in g 25
1.7.3. C h i d$ ban vj vang th6i 25
1.7.4. C h i d$ ban vj vang h6i d o ii 25
1.7.5. C h i d$ ban vj ngogi t§ 26
1.7.6. C h i d§ b in vj tiln g ily khong c h u y ln d li ra v in g 26
1.8. Ban chat cu a tai chinh 27
1.8.1. S y radd/i cua tai chinh 27
1.8.2. Ban c h it cua tai chinh 27
1.9. C h ir c nang cu a tai ch in h 28
1.9.1. C h irc nang phan phoi 28
1.9.2. C h irc nang giam sat 29
T ir khoa 30
Cau hoi dn tap 30
Chu-o-ng 2: T O N G Q U A N V £ H $ T H d N G T A l CHINH 31
2.1. C au true va chi>c nang cu a hp thong tai chinh 31
2.2. Thj trircm g tai ch in h 34
2.3. C a c trung gian tai ch in h 36
2.4. Q u in ly nha nu’O’c do i v6>i h£ thong tai chinh ' 40
2.5. S y phat trien cu a h§ thong tai ch in h V ift Nam 42
T ir khoa 47
C au h6i on tgp 48
Chu’O’ng 3: N G A N S A C H N H A Nl/CXC 49
3.1. Tdng quan v l ngan sa ch nha nu,6 c 49
3.1.1. Ban c h it cua ngan sach nha nutfc 49
3.1.1.1. B in c h it cua NSN N 49
3.1.1.2. Khai ni$m v l N SN N 52
3.1.2. Vai tr6 cua N SN N d6i v&\ n ln kinh t l qu6c d&n 53
3.1.2.1. N SN N la c6ng cy tai chinh quan trpng n h lt d l cung irng nguon
tai chinh cho hogt d§ng cua b$ may nha nu,6,c 53
3.1.2.2. N SN N la cong cy d ilu tilt vT m6 n ln kinh t ! 54
3.2. Thu ngan sa ch nha n iro c 59
3.2.1. Khai ni£m thu ngSn sach nha m/dc 59

ii
 3.2. 1 . 1 . Khai nipm 59
3.2.1.2. Ban chat thu N SN N 59
3.2.2. 0^c <Ji4m thu NSNN 59
3.2.3. Npi dung thu NSN N 60
3.2.3.1. Xet theo tac dyng cua cac khoan thu vcci qua trinh can d6i ngan
sach, thu NSN N bao gom cac khoan: 60
3.2.3.2. Xet theo ngu6n hinh thanh cac khoan thu 62
3.3. Chi ngan sach nha nu,6,c 65
3.3.1. Khai nipm 65
3.3.2. B $ c diem chi N SN N 65
3.3.3. N$i dung chi NSN N 66
3.3.3.1. Theo chi>c nang, nhi^m vy cua Nha n u w 66
3.3.3.2. Theo tinh ch£t cua cac khoan chi NSNN 66
3.4. Tham hyt ngan sach nha nird’C 69
3.4.1. Khai quat ve tham hyt NSN N 69
3.4.1.1. Can d6i NSNN 69
3.4.1.2. Tham hyt NSN N 71
3.4.2. Nguyen nhan gay ra tham hyt NSNN 73
3.4.2.1. Nh6m nguyen nhan khach quan 74
3.4.2.2. Nhom cac nguyen nhan chu quan 74
3.4.3. Anh huang cua tham hyt NSNN 76
3.4.3.1. Tac dOng cua tham hyt NSNN den yeu to Ipm phat 76
3.4.3.2. Tac dpng cua tham hyt NSNN den lai suat va dau tir 77
3.4.3.3. Tac d§ng cua tham hyt NSNN den can can thirang mai va ty gia
hoi d o ii 78
3.4.3.4. Tac d$ng cua tham hyt NSNN den tin g tru-ang kinh te quoc gia 79
3.4.4. G iii phap hgn che va khSc phyc h$u qua tham hyt NSN N 80
3.4.4.1. P h it hanh ti&n 81
3.4.4.2. Vay np 81
3.4.4.3. TSng thue 84
3.4.4.4. C lt gicim chi tieu nhSm g iim tham hut NSNN 84
3.4.4.5. S ir dyng d y trCr ngogi h6i 85
3.5. To chu>c he thong NSNN va phan cap NSNN 85
3.5.1. To chirc hp thong ngan sach nha n ifPc 85
3.5.2. Phan c ip ngan sach nha nu^c 88
3.6. Nam ngan sach va chu trinh ngan sach 88
3.6.1. Nam ngan sach 88

iii
 3.6.2. Chu trinh ngan s ic h 89
3.6.2.1. L ip d y to in n g in s ic h 89
3.6.2.2. C h ip h in h ngan s ic h 90
3.6.2.3. Q u y lt to in ngan s ic h 90
3.7. Chinh sach tai khoa 90
3.7.1. K h ii ni$m 90
3.7.2. M yc tieu cua chinh s ic h t ii kh6a 91
3.7.3. C i c cong eg cua chinh s ic h t ii kh6a 92
3.7.4. Cac quan di&m hogch djnh chinh s ic h t ii kh6a 92
3.7.5. T ic d§ng cua chinh s ic h t ii kh6a 94
3.7.5.1. Chinh s ic h t ii kh6a vdi s y tin g trir&ng kinh te 94
3.7.5.2. Chinh s ic h t ii kh6a trong n g in hgn t ic dpng t6i s in liryng v i ty
g i i hoi d o ii 94
3.7.5.3. Chinh s ic h t ii kh6a t ic d$ng d4n ti4t ki$m, tieu dung c i nhan -
(Thuyet can b in g Barro-Ricardo) 97
3.7.5.4. Chinh s ic h t ii kh6a vdi s y c in b in g c in c in thircmg mgi 97
3.7.6. C i c y6u to in h hutfng d in hi$u q u i cua chinh s ic h t ii khoa 97
3.7.6.1. NhOng trd nggi v i chinh trj c in trd chinh s ic h t ii kh6a 97
3.7.6.2. D § tre trong p h it huy hi$u q u i cua chinh s ic h t ii khoa 98
3.7.6.3. S y ph6i hyp giCra chinh s ic h t ii kh6a va chinh s ic h tiin t$ 98
Tip khoa 100
C a u h d id n tg p 100
Chu-ang 4: TAl CHINH DOANH NGHI$P 101
4.1. NhOng van de chung ve tai chinh doanh nghi?p 101
4.1.1. K h ii ni$m 101
4.1.2. Myc tieu, vai tr6 v i t6 chirc quan ly t ii chinh doanh nghi^p 108
4.2. Nguon von va phu,oing thirc huy dpng von cua doanh nghi^p 111
4.2.1. Nguon v6n chu so hCru 111
4.2.2. Ngudn vdn vay 117
4.3. Quan ly tai s in co djnh cua doanh nghipp 127
4.3.1. C o c iu t ii s in c6 djnh 127
4.3.2. K h iu hao t ii s in c6 djnh 128
4.4. Quan ly tai s in liru dpng cua doanh nghipp 131
4.4.1. Cc i c iu v i phan logi t ii s in lu’u d§ng 132
4.4.2. Q u in ly h in g h6a v£t tu1t in kho 134
4.4.3. Phan tich v6ng quay v6n lu’u d§ng 135
4.5. Q uin ly dy an d iu tu>cua doanh nghi$p 136
4.5.1. D y i n d iu tu1cua doanh nghi$p 136
4.5.2. C i c chi tieu sir dyng ra quyet djnh d iu tu> 138

iv
T ip khoa 147
C a u h d id n t g p 147
Chu-o-ng 5: TiN D y N G 148
5.1. Nguon goc va ban chat tin dung 148
5.1.1. S y hinh thanh 148
5.1.2. B^n c h it tin dyng 149
5.1.3. Vai tro cua tin dyng 150
5.2. C a c hinh thu-c tin dung 151
5.2.1. Tin dyng ngan hang 151
5.2.2. Tin dyng thu’O’ng mgi 157
5.2.3. Tin dyng nha n ifd c 160
5.2.4. Cho thue tai chinh 167
Ti> khoa 173
C a u h o id n t g p 174
Chu-o-ng 6: TH| T R U O N G TAI C H lN H 175
6.1. Khai quat ve thj truxpng tai chinh 175
6.1.1. Khai ni$m thj trirdyng tai chinh 175
6.1.2. C h ifc nang va vai tr6 cua thj tru in g tai chinh 186
6.1.3. Cac chu the tr§n thj trifdmg tai chinh 180
6.2. Cau true cua thj tripong tai chinh 182
6.2.1. Thj tru in g n y va thj tru in g von co phan 182
6.2.2. Thj trirceng c ip m§t va thj trirdng c ip hai 183
6.2.3. Thj trmbng tap trung va thj tru in g phi tap trung 185
6.2.4. Thj trim ng tien t$ va thj tru’dmg v6n 186
6.2.5. Thj tru in g chinh thCrc va thj tru in g phi chinh thicc 188
6.3. Cac cong cy cua thj truxpng tai chinh 188
6.3.1. c a c cono cy cua thj tru in g tien t§ 189
6.3.2. Cac cong cy tren thj tru in g von 191
T ip khoa 195
Cau hoi on tgp 195
C hu’O’ng 7: C A C T 6 CHl>C TAl CHINH T R U N G GIAN 196
7.1. Phan tich kinh te ve c iu true tai chinh 197
7.1.1. Nh&ng v in d& co ban v i c iu true tai chinh 197
7.1.2. Phi giao djch va c iu true tai chinh 200
7.1.3. Rui ro va c iu true tai chinh 202
7.2. Tong quan ve trung gian tai chinh 209
7.2.1. S y ra ddi cua he th6ng trung gian tai chinh 209
 7.2.2. Vai tro va chifc n§ng cua cac trung gian tai chinh 212
7.2.3. Mpt so trung gian t&i chinh phi ngan hang 215
Tip khoa 233
Cau hoi on t$p 234
Chu-o-ng 8: LAI SUAT 235
8.1. Khai nipm ve lai suat va each tinh lai 236
8.2. Mpt so phan biet ve lai suat 239
8.2.1. Lai s u it danh nghTa v& lai s u it ho&n von 239
8.2.2. Ty s u it Iq1! nhugn 240
8.2.3. Lai s u it thyc v& lai s u it danh nghTa 241
8.3. Ly thuyet ve lippng cau tai san 242
8.4. Cac yeu to tac dong den lai suat 243
8.4.1. Ly thuyit ve cung c iu v6n vay 244
8.4.2. Ly thuyet v§ s y u-a thich thanh khocin hay mo hinh cung c iu tiln 250
8.5. Cau true cua lai suat 253
8.5.1. C iu true rul ro 253
8.5.2. C iu true ky hgn 255
8.6. Cac logi lai suat chu yeu tren thj tru’dng tai chinh 258
8.7. Lai su it o’ vipt nam 260
Tip khoa 262
Cau hoi on tap 263
Chu-o-ng 9: NGAN HANG THU’O’NG MAI 265
9.1. Ljch sip phat trien cua ngan hang thu-o-ng mai 265
9.1.1. Giai dogn so khai 265
9.1.2. Giai dogn pho c$p 266
9.1.3. Giai dogn da nSng 266
9.1.4. Giai dogn hi£n dai 267
9.2. Khai nipm ngan hang thu-ong mai 267
9.3. Chipc nang cua ngan hang thu-o-ng mai 268
9.3.1. Trung gian tin dyng 268
9.3.2. C hirc nang tgo ti&n 268
9.3.3. Trung gian thanh to&n 269
9.4. Bang can doi tai san cua ngan hang thiro-ng mai 269
9.4.1. Nguon v6n 270
9.4.2. T&i s^in 273
9.5. Hoat dpng co- ban cua ngan hang thipo-ng mai 274
9.5.1. Hogt dpng huy dpng v6n 274

vi
 9.5.2. Hogt dpng cho vay 275
9.5.3. Hogt dpng cung cap djch vg 278
9.6. Quan ly hogt dpng ngan hang thuwig mgi 282
9.6.1. Mgc dich quSn ly hogt dQng NHTM 282
9.6.2. Quan ly ngu6n v6n 283
9.6.3. Quan ly tai san 283
9.6.4. Quan ly thanh khoan 285
9.6.5. Quan ly von chu so hu’u 293
9.6.6. Quan ly rui ro lai s u it 295
Tip khoa 303
Cau hoi on tap 303
Chu<o-ng 10: QUA TRINH CUNG UNG Tl£N TE 305
10.1. Lu’p’ng tien cung ipng va cac tac nhan tham gia vao qua trinh
cung ipng tien te 305
10.1.1. Lifgng tien cung irng 305
10.1.2. Cac tac nhan tham gia vao qua trinh cung ung ti&n tg 306
10.2. Ngan hang trung U’O’ng va qua trinh cung cap tien dg> trip cho cac
ngan hang thu’O’ng mgi 307
10.2.1. Bang can doi tai sSn (t6m tit) cua ngan hang trung u’O’ng 307
10.2.2. Qua trinh ngan h&ng trung u’O’ng cung c ip tien dg- trip cho ccic
ngan hang thirang mai 310
10.3. Qua trinh tao tien gu>i cua ngan hang th u ’O’n g mai 312
10.3.1. Qua trinh tgo tien grn cua mpt ngan hang thu’ang mgi dpc lap 312
10.3.2. Qua trinh tgo tien gi>i cua he thdng ngan hang thu’O’ng mgi 314
10.4. Qua trinh thu hep bQi so tien gi>i 317
10.5. H^ so nhan tien va nhipng han che cua mo hinh do,n 320
10.5.1. Hg so nhan tiln 320
10.5.2. D in x u it cong thicc tinh b$i s6 tien gi>i 322
10.5.3. NhQng hgn ch& cua m6 hinh do,n 324
10.6. Mo hinh lipyng tien cung ipng day du 325
10.6.1. Dan xu it so nhan tien 325
10.6.2. Phan tich cac nhan to t&c dpng den so nhan tien 329
10.7. Quan iy lu’p’ng tien cung ipng 332
Tip khoa 334
Cau hoi on tap 334
Ch u’O’ng 11: CAU Tl£N TE 335
11.1. Hpc thuyet so lu’p’ng ve cau tien 335
11.1.1. Phu’ong trinh trao doi 335
11.1.2. Hpc thuyet so lu’p’ng ve c iu tien tp 336

vii
 11.2. Ly thuyet cua keynes ve c iu tien 338
11.3. Hpc thuyet s6 iu’O’ng tien t§ hi?n dai cua friedman 340
11.4. Chung cu>thyc nghi$m v4 c iu tien t$ 342
T ip khoa 344
Cau hoi va on t?p 344
Chu’O'ng 12: NGAN HANG TRUNG LfONG 345
12.1. Ljch su> hinh thanh 345
12.2. Mo hinh cua ngan hang trung u’O’ng 347
12.2.1. Ngan hang trung irong tryc thuOc chinh phu 347
12.2.2. Ngan hang trung u’O’ng d$c l$p vdi chinh phu 348
12.3. Chirc nang cua ngan hang trung u’O’ng 348
12.3.1. Phat h&nh ti&n va di&u tiit liryng tiin cung im g 348
12.3.2. Ngan hang cua cac ngan hang 351
12.3.3. Ngan hang cua chinh phu 352
12.4. Ngan hang Nha m w c Vi#t nam 353
12.4.1. Ljch sir hinh thanh va phat triin 353
12.4.2. C hirc nang, nhi$m vy va quyen hgn cua Ngan hang Nha nu,6,c Vi?t
Nam 356
12.4.3. Mo hinh t6 chirc cua Ngan hang Nha nifdc Vi?t Nam 358
12.5. Ngan hang trung u’O’ng mpt so quoc gia tren the giai 361
12.5.1. Ngan hang trung u’ong d cac quoc gia phat triln 361
12.5.2. Ngan hang trung u’O’ng a cac quoc gia dang phat trien va nen kinh
te m6i noi 368
12.5.3. Ngan hang trung u’O’ng a cac quoc gia c6 n in kinh te chuyen doi 370
12.5.4. Ngan hang trung u’O’n g da quoc gia d c&c n in kinh te 371
Tir khoa 373
c a u hdl On t^p 373
Chu’O’ng 13: CHlNH SACH TifeN TE 374
13.1. Vj tri va nhi$m vu cua chinh sach tien t$ 374
13.1.1. Vi tri 374
13.1.2. Nhi$m vy 375
13.2. Quan diem ve chinh sach tien t? 375
13.3. Myc tieu 376
13.3.1. M yc ti§u cu6i cung 376
13.3.2. M yc tieu trung gian 384
13.3.3. M yc tieu hogt d§ng 385

viii
 13.4. Cong cu cua chinh sach ti&n t? 385
13.4.1. Cong cy chi4t k h lu va t^i c h ilt k h lu 385
13.4.2. Ty l§ d y trO bat bu$c 386
13.4.3. Nghi^p vy thj trifim g m& 388
13.4.4. Hgn mCfC tin dyng 389
13.4.5. Kiem soat lai s u it 390
13.4.6. Ty gia 390
13.5. Co* che truyen tac dpng cua chinh sach tien te 390
13.5.1. Kenh lai s u it 390
13.5.2. Kenh tin dyng 391
13.5.3. Kenh gia cac tai s in khac 391
13.5.4. Kenh ty gia 392
13.6. Moi quan hp giOa chinh sach tien te va chinh sach tai khoa 392
13.6.1. Co sd ly lu|n v4 s y ph6i hyp giCra chinh sach tai khoa va chinh
sach tien t$ trong d iiu tiet kinh te vT mo. 392
13.6.2. M6i quan he tac dpng qua Igi giOa chinh sach tai khoa va chinh
sach ti&n tp trong vipc thyc hipn cac myc tieu kinh te vT mo 394
13.7. Chinh sach tien tp cua ngan hang nha niroc Vipt Nam nam 2013 396
T ip khoa 401
Cau hoi on t$p 401
CHU’O’NG 14. LAM PHAT 402
14.1. Khai nipm va cac quan diem ve lam phat 403
14.1.1. Cac quan diem ve igm phat 403
14.1.2. Do lu’b’ng Igm phat: 407
14.2. Phan loai l?m phat 411
14.2.1. Can c y vao m$t djnh iLfyng 411
14.2.2. CSn c y vao mat dinh tinh 416
14.2.3. Can c y theo m ifc d§ cua ty Ip Ipm phat 417
14.3. Nguyen nhan gay ra Ipm phat 420
14.3.1. Lgm phat do luvng ti&n cung Ceng 420
14.3.2. Lpm phat do theo duoi myc tieu cong an vi$c lam (gilm ty l$ th lt
nghi^p) 425
14.3.3. Lpm phat do tham hyt ngan sach chinh phu k6o dai 429
14.3.4. Lpm phat do bien d§ng cua ty gia hoi doai 429
14.4. Tac dpng cua Igm phat 430
14.4.1. Lgm phat va lai s u it 430
14.4.2. Tac d$ng d6i vdi san lu’p’ng 431
 14.4.3. Tac d§ng d6i vdi phan ph6i ipi thu nh$p va cua cai 431
14.4.4. Tac dpng den c a c iu kinh t l 433
14.4.5. Tac dpng den hi$u q u i kinh t l 433
14.4.6. Lpm phat va np qu6c gia 434
14.5. Bi$n phap chong lam phat va on djnh tien tp 436
14.5.1. Ch6ng Ipm phat b in g c&ch hpn c h i su>c c iu tong gpp 436
14.5.2. G ia tang sire cung t6ng g§p 436
14.5.3. Van hanh chinh sach tien tp th lt chat 436
14.5.4. V?n hanh chinh sach tai kh6a: th lt chgt chi tieu ngan sach nha
n ifd c 437
14.5.5. Ki&m soat ipm phat tir nghi^p vg mua ban ngo?i tp 437
TCpkhoa 438
Cau hoi on t?p 438
Chu’O’ng 15: TAI CHlNH QU6C T£ 439
15.1. Thj trircmg ngogi hoi 439
15.1.1. Khai ni$m va vai tro cua thj tru in g ngopi hoi 439
15.1.2. C ac chu t h l tham gia hogt dpng cua thj tru’dng ngopi hoi ^ 440
15.2. Ty gia 441
15.2.1. Khai nipm va vai tro cua ty gia 441
15.2.2. Ty gia dai hgn 444
15.2.3. Ty gia n g in hpn 450
15.2.4. Can thi§p ty gia va lu-png tien cung Cfng 455
15.3. Can can thanh toan 457
15.4. Sy> phat trien cua hp thong tai chinh quoc te 460
15.5. Cac to chu-c tai chinh quoc te 464
15.5.1. Quy tien tp quoc te 464
15.5.2. Ngan hang The gi&i 465
15.5.3. C ac t6 chirc tai chinh qu6c te khac 466
Tip khoa 467
Cau h6i on tpp 467
DANH M y c TAI LIEU THAM KHAO 469

X
 DANH M yC BANG

B in g 2-1. Cac to chirc tai chinh trung gian tieu bieu a Vipt N a m ...................... 39

Bang 2-2. Cac ca quan q u in ly nha nu’b’c trong ITnh v y c tai chinh tien tp &
Vipt N a m ............................................................................................ 42

Bang 2-3. Mpt vai so li$u ve hogt dpng cua hp th6ng ngan hang Vipt Nam tgi
thoi diem 31/12/2013......................................................................... 45

Bang 2-4. S6 lu’p’ng cac t6 chirc tin dyng d Vipt Nam cuoi nam 2 0 1 3 .............. 45

B in g 2-5. Mpt vai so lipu ve S o giao djch chirng khoan TP.Ho Chi Minh thdi
diem 24/4/2014.................................................................................. 46

B3ng 2-6. MOt vai s6 li$u ve Sd giao djch chirng khoan Ha N<Ji thdri d ilm
24/4/2014.......................................................................................... 46

Bang 4-1............................................................................................................. 139

Bang 4-2............................................................................................................. 143

Bang 8-1. So sanh s y khac bipt giira lai do,n va lai kep..................................... 237

B in g 8-2. Gia tri tirang lai cua 100 dong d iu tir v6i lai s u it 8%/nam............... 237

B in g 8-3. Lai suat tren thj tru in g lien ngan hang 29/4/2014............................. 261

Bang 9-1. Quy mo va mire dp tang tru’dng von cua h$ thong tai chinh tin dyng
Viet Nam 2 0 1 2 -2 0 1 5 ........................................................................ 272

Bang 9-2. Quy mo va toe dp tang trirong von chu sd hiru mpt s6 ngan hang
Vipt Nam niem yet giai dogn 2013 - Quy 1/2015................................ 272

bang 10-1. c a n d6l tai san don gian cua ngan hang trung iro'ng...................... 307

B in g 14-1. Tac d$ng cua m§t cu s6c d in ty l$ igm ph a t................................... 406

B in g 14-2. Ty l$ Igm phat CPI trung binh h ln g nam o’ cac qu6c gia cong
nghipp tir nam 1970 - 1990 .............................................................. 411

Bang 15-1. Ty gia ngogi tp (trich)........................................................................443

Bang 15-2. Ty gia giOa EU R va mpt s6 d6ng tiln k h a c ......................................443

Bang 15-3. T6m t it cAc yeu to lam thay doi ty gia dai h g n .................................449

Bang 15-4. Can can thanh toan rut gpn cua Nhgt Ban nam 2011 ..................... .459
 DANH MVC BIEU DO VA SO DO, HINH VE

Hinh 2-1. C iu true cua hg th6ng tai chinh.......................................................... 33

Hinh 4-1. S a do mo t i hogt d$ng cua doanh nghi#p......................................... 104
Hinh 4-2. Sa d6 c ic m6i quan h$ tai chinh doanh nghi$p chu y 4 u ................... 105
Hinh 4-3. N P V va ty l$ c h iit k h iu ....................................................................... 142
Hinh 4-4. Li/a chon m$t trong 2 di/ An lyi trir n h a u ........................................... 144
Hinh 5-1. Cho thu§ tai chinh hai b§n.................................................................. 168
Hinh 5-2. Cho thue ba b e n ................................................................................ 168
Hinh 5-3. Mua va cho thue Igi............................................................................ 169
Hinh 5-4. Cho thue tai chinh gi&p lirng............................................................... 170
Hinh 7-1. Phirang thCrc t ii try v6n cua c ic doanh nghi$p My 1970 - 1976....... 197
Hinh 7-2. D6ng ti&n trong n in kinh tS................................................................. 214
Hinh 7-3. Hogt d$ng cua quy d iu tip.................................................................. 223
Hinh 8-1. Du^ng c iu v6n v a y ........................................................................... 245
Hinh 8-2. Nhu c iu vay v6n tang lam difd/ng c iu djch p h ai................................ 246
Hinh 8-3. T6ng nhu c iu vay np trong nen kinh t i .............................................. 246
Hinh 8-4. Bip&ng cung v 6 n ................................................................................ 247
Hinh 8-5. Lai s u it c&n b in g tren thj tru’drng....................................................... 248
Hinh 8-6. T ic d$ng cua tang trip&ng kinh t i iam lai s u it ta n g........................... 248
Hinh 8-7. Hi$u irng Fish er................................................................................. 249
Hinh 8-8. Tac d$ng th im hyt ngan sach cua chinh phu t6n lai s u it ................... 250
Hinh 8-9. Birdrng cung, c iu t i l n ........................................................................ 251
Hinh 8-10. S i/ djch chuyin cua du’drng c iu tiin do tac dQng cua thu nh$p va
mi>c gia c i ....................................................................................... 252
Hinh 8-11. S y djch chuyen cua duVng cung tien khi luvng cung ti4n tang len...... 252
Hinh 8-12. Oifdrng lai s u it hoan v6n cua trai p h iiu chinh phu........................... 255
Hinh 8-13. Cong b6 lai s u it di&u hanh cua NHNNVN tr§n internet................... 261
Hinh 13-1. D iin bien Igm phat d Vi$t Nam trong m$t s6 n § m ........................... 397
Hinh 13-2. Hogt d§ng cua thj tru in g tiin t$ nam 2012 - 2013 .......................... 398
Hinh 13-3. Thj trirdrng ngogi t$ va thj tru’drng vang nam 2013 ........................... 399
Hinh 14-1. Lgm phat do luvng tiin cung ling tang li§n tgc va k6o d a i.............. 424

xii
H'nh 14-2. Lgm phat do c iu k e o ........................................................................ 426
H'nh 14-3. Lgm phat do chi phi d i y ................................................................... 427
H'nh 14-4. Lgm phat do cung va c iu t ic dpng tdi san lu’p’n g ............................ 431
H'nh 15-1. Bu’d’ng c iu d6i vdi E U R ................................................................... 446
H'nh 15-2. Bu’d’ng cung d6i vdi E U R ................................................................. 446
H'nh 15-3. Can b in g tren thj tru in g ngogi h6i................................................... 447
H'nh 15-4. Nhu c iu mua E U R tang iam du^ng c iu EUR djch p h a i.................. 448
H'nh 15-5. N3ng suat lao dpng tang cao hon 6 My lam tang nhu c iu nhap k h iu
hang hoa vao chau Au iam d6ng EUR giam gia trong dai hgn............. 449
H'nh 15-6. Can b in g tren thj tru’d’ng ngogi h6i n g in hgn................................... 452
H'nh 15-7. S y tang len cua lai s u it tiin gi>i ngogi t$ iam du^ng R F djch phai
va d6ng npi t$ g iim g ia .................................................................... 453
H'nh 15-8. Lai s u it n§i t$ tang lam RD djch phai va n$i t$ tang g ia .................. 454
H'nh 15-9. Lgm phat d y tinh cua n$i tp tang len iam difdyng R F djch p h ii nhiiu
ho’n so v6i di/dxng RD va ty gia giam xu6ng..................................... 454
H'nh 15-10. Thay doi trong luvng ti&n cung irng va ty gia................................. 456
H'nh 15-11. Can thipp trong tru in g hyp d6ng tien du’p’c djnh gia c a o .............. 462
H'nh 15-12. Can thi^p trong tru in g hyp d6ng n$i tp d u y c djnh gia t h ip .......... 463
Sc d6 12-1. Mo hinh t6 chii’c cua Ngan hang Nha n u ta Vi$t N a m ...................
.......................................................................................................... 358
S<? do 14-1. Quan hp g iy a Igm phat, giam phat va thi§u p h a t........................... 409

xiii
 LOI NOI DAU

Tai chinh va tien te la ITnh vuc khoa hoc vd cung phong phu, hap dan,
song hanh cung kinh te hang hoa thi trucmg. Trong qua trinh phat trien kinh
te - xa hoi a moi quoc gia, cac chinh sach ve tai chinh, tien te nhanh chong
tro thanh mot trong nhimg chinh sach quan ly vi mo quan trong bac nhat
cua nha nude. Cac khoa hoc ve tai chinh, tien te con la cong cu hang dau
trong hoach dinh quan ly vd quan tri kinh doanh cua cac ca quan, don vi,
doanh nghiep...
V&i y nghTa dac biet do, cuon “Giao trinh Ly thuyet Tai chinh - Tien
te ” nay khong chi nhdm trang bi nhung kien thirc co ban ve tai chinh vd tien
te cho nguai hoc tai cac ca sa giao due dai hoc a Viet Nam, ma con la tai
lieu tham khao quy, “cam nang ” thuang nhat tin cay cho cac nha quan ly,
quan tri kinh doanh vd nhimg ai muon tim hieu ve ITnh vuc khoa hoc day
hap dan nay.
Cuon giao trinh nay duac bien soan tren ca sa ke thira co chon loc tir
cuon “Tien te, ngan hang vd thi truang tai chinh " cua Frederic S.Mishkin
nam 1995 vd giao trinh “Ly thuyet tai chinh - tien te ” xuat ban nam 2002
do PGS.TS. Nguyen Huu Tai chu bien cung mot so giang vien tham gia bien
soan vd duac phat trien tren ca so khao cuu mot so tai lieu co lien quan
trong vd ngoai nuac. Khoi tri thirc duac kien tao bai tinh ke thira, Viet Nam
vd hien dai, hy vong cuon giao trinh nay dem den cho nguai doc nhieu thu
vi trong viec kiem tien mot cach chan chinh vd sir dung tien mot cach van
minh, hieu qua.
Cuon giao trinh nay duac cau true gom 15 chuang, co sire cuon hut
nguai doc khong chi bai noi dung phong phu, ma cdn tinh he thong tir long
quan den nhung van de cu the, tir nguyen ly den thuc tien sinh dong a Viet
Nam, tir noi dung den cac cau hoi vd bai tap.
Cuon giao trinh nay do TS. Cao Thi Y Nhi vd TS. Dang Anh Tuan
dong chu bien, cung mot so giang vien Bo mon Ly thuyet Tai chinh -

1
Tien t$, Viqn Ngan hang - Tai chinh, truang Dai hpc Kinh le Quoc dan
bien soan:
- TS. Cao Thi Y Nhi: cdc chucmg 5, 9.
- TS. Dang Anh Tuan: cdc chucmg 2, 8, 11, 15.
- PGS. TS. Nguyen Hiru Tai: chucmg 1, dong bien soan chucmg 10.
- TS. Doan Phuomg Thao: cdc chuomg 12, 13
- TS. Nguyen Thi Hoai Phuomg: chuomg 6, dong bien soan cdc
chuomg: 7, 10.
- TS. Tran Thj To Linh vd ThS. Duong Thuy Ha: chucmg 14
- ThS. Nguyen Thi Minh Que: chuomg 3
- ThS. Dang Ngoc Bien: chuomg 4
- ThS. Pham Thanh Dal: dong bien soan chuomg 7
Cung vai su lien bo vuat bac ve khoa hoc vd cong nghe thong tin hien
dai, nhung kham pha vd img dung ve khoa hpc tai chinh vd lien l? ngay
cang phdt trien da dang, co sue lan toa nhanh chong. Bai vay, du cdc tdc
gia da danh nhieu cong sire, tam huyet nhung chac chan giao trinh khong
trdnh khoi nhung khiem khuyet.
Chung toi chan thanh cam an su phe binh, y kien dong gop quy bau
cua nguai doc de Ian tdi ban sau giao trinh duac hoan thien ham.
Xin tran trong giai thieu.

Ha Noi, ngay 15 thang 4 nam 2016

Thay mat cac tac gia

PGS.TS. Nguyen Hiru Tai

2
 Chucm g 1

TONG QUAN VE TAI CHINH VA TIEN TE

Mo ta noi dung chi'nh

Tien te va tai chfnh la nhung pham trii kinh te gan lien vai nen san
xuat va luu thong hang h6a. No co vai tro quan trong thuc day qu& trinh ph&t
trien kinh te - xa hoi cua moi quoc gia cung nhu tren pham vi quoc te; dac
biet trong nen kinh te thi truang - nen kinh te dupe tien te hoa cao do.
Muc di'ch nghien cuoi
Be thay ro vai tro cua tai chfnh vii tien te trong nen kinh te, chuang nky
cho phep chung ta hieu mot cach ca ban: Tien te la gi? Tai chfnh lii gi? Tiep
den la nhan thuc dugc qua trinh ra dai, phat trien va cac chirc nang cua tien te,
tai chi'nh. Chuang nay cung cho thay mot cach kh&i quat ve tien te hien nay
dugc do luang nhu the nao? Va tai chfnh dugrc bieu hien thong qua nhung quan
he kinh te chu yeu nao?

1.1. NGUON GOC VA BAN CHAT CUA TIEN TE

1.1.1. Su- ra doi cua tien t£
Kinh te hoc da chi ra rang, tien te la mot pham tru kinh te khach quan,
gan lien vai su ra dai v& phdt trien cua nen kinh te hang hoa.
Khi nghien cuu ve qua trinh ra dai cua tien te, Karl Marx ket luan:
"Trinh bay nguon goc phat sinh cua tien te, nghia la phai khai trien cai bieu
hien cua gia tri, bieu hien bao ham trong quan he gia tri cua hiing h6a, tir
hinh thai ban dau gian dan nhat va ft thay ro nhat cho den hinh thai tien te la
hinh thdi m^ ai nay deu thay" (Karl Marx, Tu ban, quyen 1, tap 1, trang 75,
NXB Su that, H& Noi, 1963).
Trong quan he trao doi, hinh thuc gia tri duac bieu hien qua 4 hinh thii:
- Hinh thai gia tri gian dan hay nglu nhien: day la hinh thai gia trj dau
tien xuat hien cung vai viec ngau nhien trao doi hang h6a - hinh thuc trao
doi true tiep H - H. Vf du: 1 m vai = 10 kg thoc. O hinh thai gia tri nay, th6c
vai thuoc tfnh tir nhien cua minh da tra thanh phuang tien bieu hien gia tri
cua vai vii duac goi lil hinh thai vat ngang gia.
- Hinh thdi g ii tri to^n bo hay m a rong: day 1^ hinh thdi gid trj thay the
cho hinh thai gia tri gian dan hay ngau nhien, khi luc lugng san xuat da phat
trien a muc do cao hom, sau phan cong lao dong xa hQi lan thu nhat, chan

3
nuoi tach khoi trong trot, trao doi hang hoa dien ra thuang xuyen han, da
dang horn, mot hang hoa co the trao doi vai nhieu hang hoa khac.
Vf du: 1 m vai = 10 kg thoc, hay
= 1 luai riu, hay
= 0,1 chi vang, hay
= v.v.
KMc vai hinh thai gia tri gian dan hay ngau nhien tren day - thoc la vat
ngang gia trong trao doi, hinh thai gia tri toan be? hay mo rong a day, hinh thai
vat ngang gia da duac ma rong ra cac hang hoa khac duac trao doi tren thj
truang nhu thoc, riu, vang... Du vat ngang gia da duac ma rong, nhung day van
la qua trinh trao doi true tiep, ty le trao doi chua dugc co djnh. Bai vay, qua
trinh trao doi hang hoa van phai di duang vong de duac hang hoa ma minh can.
Nguai co vai muon doi lay thoc, nhung nguai co thoc lai khong can den vai ma
lai can hang hoa khac ch&ng han. Vay la nguai co vai phai di tim nguai co hang
hoa ma nguai c6 th6c can truac khi doi lay th6c...
- Hinh thai gia tri chung: day la hinh thai gia tri dugc xuat hien khi
nen kinh te hang hoa da phat trien a muc do cao hom, hang hoa trao doi
thuang xuyen han, phong phu hom. Be khac phyc kho khan trong trao doi
true tiep tren day, nguai ta phai di ducmg vong, mang hang hoa cua minh
doi lay thu hang h6a mil n6 duac nhieu nguai ua chuong, roi dem doi lay
hang hoa ma minh can. Khi vat ngang gia trong trao doi dugc co djnh a mot
hang hoa duac nhieu nguai ua chu§ng (vai chang han), thi hinh thai gia trj
chung xuat hien.
Vf du: 10 kg th6c, hay
1 luoi riu, hay =1 m vai
0,1 chi vang, hay
v.v...
6 day, tat ca cac hang hoa trao doi deu dugc bieu hien gia tri a mot
hang hoa dong vai tro vat ngang gia chung. Tuy nhien, vat ngang gia chung
luc nay van chua co djnh a mot hang hoa cu the. Vat ngang gia chung co the
khac nhau a cac thi truang dia phuang khac nhau, a cac dan toe khac nhau,
a cac thai ky khac nhau...
- Hinh th&i tien t?: day la hinh thai gia trj cao nhat, no xuat hi£n cung
vai nen kinh te hang hoa phat trien, trao doi hang hoa thuang xuyen han, da

4
datg hem, vugt ra khoi cac thi truang dja phuong, khoi pham vi cac dan toe.
Bo vay, tinh trang nhieu hang hoa thay nhau dong vai tro vat ngang gia
ching nhu hinh thai gia trj chung da vap phai nhieu kho khan. Thuc te doi
hoi khach quan phai co mot hang hoa dong vai tro vat ngang gia chung co
dinh - hang hoa do la tien te.
Vi du: 10 kg thoc, hay
1 m vai, hay = 0,1 chi vang = Vat ngang gia chung
1 luoi riu, hay (Vang tro thanh tien te)
v.v...
Tir hinh thai gia tri gian don hay ngau nhien den hinh thai tien te la
m g qua trinh lich su lau dai, nham giai quyet cac mau thuan von co trong
bar than hang hoa. Tien te ra doi da lam cho viec trao doi hang hoa, dich vu
duffc de dang, nhanh chong hon.
Nghien cuu ve lich su ra doi cua tien te, cac giao su Paul
A.Samuelson (Vien Du tru lien bang va ngan kho My) va William D.
N odhaus (truang Dai hoc Yale My) cung ket luan rang: "Do cac xa hgi co
su cnua ban rong rai khong the vugt qua dugc cac can trcr qua Ion cua hinh
thirc trao doi hien vat, nen viec su dung mot vat trung gian lam phuong tien
trao doi dugc mgi ngudi chap nhan. Do la tien te (Kinh te hgc - tap I, trang
331 - Vien quan he quoc te Viet Nam bien djch nam 1989).
1.12. Ban chat cua tien te
Tien te la san pham tat yeu cua nen kinh te hang hoa, nham tao dieu kien
thuin lgi cho qua trinh trao doi hang hoa, djch vu. Suy cho cung, ve ban chat,
tien te la vat ngang gia chung, lam phuong tien de trao doi hang hoa, dich vu va
thanh toan cac khoan ng. Theo quan diem cua Karl.Marx, ‘Tien te la hang hoa
dac biet, doc quyen dong vai tro vat ngang gia chung de do luong, bieu hien gia
tri cua hang hoa va phuong tien luu thong hang hoa” (Karl Marx, Tu ban,
qu>en 1, tap 1, trang 127, NXB SuThat Ha Noi, 1963).
Theo Frederic S.Mishkin - truong Dai hoc Columbia (My) thi "Tien te la
bat cu cai gi dugc chap nhan chung trong viec thanh toan de nhan hang hoa,
djch vu hoac trong viec tra ng" (Kinh te tien te, Ngan hang va thi truong tai
chfnh cua Frederic S.Mishkin - truong Dai hoc Columbia xuat ban nam 1992).
Tuy nhien, de co mot djnh nghia chfnh xac ve tien te la dieu khong
dor gian. Giao su Milton Spercer (truang Dai hoc Quan ly kinh doanh

5
My) cung thura nhan rang: "Neu ban cho rang, ban hieu mpt cdch chi'nh xdc
tien t? la gi thi ban con gioi hon nhieu nha kinh te" (Kinh te hpc hi?n dai -
PhSn III).
Bac biet trong dieu kien hien nay, khi ma nen kinh te hang hod phat
trien cao dp vd trinh do cong nghe ngan hang hien dai, thi cau tra lai cho
tien te van Id dieu bi an. Trong cdc quan ni?m co dien cho rang, tien te Id
vdng, bac hodc Id cdc to giay bac ngan hang, thi cdc nha kinh te hpc hi?n dai
con cho rang: ky phieu, hoi phieu, tin phieu, sec... cung la tien te. Giao su,
tien si A.C.L.BAY nguai Anh da ket luan: "Tir nhung thap ky dau tien cua
the ky ndy, nhieu dang tien te da Id nhung hinh thdi cua tdi san thuc su, chu
yeu Id vang vd bac. Nhung thai ky do da qua roi vd todn bp tien te dang su
dyng trong cdc nen kinh te h i|n dai deu la nhung trai quyen" (Kinh te tiSn
t?, trang 10, Licosaxuba, Ha Npi bien dich 1989).

1.2. CHlTC NANG CUA TlfcN T $

1.2.1. Chirc n£ng tien t§ theo quan diem cua Karl Marx
1.2.1.1. C hu t ndng thu&c do gid tri
Tien t? thuc hien chirc nang thuac do gia tri khi tien duac su dung de
do luang gia tri hang hoa vd bieu hi?n gia trj cua hang hoa thanh gia ca.
Khi thyc hi<jn chuc ndng thuac do gia tri, gid tri cua tien - tieu chuan
gia ca (ham lupng vdng trong mpt don vj tien t? do nha nuac quy dinh) - Id
“chuan myc cua dan v| tien te” de do luang gid tri vd bieu hien gid trj cua
mot hang hoa thanh gia ca trao doi.
Be thyc hi?n chuc nang thuac do gid tri, tien te phai la tien thuc chat,
tien phdi c6 ddy du gid trj (ti6n vdng). Mat khdc, ti6n phdi duac xdc djnh
dan vi thong qua tieu chuan gid ca hay hdm luong vdng cua mpt don vi tiSn
te do nha nuac quy dinh. Vf du, tieu chuan gid ca cua dong Bo la My:
1 USB = 0,736662 gram vdng, cua dong Bang Anh: 1 GBP = 2,6 gram
vdng... Tuy nhien, khi thyc hien chuc nang thuac do gid trj, khong can tien
mdt xuat hi?n, ma chi la dong tien vdng trong tuang tupng.
1.2.1.2. C hu t nang phuong tien luu thong
Tien thuc hien chuc nang phuong ti?n luu thong khi sir dung tien lam
trung gian trong qud trinh trao doi hang h6a, dich vu. Vai chuc nang ndy,
tien lam trung gian trong vifc mua ban trao ngay, tien te va hang hoa d6ng

6
thai xuat hien, van dong song song, ngugc chieu nhau. Thuc hien chuc nang
phuang tien luu thong cua tien dugc mo ta nhu sau.
H - T - H
Hang h6a - Tien te - Hang hoa
Khi thuc hien chuc nang phuang ti#n luu thong, tien phai la tien mat.
Tuy nhien, lai khong can phai tien day du gia tri (tien vang). Bai, tien chi la
phuang tien de mua ban, n6 chi nam trong tay moi nguai trong choc lat.
Muc tieu trong qua trinh nay la hang hoa, djch vu co dugc khi su dung tien
lam trung gian mua ban.
1.2.1.3. Chirc nang phuong tien thanh toan
Tien te thyc hien chuc nang phuang tien thanh toan khi tien dugc su
dyng de lam phuang ti#n tat toan cac khoan ng. Khi thuc hien chuc nang
n&y, su van dong cua tien va van dong cua h&ng h6a, djch vu doc lap vai
nhau ve thai gian. Thuang xuSt hi?n trong qua trinh mua chiu, ban chiu
h&ng hoa, djch vu.
De thuc hien chuc nang nay, khong nhat thiet phai tien thuc chat, co the
tien mat, c6 the khong dung tien mat (c6 the dung tien tren tai khoan tien gui
ngan hang).
1.2.1.4. Chirc ndng phuong tipn cat trir
Tien thuc hi?n chuc nang phuang ti?n cat tru khi tien rut khoi luu
thong vai tu cach de danh nham thuc hien chuc nang phuomg ti$n luu thong,
phuang tien thanh toan trong tuomg lai.
De thyc hien chuc nang nay, tien phai la tien mat, tien day du gia tri,
crt the tien phu hieu (tiln giay. tien kim logi) nhung phai on djnh gia trj.
1.2.1.5. Chirc ndng tien te th e gioi
Chuc nang nay dugc thyc hi?n khi tien te la phuang tien mua chung,
phuang tien di chuyen tai san giura cac quoc gia.
De thyc hien chuc nang nay, tien te phai day du ve gi£ tri, phai 1^
tien vang.
1.2.2. Chirc nang tien t£ theo quan diem ciia cac nha kinh te hpc hien dai
1.2.2.1. Don vj do lirdmg gid trj
Tien te la dan vi do lucmg gia tri, nghia la no dugc dung de do luang
gia tri cac hang hoa, dich vu truac khi thuc hien trao doi. Nguai ta do gia trj

7
cua hang hoa va dich vu bang tien giong nhu nguai ta do trong luomg cua
mot vat bang kilogam, do chieu dai mot vat bang met... Be thay dugc vi sao
chuc nang nay quan trgng, chung ta hay so sanh qua trinh trao doi hien vat
vori trao doi hang hoa co tien lam moi giai trung gian.
Trong qua trinh trao doi true tiep, co 3 mat hang dua ra trao doi:
A,B,C thi chung ta chi can biet 3 gia de co the trao doi cac hang hoa nay vai
nhau. Bo la:
- Gia cua hang hoa A dugc tfnh bang bao nhieu hang hoa B.
- Gia cua hang hoa A dugc trnh bang bao nhieu hang hoa C.
- Gia cua hang hoa C dugc tfnh bang bao nhieu hang hoa B.
Tuang tu, neu co 10 mat hang dua ra trao doi, chung ta phai can biet 45
gia de co the trao doi hang hoa nay lay mot hang hoa khac vai 100 mat hang
chung ta can tai 4.950 gid, va vai 1.000 mat hang thi chung ta can biet 499.500
gia (theo cong thuc tong quat ti'nh so cap khi co N phan tir = N (N - l)/2).
Neu nen kinh te co tien te lam moi giai, thi nguai ta dinh gia bang dan
vj tien te cho tat ca cac hang hoa dem trao doi tren thj truang. Bo vay, co
bao nhieu hang hoa dua ra trao doi thi co bay nhieu gid ca. Co nghia la, neu
c6 3 hang hoa dua ra trao doi thi co 3 gid, c6 10 hang hoa trao doi thi co 10
gia, co 1.000 hang hoa trao doi thi co 1.000 gia. Vay la, vi?c dung tien lam
dan vj danh gia se thuan lgi rat nhieu cho qua trinh trao doi hang hoa, giam
dugc chi phi trong trao doi do giam dugc so gia can xem xet.

So lu’p’ng gia trong nen So lu’Q'ng gia trong

So mgt hang trao doi
kinh te hien vat nen kinh te tien te
3 3 3
10 45 10
100 4.950 100
100 49.500 100
10.000 49.995.000 10.000

I.2.2.2. Phuong tien trao doi

Trong nen kinh te, tien te lam phuang tien trao doi khi no dugc dung
de mua ban hang hoa, djch vu, hoac thanh toan cac khoan ng ca trong va
ngoai nuac. Viec dung tien lam phuang tien trao doi da nang cao hieu qua
hoat dong cua nen kinh te, bai no da tiet kiem dugc cac chi phi' qua lan
trong qua trinh trao doi true tiep hang doi hang, cac chi phi giao dich thuang

8
rat cao. Bai vi, nguai mua, nguai ban, phai tim dugc nhung nguai trung hgp
voi minh ve nhu cau trao doi, thai gian trao doi, khong gian trao doi. Qua
trinh trao doi chi dugc dien ra khi co sir phu hgp do. Tien te lam moi giai
trung gian trao doi da hoan toan khac phuc dugc cac han che do cua qua
trinh trao doi true tiep. Nguai co hilng ban lay tien, sau do se mua dugc
hang ma ho can. Bai vay, nguai ta coi tien nhu thu dau ma boi tran, cho
phep nen kinh te hoat dong troi chay han, khuyen khich chuyen mon hoa va
phan cong lao dong xa hoi ngay mot sau sac han.
1.2.2.3. P hutm g tien du- trii- ve mat gid tri
Tien te lam phuang tien du tru gia tri la nai chua sue mua hang hoa
trong mot thai gian nhat dinh. Nha chirc nang nay cua tien te ma nguai ta co
the tach thai gian tir luc co thu nhap den luc tieu dung no. Chuc nang nay la
quan trong vi mgi nguai deu khong muon chi tieu het thu nhap cua minh
ngay khi nhan no, ma du tru de su dung no trong tuang lai. Tat nhien, tien
khong phai duy nhat la nai chua dyng gia tri, ma cac tai san khac cung la
nai chira gia tri nhu co phieu, thuang phieu... Nhung tien la tai san co tfnh
long cao nhat, bai no la phuang tien trao doi, no khong can phai chuyen doi
thanh bat cu cai gi khac khi vdi muc dfch mua hang hoa, chi tra tien dich vu.
De co the thyc hien dugc day du cac chirc nang tren, tien te phai co
cac thuoc tinh ca ban sau day:
• Tinh dugc chap nhan rong rai: Day la tfnh chat quan trong nhat cua
tien te, nguai dan phai san sang chap nhan tien trong luu thong, neu
khac di no se khong dugc coi la tien nua. Ke ca mot ta giay bac do
ngan hang trung uang phat hanh cung se mat di ban chat cua no khi
ma trong thai ky sieu lam phat, nguai ta khong san sang chap nhan
no nhu Id mot phuang tien trao doi.
• Trnh de nhan biet: Muon de dugc chap nhan thi tien te phai de nhan biet,
nguai ta co the nhan ra no trong luu thong mot cach de dang. Chinh vi
the nhung ta giay bac do ngan hang trung uang phat hanh dugc in an
trong khong giong bat cii mot ta giay chat lugng cao nao khac.
• Tfnh co the chia nho dugc: Tien te phai co cac loai menh gia khac
nhau sao cho nguai ban dugc nhan dung so tien ban hang, cdn
nguai mua khi thanh toan bang mot loai tien co menh gia lan thi
phai dugc nhan tien tra lai. Tinh chat nay giup cho tien te khac phuc
dugc sy bat tien cua phuang thuc hang doi hang: neu mot nguai

9
 mang mot con bo di doi gao thi anh ta phai nhan ve so gao nhieu
hom muc anh ta cin trong khi lai khong co dupe nhung thu khac
cung can thiet khong kern.
• Ti'nh lau ben: Tien te phai lau ben thi mai thuc hien duac chuc nang
cat trii gid tri cung nhu mdi c6 l'ch trong trao doi. Mot vat mau hong
khong the dung de lam tien, chinh vi vay nhung td giay bac dugc in
tren chat li?u co chat lugng cao, con tien xu thi dugc lam bang kim
loai ben chac.
• Ti'nh de van chuyen: De thuan tien cho con ngudi trong viec cat tru,
mang theo, tien te phai de van chuyen. Do Id ly do vi sao nhung td giay
bac va nhung dong xu co ki'ch thudc, trgng lugng vua phai, tien giay
khong dugc in kho rgng nhu kho A4 chang han.
• Ti'nh khan hiem: De de dugc chap nhan, tien te phai co ti'nh chat
khan hiem vi neu c6 the kiem dugc no mot cach de dang thi no se
khong con y nghia trong v i|c cat tru gia trj vd khong dugc chap
nhan trong luu thong nua. Vi the trong ljch su nhung kim loai hiem
nhu vdng, bac dugc dung 1dm tien te vd ngdy nay ngan hdng trung
uomg cung chi phdt hanh mot lugng gidi han nhat djnh tien giay vd
tien xu.
• Ti'nh dong nhat: Tien te phai cd gid trj nhu nhau neu chung giong het
nhau, khong phan biet ngudi ta tao ra nd luc nao, mgt dong xu 5.000
VND dugc phdt hdnh cdch day 2 nam cung c6 gid tri nhu mot dong
xu 5.000 VND vua mdi dugc dua vao luu thong. Co nhu vay ti6n te
mdi thuc hi?n chuc nang la dan vi ti'nh toan mgt cach de dang, thuan
tien trong trao doi vd bao dam du tru ve gid trj.

1.3. VAI t r 6 cua TIEN TE

Tien te Id san pham tat yeu dugc hinh thanh trong qud trinh san xuat
vd luu thong hdng hda. Nhung sau khi ra ddi, vdi cdc chuc nang khdeh quan
von co cua no, tien t? nhanh chong trd thanh cong cu quan trgng thuc day
qud trinh phdt trien kinh te - xa hoi.
1.3.1. Vai tro cua tien t£ trong quan ly kinh te vl mo cua nha nude
Trong qud trinh phat trien kinh te - xa hoi cua cac quoc gia, trong timg
giai doan phdt trien, chinh phu cdc nude thudng xdc dinh vd hudng toi cdc muc
tieu kinh te vi mo can dat dugc nhu: toe dg tang truomg kinh te, ty 1<? lam phat

10
tien tf, ty le that nghiep, boi chi ngan sach nha nude, ng cong, cdn can thanh
toan vdi nuac ngoai...
De dat duac cac muc tieu kinh te vT mo do, chfnh phu cac nuac
thuang su dung cac chfnh sach kinh te vi mo nhu: chfnh sach tai khoa, chfnh
sdch tien te, chfnh sach phan phoi, chinh sach kinh te doi ngoai...
Vai tro cua tien te d day duac the hien trong viec cac ca quan chuc
nang cua nha nuac su dung tien t? nhu mQt phuang tien de hoach djnh va to
churc thuc hien cac chi'nh sach kinh te vT mo do. Se khong the xay dung va
to churc thuc hien cac chfnh sach kinh te vi mo neu khong co tien te lam
phuang tien de lugng hoa cac yeu to, cdc khoan muc, cdc chi tieu, cac can
doi lan cua nen kinh te - xa hoi khac nhau ve cung mot don vj (gia tri) de
xac dinh va so sanh.
• Vai chfnh sach tai khoa, thong qua tien te de xac dinh thu nhap,
chi tieu cua ngan sach nha nuac, boi chi ngan sach nha nuac, ng
cong..., qua d6 tdc dong den cic muc tieu kinh te vl mo.
• Vai chfnh sach tien te, ngan hang trung uang dieu tiet lugng tien
cung ung, chfnh sach lai suat, chfnh sach ty gia... va qua do gop
phan thyc hi?n cac muc tieu kinh te vT mo.
• Vai chfnh sach phan phoi, nha nude thong qua tien te de thyc thi
cac chfnh sach ve tien luang, tien cong, gid ca... vd qua do tdc
dgng den cdc muc tieu kinh te vT mo.
• Vdi chfnh sach kinh te doi ngoai, thong qua tien te de nha nude thuc
thi chfnh sach ty gid, thue xuat nhap khau, tai chfnh - tien te quoc te...
Ngoai ra, tien te con la cong cu de nha nude thuc hien chuc nang kiem
tra, g iam sat ca c h oat d o n g trong ncn kinh tc - xa hoi.
1.3.2. Vai tro cua tien tf trong hoat dpng kinh te vi mo
Trong hoat dgng, kinh doanh cua cdc ca nhan, cdc doanh nghiep, cac
to chuc, tien t? la cong cu thuc day qud trinh phan cong lao dgng xa hgi theo
hudng chuyen mon hoa, gop phan tang nang suat lao dgng, nang cao hieu
qua hoat dong cua nen kinh te - xa hoi.
Vdi chuc nang phuang tien trao doi, tien te co vai tro quan trgng trong
viec tiet kiem chi phf trao doi, day nhanh qud trinh luu thong hang hoa, dich
vu, day nhanh qud trinh tai san xuat, gop phan nang cao hieu qua cdc hoat
dong kinh te - xa hgi.

11
 Vai tro cua tien t? trong hoat dQng kinh te vi mo dugc the hien ro nhat
trong kinh doanh cua cac doanh nghiep hoat dgng theo ca che thi truang:
• Tien te la cong cu de cac doanh nghiep to chuc hach toan kinh
doanh, thong qua viec xdc dinh doanh thu, chi phi, lo lai.
• Tien te la cong cu de do ludng, so sanh, lira chgn cdc phuang an san
xuat kinh doanh, lira chgn cac bien phap kinh te - ky thuat, lua chgn
cac phat minh, sang kien cua cac dan vi, ca nhan nguai lao dong
nham nang cao hieu qua kinh doanh cua doanh nghiep.
• Tien te con la cong cu de hinh thanh cac quan he tai chrnh doanh
nghiep nham khai thdc vd su dung co hieu qua cac nguon luc tdi
chinh, khong ngirng gia tang lgi nhuan cho doanh nghiep.

1.4. S^T PHAT TRIEN CAC HINH THAI TIEN TE

Tien te la san pham tat yeu cua nen kinh te hang hoa. Sau khi ra ddi,
tien te la cong cu quan trong de phdt trien nen kinh te - xa hoi. Be tao dieu
ki?n thuan lgi cho luu thong hang hoa va dich vu, phat trien nen kinh te - xa
hoi, bdi vay ma hinh thai cua tien te cung ngay cang dugc hoan thien han.
1.4.1. Tien te bang hang hoa
Trong thai ky dau lich su tien te, tuy theo nhung dieu kien cu the cua cac
dan toe khac nhau va d cac thdi dai khac nhau ma vai tro tien te duac the hien d
cdc hang hoa khac nhau. Nhung thong thudng, nhung hang hoa do la nhung vat
dung quan trgng bac nhat hay nhung dac san quy hiem cua dia phuang. Lich su
ghi nhan rang, thdi ky nguyen thuy cua tien te, vai tro tien te thudng dugc the
hien d gia sue (dan toe co dai Slava), da thu (d cac dan tgc Scang - di - nap va
nude Nga co dai), vo oc quy (quan dao Thai Binh Buang va chau Phi), che
(Tay Tang va Mong Co), muoi (d mien Tay Su Bang)...
Cung vdi sir phan cong lao dong xa hoi ldn lan thu hai, thu cong
nghiep tach khoi nong nghiep, vai tro tien te chuyen dan sang cac kim loai,
thudng Id cdc kim loai quy: vang, bac, dong... Noi chung, cdc kim loai co
nhieu uu diem han cac hang hoa phi kim loai khi dugc su dung 1dm tien te
nhu: chat lugng va trgng lugng dugc xac djnh de dang han, do ben cao han,
de phan chia, gid trj ft thay doi...
Cuoi cung thdi ky tien te bang hang hoa, vai tro tien te da dugc co
djnh d vang. Bdi vi, vang co nhieu dac tfnh uu viet han cdc hang hod khac
luc bay gid trong viec thuc hien cdc chuc nang cua tien te. Bo la:

12
 • Ti'nh dong nhat (sy thuan khiet) cua vang rat cao. Dieu do rat
thuan lgi trong viec do luang, bieu hien gia ca cua cac hang hoa
trong qua trinh trao doi.
• De phan chia ma khong lam anh hudng den gia tri von co cua no.
Dieu do co y nghTa quan trong trong viec bieu hien gia ca va luu
thong hang hoa tren thi truang. Bai le, tren thi trudng hang hoa rat
da dang va gia ca rat khac nhau.
• De mang theo, bdi vi mot the ti'ch nho va trong lugng nho cua
vang co the dai dien cho gia tri mot khoi lugng hang hoa ldn.
• Thuan tien trong viec thyc hien chuc nang du tru gia tri cua tien te.
Bdi vang co gia tri noi tai cao, khong bi hu hong do su tac dong
cua tu nhien, ti'nh thanh khoan rat cao.
Trinh do san xuat ngay cang phat trien, khoi lugng hang hoa va dich
vu dua ra trao doi ngay cang nhieu. Trong khi do, vang co xu hudng ngay
cang can kiet, chi phi' khai thac ngay cang cao. Do vay, theo thdi gian, gia tri
cua vang ldn den muc ngudi ta kho co the chia nho ra de tien hanh nhung
viec mua ban binh thudng. Mat khac, cac hang hoa dong vai tro tien te trudc
day deu co khuynh hudng ty ban than no phai co gia tri va phai co mot cong
dung nhat dinh nao do. Con ngay nay, gia tri cua tien te la co ti'nh phap djnh
cua Nha nude. Viec tim kiem mot loai hinh thai tien te mdi thay the cho
vang trong luu thong da trd nen can thiet.
1.4.2. Tien phu hi£u
Sau mot thdi gian dai, thdi dai tien bang hang hoa (ma cuoi cung la
vang) da nhudng cho cho thdi dai tien phu hieu - loai tien thay the cho tien
vang trong luu thong, gom nhung td giay bac ngan hkng vii tien due bang
kim loai nhu dong, bac... Luc dau, nhung dong tiSn nay la dau hieu dai dien
cho vang dang le phai c6 mat trong luu thong. Nhung dong tien do dugc tu
do chuyen doi ra vang theo luat dinh. Ve sau do ngan hang phat hanh ra
nhieu dong tien phu hieu han so vdi so vang du tru, lam cho no khong con
dugc tu do chuyen doi ra vang. Sau chien tranh the gidi lan thu hai, chi con
duy nhat dong Do la My (USD) c6n co the chuyen doi ra vang theo luat
djnh. Den nam 1971, My tuyen bo dinh chi doi USD giay ra vang, ket thuc
hoan toan che do tien giay dugc doi ra vang. Sau khi cham dut thdi ky tien
te bang hang hoa, thdi ky tien phu hieu da trd thanh pho bien, do tmh thuan
tien cua no trong viec lam phuang tien trao doi hang hoa. Do la:

13
 • De mang theo de lam phuomg ti?n trao doi hang hoa, thanh toan ng.
• Thuan tien khi thyc hi?n chuc nang dy tru cua cai duori hinh thurc
gia trj.
• Bang cdch thay doi con so tren mat dong tien, mot lugng gid tri lorn
hay nho dugc bieu hi?n.
• Bang che dg dgc quyen phat hinh tien t? vdi nhung quy djnh
nghiem ngat cua Chfnh phu, tien t? co the giu dugc gia tri cua no...
Tuy nhien, tien phu hieu cung co nhieu nhugc diem cua no: chi phi
cao, do an to in thap, de b| 1km tien gia, de bj mat gia neu khong kiem sodt
chat che trong qua trinh phat hanh...
Mam mong tien giay - mot loai tien phu hieu da xuat hien kha sdm
trong ljch su tien te. Tien giay xuat hifn a Trung Quoc ddi nha Tong, d chau
Au dau the ky XVII, d Viet Nam ddi nha Tran va Ho Quy Ly.
Chung ta c6 the nhan thay mgt so loai tien giay d Viet Nam qua cic
thdi ky lich su.
Giay bac Dong Duong
Giay bac Dong Duong menh gia 100 dong dugc ngudi Phap phat hanh
v i luu thong trong thdi gian tu nam 1885 den nam 1945. Tren d6 c6 in hinh 3
thieu nu vdi trang phyc truyen thong cua 3 nude Lao, Campuchia va Vi?t Nam.

Giay bac Dong Duong in hinh 3 thieu nu vai trang phuc truyen thong Lao,
Campuchia, Viet Nam
Giay bac Cu Ho sau Cach mpng thdng Tam nam 1945
Sau Cach mang thang Tam nam 1945, nude V ift Nam Dan chu Cgng
h6a ra ddi, tien dong cung chinh thuc dugc in v i luu thong de khang dinh

14
chu quySn cua dat nuac tu do. Bat dau tu thdi diem nay cho tdi nay, chung
ta da thay doi tien ca ve hinh thuc, chat lieu den menh gia nhieu lan. Trudc
khi Ngan hang Nha nude Vi?t Nam ra ddi, tren moi td tien deu in chu "Vi?t
Nam Dan chu Cong hoa" bang chu quoc ngu, chu Han va chan dung Chu
tich Ho Chi' Minh. Mat sau cua td tien thudng in cdc hinh anh khac ve giai
cdp nong - cong - binh. Cac con so ghi m?nh gia deu dugc viet theo so A-
Rap hoac bang chu Han, Lao, Campuchia. Ngudi Viet Nam thdi ay luon ggi
tien giay la “giay bac Cu Ho”.

Nhung nam 1945, nguai Vi$t Nam g<?i tien giay la “giay bac Cu H o”

Giay bac do Ngan hang Quoc gia Vif t Nam phdt hanh nam 1951
Ngay 6 thang 5 nam 1951, Chu tich Ho Chi' Minh ky Sdc lfnh s6
15/SL thdnh lap Ngan hdng Quoc gia Viet Nam vdi cdc nhiem vu: phdt hdnh
gidy bac, quan ly kho bac, thyc hien chi'nh sach tin dyng de phat trien san
xuat, phoi hgp vdi mau djch de quan ly tien tf va dau tranh tien te vdi thyc
dan Phdp.
Tir do, tien giay do Ngan hang Quoc gia Vi?t Nam phdt hanh chi'nh
thuc dugc dua vdo su dung. Luc ndy, 1 dong do Ngan hdng Quoc gia Viet
Nam phdt hanh doi dugc 10 dong tdi chi'nh (dong bac Cu Ho) vd gom nhieu
m?nh gia: 1, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000, 5000. Hinh thuc tien ngan
hang kha giong vdi trudc day va chi thay doi ve cdc buc hinh in d mdt sau
cung mau sac d moi menh gid tien.

15
 To giay oac ngan hang 20 dong co mau tim kha dep

To giiy dac ngan hang 100 dong

Va to 5 000 dong, to giay bac co gia tn nhat luc bay gid

Tien giay do Ngan hang Quoc gia Viet Nam phdt hdnh nam 1951

Giay bac do Ngan hdng Nha nude Viet Nam phdt hdnh nhung nam 1975
Then ky tu nam 1954 den nam 1975, nuac ta bj phan chia thanh hai
mien Nam - Bac, moi mien lai c6 mot loai tien rieng nhung van goi chung la
“tien dong”. Cung trong giai doan nay, Viet Nam da xuat hien nhieu to chuc
chuyen in tien gia, nen tren to bac 200 con ghi them dong chu ran de "Hinh
phat kho sai nhung ke nao gia mao giay bac do Ngan hang Quoc gia Viet
Nam phdt h&nh ra".

16
 To bac 200 voi ddng chu ran de "Hinh phat kho sai nhung ke nao gid mao
giay bac do Ngan hang Quoc gia Viet Nam phdt hdnh ra ”
Tien giai phong sau nam 1975
Sau giai phong dat nude 30/4/1975, tien luu hanh d mien Nam mat gia va
dugc doi ten thanh tien giai ph6ng. Den nam 1978, sau khi Nha nude on dinh
va thong nhat ve tai chfnh, tien Viet Nam tiep tuc thay doi. 6 mien Bac, 1 dong
giai phong doi 1 dong thong nhat, d mien Nam 1 dong giai phong doi 8 hao
thong nhat. Dong thdi, Nha nude cung phat hanh them cdc loai tien 5 hao, 1
dong, 5 dong, 10 dong, 20 dong, 30 dong, 50 dong, 100 dong.

To 5 hao in hinh c&y dua o Ben Tre

17
 To 10 dong in hinh vu thu hoach mi'a

Tien giay do Ngan hang Nha niroc Viet Nam phdt hanh sau nhimg nam 1985
Nam 1985, trudc dien bien phuc tap cua nen kinh te vd tinh hinh khan
hiem nghiem trgng tien mat trong thanh toan, Nha nuac cong bo doi tien
theo ty 1? 10 dong thong nhat doi 1 dong tien mdi phyc vy cho cugc cach
mang ve gia ca va luang. Ngan hang Nha nude Viet Nam da ban hanh cdc
loai tien 10, 20, 50 dong.

Tien dong nhung nam 1985

Cdc td tien giay cotton co menh gid 10.000 va 20.000 duac in nam
1990, td 50.000 dugc phdt hanh tu 15/10/1994 con td 100.000 tu ngay
1/9/2000. Trong khi d6, tien xu c6 mgt vdi nam xuat hien tren thi trudng
nhung chua phu hgp vdi phong cach tieu tien cua ngudi Viet Nam nen da
dugc xep thanh loai vat dyng luu ni<jm.

18
 Tien polym er hien tai
Hifin irfin the gidi da c6 23 nude luu hinh d6ng tifin in tren chat lieu
polymer, trong do co ba nude su dung toan bo tien polymer trong he thong
tien te; mot so nude dung giay polymer cho mot so menh gia; 6 nude hien
dang thu nghi^m tien polymer dudi hinh thuc tien luu niem.
Tien polymer tai Viet Nam dugc Ngan hang Nha nude Viet Nam phat
hanh nam 2003, co gia tri luu hanh song song vdi cdc dong tien cu vdi muc
tieu dap ung nhu cau luu thong tien te ve co cau menh gia (them loai tien co
menh gia ldn), chung loai.
Tien polyme co nhieu uu diem nhu: kho lam gia, dg ben cao, khong tham
nude, thfch hgp sir dung trong cac thiet bi hien dai nhu ATM, may dem tien.

19
 Ke tu khi ti6n polymer dugc dua vao su dyng, bat dau tu ngay
1/9/2007, tien giay menh gid 50.000 va 100.000 da het gid tri luu hanh va tu
ngay 1/1/2013, cac loai tien cotton menh gia 10.000 dong, 20.000 dong
cung da ngimg luu hanh tren lanh tho Viet Nam. Hien nay chi con cac to
tien giay menh gid nho 1.000 dong, 2.000 dong, 5.000 dong con gid tri luu
hanh tai Viet Nam.
1.4.3. Tien ghi so
Tien ghi so la nhung khoan tien gui khong ky han d ngan hang (tien gui
co the phat sec). B6 Id tien do he thong ngan hang thuang mai tao ra trong qud
trinh thuc hien nghiep vu cho vay. Vi<jc su dung dong tien ghi so dugc thuc
hien bang cdc but toan ghi Ng va Co tren tdi khoan tien gui khong ky han a
ngan hang. Cung vdi trinh dg cong nghe ngan hang ngay cang hien dai, dong
tien ghi so da giu vj tri chu yeu trong tong muc cung irng tien te cho nen kinh
te. Hien nay d nhung nude c6 nen kinh te thi trudng phdt trien, trinh do cong
nghe ngan hang hien dai, dong tien ghi so chiem tu 90% den 95% trong tong
lugng tien cung ung. Noi chung, hien nay la thdi dai cua tien ghi so. Bdi le, tien
ghi so co nhung uu vift von co cua no:
• Giam bdt mgt cach dang ke cdc chi phi luu thong tien mat: in tien,
bao quan, van chuyen, dem, dong goi...
• Nhanh ch6ng vd thuan tien cho cdc chu nhan tham gia thanh toan
qua ngan hdng.
• Bao dam an toan viec sir dung dong tien, han che dugc nhung hien
tugng tieu eye.
• Tien ghi so tao ra dieu kien thuan lgi cho ngan hdng trung uang
trong vi?c quan ly va dieu tiet lugng tien cung ung...
Tuy nhien, sir dung tien ghi so cung c6 nhung khd khan nhat djnh: doi
hoi trinh dg cong nghe cao, ha tang kinh te phdt trien, dan tri phdt trien d
muc dg nhat dinh, bj tgi pham cong nghe cao lgi dung...

1.5. KHOI TIEN TE

Khoi tien te hay do ludng lugng tien cung ung dugc cdc c c quan chuc
nang ve tien te su dyng trong cong tdc quan ly. Khi chua co mgt dinh nghia
chrnh xdc ve tien te, thi quan niem ve cdc khoi tien te (cdch do lugng tien
cung ung) cung khde nhau: M l, M2, M3... Trong d6, khoi tiSn M l thudng
dugc thong nhat han ca d cdc nude, bdi do la cdc phuang tien sir dung true

20
tiep de trao doi hang hoa, dich vu. Cac khoi tien te khac (M2, M3...) thucmg
co su khac nhau a cac nuac, bai cac khoi tien te tiep theo chi la su mo rong
dan khoi tien te M l a cac muc do khac nhau, no con tuy thuoc vao muc tieu
quan ly, kha nang quan ly, quy che hoat dong ngan hang... a cic nuac. Sau
day la cac khoi tien te thuang dugc noi den trong quan ly tien te cua cac ca
quan chuc nang nha nuac.
1.5.1. Khoi tien t£ M l
Day la khoi tien te theo nghTa hep nhat ve lugng tien cung ung, co ti'nh
thanh khoan cao nhat, no chi bao gom nhung phuang tien dugc chap nhan
ngay trong trao doi hang hoa, djch vu ma khong phai trai qua mot buac
chuyen doi nao. Vai khoi tien te nay, tong lugng tien cung ung bao gom:
- Tien dang luu hanh (gom toan bo tien mat do ngan hang trung uang
phat hanh dang luu hanh ngoai he thong ngan hang). Day la lugng tien mat
trong dan chung, cac ca quan, dan vi co the sir dung de mua ban hang hoa,
dich vu hay thanh toan cac khoan ng bat cu luc nao. Bo phan nay thuang
chiem mot ty le nho trong M l, a cac nuac co nen kinh te phat trien, he
thong ngan hang phat trien thuang chiem 5% den 10%.
- Tien gui khong ky han a ngan hang thuang mai (tien gui ma chu sa
huu cua no co the phat sec de thanh todn tien mua hang hay djch vu cho cac
khach hang cua minh). Khac vai thanh toan bang tien mat, tien gui nay dugc
thanh toan tien hang hoa, dich vu cho khach hang bang cach phat hanh sec,
uy nhiem thu, uy nhiem chi, the thanh toan... O cac nuac co nen kinh te phat
trien, he thong ngan hang phat trien, bo phan nay thuang chiem ty le 90%
den 95% trong M l.
1.5.2. Khoi tien te M2
Khoi tien te nay, vai mot cach nhin rong lan han ve lugng tien cung
ung. Theo khoi tien te nay, tong lugng tien cung ung bao gom:
• Lugng tien theo M 1 (tien luu hanh + tien gui co the phat sec).
• Tien gui tiet kiem khong ky han tai cic ngan hang thuang mai.
Day la c ic khoan tien gui cua khach hang tai ngan hang, ma nguai
guri tien co the gui vao va rut ra bat cu luc nao, khong can bao
truac ma ngan hang luon luon phai dap ung. Nhu vay, khoan tien
gui n&y co the tra thanh tien luu hinh bat cu luc nao - mot bo phan
cua M 1.

21
1.5.3. Khoi ticn t£ M3
Khoi tien te nay, tong luomg tien cung irng bao gom:
• Lugng tien theo M2.
• Tien gui tiet kiem co ky han a cac ngan hang thuang mai va cac
djnh che tai chi'nh khac. Day la cac khoan tien gui cua khach hang
tai cdc ngan hang va cdc djnh che tki chfnh khac, ma nguai gui tien
co the rut ra theo nhung djnh ky nhat dinh (1 thang, 6 thang, 1
nam...). Khoan tien gui nay cung co the tra thanh tien luu hanh,
nhung kh6 khan han so vai tien gui khong ky han.
1.5.4. Khoi tien t£ L
Khoi tien te nay, tong lugng tien cung ung bao gom:
• Lugng tien theo M3.
• Chung tu co gia co tfnh "long" cao (de chuyen thanh tien mat):
chung chi tien gui, thuang phieu, tin phieu, trai phieu...

1.6. LlTU THONG TIEN TE

1.6.1. Khai nicm
Luu thong tien te la su van dpng cua tien te trong nen kinh te vai chuc
nang phuang tien trao doi, nham thyc hien viec mua ban hang hoa, dich vu
va thanh toan cac khoan ng giua cac chu the trong nen kinh te.
1.6.2. Cac hinh thu-c luu thong tien t£
1.6.2.1. Luu thong bang tien mat
Luu thong bang tien mat la su van dong cua tien mat (giay bac ngan
hang, tien due bang kim loai) nham thuc hien viec mua ban hang hoa, djch
vu, thanh toan ng. Noi cach khac, luu thong bang tien mat khi hang hoa,
dich vu va tien te xuat hien dong thai trong luu thong tren thj truang trao
doi. Hinh thuc luu thong nay co nhung uu va nhugc diem nhu da trinh bay
trong luu hanh tien giay truac day.
1.6.2.2. Luu thong khong bang tien mat
Luu thong khong bang tien mat khi tien thuc hien chuc nang phuang
tien trao doi, nham thuc hien mua ban hang hoa, dich vu, thanh toan ng,
nhung bang cac cong cu su dung dong tien ghi so (tien gui co the phat sec)
a cac ngan hang nhu: sec, uy nhiem thu, uy nhiem chi, the thanh toan...

22
IH n l thirc luu thong khong bang tien mat co nhieu uu viet, nen dugc su
tding rat rong rai hien nay. Tuy nhien, hinh thuc ndy cung co nhieu nhugc
(diim nhu da trinh bay d phan tien ghi so trudc day.
J1.S.3. Quy luat luu thong cua tien te
Khi nghien ciru ve luu thong hang hoa va luu thong tien te trong nen
Ikhh te, C. Mac cho rang, hang hoa thong thucmg sau khi trao doi (sau khi
imiaban) se rut khoi luu thong va di vao ITnh vuc tieu dimg, sur dung (ngoai
ttrt trudng hgp dau ca, mua di ban lai khong dang ke). Con tien te, sau khi
ttbrc hien trao doi (dung mua ban hang hoa) thi khong rut khoi luu thong,
imi \an nam lai trong luu thong de tiep tuc thuc hien nhieu lan trao doi khac.
iD ei do cho thay rang, trong nen kinh te hang hoa, tren thj truang trao doi
ith hang hoa va tien te luon song hanh vai nhau; nhung dieu do khong co
injhia la trong nen kinh te co bao nhieu gia tri hdng hoa trao doi thi can bay
inlieJ tien xuat hien. C. Mac cho rang: so lugng tien can thiet trong luu
i thing phu thugc vao tong gia ca hdng hoa, djch vu trong luu thong vd toe do
luu ihong trung binh cua tien te.
Sc luxrng tien can thiet Tong gia ca hang hoa, djch vu trong hru thong
trong lwu thong ~ Toe do Iwu thong trung binh cua tien te
Vay la, so lugng tien te trong luu thong phu thuoc vao:
• So lugng hdng hoa vd djch vu dugc san xuat ra va dua ra trao doi
tren thj truang. Day la nhan to co moi tuang quan thuan vai so
lugng tien can thiet.
• Gia ca hdng hoa va dich vu trong luu thong cao hay thap. Day la
nhan to co moi tuang quan thuan vdi so lugng tien can thiet.
• Toe do luu thong trung binh cua tien te, c6 nghTa la trong mot
khoang thdi gian nhat djnh mot dan vj tien te thuc hien dugc bao
nhieu lan mua ban hang hoa, djch vu. Day la nhan to co moi tuang
quan nghjch vdi so lugng tien can thiet.
Tuy nhien, y nghla cua cong thirc tren day khong phai de xac dinh
ch'nh xac so lugng tien can thiet trong luu thong, bdi cac nhan to tac dong
den so lugng tien can thiet thudng xuyen bien dgng, rat kho xac dinh. Cong
thic nay co y nghTa rang, so lugng tien can thiet trong luu thong phu thuoc
n airng nhan to nao, su bien dong cua cac nhan to do la nhung tin hieu can
thet cho ngan hdng trung uang trong dieu tiet lugng tien cung ung.

23
1.7. CHE DQ TIEN TE
Che do tien t? la hinh thuc to chuc luu thong tien te cua mot quoc gia,
dugc quy dinh bang phap luat. Che do tien te d moi nuac bao gom 3 yeu to
sau day:
• Cong cu trao doi: tuc la nhung cong cu dugc su dung de thyc hien
mua ban hang hoa, djch vu, thanh toan cac khoan ng nhu tien giay,
tien due, tien ghi so...
• Don vj tien te: moi quoc gia deu co don vj tien te cua rieng minh va
dugc quy djnh bang phap luat. Dan vj tien te cua Viet Nam la
"Dong", ky hieu quoc gia la “d”, ky hieu quoc te la "VND"; dan vj
tien te cua My la "Do la", ky hieu quoc te la “USD”; dan vj tien te
cua Nhat Ban la "Yen", ky hieu quoc te la "JPY"...
• Ban vj tien te: tuc cai gi dugc dung lam ca sa djnh gia dong tien
quoc gia.
Noi chung, trong che do tien te d cac nude, yeu to thudng thay doi la
che dg ban vj tien t?. Ljch sur phat trien tien te cho thay rang, ban vj tien te
cua cac nude do dieu kien cy the cua moi thdi ky quyet djnh. Cho den nay,
cac che dg ban vj tien te sau day da dugc su dung:
1.7.1. Che do song ban v|
Dudi che dg song ban vj, dong tien cua mot nude dugc xac djnh bang
mot trgng lugng co djnh cua hai kim loai thudng la vang va bac. Vf du, nam
1972, d My 1 Do la vang = 1,603 gam vang rong, 1 Do la bac = 24,06 gam bac
rong. Tuc trgng lugng 1 Do la bac nang gap 15 lan trgng lugng 1 Do la vang.
Do gia trj thj trudng cua vang va bac thudng xuyen thay doi da dan
den hien tugng tien co gia trj thap duoi tien c6 gia trj cao khoi luu thong.
Hien tugng nay dugc nha tai chi'nh Anh la Thomas Gresham the ky XVI va
la giam doc sd due tien dudi trieu Nu hoang Klizabeth I mo ta nhu sau: "Khi
hai kim loai co gia trj thj trudng khde nhau, nhung vdi quyen luc tien te
chfnh thuc nhu nhau, thur kim loai re han trd thanh phuang ti?n luu thong
chu yeu, trong khi thu kim loai dat han thi bien khoi luu thong". Gia sir
rang, Nha nude an djnh ty 1? due tien chfnh thuc cua kim loai bac va vang la
15/1. Dieu do co nghTa la, trgng lugng 1 dan vj tien te bang bac gap 15 lan
trgng lugng tien te bang v&ng. Do d6, bat cu mot su thay doi trong gia trj thj
trudng cua mot kim loai so vdi kim loai khac, co the lam cho thu kim loai
co gia trj cao hom bien khoi luu thong. Bdi vi, kim loai re tien horn tren thi

24
trudng se dirge dua tori due tien de due thanh tien, kim loai dat han tren thi
truang dugc dua ra khoi luu thong de cat tru hay due thanh thoi de ban. Noi
cach khac, mot ty Ie tien due co djnh va mot ty 1? thj truang thay doi, cho
phep nguai ta giu lai dong tien co gia tri hern va cho luu thong dong tien co
gia trj kem han. Dieu do da xay ra a My trong the ky XIX, khi ma My dang
giu che do song ban vi vang va bac theo luat dinh. Trong suot giai doan dau
tu nam 1792 den nam 1834, vang rut khoi luu thong va tren thuc te quoc gia
chi con la ban vi bac. Nhung tu nam 1834 - 1893 bac rut khoi luu thong va
thuc chat quoc gia chi con ban vi vang.
1.7.2. Che do ban v| tien vang
Ban vi tien vang la dong tien cua mot nuac dugc bao dam bang mpt
trong lugng vang nhat dinh theo phap luat. Nhung nhan to can thiet cua ban vj
tien vang gom:
- Nha nuac khong han che viec due tien v&ng.
- Tien giay quoc gia dugc nha nuac xac dinh bang mot trong lugng
vang nhat dinh va dugc tu do chuyen doi ra vang theo ty le da dugc luat
phap quy dinh.
- Tien vang dugc luu thong khong han che.
Che do ban vi tien vang dugc su dung pho bien a cac nude trong
nhung nam cuoi the ky XIX va dau the ky XX.
1.7.3. Che dg ban vj vang thdi
Che do ban vj vang thoi cung quy djnh cho dan vj tien tp quoc gia mpt
trong lugng vang co djnh. Nhung vang dugc due thanh thdi ma khong due
thiinh tien. Vang khong luu thong trong nen kinh te, ma chi du tru de lam
phuang tien thanh toan quoc te va chuyen djch tai san ra nude ngoai. Tien
giay quoc gia dugc doi ra vang theo luat djnh, nhung phai mot so lugng tien
giay nhat djnh, it nhat phai tuang duang mot thdi vang. Che do ban vj vang
thoi dugc ap dung d Anh nam 1925 va quy djnh muon doi tien giay lay vang
phai doi ft nhat 1.500 Bang Anh, ap dung d Phap nam 1928 vdi so tien giay
phai doi ft nhat la 225.000 Francs...
1.7.4. Che dp ban vj vang hoi doai
Che dg ban vj vang hoi doai la che do ban vj trong do tien giay quoc
gia khong dugc true tiep chuyen doi ra vang, muon doi ra vang phai thong
qua mot ngoai te. Ngoai te do phai dugc tu do chuyen doi ra vang, nhu Do

25
la My, Bang Anh... Che dp ban vi hoi dodi vang dugc dp dung d An Do nam
1898, d Due nam 1924, d Ha Lan n&m 1928...
1.7.5. Che dp ban v| ngoai tf
Dudi che do ban vi ngoai te, don vi tien te quoc gia dugc xdc djnh
bang dan vj tien te cua nude ngoai (ngoai te). Do phai la cac ngoai te manh
va dugc tu do chuyen doi tren thj trudng quoc te. Che do ban vj nay dugc su
dung pho bien doi vdi cac nude thieu vang hoac ve mat chfnh tri bj le thuoc
vao nude khac (cac nude trong khoi cong dong Anh sau cuoc chien tranh
the gidi thu nhat).
De khuyen khfch thuang mai quoc te va tang trudng kinh te mot cach
co trat tu, mot hinh thuc bien tudng che do ban vi ngoai te dugc hinh thanh
d cac nude tu ban chu nghTa. Che do ban vi nay dugc thjnh hanh tu 1944
den nam 1971 va co hai dac trung ca ban:
- Vao cuoi chien tranh the gidi lan thu hai, My chiem huu phan ldn
vang cua the gidi. Do d6, Bo Tai chfnh My, theo hi?p dinh quoc te, da lam
cho vkng va Do la My co the chuyen doi dugc lan nhau, theo ty le 35 do la
cho mot ong xa vang. Nhu vay, mot dong Do la My chfnh thuc dugc xac
nhan bang 35 ong xa vang.
- Theo do, cac nude khac theo hiep djnh quoc te, ngan hang trung
uang cac nude do duy tri mot ty gia co dinh dong tien cua ho so vdi dong
Do la My.
Che do ban vi ngoai te bien tudng nay da hoan thanh su menh cua no
la khuyen khfch thuang mai quoc te va khoi phuc kinh te sau chien tranh the
gidi thu hai. Nhung tir nhung nam 1960, che dp nay bat dau sup do, bdi
dong Do la My lam phat va du tru vang cua My giam sut nghiem trong. Che
do ban vj ngoai te nay da ket thuc khi Tong thong My - Nixan tuyen bo
khong doi Do la giay ra vang ngay 15/8/1971.
1.7.6. Che dp ban vi tien giay khong chuyen doi ra vang
Dudi che do ban vi tien giay khong dugc chuyen doi ra vang, dan vj
tien tf cua mot nude khong the tu do chuyen doi kim loai quy. Dau nhung
nam 1930 ban vj che do tien giay khong dugc tu do chuyen doi ra vang da
trd thanh pho bien. Vang chi dugc dung de thanh toan cac khoan ng quoc te,
no bi rut khoi luu thong trong nude vi khong dung lam tien te va khong
dugc doi tien giay ra vang. Tu day, gia tri thuc te cua dong tien cac nude
phu thuoc vao sue mua cua no, tuc lk so lugng hang hod hay dich vu ma no

26
co the mua dugc. Gid tri cua mot don vi tien te dugc xac dinh bang sue mua
cua no va dugc do bang so nghich dao cua muc gia ca chung. Nhu vay, muc
gia ca chung cang cao thi gia tri hay sue mua cua mpt don vj tien te cang
thap va ngugc lai.

1.8. BAN CHAT CUA TAI CHINH

1.8.1. Sur ra doi cua tai chrnh
Ljch su xa hgi loai nguai cho thay, vao thdi ky cong xa nguyen thuy
tan ra, xa hoi bat dau co su phan cong lao dong, co su chiem huu khac nhau
ve tu lieu san xuat va ve san pham lao dong. Theo do, nen san xuat hang hoa
ra ddi va tien te xuat hien nhu mot tat yeu khach quan. Trong nen kinh te
hang hoa, viec trao doi hang hoa dugc tien hanh mot cach de dang thong
qua tien te lam moi gidi trung gian. Tir do, ngudi ta su dung tien te vdi cac
chuc nang phuang tien trao doi va phuang ti?n tich luy de phan phoi tong
san pham xa hoi, qua do tao lap va su dung cac quy tien te trong nen kinh te,
nham muc dich tieu dung va dau tu phat trien kinh te - xa hoi. Cac quy tien
te nay dugc tao lap va su dung bdi cac to chuc kinh te, to chuc xa hoi hay ca
nhan. Cac quan he kinh te do da lam nay sinh pham tru tai chinh.
Lich sir xa hoi loai ngudi con cho thay rang, khi xa hoi co su chiem
hiru khac nhau ve tu lieu san xuat, thi co su phan chia giai cap va xuat hien
pham tru nha nude. Nha nude ra ddi, vdi chuc nang va quyen luc cua minh
da tao dieu kien thuan lgi cho su phat trien kinh te hang hoa, md rong pham
vi hoat dong cua tai chinh. Mat khac de duy tri hoat dong cua minh, nha
nude da tao lap quy ngan sach nha nude thong qua qua trinh phan phoi tong
san pham xa hoi dudi hinh thuc gia trj va hinh thanh linh vuc tai chinh nha
nude. Nhu vay, ben canh nhung tien de quyet dinh lam nay sinh pham tru
tai chinh la san xuat hang hoa va tien te, nha nude ra ddi lam cho hoat dong
tai chinh ngay cang phat trien han.
1.8.2. Ban chat cua tai chinh
Ve ban chat, tai chinh la cac quan he kinh te trong phan phoi tong san
pham xa hoi dudi hinh thirc gia tri, thong qua do tao lap va sir dung cac quy
tien te, nham dap ung yeu cau tich luy va tieu dung cac chu the trong nen
kinh te.
Nhin be ngoai, tai chinh dugc ngudi ta cam nhan nhu nhung quy tien
te cua cac chu the khac nhau trong xa hoi. Nhung tai chinh khong phai la

27
tien te. Tien te, ve ban chat lk vat ngang gik chung trong trao doi hang hoa
vdi cac chuc nang von co cua no: phuang tien do ludng gia trj hang hoa,
phuang tien trao doi (gom phuang tien luu thong va phuang tien thanh
toan) va phuang tien tfch luy. Tai chfnh la su van dong tuang doi cua tien te
vai chuc nang phuang tien thanh toan va phuang tien tfch luy trong linh vuc
phan phoi, nham tao lap va sir dung cac quy tien te trong nen kinh te.
Ban chat cua tai chinh duac the hien cu the qua cac quan he kinh te
chu yeu trong qua trinh phan phoi tong san pham xa hoi dudi hinh thuc gia
trj sau day:
* Quan h<? kinh te giua nha nuac vai cac ca quan, dan vj kinh te, dan cu.
* Quan he kinh te giua cac to chuc tai chfnh trung gian vai cac co
quan, to chuc kinh te phi tai chfnh, dan cu.
* Quan he kinh te giua cic co quan, dan vi kinh te, dan cu vai nhau va
cac quan he kinh te trong noi bo cac chu the do.
* Quan he kinh te giua cac quoc gia vai nhau tren the giai...

1.9. CHLfC NANG CUA TAI CHINH

1.9.1. Chirc nang phan phdi
Phan phoi qua tai chfnh la su phan phoi tong san pham xa hoi duai hinh
thuc gia tri. Thong qua chuc nang nay, cac quy tien te tap trung va khong tap
trung dugc hinh thanh va su dung vao nhung muc dfch nhat dinh. Phan phoi
qua tai chfnh bao ham ca qua trinh phan phoi lan dau va qua trinh phan phoi lai.
Qua trinh phan phoi lan dau la su phan phoi tong san pham xa hoi cho
cac chu the tham gia vao qua trinh san xuat vat chat va dich vu. Trong qua trinh
phan phoi lan dau, gia tri tong san pham xa hoi sc duyc hinh thanh cac quy ticn
te sau day:
* Quy bu dap nhung chi phf vat chat da bo ra trong qua trinh san xuat,
tien hanh djch vu. Phan nay hinh thanh quy khau hao tai san co dinh va khoi
phuc lai von luu dong bo ra. Quy tien te nay nham bao dam san xuat gian
dan cua moi qua trinh san xuat xa hoi.
* Quy tfch luy nham tai san xuat md rong, dau tu phkt trien kinh te.
* Quy tieu dung, bao gom tieu dung cho ca nhan va cho nha nude.
Qua trinh phan phoi lai la qua trinh tiep tuc phan phoi nhung phan thu
nhap c a ban, nhung quy tien te da dugc hinh thanh trong qua trinh phan

28
phoi lan dau ra pham vi rong hom, bao gom ca ITnh vuc khong san xuat vat
chat va djch vu.
1.9.2. Chuc nang giam sat
Chuc nang giam skt tai chi'nh la noi den kha nang khach quan cua
pham tru tai chrnh. Nhd kha nang do ma ngudi ta co the to chuc kiem tra
qua trinh van dong cua cac nguon tai chinh de tao lap va sir dung cac quy
tien te. Kha nang do dugc bieu hien ngay trong qua trinh thuc hien chuc
nang phan phoi cua tai chi'nh. O do, ngudi ta co the kiem tra ve muc di'ch,
quy mo va hieu qua cua qua trinh tao lap va su dung cac quy tien te. Khac
vdi chuc nang giam sat tai chi'nh, cong tac kiem tra tki chfnh lk cac hoat
dong chu quan cua con ngudi trong viec kiem tra qua trinh phan phoi de tao
lap va su dung cac quy tien te.
Doi tugng giam sat cua tai chi'nh la cac qua trinh tao lap vk sir dung
ckc quy tien te trong nen kinh te. Thong qua giam sat tai chi'nh, de kiem tra
va dieu chinh cac qua trinh phan phoi tong san pham xa hpi dudi hinh thuc
gia trj, phu hgp vdi yeu cau phat trien kinh te - xa hgi cua moi thdi ky. Dong
thdi qua do de kiem tra viec tao lap vk chap hanh cac chi tieu ke hoach, ckc
djnh muc kinh te tai chi'nh, qua trinh hach toan kinh te, viec chap hanh cac
dao luat ve tai chi'nh, cac chfnh sach che d<? tai chi'nh cua nha nude...

29
 TU”KHOA

Tien te, che do tien te, luu thong tien te, tai chinh.

CAU HOI ON TAP

1. Tien te du(rc ra dai (hinh thanh) nhu the nao?

2. Ve ban chat tien te la gi?
3. Cdc chuc ndng cua tien te theo quan diem cua Karl Marx?
4. Cdc chuc ndng cua tien te theo quan diem cdc nha kinh te hoc
hien dai?
5. Vai trd cua tien t$ trong phdt trien kinh le - xa hQi?
6. Luong tien cung ung vd cdch do luong luong tien cung ung?
7. Cdc hinh thuc luu thong tien te, uu vd nhuac diem cua mdi hinh thirc?
8. Npi dung quy luat luu thong cua tien 1$ vd su van dung trong
thuc tien ?
9. Che do tien te la gi, bao ham nhung noi dung gi?
10. Phan tich noi dung vd dac diem cua cdc che do ban vi tien te?
11. Su ra dai cua pham tru tdi chinh?
12. Phan lich ban chat cua lai chinh?
13. Chuc ndng cua tdi chinh la gi?

30
 C huom g 2

TONG QUAN VE HE THONG TAI CHINH

Mo ta n§i dung chinh

Chirong nay gidi thieu khai quat ve hoat dong va cac chu the trong he
thong tai chi'nh. Thi tnrdng tai chi'nh thuc hien hoat dong tai chinh true tiep, cho
phep doanh nghiep huy dong von bang cach phat hanh co phieu, trai phieu true
tiep tdi cac nha dau tu. Do van de chi phi' giao dich va thong tin khong can
xung nen thj trudng tai chi'nh se khong hoat dong hieu qua. Cac trung gian tai
chi'nh se tham gia vao thj trudng de khac phuc hai van de nay. Co 3 loai hinh
trung gian tai chfnh la cac to chuc nhan tien guri, cac to chuc tiet kiem theo hop
dong va cac trung gian dau tu. Do tfnh phuc tap trong hoat dong cua he thong
tai chfnh, chfnh phu can can thiep dieu hanh hoat dong cua he thong tai chfnh
de duy tri hoat dong an toan va lanh manh cua he thong tai chfnh.
Muc dfch nghien cun
Sau khi hoc xong chuang nay, hoc vien co the hieu vii giai thfch dugc
cac noi dung sau day:
• Churc nang cua thi trudng tai chi'nh va cac to churc tai chi'nh
trung gian.
• Tom tat hoat dpng ca ban cua thj trudng tai chfnh.
• Tai sao cdc trung gian tdi chi'nh lai ton tai?
• Van de thong tin khong can xung Id gi va tdc dong cua no tdi he
t h o n g tai c h in h ?

• Co nhung loai hinh trung gian tai chfnh nao va dac diem hoat dong
cua cdc trung gian tai chfnh do la gi?
• Tai sao chfnh phu can dieu hanh hoat dong cua he thong tdi chi'nh?
• Chuc nang co ban cua cdc ca quan quan ly nha nude trong ITnh
vyc tai chfnh, tien te d Viet Nam la gi?

2.1. CAU TRUC VA CHlTC NANG CUA HE THONG TAI CHINH

Hoat dong tai chfnh theo nghTa rong dugc hieu la hoat dong quan ly tien.
Theo nghTa ca ban nhat, hoat dong tai chfnh lien quan tdi viec quyet dinh huy

31
dong tien tir dau va lam gi vdi so tien huy dong dirge. Nghien ciru ve hoat dong
tai chfnh thudng dugc chia thanh 3 n§i dung ldn: thj trudng va cac to chuc tai
chinh, quan ly dau tu, va tai chi'nh doanh nghiep. Khi tong hgp hoat dong cua 3
noi dung nay chung ta co hoat dong cua he thong tai chi'nh.
He thong tai chi'nh cung cap phuong tien thanh toan cho nen kinh te, lam
cho cac hoat dong kinh te dien ra de dang han va hieu qua han. Trong Chuang
1 trudc chung ta da thay viec su dung tien te trong thanh toan va trao doi lam
giam chi phi' giao dich, thuc day phan cong lao dgng xa hoi tir do nang cao hieu
qua kinh te. Ngoai ra, cac ngan hang thuang mai cung cap djch vu thanh toan
sec, djch vu chuyen tien qua tai khoan cho cac ca nhan, doanh nghiep cung tao
thuan lgi cho viec thanh toan va thuc day san xuat. Day chfnh la chuc nang
cung cap phuang tifn thanh toan cua he thong tai chi'nh.
Ben canh do, he thong tai chi'nh la mot bo phan khong the tach rdi cua nen
kinh te. Khi cac hoat dong kinh te va san xuat phat trien, thu nhap va tiet kiem
tang len, trong nen kinh te xuat hien 2 doi tugng co dac diem doi lap vdi nhau.
Thu nhat, do la cac ca nhan, ho gia dinh hoac to chirc kinh te co thang du
ve thu nhap. H q co thu nhap nhieu hom chi tieu, va co mQt so tien tiet kiem
nhung hQ lai khong co ca hoi su dung cac khoan tiet kiem do mpt cach hieu
qua. Cdc doi tuomg ndy co nhu cau cho vay, dau tu cdc khoan tiet kiem cua ho.
Thu hai, do la chi'nh phu va cac doanh nghiep. Dac diem cua cac to chuc
nay la hg thudng gap phai tinh trang tham hut ve ngan sach. Trong nhieu thdi
diem, nhu cau chi tieu cua chi'nh phu va cua doanh nghiep vugt qua cac khoan
thu nhap va tiet kiem cua ho. Chi'nh phu co nhu cau chi tieu de thuc hien cac
hoat dong trong pham vi chuc nang, nhiem vu cua chi'nh phu, vi' du chi dau tu
phdt trien ca sd ha tang, trong khi nguon thu tir thue khong du trang trai cho
viec dau tu do. Doanh nghiep co nhu cau chi tieu de dau tu md rong san xuat,
phdt infill thj trudng mdi nham dal dugc lgi nhuan cao horn. D6 ddp irng cdc
nhu cau chi tieu vugt qud thu nhap do, chi'nh phu va doanh nghiep thuc hien
huy dong von qua thj trudng tai chi'nh va qua cdc trung gian tai chfnh.
He thong tai chfnh bao gom hai bo phan quan trpng nhat la he thong
ngan hang (bao gom ngan hang trung ucrng va cdc ngan hang thuang mai)
va cdc thj trudng tai chfnh. He thong tai chfnh se durng giua nhung ngudi tiet
kiem vd ngudi di vay de thyc hien cdc chirc nang chu chuyen von tir ngudi
tiet kiem tdi nhung ngudi can huy dong von.
Thj trudng tai chfnh thuc hien hoat dong tai chfnh true tiep. Bang cach
cho phep cdc doanh nghiep va chfnh phu phat hanh cdc chung khoan co

32
menh gia nho va cung cap tinh thanh khoan cho chung khoan, thj trucrng tai
chfnh lam cho viec huy dong von tu viec phat hanh chung khoan dugc thuc
hien de dang va hieu qua. Ngudi tiet kiem co the su dung cac khoan tiet
kiem cua ho de mua co phieu, trai phieu cong ty, trai phieu chfnh phu. Vf
du, chfnh phu phat hanh cac trai phieu (cong trai) co menh gia 100.000 dong
tdi cac ca nhan, ho gia dinh.
Thi trudng tai chinh cung cung cap co che cho phep cac nha dau tu
quan ly rui ro mot cach hieu qua. Mot doanh nghiep co the co du tien de dau
tu vao mot du an, nhung ho co the san se nii ro cua du an do bang cach phat
hanh co phieu cho cac nha dau tu ben ngoai. Neu xay ra rui ro thi se co
nhieu ngudi cung ganh chiu lam cho tac dong cua rui ro tdi doanh nghiep se
nho di. Tat nhien doanh nghiep cung phai chia se lgi nhuan tu du an dau tu
cho cac nha dau tu ben ngoai do neu du an thanh cong.
Cac to chuc tai chfnh trung gian thirc hien hoat dong tki chfnh gian
tiep va co the han che hieu qua van de thong tin khong can xung dan tdi lira
chon nghich va rui ro dao due. Vdi hoat dong cua trung gian tai chfnh,
nhung ngudi tiet kiem nho co the gui cac khoan tien tiet ki$m vao mQt ngan
hang dugc tin cay, va ngan hang nay se cho vay hoac mua chung khoan de
cung irng von ra thi trudng. Cac trung gian tai chfnh chuyen mon hoa trong
cho vay va dau tu, cho nen ho se thu thap thong tin ve ngudi vay hoac ve
chung khodn, do vay se han che dugc thua lo phat sinh tir van de lua chon
nghich. Cac trung gian tai chfnh cung c6 nang lire chuyen sau trong viec
giam sat ngudi vay va do vay cung han che dugc thua lo nay sinh tir rui ro
dao due do ngudi vay su dung von sai muc dfch.

Hinh 2-1. Cau true cua he thong tai chinh

33
 Ben canh do, cdc trung gian tai chfnh co the lam giam chi phi giao
dich mot cach hi?u qua. Chi phf giao dich la so tien va thai gian cac ben
phai bo ra khi thuc hien giao dich tai chfnh, vf dy nhu chi phf soan thao hap
dong cho vay, chi phf hoa hong cho ngudi moi gidi chung khoan. Neu chi
phf giao djch qua cao se can trd su tham gia vao thi trudng tai chfnh cua cac
nha dau tu nho va lam thj trudng tai chfnh hoat dong khong hieu qua. Nhd
lai the ve quy mo va su tinh thong ve nghiep vu, cac trung gian tai chfnh
lam giam dang ke chi phf giao dich va 1km qua trinh chu chuyen von dien ra
thuan lai han.
Cdc trung gian tdi chfnh cung thuc hien chuc nang san se rui ro. Qua
viec phat hanh cac cong cu huy dong von co dQ an toan phu hgp vdi yeu ciu
cua ngudi gui tien (tien gui tiet kiem, chung chi tien gui), cac trung gian tai
chfnh se su dung so von huy dong dugc de mua cdc tdi san co do rui ro cao
hom (cho vay doanh nghifp va ca nhan, hoac mua trai phieu, co phieu) - qua
trinh ndy dugc gui la chuyen doi tai san. Cdc trung gian tdi chfnh nam giu
danh muc nhieu tai san da dang, muc do rui ro chung cua danh muc tdi san
se thap hem rui ro cua tirng tdi san rieng le, tir do lam giam rui ro cho nhung
ngudi gui tien vdo ngan hdng.
Nhu vay, he thong tai chfnh bao gom cdc to chuc tdi chfnh trung gian
vd thi trudng tdi chfnh thyc hi?n cdc chuc nang ve cung cap phuang tien
thanh todn, chu chuyen von, san se rui ro, ha thap chi phf giao djch vd han
che van de thong tin khong can xung, tir do 1dm cho he thong tdi chfnh vd
nen kinh te van hdnh vdi hifu suat cao han.

2.2. THJ TRlTONG TAI CHINH

Thj trudng tdi chfnh thyc hien chuc nang kinh te ca ban la dan von
true tiep tir nhung ngudi tiet kiem sang nhung ngudi can huy dpng von
qua vi?c ngudi di vay ban ra cdc loai chung khoan (con goi la cdc cong
cu tdi chfnh).
Chung khoan (securities) la ten goi chung nhat cua cdc loai cong cu tdi
chfnh: d6 la cac quyen (dugc chia lgi nhuan, tdi san hoac dugc nhan tien lai)
doi vdi thu nhap vd tai san trong tuomg lai cua ngudi phat hdnh cong cu do.
Chung khoan la cdc tdi san doi vdi ngudi mua no nhung lai la mon ng
doi vdi ngudi phdt hdnh (bdn) n6. Vf du, neu ban muon gop von cho Cong ty
co phan C a dien lanh (ma chung khoan la REE), ban co the mua cdc co phieu

34
cua REE. Cac co phieu do la tdi san cua ban, vi ban co the ban cdc co phieu
do ra tren thi truong de thu hoi tien. Con doi vdi REE, do la phuong thuc huy
dong von chu so huu va REE se phai co trach nhiem trong thanh toan co tuc
vd lam cho gid trj co phieu tang len.
Hai loai chung khoan pho bien tren thi trudng:
Trai phieu: la cdc thoa thuan vay no ddi han mang tinh hop dong,
trong do ngudi di vay (ngudi ban trai phieu) se tra cho ngudi cho vay (ngudi
mua trai phieu) mot so tien nhat dinh (bao gom tien lai, co hoac khong co no
goc) trong cac khoang thdi gian deu nhau (6 thang hoac 1 nam) cho den khi
het han (dao han trai phieu) thi khoan thanh toan cuoi cung dugc thuc hien.
Vf du: Cong ty co phan Vinh Ha phdt hdnh trai phieu cong ty co menh
gia 100.000 dong, lai suat tra hdng nam la 10%, ky han 5 nam.
Nhu vay, loai trai phieu ndy se mang lai cho ngudi chu so huu trai
phieu khoan thu nhap la 10.000 dong vao cuoi nam thu 1, 2, 3, 4. Vdo thdi
diem cuoi nam thu 5 la luc trai phieu den han thanh toan (con gpi la thdi
diem dao han), ngudi chu trai phieu se nhan dugc 110.000 dong (gom
10.000 tien lai nam thu 5 vd toan bo menh gia trai phieu -100.000 dong).
Ngudi chu so hiru trai phieu la chu ng doi vdi cong ty phat hanh trai
phieu vd co quyen uu tien doi ng trudc cdc chu so huu. Trong trudng hgp
cong ty bj pha san, giai the, ngoai cac chu ng uu tien la nha nude (tien thue
con ng), ngudi lao dong (tra het cdc khoan ng luong) thi cdc chu ng nam giu
trai phieu se dugc thanh toan trudc cac co dong cua cong ty.
Co phieu: la loai chung chi hay but toan ghi so chung minh su g6p
von vd quyen dugc chia thu nhap vd tdi san c6n lai cua cong ty phdt hdnh.
Ngudi nam giu co phieu dugc gpi la co dong cua cong ty. Thu nhap cua co
dong va quyen doi vdi lgi nhuan vd tai san cua cong ty phu thuoc vdo so
lugng co phieu ma co dong nam giu so vdi tong so co phieu luu hdnh cua
cong ty. Ngudi nam giu co phieu la chu so huu cong ty. Neu ban so huu 1%
so lugng co phieu luu hanh cua REE, ban se dugc nhan 1% so co tuc ma
REE thanh toan cho tat ca cdc co dong cua cong ty, vd ban cung dai dien
cho 1% tong so phieu bau khi bieu quyet cdc van de quan trong cua cong ty.
Thong thudng de huy dong von, cac doanh nghiep se phat hanh co
phieu hoac trai phieu tren thi trudng so cap. Day la thj trudng giao djch cac
loai chung khoan mdi dugc phdt hdnh. Ket qua la doanh nghiep huy dong
dugc von vd co mot so lugng chung khoan (co phieu hoac trai phieu) mdi

35
dugc dua vao luu hanh, san sang dugc giao dich tren thi trudng. Thj trudng
giao dich cac loai chung khoan da dugc phat hanh dugc goi la thi trudng thu
cap. Be gia tang tinh thanh khoan cua chung khodn, cac cong ty thudng
dang ky niem yet chung khoan cua ho tren cac sd giao djch chung khoan.
Sd giao djch chung khoan Thanh pho Ho Chi' Minh va Sd giao djch chung
khodn Ha Noi la vf du ve cdc sd giao dich tap trung ndy. Viec niem yet
chung khoan cung co lgi cho cdc cong ty khi gia chung khoan (ma chu yeu
la co phieu) dugc xac djnh hang ngay tren sd giao djch thong qua hoat dong
mua bdn cua cdc nha dau tu. Khi can huy dong them von, cong ty niem yet
co the kha thuan lgi phdt hdnh co phieu mdi ra thj trudng so vdi cdc cong ty
chua niem yet do tfnh thanh khoan cua co phieu cao va gid ca da dugc xac
djnh ro rang. Tfnh thanh khoan cua cdc cong cu tren thj trudng tai chi'nh cho
phep cdc nha dau tu c6 the tham ra hoac rut khoi thj trudng mot cdch d!
ddng vd se tao dong luc de cdc nha dau tu tham gia nhieu hom vdo thj
trudng. Mot cdch khac de cdc co dong chuyen nhugng co phieu la giao djch
tren thj trudng phi tap trung (thj trudng OTC - over the counter). Day la thj
trudng giao djch cua cdc loai co phieu, chung khodn khong niem yet.
Ngoai co phieu va trai phieu, con nhieu cong cu tdi chfnh khac cung
dugc phdt hdnh va giao djch tren thj trudng. Cdc cong cu tdi chfnh c6 ky han
ban dau nho hom mot nam dugc goi Id cdc cong cu ngan han, thudng dugc
giao djch tren thj trudng tien t?, vf du nhu cdc tin phieu kho bac, thuomg
phieu, cac hgp dong mua lai. Chung chi tien gui do cdc ngan hdng phdt hanh
cung dugc coi la cong cu tai chfnh ngan han vd dugc giao djch tren thj
trudng tien te.
Cdc cong cy co ky han thanh toan ban dau ddi hom 1 nam dugc giao
djch tren thj trudng von. Ngodi co phieu vd trdi phieu cong ty, cdc trai phieu
do chfnh phu hoac ca quan cua chfnh phu phdt hdnh cung dugc niem yet vd
giao djch tren thj trudng von.

2.3. CAC TRUNG GIAN TAI CHINH

Von co the dugc chuyen tir ngudi cho vay sang ngudi di vay theo cdch
thu hai thong qua hoat dgng tai chfnh gian tiep, vi no lien quan tdi hoat dgng
cua mQt trung gian tdi chfnh dung giua ngudi cho vay vd ngudi di vay.
Trung gian tdi chfnh thuc hien viec ndy bang cdch nhan tien guri tir cdc
nhd tiet kiem - cho vay, sau do su dung so tien d6 de cho vay. Vf du Ngan
hdng Nong nghifp vd Phat trien Nong thon Viet Nam nhan tien gui tiet kiem

36
cua khach hang va su dung so tien huy dong dugc de cho REE vay. Ket qua
la von dugc chuyen tir ngudi cho vay sang ngudi di vay thong qua hoat
dong cua ngan hang - trung gian tai chi'nh.
Tai sao chung ta lai can tdi cac trung gian tai chi'nh khi ngudi cho vay
co the cung cap von true tiep cho ngudi di vay tren thi trudng tdi chi'nh
thong qua viec mua co phieu hoac trai phieu?
Hoat dong cua thi trudng tai chrnh nhieu khi khong hieu qua dan tdi
tinh trang dau ca va khung hoang tren thi trudng tai chrnh. Hien tugng nay
thuang co nguyen nhan la tir van de thong tin khong can xung gay nen. Khi
ngudi ban trdi phieu co nhieu thong tin han so vdi ngudi mua, ngudi ban se
co iru the trong viec xac dinh gia ban va lam cho ngudi mua la ben co l't
thong tin han khong xac dinh dugc gia mua phu hgp va phai ganh chju thua
lo. Van de thong tin khong can xung giua ngudi ban va ngudi mua co the
dugc chia lam 2 loai: lira chon ngugc va rui ro dao due.
Lira chon ngugc tren thj trudng tai chi'nh xay ra khi ngudi mua chung
khoan khong co thong tin day du ve churng khoan va mua chung khoan vdi
gia cao dan tdi thua lo sau nay. Noi cach khac, mot cong ty co phan vdi hoat
dong kinh doanh bet bat lai rat nhiet tinh trong viec phat hanh co phieu ra
cho cac nha dau tu ben ngoai khong hieu ro ve tinh trang cua cong ty. Tinh
trang nay lam cho cac nha dau tu ben ngoai rai vao vi the bat lgi do khong
hieu day du ve cong ty. Nhan thuc dugc van de nay va de han che rui ro, cac
nhd dau tu khi khong co du thong tin de dua ra quyet djnh dau tu phu hgp se
khong mua co phieu va lam cho thi trudng tai chi'nh khong hoat dong dugc
neu nhu tinh trang lua chon ngugc la pho bien.
Rui ro dao due tren thi trudng tai chinh xay ra sau khi giao dich mua ban
chung khoan dugc thirc hien. Rui ro dao due xay ra khi ban lanh dao cong ty co
nhung hanh dong gay thiet hai cho lgi l'ch cua cac co dong, vf du nhu dung tien
cua cong ty de mua o to dat tien hoac mua cac biet thu nghi dudng xa xi... Cac
hoat dong nay khong dem lai thu nhap cho cong ty nhung lam tang chi phf vd
giam lgi nhuan. Neu cdc nha dau tu khong the kiem soat dugc hoat dong cua
ban lanh dao cong ty va cdc hoat dong gay thiet hai cho lgi l'ch cua co dong
dien ra pho bien thi cdc nha dau tu cung khong mua co phieu tir cong ty, vd lam
cho tin trudng tdi chi'nh hoat dong khong hieu qua.
Cac to chuc tdi chfnh trung gian co the giai quyet van de thong tin
khong can xung mot cdch hieu qua. Cdc trung gian tdi chfnh thu thap thong

37
tin nhieu han ve cac khoan vay va cac chung khoan ho se nam giu so vai
cac nha dau tu ca nhan, do vay, ho co the han che huu hieu van de lua chon
ngugc va rui ro dao due. Chfnh vi ly do nay ma cac trung gian tai chfnh tra
nen quan trong hom so vdi thi trudng tai chinh, cdc trung gian tai chfnh thuc
hien chuyen mot lugng von ldn horn nhieu lan so vdi thi trudng tai chfnh.

CAC LOAI HINH TO CHUC TAI CHINH TRUNG GIAN

Chung ta da gidi thieu sa luge ve hoat dong cua cac trung gian tai
chfnh cung nhu tam quan trong cua cac to chuc ndy trong nen kinh te. Cdc
to chuc nay co the dugc chia thanh 3 nhom khac nhau vdi cdc dac diem ve
huy dong von, cho vay, dau tu khac nhau. Phan tfch sau han ve dac diem
huy dong vd su dung von se giup ngudi hoc hieu r5 han viec cdc trung gian
tdi chfnh thuc hien chuc ndng trung gian nhu the ndo.
Cdc to chuc nhan tien gui: Day la loai hinh trung gian tdi chfnh quan
trpng nhat, cdc ngan hang thuang mai nam trong nhom cdc to chuc nay. Thong
thudng khi noi ve cdc to chuc nhan tien gui thi thudng noi tdi cdc ngan hdng
thuomg mai. Cdc ngan hdng huy dong von chu yeu thong qua viec md tdi khoan
nhan tien gui thanh toan (tien gui co the phdt hanh sec) va tien gui ky han, tien
gui tiet ki?m cho khach hang va su dung so tien huy dong dugc de cho vay,
mua chung khodn, va cung cap cdc phuang tien thanh toan. Day Id to chuc tdi
chfnh trung gian ldn nhat vd quan trong nhat bdi ho tham gia vdo qua trinh tao
tien gui va anh hudng tdi lugng tien cung ung. Ngoai ra con co cdc quy tin
dyng nhan dan cung la cdc to chuc nhan tien gui vdi quy mo nho han cdc ngan
hang thuang mai. Quy tin dyng nhan dan hoat dQng theo mo hinh hgp tdc xa,
thudng hoat dong d khu vyc nong thon. Quy nhan tien gui tir cdc thanh vien vd
khong phai Id thanh vien cua quy, vd cho vay doi vdi thdnh vien cua quy vd cdc
hp ngheo tren dia ban hoat dpng cua quy. Theo quy djnh cua Vipt Nam, muc
tieu hoat dpng chu yeu cua quy la tuang trg giua cdc thdnh vien, nham phdt huy
sue manh cua tap the vd cua tirng thdnh vien, giup nhau thuc hien c6 hieu qua
cdc hoat dong san xuat, kinh doanh, dich vu vd cai thien ddi song.
Cdc to chuc tiet ki?m theo hgp dong: vf du nhu cong ty bao hiem,
quy bao hiem xa hoi (quy luomg huu). Cdc to chuc ndy huy dpng von thong
qua nhan tien tir cdc cam ket dong gop djnh ky hang thang hoac hdng nam
theo hgp dong (bao hiem nhan tho, bao hiem xa hoi). Cdc to chuc ndy c6 the
tfnh toan tuang doi chfnh xac so tien bao hiem ho phai thanh toan trong

38
tuang lai, do vay, ho khong lo lang nhieu ve viec bao dam nghia vu thanh
toan va thudng nam giu tai san dudi dang cac khoan dau tu dai han nhu trai
phieu hoac co phieu.
Cac cong ty bao hiem nhan tho: cac cong ty nay ban cac hop dong bao
hiem nhan tho vao bao hiem cho khach hang trudc nhung rui ro ve thiet
mang. Cong ty se nhan duac so tien ngudi mua bao hiem nop hang nam va
sir dung so tien do de mua chung khoan, nhu trai phieu cong ty, co phieu.
Quy bao hiem xa hoi (quy luang huu): quy nay nhan tien dong gop cua
ngudi lao dong va ngudi su dung lao dong hang thang, chiu trach nhiem tra
luang huu khi ngudi lao dong da dong du thdi gian va du dieu kien de nghi
huu. Cac quy luang huu cung su dung so tien cua ho de dau tu vao cac loai
trai phieu, co phieu khac nhau.
Bang 2-1. Cac to chuc tai chmh trung gian tieu bieu d Viet Nam
Ma chi>nq khoan/
Ten to chirc
So1giao djch
Ngan hang thuwng mai:
N H TM CP Ngogi thu-o-ng VCB/ H O S E
N H TM CP Cong thu-0-ng CTG / H O SE
N H TM CP Dau tu- va Phat trien Viet Nam BID/ H O SE
Ngan hang Nong nghiep & Phat trien Nong thon Viet Nam
N H TM CP Sai Gon Thu-ang Tin STB/ H O SE
N H TM C P Dong A (EAB)
N H TM CP Xu£t NhSp Khau (Eximbank) EIB/ H O SE
N H TM C P A Chau (ACB) A CB/ HNX
H $ tlid n g q u y tin d y n g n h a n d a n tr u n g u x rn g va q u y tin d y n g n h a n d a n ccy so-.-

Cong ty bao hiem:

Tong cong ty bao hiem Bao Viet (Bao hiem Bao Vi$t)
Tong cong ty co phan Bao Minh (Bao Minh)
Cong ty c6 phan bao hiem Petrolimex (Pjico)
Cong ty TNHH bao hiem Liberty (Liberty)
Cong ty TNHH bao hiem nhan tho Prudential Vi^t Nam
(Prudential)
Cong ty tai chinh:
Cong ty TNHH mot thanh vien tai chinh Toyota Viet Nam

39
 Ma chung khoan/
Ten to chirc
So- giao dich
Cong ty TNHH mpt thanh vien tdi chinh Prudential Viet Nam
Cong ty TNHH mpt thanh vien tai chinh Vipt-SG
Cong ty TNHH mpt thanh vien cho thue tai chinh Ngan
hang Ngogi thipang Vipt Nam
Cong ty chisng khoan:
Cong ty C P Chung khoan Sai Gon SSI/ H O S E
Cong ty C P Chung khoan Bao Vipt BV S/H N X
Cong ty C P Chung khoan Thanh ph6 H6 Chi Minh H CM / H O S E
Cong ty C P Chung khoan Ngan hang Cong thu’O’ng Vipt Nam
Qui dau tu>:
Quy Dau tir TSng trudng Manulife M A F P F1 /H O S E

Cdc trung gian dau tu: bao gom cdc cong ty tdi chi'nh, quy dau tu.
Cong ty tdi chfnh huy dong von thong qua viec phdt hdnh cdc loai chung
khodn (thuang phieu, co phieu hoac trai phieu) va cho vay doi vdi cdc ca nhan,
ho gia dinh vdi muc dich mua sam do dung gia dinh. Cong ty tdi chfnh cung
cho vay doi vdi cdc doanh nghiep nho thong qua nghiep vu bao thanh toan hoac
cho thue tai chfnh
Quy dau tu huy dong von bang cdch phat hanh chung chi hay co phan
quy dau tu vd sir dung so tien thu dugc de dau tu vao cdc loai chirng khodn.
Cdc quy dau tu co lgi the hon cdc nha dau tu rieng le qua vi^c giam chi phi
giao dich tir cac giao dich chung khodn vdi lo ldn, dong thdi cdc quy dau tu
cung co the da dang hoa danh muc dau tu hieu qua hon.
Ngoai ra, con co cac trung gian tai chfnh khac nhu cdc cong ty chimg
khodn, sd giao djch chung khodn cung cap djch vu tai chfnh cho cdc nha dau tu.
Dac diem hoat dong cua cac to chuc trung gian ndy co nhung diem khdc nhau
co ban va se dugc de cap sau han trong bai cdc to chuc tdi chfnh trung gian.

2.4. QUAN LY NHA N U 6c DOI VCfl HE THONG TAI CHINH

He thong tdi chinh la linh vuc dugc quan ly rat chat che. Neu khong
dugc quan ly chat che, thi trudng tdi chfnh se khong hoat dong hieu qua. Tinh
trang dau co, thao tung gid chimg khodn co the xay ra, hoac phao tin don that
thiet nham true lgi gay ton that cho cdc nha dau tu vd gay nen su sup do tren
thi trudng chirng khodn.

40
 Mot vf du dien hinh thay dugc do la su sup do cua thi truang chung
khoan My nam 1292 dan tai cuoc Dai suy thoai kinh te nam 1929 - 1933.
Vao cuoi thap ky 1920, sau mot thai gian co toe do tang truang kinh te
cao, dong thai cac cong ty tai chfnh co tru sa tai New York quay lai dau
tu vao co phieu. Dieu nay lam cho gia co phieu da lien tuc tang len va
thuc day tinh trang dau ca, khi cac nha dau tu gan nhu khong gap kho
khan gi de mua co phieu va gia co phieu tang rat manh. Nhieu cong ty
dugc thanh lap mai vai thong tin gian doi va sai lech chi de ban co phieu
cho cac nha dau tu. Nam 1928, gia co phieu cua cong ty Phat thanh My
(Radio Corporation o f America) da tang gan gap 5 lan, va chi so cong
nghiep DowJohn tang gap 2 lan trong khi chua den 2 nam. Khi gia co
phieu da tang qua cao, nhieu nha dau tu bat dau ban ra chung khoan va
ban khong de kiem lgi, tu do bat dau cuoc killing hoang. Ngay
23/10/1923, co han 6 trieu co phieu dugc giao dich vai muc gia giam
dan. Thi truang sup do vao ngay thu 3 “den toi” cua tuan sau do, gia co
phieu cua nhieu cong ty giam manh. Trong thai gian 1 tuan ke tu khi
khung hoang, gia thi truang co phieu mat di 24 ty Do la My. Su thieu
kiem soat cua Chfnh phu la mot trong cac nguyen nhan gay nen tinh
trang dau ca nay va dan tdi sup do cua gia chung khoan.
Doi vdi cac trung gian tai chfnh, su can thiet phai dieu chinh hoat
dong cua cac to chuc nay con quan trong han nua. Do cac ngan hang
chuyen mon hoa trong viec huy dong von va cho vay, cac nha quan ly
ngan hang co the lgi dung dieu nay de huy dong von va cho vay mot cach
cau tha (van de rui ro dao due) dan tdi ngan hang bi thua lo, va ngudi gui
tien co the bi mat het so tien da gui vao mot ngan hang bj thua lo va pha
san. Do vay, chinh phu can phai dieu chinh hoat dong cua cac ngan hang
de bao ve lgi ich cua ngudi gui tien.
Su dieu hanh cua chinh phu doi vdi he thong tai chfnh nham 2 muc
tieu: tang cudng cung cap thong tin cho cac nha dau tu va bao dam hoat
dong lanh manh cua cac trung gian tai chfnh.
Tang cudng cung cap thong tin cho cac nha dau tu nham giup cho cac
nha dau tu co nhieu thong tin hon de co the ra quyet dinh dau tu phu hgp. Vf
du, doi vdi cac cong ty co phan, khi nha dau tu co nhieu thong tin ve hoat
dpng cua cong ty, se giup cac nha dau tu xac djnh dugc mot muc gia phu
hgp de mua co phan trong cong ty do, nhu vay se giup thi trudng chung
khoan co giao dich soi dong, gia tri giao dich ldn. Chfnh phu quy djnh cac

41
cong ty niem yet chung khodn c6 nghia vu phai cung cap cac thong tin dinh
ky ve tinh hinh hoat dong kinh doanh, lgi nhuan cung nhu tinh hinh quan trj
cong ty cong khai cho cac nha dau tu tren thi truang.
Vi?c bao dam hoat dpng lanh manh cua cac trung gian tai chi'nh dugc
thuc hien qua viec dua ra cac quy tac hoat dong an toan va lanh manh, tir do
yeu cau cac to chirc tdi chrnh tuan thu do d6 se ngan chan cac vu thua lo,
phd san cua cac to chuc tdi chrnh trung gian. Cac quy dinh ve mua bao hiem
tien gui, quy dinh von phap dinh, quy dinh cdc ty le bao dam an toan trong
hoat dong cua to chuc tin dung la vf du ve cac quy tac hoat dong nay. Bang
2 neu tom tat chuc nang va nhiem vu cua cac ca quan quan ly nha nuac
trong ITnh vuc tdi chi'nh tien te a Viet Nam.
Bang 2-2. Cac c<r quan quan ly nha nirffc trong linh vyc
tai chi'nh tien te o- Vift Nam
Ten c c quan Chirc nang nhi$m vy ca ban
Ngan hang Nha C ip , sira d6i, bo sung, thu hoi giay phep thanh Igp va hogt
nu’d c Vipt Nam dpng cua to chirc tin dung;
Cap, thu h6i gidy phdp hogt dong cung irng djch vy trung gian
thanh todn cho cac to chuc khong phai la ngan hang;
Chap thugn vipc mua, ban, chia, tdch, hgp nhdt, sap nhdp va
gidi th616 chirc tin dyng theo quy djnh cua phap luat;
Kiem tra, thanh tra, gidm sdt ngan hdng;
Quyet djnh ap dyng bien phap xu ly dac biet doi v6i to chirc tin
dung; ddt to chirc tin dyng vao tinh trgng kiem soat dac biet;
T h yc hi#n quan ly nha nu a c ve bao hiem tien gui;
To chuc, qudn ly, giam sat he thdng thanh todn qu6c gia;
Quan ly nha nu a c ve ngogi hoi, hogt dpng ngogi hoi vd hogt
<JQng kinh doanh v&ng;
Quan ly d y tru ngogi hoi nha nuac.
Bo Tai chinh Qudn ly nha nu a c vd: chung khodn; bao hiem vd cdc chuc
nang khdc.
Qudn ly, giam sdt hogt dong chung khodn va thj truang
chirng khodn; quan ly cac hogt dpng djch vu thupc ITnh vuc
chung khodn, thj truang chirng khodn.

2.5. S I / PHAT TRIEN CUA HE THONG TAI CHINH VIET NAM

Su phat trien cua he thong tai chfnh Viet Nam hien dai co the dugc
danh dau tir ngay 6 thdng 5 nam 1951, khi Chu tich Ho Chi' Minh da ky Sac

42
lenh so 15/SL thanh lap Ngan hang Quoc gia Viet Nam vdi cdc nhiem vu
chinh gom: phat hanh giay bac, quan ly Kho bac, thuc hien chinh sach tin
dung de phat trien san xuat. Ngay 21/1/1960, Ngan hang Quoc gia Viet Nam
dugc doi ten thanh Ngan hang Nha nuac Viet Nam. Trong giai doan trudc
nam 1975, co hai ngan hang chuyen doanh dugc thanh lap do la Ngan hang
Kien thiet Viet Nam (1957), nay la Ngan hang TMCP Dau tu va Phat trien
Viet Nam va Ngan hang Ngoai thuang Viet Nam (1963), nay la NHTMCP
Ngoai thuang Viet Nam.
Sau nam 1975, Ngan hang Quoc gia d mien Nam dugc hgp nhat vao
Ngan hang Nha nude Viet Nam, tao thanh he thong Ngan hang Nhd nude
duy nhat cua ca nude. He thong to chuc cua Ngan hang Nha nude bao gom:
Ngan hang Trung uang dat tru sd chinh tai Ha Noi, cdc Chi nhanh Ngan
hang tai cdc tinh, thdnh pho tren pham vi ca nude.
Ve c a ban, cho tdi trudc nam 1988, he thong Ngan hang Nha nude
Viet Nam thuc hien nhi^m vu phdt hanh cdc loai tien mdi, thu hoi cac loai
tien cu, he thong Ngan hdng Nha nude ve ca ban van hoat dong nhu la mot
cong cu cap tin dung cho cdc doanh nghiep nha nude hoat dong.
Mot su doi mdi can ban trong he thong tai chinh bat dau tir Quyet
dinh so 218/CT cua Chu tich Hoi dong Bo trudng ngay 3/7/1987 ve cho
phep Ngan hang Nha nude dugc lam thu d mot so tinh, thanh pho viec
chuyen hoat dong cua Ngan hang sang kinh doanh xa hoi chu nghTa vdi
noi dung ca ban theo De an kern theo Quyet djnh nay la: (1) Hoan thien
hoat dong cua Ngan hang Nha nude vdi tu cdch la ca quan quan ly Nha
nude ve tien te, tin dung vd ngan hang; Ngan hdng Nha nude thong nhat
ban hanh va kiem tra thuc hi$n cdc chinh sdch. che d<? tien te, tin dung,
thanh toan trong ca nude; (2) Thanh lap cdc ngan hang chuyen nghiep vdi
cdc hoat dong ca ban la true tiep huy dong von bang tien tam thdi nhan roi
tren dia ban minh phu trach, cho vay ngan han la chu yeu doi vdi cac nhu
cau von de san xuat - kinh doanh cua cac dan vi kinh te, va true tiep giao
djch vdi khach, chi tra tien mat, hoac thuc hien cac dich vu chi tra khde
bang nhieu hinh thuc thanh todn khong dung tien mat. Sau do vao thdng
3/1988, Hgi dong Bo trudng ban hanh Nghi djnh so 53/HDBT da tdch dan
chuc nang quan ly Nha nude ra khoi chuc nang kinh doanh tien te, tin
dung. Nghi dinh nay cung quy djnh co 4 ngan hang chuyen doanh true
thuoc Ngan hang Nha nude (Ngan hang Ngoai thuang Viet Nam, Ngan

43
hang Phat trien Nong nghiep Viet Nam, Ngan hang Cong thuang Viet
Nam, Ngan hang Dau tu va Xay dung Viet Nam) hoat dpng theo che do
hach toan kinh te va kinh doanh xa h§i chu nghia.
Tiep theo do, thang 5/1990, Phap lenh Ngan hkng Nha nuac Viet
Nam va Phap lenh Ngan hang, hap tac xa tin dung va cong ty tai chfnh
dugc ban hanh da chi'nh thuc chuyen ca che hoat dong cua he thong ngan
hang Viet Nam tir 1 cap sang 2 cap. Theo do, Ngan hang Nha n u ac thuc
thi nhiem vu Quan ly nha nuac ve hoat dong kinh doanh tien te, tin dung,
thanh toan, ngoai hoi va ngan hang; Thuc thi nhiem vu cua mot Ngan
hang Trung uang: la ngan hang phat hanh tien; La ngan hang cua cac
ngan hang va la ngan hang cua Nha nuac; la ca quan to chuc viec dieu
hanh chi'nh sach tien te. C ic ngan hang kinh doanh cung cap dich vu
trong linh vuc tien te, tin dung, thanh toan, ngoai hoi va dich vu ngan
hang. Tir nam 1991 khi Phap lenh Ngan hang co hieu luc, cac ngan hang
co phan, cac ngan hang lien doanh va van phong dai dien cua cac ngan
hang nuac ngoai dugc thanh lap, di vao hoat dpng va phat trien den thdi
diem hien nay.
Ve thj trudng tai chinh, nam 1995, Uy ban Chung khoan Nha nude
dugc thanh lap nham thuc hi?n chuc nang to chuc va quan ly nha nude ve
chung khoan va thi trudng chung khodn. Sau do ngay 28/7/2000, Trung tam
giao djch chung khoan TP. Ho Chi Minh thuc hien phien giao dich chung
khoan dau tien vdi 2 co phieu dugc giao djch la Cong ty Co phan ca dien
lanh (REE) va Cong ty Co phan Cap va Vat lieu Vien thong (SAM). Ngay
8/3/2005, Trung tam Giao dich Chung khoan Ha Noi chi'nh thuc khai truang
va di vao hoat dong. Ca hai trung tam giao dich chung khoan nky deu da
dugc chuyen doi hoat dong thanh cic Sd giao djch chung khoan va hoat
dong lien tuc cho den hien nay.
Nhu vay, he thong tai chinh Viet Nam hien nay bao gom cac to
chuc tin dung (ngan hang thuang mai, cong ty tai chinh, quy tin dung
nhan dan), c ic to chuc tai chi'nh phi ngan hang (cong ty bao hiem,
cong ty chung khoan, quy dau tu). Ngoai ra con co cac ngan hang
chuyen doanh thuc hien cac hoat dQng dac biet nhu Ngan hang Phat trien
Viet Nam nham tai trg cho cac du an dau tu phat trien, Ngan hang Chi'nh
sach Xa hoi tai trg von cho cac doi tugng chi'nh sach nhu cic ho ngheo,
sinh vien...

44
 Bang 2-3. Mot vai so lieu ve hoat dong cua he thong ngan hang
Viet Nam tai then diem 31/12/2013
Don vi: ty dong, %
Ty le
Tong tai Von tir
Loai hinh TCTD ROA ROE an toan
san CO
von
NHTM Nha nu'ac 2.504.871 166.580 0,67 7,93 10,91
NHTM co phan 2.463.445 195.123 0,31 3,60 12,56
NH lien doanh
704.908 100.233 0,75 4,64 26,53
NH niroc ngoai
Toan he thong 5.755.869 466.926 0,49 5,18 13,25
Nguon: Ngan hang Nha nuac Viet Nam

Bang 2-4. So lirong cac to chu-c tin dung it Viet Nam cuoi nam 2013
Loai hinh TCTD So lu’O’ng
NHTM Nha nu’ac* (bao gom ca 4 ngan hang do 6
nha nifdcc n lm c6 phan chi ph6i)
NHTM co phan 34
NH lien doanh, NH n a a c ngoai 9
Chi nhanh ngan h&ng nu^c ngodi 50
Cong ty t&i chinh 18
Cong ty cho thue tai chfnh 12
Nguon: Ngan hang Nha nuac Viet Nam

He thong cac to chuc tin dung dang thuc hien qud trinh tdi cdu true va
sat nhap nen so lugng cdc ngan hang vd cong ty tdi chi'nh dang thay doi.
Trong tuorng lai so lugng cac to chuc tin dung se giam xuong nhung cdc to
chuc tai chi'nh hau tdi cau true se co tinh hinh tai chi'nh vung manh hom.
Thi trudng tai chi'nh bao gom hoat dong cua thj trudng chung khoan,
trong do noi bat la hoat dong cua 2 Sd giao dich chung khodn. Sd giao dich
chung khodn Thanh pho Ho Chi' Minh tap trung vao niem yet co phieu cua
cac cong ty dai chung co von ldn (von dieu 1? toi thieu la 120 ty dong), con
Sd giao djch chung khodn Ha N<?i tap trung vao niem yet co phieu cua cdc
cong ty nho hon (von dieu le toi thieu 30 ty dong). Ngodi ra, Sd giao dich
chung khodn Ha Noi c6n to chuc dau gid phdt hanh chung khodn lan dau
cho cac cong ty nha nude co phan hoa, to chuc thj trudng giao djch trai

45
phieu chfnh phu va to chuc hoat dong cua thi trudng giao dich co phieu cua
cac cong ty dai chung khong niem yet (thi trudng UPCOM).
Bang 2-5. Mot vai so li£u ve Sd giao djch chung khoan
TP. Ho Chi Minh thdi diem 24/4/2014
Chi tieu So lu’p’ng
So lu’p’ng co phieu niem yet 302
S6 lu’p’ng chung chi quy niem yet 2
So lup'ng trdi phieu niem y lt 38
M uc v6n hoa thj trudng c6 phieu (ty dong) 1.002.982
Ty 1$ von h6a/GDP 2013 (%) 27,98
Nguon: Sa giao djch chimg khodn TP. Ho Chi Minh (HSX)

Tfnh chung muc von hoa cua 2 sd giao djch dat 31,51% tong san
pham quoc noi cua Viet Nam nam 2013. Day la mot trong nhung chi tieu
danh gia muc dO phat trien cua thj trudng tai chfnh.
Thj trudng tai chfnh Viet Nam van dang trong qua trinh tai cau true va
phdt trien. Tuomg lai se sat nhap hoat dpng cua 2 Sd giao djch chung khodn
thanh mQt Sd giao dich duy nhat. Dong thdi Uy ban Chung khoan Nha nude
cung dang xuc tien xay dung va dua vdo hoat dong thi trudng chung khoan
phai sinh. Day la mpt su phat trien rat cao cua thi trudng tai chfnh.
Bang 2-6. M§t vai so Iifu ve Sd giao djch chung khoan Ha N§i
thdi diem 24/4/2014
Chi tieu So lup'ng
So lu’p’ng co p h iiu niem y lt 377
M uc v6n hod thi tru-ang c6 phieu (ty d6ng) 126.594
Ty I? v6n h6a/GDP 2013 (%) 3,53%
So lupng trcii p h iiu niem yet 533
Gid trj trdi phieu niem y§t (ty d6ng) 575.995
S6 c6 p h iiu d§ng ky giao djch (UPCOM) 143
Gid trj v6n h6a thj trudng U P C O M (ty dong) 27.887
Nguon: So giao djch chung khodn Ha Nqi (HNX)

46
 Tir KHOA

Thong tin khong can xung

Lua chon ngugc
Rui ro dao dire
Lgi the nha quy mo
Co phieu
Trai phieu
Cac to chuc nhan tien gui
Tai chinh true tiep
Tai chinh gian tiep
Trung gian tai chrnh
Chi phi giao dich
Da dang hoa
Danh muc dau tu

47
 CAU HOI ON TAP

1. He thdng tdi chinh co the thuc day tang truang kinh te nhu the nao?
2. Vai trd cua thi truang thu cap trong thi truong tai chinh la gi? Tai
sao thi truong thu cap lai quan trong?
3. Neu ban lo ngai rang mot cong ty co the se bi pha san vdo nam tdi,
ban se nam giu co phieu hay irai phieu cua cong ly do? Vi sao?
4. Tinh trang thdng tin khong can xung la gi? Lieu ban se san long
cho mot ngudi ban than vay hay mot ngudi mdi quen biet vay?
5. Hay dua ra mot tinh hudng ve lua chon doi nghich ma ban da gap
hoac biet Iren thuc te.
6. Neu ban la chu sa huu cua mot cong ty, van de rui ro dao dire nao
ve nhan vien cua ban lam ban can han che?
7. Hoat dong cua trung gian tdi chi'nh co the lam giam rui ro cho cdc
giao dich tai chinh nhu the nao?
8. “Trong mot the gidi khong co chi p h i giao dich va thdng tin la day
du thi se khong can ten cdc trung gian tdi chinh Cau noi ndy la
dung, sai, hay khong ro rang?
9. Hay iruy cap trang web cua Ngan hdng Nha nude Viet Nam vd tim
cdc thong tin ve hoat dong cua he thdng cdc to chuc tin dung vd
chi'nh sach tien te.
10. Hay truy cap trang web cua Sa giao dich chung khodn Ha Noi vd
cho biet:
a. Khau hieu hoat dong cua Sd giao dich la gi?
b. Tim sd lieu thdng ke ve giao dich tren thi trudng co phieu vd cho
biet cdc thdng tin ve chi so thi truang, gid tri giao dich, sd
luang cd phieu niem yet.
c. Thdng tin nao tit website ndy lam ban thay thu vi nhat? Vi sao?

48
 C h u tm g 3

NGAN SACH NHA NlTOC

Mo ta noi dung chinh

Nha nude la mot thiet che quyen luc, thuc hien nhung chuc nang
nhiem vu nhat dinh, nha nuac phai giai quyet nhung van de ma xa hoi dat
ra. Su hoat dong cua bo may nha nuac luon gan vai qua trinh hinh thanh va
sir dung nguon tai chi'nh cua nha nuac - do la quy ngan sach nha nuac. Vifc
quan ly, dieu hanh nguon kinh phf nay dugc thuc hien nhu the nao? Nhung
van de thuang phai giai quyet doi vdi viec huy dong va sir dung nguon tai
chinh cua nha nude la gi? Do chinh la nhung noi dung ca ban se dugc de
cap den trong chuang nay.
Muc dich nghien cihi
Sau khi hoc xong chuang nay, hpc vien hieu va giai thfch dugc nhung
van de ca ban ve NSNN nhu:
• Ban chat va vai tro cua NSNN.
• Noi dung, dac diem cua thu NSNN, nhung bien phap can thuc hien
de tang cudng thu NSNN.
• Noi dung, dac diem cua chi NSNN, nhung bi?n phap can thuc hien
de nang cao hieu qua chi NSNN.
• Tham hut NSNN: nguyen nhan, tdc dong cua tham hut NSNN va
cac bien phap nham han che va tai trg tham hut NSNN.
• v an de phftn cap quill 1<i N S N N : sir can thiei phai phan cap, nQi
dung phan cap quan ly NSNN.
• Chfnh sdeh t&i kh6a va c ic cong cu cua chfnh sach tiii khoa

3.1. TONG QUAN VE NGAN SACH NHA N U d C (NSNN)

3.1.1. Ban chat cua ngan sach nha nirdc
3.1.1.1. Ban chat cua ngan sach nha nu&c
Trong tien trinh lich sir, NSNN vdi tu cach lii mot pham tru kinh te
da ra ddi va ton tai tir lau. Do la mot cong cu tai chfnh quan trong cua
Nha nude. NSNN la khau tai chfnh tap trung giu vi tri chu dao va cung 1^

49
khau tai chrnh duac hinh thanh kha sdm. No ra ddi, ton tai va phat trien
gan lien vdi su ra ddi cua he thong nha nude va su phat trien cua kinh te
hang hoa, tien te; noi mot cach khac, su xuat hien cua NSNN dua tren ca
sd hai tien de khach quan la: tien de nha nude va tien de kinh te hang hoa
- tien te.
Nha nude xuat hien la ket qua cua cuoc dau tranh giai cap trong xa
hoi. Nha nude ra ddi tat yeu keo theo nhu cau tap trung nguon luc tai chfnh
vao trong tay nha nude de lam phuang tien vat chat trang trai cho cac chi
phf nuoi song bo may nha nude va thuc hien cac chuc nang kinh te, xa h<?i
cua minh.
Bang quyen luc chfnh tri va xuat phat tir nhu cau ve tai chfnh de bao
dam thyc hi^n chuc nang, nhiem vu cua minh, nha nude tham gia vao qua
trinh phan phoi tong san pham xa hoi vdi tu cach la mot chu the chi phoi,
nha nude da dat ra cac quy djnh ve cac khoan thu, chi cua NSNN.
Cac khoan thu, chi nay dugc tong hap trong mQt bang dy toan thu chi
tai chfnh duac thuc hien trong mQt khoang thdi gian nhat djnh. Cac khoan
thu mang tfnh chat bat buoc cua NSNN la mot bo phan cac nguon tai chfnh
chu yeu duac tao ra thong qua viec phan phoi thu nhap quoc dan duac sang
tao ra trong khu vuc san xuat kinh doanh; cac khoan chi chu yeu cua NSNN
mang tfnh chat cap phat phuc vy cho dau tu phat trien va tieu dung xa hoi.
Dieu n&y cho thay chfnh su ton tai cua nha nude, vai tro cua nha nude
doi vdi ddi song kinh te xa h<?i la nhung yeu to ca ban quyet djnh su ton tai
va tfnh chat hoat dQng cua NSNN. Trong dieu kien kinh te hang hoa - tien
te, cac hinh thuc tien te trong phan phoi nhu: thue bang tien, vay na... duac
nha nude su dung de tao lap quy tien te rieng co: quy ngan sach nha nude.
N h u vay, N S N N la ngan sach cua nha n u a c , nha n u d e ch inh la ch u the ciia
ngan sach do.
Ban chdt cua NSNN dupe the hien tren cdc phuomg dien:
Xet ve phuong dien phap ly: Ngan sach nha nude la mot dao luat du
tru cac khoan thu, chi bang tien cua nha nude trong mot thdi gian nhat dinh,
thudng la mot nam. Dao luat nay dugc ca quan lap phap cua quoc gia do
ban hanh - do la Quoc hoi. Tinh bat buoc thuc hien cua ngan sach nha nude
nhu la tfnh bat buoc cua mot dao luat.
Xet ve ban chdt kinh te: moi hoat dong cua ngan sach nha nude deu la
hoat dong phan phoi cac nguon tai nguyen quoc gia (phan phoi lan dau va

50
phan phoi lai); vi vay, ve noi dung kinh te, ngan sach nha nude the hien cac
moi quan he kinh te trong ITnh vuc phan phoi. Do la he thong cac quan he
kinh te giua mot ben la nha nude vdi mot ben la cac to chuc kinh te, xa hQi,
cac tang ldp dan cu trong viec thu hut, tao lap va phan phoi, su dung quy
ngan sach nha nude.
T r o n g t h u c t ie n , h o a t d o n g NSNN la h o a t d Q n g thu ( ta o l a p ) v a chi
tieu (s ir d u n g ) q u y t ie n t e c u a n h a n u d e , d o la c a c q u a n h e t a i c h in h v a n
d o n g g i u a m Q t b e n l a n h a n u d e v a m Q t b e n la c a c c h u t h e k i n h te , x a h o i
t r o n g q u a tr in h p h a n p h o i t o n g s a n p h a m q u o c d a n d u d i h in h t h u c g id tr i. D o
c h in h la b a n c h a t k i n h te c u a NSNN.
He thong cac quan he tai chinh kinh te tao nen ban chat kinh te cua
NSNN, dugc the hien d nhung hinh thuc cu the, bao gom:
+ Thu nhat: Quan he kinh te giua NSNN vai cdc doanh nghiep san
xuat vd kinh doanh
Cac quan he kinh te nay phat sinh trong qua trinh hinh thanh nguon
thu cua quy NSNN bang hinh thuc thue doi vdi cac doanh nghiep thuoc moi
thanh phan kinh te.
+ Thu hai: Quan he kinh le giua NSNN vd cdc dan vi thuoc ITnh vuc
phi san xuat vat chdt.
Cac dan vi khong san xuat kinh doanh la nhung dorn vi quan ly nha
nude nam trong cac linh vuc su nghiep van hoa xa hoi, hanh chinh va an
ninh quoc phong. Nhung dorn vi nay khong san xuat ra cua cai vat chat
nhung hoat dQng cua no rat can thiet cho xa hoi. Quan he nay phat sinh
trong qua trinh phan phoi lai cac khoan thu nhap bang viec NSNN cap kinh
phi cho cac dan vi quan ly nha nude theo cac du toan kinh te. Dong thdi,
trong ca che kinh te thi trudng, cac dan vi hoat dong su nghiep co cac khoan
thu phi va le phi, nguon thu nay mot phan cac dan vi 1dm nghia vu tai chinh
doi vdi ngan sach, mQt phan trang trai cac khoan chi tieu cua minh de giam
bdt ganh nang cho ngan sach.
+ Thu ba: Quan he kinh te giua NSNN vai cdc ho gia dinh vd cdc tang
lap dan cu.
Moi quan he ve mat tai chinh giua nha nude vdi cac h<? gia dinh, cac
tang ldp dan cu dugc the hien thong qua viec phan phoi lai giua NSNN va
quy tien te cua ho gia dinh. Mot bo phan dan cu thuc hien nghTa vu tai chinh
doi vdi nha nude bang viec nQp cac khoan thue, phi, le phi. Mot bo phan
dan cu khac nhan tir NSNN cac khoan trg cap theo chinh sach quy dinh.

51
 + Thu tu: Quan he kinh le giua NSNN vai thi iruang lai chinh.
Nen kinh te thj truong doi hoi khong chi cac doanh nghiep ma ca
nha nuac, cac don vj khong phai san xuat kinh doanh, cac hiep hoi, to
chuc quan chung va dan cu phai tiep can thi trudng von va thj trudng tien
te. Xuat phat tu chrnh sach tii chfnh - tien te, tir cung cau ve von tren thi
trudng, nha nude co the tham gia tren thi trudng tai chi'nh bin g viec phat
hanh cac loai chung khoan cua kho bac nha nude (tin phieu, trai phieu...)
nham huy dong von cua tat ca cdc chu the trong xa hoi d ip ung nhu cau
can doi von cua NSNN hoac nha nude tham gia g6p von co phan, hun
von hoac cho cdc dan vj kinh te vay bang hinh thuc: Nhd nude mua cac
loai chung khoan cua doanh nghiep.
Xet ve tt'nh chdt xa hoi: Ngan sach nha nude luon luon la mot cong cu
kinh te cua nha nude nham phuc vu cho viec thuc hien cac chuc nang,
nhiem vu cua nha nude thong qua viec chuyen dich mot bo phan thu nhap
bang tien cua cac chu the kinh te thanh thu nhap cua nha nude va ngugc lai.
NSNN nham giai quyet cac van de xa hQi d moi quoc gia trong tung thdi ky
lich su.
3.1.1.2. Khai nigm ve ngan sach nha nu&c
Cho den nay, thuat ngu “Ngan sach nha nuac’’ dugc sir dung rong rai
trong ddi song kinh te, xa hQi d moi quoc gia. Song ton tai rSt nhieu dinh
nghTa khac nhau ve ngan sach nha nude:
Theo quan diem cua nhung nha nghien cuu kinh te co dien, “Ngan
sach nha nuac la mot van kien tai chi'nh, mo td cdc khodn thu vd chi cua
Chi'nh phu, dugc thiet lap hang nam
Cdc nhd kin h te hpc hien dai cung d u a ra nhieu d inh nghTa khde nhau
ve ngan sach nha nude.
Theo cac nha kinh te Nga, “Ngan sach nha nuac la bang thong ke cdc
khodn ihu, chi bang lien irong mot giai doan nhat dinh cua nha nuac
Cac nha khoa hoc Phap thi cho rang “Ngan sach nha nuac la todn bo
tdi lieu ke loan mo td, trinh bay cdc khodn thu vd cdc khodn kinh ph i cua
nha nuac trong mot nam ”.
David Beeg - gi&o su kinh te hoc trudng Dai hoc tong hgp London -
Anh; Stanley Fischer va Rudiger Dombusche - hai giao su kinh te hoc Hoc
vifn cong nghe Massachusetts - My, thi cho rang : “Ngan sach la ban tudng

52
trinh cdc ke hoach chi tieu vd tdi trg cua mot cd nhan, mot cong ty hay mot
Chinh phu... Ngan sach Chinh phu mo td nhung hdng hoa vd dich vu ma
Chinh phit se mua trong nam toi, nhung thanh todn, chuyen nhucmg Chinh
phu se thuc hien vd cdch thuc Chinh phu trang trai cho nhimg khodn do”
(Kinh te hpc, David Beeg, tap 2, trang 55)
Luat Ngan sach nha nude da dugc Quoc hoi nude Cong hoa xa hQi
chu nghTa Viet Nam khoa XI, ky hop thu 2 thong qua ngay 16/12/2002 cung
co ghi: Ngan sach nha nuac la loan bo cdc khodn thu chi cua Nha nude, da
dugc co quan nha nude co tham quyen quyet dinh vd dugc thuc hien trong
mot nam de bao dam thuc hien cdc chuc nang, nhiem vu cua Nha nu&c
(trich Dieu I- Chuomg I - Luat Ngan sach nha nuoc/2002/QH 11)
3.1.2. Vai tro cua ngan sach nha nude doi vdi nen kinh te quoc dan
NSNN co vai tro rat quan trong trong toan bo hoat dong kinh te - xa
hoi, an ninh quoc phong va doi ngoai cua dat nude. Tuy nhien, vai tro cua
NSNN bao gid cung gan lien vdi vai tro cua nha nude trong tung thdi ky
nhat djnh.
Trong nen kinh te thi trudng, vai tro cua NSNN c6 the xem xet tren
mot so mat sau day:
3.1.2.1. Ngan sach nha nuoc la cong cu tdi chinh quan trgng nhat de
cung ung nguon tdi chinh cho hoat dpng cua bp may nha nu&c
Su hoat d Q n g cua nha nude trong ITnh vuc chi'nh trj, kinh te, xa hQi
luon doi hoi phai co nguon tai chi'nh de chi tieu cho nhung muc di'ch xac
dinh. Cac nhu cau chi tieu cua nha nude dugc thoa man tu cac nguon thu
bang hinh thuc thue va thu ngoai thue. Day la vai tro lich su cua NSNN,
dugc xuat phat tir ti'nh noi tai cua pham tru tai chi'nh ma trong bat ky
che do xa hoi nao va ca che kinh te n&o, NSNN deu phai thuc hien va
phat huy.
De phat huy vai tro cua NSNN trong qua trinh phan phoi, huy dong
cac nguon tai chi'nh cua xa hoi cho nha nude can thiet phai xac djnh:
• Muc dong vien cac nguon tai chi'nh tu dan vj ca sd de hinh thanh
nguon thu cho nha nude;
• Cac cong cu kinh te dugc su dung tao nguon thu cho nha nude va
thuc hien cac khoan chi cua nha nude;
• Ty le dong vien (ty suat thu) cua nha nude tren GDP.

53
3.1.2.2. Ngan sach nha nu&c la cong cu dieu tiet vf mo nen kinh te
Cung vdi viec bao dam chi tieu cua nha nude bang viec huy dong cac
nguon tai chfnh tren pham vi rong ldn trong va ngoai nude, vai tro tat yeu
cua ngan sach nha nude d moi thdi dai va trong moi mo hinh kinh te la cong
cy dieu tiet vi mo nen kinh te xa hoi - day la vai tro quan trong cua ngan
sach nha nude trong co che thi trudng. Vai tro nay, ve mat chi tiet co the de
cap den d nhieu noi dung va nhung bieu hien da dang khac nhau, song tren
goc do tong hop, co the khai quat ba khfa canh sau day:
(1) Vai trd dieu tiet trong ITnh vuc kinh te: NSNN la cong cu thuc day s
chuyen dich co cau kinh te, bao dam cho nen kinh te tang trudng on dinh vd
ben vung.
Trong co che kinh te ke hoach hoa tap trung, cung vdi viec nha nude
can thiep true tiep vao hoat dong cua san xuat kinh doanh, vai tro cua ngan
sach nha nude trong viec dieu chinh cac hoat dong trd nen het sue thu dong.
Ngan sach nha nude gan nhu chi la mot “cai tui” dung so tien thu dugc de
roi thuc hien viec bao cap von co dinh, von luu dong, cap bu lo, bu gia, bu
luong cho cac doi tugng trong nen kinh te... Trong dieu kien do, hieu qua
cac khoan thu, chi ngan sach nha nude khong dugc coi trQng va tat yeu tac
dong cua ngan sdeh nha nude den cac hoat dong kinh te nham dieu chinh
cac hoat dong do va thuc day su tang trudng kinh te la het sue han che.
Chuyen sang ca che thi trudng, trong llnh vuc kinh te, nha nude djnh
hudng ve viec hinh thanh ca cau kinh te mdi, kfch thfch phat trien san xuat
kinh doanh va chong dpc quyen. Dieu do dugc thuc hien thong qua cac
chfnh sach thue va chfnh sach chi tieu cua ngan sach nha nude de vira kfch
thfch va vua gay sue ep vdi cac doanh nghiep, nham dieu tiet sir tang trudng
kinh te theo myc tieu da djnh.
Thong qua cdc khoan chi kinh te va chi dau tu xay dung cho cdc cong
trinh ket cau ha tang kinh te, phdt trien nhung nganh mui nhon co kha nang
canh tranh tren thi trudng; day manh san xuat cac mat hang thuoc the manh
xuat khau... Chfnh phu co the tao dieu kien va hudng nguon von dau tu cua
cdc doanh nghiep vao nhung ITnh vuc, nhung vung can thiet de hinh thanh
co cau kinh te mdi cung nhu tao ra moi trudng thuan lgi cho san xuat kinh
doanh. Cdc khoan chi nay cua NSNN khong thu hoi true tiep, nhung hieu
qua cua no lai dugc tfnh bang su tang trudng cua GDP, su phan bo hgp ly
cua nen kinh te hoac bang cac chi tieu khac nhu tao ra kha nang tang toe do
luu chuyen hang hoa va djch vu...

54
 Thong qua thu ngan sach, ma chu yeu la thue, cung gop phan dinh
hudng phat trien san xuat. Viec dat ra cac loai thue vai thue suat uu dai, cdc
quy dinh mien, giam thue... co tac dung kfch thfch manh me doi vdi cac
doanh nghiep. Mot chinh sach thue co lai se thu hut duac doanh nghiep bo
von dau tu vao nai can thiet, nguac lai, mot chinh sach thue khat khe se
giam bdt luong di chuyen von vao nai can han che san xuat kinh doanh.
R5 rang la chinh sach thu, chfnh sach chi ngan sach gan lien vdi chfnh
sach phat trien kinh te - xa hoi va phuc vu true tiep cho chinh sach nay cua
nha nude.
(2) Vai trd dieu tiet trong linh vuc xa hoi: NSNN la cong cu hiru hieu cu
nha nude de dieu chinh trong ITnh vuc thu nhap, thyc hien cong bang xa hoi.
Trong thdi kinh te ke hoach hoa tap trung, tfnh chat bao cap tran lan
cho moi linh vuc kinh te - xa hoi da han che dang ke vai tro cua ngan sach
nha nude trong viec giai quyet cac van de xa hoi. Trong thdi ky nay, moi su
uu tien, uu dai cua nha nude deu dugc danh phan ldn cho khu vuc kinh te
nha nude. Nhung che do bao cap ve nha d, cung cap luang thuc, thuc pham,
hang tieu dung vdi gia thap... da gay ra tam ly sung bai bien che nha nude,
tam ly trong chd, y lai vao nha nude. Dieu do, mot mat lam giam hieu qua
cong tac, hieu qua tien von, mat khac, vua tac dong ngugc chieu tdi viec bao
dam cong bang xa hoi. Ben canh do, sy bao cap tran lan cho cac hoat dong
co ti'nh chat xa hoi (cac hoat dong su nghiep), song lai thieu su tfnh toan hgp
ly ve pham vi, mure dp va hieu qua cua no cung dan den nhung han che
trong viec thuc hien cac muc tieu ve mat xa hoi.
Trong viec giai quyet cac van de xa hoi, sy ton tai va hoat dpng co
hieu qua cua bo may nha nude, cua lye lugng quan dpi, cong an, sy phat
trien cua cic hoat dong xa hoi, y te, van hoa co y nghia quyet dinh. Viec
thuc hien cac nhi^m vu nay ca ban thuoc ve nha nude va khong vi muc tieu
lgi nhuan. Viec su dung nhung dich vu ke tren dugc phan chia giua nhung
ngudi tieu dung, nhung nguon tii trg de thuc hien cac nhiem vu do lai dugc
cap phat tir ngan sach nha nude. Nhu vay, trong viec thyc hien cac nhiem vu
co tfnh chat chung toan xa hoi, ngan sach nha nude co vai tro quan trong
hang dau. Ben canh do, cung vdi viec thyc hien cac nhiem vu co tfnh chat
chung toar. xa hoi, hang nam Chfnh phu van co su chu y dac biet cho tang
ldp dan cu co thu nhap thap nhat. Chung ta co the nhan thay dieu do thong
qua cac loai trg giup true tiep dugc danh cho nhung ngudi co thu nhap thap

55
hoac co hoan canh dac biet nhu chi ve trg cap xa hoi; cac loai trg giup gian
tiep dudi hinh thuc trg gia cho cac mat hang thiet yeu (luang thuc, dien
nuac...), cac khoan chi phi de thuc hien chfnh sach dan so, chfnh sach viec
lam, cac chuang trinh quoc gia lan ve chong mu chu, chong dich benh, cac
chi phi cho vifc cung cap cac hang hoa khuyen dung, hang hoa cong cong...
Tuy rang moi tang lap dan cu deu dugc hudng cac djch vu nay, nhung hien
nay a nuac ta, ty le nguai ngheo con chiem phan lan trong dan cu nen phan
dugc hudng cua ngudi ngheo cung ldn han.
Ben canh cac khoan chi ngan sach cho viec thyc hien cac van de xa
hoi, thue cung duac su dung de thuc hien vai tro tai phan phoi thu thap, bao
dam cong bang xa hoi. Viec ket hgp giua thue tryc thu va thue gian thu, mot
mat, vua tang cudng cac khoan thu cho ngan sach nha nude, mat khac, vua
nham dieu tiet thu nhap cua tang ldp co thu nhap cao, dieu tiet tieu dung,
bao dam thu nhap hgp ly cua cac tang ldp ngudi lao dong.
Viec su dung ngan sdeh nha nude lam cong cu dieu tiet cac van de xa
hoi la mot viec khong dan gian. Trong dieu kien kinh te nude ta hien nay,
vdi mot ben la nhung doi hoi rat ldn cua cac van de xa hgi can giai quyet
(nhu cau chi tieu), mot ben Id nguon thu ngan sach nhd nude cdn han hep
(kha nang tai trg) thi viec qudn triet phuang cham “nha nude va nhan dan
cung lam” trong viec cham lo giai quyet cac van de xa hoi la can thiet. Dong
thdi cung can qudn triet tinh than “tiet kiem, hieu qua, dung doi tugng”
trong chi tieu ngan sach nha nude cho cdc van de xa hoi.
Mot mau thuan gay gat dang nay sinh trong thdi dai hien nay la mau
thuan giua ti'nh nhan dao xa hoi ma moi nha nude, moi ca nhan can vuan tdi
va quy luat khat khe cua nen kinh te thi trudng xung quanh van de thu nhap,
do la su chenh lech qua ldn giua ngudi giau va ngudi ngheo. Van de dat ra
la phai co mot chi'nh sdeh phan phoi hap ly thu nhap cua toan xa hoi, vua
kfch thfch tang trudng, vua bao dam tfnh cong bang xa hoi.
Bang viec su dung cong cu NSNN, cu the Id chfnh sdeh thuS va chfnh
sdeh chi tieu ngan sdeh, Chfnh phu da lam giam bdt su chenh lech qud ldn
ve thu nhap. Cu the la:
- Sir dyng cong cu thue: danh thue thu nhap ca nhan; thue tieu thy da
biet, thue gid tri gia tang vdi thue suat cao cho cac mat hang xa xi, cdc loai
dich vu cao cap...

56
 - Su dung chinh sach chi tieu ngan sach: thong qua cac khoan chi cho
an sinh xa hoi, chi cho cac chuang trinh giai quyet viec lam, xoa doi giam
ngheo, chi cho trp cap gia cho cac mat hang thiet yeu (luang thuc, dien,
nude, xang dau...).
Tuy nhien buoc phai hieu rang viec su dung NSNN nhu mot cong cu
bao dam cong bang xa hoi la mot viec khong dan gian do thue khong the thu
qua cao, cung khong the thu qua thap, nguon thu ngan sach con han hep...
(3) Vai trd dieu chinh trong linh vuc thi truang'. NSNN la cong cu de
dieu tiet thi trudng, binh on gia ca va kiem che lam phat.
Trong ca che ke hoach hoa tap trung, su dan dieu ve che do sd huu,
bo khung trong hai hinh thuc quoc doanh va tap the da dan den su phat trien
yeu dt cua cac quan he thi trudng. Ben canh do, ca che kinh te chi huy (bang
menh lenh hanh chi'nh) vdi viec nha nude quyet dinh gia ca cua cac hang
hoa, djch vu, chi djnh nai cung cap vat tu, tieu thu san pham... cung da lam
cho cac quan he thi trudng kem phat trien. Vdi ca che do, su van dong cua
gid ca, chi phi thoat ly quan he cung - cau cua thj trudng, su bien dong cua
chung dugc che giau bdi su bao cap cua nha nude. Trong dieu kien nhu vay,
vai tro cua ngan sach nha nude doi vdi cac quan he thi trudng trd nen lu md
la dieu tat yeu.
Trong dieu kien cua nen kinh te thi trudng, gia ca chu yeu phu thuoc
vao quan he cung cau hang hoa tren thi trudng. Do do, de on djnh gid ca,
chfnh phu co the tac dong vao cung hoac cau hang hoa tren thj trudng. Su tac
dpng nay khong chi dugc thuc hien thong qua thue ma con dugc thuc hien
thong qua chfnh sach chi tieu cua ngan sach nha nude. Bang nguon von cap
phat tu ngan sach nha nude hang nam, cac quy du tru nha nude ve hang hoa
va tai chinh dugc hinh thanh. Trong trudng hgp thi trudng co nhieu bien
dong, gia ca len qua cao hoac xuong qua thap, nhd luc lugng du tru hang hoa
va tien, Chi'nh phu co the dieu hoa quan he cung cau hang hoa, vat tu du de
binh on gia ca tren thi trudng, bao ve quyen lai ngudi tieu dung va on dinh
san xuat. Chi'nh phu cung co the su dung ngan sach nha nude nham khong
che va day liii lam phat mot cach co hieu qua thong qua viec thuc hien chi'nh
sach that chat ngan sach, nghia la cat giam cac khoan chi tieu ngan sach,
chong tinh trang bao cap, lang phf trong chi tieu, dong thdi co the tang thue
tieu dung de han che cau, mat khac co the giam thue doi vdi dau tu, ki'ch thi'ch
san xuat phat trien de tang cung. Ngoai ra, viec Chi'nh phu phat hanh cac cong

57
cu ng de vay nhan dan nham bu dap thieu hut cua ngan sach nha nuac cung
gop phan vao viec lam giam toe do lam phat trong nen kinh te quoc dan.
Trong nen kinh te thi truang, quy luat cung cau chi phoi den gia ca thi
truang rat manh me. Moi su bien dong cua gia ca tren thi trudng deu co
nguyen nhan tir su mat can doi giua cung va cau. Be on djnh gia ca, chinh
phu co the thong qua cong cu NSNN de tac dong vao cung hoac cau hang
hoa tren thj trudng, su tac dong nay co the dugc thuc hien theo 2 hudng: thu
vd chi NSNN. Cu thfi:
+ Thong qua dieu chinh chrnh sach thu NSNN:
Bang viec dieu chinh ca cau he thong thue, thue suat, chfnh sach mien
giam thue hgp ly... Chfnh phu cung co the tac dong vao tong cung hoac tong
cau de gop phan on dinh gia ca tren thi trudng. Vf du: khi gia hang hoa len
cao va co nguy ca trd thanh lam phat, nha nude co the dieu chinh tang thue
thu nhap ca nhan de giam cau, mien, giam thue cho cac doanh nghiep san
xuat... de nang dd cung, tu do thuc day can bang cung cau, on djnh gia ca,
han che lam phat xay ra.
+ Thong qua chfnh sach chi cua NSNN:
Bang nguon cap phat cua chi tieu NSNN hang nam cac quy du tru cua
Nha nude (bang tien, bang ngoai te, cac loai hang hoa, vat tu chien luge...)
dugc hinh thanh. Thong qua cac quy nay, Chfnh phu thuc hien dieu tiet thi
trudng binh on gia ca. C a che dieu tiet la:
- Khi gia ca cua 1 loai hang hoa tang cao, de kim ham va chong dau
ca, Chfnh phu dua du tru hang hoa do ra thi trudng de tang cung, tren ca sd
do se binh on dugc gia ca va han che kha nang tang gia dong loat, gay nguy
ca lam phat chung cho nen kinh te.
- Khi gia ca mot loai hang hoa nao do bi giam manh, co kha nang gay
thiet hai cho ngudi san xuat va tao ra xu hudng di chuyen von sang ITnh vuc
khac, Chfnh phu se bo tien ra de mua cac hang hoa do theo mot gia nhat
dinh de bao dam quyen lgi cho nha san xuat.
- Trong trudng hgp xay ra lam phat, Chfnh phu cung co the su dung
NSNN de khong che va day liii lam phat mot cach hieu qua bang cac bien
phap nham nang dd cung va giam bdt cau, do la: that chat chi tieu cua
NSNN, nhat Id cdc khoan chi cho tieu dung va tang thue tieu dung, giam
thue thu nhap.

58
 Ngan sach nha nuac co vai tro quan trong trong nen kinh te - xa hoi,
ngan sach nha nuac la mot trong nhung cong cu quan ly kinh te vT mo cua
nha nude; nha nude co chuc nang dieu tiet nen kinh te bao dam cho nen kinh
tS phat trien on djnh, ben vung. Ngan sach nha nude chfnh la ca sd tai chfnh,
la nguon lire de nha nude thuc hien tot chirc nang cua minh. Thong qua ngan
sach, nha nude se dieu tiet cac quan he kinh te tao nen su can doi giua tfch luy
va tieu dung, giua xuat khau va nhap khau, giua ca cau dau tu va ca cau tieu
dung, can doi hop ly cua ca cau kinh te va on djnh cua chu ky kinh doanh,
trudc xu the phat trien mat can doi cua cac nganh, ITnh vuc trong nen kinh te...
Neu nhu d Viet Nam trudc day, ngan sach nha nude chuyen dam nhiem viec
bu lo, bu gia, bu luang... thi gid day ngan sach nha nude danh von dau tu cho
xay dung ca sd ha tang kinh te, xa hoi de tao ra moi trudng thuan lgi cho cac
doanh nghiep hoat dong. Ngan sach nha nude con de chi tieu cho cac nhu cau
khac cua xa hoi nhu: an ninh, quoc phong, phong chong thien tai, nghien cfru
khoa hoc... Mot vai tro dugc cho la khong kern phan quan trgng hien nay cua
ngan sach nha nude la giai quyet cac van de xa hoi: xoa bo bat cong, giam su
phan hoa giau ngheo, o nhiem moi trudng...

3.2. THU NGAN SACH NHA NUOC

3.2.1. Khai niem thu ngan sach nha nude
3.2.1.1. Khai niem
Thu ngan sach nha nude bao gom cac khoan thu tir thue, phf, le phf; cdc
khoan thu tir hoat dong kinh te cua Nha nude; cac khoan dong gop cua cac to
chirc va ca nhan; cac khoan vien trg; cac khoan thu khac theo quy dinh cua
phap luat. (trich Dieu 2, Chuomg I - Luat Ngan sach Nha nuac/2002/QH11).
3.2.1.2. Ran chat thu ngan sdeh nhd ntrirc
Thu ngan sach la mot hoat dong ca ban cua NSNN. Ve mat ban chat,
thu NSNN la he thong cac quan he phan phoi dudi hinh thai gia tri phat sinh
trong qua trinh Nha nude dung quyen lire chinh tri tap trung cac nguon luc
tai chinh trong xa hoi de hlnh thanh quy tien te tap trung quan trong nhat
cua Nha nude.
3.2.2. Dac diem thu ngan sach nha nude
- Net noi bat cua viec thu ngan sach nha nude la: Trong bat cu xa ho
nao, thu ngan sach nha nude luon gan lien vdi chuc nang, nhiem vu va
quyen luc chinh tri cua nha nude.

59
 Sy ra dai ton tai va phat trien cua nha nuac la dieu kien xuat hien cac
khoan thu ngan sach nha nuac. Ngugc lai den lugt minh, cac khoan thu
ngan sach nha nude la tien de vat chat khong the thieu dugc de thuc hifn
cac chuc nang, nhiem vu cua nha nude. Nguon tai chi'nh dugc tap trung vao
NSNN Id khoan thu nhap dugc hinh thanh trong qua trinh nha nude tham
gia phan phoi cua cai xa hoi dudi hinh thuc gia tri. Thu NSNN phan anh cac
quan he kinh te nay sinh trong qua trinh phan chia cac nguon tai chfnh quoc
gia giua nha nude vdi cac chu the trong xa hoi. Su phan chia do la mot tat
yeu khach quan, xuat phat tu yeu cau ton tai va phat trien cua bo may nha
nude cung nhu yeu cau thyc hien cac chuc nang kinh te - xa hoi cua nha
nude. Doi tugng phan chia la nguon tai chi'nh quoc gia, la ket qua do lao
dong san xuat trong nude tao ra dugc the hien dudi hinh thuc tien te.
Ve mat noi dung, thu NSNN chua dung cac quan he phan phoi dudi hinh
thuc gia tri nay sinh trong qua trinh nha nude dung quyen luc tap trung mot
phan nguon tai chinh quoc gia hinh thanh quy tien te tap trung cua nha nude.
- Mot dac trung khac cua thu ngan sach nha nude la luon luon gan
chat vdi cac qua trinh kinh te (san xuat, phan phoi, trao doi, tieu dung) va su
van dong cua cac pham tru gia trj nhu gia ca, lai suat, thu nhap... Vi du: khi
gia ca tang => thu ngan sach tang; ty gia tang => thu ngan sach tang; lai suat
tang (giam dau tu) => thu ngan sach giam... Su van dQng cua cac pham tru
do vua tdc dong den su tang giam muc thu, vira dat ra yeu cau nang cao tdc
dung dieu tiet cua cac cong cu thu NSNN.
Ket qua cua qua trinh hoat dong kinh te va hinh thirc, pham vi, muc do
van dong cua cac pham tru gia trj la tien de quan trong xuat hien he thong
thu ngan sach nha nude. Nhung chinh he thong thu ngan sach nha nude lai
la nhan to quan trong co anh hudng to ldn den ket qua cua qua trinh kinh te
cu n g n h u sur van dong cua cac pham tru gia tri.
3.2.3. Noi dung thu ngan sach nha nude
Tuy theo yeu cau cua viec phan tich danh gia, phuc vu cho cong tac quan
ly cung nhu cho viec dieu chinh cac chi'nh sach dong vien, ngudi ta co the phan
loai noi dung thu ngan sach nha nude theo nhieu tieu thuc khac nhau:
3.2.3.1. Xet theo tdc dung cua cdc khodn thu vdi qud trinh can ddi ngan
sach, thu ngan sach nhd nu&c bao gom cdc khodn:
a) Thu trong can doi NSNN
- Dac diem: Cac khoan thu trong can doi thudng khong mang ti'nh
hoan tra, co ti'nh on dinh va chu dong cao, co the ke hoach hoa.

60
 - Thu trong can doi NSNN gom cdc khoan thu chu yeu sau day:
+ Thue, phf, le phf;
+ Thu ve ban va cho thue cac tai san thuoc sd huu cua Nha nude;
+ Thu lgi tuc co phan cua Nha nude;
+ Cac khoan thu khac theo luat djnh.
Trong cac khoan thu tren, thue la khoan thu quan trong nhat. Thue khong
chi chiem mot ty trong ldn trong tong so thu ngan sach nha nude hang nam ma
con la cong cu cua nha nude de quan ly vT mo nen kinh te. Nhin chung d nude
ta cung nhu d cac nude khac tren the gidi, noi dung cua chfnh sach thue thudng
xuyen co su thay doi cho phu hop vdi dien bien thuc te cua ddi song kinh
doanh xa hoi va phu hop vdi yeu cau cua quan ly kinh te, tai chfnh.
Cac luat thue chu yeu dang dugc ap dung pho bien d nude ta hien nay
gom co: thue gia tri gia tang, thue tieu thu dac biet, thue thu nhap doanh
nghiep, thue xuat - nhap khau, thue thu nhap ca nhan, thue tai nguyen, thue
su dung dat phi nong nghiep...
Moi luat thue khac nhau deu dugc cau thanh bdi cac yeu to sau day:
- Doi tugng n§p thue: Doi tugng nop thue xac djnh chu the nop thue la
ai. Theo cac sac thue hien nay, doi tugng la cac ca nhan hoac cac to chuc
kinh doanh co tu cach phap nhan.
- Doi tugng tinh thue: Doi tugng tinh thue xac djnh thue dugc ti'nh tren
cdi gi: tfnh tren gia tri tai san, tren thu nhap hay tren phan gid tri gia tang...
- Thue suat, bieu thue:
Thue suat xac dinh muc dp dong vien tren mot doi tugng tfnh thue.
Thue suat co vi tri quan trong dac biet vi no the hien moi quan he ve quyen
lgi kinh te giua ngudi nop thue vdi nha nude. Trong cdc luat thue hien hanh
d nude ta, cac hinh thuc thue suat dugc su dung pho bien la thue suat ty le.
Co 2 loai thue suat ty le:
Mot la, thue suat ty le co djnh (Vf du: thue suat thue thu nhap doanh
nghiep co ty le la 22% khong phu thuoc vao thu nhap chju thue).
Hai la, thue suat luy tien (Vf du: thue suat thue thu nhap ca nhan la
thue suat luy tien, cac ty le ti'nh thue tang dan theo muc tang cua thu nhap
tfnh thue,...).
Bieu thue the hien cdc muc thue suat quy dinh khac nhau cho mot doi
tugng tfnh thue. (Vf du: bieu thue thu nhap cd nhan, bieu thue mon bai, bieu
thue tieu thu dac biet...

61
 - Yeu to mien, giam thue: Viec quy dinh cac yeu to mien, giam trong
cac sac thue nham thuc hien cac van de chfnh sach xa hoi qua cac luat thue,
dong then con tao dieu kien thuan lgi cho nha nuac su dung linh hoat cong
cu thue de dieu chinh cdc mat hoat dong san xuat kinh doanh theo chu
trucmg cua nha nuac.
Ben canh nguon thu tir thue, cac khoan thu co tfnh chat thue nhu phf,
le phf cung dong vai tro quan trong; day la nguon thu co xu hudng gia tang
trong tong nguon thu. Cac quy dinh ve phf, 1? phf thuang do cac ca quan
nhd nude d Trung uang hoac cac dja phuang ban hanh (cac bo nganh, cdc
UBND tinh, thanh pho,...). Vf du: phf cau dudng, hpc phf, vien phf, phf bao
tri dudng bo... le phf dang ky kinh doanh, le phf cap giay phep lai xe, le phf
chung thu, le phf xuat nhap canh....
T h u t u v ie c b a n h o a c c h o t h u e c d c ta i s a n thuQC s d h u u n h a n u d e n h u :
b a n ta i n g u y e n k h o a n g s a n , n h a d , h a n g h o a d o c a c d o a n h n g h i e p t h u o c s d
h u u n h a n u d e c u n g c a p ; c h o t h u e m a t d a t, m a t n u d e , c a n g , s a n b a y , ta u c h d
h a n g t r p n g ta i ld n ,...

b) Thu de bu dap sir thieu hut cua NSNN

Bao gom cdc khoan vay trong nude va ngoai nude, dap ung cho chi
tieu ngan sach nha nude khi cdc khoan chi ngan sach Nha nude vugt qud
cdc khoan thu trong can doi cua ngan sdeh. Trong do:
- Vay trong nude: gom ca vay cua cac to chuc tin dung, cac tang ldp dan
cu, cdc doanh nghiep, cac to chuc kinh te, xa hoi trong nude. Viec vay nay dugc
thuc hien dudi hinh thuc phdt hanh cac cong cu ng cua Chfnh phu (ngan han,
trung han va dai han) nhu cac tin phieu kho bac Nha nude, trai phieu Chfnh phu.
- Vay ngoai nude: thuc hien thong qua cdc khoan vipn trg c6 hoan lai
(trong do ODA chiem ty trong kha ldn), vay ng Chfnh phu nude khac, cac to
chuc quoc te... Tuy nhien khoan thu nay thudng khong on djnh v& can hgn
che vi se tao ra ganh nang ng nan cho quoc gia, ngoai ra no con phu thuQc
vao tinh hinh kinh te, chfnh tri, xa hoi va ngoai giao cua dat nude.
3.2.3.2. X et theo nguon hinh thanh cdc khodn thu
a) Nhom nguon thu tic hoat dong san xuat - kinh doanh trong nuac
La cdc nguon tai chfnh tao lap quy ngan sach do ket qua cua hoat dong
san xuat kinh doanh trong nude, bao gom:
+ Nguon thu dugc hinh thanh va thuc hien trong khau san xuat:
Xet tren moi goc do, day la nguon thu quan trong nhat. Ve mat ty
trong so vdi tong so thu trong nude, nguon thu trong khau san xuat luon

62
chiem mot ty trong ldn. Ve y nghTa kinh te nguon thu nay la chi tieu quan
trong phan anh su tang trudng cua nen kinh te ve quy mo va hieu qua. Mat
khac su tang trudng cua nguon thu nay con co anh hudng to ldn den nguon
thu cua cac khau khac.
Nguon thu trong khau san xuat bao gom: nguon thu tu san xuat cong
nghiep, nong nghiep, xay dung co ban... Tuy theo tung giai doan lich su, ty
trong cua cac khoan thu trong khau san xuat co su thay doi phu thuoc vao dinh
hudng phdt trien cac nganh kinh te cua dat nude d moi thod ky nhat djnh.
+ Nguon thu dugc thuc hien trong khau luu thong - phan phoi:
Dac diem cua nguon thu nay la: chung dugc tao ra d khau san xuat,
song thuc hi^n mot phan trong khau luu thong phan phoi. Nguon thu nay
dugc thuc hien do ket qua cua hoat dong giao luu hang hoa trong vd ngoai
nude, do viec md rong kinh doanh tien te mang lai. Nguon thu trong khau
luu thong phan phoi tang hay giam phan anh thuc trang giao luu hang hoa
trong va ngoai nude, thuc trang hoat dong cua nganh san xuat va tinh hinh
bien dong cua thj trudng tien te. Trong nen kinh te thi trudng, nguon thu
trong khau luu thong phan phoi ngay c&ng trd nen quan trong. VT vay,
chung ta can biet quan ly va khai thac tot nguon thu nay.
Nguon thu trong khau luu thong phan phoi bao gom: thu tu ITnh vyc
kinh doanh thuang mai, giao thong van tai va tai chfnh - ngan hang.
+ Nguon thu tu cac hoat dong dich vu:
Nen kinh te thj trudng ngay cang phat trien cao thi cac hoat dong djch vu
cung ngay cang phong phu va da dang (djch vu giao due - dao tao, y te, van
hoa, the due - the thao, phat thanh - truyen hinh, du lich, moi trudng,....). So vdi
cac hoat dong san xuat, hoat dong dich vu thudng co chi phf thap han, nhung
muc d o an h lai thu dvrac lgi rat cao. Vi vay, cac hinh thuc thu thfch hop vdi dac
diem cac hoat dong dich vy co y nghTa vo cung quan trong, no khong don thuan
gop phan vao viec tang nguon thu cho ngan sach nha nude ma con gop phan
quan trong vao viec kiem soat va hudng dan cac hoat dong djch vu, bao dam
phat trien can doi giua cac nganh san xuat vdi cac hoat dong dich vy.
b) Nguon thu ngoai nuac
Bao gom cac khoan thu ve vay ng va vien trg cua nude ngoai.
Dac diem cua nguon thu nay la gan chat vdi tinh hinh kinh te, chfnh
tri, xa hoi va ngoai giao cua dat nude. Nguon thu nay thudng khong on dinh
va co tfnh chat bu dap mot phan trong qua trinh can doi ngan sach.

63
 H O P 3.1 - Q U Y DINH V £ THU C U A C A C C A P N G AN SA C H

Xet theo n gi dung kinh te va vj tri cua NSNN cac cap

Dieu 30 - Luat NSNN/2002/QH11, nguln thu cua ngan sach Trung u’O’ng gom:
1. C i c khodn thu ngan sdeh Trung u’O’ng hudng 100%:
a) Thue gid trj gia tang hang hod nhap khau;
b) Thue xuat khau, thue nhap khau;
c) T h u l tieu thy d£c bi$t hang hod nhap khau;
d) T h u l thu nhgp doanh nghiep cua cdc clan vj hgch todn toan nganh;
d) C d c khodn thue vd thu khac ti> d iu , khi theo quy djnh cua Chinh phu;
e) Tien thu h6i von cua ngan sdeh Trung u’O’ng tgi cdc to chuc kinh t l, thu
hoi tiln cho vay cua ngan sdeh Trung uomg (ca goc va lai), thu tir quy d y tru tdi
chinh cua Trung u’O’ng, thu nhgp tir von gop cua Nhd nude;
g) Vi$n trg khong hoan lai cua Chinh phu cdc nude, cdc to chirc qu6c t l,
cdc to chirc khde, cdc ca nhan d nude ngodi cho Chinh phu Vi?t Nam;
h) C d c khodn phi, l$ phi n§p vdo ngan sach Trung u’O’ng;
i) Thu ket d u ngan sach Trung u’O’ng;
k) C d c khoan thu khde theo quy djnh cua phap lu$t;
2. C d c khoan thu phan chia theo ty l£ phan trdm (%) giCra ngan sach
Trung u’O’ng vd ngan sach dja phuang:
a) T h u l gid tri gia tang, khong k i thue gid tri gia tang hdng hoa nhap kh iu
quy djnh t^i diem a khoan 1 O ilu ndy;
b) T h u l thu nhgp doanh nghiep, khong ke thue thu nhgp doanh nghi£p
cua cdc dan vj hgch todn toan nganh quy djnh tai diem d khodn 1 O ilu ndy;
c) Thue thu nhgp doi vdi ngudi co thu nhgp cao;
d) Thud chuyen lgi nhugn ra nude ngodi, khong ke thue chuyen lgi nhu$n
ra nu’d c ngodi ti> ITnh v y c d iu , khi quy djnh t^i diem d Khodn 1 O ilu ndy;
d) Thue tieu thy d£c bi£t thu tir hdng hoa, djch vy trong nude;
e) Phi xdng, d iu .
D ie u 32 - L u a t N SN N /2002/Q H 11,nguon thu cua ngan sdeh dja
phuang gom:
1. C d c khodn thu ngan sach dja phirang hudng 100%:
a) Thue nhd, dat;
b) T h u l tdi nguyen, khong ke thue tdi nguyen thu tir d iu , khi;
c) T h u l mon bai;
d) T h u l c h u y ln q u y ln sir dung dit;

64
 d) Thue sir dung dat nong nghiep;
e) Ti6n su dyng dit;
g) Ti§n cho thue dat;
h) Ti§n cho thue va tien ban n h i d thuoc sd hiru Nha nirdc;
i) Le phi trade ba;
k) Thu tir hoat dQng xo s6 ki6n thilt;
I) Thu hoi von cua ngan sach dja phu’ang tai cac to chue kinh te, thu td
quy d y trir tai chinh cua dja phu’ang, thu nhap tir von g6p cua dia phuang;
m) Vien tra khong hoan lgi cua cac to chirc quoc t§, c i c to chirc khac, cac
ca nhan d nirdc ngoai trirc tiip cho dia phu’O’ng;
n) C ac khoan phi, 1$ phi, thu tir cac hogt dong sir nghiep v i c i c khoan thu
k h ic nop v io ngan s ic h dia phu’ang theo quy dinh cua p h ip luat;
o) Thu tir quy dat cong ich va thu hoa lai cong san k h ic;
p) Huy dong tir cac to chirc, c i nhan theo quy djnh cua p h ip lu£t;
q) Dong gop ty nguyen cua c ic to chirc, c i nhan d trong nirdc va ngoai nude;
r) Thu ket d y n g in s ic h dia phirang theo quy dinh tai Dieu 63 cua Luat niy;
s) C i c khoan thu k h ic theo quy dinh ciia p h ip luat;
2. C i c khoan thu phan chia theo ty le ph in tram (%) giira ngan s ic h Trung
irang v i ngan s ic h dja phyang theo quy djnh tai khoan 2 O iiu 30 cua Luat nay;
3. Thu bo sung tir ngan s ic h Trung iro,ng;
4. Thu tir huy dong d iu tir xay dyng c ic cong trinh ket c iu he tin g theo
quy djnh tai khoan 3 Dieu 8 cua Lu|t n iy.

3.3. C H I NGAN SACH NHA N lfO C

3.3.1. K hai niem
Chi NSNN la qua trinh phan phoi, sir dung quy NSNN theo nhung
nguyen tac nhat dinh cho vi$c thyc hien cac nhipm vy cua Nha nude. Chi
ngan sich nha nude bao g6m cic khoan chi phit lri£n kinh t£ - xa hOi, bio
dam quoc phong, an ninh, bao dam hoat dong cua bo may nha nude; chi tra na
cua Nha nude; chi vien tra v i cac khoan chi khac theo quy dinh cua phap luat,
(tri'ch D ie u 2, C h u a n g I - L u a t N gan s a c h /2 0 0 2 /Q H 1 1 )
3.3.2. Dac diem chi ngan sach nha nirdc
Thuc hien chi ngan sich nha nude chfnh la viec cung cap cac phuang
tien tai chfnh cho cac nhiem vu cua nha nude. Song viec cung cap nay co
nhung dac thu rieng.
- Chi NSNN luon gan chat vdi nhung nhiem vu kinh te, chfnh trj, xa
hoi ma Chfnh phu phai dam nhan trudc moi quoc gia. M uc do, pham vi chi

65
tieu ngan sach phu thuoc vao ti'nh chat nhiem vu cua Chi'nh phu trong tung
then ky.
- Ti'nh hieu qua cua chi ngan sach dugc the hien or tam vT mo va mang
ti'nh chat toan dien ca ve hieu qua kinh te true tiep, hieu qua ve mat xa hoi
va chrnh trj, ngoai giao. Vi vay, trong cong tac quan ly can su dung tong
hgp cac chi tieu danh gia hieu qua chi NSNN de co dugc cai nhin khach
quan ve thgc trang chi NSNN quoc gia minh.
- Xet ve tfnh chat, phan lorn cac khoan chi NSNN deu la c ic khoan cap
phat khong hoan tra true tiep va mang ti'nh chat bao cap. Doi hoi cac nha
quan ly tai chinh phai phan tfch, tmh toan can than tren nhieu khi'a canh
trudc khi ra quyet dinh chi tieu, tranh lang phi' nguon ngan sach va nang cao
hieu qua chi NSNN.
3.3.3. N§i dung chi ngan sach nha nirdc
3.3.3.1. Theo chuc ndng, nhiem vu cua nha nu&c
Trong thdi ky quan ly nen kinh te theo ca che ke hoach hoa tap trung
a nude ta trudc day, noi dung, cac khoan chi cua ngan sach nha nude dugc
phan loai dua tren cac chuc nang, nhiem vu cua nha nude. Day lk cach phan
loai chu yeu thdi ky nay. Theo chuc nang, nhiem vu cua nha nude, npi dung
chi tieu ngan sach nha nude bao gom:
• Chi kien thiet kinh te
• Chi van hoa - xa hoi
• Chi quan ly hanh chi'nh
• Chi an ninh - quoc phong
• Cac khoan chi khac
Day la cach phan loai theo cach trinh bay npi dung chi tieu cua Chi'nh
phu de qua d6 co the nhin nhan vii phan ti'ch, danh gia cac chuc nang, nhiem
vu cua Chi'nh phu thong qua danh gia quy mo va ty trpng kinh phi thuc hien
cac chuc nang, nhiem vu do.
3.3.3.2. Theo tinh chdt cua cdc khodn chi ngan sach nhd nu&c
Trong c ic nen kinh te thj trudng va a nude ta hien nay, each phan loai
noi dung chi tieu ngan sach nha nude theo ti'nh chat kinh te cua cac khoan
chi dugc su dung pho bien. Day cung la cach phan loai quan trpng nhat, no
trinh bay noi dung chi tieu cua Chi'nh phu de qua do co the nhan ro va phan

66
tich, danh gia nhung chi'nh sach, chucmg trinh cua chi'nh phu thong qua muc
kinh phi de thuc hien cac chuomg trinh, chfnh sach do.
Theo ti'nh chat kinh te, chi ngan sach nha nude dugc chia ra cac noi
dung sau day:
a) Chi thuang xuyen
La nhung khoan chi khong co trong khu vuc dau tu, chi thucrng xuyen
co ti'nh chat on dinh, thuang xuyen de tai tra cho hoat dQng cua cac ca quan
nha nude nham duy tri “ddi song quoc gia”. Ve nguyen tac, cdc khoan chi
nay phai duac tai trg bang cac khoan thu khong mang ti'nh hoan tra (cdc
khoan thu trong can doi) cua ngan sach nha nude.
Chi thudng xuyen gom co:
• Chi ve chu quyen quoc gia: tuc la cac chi phi ma cac ca quan nha
nude can phai thuc hien de bao ve chu quyen quoc gia, nhat la tren
linh vuc quoc phong, an ninh, ngoai giao, thong tin dai chung...;
• Chi phi lien quan den su dieu hanh va duy tri hoat dong cua cac ca
quan nha nude de thuc hien nhung nhiem vu dugc giao pho;
• Chi phi cho su can thiep cua nha nude vao cac hoat dong kinh
doanh, van hoa, xa hoi de cai thien ddi song nhan dan. Nhung chi
phi' nay thuoc loai chi phi chuyen nhuong, nhu: trg cap cho cac ca
quan nha nude de thuc hien cac hoat dong su nghi^p, trg cap cho
cac doi tugng chi'nh sach xa hoi, ho trg quy bao hiem xa hQi, tra
lai, tra no vay cua Chi'nh phu.
b) Chi dau tu phdi irien
La tat ca cac chi phi nham lam tang them tai san quoc gia, hoac chi
cho nhung lgi l'ch trong tuang lai, bao gom:
• Chi mua sam may moc, thiet bj va dung cu;
• Chi xay dung mdi va tu bo cong sd, dudng sa, kien thiet do thi;
• Chi cho viec thanh lap cdc doanh nghiep nha nude, gop von vdo
cac cong ty, gop von vao cac dan vj, to chuc san xuat kinh doanh;
• Cdc chi phi chuyen nhugng dau tu;
• Nhung chi phi' dau tu lien quan den su tai trg cua nha nude dudi hinh
thuc cho vay uu dai hoac trg cap cho nhung phap nhan kinh te cong
hay tu de thuc hien cdc nhiem vu dong loai vdi cdc nghiep vu neu
tren, nham thirc hien chrnh sdeh phan tich kinh te cua nha nude.

67
 c) Cdc khodn chi khac
Bao gom cac khoan chi vien trg, chi cho vay, chi tra ng goc tien vay
cua Chi'nh phu, chi bo sung du tru nha nuac,...

H O P 3.2 - Q U Y B|N H V £ NHIEM VU CHI C U A C A C C A P N G A N SA C H

Theo n gi dung kinh te cua cac khoan chi, NSNN bao gom :
Bieu 31 - Luat NSNN/2002/QH11, nhigm vu chi cua ngan sach Trung
uang g6m:
1. Chi d iu tu phat trien:
a) Bau tu xay dyng c i c cong trinh k it cau hg tin g kinh te - xa hQi khong
co kha nang thu h6i von do Trung uang quan ly;
b) B iu tu v i h6 tra cho c ic doanh nghigp, cac to chuc kinh t l, c ic to
chuc t ii chinh cua N h i nuac; gop von co p h ln , lien doanh v io c ic doanh
nghigp thupc ITnh v y c c in th iit co s y tham gia cua N h i nude;
c) Chi bo sung d y try n h i ny&c;
d) C ac k h o in chi khac theo quy dinh cua p h ip lugt;
2. Chi thuang xuy§n:
a) C ac hogt dong s y nghiep g iio due v i dao tao, y te, xa hQi, v in hoa
thong tin van hQc nghe thugt, the dye the thao, khoa hpc v i cong nghe, moi
tru&ng, cac hogt dQng s y nghi^p khac do cac c a quan Trung y a n g quan ly;
b) C i c hogt dpng s y nghiep kinh te do cac c a quan Trung uang quan ly;
c) Quoc ph6ng, an ninh v i trgt ty, an to in xa hQi, khong ke p h in giao cho
dja phuang;
d) Hogt dQng cua cac c a quan Trung uang cua N h i nude, Bang cQng
san Vi$t Nam va cac t6 ch u c chinh trj - xa hQi;
d) Trg gia theo chinh sach cua Nha nuac;
e) C i c chuang trinh qu6c gia do Trung uang thyc hign;
g) Ho try quy b io hiem xa hQi theo quy djnh cua Chinh phu;
h) T ry cap cho c ic doi tuang chinh s ic h xa hQi do Trung uang dam nhgn;
i) H6 try cho cac to ch u c chinh trj xa hgi - n g h i nghi^p, to chi>c xa hQi, to
chirc xa hQi - nghe nghigp a Trung uang theo quy djnh cua phap luat;
k) C i c khoan chi k h ic theo quy djnh cua p h ip lu$t;
3. Chi tra n y goc v i lai c i c khoan tien do Chinh phu vay;
4. Chi vign try;
5. Chi cho vay theo quy djnh cua p h ip lugt;
6. Chi bo sung quy d y try t ii chinh cua Trung yang;
7. Chi b6 sung cho ngan s ic h dja phuang.

68
 b i e u 33 - L u a t NSNN/2002/Q H11, nhiem vu chi cua ngan sach
dia phu’O’ng g6m:
1. Chi dau tu phat trien:
a) D iu tu xay dung cac cong trlnh kit cau ha tang kinh t i - xa hoi do dia
phu’O’ng quan ly;
b) Dau tu’ va h6 trg cho cac doanh nghiep, cac to chirc kinh t i, c ic to
chirc tai chinh cua Nha nude theo quy djnh cua phap lugt;
c) Cac khoan chi khac theo quy djnh cua phap luat;
2. Chi thudng xuyen:
a) Cac hoat dong sir nghiep kinh ti, giao due va dao tao, y t i, xa hpi, van
hoa thong tin van hoc nghe thuat, t h i dye t h i thao, khoa hpc va cong nghe, moi
truong, cac hoat dpng sir nghiep khac do dja phirong quan ly;
b) Quoc phong, an ninh va trat ty, an toan xa hoi (phan giao cho d|a phu’O’ng);
c) Hoat dong cua cac c a quan nha nude, c a quan Dang cpng san Viet
Nam va cac to chirc chinh trj - xa hoi d dia phu’ang;
d) H6 tra cho cac to chirc chinh tri xa hpi - nghe nghipp, to chirc xa hoi, to
chirc xa hpi - n g h i nghiep d dja phirang theo quy djnh cua phap luat;
d) Thuc hien cac chinh sach xa hpi doi vdi cac d6i tuang do dia phuang
quan ly;
e) Chuang trinh quoc gia do Chinh phu giao cho dia phuang quan ly;
g) Tra gia theo chinh sach cua Nha nude;
h) C ic khoan chi khac theo quy dinh cua p h ip luat;
3. Chi tra ng goc va lai c ic khoan tien huy dong cho dau tu quy djnh tgi
khoan 3 D iiu 8 cua Luat niy;
4. Chi bo sung quy du tru t ii chinh cua cap tinh;
5. Chi bo sung cho ngan s ic h cap dudi.

3.4. TH A M H y T NGAN SACH NHA N U O C

3.4.1. Khai quat ve tham hut ngan sach nha nude
3.4.1.1. Can ddi ngan sach nha nu&c
a) Khai niem
Can doi NSNN la viec giai quyet moi quan he giua thu va chi NSNN,
sao cho cac khoan thu NSNN thoa man nhu cau chi NSNN.
b) Nguyen tac can doi NSNN (ap dung khi lap du toan NSNN)
- Thu trong can doi NSNN phai luon ldn hem hoac bang chi thudng
xuyen. Nguyen tac nay nham bao dam cho cac nhu cau can thiet cua nha
nude dugc tai trg bang nguon thu chu dpng va on dinh;
- Khong su dung cac khoan vay cho chi tieu thudng xuyen, ma khoan
vay chi dung de tai trg cho chi dau tu phat trien.

69
 H Q P 3.3 - N G U Y E N TA C CA N B O l N G AN S A C H NH A N U O ’C

Doc them: Trich Dieu 8 - Luat NSNN/2002/QH11

1. Ngan s ic h n h i nude d u a c can d6i theo nguyen t ic tong s6 thu ti>
thue, phi, l£ phi p h ii ldn hon tong so chi thuang xuyen v i gop p h in tich luy
n g iy c in g cao v io chi d iu tu p h it trien; truong hap c6n boi chi, thi s6 bpi chi
phai nho han so chi d iu ta p h it trien, tiin tdi can b in g thu, chi ngan s ic h .
2. Boi chi ngan s ic h n h i nude d u a c bu d ip b in g nguon vay trong nua c
v i n g o ii nude. Vay bu d ip bpi chi ngan s ic h n h i nude phai bao dam nguyen
t ic khong su dyng cho tieu dung, chi d u a c sir dyng cho myc dich p h it trien v i
bao dam b6 tri n g in s ic h de chu d§ng t r i het na khi den hgn.
3. Ve nguyen t ic , ngan s ic h dja phuang d u a c can doi vai tong s6 chi
khong vu at q u i tong s6 thu; trudng hap tinh, thin h pho tryc thupc Trung uang
co nhu c iu d iu tu xay dyng cong trinh ket cau ha tin g thu6c pham vi ngan s ic h
cap tinh bao dam, thupc danh myc d iu tu trong ke hogch 5 n im da d u a c Hpi
d6ng nhan dan c ip tinh quy§t djnh, nhung v u o l q u i k h i n in g can d6i cua n g in
s ic h c ip tinh n im du toin , thi dupe phep huy dpng v6n trong n u a c v i phai can
d6i ngan s ic h c ip tinh h in g n im de chu dong tra het na khi den han. Mire du
na tir nguon von huy dpng khong vuat q u i 30% von d iu tu xay dyng c a ban
trong n u a c h in g n im cua ngan s ic h cap tinh.
4. C ic bp, c a quan ngang bp, c a quan thupc Chinh phu, c a quan k h ic d
Trung uang, Uy ban nhan dan c ic c ip , c ic to choc v i dan vj chju trich nhipm to
chu-c thyc hipn d y toin ngan s ic h trong pham vi duac giao; nghiem c im c ic truang
hpp vay, cho vay v i su dyng ngan s ic h n h i nuac trii vai quy djnh cua ph ip luat.

c) Phuong phap can ddi

So sanh giua so Thu trong can doi NSNN vai Tong chi NSNN (gom
chi thuang xuyen va chi dau tu phat trien), co the xay ra mQt trong ba trang
thdi cua NSNN nhu sau:
- Thu > Chi: truang hap ngan sach thang du/ ngan sach b§i thu
Ngan sach thang du thuang co a cac nuac phat trien, Vf du: Cong hoa
Lien bang Due, Phap, Ha Lan,...
- Thu = Chi: truang hap ngan sach thang bang/ ngan sach can doi
Day la trang thai ngan sach ly tuang, nhung hiem khi xay ra trong
thyc te.
- Thu < Chi: truang hap ngan sach tham hut/ ngan sach bQi chi
Day la trang thai kha pho bien a ca cac nude phat trien (My, Nhat
Ban,...), cung nhu cac nuac dang phat trien va cham phat trien (Viet Nam,
Thai Lan, Campuchia, Hy Lap, Bo D io Nha,...).

70
3.4.1.2. Tham hut ngan sach nha nuac
a) Khai niem tham hut NSNN
Tham hut ngan sach nha nuac (hay con goi la boi chi ngan sach nhi nude)
la tinh trang khi tong chi tieu cua ngan sach nha nuac vuot qua cac khoan thu
khong mang ti'nh hoan tra (thu trong can doi) cua ngan sach nha nude.
h) Chi tieu tham hut NSNN
Be phan anh tinh trang tham hut ngan sach nha nude, ngudi ta thudng
sir dung cac chi tieu:
- Muc tham hut NSNN = Thu trong can doi NSNN - (Chi thudng
xuyen + Chi dau tu phat trien).
- Ty le tham hut so vdi GDP hoac so vdi tong so thu trong ngan sach
nha nude.
Ty I? tham hyt _ Mire tham hut NSNN
so vcri GDP ” GDP d ir kien
Ty le tham hut NSNN thudng dugc quy dinh khong vugt qua 5%
GDP (d Viet Nam), hoac 3% GDP (d khu vuc dong tien chung chau Au).
Trong thuc te, tuy theo thuc trang kinh te hang nam, Quoc hoi se quyet djnh
phe duyet chi tieu tham hut NSNN cy the cho phu hgp.
Vi du: Tham hut NSNN nam 2009 la 155.900 ty dong, ty le tham hut
so vdi GDP la 6,9% (theo cach tinh cua Viet Nam).
Cac ly thuyet tai chfnh hien dai cho rang, NSNN khong can thiet phai
can bang theo thang, theo nam. Van de la phai quan ly cac nguon thu va chi
sao cho ngan sach khong bj tham hut qua ldn va keo dai. Tuy vay, d nhieu
nude, dac biet la cac nude dang phat trien, cac chfnh phu vln theo duoi mgt
chfnh sach tai khoa than trgng, trong d6 chi ngan sdeh phai nam trong khuon
kho cac nguon thu ngan sach de tranh tinh trang tham hut.
c) Phan loai tham hut NSNN
Tai chfnh cong hien dai phan loai tham hut ngan sach thanh hai loai:
- Tham hut ca cau: la cac khoan tham hut dugc quyet dinh bdi nhung
chinh sach tuy bien cua Chfnh phu nhu quy dinh thue suat, trg cap bao hiem
xa hoi hay quy mo chi tieu cho giao due, quoc phong,...
- Tham hut chu Icy: la cac khoan tham hut gay ra bdi tinh trang cua chu
ky kinh te, nghia la bdi muc do cao hay thap cua san lugng va thu nhap
quoc dan. (Vf du khi nen kinh te suy thoai, ty le that nghiep tang se dan den
thu ngan sach tu thue giam xuong trong khi chi ngan sach cho trg cap that
nghiep tang len).

71
 Gia tri ti'nh ra tien cua tham hut ca cau va tham hut chu ky dugc ti'nh
toan nhu sau:
+ Tham hut ngan sach thuc co: liet ke cac khoan thu, chi va tham hut ti'nh
bang tien trong mot giai doan nhat djnh (thuang la mot quy hoac mot nam).
+ Tham hut ngan sach ca cau: ti'nh toan thu, chi v i tham hut se la bao
nhieu neu nen kinh te dat muc san lugng tiem nang.
+ Tham hut ngan sach chu ky: la tham hut ngan sach bi dong do su
van dong theo chu ky cua nen kinh te thi trudng. Tham hut ngan sach chu ky
dugc ti'nh bang hieu so giua tham hut ngan sach thuc co va tham hut ngan
sach ca cau.
Viec phan biet giua tham hut ngan sach ca cau va tham hut ngan sdeh
chu ky phan anh su khac nhau giua chi'nh sach tai chi'nh: chi'nh sach on dinh tuy
bien va chi'nh sach on dinh tu dong. Viec phan biet hai loai tham hut tren day co
tac dung quan trgng trong viec danh gia anh hudng thuc su cua chi'nh sach tai
chi'nh khi thuc hien chi'nh sach tai chinh md rong hay that chat se anh hudng
den tham hut ngan sach nhu the nao giup cho chi'nh phu co nhung bien phap
dieu chinh chi'nh sach hgp ly trong tung giai doan cua chu ky kinh te.
H Q P 3.4 - T H l/ C T R A N G T H A M H U T N S N N O’ V IE T NAM

Doc them:
Bang 3.1. Tinh hinh tham hut ngan sach giai doan 2000 - 2013
Dan vj: Ty dong
\ C h i tlou Ting thu eta Tong chi can Tham hyt Ty If bpi chi
doi ngan sach doi ngan sach ngan sach ngan sach nha
Nam nh£ niro'c nhi nu>6« nha niro’c , niroc vai GDP
2000 90.749 108.961 22.000 4,7%
2002 123.860 148.208 25.597 4,5%
2003 177.40 197.573 29.936 4 ,9 %
2004 224.776 248.615 34.703 4,85%
2005 283.857 313.479 40.746 4,8%
20 6 272.877 321.377 48.500 5%
2007 311.840 368.340 56.500 5%
2008 408.080 474.280 66.200 4,95%
2009 442.340 584.695 115.900 6,9%
2010 528.100 588.210 113.110 5,8%
2011 598.660 710.160 111.500 4,9%
2012 740.500 903.100 140.200 4.8%
2013 816.000 978.000 162.000 4.8%
Nguon: Tong hop tic cong thong tin dien tic cua Bo Tai chinh

72
 Ty le bpi chi ngan sach nha nude vdi GDP

8 ,00%

6 ,00%

2 ,00 %

0 ,00%
2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Bieu do 3.1. Ty le boi chi ngan sach nha nu’O'C so vdi GDP

Qua thong ke cho thly, trong nhirng nam tro lai day, ty le tham hyt ngan
sach a Viet Nam luon o’ mire cao, x lp xi 5% va chi dang b it d iu co xu huang
giam nhe. Theo kinh nghiem quoc te thi trong d iiu kien binh thirang tham hut
ngan sach o’ mire 3% G D P dirge coi la dang lo ngai, con a mire 5% G D P thi bj
coi la dang bao dong. Rieng nam 2009, ty le tham hyt ngan sdeh da len tai con
s6 6.9%, t ic dg gia tdng tham hyt ngan sdeh cOng kha cao, luon giir d mire Ion
han 15%.
C y the nam 2012, mire tham hut rai vao khoang 140.200 ty dong nhung
den nam 2013 thi da tang len den 162.000 ty. Ty le tham hut so vdi G D P trong 2
nam nay la b in g nhau va b in g 4.8%, tuy nhien xet v i quy mo tham hyt thi da co
mot s y thay doi khong nho.
M u ai thdng d iu nam 2013, NSNN tiip tuc a trong tinh trang thdm hyt.
Tong thu can doi ngan sach nhd nirac luy k i d in 15/10 dat 572.1 ty dong, b in g
70,1% d y todn. Nguon thu ngan sach chu y iu d in tir hogt dong xuat k h lu d iu
tho. Tinh d in 15/9, thu tir dau tho tang 7,5% so v a i k i hogch, nguon thu nay
g6p p h ln bii d ip cho s g gidm thu 10% vd 13% tir npi dia va thu tir hogt dpng
xuSt nh$p khau, tuy nhion, lu’p’ng thu tir dSu tho vSn con thap hon nhieu so vdi
103,6% va 116,9% dg todn cua cung ky ndm 2012 va 2011. Vai tinh hinh d6, Uy
ban Tai chinh - Ngan sach cua Quoc hgi nhgn dinh: thu ngan sach nam 2013 chi
dat 92,2% so vai d y toan (hyt thu 63.630 ty ding).

3.4.2. Nguyen nhan gay ra tham hut ngan sach nha nirdc
Trong lich su phat trien tai chfnh, tham hut ngan sach nha nude da
trd thanh mot hien tugng kha pho bien d cac nude dang phat trien va
nhung nude kinh te cham phat trien. Tuy nhien, d moi nude nhung
nguyen nhan true tiep dan den tinh trang nay co khac nhau. Tham hut

73
NSNN do rat nhieu nguyen nhan, va co su anh hudng khac nhau den su
can doi vi mo cua nen kinh te. Ve ca ban, tinh trang tham hut NSNN gom
cac nguyen nhan chrnh sau:
Trudc het, do la nhung nguyen nhan mang tfnh khach quan do dien
bien cua chu ky kinh doanh, do tac dong cua thien tai, chien tranh, bat on
chfnh tri hay cua cac yeu to bat kha khang. Do nhung bien co khong luong
trudc cua thien tai, chien tranh hay bat on chi'nh tri,... lam cho nguon thu bi
giam, mat khac nhu cau chi tieu de khac phuc hau qua thien tai, de van hoi
tinh trang hoa binh hay on dinh,... dan den tham hut ngan sach nha nude.
Thu hai, la nhung nguyen nhan mang ti'nh chu quan, thuoc ve qua
trinh quan ly va dieu hanh ngan sach nha nuac.
3.4.2.1. Nhom nguyen nhan khach quan
a. Do dien bien cua chu ky kinh doanh
d giai doan khung hoang, thu nhap cua ngan sach nha nude co lai,
song nhu cau chi lai tang len de giai quyet nhung kho khan mdi ve kinh te
va xa hoi. Dieu do lam cho muc boi chi NSNN tang len;
O giai doan kinh te phon thinh, thu cua ngan sach nha nude se tang
len, trong khi muc chi lai khong phai tang tuang ung. Dieu do lam giam
muc bQi chi NSNN;
Muc boi chi NSNN do tac dong cua chu ky kinh doanh gay ra duac
g<?i la bQi chi chu ky.
b. Do lac dong cua dieu kien lu nhien va cdc yeu to bat kha khang
Xa hoi luon phai doi mat vdi nhfmg rui ro thien tai, benh dich va doi
khi ca nhung rui ro do chfnh con ngudi gay ra nhu chien tranh, khung bo,
tinh tr^ng dan so gia tang... Mac du khi lap du toan ngan sach, cdc quoc gia
da co nhung bi?n phap du phong nhung doi khi rui ro vuat ra ngoai du doan
de co the xu ly cac tinh trang khan cap nham on dinh cac hoat dong kinh te
xa hoi, nha nude buoc phai tang chi va tham hut ngan sach xay ra ngoai
mong muon cua nha nude.
3.4.2.2. Nhom nguyen nhan chu quan
a. Do ca cau thu chi ngan sach thay ddi
Khi nha nude thuc hien chfnh sach day manh dau tu, kfch thfch tieu
dung se lam tang muc boi chi NSNN. Nguac lai, thuc hien chfnh sach giam
dau tu va tieu dung cua nha nude thi muc bQi chi NSNN se giam bdt. Muc

74
boi chi do tac dQng cua chinh sach c o cau thu chi gay ra duQC goi la bQi chi
ca cau.
b. Do dieu hdnh ngan sach nhd nuac khong hap ly
Do that thu thue
Thue la nguon thu chi'nh va ben vung nhat cho NSNN ben canh cac
nguon thu khde nhu tai nguyen, thu tir doanh nghiep nha nude, vay, nhan
vien tra,... Tuy nhien, do h? thong phap luat nude ta con nhieu bat cap, su
quan ly chua chat che da tao ke hd cho cac cd nhan, to chuc lgi dung de tron
thue, gay that thu mot luomg dang ke cho NSNN.
Dien hinh mot so doanh nghiep da lgi dung su khde biet ve thue suat
thue thu nhap doanh nghiep giua cac quoc gia khac nhau de thuc hien
chuyen gia, bao lo nham tron nop thue thu nhap doanh nghiep, nhu trudng
hgp cua Cong ty Cocacola Viet Nam, hay Tap doan ban le Metro... anh
hudng ldn den nguon thu NSNN.
Ben canh do, vi^c gian thue, giam thue va mien thue mQt mat giup cac
doanh nghiep co them nguon von dau tu, duy tri va md rong san xuat; mat
khac, viec mien thue, giam thue hoac hoan thue se lam anh hudng tdi cac
khoan chi ngan sach khac gay tham hut NSNN.
❖ Dau tu cong kem hieu qud
Nen kinh te Viet Nam tir khi md cua da tiep nhan mQt lugng von rat
ldn tu ben ngoai vao nham day manh dau tu phat trien ket cau ha tang va
cac cong trinh trong diem quoc gia phuc vu lgi l'ch phat trien cua dat nude.
Tuy nhien, nen hanh chinh cong - dich vu cong con kem hieu qua, the
hien ro nhat d tinh trang quan lieu, bo may qua cong kenh, thu tuc rudm ra,
su tri tre trong tu duy, quan ly long leo lam that thoat nguon thu, lang phi'
trong chi tieu. Chinh su k6m hieu qua ndy 1dm cho tinh trang iham hut ngan
sach cang trd nen tram trong.
Nhd nuac huy dong von de kich cau
Chi'nh phu kich cau qua 3 nguon tai trg chi'nh la: Phat hanh trai phieu
Chi'nh phu, mien giam thue va su dung Quy du tru nha nude. Su dung goi giai
phap ki'ch cau mQt mat lam ki'ch thi'ch tieu dung, tang trudng kinh te. Tuy
nhien, se lam muc tham hut ngan sach tang rat cao, khoang 8% - 12% GDP.
❖ Chua chu trong mdi quan he giua chi dau tu phdt trien va chi thuang xuyen
Day la mot trong nhimg nguyen nhan gay cang thang ve ngan sach,
lam tang ap luc boi chi ngan sach (nhat la ngan sach cac dja phuang).

75
 Thong qua ca che phan cap nguon thu va nhiem vu chi giua cac cap
ngan sach va ca che bo sung tu ngan sach cap tren cho ngan sach cap duai,
ngan sach dia phuang dugc phan cap nguon thu ung vai cac nhiem vu chi
cu the va dugc xac djnh cu the trong du toan ngan sach hang nam. Vi vay,
khi cac dia phuang vay von de dau tu se doi hoi bao dam nguon chi thuang
xuyen de bo tri cho viec van hanh cac cong trinh khi hoan thanh va di vao
hoat dgng cung nhu chi phf duy tu, bao dudng cac cong trinh, lam giam hi?u
qua dau tu. Be co nguon kinh phf thuc hien nhifm vu, cac dja phuang hoac
phai di vay de duy tri hoat dong hoac yeu cau cap tren bo sung ngan sach, ca
hai trudng hgp tren deu tao ap luc boi chi cho NSNN.
❖ Quy md chi tieu cua Chinh phu qud Ion
Tang chi tieu cua Chfnh phu mot mat giup nen kinh te tang trudng tam
thdi trong ngan han, nhung lai tao ra nhung nguy ca bat on lau dai nhu lam
phat vii rui ro tai chfnh do su thieu hieu qua cua cac khoan chi tieu cong va
thieu ca che giam sat dam bao su hoat dong lanh manh cua he thong tai
chfnh. Da so cac nha kinh te thudng thong nhat rang chi tieu cua Chfnh phu
mot khi vugt qua mot ngudng nao do se lam can trd tang trudng kinh te do
gay ra phan bo nguon luc mot cach khong hieu qua, co the gay ra tham hut
ngan sach nha nude, va gian tiep gay ra lam phat.
3.4.3. Anh hudng cua tham hut ngan sach nha nude
Khi nghien cuu ve nhung anh hudng cua tham hut ngan sach nha
nude, cac nha kinh te deu cho rang: anh hudng cua tham hut ngan sach nha
nude doi vdi nen kinh te phu thuoc vao viec no tac dong den lai suat thi
trudng, tiet kiem quoc gia, dau tu va can can thuang mai nhu the nao.
Mac du con co nhung y kien khac nhau ve anh hudng cua tham hut ngan
sach nha nude, song phan ldn nhung phan tfch cua cac nha kinh te deu cho
rang: tinh trang ihSm hyt ngan sach nha nuac v6i ly le cao va lri£n mifin iam
tang lai suat thi trudng, can trd dau tu va thuc day tinh trang nhap sieu, gay ra
nhung kho khan cho viec tim kiem viec lam va ddi song cua ngudi lao dong.
3.4.3.1. Tdc dong cua tham hut ngan sach nhd nu&c den yeu to lam phdt
Mot so chfnh sach bu dap tham hyit NSNN da co tac dong den lam
phat d Viet Nam nhung nam gan day, chu yeu la Ng cong (bao gom vay ng
nude ngoai va vay ng trong nude).
> Vay ng nude ngoai:
Khi Chfnh phu vay ng nude ngoai, thdi gian dau, mot dong ngoai te ldn
chay vao trong nude se lam giam sue ep can doi ngoai te. Tuy nhien, trong

76
trung va dai han, viec Chinh phu phai can doi nguon ngoai te tra ng goc va lai
se day nhu cau ngoai te tang cao, khien ty gia co xu hudng tang, lam giam gia
dong noi te, lam tang chi phi nhap khau may moc thiet bj va nguyen lieu, tang
chi phi' dau vao cua nen kinh te, dan toi cac nguy ca lam phat.
> Vay ng trong nude:
Chi'nh phu vay ng trong nuac thong qua phat hanh trai phieu Chi'nh phu,
neu ban dau chi co cac dinh che tai chi'nh, cac doanh nghiep va cac tang lap dan
cu mua trai phieu Chi'nh phu thi cung tien khong tang, lam phat thap; nhung do
trai phieu Chi'nh phu va trai phieu Chi'nh phu bao lanh dugc ban chu yeu cho
cac ngan hang thuang mai (NHTM) lan, nen khi cac NHTM cam co lai lugng
trai phieu nay tai ngan hang trung uang de lay tien mat (nghiep vu tai chiet
khau), se lam tang cung tien, dan den lam phat tang. Ben canh do, viec Chi'nh
phu vay ng trong nude lam tang lai suat, lam giam dau tu, san lugng giam. Neu
khong co bien phap lam tang nang suat lao dong thi lugng cung hang hoa giam,
do do dan den gia ca chung tang.
0 Viet Nam, tir nam 2009 den nay, ty trong vay trong nude trong ca cau
ng dang co xu hudng tang. Dieu nay da gian tiep lam tang cung tien, la mot trong
nhung nguyen nhan ca ban gop phan lam tang lam phat (toe do tang cung tien
M2 cua Viet Nam giai doan 2000 - 2010 la 31,4% khien cho ty le cung tien M2
tren GDP tang nhanh).
Viec vay ng de bu dap tham hut trong giai doan trudc con tao ra nguy
ca tiem an lam phat cho giai doan sau neu so ng ngay cang cao trong khi
khong c6 kha nang chi tra, de dan den phai in tien de tra ng.
3.4.3.2. Tdc dpng cua tham hut ngan sach nhd nu&c den lai suat va dau tu
Khi khong co cac rang buoc hanh chi'nh, lai suat dugc quyet dinh bdi
cung va cau tren thi trudng von vay. Tham hut ngan sach dan den su suy
giam tiet kiem Chi'nh phu, lam giam tiet kiem quoc gia, khien cung von vay
tren thi trudng giam, do do lam tang lai suat. Su gia tang cua lai suat se dan
den suy giam dau tu cua khu vuc tu nhan. Day chi'nh la hieu ung lan at dau
tu cua chi tieu cong.
Trai phieu Chi'nh phu la kenh tai tra quan trong cho tham hut ngan sach.
Trong nhung nam qua, do su tham hut lien tuc cua NSNN, cung vdi su thay
doi trong ca cau ng cua Viet Nam, chuyen tu vay ng nude ngoai sang vay ng
trong nude (Ng nude ngoai hien chiem ty le 58% va dang co xu hudng giam,
ng trong nude chiem 42% va co xu hudng tang len) khien cho lugng von huy

77
dong tren thi truang trai phieu Chi'nh phu trong nuac tang ngay cang nhanh.
Dieu nay gop phan day lai suat len cao va lam giam lugng von vay tren thi
trudng ma dang ra khu vuc tu nhan co the tiep can vdi gia thap.
3.4.3.3. Tdc dpng cua tham hut ngan sach nhd nu&c den can can thuang
mai vd ty gid hoi doai
a. Tham hut NSNN tang lam tang tham hut can can thuang mai
- Tham hut ngan sach va tac dong cua dau tu trong nude:
Y = C + I + G + NX
Y - C - G = I + NX
S = I + NX
Trong nen kinh te, tiet ki?m quoc dan bang tong tong dau tu va thang
du can can thuang mai. Tham hyt ngan sach nha nude lam giam tiet kifm
quoc dan, tu d6 se lam giam dau tu trong nude v i lam giam xuat khau rong.
+ Khi tham hut ngan sach, chi tieu cua Chi'nh phu ldn lam cho chi tieu
trong nude tang va san luang trong nude khong bu dap dugc nen Chi'nh phu
phai tang nhap khau va lam giam xuat khau rong.
+ Khi tham hut ngan sach, tiet kiem giam lam cho von dau tu giam va
lai suat tang cao, tir d6 kiem che dau tu trong nude. Hang h6a san xuat trong
nude ft di cang khong du bu dap lugng thieu d tren. Vi vay lugng hang xuat
khau giam va tang cudng nhap khau de dap ung dugc nhu cau tieu dung
trong nude. Dan tdi tham hut can can thuang mai.
- Ngoai ra, anh hudng cua tham hut ngan sach tdi can can thuang mai
nude ta con the hi?n d cho: khi nhap khau nhieu han xuat khau, chung ta
phai tra m Q t phan ngoai te cho nude ngoai, sau do lugng ngoai te niy lai co
the d u g c ngudi nude ngoai su dung de mua co phieu trai phieu cong ty, trai
phieu Chi'nh phu hoac bat dong san. Nhu vay, tham hut ngan sach lam Vi?t
Nam trd thanh nude nhap khau rong hing h6a v i dich vu dong thdi l i nude
xuat khau rdng tii san. Lugng tii san trong nude nam giu bdi ngudi nude
ngoii se ngiy cing nhieu han.
b. Tdc dong cua tham hut NSNN den ty gid hoi doai
Trong dieu kien nhung yeu to khic khong doi, tham hut ngan sich lim
gia tang lai suat noi te, dan den nhu cau chuyen ngoai te sang noi te de dau
tu gia tang, lim tang nguon cung ngoai te, v i tang nhu cau npi te, dieu do se
lim cho dong ngi te tang gia v i dong ngoai te se giam gia.

78
 Tuy nhien d nuac ta hien nay, tac dong nay khong du bu dap sue ep
mdt gia cua dong noi te gay ra bai tham hut thuang mai ldn. Nen tren thuc
te dong noi t§ van bi mat gia so vdi nhieu ngoai te, dac biet USD.
3.4.3.4. Tdc dong cua tham hut ngan sach nhd nu&c den tang tru&ng kinh
te quoc gia
- Vai tro tat yeu cua NSNN d moi thdi dai va trong moi mo hinh kinh
te la cong cy dieu chinh vT mo cua nen kinh te, la vai tro quan trong cua
ngan sach trong ca che thi trudng. Mot trong ba kht'a canh bieu hien la viec
kich thich su tang trudng kinh te, tuy nhien mot thuc trang bao dong hien
nay la tinh trang tham hut NSNN cao, lien tuc trong 10 nam gan day lam
cho tac dong thuc day tang trudng kinh te het sue han che.
- Tham hut NSNN tac dong thong qua 2 kenh:
+ Thu nhat, tham hut NSNN anh hudng tdi tiet kiem, dau tu, do vay
lam giam nang lire san xuat trong dai han.
+ Thu hai, tham hut NSNN anh hudng den hifu qua su dung cac
nguon luc, do vay lam anh hudng tdi san luang hien tai lan tang trudng
trong tuang lai.

HOP 3.5 - A n h h u O n g c O a THAM h u t NSNN d £ n TANG T R ir d N G KINH T£

Doc them
De tang trudng kinh te, nen kinh te Viet Nam phai dya vao muc tiet kiem,
d iu tu cao v i su dyng nhieu lao dQng. Theo nhieu nghien cuu, trong c iu thanh tgo
nen tang trudng kinh te Viet Nam hien nay phu thu$c q u i nhilu vao viec tang v6n,
thgm chi tai muc th ii qua. C y the, trong ba y lu to v6n, lao dQng va nang suat, v6n
dong g6p tdi 53% tang trudng so vdi khoang 22% tu lao dpng v i 25% tu tang nang
suat (giai dnan 2000 - 2005).
- Tuy nhien, van d i Ian hi$n nay l i dau tu nhieu han tilt ki£m. T ilt ki$m
trong nude b in g khoang 30% GDP, trong khi m uc dau tu luon d m uc tren 40%
G D P (giai dogn 2006 - 2011). Nhu vay, de bu lgi muc tham hyt v l von len tdi
hen 10% G D P, tuc khoang 10 ty USD/nam, Nha nude se phai tang thue ho$c
phai vay no1thong qua phat hanh trai phieu h o ic keu gQi d iu tu tryc tilp (FDI).
Cac cach thuc nay deu tac dpng tieu eye den tin g trudng kinh te. Hien nay,
nguon von ODA cho Vi£t Nam cung c6 xu hudng g iim vl c ic nha t ii trc?' lo ngai
ve tinh trgng ng n ln cua Vi$t Nam q u i Ian se lim m lt can d6i vT mo.
- Trong boi canh Vi?t Nam n g iy c in g h§i nh$p sau han, thuc hifn nhi&u
cam ket W TO v i cam ket da phuang, song phuang ve giam thue nhgp k h lu thi
nguon thu ngan sach chi con trong chd v io tin g thue trong nude. Tuy nhien,

79
 neu tang thue doanh nghipp se phai chju ganh nang chi phi n hilu hccn se lam
giam dQng lye san xuat, giam tiet kiem va dau tu cua khu v y c tu nhan, lam giam
kha nang cgnh tranh cua nen kinh t l. Neu tang thue thu nhap ca nhan thi muc
tieu dung se giam, l&m giam mot phan tong cau, lap tire se tac dong tieu eye
den dpng lye phat trien cua n ln kinh te, nen kinh t l tang truang th ip hoac tham
chf la am.
- Tinh trgng tham hyt N SN N lien tuc cung anh hudng tdi nguon von dau
tu xay dyng xa hpi. D ac bi#t la cac cong trinh giao thong, xay dyng c a sd ha
tang phuc vy cho phat trien kinh t l, v6n dau tu trai rang ra n h ilu d y an, khong
tap trung nen hang loat cong trinh bi dinh hoan, gian tien dp. N h ilu d y an du da
hoan thanh, nhung v6n v in khong dup,c c ip nen v in phai np1 nha thlu . Tinh
trang nay keo dai trong n h ilu nam, k h iln tinh hinh np’ dpng v6n cang them tram
trpng. Thong thudng khi triln khai, cac d y an phai d ilu chinh rat n h ilu lan. Khi
v ln c6n du dgt thi nam tru d c d ilu chinh, nam sau se co v6n bo sung nen khong
no’ dpng n hilu. Tinh trgng no1dpng v6n se d in d in cong trlnh thi cong dd dang,
keo dai, hgu qua d iu tu kem; chu d iu tu khong co ng u ln v6n de thanh toan cho
gia trj khoi lup’ng thuc hien. N h ilu doanh nghiep, nha thau no1luang cong nhan,
c h ilm dyng von cua nhau. Khong it doanh nghiep giai t h i va pha san, gop ph ln
iam cho np1x lu cua ngan hang tang len. Tham chi con iam anh hudng x lu d in
an ninh tai chinh, an toan n y cong va tang trudng kinh t l b ln vung.
Tinh trgng tham hut N SN N keo dai cua Vipt Nam d in d in hp qua tryc tilp
la xu hudng gia tang cua ty le no1cong so vdi G DP. Nam 2012, ty le no1cong
cua Vipt Nam la 55,4% G D P , d m uc trung binh the gidi. Tuy cac gidi hgn an
toan v l np1cua Vipt Nam v ln dup'c dam bao, song s y gia tang lien tuc cua tham
hut N SN N va n<y cpng c in dup’c luu y vi no dang tilm In nguy c a cho mot cupc
“hg canh cung” cua n ln kinh t i.
C d c thach thuc tai khoa va hgu qua cua tham hyt ngan sach cho thay da
d in luc Vi$t Nam c in co nhung bipn phap cy the d l dua ngan sach v l trang
thai can b in g va duy tri s y on dinh cho n ln kinh te. Cac g iii phap nay t$p trung
vao gicim chi tieu cong va cai cach he thong thu4.

3.4.4. Giai phap han che va khac phuc hau qua tham hut ngan sach nha nuvc
Be tai trg tinh trang tham hut ngan sach nha nude, chfnh phu cac nude
da nghien cuu vii sur dung nhieu giai phap khac nhau nhu: phat hanh tien de
bu dap boi chi, sur dung du tru ngoai te, vay trong nude va ngoai nude. Moi
giai phap tren day deu co nhung tac dung va nhung mat han che nhat dinh,
can tuy thuoc vao nhung dieu kien va hoan canh cu the cua nen kinh te dat
nude de lira chgn nhung giai phap thfch hop. Tuy nhien, nhin toan dien,
thuc hi?n tot cong tac quan ly va dieu hanh ngan sach nha nude van la bien

80
phap tot nhat cho cac quoc gia de nham han che tinh trang tham hut ngan
sach nha nude.
3.4.4.1. Phdt hdnh tien
Khi ngan sach nha nuac tham hut, chi'nh phu co the tai trg so tham hut
cua minh bang cach phat hanh them lugng tien ca sa, dac biet la trong
truang hap nen kinh te dat nuac suy thoai. Khi san lugng thuc te thap han
muc san lugng tiem nang thi viec tai trg so tham hut cua chi'nh phu bang
cach phat hanh them lugng tien ca sa se gop phan thuc hien nhung muc
dich cua chi'nh sach on dinh hoa kinh te thong qua viec dua nen kinh te tien
den gan muc san lugng tiem nang ma khong gay lam phat.
Ngugc lai, khi nhu cau cua nen kinh te qua manh (san lugng thuc te
cao han muc san lugng tiem nang) thi chinh phu khong nen tai trg so tham
hut cua minh bang cach tang nhanh lugng tien ca sa, vi nhu vay se cang
ki'ch tong cau len cao va day san luang thirc te vuat xa muc san luang tiem
nang, hau qua la lam tang lam phat.
♦ Uu diem: Nhu cau bu dap NSNN dugc dap ung mgt cach nhanh
chong, khong phai tra lai, khong phai ganh them cac ganh nang ng nan.
♦ Nhugc diem:
- Tai trg tham hut NSNN theo phuang phap nay thi co xu hudng tao ra
mgt tong cau qua lan trong nen kinh te va lam cho lam phat tang nhanh.
Nhu vay, bien phap nay co nhugc diem lan la chua dung nguy ca lam phat,
gay tac dong tieu cuc den mgi mat dai song chinh tri, kinh te, xa hoi.
- Dien hinh la bai hgc ve viec phat hanh tien qua de dai de bu dap tham
hut NSNN gay ra lam phat cao trong thap nien 80 the ky XX cua nuac ta.
Trong nhung nam do, nuac ta da bu d ip boi chi NSNN bang c£ch in
them tien dua vao luu thong, viec nay da day ty le lam phat dinh diem len
tai 760%, nen kinh te bi tri tre...
Chi'nh vi nhung hau qua do ma bien phap nay rat ft khi dugc sir dung.
3.4.4.2. Vay nut
a. Vay ng trong nuac
Vay ng trong nuac nhu da noi a tren dugc thuc hien duai hinh thuc
Chi'nh phu phat hanh cong trai, trai phieu... cdc chung chi ghi nhan ng cua
nha nude, la cac loai chung khoan ng (hay trai khoan) do Nha nuac phat

81
hanh de vay cdc tang lop dan cu, cac to chuc kinh te - xa hoi va cdc to chuc
tin dung.
♦ Uu diem:
- Day la bi?n phap cho phep chi'nh phu co the tai trg tham hut ngan
sach ma khong can tang co so tien te hoac giam du tru ngoai hoi. Vi vay,
bien phap ndy dugc coi Id mot cdch hieu qua de kiem che lam phat;
- Tap trung dugc khoan tien tam thdi nhan roi trong ddn cu, tranh
dugc nguy co khung hoang no nude ngodi;
- De trien khai.
• Nhugc diem:
- Thu nhat, n6 chua dung nguy co kim ham su phdt trien cua cdc hoat
dong san xuat kinh doanh cua nen kinh te.
De vay dugc tien, chfnh phu phai da dang hoa cdc hinh thuc vay nhu
phdt hanh trai phieu, tin phieu, cong trai... Dong thdi phai th\rc hipn nhieu
bien phap de tang muc do hap dan ngudi cho vay nhu tang lai suat, md rgng
uu dai ve thue thu nhap... ngoai ra con phai trien khai cdc bipn phap khac, ke
ca tuyen truyen, van dong... de huy dong toi da nguon tien trong dan cu
nham hoan thanh ke hoach vay da djnh.
Tuy nhien, tong lugng tien ma nhan dan va cac don vi co the cho
nha nude vay bj gidi han trong tong lugng tiet kiem cua xa hgi. Neu
chi'nh phu huy dgng dugc nhieu thi dong nghTa vdi vipc phan tien con lai
cho dau tu phdt trien san xuat kinh doanh d khu vuc ngodi quoc doanh se
giam sut.
Nhu vay, chua biet chi'nh phu se lam gi, lam the nao doi vdi luomg tien
huy dong dugc, nhung xd hoi hay true tiep han Id khu v\rc cdc doanh nghiep
va dan cu do se mat di nguon von tuang ung co kha nang danh cho dau tu
phdt trien kinh te. Neu cdc bien phap thu hut tien vay cua chi'nh phu vd ngan
hdng cdng c6 lai suat cao thi cang tao ra luong tien von djch chuyen tir khu
vuc cdc doanh nghiep va dan cu sang he thong tdi chi'nh - ngan hang md
khong chay vao san xuat kinh doanh.
Do vay, vay trong nude de bu dap tham hut ngan sdeh luon luon chua
dung nhung nguy ca kim ham cdc hoat dong san xuat kinh doanh cua nen
kinh te. Muc tieu chan hung kinh te cua chi'nh phu thong qua con dudng nay
bi chinh ban than giai phap ndy can trd tir goc.

82
 Chi'nh vi the, trong thdi ky kinh te dinh don, hau nhu cdc nude deu
tranh s u dung bien phap nay, no chi huu dung khi nen kinh te quoc gia dang
cudng thjnh.
- Thu hai, viec tra lai trong tuomg lai cung tao ra mQt ganh nang ng cho
Chinh phu. Dac biet d nhung nude trai qua giai doan lam phat cao nhu nude ta
hien nay, gia tri thuc cua trai phieu chi'nh phu giam nhanh chong, lam cho
chung trd nen ft hap dan. Chi'nh phu co the su dung quyen luc cua minh de
bugc cac chu the khac trong nen kinh te phai giu trai phieu, tuy nhien neu viec
nay keo dai se gay anh hudng nghiem trong den uy tin cua chi'nh phu khien
kenh huy dong nay trd nen kho khan trong cdc giai doan sau.
b. Vay ng nuac ngoai
Chi'nh phu co the tai trg tham hut NSNN bing cac nguon von nude ngoai
thong qua viec nhan vien trg nude ngoai hodc vay ng nude ngoai tir cac chi'nh
phu nude khde, cdc dinh che tdi chi'nh the gidi nhu WB, IMF, ADB...
Vien trg nude ngoai la nguon von phat trien cua cac chi'nh phu, cac to
chuc lien chi'nh phu; cac to chuc quoc te cung cap cho chi'nh phu mgt nude
nhdm thuc hi?n cac chucmg trinh hgp tac phat trien kinh te - xa hQi va hi?n
nay nguon nay chu yeu Id nguon von phdt trien chi'nh thuc ODA.
Vay ng nude ngoai co the thyc hien dudi cdc hinh thuc: phdt hanh trai
phieu bang ngoai te manh ra nude ngoai, vay bang hinh thuc tin dung.
♦ U u d ie m :

L a m g t b i e n p h a p ta i t r g NSNN h u u h ie u , c o th e b u d a p d u g c cd c
k h o a n bQ i c h i m a la i k h o n g g a y s u e e p la m p h d t c h o n e n k i n h te . D a y c u n g
la m Q t n g u o n v o n q u a n t r g n g b o s u n g c h o n g u o n v o n t h ie u h y t t r o n g n u d e ,
g 6 p p h a n t h u c d a y p h d t t r i e n k i n h t e - x a h o i.

♦ Nhugc diem:
- Thu nhat, viec vay nude ngodi se khien gdnh nang ng nan, nghTa vu
tra ng tang len, giam kha nang chi tieu cua chi'nh phu.
- Thu hai, de khien cho nen kinh te trd nen bi phy thugc vao nude
ngoai. Tham chi' nhieu khoan vay, khoan vi$n trg bugc ta phai danh doi cdc
dieu khoan ve chi'nh tri, quan s\r, kinh te...
Vay nude ngodi phu thugc nhieu vdo doi tdc cho vay vd thudng phai
chju nhung dieu kien ngat ngheo ve lai suat vd thdi han tra ng. Hinh thuc

83
vay thudng thong qua cac hiep djnh song phurong, nguon ho tro phat trien
chfnh thuc ODA va vay tren thi trudng tai chfnh quoc te. ODA kem theo
nhieu dieu kien uu dai, nhung ngay cang hiem hoi va luon co su canh tranh
rat gay gat.
3.4.4.3. Tang thue
♦ Uu diem:
Khi con trong vung co the chju dung dugc, tang thue suat thue thu
nhap se lam tang nguon thu ngan sach, dong thdi kfch thfch cac doi tugng
md mang cac hoat dong kinh te, tang kha nang sinh ldi, mgt phan nop cho
NSNN, con lai la thang du cho minh.
♦ Nhugc diem:
Khi vugt qua gidi han chiu dung cua nen kinh te, tang thue suat true thu
se lam giam nguon thu tu thue cua NSNN va thuc day tron thue, lau thue.
Hon nua, day la giai phap khong de ap dung va kha ton kem. Tang thue
co kha thi hay khong c6n phu thuoc vao sue chiu dung cua nen kinh te, phu
thuoc vao hieu qua lam viec cua he thong thu, hieu suat cua tung sac thue.
Trong thdi ky kinh te suy thoai, hoat dong kinh te am dam thi tang thue khong
nhung khong kha thi ma con can trd hoat dong san xuat kinh doanh, true tiep
lam tang so lugng ng dgng thue cua cac doanh nghiep, day cac doanh nghiep
vao tinh trang tai chfnh khong lanh manh va lam giam nguon thu NSNN.
3.4.4.4. Cat giam chi tieu nhdm giam tham hut ngan sach nhd nu&c
Day chi la mot giai phap mang tfnh chat tinh the, nhung lai vo cung
quan trong vdi moi quoc gia khi xay ra boi chi ngan sach va xuat hi?n lam
phat. Tript de tiet kiem cac khoan dau tu cong co nghTa la chi dau tu vao
nhung d\r an mang tinh chu dao, hifu qua nham tgo ra nhung dot pha cho s\r
phat trien kinh te - xa hoi, dac biet nhung du in chua hoac khong hieu qua
thi phai cat giam, tham chf khong dau tu. Mat khac, ben canh viec triet de
tiet kipm cac khoan dau tu cong, nhung khoan chi thudng xuyen cua cac co
quan nha nude cung can dugc cat giam neu cac khoan chi nay chua hieu qua
va khong thuc su can thiet.
Cai c^ch hanh chfnh nham tinh gian bo may va nang cao hieu qua hoat
dong cua cic to chuc nha nude - cac don vi cung cap dich vu cong, qua do
giam bdt cac khoan chi tieu cong hoac tang thu cho NSNN, lam giam muc
tham hut NSNN.

84
3.4.4.5. Su■dung du- tru- ngoai hoi
Su dung nguon du tru ngoai hoi cua quoc gia (bao gom ngoai te manh
va vang) de bu dap tham hut la mot trong nhung giai phap tuong doi chu
toan, vua bao dam on dinh ty gia, vira bao dam khong gay ra lam phat. Tuy
nhien, bien ph&p nay doi vdi Viet Nam thi chua dugc kha thi, do du tru
ngoai te quoc gia dang d muc thap va tinh trang mat kiem soat doi vai thi
truang ngoai te chg den con nghiem trgng.
Ngoai ra can phai luu y mot so cac van de sau trong viec giai quyet
tham hut NSNN cua Viet Nam:
+ Khi hach toan ngan sach phai ti'nh toan mot cach minh bach theo
thong le quoc te.
+ Can co danh gia toan dien ve tinh hieu qua cua cac du an, chi tieu
cong va co su cat giam hgp ly, tranh truang hgp cat giam dong loat tat ca
cac khoan chi theo mot ty le nhat dinh. Dong thdi, phai ra soat chat che,
tranh lang phi trong cac khoan chi thudng xuyen.
+ Cai cach he thong thue, bao dam nguon thu ben vung, hieu qua,
cong bang va minh bach. Ganh nang thue d Viet Nam hien nay cao han
nhieu so vdi cdc nude trong khu vuc. Dieu nay co the dan den su kem hieu
qua cua he thong vi no khuyen khi'ch su tron thue va bop meo su phan bo
cac nguon luc.
+ Can co su giam sat chat che tfnh hieu qua va ti'nh minh bach
trong hoat dong cua khoi doanh nghiep nha nude. Chi so ICOR
(Incremental Capital Output Ratio - he so dau tu tang trudng, hay ty le
von tren san luang tang them. ICOR cho biet muon co them mot dan vj
san luang trong mot thdi ky nhat dinh can phai bo ra them bao nhieu dan
vj von dau tu trong ky do) cua khoi doanh nghiep nha nude hien cao gap
1,5 lan so vdi khu vuc ngoai nha nude. Su kem hieu qua trong hoat dong
cua khoi doanh nghiep nha nude la mot phan nguyen nhan khien nguon
thu ngan sach khong dugc bao dam.

3.5. TO CHUC HE THONG NGAN SACH NHA NUOC VA PHAN

CAP NGAN SACH NHA NUOC
3.5.1. To chirc he thong ngan sach nha nurdc
Ngan sach nha nude la mot h$ thong cac quan he kinh te trong ITnh
vuc phan phoi giua nha nude vdi cac thanh vien trong xa hoi. Cac quan he

85
kinh te thuQc pham vi ngan sdeh nhd nuac khong hoat dong mot cach rieng
le, rcri rac ma co m oi quan h? rang buQC, tac dpng qua lai lan nhau tao thanh
he thong ngan sach nha nuac.

Nhin chung a cac nuac tren the giai, he thong ngan sach nhd nude deu
ducrc to chuc phu hgrp vai hp thong hanh chfnh theo Luat ca ban (Hien
phap) quy dinh. Co hai mo hinh to chuc hdnh chfnh la: Mo hinh nhd nude
lien bang vd mo hinh nhd nude thong nhat (con goi Id phi lien bang). Do d6,
tren th\ic te cung ton tai hai mo hinh to chuc he thong ngan sach nha nude.
C) cac nude c6 mo hinh to chuc hdnh chfnh lien bang (My, Canada, Due...),
he thong ngan sach nhd nude dugc to chuc thdnh ba cap: ngan sach lien
bang, ngan sach bang vd ngan sach dia phuang. 6 cac nude co mo hinh t6
chuc hdnh chfnh thong nhat (Anh, Phap, Trung Quoc...) he thong ngan sdeh
nhd nude gom: ngan sach trung uang vd ngan sach cua cac cap chfnh quyen
dia phuang.
Ve to chuc he thong ngan sach nhd nude d Viet Nam, qua nhieu
lan cai tien vd sua doi, hien nay theo Dieu 4 - Luat Ngan sach nhd
nudc/2002/QHl 1 quy dinh “ngan sach nhd nuac gom Ngan sach trung
uang vd Ngan sach dia phuang. Ngan sach dia phuang bao gom ngan sach
cua dan vi hdnh chinh cdc cap co Hoi dong nhan dan vd Uy ban nhan dan ”.
He thong NSNN d Viet Nam duac to chuc thdnh 2 cap:
- NSNN d trung uang
- NSNN d cac cap chfnh quyen dia phuang, bao gom:
+ NSNN cap tinh/thanh pho true thuoc trung uang
+ NSNN cap qugn/huyen/thj xa
+ NSNN cap xa/phucmg/thi tran
Ngan sach nhd nude d Vi?t Nam hi?n nay la mQt the thong nhat bao
gom todn bo cac khoan thu vd chi cua ngan sach nhd nude trong mot nam d i
bao dam thuc hien cdc chuc nang, nhiem vu cua nhd nude. Su thong nhat
the hien d cho: du toan ngan sach nhd nude vd quyet toan ngan sach nhd
nude hdng nam trinh Quoc hoi la bao gom tat ca cdc khoan thu chi cua ngan
sdeh trung uang vd ngan sach dia phuang. (5 dia phuang, du toan ngan sach
vd quyet toan ngan sach dia phuang hang nam trinh Hoi dong nhan dan la
bao gom tat ca cac khoan thu, chi cua dia phuang.

86
 HOP 3.6- HE THONG NGAN SACH NHA N U O C O' Vl£T NAM
Dieu 4 - Luat ngan sach nha mrcrc
1. Ngan s£ch nha nuo’c g6m ngan sach trung u’O’ng v& ngan s&ch dja
phu’O’ng. Ngan sach dja phu’ang bao gom ng§n sdeh cua dan vj hanh chinh c ic
c ip c6 Hoi d6ng nhan dan vd Uy ban nhan dan.
2. Phan c ip ngu6n thu, nhipm vy chi va quan hp giua ngan sach cac c ip
du g c thyc hi?n theo cac nguyen t ic sau day:
a) Ngan sach trung uang v i ngan sach mfii c ip chinh q u y in dja phu’ang
d u g c phan c ip ngu6n thu v i nhipm vy chi cy the;
b) Ngan sach trung u’ang giu vai tro chu dao, bao dam thyc hipn c ic
nhiem vy chien luge, quan trpng cua quoc gia v i h6 try nhung dja phu’ang
chua can d6i du gc thu, chi ngan sach;
c) Ngan sach dja phu’ang dupe phan c ip nguon thu bao dam chu dpng
trong thyc hien nhung nhipm vy dirge giao; tang cuang nguon lye cho ngan
sach xa. Hoi dong nhan dan tinh, th&nh pho tryc thupc trung uang (gpi chung l£
c ip tinh) qu yit djnh vi£c phan c ip ngu6n thu, nhiem vy chi giua ngan sach cac
c ip chinh quyen dja phu’ang phu hgp vdi phan c ip quan ly kinh te - xa hpi,
quoc phong, an ninh va trinh dp quan ly cua m6i c ip tren dja b&n;
d) Nhiem vy chi thuoc ngan sach c ip nao do ngan sach c ip do bao dam;
vipc ban h&nh va thyc hipn chinh sach, che dp mOi l&m tang chi ngan s&ch phai
c6 giai ph&p bao dam nguon t&i chinh phu hgp v&\ kha n§ng can d6i cua ngSn
Scich tung c ip ;
d) Truang hgp c a quan quan ly nh& nu6c c ip tren uy q u y in cho co quan
quan ly nh& nu’P'C c ip du,6’i thyc hi£n nhiem vy chi cua minh, thi phai chuyen
kinh phi tu ngan sach c ip tren cho c ip du a i de thyc hipn nhipm vu d6;
e) Thuc hipn phan chia theo ty le p h ln tram (%) doi vdi c ic khoan thu
phan chia giua ngan sach cac c ip va bo sung tu ngan Scich c ip tren cho ngan
sach c ip duai de bao dam cong bing, phat trien can d6i giua c ic vung, cac dja
phuang. Ty I# p h ln tram (%) phan chia cac khoan thu va so bo sung can doi tu
ngan sach c ip tren cho ngan sach c ip duP^ d u g c on djnh tu 3 d6n 5 nam. S6
bo sung tu ngan sach c ip tren la khoan thu cua ngan sach c ip duai;
g) Trong thai ky on djnh ngan Scich, cac dia phuang d u g c s u dung nguon
tang thu hang nam mS ngan sach dja phuang d u g c huang de phat trien kinh t l
- xa h6i tren dja ban; sau moi tho’i ky on djnh ngan sach, phai tang kha nang ty
can doi, phat trien ngan sach dja phuang, thyc hipn gicim d in so bo sung tu
ngan sach c ip tren hope tSng ty le phan tram (%) d iiu tiet s6 thu npp ve ngan
sach c ip tren;
h) Ngoai vipc uy quyen thyc hipn nhiem vu chi va bo sung nguon thu quy
djnh tai diem d va diem e khoan 2 Dieu nay, khong d u g c dung ngan sach cua
c ip n&y de chi cho nhi£m vy cua c ip khcic, try trubng hgp d$c bipt theo quy
djnh cua Chinh phu.

87
3.5.2 Phan cap ngan sach nha nirdc
Phan cap ngan sach ve thuc chat la giai quyet tat ca cac moi quan he
giua chfnh quyen nha nuac trung uang vdi cac cap chfnh quyen dia phuang
co lien quan tdi hoat dong cua ngan sach nha nude.
Phan cap ngan sSch nha nude bao gom viec giai quyet cac quan he sau:
Thir nhat: Quan he ve che do, chinh sach (ke ca che do ke toan ngan
sach). Giai quyet moi quan he nay can lam ro: moi cap chfnh quyen nh& nude
co quyen ban hanh nhung loai che do, chfnh sach, djnh muc nao lien quan den
hoat dong ngan sach nha nude. Giai quyet tot moi quan he nay se khac phuc
dugc tinh trang roi loan trong quan ly va dieu hanh ngan sach nha nude.
Thir hai: Quan he vat chat tuc la quan h? trong viec phan chia nhiem
vu chi va nguon thu cung nhu trong can doi ngan sach cua cac cap chfnh
quyen nha nude. Noi chung, giai quyet cac quan he ve vat chat luon la
nhung van de phuc tap nhat, kho khan nhat trong qua trinh xay dung va
trien khai cac de an phan cap ngan sach. Dong thdi day cung la noi dung
quan trgng nhat cua phan cap ngan sach nha nude.
Theo che do phan cap ngan sach nha nude hien nay dugc quy djnh tai cac
dieu khoan trong Chuang m cua Luat Ngan sach nha nudc/2002/QHll, moi
cap Ngan sach deu co cac khoan thu dugc hudng tron ven 100% va cac khoan
thu dugc phan chia theo ty le % nhat dinh. Rieng ngan sach cac dja phuang
(tinh, huyen, xa) con dugc khoan thu trg cap true tiep tu ngan sach cap tren.
Ve chi tieu: tru mot so khoan chi dac biet, hoan toan do ngan sach
trung uang dam nhan, moi cap ngan sdeh deu co cac khoan chi giong nhau
(chi thudng xuyen, chi dau tu phat trien), tuy thuoc vao pham vi thuc hien
cac chuc nang nhiem vy cua moi cap chfnh quyen nha nude theo luat djnh.
Thu ba: Quan he chu trinh ngan sach, tuc la quan he ve quan ly trong
chu trinh van dong cua ngan sach nha nude, tir khau lap du toan ngan sach
den chap hanh va quyet toan ngan sach. Trong he thong cac moi quan he
nay con bao gom ca quan he trong kiem tra va thanh tra ngan sach nha nude.

3.6. NAM NGAN SACH VA CHU TRINH NGAN SACH

3.6.1. Nam ngan sach
Nam ngan sach (hay cdn goi la nam tai chinh, lai khoa) la khoang
thoi gian ma trong do du loan thu - chi lai chinh cua nha nuac da dugc phe
chuan co hieu luc thi hanh.

88
 Hien nay, d da so cac nuac tren the giai, thai gian cho mpt nam
ngan sach thuang la 12 thang, trung vai thai gian cua mot nam duang
lich. Tuy nhien, do dieu kien kinh te, chi'nh tri xa hQi d moi nuac khac
nhau nen thdi diem bat dau vii ket thuc cua mot nam ngan sach giua cac
nude co su khac nhau.
Tai Nhat Ban, nam ngan sach duac bat dau tir ngay 01.4.N va ket thuc
vao ngay 31.3.N+1. Tai My va Thai Lan nam ngan sach duac bat dau vao
ngay 01.10.N va ket thuc vao 30.9.N+1. 6 Viet Nam va nhieu nude tren the
gidi, nam ngan sach duac bat dau vao ngay 01.01.N va ket thuc vao ngay
31.12.N, nam duang lich.
Trong thdi gian cua nam ngan sach, cac khoan thu va chi NSNN duac
thuc hien, va phan anh vao bao cao quyet toan ngan sach cua nam. Ket thuc
nam ngan sach thi cac hoat dong thu, chi phat sinh se dugc phan anh vao nam
ngan sach ke tiep.
3.6.2. Chu trinh ngan sach
Hoat dong ngan sach nha nude co tinh chu ky, lap di lap lai hinh thanh
chu trinh ngan sach, chu trinh ngan sach la toan bo cac hoat dong ngan sach
dugc sap xep theo mot trinh tu nhat djnh va dugc lap di lap lai hang nam.
Chu trinh ngan sach hay con ggi la quy trinh ngan sach dung de chi toan
bo hoat dong cua mot nam ngan sach ke tu khi bat dau hinh thanh cho tdi khi
ket thuc chuyen sang nam ngan sach mdi. Cac hoat dong trong mot chu trinh
ngan sach bao gom:
o Lap du toan ngan sach, phe duyet va giao du toan NSNN;
o Chap hanh/thuc hien NSNN;
o Quyet toan ngan sach nha nude.
Thdi gian cua mot chu trinh ngan sach (tinh tir luc lap du toan cho
den khi quyet toan ngan sach) khong trung vdi nam ngan sach va dai han
thdi gian cua mot nam ngan sach. Xet ve mat noi dung, trong mot nam
ngan sach cung dong thdi dien ra ca ba khau: quyet toan ngan sach nam
trudc, chap hanh ngan sdeh nam nay, du toan ngan sach nam sau. Cu the
nhu sau:
3.6.2.1. Lap dir todn ngan sach
Lap du toan ngan sach la cong viec khdi dau co y nghia quyet dinh
den toan bo cac khau cua chu trinh quan ly ngan sach. Lap du toan ngan
sach thuc chat la lap ke hoach (du toan) cac khoan thu chi cua ngan sach

89
trong mot nam ngan sach (hoac trong giai doan ngan sach du kien). Ket qua
cua khau ndy Id du todn ngan sach dugc cac cap co tham quyen quyet dinh.
Lap du toan ngan sdeh can phai dua vao cdc chi tieu cua ke hoach phdt
trien kinh te - xa hoi cua nha nude trong nien do ke hoach va dua vao he
thong cac chfnh sach, che dg, tieu chuan djnh muc thu - chi cua NSNN.
3.6.2.2. Chap hanh ngan sach
Chap hanh ngan sach la khau tiep theo khau lap ngan sach. Do chfnh la
qud trinh su dung tong hop cdc bien phap kinh te tai chfnh va hanh chfnh nhdm
bien cdc chi tieu thu, chi ghi trong ke hoach NSNN nam trd thanh hien thuc.
Viec chap hanh ngan sach nha nude co muc tieu la bien cdc chi tieu thu,
chi ghi trong ke hoach ngan sach nam tu kha nang, du kien thanh hien thuc. Tir
do, gop phan thuc hien cdc chi tieu cua ke hoach phdt trien kinh te - xa hgi cua
nhd nude.
Kiem tra viec thuc hien cdc chfnh sach che do, tieu chuan ve kinh te
va tdi chfnh. Doi vdi quan ly NSNN, chap hanh NSNN la khau trgng tam co
y nghia quyet dinh den mot chu trinh ngan sach.
Chap hanh NSNN phai thirc hien tot theo du toan thu va du todn chi;
thu ngan sach phdi tren co sd khong ngung boi dudng, phdt trien nguon thu,
dong vien khai thac de dap ung nhu cau chi tieu cua nha nude; chi ngan
sach phai tiet ki^m va dat hifu qua cao.
3.6.2.3. Quyet todn ngan sach
Quyet toan NSNN la khau cuoi cung cua mot chu trinh ngan sach.
Muc dfch la nham ddnh gid todn bo ket qua hoat dong cua thu, chi NSNN, tu
do rut ra uu, nhugc diem vd bai hoc kinh nghiem.
Quyet todn NSNN thudng dugc thuc hien theo phuong phap lap tu co
sd, tong hgp tir dudi len de bao dam tfnh he thong.
Quyet toan NSNN phai bao dam tfnh chfnh xac, trung thuc va kip thdi
de tu do co the rut ra nhung kinh nghiem trong cong tdc quan ly va dieu
hanh NSNN.

3.7. CHINH SACH TAI KHOA

3.7.1. Khai ni£m
Chfnh sdeh tdi kh6a (fiscal policy): He thong cdc chfnh sach cua Chfnh
phu ve tai chfnh, thudng dugc hoach dinh vd thuc hien tron ven trong mot

90
nien khoa tai chfnh (1 nam), nh5m tac dong den cac dinh hudng phdt trien
cua nen kinh te, thong qua nhung thay doi trong ke hoach chi tieu Chfnh phu
va chfnh sach thu ngan sach (chu yeu la cac khoan thu ve thue).
Chfnh sdeh tai kh6a la nhung quyet dinh cua chfnh phu ve chi tieu va
thue, giup chfnh phu duy tri san lugng va viec 1dm d mure mong muon. Ve
mat dai han, chfnh sach tai khoa co the co tac dung dieu chinh co cau kinh
te, giup cho su tang trudng va phat trien lau dai.
Trong Kinh te hgc vT mo, chfnh sach tai khoa la chfnh sach thong
qua che do thue va dau tu cong cgng de tac dong tdi nen kinh te. Chfnh sach
tai khoa cung vdi chfnh sach tien te la cac chfnh sach kinh te vi mo quan
trgng, nham on djnh va phat trien kinh te.
Phan biet chi'nh sach tai chi'nh, chi'nh sach tdi khoa vd chinh sach tien te
Chfnh sdeh tai chfnh la mot khai niem rat rong, dugc hgp thanh bdi
nhieu chfnh sach khac nhau nham dieu tiet, kiem soat, dinh hudng su phat
trien cua nen kinh te. Chfnh sach tai chfnh quoc gia la chfnh sach dieu chinh
cac moi quan he kinh te trong phan phoi tong san pham xa hoi dudi hinh
thurc gia tri. Noi dung cua chfnh sach tai chfnh bao gom: chfnh sach ve von,
chfnh sach tai chfnh doanh nghiep, chfnh sach tai khoa, chfnh sach tai chfnh
doi ngoai, cac chfnh sach ve tin dung - tien te, chfnh sach ve thu nhap...
Ve co ban, chfnh sach tai khoa la chfnh sach thu chi cua chfnh phu hay
con ggi la chfnh sach ngan sach.
Con chfnh sach tien te la vi?c thuc hien tong the cac bien phap, su
dung cac cong cu cua ngan hang trung uong nham gop phan dat dugc cac
muc tieu cua chfnh sach kinh te vT mo thong qua viec chi phoi dong chu
chuyen tien va khoi lugng tien.
3.7.2. M uc tieu cua chinh sdeh tai klioa
+ Giam sy dao dgng cua chu ky kinh te.
+ Duy tri nen kinh te d muc san lugng tiem nang vdi ty Ie that nghiep
tu nhien va ty le lam phat vua phai.
1-Viec theo duoi mot ngan sach can bang vdi muc tieu on dinh luon la
muc tieu cua nha nude, tuy vay cung phai nhan thuc ro:
- Can bang ngan sach khong phai luc nao cung la tot doi vdi nen kinh te;
- Tuyet doi hoa muc tieu can bang ngan sdeh co the lam cho sir dao
dong cua san lugng trong cac chu ky kinh doanh trd nen tram trgng horn;
- Tham hut hoac thang du ngan sach co the gop phan on dinh kinh te;

91
 - Can duy tri chinh sach thue on djnh —> chap nhan tham hut khi suy
thoai hoac khi nhu cau chi tieu cao bat thudng;
- Mot so khoan chi hien tai la danh cho tuang lai —> chap nhan tham hut.
2- Dong thdi, cung co cac nhan to on dinh tu dong, do la nhung nhan
to co tac dung han che phan nao su dao dong cua san luang nhu: thue thu
nhap luy tien, trg cap that nghiep...
- Khi thu nhap quoc gia thay doi, thue thu nhap tu dong thay doi ->
giam bdt su dao dong cua san lugng;
- Trg cap that nghiep tang khi kinh te suy thoai, va ngugc lai -> tu dong
bam tien va rut tien khoi nen kinh te -> giam bdt su dao dong cua san lugng.
3.7.3. Cac cong cu cua chinh sach tai khoa
De dat dugc nhung muc tieu tren, chmh sach tai khoa su dung 2 cong
cy chu yeu do la chi tieu cua chfnh phu va thue:
- Chi tieu cua chmh phu (G): la khoan chi de mua cac hang hoa, djch
vu cua khu vuc cong cong. No anh hudng true tiep den quy mo cua chi tieu
cong cong, do do co the true tiep tac dong den tong cau va san lugng.
- Thue (T): La nguon thu cua chrnh phu: thue lam giam cac khoan thu
nhap, do do lam giam chi tieu cua khu vuc tu nhan, tac dgng den tong cau va
san lugng, cung co the tac dgng den dau tu va san lugng ve mat dai han.
3.7.4. Cac quan diem hoach djnh chinh sach tai khoa
Chfnh sach tai khoa chfnh la viec chfnh phu su dung chi tieu va nguon
thu thue de tac dong len nen kinh te. Su ket hgp va tac dong qua lai giua chi
tieu chmh phu va nguon thu ngan sach la mot su can bang de bj pha vd va
doi hoi viec xac djnh thdi diem chi'nh xac va mgt chut may man de dat hi^u
qua. Tac dong trac tiep va gian tiep cua chi'nh sach tai khoa co the anh
hudng den chi tieu ca nhan, dau tu cua doanh nghiep, ty gid hoi doai, muc
tham hut ngan sach va tham chi' la ca lai suat - chi so thudng dugc coi la lien
quan den chi'nh sach tien te nhieu han.
Chi'nh sach tai khoa thudng gan lien vdi trudng phai Keynes (trudng
phai ly thuyet do nha kinh te hoc ngudi Anh John Maynard Keynes khdi
xudng). Nhung nghien cuu chfnh cua ong nhu "Ly thuyet tong quat ve viec
lam, lai suat va tien te" da anh hudng den nhung tu tudng mdi ly giai ve
each thuc nen kinh te hoat dong va van dugc nghien cuu cho den ngay nay.
Hau het ly thuyet cua ong dugc phat trien trong thdi ky Dai khung hoang

92
(1929 - 1933). Den nay, ly thuyet cua Keynes da dugc dung kha pho bien va
chi ap dung dac thu de giam anh hudng trong thdi ky suy thoai. Ly thuyet
cua Keynes dua tren tu tudng rang: su chu dong tu chfnh phu la cach duy
nhat de cheo lai nen kinh te. Dieu nay ngu y rang chfnh phu nen sir dung
quyen han cua minh de tang tong cau bang cach tang chi tieu va tao ra moi
trudng luu thong tien te de dang, tu do kfch thfch nen kinh te, tao ra cong an
viec lam va cuoi cung tang them cua cai trong xa hoi. Nhung ngudi ung ho
chfnh sach tien te nhu Milton Friedman va ngudi theo trudng phai “trgng
cung” cho rang, nhung dong thai dang dien ra cua chfnh phu se chang the
cuu van dat nude thoat khoi giai doan khung hoang khi ma muc GDP dudi
trung binh ngay cang md rong, con lai suat thi bat on.
Chfnh sach tai khoa co the dugc hoach djnh theo cac xu hudng: chfnh sach
tai khoa can bang, chfnh sach tai khoa md rong va chfnh sach tai khoa that chat.
- Chfnh sach tai khoa can bang (hay con gpi la chinh sach tai khoa
trung lap) la chfnh sach tai khoa ma theo do, tong chi tieu cua chfnh phu can
bang vdi cac nguon thu tir thue, phf, le phf vd cac nguon thu khac ma khong
phai vay ng.
- Chfnh sach tai khoa md rQng (hay con ggi la chinh sach tai khoa tham
hut) la chfnh sach nham tang cudng chi tieu cua chfnh phu so vdi nguon thu
bang cach:
(i) Gia tang muc do chi tieu chfnh phu ma khong tang nguon thu; hoac
(ii) Giam nguon thu tir thue ma khong giam chi tieu; hoac
(iii) Vira gia tang mire do chi tieu cua chfnh phu dong thdi giam nguon
thu tir thue.
Chfnh sach tai khoa md rong dugc su dung khi nen kinh te dang d
tinh trang suy thoai, nha nude c6 the giam thue, tang chi tifiu (dau tu cOng
cong) co tac dung kfch thfch tang trudng kinh te, tao them nhieu viec lam.
Tuy nhien, chfnh sach tai khoa md rong thudng dan den viec chfnh phu
phai vay no de bu dap tham hut ngan sach.
- Chfnh sach tai khoa that chat (hay eon goi la chinh sach tai khoa thu
hep) la chfnh sach han che chi tieu cua chfnh phu so vdi nguon thu bang each:
(i) Chi tieu cua chfnh phu ft di nhung khong tang thu; hoac
(ii) Kkhong giam chi tieu nhung tang thu tir thue; noac
(iii) Vira giam chi tieu vira tang thu tir thue.

93
 Chi'nh sach tai khoa that chat dugc dp dung khi nen kinh te co dau
hieu tang truomg nhanh va thieu ben vung hoac khi nen kinh te gap tinh
trang lam phat cao, thi nha nuac co the tang thue va giam chi tieu cua minh
de ngan cho nen kinh te khoi rai vdo tinh trang phat trien qua n6ng dan toi
do vo. Viec ndy c6 the lam tham hut ngan sdeh ft di hoac thang du ngan
sach ldn len so vdi trudc do.
Nguyen tac thuc hien chinh sach tdi khoa
s ’ YCb < Yp (nen kinh te suy thoai) ap dung chi'nh sach tai khoa ndi
long (chi'nh sdeh ki'ch cau).
Ycb > Yp(c6 lam phat cao) dp dung chi'nh sdeh tdi kh6a that chat.
3.7.5. Tac dpng cua chmh sach tai khoa
3.7.5.1. Chmh sach tdi khoa v&i su ta n g truong kinh te
Cung giong nhu chi'nh sdeh tien te, chi'nh sdeh tdi khoa co the dugc su
dung de dieu chinh su md rong hoac thu hep GDP - chi so the hien tang
trudng kinh te.
Khi chi'nh phu su dung quyen han cua minh de giam thue hay tang chi
tieu dong nghTa chi'nh phu dang van dung chi'nh sdeh tai kh6a md rgng. Nhin
ben ngodi, nhung no luc md rgng cua chi'nh phu co ve chi mang lai hi?u qua
tfch cuc bang cdch ki'ch thi'ch nen kinh te nhung hieu ung domino keo theo
lai md rong hon the nhieu. Khi toe dg chi tieu chi'nh phu nhanh hom so vdi
thu thue, chinh phu se phdt hanh trai phieu de tai trg cho vi$c chi tieu, tu do
dan tdi gia tang ng quoc gia. Khi chi'nh phu tang vay ng thong qua phdt
hanh trai phieu, viec phdt hanh trai phieu cua chrnh phu tren thi trudng md
se phai canh tranh vdi khu v\rc kinh te tu nhan - nhom doi tugng cung muon
phdt hanh trdi phieu cung thdi diem d6, dieu ndy c6 the 1dm tang lai suat
gian tiep vi gia tang canh tranh de gianh nguon von vay - hieu ung ndy c6
ten ggi “chen lan vay ng” (crowding out). Ngay ca neu ki'ch thi'ch bang cach
tang chi tieu chmh phu, ban dau co the c6 mot so hieu qua ti'ch cuc trong
ngan han, nhung mot phan tang trudng kinh te se bi mat di bdi chi phi' vay
se tang len doi vdi nhung ngudi di vay, trong d6 co chi'nh phu.
3.7.5.2. Chinh sach tdi khoa trong ngan han tdc dong toi san luong vd ty
gid hoi doai
Cdc trudng phdi kinh te hoc Keynes cho rang chi'nh sach tai khoa co
hieu qua to ldn trong viec khac phuc chu ky kinh te thong qua tac dong tdi

94
san lugng va ty gid hoi doai trong ngan han. Hg su dung phan tich IS-LM de
cho thay tac dong chi'nh sach tai khoa thong qua su dich chuyen cua dudng
IS nhu the nao.
Mo hinh M undcll-Flem ing (The Mundell-Fleming model) la mot mo
hinh kinh te hoc vT mo su dung 2 dudng IS va LM de phan ti'ch tac dong cua
cac chi'nh sach kinh te vT mo dugc thuc hien trong mot nen kinh te md cua.
Day la mo hinh ly thuyet dugc Robert Mundell va Marcus Fleming phat
trien mot cach dgc lap trong nhung nam 1960. Mo hinh cho thay moi quan
he giua san lugng vdi ty gid hoi doai danh nghTa trong ngan han doi vdi mot
nen kinh te md, quy mo nho.
Mot nen kinh te md Id mot nen kinh te c6 giao dich vdi cdc nen kinh
te khac. Nen kinh te nay trai vdi mgt nen kinh te dong cua trong do khong
co xuat khau, khong co nhap khau, khong co cac dong di chuyen von.
Cu the, nen kinh te nay mua va ban hang hoa va dich vu tren thi trudng
san pham the gidi; mua va ban cdc tai san von tren thi trudng tai chmh the
gidi. Trong nen kinh te md, ngodi cdc bien so kinh te vT mo giong trong nen
kinh te khep kin nhu san lugng, ty le that nghiep, lam phdt, cdn c6 bien so
kinh te vT mo quan trgng khac nhu xuat khau rong (tai khoan vang lai),
luong von rong (tai khoan von), ty gia hoi doai.
Trong nen kinh te md, hieu qua cua chfnh sach tai khoa phu thugc vao
che do ty gia hoi doai. Neu la che do ty gid hoi dodi co dinh, chi'nh sdeh tai
kh6a se phdt huy hieu qua. Con neu la che do ty gid hoi dodi tha noi, chi'nh
sach tai khoa se khong co hieu luc do nhung thay doi ty gid gay ra se triet
tieu hieu qua cua chi'nh sach.
- Anh huang cua cht'nh sach lai khoa m a rpng trong ngan han, ty gi
hoi dodi tha noi
De tang san lugng Y, chfnh phu co the su dung chfnh sdeh tai khoa
md rong (tang chi tieu chfnh phu hoac giam thue). Trong ngan han, chi tieu
chfnh phu tang lam tang chi tieu hang hoa trong nude (dudng IS dich
chuyen sang phai trong khi dudng LM dung yen), dan den dong noi te len
gid so vdi ngoai te (do nhu cau ve dong ngi te ldn). Dong noi te len gid lam
giam xuat khau va tang nhap khau. Trong dai han, su gia tang cua ty gid hoi
doai lam giam xuat khau rong, la nguyen nhan lam mat anh hudng cua su
md rgng tong cau trong nude ve hang hoa va dich vu. Dieu nay lam triet tieu

95
anh hucmg m a rong ban dau cua chfnh sach tai khoa va dua lai suat trong
nude ve muc lai suat the gidi.
Do vay: trong ngan han, duai che do ty gid hoi dodi tha noi va von
chu chuyen hoan hao thi chinh sach tdi khoa hoan todn khong co hieu luc
trong vi£c dieu liet tong cau cua nen kinh te

Anh hu-dng cua chinh sach tai khoa md r$ng trong ngan han,
ty gia hoi doai tha noi
- Anh huang cua chinh sach tdi khoa m a rong trong ngan han, ty gid
hoi doai co dinh
Trong dieu ki?n ty gia hoi doai co djnh thi chfnh sach tai khoa md
rgng cua chfnh phu se lam djch chuyen dudng IS sang phai. De duy tri ty
gid hoi dodi co dinh thi ngan hang trung uang phai tang cung tien, lam djch
chuyen dudng LM sang phai, san lugng tang len vdi quy mo tuang ung.
Do vay: Trong ngan han, vai ty gid hoi doai co dinh thi chinh sach tdi
khoa m a rong se lam tang san lugng Y

Anh hudng cua chinh sach tai khoa md rong trong ngan han,
ty gia hoi doai co djnh

96
3.7.5.3. Chinh sach tai khoa tdc dpng den tiet kiem, tieu dung ca nhan -
(Thuyet can bang Barro-Ricardo)
Nha nirac thuc hien chi'nh sach tai chi'nh nai long bang cach tang chi
tieu chi'nh phu nham ki'ch thi'ch tang truang kinh te, tao viec lam. Nhung de
co nguon tai chi'nh cho cac khoan chi tieu do, nha nude lai phat hanh trai
phieu lam cau tien vay tang day lai suat thi trudng tang. Robert Barro khang
dinh: ngudi dan, se hieu rang hom nay nha nude di vay thi tuang lai nha
nude se tang thue de co tien tra ng, nen se giam tieu dung va tang tiet kiem
hom nay de tuang lai co tien nop thue. Phan tiet kiem tu ngudi dan tang
tuang duang vdi nhu cau vay tang len cua chi'nh phu. Do do lai suat thi
trudng trd lai trang thai can bang ban dau. Nhu the, tuy nha nude tang tieu
dung cua minh, nhung lai lam giam tieu dung ca nhan, cung dong nghTa lam
cho tang trudng cham lai, that nghiep tang len, nen hieu qua cua chi'nh sach
tai khoa se khong cao nhu nha nude mong dgi, muc tieu ban dau cua chi'nh
sach tai khoa khong dat dugc.
3.7.5.4. Chi'nh sach tdi khoa vdi sir can bang can can thirong mai
Mot anh hudng gian tiep khac cua chi'nh sach tai khoa thudng bj bo
qua do la kha nang cac nha dau tu nude ngoai no luc mua vao dong noi
te nham dau tu vao trai phieu noi dia tren thj trudng md gid day co lgi
tuc cao han. Dong noi te manh len co ve la mot dau hieu ti'ch cuc ve be
noi, tuy thuoc vao muc do bien dong ty gia, nhung n6 co the 1dm cho
hang hoa cua noi dja trd nen dat do han khi xuat khau va cdc mat hang
nhap khau nude ngoai thi re han. Vi hau het ngudi tieu dung thudng coi
gid la yeu to quyet djnh trong hoat dong mua sam, su dich chuyen sang
tieu dung hang ngoai thay vi hang trong nude se dan tdi su mat can bang
tam th a i tro n g ca n can th u a n g m ai. C ac k ich b an n ay ca n d u g c can n h ac
va du doan. Khong de de du doan ket qua nao se xay ra va vdi muc do ra
sao bdi con nhieu yeu to khac nhu tham hga thien nhien, chien tranh... co
the lam thi trudng bien dong.
3.7.6. C ac yeu to anh h u dng den hieu qua cua chi'nh sach tai khoa
3.7.6.1. Nhung tr&ngai ve chinh tri can tra chinh sach tdi khoa
O nhieu nude, chi'nh phu muon tien hanh dau tu (chi tieu chi'nh
phu) thudng phai xin Quoc hoi phe duyet. Kha nang bi Quoc hgi bac bo
khong phai la khong co. Vi the, khong phai cu muon thuc hien chi'nh
sach tai khoa ndi long thong qua tang chi tieu Chi'nh phu la luon co the

97
lam dugc. Mat khde khi da chi vd tien hanh dau tu roi, md lai muon thuc
hi#n chmh sdeh tai khoa that chat lai cung kho khan vi khong the bo da
cdc cong trinh dau tu dang trien khai dugc.
Thuc hien chi'nh sdeh tai khoa nai long thong qua giam thue thi de.
Nhung khi muon thuc hien chi'nh sach tai khoa that chat thong qua tang thue
lai rat de bj ngudi dan phan doi.
3.7.6.2. Dg tre trong phdt huy hifu qud cua chinh sach tai khoa
C6 do tre khi thuc hien chfnh sdeh tdi kh6a
+ Do tre ben trong: tu khi xuat hien cu soc tdc dong vdo kinh te den
khi dua ra chfnh sach de phan ung lai cu soc
+ Dg tre ben ngodi: thdi gian thuc hien chfnh sach den khi chfnh sach
phdt huy hi£u qua.
Gia su chfnh phu muon thyc hi?n chfnh sach tai kh6a ndi long bang
cdch tdng chi tieu chfnh phu. De dugc Quoc hoi thong qua thi cung phai
mat thdi gian chd dgi Quoc hgi xem xet, thao luan. Sau do, de trien khai
c6n phai tien hdnh cdc hoat dgng nhu lap ke hoach du dn, khao sat - thiet
ke de trien khai dau tu. Nhung vi$c nay cung mat khong ft thdi gian.
Chfnh vl vay, c6 mot do tre de chfnh sdeh tdi kh6a ndi long bat dau phdt
huy tac dyng.
Cdc bien phdp chfnh sdeh tdi kh6a cung chiu tdc dong cua do tre ty
nhien hoac do phai trai qua nhieu khau chfnh sdeh khde nhau. Tir g6c do du
bao, trong mgt thj trudng hoan hao nai cdc nhd kinh te co kha nang du bao
tuomg lai dung 100% thi chfnh sach tai khoa co the dugc dua ra ngay khi
can. Khong may Id vdi sy bat dinh vd hay thay doi von cd cua thi trudng,
hdu nhu cdc nhd kinh t6 khOng thfi dy bdo chfnh xdc nhCtng ihay d6i irong
ngan han.
3.7.6.3. Sir phdi hap giim chinh sach tai khoa va chinh sach tien te
Chfnh phu va ngan hdng trung uang su dung hai cong cu quan trgng
de dieu hdnh nen kinh te do la chfnh sach tai khoa va chfnh sach tien te. Neu
nhu dugc su dung dung cdch thi ca hai cong cy tren deu co the dem lai
nhung ket qua tuang tu trong viec kfch thfch nen kinh te va lam cham lai khi
kinh te tdng trudng nong. Tuy nhien, vln co nhung y kien trai chieu ve vdn
de cong cy ndo se hifu qua han trong thdi gian ddi han vd ngan han. Chfnh
sdeh tdi khoa va chfnh sdeh tien te c6 the tdc dong dong thuan, 1dm tang hieu

98
qua cua moi chmh sach; ngugc lai, co the tac dong cua chfnh sach nay lai
triet tieu tac dgng cua chfnh sach kia.
Mac du moi chmh sach deu co uu, nhugc diem rieng nhung chi'nh phu
luon mong muon tim ra giai phap trung hoa, ket hgp cac mat cua ca hai
chi'nh sach de giai quyet cac van de kinh te. Du luon luon c6 do tre nhung
chi'nh sach tai khoa dudng nhu dem lai hieu qua cao hom trong dai han vd
chi'nh sach tien te thi lai co dugc nhung thanh cong trong ngan han.

99
 tlt k h o a

Ngan sach nha niroc

Thu ngan sach
Chi ngan sach nha nuac
Tham hut ngan sach

CAU HOI ON TAP

1. Phan tich Vai trd cua Ngan sach nha nuac trong qud trinh phdt
trien nen kinh te - xa hoi cua cdc quoc gia. Vai trd do co gi thay
ddi theo ca che qudn ly kinh le?
2. Trinh bay noi dung cdc khodn thu chu yeu cua ngan sach nhd
nuac? Khodn thu nao giu vi tri quan trong nhat? Cdc gidi phap
nhdm tdng cudng nguon thu vd ndng cao hieu qud thu NSNN?
3. Noi dung cdc khodn chi chu yeu cua ngan sach nhd nu&c? Neu ro y
nghTa cua timg khodn chi. Cdc gidi phap nhdm ndng cao hieu qud
chi NSNN?
4. Neu ro cdc can cic to chuc he thong ngan sach nhd nuac? He thong
ngan sach nhd nuac cua nuac la hien nay duac to chuc nhu the nao ?
5. The nao la phan cap ngan sach nhd nuac? Su can thiet phdi phan
cap NSNN? Neu rd cdc noi dung phan cap ngan sach nhd nuac.
6. Phan b ie t nam ngan sach vd chu trinh ngan sach.
7. Chmh sach tdi khoa dugc van dung nhu the nao trong dieu hdnh
kinh te vT md?

100
 Chuom g 4

TAI CHINH DOANH NGHIEP

Md ta noi dung chfnh

Tai chfnh doanh nghiep la bo phan tai chfnh quan trong trong he thong
tai chfnh, dugc coi la bo phan tao ra nguon tai chfnh mdi, tac dong manh
den ddi song xa hoi, nen san xuat. Tai chfnh doanh nghiep co quan he mat
thiet vdi tat ca cac bo phan cua he thong tai chfnh trong qua trinh hinh thanh
va su dung von. Muc dfch kinh te cuoi cung cua cac doanh nghiep la tao ra
lgi nhuan. Chfnh vi vay, mgi hoat dong cua tai chfnh doanh nghiep, tir viec
huy dong cac nguon von de tai trg cho hoat dong kinh doanh, phan phoi cac
nguon luc tai chfnh cho cac du an kinh doanh cua doanh nghiep, cho den
viec quan ly qua trinh sir dung von, tat ca deu phai hudng vao viec toi da
hod kha nang sinh ldi cua dong von dau tu. Chuang nay se de cap tdi nhung
noi dung ca ban nhat cua tai chfnh doanh nghiep nhu nguon von cua doanh
nghiep, qua trinh quan ly tai san va quan ly cac hoat dong dau tu trong
doanh nghiep. Cac noi dung khac cua tai chfnh doanh nghiep se dugc trinh
bay day du trong cac giao trinh chuyen nganh.
M uc dich nghien cun
Nghien cuu chuang nay sinh vien se nam nhung van de ly luan ve
pham tru tai chfnh doanh nghiep, phan biet dugc cac nguon von trong
doanh nghiep, biet dugc doanh nghiep huy dong von theo nhung phuang
thuc pho bien nao? Hieu ro cac hoat dong tai chfnh doanh nghiep lien
quan tdi qua trinh su dung von huy dong de dau tu vao tai san bao gom
quan ly tai san co dinh va quan ly tai san luu dong ra sao? Va cuoi cung,
co kha nang phan tfch, danh gia va ra quyet djnh doi vdi cac du an dau tu
cua mot doanh nghiep.

4.1. N H C N G v AN D E CH U N G VE t A i C H IN H D O A N H N G H IE P
4.1.1. K hai nifm
a. Doanh nghiep
Cac hoat dong kinh doanh trong nen kinh te chu yeu dugc thuc hien
bdi cac doanh nghiep - cac dan vi kinh doanh.

101
 D o a n h n g h i^ p la c h u th e k i n h te d g c la p , c o t u c a c h p h a p n h a n , t h u c
h ie n c a c h o a t d Q n g k i n h d o a n h t r e n th i t r u a n g n h a m m u c d i c h l a m ta n g g ia tri
cua chu s a huu.

Trong mot nen kinh te thj truang phat trien, cdc doanh nghiep ton tai
duai 3 hinh thuc chrnh la kinh doanh ca the, kinh doanh hap von va cong ty:
Kinh doanh ca the
La loai hinh kinh doanh chi co mot chu sa hiru. Chu sa huu bo von thuc
hien kinh doanh, true tiep quan ly cdc hoat dong kinh doanh, huang cdc lai fch
do hoat dong kinh doanh vd chju moi rui ro tu hoat dong kinh doanh do.
Kinh doanh hap von
La loai hinh doanh nghiep do mQt so nguai gop von, hQ cung dung
ra to chuc quan ly qua trinh kinh doanh, chia nhau lai fch cung nhu rui ro
tir hoat dong kinh doanh.
Cong ty
L a lo a i h in h d o a n h n g h i e p d u a c to c h u c c a o n h a t d u a c h in h th d n h
b a n g v o n g 6 p c u a n h i e u c h u s a h u u k h a c n h a u m a h a u h e t k h o n g t r u e tie p
t h a m g i a q u a n ly h o a t d Q n g k i n h d o a n h . C a c c h u s a h u u c u a c o n g t y d u g c
h u a n g t o d n bQ lg i fc h tir h o a t d g n g k in h d o a n h c u a c o n g ty m a n g la i n h u n g
c h i c h ju r u i ro g i a i h a n or p h a n v o n g o p ( t r a c h n h i e m h u u h a n ) .

O Viet Nam, cdc doanh nghi^p bao gom cdc doanh nghifp nha nuac,
doanh nghiep tu nhan, cong ty co phan, cong ty trdch nhi?m huu han, cong
ty lien doanh, cong ty nuac ngoai,...
Doanh nghiep nhd nuac la to chuc kinh te do Nhd nuac dau tu von,
thdnh lap vd quan ly hoat dgng san xuat kinh doanh hoac hoat dong cong fch
nham iliue hien cdc muc tieu kinli tfi xd hQi do Nhd nutfc giao.
Doanh nghiep tu nhan la dan vj kinh doanh co muc v6n khong thdp
hom muc von phdp dinh, do mgt cd nhan lam chu va tu chju trdch nhiem
bang toan bo tdi san cua minh ve mgi hoat dgng cua doanh nghiep.
Cong ty co phan Id cong ty, trong do:
• So thanh vien ggi la co dong md cong ty phai co trong suot thai
gian hoat dong ft nhat la 7 nguai.
• Von dieu le cua cong ty dugc chia thanh nhieu phan bang nhau ggi
la co phan. Gid tri moi co phan ggi la menh gia co phieu. Moi co
dong co the mua mot hoac nhieu co phieu.

102
 • Co phieu dugc phat hanh co ghi ten hoac khong ghi ten. Co phieu
cua sang lap vien, cua thanh vien hoi dong quan tri phai la nhung
co phieu co ghi ten.
• Co phieu khong ghi ten duorc tu do chuyen nhugng. Co phieu co
ghi ten chi dugc chuyen nhugng neu dugc su dong y cua hoi dong
quan trj. Rieng so co phieu cua thanh vien hgi dong quan tri khong
dugc chuyen nhugng trong suot thai gian tai chuc va trong thai
han hai nam ke tir ngay thoi giu chuc thanh vien hoi dong quan trj.
Cong ty trach nhiem huu han la cong ty trong do:
• Phan von gop cua tat ca cac thanh vien phai dugc dong du ngay
khi thanh lap cong ty. Cac phan von gop dugc ghi ro trong dieu le
cong ty. Cong ty khong dugc phep phat hanh bat ky mgt loai
chung khoan n&o.
• Viec chuyen nhugng phan von gop giua cac thanh vien dugc thyc
hien tu do. Vi^c chuyen nhugng phan von gop cho nguai khong
phai la thanh vien phai dugc su nhat tri cua nhom thanh vien dai
dien cho ft nhat 3/4 so von dieu le cua cong ty.
Cong ty lien doanh dugc thanh lap theo hinh thuc cong ty trach nhiem
huu han. Moi ben lien doanh chju trdch nhiem trong pham vi phan von cam ket
g6p vao von phap djnh cua doanh nghiep. Day la hinh thuc doanh nghiep thuc
sir dem lai nhieu lgi the cho ca nha dau tu Viet Nam va nha dau tu nuac ngoai.
Doi vai cac nha dau tu Viet Nam, khi tham gia doanh nghiep lien doanh, ngoki
viec huang phan chia lgi nhuan theo ty le von g6p, nha dau tu Viet Nam con c6
dieu kien tiep can vai cong nghe hien dai, phong cach va trinh dg quan ly kinh
te tien tien. Doi vai ben nuac ngoai, lgi the dugc huomg la dugc bao dam kha
nang tluknli cGng cao hon do mOi liltung kinh doanh, ph5p ly hOcUi toin xa la
neu khong c6 ben Viet Nam thi se gap rat nhieu kho khan.
Tuy nhien, hinh thuc doanh nghiep hen doanh cung co su bat lgi la co
s\r rang buoc chat che trong mot phap nhan chung giua cac ben hoan toan
khac nhau khong chi ve ngon ngu ma c6n ve truyen thong, phong tuc, tap
quan, phong cach kinh doanh, do vay co the phat sinh nhung mau thuan
khong de gi giai quyet.
Cong ty nuac ngoai la cac doanh nghiep co von chu sa huu cua cac to
chuc, ca nhan nguai nuac ngoai, dau tu thanh lap theo hinh thuc cong ty
trach nhiem huu han, hoat dong trong khuon kho phap luat Vi?t Nam.

103
 Cac hinh thuc to chuc kinh doanh a tren khac nhau ve sa huu, ve quan
ly, ve cach thuc to chuc, ve tiem nang von dau tu va khac nhau ve trach
nhi?m phap ly cung nhu cac rang bugc phap ly. Tuy nhien, dudi giac do
kinh doanh thi co su dong nhat. Theo quan diem quan ly doanh nghiep, cac
chu the nay can duac xem xet mot cach doc lap vdi chu sa huu thi mdi danh
gia duac hieu qua cac hoat dong cung nhu thuc trang tai chi'nh va cac khia
canh phan tfch khac.
Moi mot loai hinh kinh doanh co nhung uu, nhugc diem rieng cua n6
va phu hgp vdi timg quy mo va trinh do phat trien nhat djnh. Hau het cac
doanh nghiep ldn dugc to chuc va hoat dong theo mo hinh cong ty. Day la
loai hinh doanh nghiep phat trien nhat.
b. Hoal dong kinh doanh cua doanh nghiep
Dac trung ca ban cua mgt doanh nghiep the hien qua hoat dong kinh
doanh cua no. Noi chung doi vdi cac loai doanh nghiep, hoat dong kinh
doanh dugc dien ra thong qua viec thu hut dau vao tu cac nha cung cap,
doanh nghiep che bien hoac chuyen hoa cac yeu to dau vao do de hinh thanh
nen dau ra la cac san pham, djch vu de cung cap cho khach hang.
Ngugc lai vdi luong dau vao, dau ra ma doanh nghiep thuc hien tren la
luong tai chmh. De co cac yeu to dau vao, doanh nghiep phai tra tien cho
nh& cung cap vk khi doanh nghiep ban hang cho khach hang doanh nghiep
phai thu dugc tien. Khi d6, giua doanh nghiep vdi nha cung cap va khach
hang phat sinh cac moi quan h$ tai chmh.
Co the mo ta hoat dong cua doanh nghiep thong qua so do sau:

Hinh 4-1. So' do md ta hoat dong cua doanh nghifp

Tuy theo tfnh chat cua cac hoat dong san xuat, hoac chuyen hoa ma
doanh nghiep thuc hien, co the chia cac doanh nghiep thanh:
• Doanh nghiep san xuat
• Doanh nghiep thuang mai
• Doanh nghi^p djch vu

104
 Loai hinh kinh doanh cua doanh nghiep co anh huang quan trong den
noi dung cong tac quan ly tai chinh cua doanh nghiep do.
c. Tai chmh doanh nghiep
Tai chinh doanh nghiep la cac khau tai chinh gan vai cac hoat dong
san xuat kinh doanh cua cac doanh nghiep.
Ve mat hinh thirc tai chfnh doanh nghiep dugc hieu la su van dong cua
von tien te trong qua trinh san xuat kinh doanh cua doanh nghiep. No dugc
the hien qua cac quan he trong nen kinh te:

Hinh 4-2. Sa do cac moi quan h£ tai chmh doanh nghiep chu yeu
S a do tren mo ta cac moi quan he tai chfnh doanh nghiep chu yeu. Dac
hi£t quan trong 1?» m oi quan he gifra doanh nghi£p v£i thj tnrrrng t&i chi'nh.
Cac moi quan he bao gom:
- Quan he giua doanh nghiep va thi truang tai chi'nh trong viec huy
dong va hoan tra von.
- Quan he giua doanh nghiep va thj truang khac trong viec thu hut dau
vao va thuc hien dau ra.
- Quan he giua doanh nghiep va nha nuac trong viec doanh nghiep
thuc hien cac nghTa vu doi vai nha nuac.
Mot doanh nghiep thuang bat dau san xuat kinh doanh bang mot
lugng von bang tien nhat dinh. Khoan tien nay dugc dimg de mua sam cac

105
tai san nhu may moc thiet bi, nguyen vat lifu hay thiet bj van phong, dirge
dung de trang trai cac loai chi phi nhu tien nhan cong, dich vu mua ngoai,
quang cao, tra thue... Tu cac hang hoa dich vu ban ra, doanh nghiep thu
dugc tien va lai tiep tuc chu ky san xuat kinh doanh tuang tu.
De tien hdnh san xuat kinh doanh, nha doanh nghiep phai giai quyet
dugc ba van de quan trgng sau day:
Thu nhat: Nen mua sam cac loai may moc, thiet bj, nha xudng, ca sa
san xuat nao cho phu hgp vai loai hinh san xuat kinh doanh lua chgn? Vdi
quy mo do thi can bao nhieu nguyen vat lieu va tien du tru: de bat dau va
duy tri qua trinh san xuat kinh doanh. Day chmh la quyet djnh chien luge
dau tu dai han cua doanh nghiep.
Thir hai: Doanh nghiep lay von tir dau de mua sam cac tai san nhu hoach
dinh a tren? Day chfnh la quyet dinh ve huy dong von. Von dau tu dai han c6
the dugc huy dong thong qua chu dau tu hoac vay ng dai han tren thj truang.
Thu ba: Quan ly hoat dong tai chfnh hang ngay nhu the nao de bao
dam duy tri kha nang chi tra? Chang han, viec thu tien tir khach hang va tra
tien cho nha cung cap. Day la cac quyet djnh tai chfnh ngan han va chung
lien quan chat che tdi quan ly von luu dgng cua doanh nghiep.
Ba van de tren khong phai Id tat ca mgi khfa canh ve tai chfnh doanh
nghiep, nhung d6 la nhung van de quan trong nhat. Nghien cuu tai chfnh
doanh nghi<jp thyc chat la nghien cuu cach thuc giai quyet cho ba van de do.
Doi vdi mot doanh nghi?p dudi hinh thuc cong ty, chu sd huu (co
dong) thudng khong tr\rc tiep dua ra cac quyet djnh kinh doanh ma thudng
thue cac nha quan ly dai di?n cho lgi fch cua chu sd huu va thay mat ho dua
ra cac quyet dinh. Trong trudng hgp nay, nha quan ly tai chfnh c6 trdch
nhi6m dua ra gidi phdp cho ba vfin d£ neu tren.
Chang han, de san xuat, tieu thu mot hdng hoa nao do, doanh nghiep
thue nha quan ly mua sam cdc yeu to vat chat can thiet nhu may m6c, thiet
bj, du tru, dat dai va lao dgng. Dieu do co nghia la doanh nghiep da ddu tu
vao cac tai san. Tdi san cua mgt doanh nghiep dugc phan anh ben trai cua
bang can doi ke todn vd dugc cau thdnh tir tdi san luu dong vd tdi san c6
djnh. Tdi san co dinh la nhung tdi san c6 thdi gian su dung ddi vd thudng
bao gom tdi san huu hinh va tdi san vo hinh. Tdi san luu dong thudng co
thdi gian su dung ngan, thdnh phan chu yeu cua no la du tru, cdc khoan phai
thu (tin dung khach hang) vd tien.

106
 De dau tu vao cac tai san, doanh nghiep phai co nguon tai trg, co
nghTa la phai co tien de dau tu. Cac nguon tai trg doi vori mgt doanh nghiep
dugc phan anh ben phai cua bang can doi ke toan. Mgt doanh nghi$p co the
phat hanh co phieu hoac vay ng dai han, ngan han. Ng ngan han c6 thdi han
dudi 12 thang. Ng dai han la khoan ng thudng co thdi han tren mot nam.
Von tu co (von cua chu sd huu) la khoan chenh lech giua gia trj cua toan bo
tai san va ng cua doanh nghiep.
Nhu vay, mot doanh nghiep nen dau tu vao nhung tai san ddi han nao?
Van de nay lien quan den ben trai bang can doi ke toan. Giai dap cho van de
nay la du todn von dau tu - do Id qua trinh ke hoach hoa va quan ly dau tu ddi
han cua doanh nghiep. Trong qua trinh nay, nha quan ly tai chinh phai tim kiem
ca hoi dau tu sao cho thu nhap do dau tu dem lai ldn hon chi phi dau tu. Dieu
do co nghTa la, gia tri cac dong tien do cac tai san tao ra phai ldn hom chi phi
cua cac tai san do. Tat nhien, viec lua chgn loai tai san va co cau tai san hoan
toan tuy thuoc vdo dac diem cua tung loai hinh kinh doanh.
Nhd quan ly tai chinh khong phai chi quan tam tdi viec se nhan dugc
bao nhieu tien md con phai quan tam tdi viec khi nao nhan dugc vd nhan
dugc nhu the nao. Danh gia quy mo, thdi han va nii ro cua cac dong tien
trong tuomg lai Id van de cot loi cua qua trinh du toan von dau tu.
Bang cach nao doanh nghiep co the tang quy tien de thuc hi?n chi tieu
cho dau tu ddi han? Cau hoi ndy lien quan den ben phai bang can doi ke
toan, lien quan den co cau von cua doanh nghiep. C a cau von cua doanh
nghiep the hien ty trgng cua cac nguon tai trg: ng va von tu co (von cua chu
sd huu) do chu ng va chu sd huu cung ung. Nhd quan ly tdi chfnh phai can
nhac, tfnh toan xem doanh nghiep nen vay bao nhieu? Mot ca cau giua ng
va von tu c6 (von cu a chu s a h u u ) n h u the n ao la to t nhat? N g u o n von nao 1&
thi'ch hgp doi vdi doanh nghiep?
Van de thu ba lien quan tdi quan ly von luu dong, quan ly cac tai san
ngan han cua doanh nghiep. Hoat dgng tdi chmh ngan han gan lien vdi cac
dong tien nhap quy vd dong tien xuat quy. Nhd quan ly tdi chfnh can phai xu
ly su lech pha cua cdc dong tien. Quan ly ngan han cac dong tien khong the
tach rdi vdi von luu dong rong cua doanh nghiep. Von luu dong rong dugc
xdc dinh Id khoan chenh lech giua tdi san luu dong vd ng ngan han. Mot so
van de ve von luu dong se dugc 1dm ro nhu: Doanh nghiep nen nam giu bao
nhieu tien vd du tru? Doanh nghiep co nen ban chju khong? Neu ban chiu

107
thi nen bdn vai thai han nko? Doanh nghiep se tiii trg ngan han bang cach
nao? Mua chju hay vay ngan han va tra tien ngay? Neu vay ngan han thi
doanh nghiep nen vay a dau va vay nhu the nao?
4.1.2. Muc tieu, vai tro va to chuc quan ly tai chinh doanh nghiep
a. Muc lieu cua tai chi'nh doanh nghiep
Doanh nghiep thuoc ve chu sa huu. Noi cach khac, chu sa huu la
nguai bo tien hinh thanh nen doanh nghiep nen muc tieu chung cua doanh
nghiep phai la lam lai cho chu sd huu.
Trong thirc te, rat nhieu myc tieu dugc cac nha quan ly de cap den khi
noi den hoat dong tai chfnh hay quan tri mot doanh nghiep. Cac muc tieu d6
bao gom:
• Tang doanh thu
• Tang thi phan
• Giam chi phf
• Toi da hoa lgi nhuan
• Duy tri doanh nghiep tang trudng on dinh
Dudi cac khfa canh khac nhau, cac muc tieu tren deu de cap den mgt
phan lgi fch cho chu sd huu. Tuy nhien, ban than tirng muc tieu khong the
phan &nh het mong muon cua chu sd huu tir hoat dong cong ty. Thuc ra,
muc tieu cua cong ty la toi da hoa gia trj cua doanh nghiep, gia tri cua chu
sd hiru. Doi vdi cong ty co phan, muc tieu dugc dien giai ra la lam tang gia
tri cua co phieu cong ty. Do do, phai xac djnh dugc ke hoach dau tu va tai
trg sao cho gia tri co phieu co the dugc tang len. Day chfnh la ngi dung
n g h ien cu u cu the cua tai chfnh doanh nghiep.

Tren thuc te, hanh dong cua nha quan ly vi lgi fch tot nhat cua co dong
phu thuoc vao hai yeu to. Thu nhat, muc tieu quan ly co sat vdi muc tieu cua
co dong khong? Dieu nay lien quan tdi cdch cong ty khuyen khfch nha quan
ly. Thu hai, nha quan ly co the bj thay the neu hg khong theo duoi muc tieu
cua co dong? Van de nay lien quan tdi quyen kiem soat cua co dong vdi
doanh nghiep. Nhu vay, dii the nao, nha quan ly cung khong the hanh dgng
khac dugc va hg can phai dem lai lgi fch cho cac co dong.
Trong cac quyet djnh cua doanh nghiep, van de can dugc quan tam
giai quyet khong chi la lgi fch cua co dong vii nha quan ly ma con ca lgi fch

108
cua ngudi lam cong, khach hang, nha cung cap va chfnh phu. Do la nhom
ngudi co nhu cau tiem nang ve cac dong tien cua doanh nghiep. Giai quyet
van de nay lien quan tdi cac quyet dinh cua cac bo phan trong doanh nghiep
va cac quyet dinh giua doanh nghiep vdi cac doi tac ngoai doanh nghiep. Do
vay, nha quan ly tai chmh, mac du co trach nhiem nang ne ve hoat dong noi
bo cua doanh nghiep, van phai luu y den su nhin nhan, danh gia cua ngudi
ngoai doanh nghiep nhu co dong, chu ng, khach hang, Nha nude...
b. Vai trd cua qudn ly tdi chmh trong doanh nghiep
Quan ly tai chmh luon luon giu mot vi tri trong yeu trong hoat dong
quan ly cua doanh nghiep, no quyet dinh tinh doc lap, su thanh bai cua
doanh nghiep trong cuoc ddi kinh doanh.
Dac biet trong dieu kien canh tranh dang dien ra khoc liet tren pham vi
toan the gidi, dieu chinh kinh te con gap nhieu kho khan, tang trudng kinh te
con cham thi quan ly tai chmh la mot van de quan trgng han bao gid het.
Bat ky ai lien ket, hgp tac vdi doanh nghiep cung se dugc hudng lori neu nhu
quan ly tai chi'nh cua doanh nghiep co hieu qua, ngugc lai, hg se bi thua
thiet khi quan ly tai chmh kem hieu qua.
Chuc nang quan ly tai chrnh thudng thuoc ve nha lanh dao cap cao cua
doanh nghiep nhu pho tong giam doc hoac giam doc tai chmh. Doi khi
chi'nh ong tong giam doc lam nhiem vu cua nha quan ly tai chmh. Trong cac
doanh nghiep ldn, cac quyet djnh quan trgng ve tai chi'nh thudng do mot uy
ban tai chi'nh dua ra.
Trong cac doanh nghiep nho, chi'nh chu sd huu - giam doc doanh
nghiep dam nhan luon trach nhi?m quan ly hoat dong tai chi'nh cua doanh
nghiep. Nha quan ly tai chi'nh chiu trach nhiem phan tfch, ke hoach hoa tai
chfnh, qudn ly ngan qu y , chi ticu cho dau tu va k icm soat. D o d o, nh a quan
ly tai chfnh thudng giu dja vj cao trong ca cau to chuc cua doanh nghiep va
tham quyen tai chfnh ft khi dugc phan quyen hoac uy quyen cho cap dudi.
Mgi quyet djnh cua doanh nghiep nhu dua ra mgt san pham mdi hay
ngimg san xuat - kinh doanh mot san pham cu, md rong quy mo tai san co djnh
hay thay doi ca cau tai san co dinh, phat hanh trai phieu hay co phieu hay thue
mudn... deu gian tiep hoac true tiep lien quan den hoat dgng tai chfnh va co y
nghia song con doi vdi sy ton tai va phat trien cua mot doanh nghiep.
Nha quan ly tai chfnh chiu trach nhiem dieu hanh hoat dong tai chfnh
va thudng dua ra cac quyet dinh tai chfnh tren ca sd cac nghiep vu tai chfnh

109
th u c rn g n g d y d o c d c n h a n v ie n c a p th a p horn p h u tr d c h . C ic q u y e t d j n h v d
h o a t d Q n g c u a n h a q u a n ly ta i c h in h d e u n h a m v a o c a c m u c tie u ta i c h f n h
c u a d o a n h n g h ie p : d o la s u to n ta i v a p h a t t r ie n c u a d o a n h n g h i e p , t r a n h
d u a c s ir c a n g t h a n g v e td i c h m h v d p h a s a n , c 6 k h a n a n g c a n h t r a n h v d
c h ie m d u g c th j p h a n to i d a t r e n t h u a n g t r u d n g , to i t h ie u h 6 a c h i p h f , td i d a
h o a lg i n h u a n v d td n g t r u d n g th u n h a p m Q t c d c h v u n g c h a c . N h a q u a n l y t a i
c h f n h d u a r a c a c q u y e t d in h v i lg i fc h c u a c a c c o d o n g c u a d o a n h n g h i e p .

Vi vay, de 1dm ro muc tieu quan ly tdi chfnh, can phai tra ldi mot cau
hoi ca ban hom: theo quan diem cua co dong, mot quyet djnh quan ly tdi
chfnh tot Id gi?
Neu gia su cac co dong mua co phan vi hg tim kiem lgi fch tdi chfnh thi
khi do, cau tra ldi hien nhien la: quyet dinh tot la quyet djnh lam tang gid tri thi
trudng cua co phieu, c6n quyet dinh yeu kem Id quyet djnh 1dm giam gid tri thi
trudng cua co phieu. Nhu vay, nhd quan ly tdi chfnh hdnh dgng vi lgi fch tot
nhat cua co dong bang cdc quyet djnh lam tang gia tri thj trudng co phieu.
c. To chuc qudn ly tai chi'nh doanh nghiep
Quan ly tai chfnh la chuc nang co tam quan trgng so mgt trong hoat dgng
cua doanh nghiep. Doanh nghiep chi co the hoat dgng tot vd mang lai su giau
c6 cho chu sd huu khi n6 dugc quan ly tot ve mat tdi chfnh. Do vay, cho du d
quy mo ndo, chuc nang quan ly tai chfnh d doanh nghiep cung dugc chu trgng.
O cdc doanh nghiep nho mgt chu sd huu, ngudi chu thudng nam luon
phan quan ly tdi chfnh. CJ cdc cong ty vdi quy mo ldn horn, thudng ph6 gidm
doc thu nhat la ngudi phu trdch tdi chfnh (gidm doc tdi chfnh) vd cd ca mgt
he thong phyc vu cho chuc nang ndy nhdm cung cap thong tin phuc vu cho
qud trinh ra quyet djnh mgt cdch chfnh xac vd kjp thdi.
Cdc chuc nang khde trong b<? mdy quan ly tdi chfnh cung rat quan
trQng nhu ke todn trudng, trudng phong tdi vu, thu quy, kS todn tong hop, k6
todn vien... thudng dugc bo tri d trong mgt doanh nghiep.
C h u c n a n g q u a n ly td i c h fn h k h o n g th e h o a t d o n g td c h r d i m d c 6
q u a n h e c h a t c h e v d i c d c c h u c n d n g k h d e n h u c u n g u n g v a t t u , m a r k e ti n g ,
q u a n l y h o a t d Q n g ta c n g h i e p , q u a n ly n g u o n n h a n lire , h d n h c h f n h q u a n tri
v d v d n p h o n g t r o n g m g t to n g th e n h d m t h y c h i e n n h i e m v y k i n h d o a n h
th o n g n h a t c u a d o a n h n g h ie p . MQt mat , b o m d y q u a n ly td i c h f n h c a n t h o n g
t in c u a c d c c h u c n a n g t r e n d e l a p b d o c d o , l a p d u b d o , la p k e h o a c h c h o h o a t
d g n g td i c h f n h c u a d o a n h n g h ie p . Mgt khac, c ic th o n g tin td i c h f n h g i u p c h o

110
cdc chiic nang nay nang cao hieu qua hoat dong, ra cac quyet dinh va lap ke
hoach cho hoat dong cua minh.

4.2. NGUON VON VA PHUONG THU”C HUY DQNG VON CUA

DOANH NGHIEP
Von la dau vdo, Id todn bo gia tri tai san chu doanh nghiep ung ra de
tien hanh san xuat kinh doanh.
Von la dieu kien khong the thieu dugc de thanh lap mot doanh nghiep
va tien hanh cdc hoat dong san xuat kinh doanh. Trong moi loai hinh doanh
nghiep, von phan anh nguon luc tai chmh dugc dau tu vao san xuat kinh
doanh. Trong quan ly tai chmh, cac doanh nghiep can chu y quan ly viec
huy dong va luan chuyen cua von, su anh huang qua lai giua cac hinh thai
khac nhau cua tdi san va hieu qua tai chmh. N6i cach khac von can dugc
xem xet va quan ly trong trang thai van dong va muc tieu hieu qua cua von
co y nghia quan trgng nhat.
Tuy theo loai hinh doanh nghiep v i cdc dac diem cu the, moi doanh
nghiep co the co cac phuang thuc tao von va huy dong von khac nhau...
Trong dieu kien kinh te thi truang, cac phuang thuc huy dong von cho
doanh nghiep dugc da dang hoa, giai phong cac nguon tai chmh trong nen
kinh te, thuc day su thu hut von vdo cdc doanh nghiep. Su phan tfch nhanh
chong cua nen kinh te va thi trudng tai chfnh se sdm tao dieu kien de cac
doanh nghiep md rong kha nang thu hut von vao kinh doanh.
Mgi hoat dong cua doanh nghiep deu bi chi phoi bdi quy mo, ca cau
va toe do luan chuyen cua von. Trong quan ly tai chfnh, cac doanh nghiep
can chu y quan ly viec huy dong va su luan chuyen von.
Cac loai von:
C a n cu v&o tinh chdt sa littu c<3 vOn cliu sO litiu vti von vay.
4.2.1. Nguon von chu sd huu
a. Von dieu I$
Khi doanh nghiep dugc thanh lap bao gid chu doanh nghiep cung
phai dau tu mot so von nhat dinh. Doi vdi doanh nghiep nha nude (thugc
sd huu Nha nude) nguon von tu co ban dau chmh la von dau tu cua ngan
sdeh nhd nude.
Trong cong ty tu nhan, chti doanh nghiep phai co du so von phap dinh
can thiet de xin dang ky thanh lap doanh nghiep. Von phdp djnh Id muc von
toi thieu phai co theo quy djnh cua phdp luat de thanh lap doanh nghiep.

Ill
 Doi vai cong ty co phan, ngu6n von do cac co dong dong gop la yeu
to quyet dinh de hinh thanh cong ty. Moi co dong la mot chu sa huu cua
cong ty va chi chiu trach nhiem huu han tren tri gia so co phan ma ho nam
giu. Tuy nhien, cic cong ty co phan cung co mot so hinh thuc khac nhau, do
do cach thuc huy dong von co phan cung khac nhau (se duac trinh bay chi
tiet han ve co phieu va van de huy dQng von co phan a phan sau).
Trong thyc te, von chu sa huu cua chu doanh nghiep thuang Ion han
nhieu so vcri von phap djnh, nhat la sau mot thdi gian hoat dong v i md rong
kinh doanh.
b. Phdt hdnh them co phieu
Phat hanh co phieu la mot kenh rat quan trong de huy dong von dai
han cho cong ty mot cach rong rai thong qua moi lien h f vdi thi trudng
chung khoan. Trong cac nude cong nghiep phat trien, thi trudng chung
khoan la nai hoi tu nhung hoat dong tai chinh soi dong nhat cua nen kinh te.
De hieu ro nhung khia canh chu yeu cua viec phat hanh co phieu, can hieu
ro dac diem cua cac loai co phieu khac nhau.
Co phieu thudng
Co phieu thudng (con goi la co phieu thong thudng) la loai co phieu
thong dung nhat vi cac uu diem cua no dap ung duac yeu cau cua ngudi dau tu
va cong ty phat hanh. Luong co phieu toi da moi cong ty duac ca quan quan ly
nha nude cho phep phat hanh goi la von co phan dugc phep phat hanh. Luong
co phieu do phu thuoc vao quy dinh cua Uy ban Chung khoan Nha nude va cac
co quan co tham quyen. Con so nay cung dugc ghi trong dieu le cua cong ty.
Muon tang von co phan can phai dugc dai hoi co dong cho phep. Vf du, cong ty
X dugc phep phat hanh 1 ty dong co phieu, gia su nam trudc cong ty da phat
hinh 600 tricu dong co phieu nhi nuuc nQa. Tuy nhien, tren thuc te, viec quan
ly va kiem soat qua trinh phat hanh chung khoan tuy thugc vao chfnh sach cy
the cua Nha nude va Uy ban Chung khoan Nha nude.
Phan ldn nhung co phieu da phat hanh nam trong tay nhung nha dau tu -
co dong. Nhung co phieu nay dugc coi li dang trong luu hanh tren thi trudng.
Tuy nhien, co the chfnh cong ty phat hanh mua lai mot so co phieu cua minh va
giu no nham muc dfch nhat djnh. Nhung co phieu do dugc coi nhu khong luu
hanh. Vifc mua lai hoac ban ra nhung co phieu nay phu thuoc vao mQt so yeu
to nhu: tinh hinh can doi von va kha nang dau tu, chfnh sach doi vdi viec sat
nhap hoac thon tfnh, tinh hinh tren thi trudng chung khoan,...

112
 Co phieu co cac dac diem sau:
Thai hgn: Khi mua co phieu cac nha dau tu da cung cap cho cong ty phat
hanh mot luong von nhat djnh va trd thanh co dong cua cong ty. Cac co dong se
dugc hudng quyen loti cung nhu chiu trach nhiem trong pham vi so von gop cua
minh. Tuy nhien, trong qua trinh cong ty hoat dong, cac co dong khong dugc
quyen rut so von da mua co phieu ban dau ve, tru trudng hgp cong ty bi giai the,
pha san hay co nhung quy djnh dac biet cho phep rut von. Chfnh bdi vay, thdi
han cua co phieu se gan lien vdi thdi gian hoat dong cua cong ty va co phieu
dugc coi la loai chung khoan vo han. Tuy nhien tren thuc te, co phieu van dugc
mua ban va chuyen nhugng tren thi trudng nen cac co dong cua cong ty van co
the ban lai cho cac nha dau tu khac nham hoan lai khoan von dau tu ban dau.
Gid iri cua co phieu: Noi tdi gia trj cua co phieu ngudi ta se de cap
den cac loai gia tri sau:
• Menh gia: hay con ggi la gia tri danh nghTa la gia tri ma cong ty co
phan an djnh cho mot co phieu va dugc ghi san tren td co phieu.
Menh gia co phieu khong co gia trj thuc te doi vdi nha dau tu nen
no khong lien quan den gia trj thi trudng cua co phieu do. Menh
gia co phieu chi co y nghTa quan trong vao thdi diem cong ty phat
hanh co phieu trong Ian dau huy dong von. C) mot so nude luat
phap cho phep cong ty co phan co the phat hanh co phieu thudng
khong co menh gia.
• Gia tri ghi so: La gia trj cua moi co phan dugc xac dinh dua vao
gia tri tai san rong cua cong ty tren bang can doi ke toan. No dugc
tfnh bang tong gia trj tai san cua cong ty tru di tii san vo hinh (gii
tri cac phat minh, sang che, giay phep khai thac, thuang hieu...)
sau do tru d i cac khoan ng phai tra bao gom ca co phieu uu dai.
Gia tri ghi so cho biet gia tri tai san cong ty con lai thuc su la bao
nhieu neu ngay lap tuc cong ty rut lui khoi kinh doanh. VT gia trj
ghi sd la mot thudc do rat chfnh xac gia trj tai san cua cong ty nen
no la so lieu thfch hgp dung de phan tfch cho cac nha dau tu.
• Gia trj thj trudng: la gia ca hien tai cua co phieu the hien trong
giao djch cuoi cung da dugc ghi nhan. Thuc te, gia thj trudng cua
co phieu khong phai do cong ty an djnh ma dugc xac djnh bdi gia
thdng nhat giua ngudi mua va ngudi ban hay bdi quan he cung -
cau tren thj trudng. Gia trj thj trudng cua co phieu phu thugc rat
nhieu yeu td, do vay no thudng xuyen bien dong.

113
 Tren thj truang co rat nhieu loai co phieu khac nhau, ngudi ta thudng
phan loai co phifiu dya vao vi§c ghi danh va ti'nh chat uu dai cua co phieu.
Dya theo ti'nh chat ghi danh co phieu bao gom: co phieu ghi danh va co
phieu vo danh.
Co phieu ghi danh: li co phieu co ghi ten ngudi sd huu tren td co phieu.
Co phieu nay c6 nhugc diem la viec chuyen nhugng phuc tap, phai dang ky tai
ca quan phat hanh v i phai dugc Hgi dong quan trj cua cong ty cho phep.
Co phieu vo danh: la co phieu khong ghi ten ngudi sd huu. Co phieu
niy dugc tu do chuyen nhugng m i khong can thu tyc phip ly.
Can cur vio quyen lgi v i ti'nh chat uu dai, co phieu dugc chia lim hai
loai: co phieu thudng v i co phieu uu dai.
Co phieu thong thudng (cd phieu pho thong:) l i loai co phieu co thu
nhap khong co dinh, lgi tuc bien dgng tuy theo su bien dong lgi nhuan cua
cong ty. Tuy nhien, thj gii co phieu lai rat nhay cam tren thj trudng, khong
chi phy thugc vio lgi nhuan cong ty m i con phy thugc rat nhieu nhan to khac
nhu mdi trudng kinh te, chi'nh sach nhi nude, sy thay doi lai suat... hay noi
cdch khic tuan theo quy luat cung cau. Cy the han nua, thj g ii cd phieu thong
thudng phu thugc vio tang trudng kinh te n6i chung v i bien dgng theo chieu
nghjch vdi bien dgng lai suat trai phieu chi'nh phu, cac cong cy vay ng d ii han
co lai suat co djnh v i lai suat huy dgng tien gui cua ngan hing.
Co phieu uu ddi: chi chiem mgt ty trgng nho trong tong so co phieu
dugc ph it hinh. Tuy nhien trong mgt so trudng hgp vi$c dung co phieu uu
tien l i thi'ch hgp. Co phieu uu dai co dac diem l i thudng co muc co turc co
djnh. Ngudi chu cua co phieu niy co quyen dugc nhan tien lai trudc cac co
dong thudng. Neu sd lai chi du de tra co tuc cho cic cd dong uu tien thi cic
cd dong thudng se khong dugc nhan co turc cua ky d6. Viec giai quyet chi'nh
sach cd tuc dugc neu ro trong dieu 1§ cong ty. Trong dieu 1? v i quy che cua
hau het cac cong ty co phan quy djnh ro: cong ty co nghTa vu tra het sd lgi
tuc chua thanh to in cua cic ky trudc cho c ic cd dong uu tien, sau d6 mdi
thanh to in cho c ic cd dong thudng.
Mgt van de rat quan trgng can de cap khi phit hinh c6 phidu uu dai li
thue. Khac vdi chi phi lai vay dugc giam tru khi ti'nh thue thu nhap cong ty,
cd tuc dugc lay tu lgi nhuan sau thue. Do l i han che cua c6 phiSu uu tien.
Mac du vay, nhu da de cap, cd phieu uu dai van c6 nhung uu diem ddi vdi
ca cong ty phit hinh v i ca n h i dau tu.

114
 Quyen han cua co dong
Cac co dong n im giu co phieu thudng chrnh la nhung ngudi sd huu
cong ty, do do hQ co quyen trudc het ddi vdi tai san va su phan chia tai san
hoac thu nhap cua cong ty. Hang nam, cong ty co phan to chuc cuoc hop
chmh thuc goi la dai hoi cd dong hoac dai hoi dai bieu cd dong, co dong co
quyen tham gia kiem soat va theo doi quan ly cac cong viec cua cong ty
thong qua co che dai dien va bieu quyet. Tuy nhien, thong thudng cong ty
cd mot so luong co dong ldn nen moi cd dong chi cd mot quyen luc gidi han
trong viec bo phieu hoac chi dinh thdnh vien cua ban giam doc. Mot sd cong
viec hay su kien dac biet can cd su nhat tri cua dai da sd cd dong tai dai hoi
hang nam cua cac cd dong.
Tuy theo viec quy djnh trong dieu le cong ty, cd the hinh thanh cac
phuong thuc bo phieu khac nhau. Hai phuong phap duoc sir dung rong rai la
bo phieu theo da sd va bo phieu gop. Bo phieu theo da sd la viec cd dong cd
the dung mdi la phieu de bau mpt ngudi quan ly, cac chuc danh se dugc bau
rieng re. Dieu nay rd rang cd lgi cho nhung ngudi dang nam da sd cd phieu
cua cong ty vi hg cd the tao dp luc manh hon bang sd ldn cd phieu nam giu.
Co che bo phieu gop cho phep cung bo phieu cho mQt sd ung cu vien nao
dd. Tuc la mgt cd dong cd the don toan bg sd phieu cd trong tay cho mgt
ung cu vien dugc ua chuong. Trong dieu le cong ty, quy djnh rd ve pham vi
nhung su vu can dugc da sd (tren 50%) cd dong tan thanh va nhung van de
can dugc tuyet dai da sd (75% trd len) cd dong nhat tri.
Ddi vdi cong ty cd phan, can dac biet chu y cac bi?n phap chong thon
tfnh de bao v£ cong ty trudc su xam thyc bang cd phieu cua cac cong ty
khde. Huy dong von qua phdt hanh cd phieu phai xet den nguy co bi cdc doi
thu IhOn tfnh. D o do, pliai tfnh den ly 1§ co plifln toi tliifiu can duy tri dc giu
vung quyen kiem soat cua cong ty.
Chung khoan cd the chuyen ddi
O mot sd nude, cdc cong ty cd the phdt hdnh nhung chung khodn kem
theo nhung dieu kien cd the chuyen doi dugc. Ndi chung, su chuyen doi vd
lua chgn cho phep cdc ben (cong ty, ngudi dau tu) cd the chon mot cdch
thuc dau tu cd lgi va thfch hgp. Cd mgt sd hinh thuc chuyen ddi, d day chi
de cap so luge hai loai.
- Giay bao dam: Ngudi sd huu giay bao dam cd the mua mot sd lugng
cd phieu thudng dugc quy djnh trudc vdi gid ca vd thdi gian xdc djnh.

115
 - T r a i p h ie u c h u y e n d o i la lo a i tra i p h i e u c h o p h e p c o th e c h u y e n d o
t h a n h m Q t s o l u a n g n h a t d j n h c a c c o p h i e u t h u d n g . N e u th i g i a c u a c d p h i e u
t a n g l e n th i n g u d i g i u tra i p h ie u c d c a m a y n h a n d u a c lg i n h u a n c a o .

Viec lira chon thdi gian phat hanh hoac mua lai cd phieu cd anh hudng
quan trgng doi vdi cong ty. Khi nao cac hang phat hanh va thu hoi cd phieu?
De tra ldi cau hoi nay can xem xet nhung khi'a canh sau:
• C ic cong ty thudng cd gang can bang giua ng va von cd phan de
giu vung thanh toan, cung cd uy tin tai chmh. Khi ty le ng d muc
thap, neu can von thi cac cong ty thudng chgn cach phat hanh trai
phieu tuc la tang ng (ma khong tang von cd phan). Neu ty le ng d
muc cao, cong ty phai tranh viec tang them ty le ng va chgn cach
phat hanh cd phieu.
• Tuy nhien, thuc te cac cong ty khong quan tam nhieu den vi$c giu
mot muc can bang chinh xac. Cac nha quan ly cho rang: Tren thuc
te, viec dieu chinh lugng tien va cac khoan ng thudng dua tren
nhung kinh nghiem vii cam giac cua nha quan ly theo kieu linh
hoat “tuy ca ung bien”.
• Cac doanh nghiep phai thudng xuyen chu y theo ddi va cd phan
ung thi'ch hgp trudc cac bien dong cua thi trudng chirng khoan.
c. Nguon von noi bo
Tu tai trg bang nguon von noi bg la mot con dudng tot vi cong ty se
phat huy dugc nguon luc cua chi'nh minh, giam bdt su phy thuoc vao ben
ngoai. Rat nhieu cong ty coi trong chi'nh sdeh tai dau tu tir sd lgi nhuan de
lai, hg dat ra myc tieu phai cd mot khoi lugng lgi nhuan du ldn nham tu dap
ung nhu cau von ngay cang tang. Tuy nhien, doi vdi cac cong ty cd phan thi
viec de lai lgi nhuan cd lien quan den mot sd yeu to rat nhay cam. Khi cong
ty de lai mot phan lgi nhuan trong nam cho tai dau tu, tuc la khong dung sd
lgi nhuan dd de chia lai cd phan, cac cd dong khong dugc nhan tien lai cd
phan (cd tuc) nhung bu lai, ho cd quyen sd huu sd von cd phan tang len cua
cong ty.
Nhu vay, trj gid ghi sd cua cac cd phieu se tang len ciing vdi viec tu
tai trg bang nguon von noi bo. Dieu nay mot mat khuyen khi'ch cd dong giu
cd phieu lau dai, nhung mat khac, de lam giam ti'nh hap dan cua cd phieu
trong thdi ky trudc mat (ngan han), do cd dong chi nhan dugc mot phan cd
tuc nhd han. Neu ty 1? lgi nhuan dung de chi tra cd tuc thap, hoac sd lai

116
rong khong du hap dan thi gia co phieu co the bj giam sut. Nguon tai chmh
noi bo co th i chiSm ty trong tir 40% den 50% trong tong nguon tai chmh cua
cac cong ty My. Trong mot so nam, ty trong nguon tai chmh noi bo rat cao,
nhu nam 1992 ty trong nay d mire 80%.
Khi noi tdi nguon von tai dau tu cua cac cong ty co phan, khong the
khong luu y tam quan trong cua chinh sach phan phoi co tuc. Chmh sach phan
phoi co tuc cua cong ty co phan phai tinh den mot so khia canh nhu sau:
• Tong sd lgi nhuan rong trong ky.
• Mire chia lai tren mot co phieu cua cac nam trudc.
• Sir xep hang co phieu tren thi trudng va tinh on dinh thi gia co
phieu cua cong ty.
• Hieu qua cua viec tai dau tu tir nguon lgi nhuan de lai.
4.2.2. Nguon von vay
a. Von tin clung ngan hang
Co the noi rang nguon von vay ngan hang la mot trong nhung nguon
von quan trgng nhat, khong chi doi vdi sir phan tich cua ban than cac doanh
nghiep ma con doi vdi toan bo nen kinh te quoc dan. Su hoat dong va phan
tich cua cac cong ty, cac doanh nghiep deu gan lien vdi cac dich vu tai chmh
do cac ngan hang thuong mai cung cap, trong do co viec cung ung cac
nguon von tin dung.
Co the thay khong mot cong ty nao c6 the hoat dong tot ma khong vay
von ngan hang hoac tin dung thuong mai neu cong ty do muon ton tai vung
chac tren thuong trudng. Trong qua trinh hoat dong, cac doanh nghiep
thudng vay ngan hang de bao dam nguon tai chmh cho cdc hoat dong san
xu3l kinh doailh, dac bifil l i dam bao co dti von cho cac du an md rong hoac
dau tu chieu sau cua doanh nghiep.
Ve mat thdi han, von vay ngan hang co the dugc phan loai theo thdi
han vay, bao gom: vay dai han (thudng tinh tir 5 nam trd len), vay trung
han (tir 1 nam den 5 nam) va vay ngan han (dudi 1 nam). Can luu y rang,
tieu chuan va quan niem ve thdi gian de phan loai trong thuc te khong
hoan toan giong nhau giua cac nude, va co the khac nhau giua cac ngan
hang thuong mai.
Tuy theo tinh chat va muc dich su dung, ngan hang cung co the
phan loai vay thanh cac loai nhu: vay dau tu tai san co dinh, vay von luu

117
dong, vay de phuc vu du dn. Cung c6 nhung cdch phan chia khac nhu:
theo nganh kinh te, theo ITnh vuc phuc vy hoac theo hinh thuc bao dam
cua khoan vay.
Nguon tin dung ngan hang co nhieu uu diem, nhung nguon von nay
cung c6 nhung han che nhat dinh. D6 la cdc han che ve dieu kien tin dung,
kiem soat cua ngan hang va chi phf su dyng von (lai suat).
Dieu kien tin dyng: Cdc ngan hdng thuang mai khi cho doanh nghiep
vay von luon luon phai bao dam an toan tin dung, han che cdc rui ro tin
dung thong qua mQt he thong cdc bifn phap bao dam tin dung. Trudc tien,
ngan hang phai phan tich ho sa xin vay von, danh gid cdc thong tin lien
quan den du an dau tu hoac ke hoach san xuat kinh doanh cua mot doanh
nghiep vay von. Doanh nghiep phai cung cap nhung bao cao tai chmh va
nhung thong tin can thiet khac theo yeu cau cua ngan hang.
Cdc dieu kien bao dam tien vay: Khi doanh nghi^p xin vay von, noi
chung cac ngan hang thuang yeu cau doanh nghiep di vay phai co cdc bao
dam tin dung, pho bien nhat la bang tai san the chap. Vifc yeu cau ngudi
vay co tai san the chap trong nhieu trudng hop lam cho ben di vay khong the
ddp ung dugc cdc dieu kien vay, ke cdc nhung thu tuc phdp ly ve giay td,...
Do do, doanh nghiep can trnh den yeu to ndy khi tiep can nguon von tin
dung ngan hang.
Su kiem soat cua ngan hang cho vay: MQt khi doanh nghi^p vay von
ngan hang thi doanh nghi?p cung phai chiu su kiem soat cua ngan hang ve
muc di'ch va tinh hinh su dung von vay. Noi chung, su kiem soat nay khong
gay ra van de gi qud ldn cho doanh nghiep, tuy nhien, trong mot so trudng
hop dieu do cung 1dm cho doanh nghiep co cam gidc bi “kiem soat”.
Lai suat vay von: Lai suat vay von phan anh chi phi' su dyng von. Lai
suat von tin dung ngan hang phy thuQc vao tinh hinh tin dung tren thj trudng
trong tung thdi ky. Neu lai suat vay qud cao thi doanh nghiep phai ganh chju
chi phi' su dung von ldn va 1dm giam thu nhap cua doanh nghiep.
Tin dung ngan hdng Id mQt nguon tdi tra quan trong cua cdc doanh
nghifp, dac biet Id doi vdi cdc nhu cau chi tra ngan han.
Tuy thuQc vao nhu cau cua doanh nghiep, ngan hang co cdc loai cho
vay khac nhau phu hap.
Ndi chung, khi cho vay ngan han, nguon tra na vay ma ngan hang
nhin vdo dau tien Id khoan do chi'nh khoan vay do tao ra. VT du doanh

118
nghiep vay tien de thanh toan tien mua hang thi chfnh tien thu tir ban hang
do tra cho ng vay. Ngoai ra, de bao dam cho yeu cau an toan von cua minh,
ngan hang con nhin vao cac nguon khac nhu tai san luu dgng hien tai (se
chuyen thanh tien trong thdi gian ngan) va the chap cua doanh nghiep (de
bao dam trach nhiem chi tra cua doanh nghiep).
Cac loai cho vay ngan han pho bien cua ngan hang nhu:
Cho vay thdng theo mon
Theo dan xin vay va cac dieu kien kem theo cua doanh nghi?p, ngan
hang se cho vay mot lan vdi lai suat co djnh cho ky vay. Doanh nghiep se
tra toan bo goc va lai vay khi den han. De gop phan bao dam cho trach
nhiem chi tra cua khach hang, ngan hang yeu cau doanh nghiep de lai mot
phan tien tren tai khoan tai ngan hang - phan nay dugc ggi la sd du bu.
Trong khi do lai vay se dugc tfnh tren tong so tien vay bao gom ca phan tien
doanh nghiep rut ra su dung va phan du bu nam lai tren tai khoan.
Chi phf khoan vay dugc tfnh bang tong so lai vay phai tra tren so tien
doanh nghiep dugc sir dung.
Vf du: Doanh nghiep vay 100 trieu dong, thdi han 5 nam, lai suat 10%
nam, so du bu yeu cau 10%. Tong so lai doanh nghiep phai tra la 10 trieu =
10%xl00.
Trong khi so tien ma doanh nghiep su dung la 90 trieu. Do vay chi phf
von vay se la 10/90 = 11,1% nam.
Cho vay luan chuyen
Day la khoan vay ngan han ma ngan hang cho phep doanh nghi?p tiep
tuc gia han them ky tiep theo khi ky trudc ket thuc. Lai vay dugc tra vao
cuoi moi ky vdi muc lai suat co djnh dugc xac dinh tir dau mdi ky.
Vf du: Doanh nghiep ky hgp dong vay luan chuyen 100 trifu trong
vdng 1 nam vdi cac ky 3 thang. Lai suat xac djnh cho ky dau la 10%/nam
(tuang duang 2,5% 3 thang> Den het 3 thang dau tien, doanh nghiep tra sd
lai 2,5 trieu va tiep tuc su dung tien vay 3 thang tiep theo, nhung muc lai
suat cho 3 thang tiep lai dugc xac dinh mdi can cu vao muc lai thi trudng tai
thdi diem bat dau ky vay.
Vdi phuang thuc cho vay nay, doanh nghifp cd the chu dgng trong
viec su dung von trong nam ma van tan dung dugc bien dong ve lai suat cd
lgi cho minh (vf du neu lai suat thj trudng giam doanh nghiep se dugc vay

119
re hon cho ky toi). Ngan hang cho vay cung tranh dugc rui ro do lai suat
tang, vi khi do ngan hang co the tfnh lai muc lai suat doi vai doanh nghiep.
Cho vay thau chi
Neu nhu doanh nghiep du tfnh trong thai gian tai, khoan chi tra
phat sinh co the vugt qua so du tien gui sec cua minh tai ngan hang. Binh
thudng, neu nhu phat hanh sec vugt qua so du, doanh nghiep se bi phat
rat nang. De co the chu dong trong chi tieu va tranh bi phat, doanh
nghiep co the ky hgp dong vay thau chi vdi ngan hang tren tai khoan sec
cua doanh nghiep. Trong hgp dong nay ngan hang dong y cho doanh
nghiep phat hanh sec vugt qua so du vdi so tien thoa thuan trong vong
thdi gian nhat dinh.
Chi phi doi vdi doanh nghiep trong trudng hgp nay gom hai khoan,
mot khoan cho phf co djnh tren tong so tien de nghi vugt qua so du do ngan
hang phai du tru so tien nay cho doanh nghiep. Khoan thu hai la lai vay tren
khoan ma doanh nghiep thuc sir dung trong han muc cho phep.
Cho vay iheo khung
Trong mot so trudng hgp doanh nghiep co the co mot so chi tieu trong
tuang lai ma khong biet chfnh xac bao gid khoan chi tieu do phat sinh va phat
sinh bao nhieu. Neu nhu doanh nghiep de den khi nhu cau phdt sinh mdi di
vay thi rat bi dong, chi phf cao va cd khi khong vay dugc (bdi ngan hang
thudng yeu cau cac doanh nghiep cd ke hoach vay tien tu trudc). Doanh
nghiep cung khong muon vay ngay hien tai vi chua dimg den thi chi phf se
cao. Doanh nghiep cd the ky hgp dong tin dung khung vdi ngan hang. Theo
hgp dong nay, ngan hang dong y cho doanh nghiep vay tdi da mot sd tien nhat
djnh trong mgt thdi gian thoa thuan. Doanh nghiep co the vay mgt lan hoac
nhieu lan trong tdng sd thoa thuan khi doanh nghiep cd nhu cau chi tieu.
Ve chi phf, doanh nghiep chi tra mot muc phf nhd doi vdi hop dong
theo tdng sd tien yeu cau theo khung va chi tra lai vay vdi sd thuc vay trong
tuang lai.
Ngoai ra ngan hang con cd the tao ra cac hgp dong cho vay dac biet
khac theo yeu cau cua khach hang.
Yeu cau cua ngan hang doi vdi khach hang
Bdi vi ngan hang la td chuc kinh doanh dac biet hoat dong kinh doanh
tien te - mot loai kinh doanh rui ro rat cao. Mdi quan tam ldn nhat cua ngan

120
hang la lieu khach hang co kha nang tra no cho ngan hang khong? Vai ly do
do, cac ngan hang deu co nhung quy dinh rat chat che khi cho vay.
Cac quy djnh duac dat ra nham bao dam kha nang chi tra cua
khach hang.
Cac quy dinh chung cua ngan hang Viet Nam doi vai cac khach hang
nhu sau:
• Kinh doanh hop phap, co dang ky kinh doanh va kinh doanh dung
nganh hang dugc phep
• Von vay co muc dich ro rang va ngan hang co the kiem tra dugc
von su dung co dung muc dich hay khong
• Co tai san the chap hoac cam co. Tai san phai co day du giay td sd
huu hgp phap theo quy djnh va viec the chap phai qua cong chung
• Doanh nghiep phai thuc hien day du cac quy djnh hien hanh ve ke
toan thong ke.
• Doanh nghiep phai co tai khoan tai ngan hang.
Mac du cac quy dinh tren tuang doi dan gian nhung khong phai khach
hang nao den ngan hang cung thoa man dugc nen so doanh nghiep, dac biet
doanh nghiep vira va nho d Viet Nam con han che trong giao dich vay tien
cua ngan hang.
b. Nguon von tin dung ihuong mai
Cac doanh nghiep cung thudng khai thac nguon von tin dung thuang
mai hay con goi la tin dung cua ngudi cung cap. Nguon von nay hinh thanh
mot cach tu nhien trong quan he mua ban chju, mua ban tra cham hay tra
gop. Nguon von tin dung thuang mai co anh hudng het sue to ldn khong chi
vai c ic doanh nghiep m i c i vai loin bQ nen kinh te. Trong mQt sO cOng ty,
nguon von tin dung thuang mai dudi dang cac khoan phai tra co the chiem
tdi 20% tong nguon von, tham chi co the chiem tdi 40% tong nguon von.
Nguon von tin dung thuang mai la mot phuang thirc tai trg re, tien
dung va linh hoat trong kinh doanh; mat khac no con tao kha nang md rong
cac quan he hgp tac kinh doanh mot cach lau ben. Cac dieu kien rang buoc
cu the co the dugc an dinh khi hai ben ky hgp dong mua ban hay hgp dong
kinh doanh noi chung.
Tuy nhien, can nhan thay tfnh chat rui ro cua quan he tin dung thuang
mai khi quy mo tai trg vugt qua gidi han an toan.

121
 Chi phi cua viec su dung cdc nguon von tin dung the hien qua lai suat
cua khoan vay, do la chi phi lai vay, se dugc tinh vao gia thanh san pham
hay dich vu. Khi mua ban hang hoa tra cham chi phi nay co the “an” dudi
hinh thuc thay doi muc gia, tuy thuoc quan he va thoa thuan cu the giua cdc
ben. Trong xu hudng hien nay d Viet Nam cung nhu tren the gidi, cac hinh
thuc tin dung ngay cang da dang hoa va linh hoat hom, vdi tinh chat canh
tranh hon; do do cac doanh nghiep cung co nhieu ca hgi de lua chgn nguon
von tai trg cho cic hoat dong cua doanh nghiep.
Thudng loai von nay khong kem theo lai suat. Tuc la gia ca hang mua
thudng bang vdi gia bdn hang thu tien ngay cua nhd cung cap. Tuy nhien,
trong mot so trudng hgp khi nha cung cap muon khuyen khfch ngudi mua
tra tien trudc han bang cach chiet khau mot so phan tram nhat djnh neu
ngudi mua tra tien trong mot thdi han nao do (vi du chiet khau 2% neu tra
tien trong vong 10 ngay ddi vdi hgp dong ban chiu 30 ngay). Trudng hop
nay cong ty phai tinh toan de tan dung dugc phan chiet khau. Vi neu bo qua,
chi phi nguon von nay se tuang ducmg vdi so tien chiet khau ma cong ty
khong dugc hudng do tra tien cham.
Vi du, trong trudng hgp tren, neu bo qua chiet khau, cong ty se mat 2%
trong vong 20 ngay (vi neu khong tan dung cong ty dugc su dung von them 20
ngay nua tir ngay thu 11 den ngay thu 30 ke tu khi mua) chi phi nay tuang
duang voi 36% nam dugc tinh bang (2%/20ngay)x360 ngay = 36%.
Be tan dung dugc nguon von nay, cong ty phai co quan he tot vdi cac
nha cung cap va tuan thu dung cac cam ket ve tra tien dung han.
c. Nguon von phdt hanh trai phieu
Trai phieu la cac giay td vay ng dai han va trung han, bao gom: trdi
phieu chfnh phu va trai phieu cong ty. Thdi gian pho bien nhat cua trai phieu
la cac loai 1 nam, 3 nam, 5 nam va 10 nam, rdt it cong ty phat hanh trai
phieu co ky han tdi 20 nam. Trai phieu con dugc ggi la trai khoan. Trong
phan ndy, chung ta chi xem xet trai phieu cong ty tren mot so khia canh ca
ban nhat trong khuon kho cua mon hgc.
Be huy dgng von tren thi trudng bang trai phieu, phai tfnh den muc do
hap dan cua trai phieu. Tinh hap dan phu thugc vao cac yeu td sau:
Thu nhat: Lai suat cua trai phieu
Buomg nhien, ngudi dau tu muon dugc hudng muc lai suat cao.
Nhung cong ty phat hanh phai can nhac lai suat co the chap nhan dugc doi

122
vai trai phieu cua ho, chu khong the tra that cao cho nha dau tu.
Lai suat cua trai phieu phai dugc dat ra trong moi tuang quan so sanh
vdi lai suat tren thi trudng von, dac biet phai tfnh den su canh tranh vdi trdi
phieu cua cac cong ty khac. Gia sir tai mot thdi diem, trai phieu kho bac nha
nude ky han 1 nam co lai suat 8%/nam, trai phieu trung binh cua mot so
cong ty khac cimg ky han 9,0%/nam; khi do de phat hanh thanh cong trai
phieu, can quy djnh lai suat d trong khoang 8% - 9%/nam. Tuy nhien, mot
khia canh khde la: cong ty co ganh chju noi chi phi lai vay nay hay khong?
Ngoai ra, neu dua them cac yeu to khuyen khich vao trdi phieu thi co the
khong can nang cao muc lai suat.
Thu hai: Ky han cua trai phieu. Day cung la mot yeu to quan trong khi
can nhac phat hanh trai phieu cua cong ty.
Thu ba: Uy tin tai chinh cua cong ty va muc do rui ro. Muc do thuan
lai va tinh hap dan cua trai phieu cong ty luon luon phu thugc vao uy tin cua
cfing ty, nhat la do tin cay ve tai chinh.
Trong viec phdt hanh trdi phieu, cung can chu y den menh gid vi no c6
the lien quan den sue mua cua dan chung. Khi phdt hdnh trai phieu cong ty
can xac dinh mot muc menh gid vira phai de nhieu ngudi co the mua dugc,
tao s\r luu thong de dang cho trdi phieu tren thi trudng.
Trdi phieu co lai suat thay doi
Tuy ggi la lai suat thay doi nhung thuc ra loai nay co lai suat phu
thugc vao mgt so yeu to quan trgng anh hudng den lai suat tren thj trudng
tai chinh quoc te. Chang han, lai suat LIBOR (London Interbank Offered
Rate) hoac lai suat ca ban do ngan hang trung uang quy dinh. Co trudng
hap lai suSt th6ng bao cua mOl trdi phifiu dugc dn dinh nhu sau: i = LIBOR
+ 1,5%/nam. Tuy nhien, cdc trudng hgp lai suat bien doi khong phai la pho
bien doi vdi trdi phieu.
Khi nao nen phdt hanh loai trai phieu thay doi? Trong dieu kien co
muc lam phdt kha cao vd lai suat thi trudng khong on dinh thi co the khai
thde tinh uu viet cua loai trdi phieu ndy. Do cdc bien dong cua lam phdt keo
theo su dao dgng cua lai suat thuc, cac nhd dau tu mong muon dugc hudng
mot lai suat thoa ddng khi so sanh vdi tinh hinh thi trudng. Vi vay, mot so
ngudi ua thich trdi phieu tha ndi. Tuy nhien, loai trai phieu nay co mot vai
nhugc diem nhu sau:

123
 Cong ty khong the biet chac chan ve chi phi lai vay cua trai phieu,
dieu nay gay kho khan mot phan cho viec lap ke hoach tai chi'nh.
Viec quan ly trai phieu doi hoi ton nhieu thai gian han do phai theo
doi va thong bao cac lan dieu chinh lai suat cho ngudi mua trai phieu.
Trai phieu co the thu hoi
Mot so cong ty lua chon cach phat hanh nhung trai phieu co the thu
hoi, tuc la cong ty co the mua lai vao mot thdi gian nao do. Trai phieu nhu
vay phai dugc quy dinh ngay khi phat hanh de ngudi mua trai phieu dugc
biet. Phai quy dinh ro ve thdi han va gia ca khi cong ty chuoc lai trai phieu.
Thong thudng, ngudi ta quy dinh thdi han toi thieu ma trdi phieu se khong
bi thu hoi, vi du trong thdi gian 36 thang.
Loai trai phieu co the thu hoi co nhung uu diem la: Thu nhat, c6 the dugc
su dung nhu mot cach dieu chinh lugng von sir dyng. Khi khong can thiet, cong
ty co the mua lai cac trai phieu, tuc la giam so von vay. Thu hai, cong ty co the
thay trai phieu loai nay bang mot nguon tai chmh khac bang cach mua lai cac trai
phieu do. Tuy nhien, neu khong co nhung hap dan nao do thi trai phieu nay
khong dugc ua thich.
l/u the quan trgng cua viec phat hanh trai phieu vay tir cong chung la
khong bj han che bdi so luomg cung nhu thdi gian vay. Cac to chuc phdt
hanh can luu y den lgi l'ch cua ngudi cho vay, cac nha dau tu thong qua gia
ca va ty le thu nhap cua dau tu tren trai phieu. Day cung chmh la moi quan
tam cua cac cong ty vdi tu cdch Id nhd dau tu.
Trai phieu la mot chung chi ghi nhan ng, trong do ngudi phat hanh Id
con no vd ngudi sd huu trdi phieu la chu ng. N6i cdch khac, trdi phieu bieu
hien mot khodn vay ddi han kem theo lai suat. Con ng phai tra goc khi den
han vd tra lai djnh ky hoac mgt lan khi den han.
Bang viec phat hdnh trdi phieu huy dong von trong cong chung, to chuc
phdt hdnh co the vugt qua dugc han che ve quy mo von co the vay khi vay cua
mot ngan hang hoac mot to chuc tdi chi'nh nao khde. Han nua, bang viec chdo
ban trdi phieu ra cong chung vdi tiem nang von rat ldn, to chuc phat hdnh co
the vay dugc von vdi lai suat phu hgp (tai muc rui ro do thi trudng danh gia).
Trai phieu la mot loai cong cu ng khac vdi co phieu la cong cu von
chu sd hiru. Cung giong nhu cdc khoan vay no khde, lai tra cho trdi phieu
dugc hach todn la chi phi kinh doanh hgp le cua doanh nghiep vd dugc trir
di trudc khi tfnh thu nhap chju thue. Dieu ndy tao nen tdc dong lgi thue cua

124
cac khoan ng vay hay phat hanh trai phieu. Noi cach khac, vay ng tao ra cho
cong ty mot khoan chi phf lai vay, dong thoi chi phi nay lam giam thu nhap
chju thue, do vay lam giam thue thu nhap phai tra, ket qua la chi phf vay
giam hom so vai lai vay thuc tra.
Tuy nhien, viec vay von bang phat hanh trai phieu cung co mat trai
cua no. Do la khoan lai vay phai tra la bat buoc bat ke cong ty hoat dong co
lai hay khong. Do vay, cong ty se cang kho khan neu lam an thua lo hay thu
nhap khong du tra lai vay. Day la tinh huong ma rat nhieu cong ty d Viet
Nam dang gap phai do vay qua nhieu. Mot nhugc diem quan trong khac la
hau het cac khoan von vay deu co thdi han. Den han, to chuc phat hanh phai
hoan tra toan bo goc vay cho ngudi nam giu trai phieu. Dieu nay tao nen rui
ro tai chfnh ldn neu cong ty khong tao du tien de tra goc vay (thudng rat
ldn) khi den han.
Nhu vay, cong ty chi tfnh toan vay khi thu nhap lam ra du de trang trai
lai vay dinh ky va tao ra du tien de tra goc khi khoan vay den han. Trong
trudng hgp do, viec vay ng se tao ra lgi the cua don bay tai chfnh: Su dung
tien cua ngudi khac lam giau cho chu sd huu cong ty.
Phan loai trai phieu
Tuy theo tieu thuc phan loai, trai phieu co the dugc phan loai khac nhau.
Theo to chuc phat hanh, trai phieu dugc phan thanh trai phieu cong ty,
trai phieu chfnh phu va trai phieu dia phuang.
Trai phieu cong ty la trai phieu do cac cong ty phat hanh de vay tir
cong chung. Muc dich vay la ph\ic vu cho hoat dgng kinh doanh.
Trai phieu chfnh phu la loai vay ng cua chfnh phu de phuc vu cho cac
chi tieu cua chmh phu nhu xay dung cdc cdng trinh cOng cOng hoac trang
trai cdc chi phf cong cong khac.
Trai phieu dja phuang do chfnh quyen dja phuomg phat hanh de huy
dong von cho cac cong trinh dau tu phat trien cua dia phuomg.
Noi chung, viec phat hanh trai phieu ban ra cho cong chung dugc quan
ly chat che bdi cac quy dinh phap luat va liy ban chung khoan cua cac nude.
Theo phuang thuc tra lai, trai phieu dugc phan thanh trai phieu
coupon, trai phieu chiet khau va trai phieu co lai suat tha noi.
Trai phieu coupon tra lai dinh ky co dinh cho ngudi nam giu.

125
 Trai phieu chiet khau khong tra lai ma chi hoan tra toan bp gia tri khi
den han cho ngudi nam giu. Bu lai, ngudi mua trai phiet chi phai tra gia
chiet khau tren m?nh gia khi mua.
Trai phieu co lai suat tha noi tra lai dieu chinh djnh ky can cu theo
mot muc lai suat thj trudng nao do.
Cdc loai trdi phieu khde:
Trdi phieu thu nhap: Giong nhu trdi phieu quy udc, ngoai tru Id coupon
dugc tra phu thuoc vdo thu nhap cua cong ty. Dac biet, lai coupon chi duorc tra
neu thu nhap cua cong ty c6 du. Loai ndy khong dugc pho bien nhieu.
Trdi phieu chuyen doi: Ld loai trdi phieu md chu co quyen dugc
chuyen doi sang thdnh mot sd cd phieu nhat djnh trong mot thdi han nhat
dinh trudc khi trai phieu den han. Loai nay tuomg ddi pho bien nhung cd xu
hudng ngay cang giam.
Trdi phieu kem theo quyen ban.
Ngoai trai phieu, cong cu ng con bao gom mot sd chung khodn sau day:
Tin phieu cong ty (commercial paper): La loai phieu ng ngan han do
cong ty phdt hanh, pho bien thdi han tu 1 den 3 thdng.
Tin phieu kho bac (treasury notes): La loai phieu ng ngan han do kho
bac nha nude phdt hanh, pho bien thdi han tu 1 den 3 thdng.
Ky phieu kho bac (treasury notes): La loai phieu ng ngan han do kho
bac nha nude phdt hanh, thdi han 1 den 2 nam.
Chung chi tien gui ngan hang (certificate o f deposits) hay ky phieu
ngan hang.
P h i e u n g ( n o te s ) : T h a i h?m 1 - 5 n a m .

Trdi phieu coupon

Trdi phieu (bond) la cong cy ng dai han, thudng khong dugc bao dam.
Tuy nhien, tuy tung trudng hgp cy the, trai phieu phdt hanh cd the dugc bao
dam. Ngay ca thdi han cua trdi phieu cung thay doi ve mat khai niem. Rat
nhieu cong cu ng cd thdi han 3 - 5 nam cung dugc ggi la trdi phieu. Phan
ndy chi tap trung vao dac dilm va dinh gia trai phiSu ma khong di sau vdo
cdc cong cu ng khac.
Loai trdi phieu pho bien nhat hien nay ld trdi phieu tra lai cd dinh djnh
ky hay cdn dugc ggi Id trdi phieu coupon.

126
 Trai phieu coupon la loai trai phieu ma ngudi mua duac to chuc phat
hanh tra lai dinh ky vai so tien deu cho cac ky cho den khi trai phieu den
han hoan tra goc. Thong thucrng cac trai phieu d My tra lai djnh ky nua nam
mot lan. Mot so trai phieu c6 the tra lai hang nam.

4.3. QUAN LY TAI SAN CO DINH CUA DOANH NGHIEP

Mot doanh nghiep khong the hoat dong thieu cac dieu kien vat chat quan
trong nhu nha xudng, may moc thiet bj, mat bang san xuat kinh doanh... Trong
tai chmh ke toan, cac tai san nay duac gpi chung la tai san co djnh.
Nhu vay, tai san co djnh la nhung tai san co thai han su dung dai dugc
doanh nghiep mua ve de su dung trong hoat dong san xuat kinh doanh.
Cac yeu to de xem xet mot tai san co phai la tai san co djnh khong la:
• Thdi gian su dung: Tai san phai co thdi gian su dung ldn han 1
nam hoac mot ky san xuat kinh doanh. Noi cach khac, lgi fch do
tai san mang lai dugc ti'nh cho nhieu han mot ky ke toan.
• Muc tieu su dung: Tai san phai dugc mua ve sir dung cho san xuat
kinh doanh ma khong phai de ban lai.
• Gia tri: Tai san phai co gia tri ldn. Gid tri nay c6 the dugc quy dinh
va thay doi theo thdi gian.
Co the coi cac loai tai san tren la mot tap hgp cac djch vu ma chu sd
huu nhan dugc qua mot so thdi ky. Vf du mot xe o to co the cung cap van tai
cho 10 van ki-lo-met. Hay mot ngoi nha co the coi la khoan mua trudc cua
dich vu nha d trong nhieu nam. Loai tai san ndy khac vdi chi phi tra trudc d
cho gia trj cua no dugc phan bo nhu ld cac chi phi' cho cac giai doan ke todn
ma no cung cap dich vu.
4.3.1. C a cau tai san co djnh
Tai san huu hinh: la cac tai san ton tai ve mat vat ly nhu dat, nha, may
moc thiet bi. Loai nay bao gom:
+ Tai san nha xudng co khau hao, ld nhung tai san c6 thdi gian su
dung han che nhu nhd va thiet bi van phong.
+ Dat dai, la loai tai san co dinh duy nhat khong khau hao vi thdi gian
ma no ton tai la vo han.
- Cdc tai san vo hinh, 1a cdc tai san dugc dung trong hoat dong kinh
doanh nhung khong c6 su ton tai vat ly cu the va khong phai la tai san luu

127
dong. VT du nhu mau ma, ban quyen, danh tieng. Nhung tai san luu dong
nhu khoan phai thu hay khoan tra trudc khong thupc loai nay.
- Cac nguon luc t\r nhien, la cac nguon luc dupe khai thac tu tu nhien
dua dan vao du tru nhu dau md, cdc khoang san.
4.3.2. Khau hao tai san co djnh
Trong qua trinh su dung, cac tai san cd djnh dan dan bi xudng cap
hoac hu hdng - gpi la hao mon. Su hao mon dd lam giam gia tri cua chung
mot cach tuang ung. Do dd, cong ty phai xac dinh trj gia hao mon trong
tung ky ke toan (nam, quy, thang...) va hach toan gia thanh san pham. Gia
trj da khau hao dupe cong don lai (luy ke) phan anh lugng gia tri da hao
mon cua cdc tai san cd dinh.
Khau hao la qua trinh phan bo gia trj (chi phf) cua cac tai san cd djnh cho
cac giai doan ma tai san dd phuc vu san xuat kinh doanh cua doanh nghiep.
- Khau hao khong phai la mot qua trinh danh gia, ma la qua trinh phan bo
chi phf. Cac ghi chep ke toan khong nham chi ra gid thi trudng cua tai san.
- Gia tri sd sach: Cdc tdi san cd dinh dupe the hien trong bang tdng ket
tai san theo gid tri ghi sd. Gid tri nay bang chi phf nguyen gia trir di khau
hao luy ke.
- Khau hao vd cdc luong tien mat: Khac vdi cdc loai chi phf khac,
khau hao la chi phf khong bang tien mat. Vi khi tai san dupe mua sam, cdc
chi phf cho khau hao nhieu nam sau mdi dupe thuc hien.
Sd di tai san cd dinh dupe tfnh khau hao la do no tham gia vao qud
trinh tao doanh thu va gid tri cua no bj giam di qua qua trinh sir dung. Bo
phan gid trj bi giam can dugc tfnh nhu chi phf tao doanh thu khac. Va do
vay, viec trnh todn hi£u qua kinh doanh mdi dang tin cay do da tfnh den het
cac yeu td hao phf de tao ra ket qua.
Qud trinh hao mon bao gom 2 hinh thai: hao mon huu hinh va hao
mon vd hinh.
- Hao mon huu hinh la su suy giam gid tri cua tai san cd djnh do s\r
hao mon, xudng cap ve mat hien vat gay ra, cdc hao mdn huu hinh cd the
quan sat, nhan biet dugc bang true quan nhu su han gi, hu hdng cdc chi tiet,
hieu suat hoat dong giam,... Hao mon huu hinh phu thuoc vao dieu kien hoat
dong, cudng do khai thac, che do van hanh, bao dudng va tuoi thg cua tai
san cd dinh.

128
 - Hao mon vo hinh (HMVH) la su mat gia tuong doi va tuyet doi cua
tai san co dinh do tien bo khoa hpc ky thuat, do thi hieu hoac do mot so
nhan to khde. Su giam sut gia tri khong true tiep bieu hieu qua be ngoai cua
may moc. Do do, co nhung thiet bj co the con mai 100% nhung chi con lai
30% - 40% gia trj ban dau; dieu do phan anh su lac hau ve cong nghe. Trong
mua sam dau tu may moc thiet bj rat can luu y dieu nay.
Cac phuang phap khau hao tai san co djnh
Cac phuang phap xac dinh chi phi khau hao co the dupe lua chon de
ap dung phu hap vai dieu kien cu the cua doanh nghiep. C) day, chi de cap
nhung van de ca ban nhat lien quan den quan ly khau hao.
Khau hao deu theo thai gian
Phuang phap nay tinh chi phi khau hao phan chia deu cho cac nam,
tuc la moi nam tai san co dinh dupe khau hao mot lupng nhat dinh va khong
thay doi cho den khi thu hoi hoan toan trj gia nguyen thuy cua no. Day la
phuang phap khau hao quan trpng nhat va dupe ap dung pho bien nhat tren
the giai cung nhu cua nuac ta.
Cac phuang phap khau hao nhanh dan gian
Dua tren ty le khau hao thong thuang (K), ban quan ly cong ty hoac
phong tai chi'nh - ke toan co the xay dung phuang an khau hao nhanh nham
day manh toe do thu hoi von va doi mai cong nghe. Can tim ra mot he so
khau hao nhanh phu hop (H*). Gia su, cong ty thay rang co the day nhanh
toe do khau hao bang 120% so vai muc thong thuang, khi do he so khau
hao dupe ap dung se la K* = H* x K = 1,2K. Chang han ty le khau hao
thong thuang la K = 15% thi ty le khau hao nhanh dupe ap dung la: K* =
1,2X 0.15 = 0.18 hay 18%.
P h u a n g p h a p k h d u h a o " t o n g so "

Phuang phap nay tuang doi dan gian nhung do co mot so han che sau
day nen it dupe ap dung.
- Ty le khau hao cua nam dau hoac nam thu hai qua cao, co the giam
tang gia thanh san pham qua muc cho phep.
- Chi tuang doi thich hap vai cac nhom tai san co djnh co tuoi thp
kinh te (T) tir 6 - 10 nam. Ngoai pham vi nay cac ty le khau hao ap dung se
giam y nghia ti'ch cuc cua no.
Uu diem cua phuang phap “tong so” la cho phep han che su ton that
von co dinh do hao mon vo hinh va tuang doi de tfnh toan. No phu hop vai

129
cdc doanh nghiep co ty 1? chi phi' khau hao trong gia thanh nho (chang han d
miic 1% - 2% trong gid thdnh).
Phuang phdp khau hao so du giam dan
Ten ggi cua phuang phdp nay phan nao phan anh cach ti'nh todn tien
khau hao. So tien khau hao mfii ky (ndm) dugc ti'nh tren gia trj con lai cua
tai san co dinh d dau ky do; (chur khong ti'nh tren nguyen gid nhu trong
phuang phdp khau hao deu). Gid tri c6n lai cua tdi san co dinh (so du) giam
dan qua cac ndm, do do chi phf khau hao cang ve sau cdng giam.
Phuang phdp khau hao theo san luang
Trong m pt so ITnh vuc kinh doanh (nhu van tai, xay dung, nong
nghiep,...) co the dua vdo san luang hay khoi luang hoat dong thuc te cua
tdi san co djnh de xdc dinh chi phi' khau hao. Be dp dung c6 hieu qua
phuang phap nay can co mQt s6 dieu ki$n nhu sau:
• Vi?c xdc djnh, thong ke theo doi san lugng tuang doi de dang vd
khong ton kem.
• Su thay doi m uc d g hoat dQng cua tdi san co djnh khong gay dQt
bien lan trong gid thdnh binh quan cua san pham hay djch vu.
• C6 the ket hgp theo doi san lugng thuc te vai muc tieu hao mot so
vat tu, nhien li?u, phy lieu.
• Phuang phdp khau hao theo san lugng c<5 mgt so uu diem:
s Chi phi khau hao gan lien vai muc do khai thdc su dung tdi san
c6 djnh, do do phan anh gin sat vdi qua trinh hao mon thuc t6.
* Ket hgp dugc vi^c thong ke, theo doi san lugng vai tinh hinh su
dung mdy m6c thiet bj vd tieu hao vat tu, phu tung.
s Ban gian, de dp dung, nhat 1a trong cdc ngdnh xay dyng, van tdi,
nong nghiep (vai mgt so nhom thiet bj va cong vi?c nhat djnh).
• Nhugc diem:
* Phai c6 su theo doi, thong ke san lugng theo thyc te timg thdi ky
mdi co the ti'nh dugc chi phi khdu hao cua ky do.
^ Neu vifc sir dung mgt so nhom thiet bj hay tdi san co djnh nao do
c6 ti'nh thdi vy vd ty 1? chi phi' khau hao trong gid thdnh kha ldn
thi co the gay bien dgng gid thanh dan vj san pham (hay djch vy)
qua cdc ky trong nam.
s P h a m v i d p d y n g k h o n g r g n g , c h i th i'c h h g p v d i m Q t s 6 n g a n h ,
m o t s o lo a i td i s a n c o d jn h .

130
4.4. QUAN LY TAI SAN LUtJ DQNG CUA DOANH NGHIEP
Chung ta biet rang tai san cua mot doanh nghiep duac chia thdnh 2 bo
phan: tai san co djnh va tai san luu dong. So vai tai san co dinh, tai san luu
dong quay vong nhanh hon nhieu, cho nen viec quan ly tai san luu dong co anh
hudng quyet djnh den kha nang tao doanh thu va sinh ldi cua cong ty. Phan nay
se diem qua nhung van de quan trong nhat cua quan ly tai san luu dong bat dau
tir viec nghien cuu khai niem kha nang chuyen doi cua tai san.
Kha nang chuyen doi cua tdi san
Cac tai san c6 the mua ban trao doi dugc, va do do chung co the chuyen
hoa tir dang tai san do thanh tien vdi muc do thuan lgi khac nhau. De dang thira
nhan rang: Trong tat ca cac tai san, ke ca tai san co dinh va tai san luu dgng thi
tien (tai san bang tien) la dang tai san co tfnh chuyen doi cao nhat, tuc la no giu
vj tri so 1 ve tfnh co the chuyen hoa dugc. Tien (cash) luon luon c6 the chuyen
doi thanh chrnh ban than n6. Vi vay, cac nha kinh te coi tien (cash) la tai san
chuan de do ludng kha nang chuyen doi cua cac tai san khac.
Kha nang chuyen doi hay tinh linh dong (con ggi la hodn chuyen) cua
mot tai san phan anh muc do de hay kho de chuyen doi tdi san thanh tien
(cash). Trong tai chinh, khai ni?m kha nang chuyen doi (liquidity) la mgt
trong nhung khai niem rat quan trgng phan anh kha nang thanh toan cua
doanh nghiep.
Tren bang can doi ke todn, cdc tai san dugc sap xep theo tfnh linh
dong giam dan (tir tren xuong dudi); do do von bang tien (cash) luon luon d
vi tri so 1.
Khac vdi tai san co dinh, cac tai san luu dong phan ldn dong vai tro la
doi tugng lao dgng, turc la cac vat bj tac dong trong qua trinh che bien, bdi
lao dong cua con ngudi hay may m6c. Do d6, tii san luu dong phan dnh cic
dang nguyen lieu, vat lieu, nhien lieu, phu lieu,... Luu y rang mot so loai
cong cu lao dong nho, dung cu cung dugc coi la tai san luu dong mac du ve
ban chat chung thugc tai san co djnh. (Dieu quy djnh nay nhdm tao thuan lgi
trong ke toan).
Nhu vay, trong mot chu ky san xuat, cic nguyen vat lieu tham gia va
bi che bien thdnh san pham hodn chinh vd toin bo g ii tri cua cdc nguyen vat
lieu do chuyen hod hodn todn vdo gid thanh san pham. D6 la ly do tai sao
khong phai tinh khau hao doi vdi cdc tai san luu dong, ma chi khau hao cdc
tdi san co dinh.

131
 Tri gia cic nguyen lieu, vat tu,... tieu hao trong mot chu ky (hay mot thoi
ky) dugc dua vio gia thanh san pham ngay mot lan, (doi khi co the phan bo dan
mot so lan nhu doi vdi phu tung thay the, cong cu lao dong nho).
4.4.1. Cff cau va phan loai tai san liru dong
Tai san luu dong c6 the dugc phan loai khac nhau tuy theo muc dfch
va tieu chf ap dung. Co the phan loai cic tai san luu dong theo kha nang
chuyen doi va dac diem kinh te cua tung nhdm nhu sau:
a. Tai san bang tien (Cash)
Tat ca tien mat tai quy, tien tren cac tai khoan ngan hang va tien dang
chuyen (ke ca noi te v i ngoai te) deu thuoc nhom “tai san bang tien”. Luu y
rang, d day tien (hay von bang tien) khong phai chi la tien mat. Trong ITnh
vuc tai chfnh - ke toan, tai san bang tien “C ash” cua mot cong ty/doanh
nghiep bao gom:
• Tien mat
• Tien gui ngan hing
• Sec cac loai
• Tien trong thanh toan
b. Vang bac, da quy va kim khi quy
Day la nhom tai san dac biet, chu yeu dung vao muc dich du tru. Tuy
vay, trong mot so nganh nhu ngan hang, tai chfnh, bao hiem, tri gia kim
cuong, da quy, vang bac, kim khi quy,... co the rat ldn.
c. Cdc tai san tuong duang vai tien
Nhom nay gom cac tai san tai chfnh co kha nang chuyen doi cao, tuc
la de ban, de chuyen doi thinh tien khi can thiet. Tuy nhien, khong phai tat
ca cic loai chung khoin deu thugc nhdm niy. Chi cd c ic chung khoan ngan
han de ban mdi dugc coi la tii san luu dong thugc nhom niy. Ngoii ra, cac
giay td thuang mai ngan han, dugc bao dam hoac co dg an toin cao thi cung
thugc nhom niy. Vf dy: hoi phieu ngan hing, ky phieu thuang mai, bg
chung tu hoin chinh...
Tren the thuc te ranh gidi churng khoan ngan han v i chung khoan dii
han khong hoin toin ro ring, viec xep loai phu thuoc v io quyet dinh dau tu
cua ban quan ly doanh nghiep. Gia su cong ty BLUES dang sd huu 1000 co
phieu cua Cong ty May tfnh IBM. Ban Giam doc BLUES quyet dinh giu
600 co phieu IBM mgt cach dii han, tuc li dau tu churng khoan d ii han 400

132
co phieu con lai se ban khi gia len cao (thj gia) hoac khi can thiet bo sung
nguon tien cho cong ty. Trong truang hap nay, tuy cung la mot chung khoan
nhung chi co gia tri cua 400 co phieu noi tren la tai san luu dong (chung
khoan ngan han) cua Cong ty BLUES.
d. Chi phi' trd truoc
Chi phi tra trudc bao gom cac khoan tien ma cong ty da tra trudc cho
ngucri ban, nha cung cap hoac cho cac doi tugng khac. Mot so khoan tra
trudc co the co muc do rui ro cao vi phu thuoc vao mot so yeu to kho dir
doan truac.
e. Cdc khodn phdi thu
Cac khoan phai thu la mot loai tai san rat quan trgng cua doanh
nghiep, dac biet la cac cong ty kinh doanh thuang mai, mua ban hang hoa.
Hoat dong mua ban chiu giua cac ben, phat sinh cac khoan tin dung thuang
mai. Thuc ra, cac khoan phai thu gom nhieu khoan muc khac nhau tuy theo
tfnh chat cua quan he mua ban, quan he hgp dong. Phu thuoc vao muc do rui
ro, cac khoan phai thu co the chia thanh cac loai sau:
• Do tin cay cao (Loai A)
• Tin cay trung binh (Loai B)
• Do tin cay thap (Loai C)
• Khong the thu hoi dugc (Loai D)
Khi phan tich tin dung hoac danh gia kha nang thanh toan cua mot
cong ty, loai A dugc tinh 100% trj gia ghi tren tai khoan, loai B chi dugc
tfnh 90% - 95%, loai C dugc ti'nh 70% - 80% tri gia va khong tinh den loai
D. Loai D coi nhu khong co hy vgng thu hoi, sau mot thdi gian xac djnh
khong doi dugc thi co the dugc xoa khoi tai khoan phai thu.
f Tien dat coc
Trong nhieu trudng hgp, cac ben lien quan den hgp dong phai dat cgc
mot so tien nhat djnh. Phan ldn cac dieu khoan ve tien dat cgc quy dinh theo
2 cach:
- So tien dac cgc tfnh theo ty le phan tram gia hgp dong hoac trj gia tai
san dugc mua ban.
- So tien dat cgc dugc an dinh bang mot so tien cu the (chang han
50.000.000 dong), hoac mot tri gia toi thieu cho hgp dong.

133
 Trong cdc trudng hgp ben dat cpc thyc hien troi chay hgp dong thi hQ
co quyen lay lai tien dat c q c . Neu co s\r vi pham hoac huy bo hgrp dong,
hoac khong tiep tyc tham gia (vf dy dau thau) thi hg co the bj mat tien dat
cgc. Nhu vay, tien dat cgc la mgt khoan myc tai san khong chac chan, dg tin
cay c6 the giao dong ldn, tu 90% den 30% hay 40%.
Do tfnh chat lk mot tki san bao dam nhu vay nen mac du tien dat cgc
thugc ve tai san luu dgng nhung no khong dugc cac ngan hang tfnh den khi
xac dinh kha nang thanh toan bang tien cua doanh nghiep.
g. Hang hoa vat tu
Hang hod vat tu c6n dugc ggi la hkng ton kho. “Hang ton kho” trong
khdi niem nky khong c6 nghTa lk hang hod bi u dgng, khong ban dugc, mk
thyc chat bao ham tokn bg cac hkng hoa vat li?u, nguyen li?u dang ton tai d
cac kho, quay hang hodc trong xudng. Tren thyc te, hang hod ton kho co the
bao gom hkng trdm chung loai khac nhau. Tuy nhien, co the ggp lai thanh
nhung nh6m sau:
• Nguyen li?u, vat lieu chfnh
• Vat li?u phy, vat li?u bo trg
• Nhien li$u va cac loai dau md
• Thknh pham
• San pham dd dang vk bkn thknh pham
• Cong cy nhd, ckc dyng cu lao dong thuoc tki san luu dgng
• Phy tung thay the
• San pham hdng vk cac loai khac
h. Cdc chi p h i cho phan bo
Trong thuc te, mot khoi lugng nguyen vat lieu vk mot so khoan chi
phf da phdt sinh, nhung c6 the chua dugc phan bo vko gid thknh san pham
hay djch vu. Nhung khoan nky se dugc dua vko gid thknh trong khoang thdi
gian thfch hgp.
4.4.2. Quan ly hang hoa vat tir ton kho
Trong viec quan ly tki chfnh doanh nghiep, quan ly hkng ton kho lk
mot van de rat ddng chu y. Hien nay c6n mot so y kien khde nhau ve quan ly
hkng ton kho. Trong khuon kho cua muc nky chung ta se nghien cuu mot so
van de co ban nhat.

134
 a. Xdc dinh nhu cau nguyen li<?u, vat lieu, phu lung (goi chung la v
tu) khong phu hop voi yeu cau san xuat kinh doanh thi cd the xay ra hai
truong hop:
□ Mure dy tru qua lan, du thua gay u dQng, lang phi von va hieu
qua thap.
□ Muc du tru qua nho, thieu vat tu, gay ra tinh trang cang thang hoac
tham chi' phai tam ngimg san xuat do thieu nguyen vat lieu.
R5 rang, ca hai thai eye noi tren deu khong tot, do do ngudi ta
muon xac djnh muc du tru thi'ch hap nhat vdi cong ty trong tung dieu
kien co the. Lam the nao de ti'nh toan dung muc do thi'ch hap d6? Mac du
con mot so y kien khde nhau nhung phuang phap sau day duac thira nhan
rgng rai nhat.
h. Phuong phdp dieu chinh don gian
Theo phuang phap nay, co the dua vao tinh hinh tieu hao vat tu
cua nam trudc (hoic ky trudc) de udc ti'nh so vat tu can thiet cho ky nay.
Ty le dieu chinh dua tren mot so du lieu va thong tin nhu: muc do giam
tieu hao vat tu (tiet kiem vat tu), san lugng du kien, g ii vat tu,... phuang
phap nay c6 ti'nh chat kinh nghiem nhung de ip dung; tuy nhien c6 the
sai so dang ke. Trudng hap cong ty (doanh nghiep) mdi di vio hoat dQng
thi khong the ap dung phuang phap nay vi chua co du li?u va kinh
nghiem cua ky trudc.
Phuang phap dieu chinh kha dan gian, thudng dugc ap dyng rgng rai
trong thyc te. Nhieu khi nha quan ly chi can udc ti'nh mQt so thong so ca ban
v i bam may ti'nh cam tay va phep ti'nh de udc lugng so vat tu can cung ung.
C ic nha quan ly co ve ua thi'ch phuang phdp nay vi n6 nhanh gon, de ap
dyng, va doi khi khong can mire dg chi'nh xac that cao. Tuy nhien. de tfnh
toan chi tiet va lap cac bieu tien dg cung ung vat tu thi can xem xet anh
hudng cua mot so yeu to khac.
4.4.3. Phan tich vong quay von luu dgng
Toe dg luan chuyen cua von luu dgng la mot chi tieu rat quan trgng de
dinh gia hieu qua tai chfnh cua von, phan anh toe do quay vong cua von luu
dgng trong mot nam hay mot thdi ky nao do. Trong dieu kien cac nguon luc
v i nguon von c6 han, viec tang so vong quay cua von luu dong trong nam l i
mQt hudng giai quyet ca ban nhat cua doanh nghiep, nhat li cac cong ty
thuang mai.

135
 Tren day la mot so van de ca ban nhat can nam vung khi nghien cuu
ve tai chmh doanh nghifp. Ngoai nhung van de noi tren, trong quan ly tai
chfnh doanh nghiep con co mot so van de khac cung co vj tri quan trong
nhu: quan ly doanh thu, chi phf va phan phoi lgi nhuan cua doanh nghiep,
cac van de phan tfch tai chmh doanh nghiep, cac van de dau tu cua doanh
nghiep. Tuy nhien, trong khuon kho va muc dfch cua giao trinh nay, cac van
de chuyen mon ve tai chmh doanh nghiep se dupe nghien cuu ky hon trong
cac mon hoc co lien quan. Ngoai cuon tai lieu nay, sinh vien va ban doc co
the tham khao them cac tai lieu nhu: Giao trinh Tai chinh Doanh nghiep,
Phan tich Tdi chinh, Chimg khodn vd Dau tu.

4.5. QUAN LY D y ’ AN DAU T U CUA DOANH NGHIEP

4.5.1. Du* an dau ttr cua doanh nghiep
Trudc het hoat dong dau tu co the dugc hieu la hoat dong cua doanh
nghiep bo tien ra hien tai de co dugc cac lgi l'ch nhat djnh trong tuang lai.
Trong tai chinh, lgi l'ch nay dugc do luong bang tien.
Du an dau tu la mot tap hgp hoat dong cua doanh nghiep lien quan
den viec bo tien ra trong mot giai doan nhat djnh de tien hanh cac hoat dong
kinh te nham dat dugc muc tieu mong muon.
Cac vf du ve du in dau tu c6 the ke ra nhu sau: xay dung mot phan
xudng san xuat giay dep, xay dung mot nha may thuy dien, lap dat mot day
chuyen dong do hgp, xay dung mQt tram bien the...
Vong ddi cua mot du an dugc tfnh tu luc doanh nghiep bo tien ra dau
tu den khi du an khong c6n tao ra lgi fch bang tien cho doanh nghiep nua.
Doi vdi cac dir an cong nghiep, vong ddi du an ket thuc khi thigt bi dugc
dua v&o d&u tu khdu hao het. Tuy nhien, c6 nhttng du in ma thai gian rdt
dai, co the len den hai ba chuc nam. Phan tfch du an nay co the gia djnh mot
diem ket thuc hgp ly cua du an va du tfnh gia tri cua tai san d\r an nam ket
thuc va coi do nhu luong tien vao tai nam do.
Mot dac diem cua du in la c6 thdi gian han che d mot so nam nhat
dinh, trong khi do mot doanh nghiep dugc thanh lap la de hoat dong kinh
doanh lau dai nen doanh nghiep phai tien hanh cac du an lien tiep nhau de
bao dam tfnh lien tuc cua san xuat kinh doanh. Do vay, quyet djnh dau tu la
quyet dinh quan trQng khong chi vi anh hudng lau dai cua no doi vdi hoat
dong cua doanh nghiep ma con vi tfnh thudng xuyen cua loai quyet dinh nay

136
trong hoat dong kinh doanh. Mot quyet dinh dau tu co the rat Ion nhu viec
xay dung mot nha may mai, hoac co the rat nho nhu mua sam mot thiet bi
van phong hay thay the mot bo phan may moc chuc nang.
Be ra dugc quyet djnh dau tu, mot loat cac buoc lien quan sau day can
phai tien hanh:
1. Tim kiem phat hien ca hoi dau tu
2. Thu thap du lieu lien quan
3. Danh gia va ra quyet djnh
4. Danh gia lai va dieu chinh
Thong thuang budc mot - tim kiem ca hoi dau tu ft dugc chu trong,
mac du b uac nay rat quan trong, co the la quan trong nhat trong tat ca
cac b uac tren. B uac thu thap du lieu can phai di xa han cac phan tich ve
ky thuat, thi trudng de du doan dugc cac thay doi co the xay ra cua moi
trudng va cdc su kien tuang lai cua du an. Mot so so lieu nhu du doan ve
nhu cau co the su dung phuang phap phan tich thong ke, trong khi mot so
thong tin khac lai can dugc du ti'nh mQt cach chu quan dua vao cac phan
ti'ch khac.
Sau khi so lieu dugc thu thap va danh gia, quyet dinh cuoi cung dugc dua
ra. Tuy theo quy mo cua dau tu, cac cap ra quyet djnh co the la bo phan hoac
quan ly cap cao nhat cua cong ty. Trong qua trinh thuc hien du an, cac thong tin
se dugc thu thap de danh gia lai du an va co nhung dieu chinh thi'ch hgp.
Tam quan trong cua quyet dinh dau tu
Quyet dinh ve dau tu von la mot trong nhung quyet dinh quan trong
nhat cua doanh nghiep. Mot quyet dinh nhu xay dung mot nha may mdi hay
mnr rong quy mo ho^t dpng ro rang IJl anh hirrmg den hogt dpng cua doanh
nghiep hang chuc nam sau.
Quyet dinh ve dau tu dai han (con goi la lap ngan sach von) lien quan
den ke hoach hoa chi tieu cho mot dir an dau tu co thdi han dai hon mot
nam, thong thudng la vai ba nam trd len. Quyet djnh ve dau tu von doi hoi
phai co day du cac thong tin ve ky thuat va thj trudng lien quan den du an,
thiet ke san pham cua du an, mau ma san pham, va cdc thong tin ve thi
trudng von anh hudng den von can thiet huy dong cho du an.
Han nua cdc thong tin can thiet tren khong chi yeu cau hien tai ma cac
thong tin du doan tuang lai rat quan trong den sir thanh bai cua doanh

137
nghiep trong tuomg Iai vi quyet dinh dau tu nhu da de cap d tren lien quan
den hoat dQng lau dai cua doanh nghiep.
C a sa cua cac quyet djnh dau tu
T r o n g p h a n l a n c d c q u y e t d jn h d a u tu , q u y e t d in h d u g c d u a r a tre n c a s a
p h a n tfc h c a c lu o n g tie n c h u k h o n g p h a i t u c a c s o lie u v e lg i n h u a n dom th u a n .

Ve tai chi'nh, ket qua cua mQt du an dugc lap ra tren ca sa do de phan
ti'ch la day mot cdc luong tien qua cic nam cua du an. C ic luong tien nay
thudng dugc ky hifu la Cj, trong do j = 0, 1, 2...
Nhu vay mQt d y an cd the mo ta ve mat tai chi'nh la:
Co Ci C2 C 3 .................... Cn
Trong do Co thudng bieu hien ld von dau tu ban dau tai thdi diem hien
tai (cuoi nam 0). Luong tien dau tu dugc bieu hi<?n bang dau am (-). Cac
luong tien Ci, C 2 , C 3 ,..., Cn la cac luong tien rong cua dy an trong cac nam
1, 2, 3... den n (nam cuoi cua du dn).
4.5.2. Cac chi tieu sur dung ra quyet djnh dau tir
a. Chi tieu gid tri hien tai rdng (NPV)
C o n g ty V e g e tr o n c o y d jn h d a u tu v a o mQt d a y c h u y e n m d i v d i k h o a n
d a u t u d u k i e n la 1 t r i f u d o la - gQi ld d u d n X . N e u n h u c o n g ty y e u c a u b a n
c h o y k i e n th i c a c d Q n g ta c b a n c a n p h a i la m n h u s a u :

Thir nhat, du ti'nh cac luong tien do dy an tao ra trong suot thdi gian
kinh te cua no.
Thir hai, xac djnh chi phi' ca hQi cua von hay ty 1? thu nhap yeu cau tu du
an. Chi phi' ndy phan anh ca gia tri thdi gian cua tien vd do rui ro cua du dn.
Thir ba, su dyng chi phi' ca hQi cua von ndy de chiet khau cdc luong
tien tuang lai cua dy an. Tong cdc luong tien dugc chiet khau ggi 1a gia tri
hien tai (PV).
Thir tir, ti'nh gid tri hien tai rong (NPV) bang viec lay gia trj hien tai
tru di 1 trieu $ dau tu.
Dau tu vao dy dn X neu nhu NPV duang.
Tuy nhien, de biet tai sao ta lai dau tu vao du an neu nhu NPV ducmg,
ta can phai biet dugc tam quan trQng cua chi tieu nay.
Bdi vi muc tieu cua cong ty 1a lam tang gia trj cua chu sd huu cang
nhieu cang tot. Ta hay xem xet neu nhu dau tu thi gia tri co phieu cua cong
ty se thay doi the nao.

138
 Hien tai tong gia tri thj trudng cua cong ty la 10 tri?u $ (bang thi gid
co phieu nhan vdi sd co phieu co dong nam giu). Trong do bao gom ca 1
trieu $ bang tien cong ty du djnh dau tu vao du an X. Do vay gia tri cua tat
ca cdc tdi san khac cua cong ty bang 9 trieu $. Chung ta phai quyet djnh nen
hay khong nen dau tu vao du dn X. Neu nhu ta goi gia tri cua du dn mdi la
PV, ta cd cdc lira chQn nhu sau:
Bang 4-1.
Gia trj thj truong, trieu $
Tai san Khong co d y an X Co d y an X
Tien 1 0
Tdi san khac 9 9
D y dn X 0 PV
Tong gid trj 10 9 + PV

Ta co the thay ro rang dir dn X chi dang gid thuc hien khi PV ldn hom
1 trieu $, co nghia la NPV ldn hom khong.
Gid trj hien tai rong: Gid trj hien tai rong ld chenh lech giua gid trj hien tai
cua cac luong tien dir tinh du dn mang lai trong thdi gian kinh te cua du dn vd
gid trj dau tu ban dau. Gid trj hien tai rong do vay phan dnh gid trj tang them
(neu NPV duomg) hoac giam di (neu NPV am) neu thyc hi$n dy an.
Cong thuc tfnh todn gid trj hien tai r6ng:
NPV = C0 + PV
Trong do: NPV la gid trj hi?n tai rong, Co la dau tu ban dau vao dy dn,
do la khoan dau tu - luong tien ra nen Co mang dau am, va PV la gid trj hi?n
tai cua cdc luong tien dy ti'nh dy dn mang lai trong thdi gian huu l'ch cua no.
PV dugrc ti'nh nhu sau:
C| C? C3 C4 C5
PV = ------------+ ------------ + ------------- + ------------- +------------+...
(1 + r) (1 + r)2 (1 + r)3 (1 + r)4 (1 + r)5
Trong do Ci, Ci, C3,..., Ct, ld cdc luong tien du ti'nh du dn mang lai cdc
nam 1, 2, 3,..., t ; r la ty 1# chiet khau phu hgrp cua dy dn.
Vi?c ti'nh todn chi tieu gia trj hien tai rong, nhu d tren da de cap, lien
quan den cdc tinh toan sau day:
• Dy ti'nh lugng tien dau tu ban dau, tuc la luong tien tai thdi
diem 0 (bat dau cua nam thu nht Co). Co la luong tien ra nen no

139
 mang dau am. Co bao gom cac khoan dau tu vao tai san, tao ra
tai san cua dir an. No co the duai dang tien san sang cho du an
hoat dong, tao ra ton kho, mua sam tai san co djnh. Do la cac
khoan chi tieu cho dir an hoat dong. Trong thuc te, no bao gom
cdc khoan chi tai cac thcri diem khac nhau trong giai doan dau
cua du an. Trong tfnh todn, de cho dan gian ta coi d6 lk cac
khoan chi tai mot thai diem ban dau.
• Du tfnh cac luong tien trong thai gian kinh te cua du an. Day la
cac khoan thuc thu bang tien trong cac nam hoat dong cua du an.
No dugc ti'nh bang doanh thu rong tru di cic chi phi bang tien cua
tung nam. Cac khoan nay co the dugc thu tai cac thai diem khac
nhau trong nam nhung trong trnh toan phan tfch, nguai ta thuang
gia dinh cac luong tien dien ra vao thai diem cuoi nam.
• Du tfnh ty le chiet khau. Rat kho de xac dinh mQt ty le chiet khau
chfnh xac hoan toan. Ty le chiet khau la chi phf ca hoi cua viec
dau tu vao du an ma khong dau tu tren thj truang von. Ty le nay
thuang dugc tfnh bang ty le thu nhap cua cac tai san tai chfnh
tuang duang. Do la ty le thu nhap ma nha dau tu mong dgi khi dau
tu vko du an.
Gia tri hien tai rong la chi tieu ca ban duac sir dung trong phan tfch du
an dau tu. Mot so nha phan tfch tai chfnh cho day la chi tieu chfnh giup cho
v i|c ra cic quyet dinh dau tu tot hom.
Y nghTa cua chi tieu: NPV phan anh ket qua 16 lai cua du an theo gia
trj hien tai (tai thai diem 0) sau khi da tfnh den yeu to chi phf ca hQi cua von
dau tu. NPV duang co nghTa la du an c6 ly. NPV = 0 chirng to du an chi dat
muc trang trai du chi phf von. Du an co NPV am la du an bj lo.
Quy tac su dung chi tieu: Can cu vao y nghTa cua chi tieu NPV, ta
thay quy tac rat dan gian "chap nhan du an co NPV duomg va lorn nhat (neu
co nhieu han mQt du an phuang an co NPV duang)".
Tuy nhien viec sur dung chi tieu nay cung c6 nhung rui ro nhat djnh.
Do la tfnh tin cay cua cac du doan dua ra nhu tren.
Trong phan tfch tai chfnh du in dau tu, nguai ta con su dung mot so
cac chi tieu khac, vf du nhu ty le hoan von noi b<? (IRR), thai gian thu hoi
von dau tu.

140
 h. Ty le hodn von noi bo (IRR)
Ty le hoan von noi bo la mot ty le chiet khau ma tai do gia tri hien tai
rong bang 0.
Doi vdi mot khoan dau tu mot ky (nam), ty le hoan von noi bo dugc
tinh bang viec giai phuang trinh sau:
C,
NPV = Co + ----- 1— = 0
1+ IRR
Doi vai du an dau tu co thai gian la T nam, cong thuc tren tra thanh:
C, C-, CT
NPV = Co + + 1—tt +...+ =0
1+ IRR (l + IRR)2 (1 + IRR)t

Tuang tu nhu chi tieu NPV, chi tieu nay lien quan den viec du ti'nh
cac luong tien ma du an se tao ra trong thai gian thuc hien no. Dong thai ta
phai co mot ty le chiet khau (thu nhap) mong dgi de so sanh khi ra quyet
dinh dau tu hay khong.
Y nghTa cua chi tieu: IRR phan anh kha nang sinh lgi cua ban than
an, chua tfnh den chi phf ca hoi cua von dau tu. Tuc la neu nhu ta chiet khau
cac luong tien theo IRR, PV se bang dau tu ban dau C0. Hay noi cach khac,
neu chi phf von bang IRR, du an se khong tao them dugc gia tri hay khong
co ly.
Quy tac su dung chi tieu ra quyet dinh: Tir phan tfch tren, ta de dang
nhan thay rang, neu IRR lan han chi phf von (ty le chiet khau cua du an) thi
thuc hien du an. Trong truang hgp nay ta co the noi du an co lai, tuang
duang vdi gia tri hien tai rong duang.
C a n liru y la trong vi§ c tinh toan IRR, kh o n g can phai can c u vao ty 1$
chiet khau du tfnh. Dieu do khong co nghTa la ty le chiet khau la khong quan
trong. Nhu tren da de cap, mot khi IRR da dugc tfnh toan, tieu chuan de so
sdnh la ty le chiet khau cua du dn.
Mot so luu y khi sir dung IRR phan tfch du an:
- Cung nhu NPV, su chfnh xac cua chi tieu phu thuQc vao su chfnh
xac cua cac du tfnh ve luong tien.
- IRR la mot chi tieu mang tfnh tuang doi, tuc la no chi phan anh ty le
hoan von npi bo cua du an la bao nhieu chir khong cung cap quy mo cua so
lai (hay lo) cua du an tfnh bang tien.

141
 - Khi du an dugc lap trong nhieu nam, viec ti'nh todn chi tieu ld rat
phuc tap. Ddc biet loai dy dn co cac luong tien rong vdo ra xen ke ndm nay
qua ndm khac, ket qua tfnh todn co the cho nhieu IRR khac nhau gay khd
khan cho vi$c ra quyet djnh.
Moi quan he giua chi tieu NPV va IRR trong phan tich du dn

N P V ($)

Ty 1$
c h il t k h i u
(%)

Hinh 4-3. NPV va ty I£ chiet khau

Doi vdi m o t du dn doc lap, m o t khi du dn dugc chap nhan neu xet chi
tieu NPV cung c6 nghia la n6 dugc chap nhan neu xet chi tieu IRR; vd
trudng hgp khong chap nhan dugc cung dung vdi ca hai du dn. Do thj sau
day chi moi quan h? giua ty 1? chiet khau va gid tri hi?n tai rong NPV cua
m p t dy an (Hinh 7.1). Trong do gia djnh dy dn c6 m Q t lu6ng tien ddu tu am
va cdc luong tien con lai duomg. Ta thay, NPV va ty 1? chiet khau co quan
h<? nghich bien, ty 1? chet khau tang thi NPV giam, den m Q t muc d§ ndo d6
thi NPV = 0. Diem dudng NPV cat true hodnh ld gia trj cua IRR, neu ty le
chiet khau ldn hom IRR thi NPV mang gia tri am. Cung chinh nhd dac diem
nay md ngudi ta trnh dugc ty le hoan von noi bo bang phucmg phap n§i suy
(thu sai so).
Ra quyet djnh dau tu doi vdi cdc dy dn loai tru nhau:
Hai dy dn loai tru nhau la 2 du dn md cong ty chi c6 the chon m Qt.
Khac vdi 2 du an d<?c lap ld 2 dy dn md cong ty co the chQn ca 2 khi co lgi.

142
Trong mot so trucmg hap khi co 2 du an loai tru nhau, sur dung 2 chi tieu
NPV va IRR lai mang den ket qua trai ngugc nhau.
Vi du: Co hai du an loai tru A va B co luong tien nhu sau:
Nam 0 1 2 3 4
Du an A: -$350 50 100 150 200
Du an B: -$250 125 100 75 50
Tinh toan cac chi tieu IRR va NPV (tai cac ty le chiet khau 10%, 8%
va 6%), ta co ket qua tom tat d bang sau.
Bang 4-2.

Nam 0 1 2 3 4 IRR NPV (10%) NPV (8%) NPV (6%)

Du> an A: -350 50 100 150 200 12.908% $27.40 $48.11 $70.53

D y an B: -250 125 100 75 50 17.805% $36.78 $47.76 $59.50

D g an A - B -100 -75 0 75 150 8.068% $0.35

D g &n B - A 100 75 0 -75 -150 8.068% ($0.35)

Neu cau hoi dat ra la lira chgn dir an nao thi cau tra lai se phy thuoc
vao chi tieu lua chQn va muc ty 1? thu nhap yeu cau tir du an.
Dua vao chi tieu IRR de lua chpn, ta se de dkng lua chgn du an B neu
nhu ft nhat c6 mot du an thoa man dieu kien IRR lan han ty 1? thu nhap yeu
cau (vi IRR cua du an B la 17,8%, cao han 12,9% cua du an A)
T u y nhicn, ncu dua v io N P V dc ra quyct dinh, ta se c6 cdc cau tra la i
khac nhau a cdc mire ty le chiet khau khde nhau. Vf du, neu ty le chiet khau
la 10%, cau tra lai van la chgn du an B vi du an B co NPV lorn hom. Nhung
neu ty le chiet khau lk 6% ro rkng la ta se chon du an A vi du an A se c6
NPV ldn horn, trong truang hgrp nay neu xet theo IRR thi dau tu du an B la
co lgri han nhung xet theo muc tieu cua quan ly tai chmh thi du an A mang
lai nhieu gia tri cho chu so huu horn.
Vay lam the nao ma ta biet dugc trong trudng hgp nao thi lua chgn du
an B , hoac trudng hgp nao thi lua chgn du an A? Cau tra ldi dugc minh hoa
d do thi dudi day.

143
 NPV N3m

Hinh 4-4. Lira chpn mpt trong hai du- an lpi trir nhau
M o ta duang N P V cua ca 2 du an tren mot do thj, 2 duang nay cat
nhau tai mot diem, neu nhu ty le chiet khau sir dung lan han ty le chiet khau
tai diem do thi ta chon du an B, con neu nhu ty le chiet khau su dung nho
han ty le chiet khau tai diem cat thi ta chon du dn A .
T y le chiet khau tai diem cat co the dupe ti'nh bang IR R cua du an
trung gian (A -B ) hoac (B -A ) - tuc la h ifu cua cac luong tien tuang ung
cua 2 du an de ra du dn mai. Dong thu 3 vk thu 4 cua Bang 7.1. chi ra ket
qua ti'nh toan cua IR R cua ca 2 dvr an trung gian nay bang nhau vk bang
8,068%. C o nghia la neu nhu chi phi von la n han 8,068% thi ta chon du
an B. Con neu truang hap chi phi von nho han 8,068%, neu N P V duang
ta chon du an A.
c. Thoi gian hoan von
Thai gian hoan von la thai gian ma tong cac luong tien thu duac tir du
an du de trang trai von dau tu ban dau.
V f du ve sir dung chi tieu thai gian hoan von:
X em xet mpt du dn c6 dau tu ban dau la -$50,000. Cac luong tien lk
$30,000, $20,000 va $10,000 sau 3 nam dau tien. N guai ta co the viet ra so
lieu ve du dn nay nhu sau:
(-$50,000, $30,000, $20,000, $10,000)
Dau trir bieu hien mpt luong tien ra cua nha dau tu. Dau phay ngan
cach chi ra luong tien duac nhan vao nhung then diem khac nhau.

144
 Cong ty nhan dugc $30,000 trong nam thu nhat vd $20,000 trong
nam thu hai, tong cong hai nam dau bang dung dau tu ban dau $50,000.
Dieu nay co nghTa la cong ty da trang trai dugc het dau tu cua no trong 2
nam. Trucrng hop nay thoi gian thu hoi von la 2 nam.
Cac nha dau tu deu muon c6 thai gian thu hoi von dau tu ngan.
Trong mot so du an, cong ty gidi han so nam thu hoi von cho phep. Vf
du, vai du an A chi dugc cho nhan neu thdi gian thu hoi von khong vugt
qud 2 nam.
Quy tac su dung chi tieu thdi gian thu hoi von: chap nhan du dn co
thdi gian thu hoi von ngan han trong thdi gian cho phep.
Cdc van de nay sinh doi vdi thdi gian thu hoi von:
• Trong tfnh todn khong tfnh den gid tri thdi gian cua tien
• Khong quan tam den cdc luong tien sau thdi gian thu hoi von
• Khong co tieu chuan ro rang de lira chgn
Mot so nha phan tfch dau tu cdn su dung mot chi tieu thdi gian hoan
von sau khi da tfnh den yeu to thdi gian cua cdc luong tien. Chi tieu nay
dugc goi la thdi gian thu hoi von co tfnh chiet khau. Thuc chat day la viec
tfnh todn thdi gian thu hoi von can cu theo gia trj hien tai cua cdc luong tien.
Tuy nhien phuang phdp nay van mac phai nhugc diem co ban cua chi tieu
thdi gian hoan von vi no khong quan tam den cdc luong tien sau thdi gian
thu hoi von. Vd do vay co the bo qua cdc co hoi dau tu tot.
d. Thu nhap ke todn binh qudn (AAR)
Thu nhap ke todn binh quan dugc tfnh bang lgi nhuan binh quan cua
dir an chia cho gia tri so sach ke toan binh quan cua d u an. T h u a n g chi tieu
lgi nhuan dugc tfnh la lgi nhuan rong. Cong thuc tfnh nhu sau:
L&i nhuan rong binh q u in
AAR = ----------------------------------------
Gia trj ke toan binh quan

Nhugc diem cua chi tieu:

• AAR su dung thu nhap ke todn va gid trj so sach cua dau tu, chu
khong phai luong tien nhu NPV.
• AAR khong tfnh den yeu to thdi gian trong tfnh todn.
• AAR khong co tieu chuan de lira chgn.

145
 e. Chi so kha ndng sinh lai (PI)
Chi tieu nay con dugc ggi lk ty so lgi fch - chi phf la ty le giua gia tri
hi?n tai cua cac luong tien du dn mang lai va gia tri cua dau tu ban dau. Chi
tieu nky phan dnh 1 $ dau tu se mang lai bao nhieu $ gid tri. Neu PI Ion hon
1 c6 nghTa lk du dn mang lai gid tri cao hon chi phf vk khi d6 c6 the chap
nhan dugc.
Uu diem cua chi tieu:
• Chi tieu nky c6 quan he chat che vdi chi tieu NPV, thudng cung
dua tdi mgt quyet dinh nhu su dung chi tieu NPV.
• De hieu va de dien dat.
Tuy nhien, do chi tieu chi dua lai so tuang doi nen kho su dung trong
mgt so trudng hgrp, vf du nhu l\ra chgn hai d\r dn loai tru nhau.

146
 t i Tk h Q a

Tai chmh doanh nghiep, von trong doanh nghiep, huy dpng von cua
doanh nghiep, tai san co dinh, tai san luu dpng, du an dau tu, gid tri hien tai
cua dy an,...

CAU HOI ON TAP

1. Von vd vai trd cua von trong hoat dong kinh doanh cua doanh nghiep?
2. Cdc nguon von vd cdc phuong thirc tao von cita cdc doanh nghiep?
3. Tdi san co dinh vd qudn ly tdi san co dinh cua doanh nghiep?
4. Khau hao tdi san co dinh cua doanh nghiep?
5. Tdi san luu dong vd qudn ly tdi san luu dQng cua doanh nghiep?
6. Cdc phuong phdp chu yeu trong danh gid d u dn dau tu cita
doanh nghiep?

147
 Chicffng 5

TIN D yN G

Md ta npi dung chinh

C6 th i ndi tin dyng lk san pham cua sy phat trien xa hpi va ra dcri mQt
cach tat yeu. Nen kinh te ngay cang phdt trien, cac hinh thuc tin dung cung
theo d6 phat trien da dang vk phong phu theo. Mdi quoc gia vdi dac diem
kinh te, chmh tri xa hpi khac nhau, viec van dyng cac hinh thuc tin dung
nhu the nko de phu hpp nham tao von vk su dyng von c6 hipu qua gdp phan
phdt trien kinh te lk vo cimg quan trQng. Trong chucmg nky chung ta se
nghien cuu ve cdc van de dd.
M yc dich nghien ciru
- Giup sinh vien nam duQrc ban chat vk sy phdt trien cua cdc quan he
tin dyng.
- Lkm ro vai trd cua tin dyng trong nen kinh te.
- Nhung loai hinh tin dyng chu yeu trong cdc hoat dQng kinh te.

5.1. N G U O N G O C V A B A N C H A T T I N D y N G
5.1.1. Su- hinh thanh
Cd the ndi tien t? vk tin dyng gan nhu cd ljch sir phat sinh, ton tai vk
phdt trien dong thdi. Cung nhu tien tp, cdc quan hp tin dyng phdt trien tir
thap den cao, tir dan gian den phuc tap vk timg budc dupe da dang hoa theo
sy phdt trien cua nen kinh te thj trudng. Hinh thuc tin dung dau tien duac
bieu hipn dudi hinh thuc vay muqm.
Trong xa hQi trudc day, chu yeu lk trong che d<? chiem huu no 1? vk
phong kien, vipc cho vay tap trung chu yeu vko nhung ngudi cd tien vk cua
cai nhu dja chu, chu don dien. Hq c6 the cho vay bang tien hoac dudi dang
tki san vdi mQt muc gid “cdt co”. Hinh thirc tra cd the tra bang hipn vat,
bang tien, tham chi' lk bang sue lao dQng. Nhung ngudi ngh6o khong cd
cdch nko khde neu can van phai chap nhan de vay. Tham chi' viec cho vay
nky giong nhu hinh thuc “ep buQc” . Vi vay d thdi ky dau hinh thirc nky
dupe hieu lk quan he tin dyng nang lai. Xa hoi ngay cang phdt trien, hinh
thuc tin dyng nky dan xda bo. Tuy nhien hipn nay d mQt so vung sau viing

148
xa hoac nhung noi chua co su kiem soat chat che cua nhk nuac van ton tai
hinh thuc tin dung nky.
5.1.2. Ban chat tin dung
Nen kinh te ngay ding phat trien, cac hinh thurc tin dung cung theo d6
phat trien ngay cang da dang han. Moi loai hinh co the bieu hien khac nhau
nhung ban chat deu phan anh mot ben la nguai cho vay, con ben kia la
nguai di vay. Quan he giua hai ben dugc rang bugc bai ca che tin dung va
phdp luat sa tai.
Nhu vay cd the hieu ban chat tin dung la quan he vay muon dua tren
nguyen tac hoan tra vk co lai suat. Trong quan he tfn dung nguai cho vay chi
nhudng quyen su dung von cho nguai di vay trong mpt thai gian nhat dinh chu
khong nhudng quyen sa huu vk nguai di vay phai hoan tra cho nguai cho vay
khi den han da thoa thuan.

H O P 5.1 - TIN DUNG D EN -

Tin dyng den c6 the hieu la tin dyng phi chinh thuc, n im ngoai khuon kho
hoat dpng cua h£ thong ngan hang va khong tuan theo cac quy dinh cua phap
lu$t v i hogt dQng tin dyng, ngan hang. Khac vdi cong ty tai chinh cung cho vay
tin c h ip vdi lai s u it rat cao nhung co nhung rang bugc nhat djnh nhu ngudi vay
phdi chirng minh dirge thu nhap, co cong dn vigc lam, co myc dich sir dyng von
ro rang, vdi mon vay ldn nhu mua xe may hg cung n im g iiy td xe cua ngudi
vay, tin dyng den chi c in biet nha cua cua con ng la co t h i cho vay. Hg khong
can biet ngudi vay sip dyng tien lam gi cQng nhu thu nh£p co du de tra ng hay
kh6ng. Trong thyc te nhung ngudi tim den tin dyng den h iu het Id ngudi
ngheo, khong co tai san the c h ip , co nhu c iu can gap mgt khoan tien nao do
nhung khong du dieu kien de tiip can nguon von ngan hang. Thu tyc cho vay
cua cdc dudng day tin dyng den kha don gian, tign lgi nhung in chua trong do
khOng It chlSu lu a bjp m i nguCri vay n g khdng de ddng phdt hipn. 119 qua cua
vay nong khong chi la lai s u it “c lt co”, ma con co the d in tdi nhieu hg lyy khac
nhu bj cudn g doat tdi san, b it giu ngudi trdi phap lugt, c6 y gay thuang tich...
Do quy djnh phdp luat hign nay chua ro rang nen cac d6i tugng cho vay
dang tin dyng den d i dang lach b in g nhieu cach. O i chung minh cho vay n£ng
lai c in h$i du hai y iu to: lai s u it cao hon muc quy djnh, dong thdi phai Id hoat
dgng co tinh c h it chuyen nghigp, chuyen b6c Igt, lgi dyng hoan canh kh6 khdn
cap bdeh cua ngudi di vay d i b6c Igt, thu lgi b it chinh. Tinh c h it chuyen b6c Igt
the hi£n d chS ngudi pham tgi thyc hign hdnh vi cho vay lai ndng nhieu lin ,
n h iiu ngudi, l iy vigc cho vay lai n$ng lam mgt nghe kiem s6ng vd Id thu nhdp
chmh. Vigc chirng minh h$i dii t it ca cdc d iu hi£u tren Id khong h i d i ddng do
doi tugng chuyen cho vay khong dai gi ghi s6 sdeh chirng tir ro rdng.

149
 HOP 5.2- KlM TlN d u n g DEN BANG TlN d u n g Tieu DUNG
Theo s6 li$u th6ng ke cua tin g eye cdnh sdt ph6ng ch6ng t§i phgm mSi
nam c6 khodng 1500 vy vd tin dyng den, tire m5i ngay c6 hen 4 vy xdy ra. Vi$c
cho vay vdi lai s u it cao khong c6 s y bdo ddm cua phdp lu$t d6 d in den cdc
trum ng ty y gidi quylt, xi6t ng, cudng dogt tdi sdn, b it gii> ngu,6’i trdi phdp lu£t
d in d in nhilu hdu qud ti§u eye. Tin dyng den co d it s in g vd phdt triln nd r$
chinh vi ngudi ddn c6 nhu c iu si> dyng cdc khodn vay tieu dung r it ldn. Do d6
c in c6 hudng xi> ly, gidi t la dupe nhu c iu ndy b in g cdc ng u in cung c ip v ln
khde, ty k h ic tin dyng den se tieu b iln vd bj dao thdi d in .
Ben cgnh vi$c nang cao nh$n thuc cua ngudi dan v i tin dyng den, nhgn
thuc v l phdp lu$t d l ty minh phong trdnh, cdch tot n h it d i ngSn ch#n tin dyng
den theo cdc chuydn gia c6 hai hudng xu ly:
MQt li, c in tgo c a hQi d l ngudi ddn tiep c£n vdi tin dyng chinh th in g tu
h$ th in g NHTM, ngdn hdng chinh sdeh tire Id c h u y ln tin dyng den sang tin
dyng ngdn hdng, tdng khd ndng tiip c$n v in d in tung hQ dan, de cdc chinh
sdeh tin dyng cua m li ngan hdng di vdo thyc thi.
Hai la, Id t|p trung phdt triln thj trudng djch vy tai chinh tieu dung qua do
mang tdi cho ngudi ddn nhilu han cdc c a hpi tiip c$n vdi cac goi vay tdi chinh.
Theo ong N guyln Thanh Toai, Ph6 T in g Gidm d ie N H TM CP A Chau: Tin
dyng den bung phdt mgnh Id do nhu c iu c in tien m§t c ip bach cua khach hang
nhung vl hp khong c6 tdi sdn bdo dam, khong c6 ljch si> tin dyng vd khong du
d ilu ki$n d i vay ngdn hdng. VI t h i cdc cong ty tdi chinh nen chuyen nghigp h6a
v i cdc chuang trinh cho vay trd g6p vdi lai s u it phu hgp d l tgn dyng thj trudng
d iy tiim ndng ndy.
Khi cdc djch vy tin dyng tieu dung phdt triin mgnh, m d ra c a hpi tiip
c$n v in cho n h ilu nhdm d ii tuang, n h it Id nh6m thu nhgp thap thi cung
d in g thdi Idm gidm mgnh nhu c iu vay tin dyng phi chinh thde. Ngodi ra cdn
c6 tdc dpng kich c iu mua sdm hdng h6a, luan c h u y in d u p e dong v ln trong
n ln kinh t l

5.1.3. Vai tro cua tin dyng

Thir nhat, lk cau noi luan chuyen von vk dap ung nhu cau von trong
n8n kinh te. Be san xuat hkng hoa lien tyc vk nhjp nhang, ckc doanh
nghiep thudng phai bao dam du 1 lugng von nhat djnh de dau tu vk mua
nguyen vat li?u. Do vay tiem lye ve von doi khi khong bao dam khiSn
doanh nghi?p phai di huy dpng. Luc nky, thong qua hoat dpng tin dyng
doanh nghiep c6 the tiep can dupe nguon von vay de thyc hien myc tieu
kinh doanh cua minh.

150
 M a t khac, tin dpng con lk cau noi giua tiet k ie m va dau tu. N 6 lk d§ng
l\re k ic h thi'ch tiet k ie m dong thai la phuang tien dap ung nhu cau ve von
cho dau tu phat trien.

Thir hai , huy dpng tap trung von thuc day su phat trien k in h te.
B e phat trien k in h te ddi hoi eke quoc gia phai e6 mot nguon von dau
tu lan. T u y theo nuac phkt trien hay dang phkt trien ma nguon von nay dugc
sir dung hoac huy d$ng de su dyng v a i nhieu cdch khac nhau. N g a y nay do
nSn k in h te m d va hoi nhap nen v i? c tim nguon von cd the lan rgng ca quoc
te. T u y nhien, de co 1 lu g n g nguon von la n de dau tu phat trien k in h te,
cong nghiep h6a hien dai hoa dat nu a c thi viec su dung cac quan he tin dung
trong vk ngoai nua c m a i co the dap ung du gc nhu cau nky. B a i quan he ti'n
dpng se tap trung huy dong moi nguon von nhan roi trong nen k in h te vk
phan bo cho vay.

Thir ba, g6p phan cai thi?n cuqc song cua dan cu.

T ro n g dan c u co phan thknh cac tang ldp v a i m uc song va thu nhap

khac nhau. B o i vd i nhung ngudi co thu nhap thap, doi khi nha nude phai cd
chi'nh sach ho trg thong qua hinh thuc tin dung (nhu cho vay uu dai san xuat,
uu dai mua nha, phuang ti?n di lai...). V e nguyen tac ngudi vay van phai hoan
tra la i vk goc. T u y nhien, dugc nha nude uu dai ve lai suat, thdi han, phuang
thuc vay nen nhieu ho dan cd the tiep can dugc hinh thuc vay tin dyng ho trg
nky, gop phan cai thien vk nang cao cuqc song cua minh.

5.2. CAC HINH T H lfC TIN D yN G

5.2.1. Tin dung ngan hang
a. K hai niem
T in dung ngan hkng 1a quan he tin dung bang tien te g iu a mot ben lk
ngan hkng vk mpt ben la chi'nh phu, ckc td chuc kin h te vk dan cu trong vk
ngoai nude v d i nguyen tac thoa thuan vk cd hoan tra ca goc vk lai.

H o at dgng tin dung la hoat dQng truyen thdng va vd cung quan

trQng ddi v d i m oi ngan hang b d i nd m ang den lg i nhuan ch u yeu cho
ngan hkng. B o dd ngan hkng luon luon c o i trQng v i| c bao dam an toan vk
h i? u qua tin dung.

T in dung ngan hkng phai dua tren hai nguyen tac dd lk thoa thuan
ho kn tra goc vk lai. B ie u nky xuat phat tir dac diem nguon von hoat dong

151
cua ngan hdng d u g c hinh thdnh chu yeu la tu nguon ben ngodi, nguon von
chu sa huu trong ngan hdng c h i chiem ty le nho trong c o cau.
b. Phan loai tin dung ngdn hdng
• Phan loai theo thai han tin dyng
- T in dyng ngan han: ld khoan tin dyng d u a i 1 nam vd du gc sir dyng
de bo sung sy thieu hyt tam thai von luu dpng cua doanh nghiep hoac c6 the
nham m yc d ich sinh hoat cua gia dinh.
- T in dyng trung han: ld khoan tin dyng c 6 th a i han tir 1 - 3 nam (tiiy
theo mot so quoc gia co the 1a 1 - 5 nam). L o a i tin dung ndy thuang de cung
cap, mua sam tdi san co djnh, cai tien vd bien do i k y thuat, m a rpng vd xay
dung cong trinh nho co thai han thu hoi von nhanh.
- T in dyng dai han: la khoan tin dung co th a i han tir 3 nam tra len (tuy
tim g quoc g ia quy djnh, c 6 the tren 5 nam hoac 10 nam ). L o a i tin dung nay
dung de cung cap von cho xa y dyng c a ban nhu dau tu xa y dung cac doanh
nghiep m a i, cdc cong trinh thupc c a sa ha tang, ca i tien vd mcr rpng san xuat
kin h doanh c 6 quy mo lan.
T in dyng trung vd ddi han dugc dau tu de hinh thanh von co djnh vd
mgt phan bo sung cho von lu u dpng.
• Phan loai theo m yc d ich su dyng v6n
- T in dyng tieu dung: ld hinh thuc danh cho cd nhan co nhu cau mua
sam tdi san p h yc v y cho sinh hoat gia dinh.
- T in dyng cho san xuat kin h doanh: 1a lo a i hinh tin dyng ddnh cho
nhung c a s a san xuat, k in h doanh nhdm m uc d ic h ho trg thuc day san xuat
k in h doanh nh u mua sam thiet bj mdy m6c, cung cap von lu u dong.
• Phan loai theo tdi san bao dam
- Tin dyng e<5 tdi sdn bdo ddm: Dya tren nguyen tdc cdc bao dam nhu
cam co, the chap hay co su bao lanh cua mpt ben thu ba. Ngan hdng se nam
giu tdi san cua nguai vay de co thi xu ly vd thu hoi ng khi ngucri vay khong
thyc hien dugc cdc cam k it da thoa thuan trong hgp dong tin dyng.
- T in dyng khong c6 tdi san bao dam: T in dyng k ho ng c6 tdi san cam
co, t h i chap hay khong c 6 s y bdo lanh cua n g u a i thu ba.
• Phan lo a i dya vdo hinh thuc tin dyng
- C h o vay: ld v iec md ngan hdng cam ket cap m ot khoan tien cho
khdch hdng v a i nhung rdng bugc khdch hang se ph ai hodn tra goc vd la i theo
dung quy din h cua hgp dong tin dyng da ky.

152
 - C h i lt khau: la v ie c m i ngan h in g dung m ot khoan tien tu a n g urng
tren g ia y ta c6 g ia m a khach h in g mang den tru d i khoan ph f va lg i nhuan
cu a ngan h in g de m ua la i g ia y ta co g ia do tir khach hang.

- C h o thue t i i chfnh: l i v if c ma ngan hang cam ket m ua v i cho thue

la i m ay m 6c thiet bj, p h u a n g tien van tai... theo yeu cau cua kh a ch h in g .
T ro n g th a i gian cho thue thi ngan h in g van la chu s a hiru cua t i i san v i
khdch h in g phai co ng hia vu tra tien thue.

- B ao lanh: l i v ie c m i ngan hang cam ket se thuc h i?n nhung nghTa vu

t i i chfnh thay cho khach h in g (ben d u g c bao lanh) cua m inh k h i kh a ch h in g
k h o n g du kha nang thuc hipn d u g c nghTa vu t i i chfnh cua m inh.

c. Dac diem cua tin dung ngdn hdng

• H u y dong vo n v i cho vay deu d u g c thuc hien d u a i h inh thuc tien te

D a c diem de nhan thay ro nhat cua hinh thuc tin dung ngan h in g chfnh l i
doi tugng tien te. N gan h in g thuc hien viec huy dong v i cho vay du a i hinh
thuc bang tien. Tat ca cac ca nhan, doanh nghiep co tien n h in roi deu co the giri
tai cdc ngan h in g . D on g thai cac doanh nghiep du l i doanh nghiep san xuat hay
thuang m ai dich vu, du doanh nghiep nha nuac hay tu nhan, du doanh nghiep
la n hay nho v i cdc doi tugng cd nhan khac khi c6 nhu cau vay von deu co the
tiep can hinh thuc tin dung n iy . V i von vay bang tien nen cdc do i tugng vay c6
the sir dung nguon von n iy cho tat ca cdc muc dich hoat dong k in h doanh cung
nh u trang trai trong cuoc song. D a y l i hinh thirc tin dung pho bien trong cdc
nen k in h te hien nay.

• C d c ngan h in g dong v a i tro l i to ch u c trung gian trong qua trinh huy

dgng v i cho vay.

C i c n g in liin g d u g c vf l i e ic liu u g gian cliu yfin n h in lie n g u i v i cho

vay. D a y cung chfnh l i cdc hoat dong chuyen m on hoa cua cdc to ch u c n iy .
L i trung gian tin dung, cdc ngan h in g da g iu p cho qua trinh van dong cdc
ddng von trong nen k in h te m gt cdch co hi?u qua. G iu p cho n g u a i c 6 nhu
cau tiet k ie m cung n h u dau tu co c a hpi sir dyng dong tien m pt cdch hieu
qua han. T h y c te trong cdc lo a i hinh to ch u c trung gian, trung gian t i i chfnh
l i ngan h in g n g iy c in g dong v a i tro to la n v i phdt trien m anh m e a hau het
t it c a cac nuac.

• Q ud trinh van dong v i phdt trien cua tin dung ngan h in g dpc lap
tu a n g doi v a i su van dong v i phdt trien cua qud trinh tdi san xuat xa hoi.

153
 N g u 6 n v 6 n tin d y n g vo cung quan trp n g vd k h o n g the th ie u tro ng
qud trin h tdi san x u a t xa hQi. N e n k in h te cd n g phat trie n , nhu cau v o n
cu n g phdt trie n vd da dan g theo. V i d y , hd ng h 6 a san xuat vd lu u th o n g
lorn th i nhu cdu v o n c u n g se tang theo de ddp u n g san xuat hdng h6a.
T r o n g so d 6 c 6 thS p h a i nhcr ca y den n g u o n v o n tir tin d u n g ngan hdng.
M a t khde n g u o n v o n nd y c 6 the d u p e sir d y n g tro n g tru a n g h g p ddp u n g
v o n nhdm k h a c p h y c n h u n g k h 6 k h a n do ru i ro v a nQf, do n h u n g yeu cau
bat buQC theo lu a t djnh.

d. Vai trd cua tin dung ngdn hdng doi vai su phdt trien cua nen kinh te

• D o i v a i nen k in h te

T ro n g nen k in h te lu o n c 6 h a i n h 6 m nhu cau ld n g u a i c 6 v o n vd

n g u a i can vo n. M o i n h 6 m nhu cau ndy deu c 6 m y c d ic h sir du n g vo n
khde nhau. N g u a i co v o n ben canh dau tu s in h la i tu n h u n g hoat dong
dau tu hQ c 6 n c 6 the c6 nhu cau tie t k i? m la y la i. N g u a i can v o n c6 y
tu a n g k in h d o an h n h u n g t h ilu von. N g a n h a n g v a i hoat d p n g tin d u n g lu c
nay se phdt h u y v a i tro ld trun g tam lu a n c h u y e n v o n g iu a ca c ch u the
tro n g nen k in h te. C d c doanh n g h ie p k h o n g p h a i lu c ndo cu n g c6 d u von
de m a rp n g hoat dQng k in h doanh, cd c ca nhan k h o n g p h a i lu c ndo cung
c6 s i n tie n de m u a sam trang th ie t b j vd d o d u n g p h y c v y nhu ca u cd
nhan. T in d u n g n g a n hd ng se g iu p cdc c h u the c 6 c a h o i dat d u a c m uc
d ic h c u a m in h , tang tin h h i? u qua tro n g su d u n g vo n g 6 p phan thuc day
phdt trie n k in h te.

• D o i v a i ngan hdng

B a n than cdc ngan hdng th u a n g m ai c h in h Id cdc doanh nghiep. D o

vay m y c d ic h ch fn h ld hoat dQng v i lgri nhuan. N g a y tir k h i sa khai, hoat
dgng tin d y n g d u g c c o i ld hoat dong ra d a i dau tien cua ngan hdng. D e n nay
du nen k in h te phdt trien v u g t bac, h? thong ngan hdng h if n dai, djch vu da
dang nh u n g c 6 the n 6 i hoat dgng ch in h vd m ang la i nhieu lg i nhuan cho
ngan hdng van ld hoat dp ng tin dyng.

• D o i vori khdch hdng

T in d y n g ng an hdng ddp u n g k jp th a i ve nhu cau v o n vd su dung

v o n c u a k h a c h hdng. Vdri rat nhieu uu d ie m n h u an todn, thuan ti?n,
nhanh c h 6 n g , de tie p can vd c 6 k h a ndng ddp u n g d u g c nh u cau v o n la n ,

154
tin dung ngan h in g thoa man dugc nhu cau von da dang cua khach hkng.
Tin dyng ngan h ing giup cdc n h i dau tu nam bat dugc nhung ca hgi kinh
doanh, doanh nghiep c6 von de m d rgng san xuat, cac cd nhan c6 du
kha nang tii chi'nh de trang trai c ic khoan chi tieu nang cao chat lugng
c u q c song.

HQ P 5.3 - H O M E CRED IT VI$T NAM

VA LlNH V l/ C TIN D gN G C A NHAN

Nhung n im gan day, s y gia tang trong vay tieu dung c i nhan da d in den
s y canh tranh trong hang logt nhCrng djch vg du gc cung cap bai c ic ngan hang
thirang mgi. S y ra dOi cua c ic cong ty cho vay c i nhan b it d iu manh nha b
Vi$t Nam v i dgt dirge n h iiu con s6 in tugng. Trong s6 c i c cong ty do, Home
Credit Vi£t Nam dirge d in h g i i l i mQt trong nhung cong ty co uy tin trong ITnh
v y c tin dyng c i nhan n iy .
D irg e th in h Igp v io nSm 1997 tgi Cgng hoa C zech , tgp d o in Home
Credit hi$n dang d in d iu thj trir6ng t ii chinh tieu dung v^i tong t ii s in 8,8 ty
Euro. T ir sau khi th in h lip , Home Credit da p h it triin mgnh me d khu v yc
Trung v i Dong Au, Kh6i thjnh virgn g chung c ic qu6c gia d§c l^p, v i chau A.
Hign tgi, 53.900 n h in vien cua t$p d o in dang phyc vy han 41 tri$u k h ic h
h in g tren to in c iu . Cong ty t$p trung p h in khuc cho vay k h ic h h in g c6 nhu
c iu mua h in g l iu b in ; cung c ip c i c khoan vay cho k h ic h h in g mdri lin t ii
cung cap hgn mire tin dyng h o ic cho vay qua the tin dyng cho c i c k h ic h
h in g cu. Dong thai, Home Credit cung da th in h cong trong vigc cung c ip
djch vy cho vay tieu dung tin chap thfing qua c i c hg th6ng b in le cho doi
tirgng k h ic h h in g c6 chon Iq c .
Vdi 5 nam hogt d$ng tgi Vi$t Nam, doanh nghigp n iy c6 s6 n h in vien len
tgi 8000 n g u d i, m a rpng mgng lirai r$ng k h ip a 63 tinh th in h vdi 5000 diem
b&n v& doanh thu <3gt <Juvc Id 25.000 ty d6ng. C u ng v d i nhCrng con oo 6n tu v n g
neu tren, nam 2015, Home Credit da dugc danh higu “G iao djch tot nhat nam
2015” do Tgp chi FinanceAsia binh chQn.

155
 H O P 5.4 - C H O V A Y SAN X U A T KINH DOANH
CClA C A C N H TM CP NAM 2011- 2013

Dan vj tinh: tri$u dong

2011 2012 2013
:x
g.
to

Cho vay Cho vay Cho vay .

Tong d im y Tong di/ ny
SXKD SXKD SXKD
.. _
Vietinbank 240,646,598 293,434,298 283,469,398 333,355,998 317,748,411 376,288,914

BIDV - 293,937,098 - 339,923,697 - 391,035,114

Vietcombank 111,547,399 209,417,598 125,865,399 241,167,298 157,469,206 274,314,210

Sacombank 53,120,100 80,539,499 62,782,100 96,334,399 66,555,402 110,565,804

Eximbank 55,680,700 74,663,299 48,454,100 74,922,299 54,336,102 83,354,303

SC B 25,373,135 66,070,088 19,075,588 88,154,899 16,979,041 89,003,702

MB - 59,044,837 64,247,576 74,478,563 74,404,097 87,742,918

ACB - 102,809,199 - 102,814,799 61,642,902 107,190,004

Techcombank 41,246,551 64,107,806 41,402,143 69,299,152 49,614,659 74,134,412

SH B 19,951,578 29,161,851 40,682,284 56,805,301 56,766,643 76,363,378

Maritime Bank 34,163,000 37,752,900 27,428,700 28,943,700 22,517,601 27,409,301

LienVietPostBank 1,022,293 12,757,139 59,822 22,991,681 11,101 29,548,006

V P Bank 12,237,027 29,183,643 19,162,403 36,903,305 29,523,833 52,474,125

TPBank 2,768,988 3,664,471 3,199,113 6,083,030 7,467,919 11,925,991

SeABank 14,036,795 19,641,058 14,015,201 16,694,447 18,231,628 20,928,781

DongABank 32,170,934 44,003,078 37,546,464 50,650,056 37,292,270 53,048,988

ABBank 14,881,600 19,915,500 13,489,700 18,755,800 15,845,301 23,646,701

VIB - 43,497,200 - 33,887,200 20,237,301 35,238,601

Southern Bank - 35,338,516 31,657,847 43,633,578 26,746,301 28,480,001

Ocean Bank - 19,187,100 23,757,800 26,240,100 29,230,427 42,457,882

MDBank 1,056,098 3,186,303 1,549,756 3,717,008 823,189 3,919,511

MHB ■ 22,954,400 ■ 24,650,700 - 26,893,601

O CB 7,713,000 13,845,700 11,146,900 17,238,800 13,299,800 20,179,001

PG Bank - 12,112,037 11,057,674 13,787,373 11,810,758 13,866,697

VietCapital Bank ■ 4,380,300 - 7,781,837 ■ 10,033,509

Ngudn: Bankscope

156
5.2.2. Tin dung thinmg mai
a. Khai niem
Tin dung thuomg mai la quan he tin dung thong qua viec mua ban chju
hkng hoa giua cac doanh nghiep hoac cac nha san xuat kinh doanh.
Trong nen kinh te, dac biet la nen kinh te thj truang su da dang h6a
cac loai hinh doanh nghiep da keo theo nhieu hoat d§ng. Tuy nhien, khong
phai doanh nghiep nao cung co du nguon von de hoat dong kinh doanh.
b. Dac diem cua tin dung thuong mai
• Doi tugng cua tin dung thuong mai la hang hoa. Nghia la von cho
vay cdn ton tai duai dang hang hoa, la mot b<? phan cua von san
xuat chuan bi chuyen hoa thanh tien chu chua phai la tien nhan roi.
Do vay pham vi dp dyng tin dung nky hep han tin dyng ngan hkng.
• Nguai di vay vk nguai cho vay deu 1a cac doanh nghiep true tiep
tham gia vko qua trinh san xuat vk luu thong hkng h6a. Trong quan
he nky, nguai cho vay 1a nguai ban chju, la chu ng. Con nguai di
vay 1a nguai mua chju, la con ng.
• Khoi lugng ap dyng cua tin dung thuang mai thuang nho. Bai vi 1a
hinh thuc ban chju nen cac doanh nghiep khong the ban chju toan
bQ san pham mk chi bkn chiu mpt phan, phan c6n lai phai thu tien
ngay de tiep tuc san xuat kinh doanh.
• Thai gian ap dyng cua tin dung thuang mai ngan vi 1a hinh thuc tin
dung dya vko viec mua ban chiu hkng h6a nen khi thuc hien, nguai
ban chju chi ban chiu trong thoi gian ngan han, khong c6 bkn chju
dai han nham thu hoi von ve de quay von g von dap u ng nhu cau
san xuat kinh doanh lien tuc. Do vay, e6 the noi day lk dac diem
rieng biet cua hinh thuc tin dung thuong mai khac vai cac hinh
thuc tin dyng khac 1a cho vay vai thoi han da dang, ngan han,
trung han vk dki han.
De bao dam ngudi mua chiu tra ng dung han, ben canh sy tin tuang
nguai ban chju cdn d&i hoi phai co chung cu phap ly, do chmh la ta giay
chung nhan quan he mua ban chiu. Giay nhan nky c6 the do chu ng lap de
doi tien hoac do con ng lap de cam ket tra tien, d6 goi lk thuong phieu.
Thuong phieu dugc coi lk cong cu cua tin dung thuong mai.

157
 Dac diem cua thucmg phieu:
- Tfnh triru tugng: tren thucmg phieu khong ghi cy the nguyen nhan
phdt sinh khoan ng md chi ghi thong tin ve so tien phai tra, thai han tra va
nguai tra tien.
- Tfnh bdt buQc: quy djnh nguai tra tien phai thanh todn cho nguai thy
huang dung han, khong dugc ph6p tir choi hodc tri hoan vi?c tra tien bdng
bat cu ly do gi.
- Tfnh luu thong: thuang phieu dugc chuyen nhugng tu nguai thy
huang sang nguai khde bdng phuang phdp ky hau, n6 c6 the chuyen h6a ra
tien khi mang den ngan hdng xin chiet khau hoac cam co. Tfnh chat ndy
khien thuang phieu tra thdnh mQt loai phuang ti?n thanh todn thay cho tien
trong thcri gian hi?u lyc vd m |nh gid thuang phieu.
* Dya tren ca sd nguai lap, thuang phieu bao gom hai hinh thuc:
Hoi phieu: do ngudi bdn chju l§p, ySu cau ngudi mua chju tra s6 tien
ng vdo mQt thdi gian vd d mQt dja d iem nhat djnh cho ngudi thy hudng.
Lenh phieu: do ngudi mua chju lap, cam ket tra mQt so tien xdc dinh
trong mQt thdi gian vd d mQt dja diem nhat djnh cho ngudi thy hudng.
* Dya tren ca sd phuang thuc chuyen nhugng, thucmg phieu gom ba
hinh thuc:
+ Thuang philu vo danh: ld loai thuang phieu khong ghi ten ngudi
thy hudng.
+ Thuang phieu dfch danh: ld lo^ti thuang phieu c6 ghi tSn ngudi
thy hudng.
+ Thuomg phieu ky danh: ld loai thuang phieu c6 ghi ten ngudi thu
hudng vd c6 quyen chuyen nhugng.
Ngdy nay do nhu cau xuat nhap khau hdng h6a ngdy cdng phdt trien,
hoat dQng tin dyng thuang mai quoc te cung theo d6 md phdt triln theo. C6
3 loai tin dyng thuang mai nhu sau:
- Tin dyng thucmg mai cap cho nhd nhap khau ld loai tin dyng do
ngudi xuat khau cap cho ngudi nhap khau de day manh xuat khdu hdng
h6a. Tin dyng xuat khau dugc cap dudi hinh thuc chap nhan hoi philu vd
m d tdi khoan.

158
 - Tin dyng thuang mai cap cho nhk xuat khau la loai tin dung do
ngudi nhap khau cap cho ngudi xuat khau de nhap hang thuan lgi. Hinh
thuc ton tai cua loai tfn dung nay lk tien ung trudc de nhap hang.
- Tfn dung nha moi gidi cap cho ngudi xuat khau vk nhap khau. Cdc
ngan hkng thuang mai ldn thudng khong cap tfn dung true tiep cho cac nha
xuat nhap khau ma thong qua nhk moi gidi, loai hinh nky su dung rong rai d
cdc nude Anh, Due, Bi vk Hk Lan.
c. Vai trd cua tin dung thucmg mai
♦ Tiet kiem chi phf vk luu thong tien te
Trong hoat dong kinh doanh, cdc doanh nghiep c6 the khong du von de
mua nguyen vat lieu san xuat mQt cach lien tuc. Luc nky viec mua ban chiu
giua cdc doi tac se giup doanh nghiep vk nhung nhk kinh doanh tam thdi c6
dugc luQrng hkng vk nguyen vat lieu de dua vko hoat dgng san xuat kinh
doanh. Dieu d6 khien cho doanh nghiep khong bj gian doan trong qud trinh
san xuat cung nhu ban hkng, 1km giam dang ke chi phf trong qud trinh hoat
dQng vk day nhanh qud trinh luu thong tien t?.
Viec mua ban chiu da giup doanh nghiep va nhung nhk kinh doanh tam
thdi co dugc lugng hkng vk nguyen vat lieu de dua vko hoat dong kinh doanh.
Dieu d6 khien cho doanh nghiep khong bi gidn doan trong qud trinh san xuat
cung nhu bdn hkng, 1km giam ddng ke chi phf trong qud trinh hoat dQng (thieu
von, vay mugn, lai suat...) vk day nhanh qud trinh luu thong tien te.
♦ Day nhanh toe dQ chu chuyen hkng h6a
Trong hoat d Q n g kinh doanh, viec tieu thy va day nhanh toe dQ chu
chuyen hkng h<5a lk dieu mk bat ky doanh nghiep vk nhk san xuat nko cung
hudng den. Trong thyc te c6 nhieu doanh nghiep du da ve v6n nhung cung
c6 nhung doanh nghiep gap kh6 khan. Dieu d6 se can trd qud trinh san
xudt kinh doanh cua minh. Do vay tfn dung thuang mai xuat hien se giup
cho nhung doanh nghiep vk nhk kinh doanh day nhanh dugc toe dQ hkng
bdn, han che u dQng hkng h6a gay phdt sinh chi phf ton kho. Mat khac vifc
tao dieu kien mua bdn chju lan nhau c6n tao dugc cdc moi quan he trong
kinh doanh, lk dau moi phdt sinh nhieu hoat dgng kinh doanh giua cdc chu
the trong nen kinh te.
♦ Khuyen khfch san xuat kinh doanh
Tfn dyng thuang mai dya tren su tfn nhiem giua cdc nhk san xuat
vdi nhau. Trong th\rc te, cdc nhk san xuat thudng sir dung v6n tfn dung

159
thuang mai trong cdc trudng hgrp mua nguyen vat li#u, nhap hdng, tieu
thy san pham thay vi di vay ngan hdng vdi cdc thu tyc phuc tap, lai suat
cao. Trong nhung giai doan lam phdt, chfnh sdeh that chat tien te lam cho
ngu6n von den tay cdc doanh nghiep kh6 khan han thi tfn dyng thuang
mai vdi cam ket dan gian giua cdc doanh nghiep cung chi phf su dung
von thap lai ld bien phdp von toi uu cho cdc doanh nghiep, giup duy tri
san xuat kinh doanh.
5.2.3. T in dyng nha nu-dc
a. Khai niem
Tfn dyng nhd nude ld quan he tfn dyng giua Nhd nude vdi cdc tang
ldp dan cu hoac cdc to chuc kinh te, xa hgi trong va ngoai nude thong qua
hinh thuc phdt hdnh trdi phieu hay tfn phieu.
Thong thudng nhd nude se thyc hien di vay nham hai myc dfch chfnh:
(i) bu ddp tham hyt ngdn sdeh; (ii) chi tieu cua nha nude. Nhung quoc gia co
nen kinh te yeu hoac dang phdt trien, nhu cau di vay cua nhd nude c6 the se
cao nhdm dau tu phdt trien nen kinh te. Ngdy nay tfn dyng nhd nude phdt trien
da dang hon, nhd nude vira ld ngudi di vay vira ld ngudi cho vay. Du theo
khfa canh ndo thi tfn dyng nhd nude cung the hien vai tro quan ly vd thuc hien
chuc ndng nhiem vu cua nhd nude.
- Khi nhd nude di vay, thong qua cong cy: tfn phieu kho bac, trdi
phieu kho bac; trdi phieu c6ng trinh (do cdc dinh che tai chfnh nhd nude dai
dien phdt hdnh), trdi phieu dja phuomg, cong trdi.
Tuy theo myc dfch su dyng vd tfnh chdt thieu hyt nguon v6n md nhd
nude phdt hanh cdc cong cy ng khde nhau, thong thudng ld tfn philu, trdi
phieu, cong trdi... Ngodi ra cdn c6 cdc hinh thure vay muon khde thong qua
khe udc nhan ng hoac cdc hgp dong vay.
- Khi nhd nude cho vay thong qua cho vay dau tu, cho vay xuat khau,
bao lanh tfn dyng.
Nhd nude cho vay doi vdi cdc cd nhan, doanh nghiep vd cdc to chuc
kinh te tham gia dau tu san xuat kinh doanh thugc doi tugng khuyen khfch
phdt trien.
Cung nhu cdc loai hinh tfn dung khac, ngudi di vay cung phai thyc
hien nguyen tac tfn dyng ld hoan tra goc vd lai khi den han, tuy nhien lai cho
vay ld lai suat uu ddi, thudng thap han so vdi lai suat thi trudng.

160
 b. Dac diem cua tin dung nha nude
♦ Dugc nha nude bao dam kha nang thanh toan.
Tat ca nhung khoan vay do nha nuac trvrc tiep vay hoac bao lanh deu
dugc cam ket va bao dam hoan tra day du cho cac chu the cho vay. La dai
di$n cua chfnh phu, uy tfn cua moi nhk nuac trong vay mugn thudng rat
cao. Do vay tfnh an toan cua cac cong cu vay mugn do chfnh phu phat hanh
khd cao. Tuy nhien khong phai luc nko nhk nude cung thuc hien thknh cong
vifc vay mugn theo ca che tu nguyen. C6 the co luc nhk nude phai dung
quyen luc cua minh de ep bugc chu the cho vay. Trong trudng hgp nky tfn
dyng nhk nude dugc hieu 1a tfn dung bat bugc.
Nhk nude thuc hien cac khoan vay nham thuc hien chuc nang, nhiem
vy cua minh. Cac khoan von dugc huy dgng tir ckc ca nhan, to chuc kinh te
trong vk ngoai nude do nha nude tryc tiep vay hoac bao lanh deu dugc bao
dam hoan tra day du.
♦ Hoat dgng tfn dyng nha nude khong vi myc tieu lgi nhuan.
Myc dfch tfn dung nhk nude khong chi bii dap thieu hyt ngan sach
vdi cac khoan chi tieu mk c6n 1a cong cu tap trung nguon lyc tki chfnh
tham gia khuyen khfch, dieu tiet nen kinh te bao dam su phat trien ben
vung kinh te quoc gia. Do vay hoat dgng tfn dyng nky dugc hieu khong vl
myc tieu lgi nhuan.
♦ Doi tugng cho vay von tfn dyng nha nude dugc quy dinh, chi dinh
theo timg thdi ky.
Trong xa hgi c6 rat nhieu doi tugng chfnh skch can c6 sy quan tam
trg giup cua nhk nude. C6 doi tugng thugc chfnh skch trg cap, c6 linh
vyc dugc uu tien de dau tu phat trien nen kinh te. Tuy thuoc vko nen
kinh te cua moi nude mk ckc doi tugng uu tien uu dai cua nhk nude lk
khke nhau. Trong tirng giai doan cua nen kinh te, nhk nude se c6 nhung
quy dinh cy the cho ckc doi tugng nky cung nhu chfnh skch uu dai trong
cho vay von doi vdi hg.
Lk ckc doi tugng thy hudng thugc cac chuang trinh myc tieu cua
nhk nude, ckc chuang trinh nky nam trong chien luge phkt trien tong th i
kinh te xa hoi do nhk nude xkc djnh, chu yeu tap trung vko ckc ITnh vuc
kinh te then chot, can thiet, c6 tac dgng den tang trudng kinh te hoac ckc

161
doi tugng xa hQi can c6 syr dau tu cua nhd nuac de thuc hi?n cdc chinh
sdeh xa hQi. Vi ly do ndy nen doi tugng cua tin dyng nha nuac se thay
doi qua cdc thdi ky.
♦ Ldi suit cho vay tin dyng nhd nude ld uu dai do nhd nude quy djnh.
Doi tugng dugc hudng tin dyng nhd nude thudng 1a cdc doi tugng
chinh sdeh hodc cho vay cdc linh vyc uu tien phdt trien kinh te. B d i vay, lai
suat cho vay thudng dugc uu dai nham kfch thfch dau tu cung nhu thyc hifn
an sinh xa hQi cua nhd nude.
♦ Tfn dyng nhd nude rui ro han tfn dyng ngan hdng.
Bat ky mQt khoan tfn dyng ndo cung diu c6 rui ro. Tuy nhien do doi
tugng tfn dyng nhd nude ld cho vay theo chi djnh, thdi han cho vay ddi
(chiu tdc dQng dien bien kh6 ludng theo thdi gian nhu moi trudng phap ly,
tdc dQng khung hoang, tdc dQng thi trudng tdi chfnh tien t?...), dieu ki?n
cho vay thong thodng hern, moi trudng cho vay kh6 khdn vd phai gan vdi
vi?c thyc hi?n nhifm vy xa hQi, tai san dam bao ft hodc khong c6. VI vay
nguy co rui ro vd khac phyc rui ro se kh6 khan han so vdi mQt so hinh
thuc tfn dyng khde.
c. Vai trd cua tin dung nhd nuac
♦ Ld cong cy tdi chfnh true tiep tham gia dieu hdnh kinh te vl md
Ben canh cdc cong cy dieu tiet vT mo nhu chfnh sdeh thue, chfnh sdeh
tien t? th i tfn dyng nhd nude cung d u g c c o i ld mQt cong c y trong dieu tiet
k in h te v i m6. D o i v d i m oi quoc gia, ddc b i? t ld cdc quoc g ia dang phdt trien,
dau tu phdt trien k in h te ld nhi$m v y quan trQng md cdc qu6c g ia lu o n hudng
tdi. T ro n g d6 tap trung nhung ITnh v y c vd ngdnh m ui nhQn md nhd nude xdc
dinh. B e 1dm d u g c dieu dd v a i trd cua tfn dyng nhd nude ld vo cung quan
trQng trong vi^c ch i djnh hodc cap tfn dyng uu dai d o i v d i cdc khu v u c ndy,
gdp phan thuc day phdt trien nen k in h te.

♦ Thyc hi?n chfnh sdeh kinh te gdn vdi an sinh xd hQi, an ninh
quoc phdng
Bieu tiet linh vyc xa hQi ld vai trd vo cung quan trQng doi vdi moi quoc
gia. Boi vdi nhung nude dang phdt trien, tham hyt ngan sdeh thudng xuyen
xay ra. Cdc doi tugng vd linh vuc dieu tiet rQng ldn ddi hoi phai cd nguon luc
tdi chfnh ddi dao. Trong trudng hgp kho khdn, thdng qua tfn dung nhd nude,
nhd nude vua thyc hien dieu tiet vira dam bao nguon thu ngan sdeh.

162
 ♦ Phdt trien quan he kinh te doi ngoai
Trong dieu ki?n nen kinh te thj md, vi?c vay muon khong chi gidi han
trong pham vi quoc gia mil c6n md rpng ra quoc te. Thong qua tin dyng nhd
nude, ben canh bao dam dugc cdc nguon von vay, nhd nude con co ca hpi
md r§ng vii phdt trien cdc quan he kinh te doi ngoai. Cdc quan he nay c6 the
xudt phdt tir qud trinh dau tu, hgp tdc, tdi trg...

HOP 5.5 - NC? C O N G V A N O N l/ O C N G O A l

t A n g c a o b At t h u Ong

Theo T S Vu Olnh Anh: ng cong d Vipt Nam bao gom ng Chinh phu, ng
d u g c Chfnh phu bdo lanh va ng cua chfnh q u yln dia phuang (chu y lu la trdi
p h ilu cua Ha Npi vd T P .H l C h i Minh). N g n u a c ngodi bao g lm O D A va vay
thuang mgi. Theo bdo cdo cua Bp Tai chinh (11/2014), ng cong dang tdng
nhanh, tu 51,7% G D P ndm 2010 len 60,3% G D P vdo cu6i ndm 2014 vd dg
tfnh khodng 64% G D P vdo cu6i ndm 2015 trudc khi len d in dinh cao n h it la
64,9% G D P vdo ndm 2016, cdc ndm sau do d y k iln se gidm ddn cho d in ndm
2020 c6n khodng 60,2% G D P . Ty trpng vay trong nude tdng tu 40,3% tin g s6
ng vay ndm 2010 ldn 54,5% ndm 2014. N g nude ngodi chu y lu Id vay uu dai,
thdi hgn vay binh quan 20 ndm vdi ldi s u it khodng 1,6%/ndm song do ng
trong nud e chu y lu qua phdt hdnh trdi p h ilu chinh phu ky hpn ngdn, ldi sudt
cao nen dp lye vd nghTa vy trd ng tryc t iip cua Chinh phu tdng nhanh trong
ngdn han. Ngdy 07/11/2014, Vi#t Nam lai phdt hdnh 1 ty U S D trdi p h ilu chfnh
phu ky han 10 ndm ra thj trudng v6n qu6c t l vdi m uc lai s u it 4,8%/ndm de
ddo ng cdc khodn trdi p h ilu chfnh phu da phat hdnh trud c ddy (ndm 2005 vd
ndm 2010) vdi ldi s u it binh qudn 6,8%/ndm. COng theo Bp Tdi chfnh, s6 li$u
tuy£t d6i cua ng cong trong nhung ndm gdn ddy cd xu hudng tdng l§n, tuy
nhidn, n lu tfnh d in hai y lu t6 quan trpng Id c a c iu ng cdng vd khd ndng trd
ng thi ng cong cua Vi$t Nam v ln ndm trong ngirdng an todn dd d u g c Qu6c
hpi vd Chinh phu ph§ chudn. T h yc tiSn vay ng cdng dang xudt hipn mdy vdn
de nhLr sau:
Thu- nh4t, s6 tuypt d6i ve ng cdng, ng nude ngodi vd ng chinh phu Id bao
nhieu, t ic dp tdng hdng ndm nhu t h i ndo lgi khong du’gc cdng b l d ly du. Ty Ip
ng cdng tren G D P ndm 2011 vd 2012 gidm so vdi ndm 2010 cd phdi do dieu
chinh cdch tfnh G D P khi4n cho quy md G D P tdng mgnh? D in dau thdng 6/2014,
khi Q u 6 c hpi yeu c iu thi Bp Tdi chinh mdi cho biet ndm 2013 tong so von vay
ng cdng (g6m vay chfnh phu, vay d u g c bao lanh chfnh phu vd vay cua chinh
quyen dja phuang) u d c dpt 513.720 ty dong, tdng 23,4% so vdi thyc hipn ndm
2012. Tong s6 d u ng cdng den ngdy 31/12/2013 a m uc 1.913 nghin ty ding ,
bdng 53,4% G D P. Trong dd d u ng Chfnh phu d mire 1.488 ty nghln dong, bdng
41,5% G D P .

163
 Thir hai, n iu s6 n a nird c ngoai chi b in g mpt nda ng cong thi ty 1$ ng
nirdrc ngo&i tren G D P dQt ng$t gieim tir tren 40% xu in g dirdi 30% c in dupe g iii
thfch nhir t h i n&o? CQng theo b&o c£o cua Bp T&i chinh th&ng 6/2013, c&c chi
s6 v i n g cong, ng Chinh phu v& ng nadc ngo&i cua qu6c gia tinh den
31/12/2012 tuang trng b in g 55,4%; 43,1% va 42%, v in n im trong gidi hgn cho
ph6p (ng cong du^ri 65%, ng Chinh phu dudi 55% G D P vh ng nude ngoai cua
qu6c gia dudi 50% G DP). Ro r&ng c6 s y b it c$p r it ldn v i s6 li$u np. Cdng
khai ng cdng chi cd vdn vgn ba “B3n tin na cdng” tren trang web cua B§ Tai
chinh ng&y 6/2 v& 21/10/2013 v& 28/11/2014.
So s^nh vdi d y bao cua IMF (2012) dudi day cho th iy quy md ng cdng
thyc t i theo bao c&o cua BO T&i chinh d in nSm 2013 x ip xi 94 ty U SD (quy md
G D P Id 176 ty USD) - vu g t xa c i d y b£o quy md ng cdng den 2015.

Quy mo ngr va d y trir ngoai hoi 2006 - 2015

100,0
86,2
90.0
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10,0
0,0

■ N ? cong (ty USD) ■>»'? nuoc ngoai (ty USD) ■ D\r t r t ngo^ihdi (tyUSD)

N g u in : IM F

164
 HOP 5.6 - HOAT ©ONG CHO VAY HO NGHEO VA CAC B d i TU'Q’NG CHINH SACH KHAC NAM 2013

Sd Iu>p1 Sd KH
Tdng Np>qua Np> qua hgn/
STT Chircmg trinh tin dung Ty trpng KH vay cdn dir
du> no> han tdng du> np»
vdn np-
1 Cho vay hO ngh6o 41.649.971 34,224% 621.669 2.894.146 451.740 0,371%
2 Cho vay HSSV 34.261.787 28,153% 193.841 1.701.402 168.328 0,138%
3 Cho vay gidi quyet viec lam 5.959.252 4,897% 117.661 332.958 127.326 0,105%
Cho vay <J6i tirpng chinh sach di lao dQng c6 thdi
4 362.141 0,298% 2.439 16.747 77.861 0,064%
hgn & nirdc ngodi

Cho vay t r i ch$m n h i d cho hO d in vung ng ip Igt

5 923.020 0,758% 5.967 85.949 616 0,001%
BBSCL
Cho vay nutfc sgch v i v£ sinh m6i tru’dng ndng
6 12.116.314 9,956% 482.491 1.881.916 43.873 0,036%
thdn
7 Cho vay hO nghio lim n h i d 3.810.386 3,131% 54 478.456 8 0,000%
8 Cho vay doanh nghiep vira va nhd (KFW) 169.063 0,139% 257 478 1.475 0,001%
9 Cho vay h$ gia dinh SXKD vung KK 13.167.091 10,819% 169.690 651.285 63.468 0,052%
Cho vay h<$ d in t<Jc thi£u s6 die bi#t khd khin theo
10 545.664 0,448% 14.650 103.780 2.142 0,002%
QD 32
Cho vay HGD, CSDN sir dgng lao dOng l i ngirdi
11 1.395 0,001% 30 86 20 0,000%
sau cai nghi$n
Cho vay hd d6ng b io d in tdc thieu s6 ngheo
12 449.989 0,370% 0 49.106 960 0,001%
O B S C L theo QD 74
 Sd liw/t SO KH
Tdng Ngqua Ng qua hgn/
STT Chu’O’ng trinh tin dyng Ty trpng KH vay con du>
dip ng hgn tdng du>ng
vdn ng

Cho vay thu’O’ng nhan hoat dQng thircmg mai vung

13 303.584 0,249% 4.605 9.752 2.544 0,002%
kh6 khdn

Cho vay d6i tugng chinh sdeh di lao <J0ng nutfc

14 84.203 0,069% 634 3.843 2.795 0,002%
ngodi theo 0071

15 Cho vay theo QD 1592 0 0,000% 0 0 0 0,000%

16 Cho vay hd nghdo Idm chdi phdng trdnh lu 6.685 0,005% 309 669 0 0,000%

17 Cho vay theo 0 0 1 5 7.109.878 5,842% 391.071 388.381 8 0,000%

Cho vay theo chu’ong trinh dy dn phdt tri£n Idm

18 452.162 0,372% 4.666 17.627 21 0,000%
nghi$p (WB)

19 Cho vay theo d y dn IFAD 44.468 0,037% 1.042 3.203 910 0,001%
20 Cho vay theo d y dn RIDP 24.477 0,020% 205 636 578 0,000%

21 Cho vay theo dt/ dn CWPD 2.736 0,002% 38 551 460 0,000%

22 Cho vay theo dg dn UNILEVER 0 0,000% 0 0 0 0,000%

23 Cho vay theo dg dn NIPPON 2.220 0,002% 37 37 0 0,000%

24 Cho vay khde 252.437 0,207% 5.274 15.497 18.463 0,015%

Tdng c$ng 121.698.921 2.016.630 8.636.505 963.594

(NguAn: Ngan hing Chinh sich XS hQi)

5.2.4. Cho thue tai chfnh
a. Khai niem
Cho thue tai chinh ld hoat dpng xuat hi?n tu nhung ndm 60 cua the ky
trudc tren the gidi. Ld hoat dong cung cap cdc san pham cho thue doi vdi
khach hang va ld mot hinh thuc tin dyng trung dai han thong qua vi?c cho
thue mdy m 6 c, thiet bj vd cdc dpng san khac.
b. Dac diem cho thue tai chinh
• Ngudi thue khong phai bo von mua sdm tdi san thiet bi ban dau md
chi bo tien thue tai san trong mpt khoang thdi gian xdc djnh. Tuy
theo dieu khoan cua hgp dong md ngudi thue co the mua lai tdi san
thue hoac khong sau khi het thdi han thue.
• Cho thue tdi chi'nh ld mpt hoat dpng tfn dyng trung ddi han tren co
sd hgp dong thue tdi san giua ben cho thue vdi khdch hdng thue.
Thong thudng hgp dong thue tai chfnh ld dai han bdi lien quan den
van hdnh may m 6 c thiet bi tao san pham.
• Ben cho thue vd di thue phai thyc hi?n cdc cam ket theo hgp
dong quy djnh cu the theo moi hinh thuc cho thue se c 6 nhung
quy dinh vd rdng bupc khde nhau.
• Gid trj cdc tdi san cho thue thudng ld ldn. Ben di thue khong phai
the chap tdi san. Do vay day dugc coi ld hinh thuc cap tfn dyng
dugc nhieu doanh nghi?p, dac biet ld doanh nghifp ldn lira chpn.
c. Cdc hinh thuc cho thue tdi chi'nh
- Cho thue tdi chfnh hai ben
Doi vdi hinh thuc ndy, ben cho thue vd ben di thue se tr\rc tiip gap
nhau vd thuang thao hgp dong. Hgp dong cho thue c 6 the ld thue cdc tdi san
(nhung tai san nay rat da dang nhu mdy m 6 c, thiet bi,...) phyc vy cho qud
trinh hoat dpng san xuat kinh doanh cua doanh nghiep. Theo dinh ky thoa
thuan ben di thue se thanh todn cho ben cho thue khoan tien thue.

167
 Ky hop d6ng thuS (1) b £n o i t h u £
b £n c h o th u £

B6n giao t&i s^in thuS (2)

Thanh to&n tien thue (3)

(1) B in cho thue va ben di thue ky hyp dong thue

(2) Ben cho thue ban giao tdi s in (quySn sir dyng) cho ben di thue
(3) Theo djnh ky b in di thue thanh toan tiSn thue cho ben cho thue
Hinh 5-1. Cho thue tai chinh hai ben
- Cho thue t^i chinh ba ben
La hinh thuc cho cho thue tai chfnh pho bien nhat hien nay. Hinh thuc
cho thue nay c 6 s\r tham gia cua ben di thue, ben cho thue va nha cung cap.

(1) B in cho thue v i b in di th u i ky hyp ddng th u i t i i chfnh

(2) B in cho th u i v i b in cung irng thi/c hi$n vi$c mua b in t i i s in thue theo c ic
di4u ki$n m i ben di th u i da thda thu$n v&i b in cung irng
(3) B in cung irng b in giao t i i s in th u i cho b in cho th u i v i b in di th u i
(4) Theo djnh ky b in di th u i thanh to in tien th u i cho b in cho th u i

Hinh 5-2. Cho thue ba ben

168
 - Mua v i cho thue lai
Trong hoat dpng san xuat kinh doanh, nhieu doanh nghi?p thieu von
luu dpng de khai thac het tii san co djnh hifn co, nhung lai khong du uy tin
de vay von d cac ngan hang. Dong thdi doanh nghiep van muon duy tri nang
lire san xuat hien c 6 nen khong the ban bdt tai san co djnh cua minh. Trong
hoan canh nay, hinh thuc giao djch mua va cho thue lai se giup cho doanh
nghiep thoit dugc tinh trang kho khan tren. Mua v i cho thue lai l i hinh thirc
tii trg m i trong d 6 cong ty cho thue tii chi'nh mua lai tii san cua doanh
nghiep vdi thoa thuan se cho doanh nghiep do thue lai dung tii san do de
tiep tuc su dung cho san xuat kinh doanh.
2a

2b

Ben cho thue Ben di thu£

1b

2c

1a. Ben cho thue (cdng ty t i i chinh) ky hgp ddng mua tai san cua ben thue
1b. Ben cho thue va ben di th u i ky hgp ddng cho thue
Ha. ben dl thue l$p thO tyc chuydn giao quydn s<> hwu cho B6n cho thue
2b. Ben cho thud l$p thu tyc chuySn giao quydn si> dyng cho Ben thud dirge
phdp sir dung tdi sdn
2c. Bdn cho thud trd tiSn mua tdi sdn cho bdn di thud
3. Theo djnh ky doanh nghidp thanh todn tidn thud cho ben cho thud
Hinh 5-3. Mua va cho thue lai
- Cho thue giap lung
L i hinh thuc tai trp m i trong do dupe su thoa thuan cua ben cho
thue, ben thue thu nhat cho ben thue thir hai thue lai tii san m i ben thue
thu nhat da thue tir ben cho thue. Ke tir khi hap dong thue lai dugc ky
ket, mpi quyen lgi v i nghTa v\i cung tii san thue dugc chuyen giao tir ben

169
thue thu n h it sang ben thue thu hai. C ic chi phf phdp ly, di chuyen tii
san phat sinh tu hgrp dong n iy do ben thue thur nhat v i ben thue thu hai
thoa thuan vai nhau. Tuy nhien ben thue thu nhat van phai chju trich
nhiem lien dai doi vai nhung rui ro ve vifc thyc hien hgp dong vai ben
cho thue.

1a. B in thue v i ben di thue thir 1 ky h<?p ddng cho thue

1b. Ben di th u i thir 1 v i ben di thue thir 2 ky hqp ddng cho thue
2. Ben cho thui, ho$c ben cung d tp chuySn giao t i i s in cho thue cho ben di th ui
thir 2
3a. B in di th u i thir 2 tr i tiin th u i cho b in th u i thir 1
3b. B in di th u i thir 1 tr i tiin th u i cho b in cho th ui
Hinh 5-4. Cho thue tai chmh giap lung

HO P 5.7 - C A C C O N G T Y C H O THU& TAl CHINH TAI VI£T NAM

B £ N NAM 2016

1. Cong ty cho thue t il chinh

2. C6ng ty cho thue t il chinh
3. C6ng ty cho thu6 t il chfnh
4. C&ng ty cho thu§ t il chfnh
5. Cong ty cho thue t ii chfnh
6. C6ng ty cho thue t ii chfnh
7. Cong ty cho thue t ii chfnh
8. C6ng ty cho thu§ t ii chfnh
9. C6ng ty cho thue t ii chfnh
10. Cong ty cho thu§ t ii chfnh
11. Cong ty cho thue t ii chinh

170
 H Q P 5.8 - B l£U M AU 04A. H O P B O N G C T T C D O l V O l TO CHl>C
(TRU&NG HQP CTTC THdNG THWONG)_ CONG TY CTTC NHCTVN

C Q N G H O A X A HQI CH U N G H lA VI$T N A M
O p c lap - Ty> do - Hanh p h uc

HOP DONG CHO THUE TAI CHINH

(H<yp dong khong huy ngang)
S 6 : ........ /TSC - C T TC (HD ky t<?i Tru sd chinh)
S 6 : ........ /CN... - C T T C (HD ky t?i Chi nhdnh)
- Can cif BQ Lu$t Dan sw Nu&c CQng hoa Xa hQi Chu nghia Viet Nam;
- Cdn cir Lu$t Doanh nghiQp;
- Cdn cir Lu$t Cdc td chirc tin dung;
- Cdn cir Nghi djnh so 39/2014/ND-CP ngay 07/05/2014 cua Chinh phu
ve vi$c ban hdnh “Ve ho$t dQng cua Cdng ty tdi chinh vd Cong ty cho
thue tdi chinh";
- Cdn cCr Thdng tir lien tjch s6 08/2007/TTLT-NHNN-BCA-BTP ngay
10/12/2007 cua Ngan hang Nha nirdc, BQ Cong an, BQ Tir phdp vS viQc
“Hirdng d§n thu hdi vd xir ly tdi san cho thud tai chinh cua cong ty cho
thue tdi chinh".
Horn nay, n g a y ...... thang ... n a m ......... tgi ....(tru sd Cong ty Cho thue tdi
chinh TNHH MTV NH TMCP Cdng thuung Vi$t Nam, dia chi), chung toi gom:
I. BEN CHO THUfe (BEN A):
- Oja chi:
- Bi£n thogi: Fax: Email:
• Mo s o t h u 6 :
- So tai khoan VND :
- Mo- tgi Ngan hang:
- Ogi di£n la Ong (Bi): Chi>c vy:
(Giiiy uy quySn s6 ... ngay... - tnrong h<?p co uy quyen)
II. BEN THUfe (BEN B):
- Dja chi :
- Di$n thogi: Fax: Email:
- Ma so thue:
- Tai Khoan:

171
 - Mo> tgi Ngan hang:
- Dgi di$n l i Ong (Ba): Chirc vy:
(G iiy uy quydn s6 ... n ga y... - truvng hyp co uy quyen)
Hai ben th6ng nhat n $i dung cua h y p dong cho thue tai chinh nhw
sau: D ilu 1. Tai s in cho thue t ii chmh
Dieu 2: T6ng gia trj t ii s in cho thue:
Dieu 3: Lai s u it cho thue t ii chinh, lai s u it phgt qua hgn
D ilu 4: Thdi d ilm n h in ng, thdri hgn thue
Dieu 5: M yc dich si> dyng va dja d ilm sip dyng t ii s in thue
Dieu 6: Tai s in b io d im cho kh o in thue tai chinh
Dieu 7. Thanh toan tien thue
- Ddng tien thanh toin :
- Thanh to in trir&c hgn
Dieu 8. B io hiem
D ilu 9: L y a chpn v i mua t ii s in cho thue t ii chinh
Dieu 10: G iao n h in t ii s in cho thue
D ilu 11 : Quyen s a h&u tai s in cho thue
D ilu 12: D in g ky giao djch bao d im
D ilu 13: Q u in ly v i si> dyng t ii s in cho thue tai chinh
D ilu 14: B io du’&ng, si>a ch0>a, hw hong, m lt m it
Dieu 15: NghTa vy thong tin, b io c io
D ilu 16; B li h o in
Dieu 17: Chuyen nhugng hgp d in g
Dieu 18: C i c b io d im k h ic
Dieu 19: C h lm dirt H yp d in g Cho thue t ii chinh tru-6c thdi hgn
D ilu 20: Xi> ly khi Ho,p d in g Cho thue tai chfnh cham dirt trudc th6i hgn
D ilu 21: K it thuc hyp d in g
D ilu 22: G iii quyet tranh chap
D ilu 23: Cam k it chung
Dieu 24: Hi$u lye cua hap dong
DAI DI£N BEN C H O T H U £ DAI D l£N B EN TH U E

172
 T ir KHOA

Tin dung Tin dung ngan hang

Tin dung thuang mai Tin dyng nha nuac
Cho thue tai chfnh Thuang phieu
Trai phieu Tin phieu

173
 CAU HOI ON TAP

1. Tgi sao quan he tin dung lgi quan trong trong nen kinh te?
2. l/u nhuac diem cua cdc logi hinh tin dung trong nen kinh te
thi truang
3. Theo bgn, nen kinh te cang phdt trien thi logi hinh tin dung ndo
cdng phdt trien theo.
4. Trong truang hap lap hpc cua bgn to chuc di dd ngogi vd phdi thue
xe d to de di. Hay cho biet dd cd phdi la hinh thuc cho thue tdi
chinh khong? Vi sao?
5. Ve nguyen tdc tin dung la theo thoa thuan, tin dung nhd nuac cd
the khong theo nguyen tdc do. Bgn hay cho biet vi sao?

174
 Chmmg 6
THI TRUONG TAI CHINH

Md ta npi dung chfnh

Trong Chuang 5, chung ta da nghien cuu mot cach tong quan ve he
thong tai chfnh trong nen kinh te thi trudng. Chuang nay cho phep chung ta
hieu cu the hom ve hoat dong cua thi trudng tdi chfnh - mot bo phan cau
thanh quan trgng cua h | thong tai chfnh quoc gia. Cdc van de dat ra do la:
Thi trudng tdi chfnh dugc hieu nhu the nao? Bang cdch ndo thi trudng tdi
chfnh lai co anh hudng to ldn den cac hoat d Q n g kinh te nhu vay? Phan tiep
theo se phan tfch ve cau true cua thj trudng tdi chfnh, dong thdi chi ro cdc
hang hoa va chu the tham gia chu yeu vao cdc hoat dQng giao djch tren thj
trudng. Vd de lam ro hom ca che hoat dong cua thi trudng ndy tren thuc te,
chung ta sg nghien cuu khai qudt s\r phat trien cua thj trudng tdi chfnh Vi$t
Nam trong nhung ndm qua.
Muc dich nghien cuu
Sau khi hgc xong chuang ndy, hoc vien can tra ldi vd giai thfch dugc
cac van de ca ban nhu sau:
• Thi trudng tdi chfnh dugc hieu nhu the ndo? Thj trudng tdi chfnh co
chuc nang, vai tro gi trong su phat trien cua nen kinh te - xa hQi?
• Thi trudng tdi chfnh dugc cau thdnh bdi nhung thj trudng ndo?
• Phan biet thj trudng cap 1 vd cap 2, thi trudng tien t$ vd thi trudng
von, thi trudng ng vd thi trudng von co phan, thi trudng chfnh thuc vd
phi chfnh thuc, sd giao dich churng khodn vd thj trudng ptii ldp irung.
• Cong cu chu yeu dugc mua bdn tren thi trudng tdi chfnh ld nhung
cong cu ndo?
• Phan biet co phieu vd trdi phieu.
• So sanh co phieu thudng va co phieu uu dai.

6.1. KHAI QUAT VE THI TRl/OfNG TAI CHINH

6.1.1. Khai niem thj trudng tai chmh
Trong qud trinh phdt trien kinh te - xa hoi, nhu cau ve von luon la van
de dugc quan tam hang dau. Thj trudng tdi chfnh 1a san pham tat yeu cua

175
nen kinh te thi trudng, su xuat hien va ton tai cua thi trudng nay xuat phat tu
yeu cau giai quyet moi quan he giua nhu cau va kha nang cung ung von. Ba
tu lau, thj trudng tai chfnh duac coi la mot san pham bac cao, la “han thu
bieu” do ludng tinh trang sue khoe nen kinh te. Vay thi trudng tai chfnh
duac hieu nhu the nko? Ta hay xem xet mot so quan niem duac su dung
trong cac giao trinh quoc te:
Theo Frederic S Mishkin, trong cuon The economics o f Money,
Banking, and Financial markets: ‘‘Cdc thi trudng tai chinh la noi von duac
chuyen dich tie nguai du thua den nguai thieu hu t”.
Trong giao trinh International Financial Market - ATTF Lucxembourg:
"Thi truang tai chinh la thi truong ma a do cdc tdi san tdi chinh cd
the duac trao doi vd mua bdn. Thi trudng tdi chmh lam ddng tien hoac von
duac chuyen dich de ddng han giua nhimg ngudi du thua (nguai dau tu) va
nguai thieu hut (nguaiphdt hanh)”.
Trong cuon Dictionary o f Finance and Investment terms: “Thi
truong tai chinh la thi trudng giao dich cdc nguon von vd tin dung trong
nen kinh te ”.
Trong cuon Managerial Finance, Scott Besley va Eugene F.Brigham
da chi ro: “Cdc thi trudng tdi chinh la mot he thdng bao gom cdc cd nhan
vd td chuc, cdc cdng cu vd ca che de ngudi di vay vd tiet kiem gap nhau, md
khong cdn den dia diem cu the”.
Nhu vay, qua cac khai ni£m tren co the thay ban chat cua thi trudng
tki chi'nh la thj trudng luan chuyen von (hoac tien) tu nhung ngudi du thira
den nhung ngudi thieu hut. Vdi ban chat nhu vay, thi trudng tki chfnh dugc
djnh nghTa mQt cach tong quat nhu sau:
“Thi truong tdi chinh la nai dien qud trinh ludn chuyen von giua
nhung ngudi du thira von den nhung ngudi thieu hut von thdng qua viec
mua bdn cdc cdng cu tdi chinh theo mQt ca che nhat dinh. ”
6.1.2. Chirc n in g va vai tro cua thj trirdng tai chmh
a. Chuc ndng
Chuc nang ca ban nhat cua thi trudng tai chfnh la khai thong cac
nguon von vk dan chuyen von. Be thuc hien chuc nang nay, thi trudng phai
tao ra cic kenh huy dong von tir nai thira nhu ca nhan, ho gia dinh, cdc t 6
chuc kinh te xa hoi, chfnh phu... trong vk ngoki nude de chuyen sang noi
thieu hyt ve von.

176
 Dong von dugc dan chuyen tu ngudi du thua von tdi ngudi thieu von
tren thj trudng tai chfnh thong qua kenh tai chfnh true tiep.
Von dugc dan chuyen true tiep tir chu the thira von tdi chu the co nhu
cau ve von. Ngudi can von dugc tai trg true tiep tir ngudi du thira von bang
each ban chimg khoan. Chung khoan dugc coi la nhung bang chung xdc
nhan quyen va lgi fch hgp phap cua ngudi sd huu doi vdi tai san hoac phan
von cua to chuc phat hanh. Bdi vay cach tai trg nay dugc thuc hien thong
qua cac giao dich mua bdn tren thi trudng chung khoan.
Viec dan von tir ngudi tiet ki?m den ngudi dau tu, kinh doanh giu mot
vj tri vo cung quan trpng doi vdi nen kinh te. Bdi vi ngudi co khoan tiet
kiem khong phai luc nao cung la ngudi san sang co ca hoi dau tu sinh ldi.
Chung ta hay xet vf du sau: Sau khi ra trudng lam viec, ban danh dum dugc
mot so tien la 1 0 0 trieu, neu khong ton tai thj trudng tai chfnh ban se khong
thuc hien dugc viec dau tu hay cho vay, trong khi do ban than ban cung
khong can sir dung so tien do vko mQt dir an kinh doanh nko. Ket qua lk ban
se giu 1 0 0 trifu do d ben minh mk khong co them tien lai. MQi vife se khac
han neu co thj trudng tki chfnh. Luc nay ban co the dau tu mua trdi phieu
hoac co phieu cua Vinamilk, ban se co them mQt khoan thu nhap tir vi£c
nhan tien lai tir trai phieu hay co tuc tir co phieu. Nhu vay, viec dan von qua
thi trudng tki chfnh giup ban co dieu kien su dung tien tiet kiem de dau tu
kiem ldi. Ngugc lai, Cong ty Vinamilk se co them von de trang bi them cac
day chuyen san xuat hifn dai, phat trien san pham, md ri?ng hoat dQng san
xuat kinh doanh hay thuc hien cdc du dn trong tuomg lai.
Ben canh do, su ton tai cua thi trudng tki chfnh con mang lai lgi fch
cho ca nhung ngudi di vay khong vi muc dfch dau tu hay kinh doanh. Thi
trucrng ta i chfnh g iu p cho d an chung vay m u o n d c d ap u n g nhu cau ch i ticu
nhu di hoc, sua chua nhk cua, mua o to, kham chua benh... Ngudi ta se
khong phai chd dgi mot khoang thdi gian dai de tfch luy cho du so tien do,
trai lai hQ co the thoa man nhung nhu cau cua minh tai thdi diem hien tai vk
chap nhan tra mot ft tien lai. Khi hang hoa vk dich vu co the tdi tay ngudi
tieu dung nhu vay no cung giup cho ngudi san xuat tieu thu dugc hang hod.
Qua phan tfch tren chung ta da thay tai sao thi trudng tki chfnh lai co
chirc nang quan trong trong nen kinh te. Chung cho phep viec chuyen von tir
nhung ngudi tam thdi c 6 su du thira ve von nhung khong c 6 ca hoi dau tu
sinh lgi tdi nhung ngudi co ca hoi dau tu. Qua do, thi trudng tki chfnh giup

177
nang cao nang suat vk hieu qua cua toan bo nen kinh te. N 6 cung true tiep
cai thi^n phuc lgi va muc song cua ngudi tieu dung bang cach giup hQ thoa
man nhu cau mua sam trudc khi tich luy du tien.
b. Vai trd
Thi trudng tki chmh lk bo phan quan trpng bac nhat, chi phoi toan bo
hoat d Q n g cua nen kinh te hkng hoa. Thi trudng tki chrnh phat trien g 6 p
phan thuc d a y manh me s\r phat trien kinh te - xa hQi cua mQt quoc gia. Thj
trudng tki chfnh c6 cdc vai tr& quan trQng nhu sau:
Thu nhat, thj trudng tki chinh thuc day viec tfch luy vk tap trung von
de d ip ung nhu cau xay dung ca sd vat chat ky thuat cua nen kinh te. Neu
khong co thi trudng tki chfnh thi viec huy dQng von de xay dgng cac cong
trinh ca sd ha tang cua chfnh phu vk chfnh quyen dia phuomg se bi han che
do ngan sdeh cua chfnh phu thudng eo hep, khong du ddp ung nhu cau xay
dung vk chi tieu. Them vko d 6 , sue san xuat xa hoi ngky ckng phdt trien vdi
quy mo ngky ckng md rQng, neu chi phy thuQc vko con dudng vay ngan
hkng truyen thong thi khong the ddp ung dugc ve mdt thdi gian va so lugng.
Bdi vay, thj trudng tki chfnh can phdt trien mQt cdch tokn di?n de thong qua
d 6 cdc cong ty vk dia phuomg mdi c 6 the phdt hknh trdi phieu hoac co phieu
nhdm huy dQng nhanh chong khoi lugng von lorn dap ung nhu cau.
Thu hai, thj trudng tki chfnh giup cho vi§c su dyng von co hi^u qua.
Di6 u nky khong chi quan trQng doi vdi ngudi co tien mk ca doi vdi ngudi
vay tien de dau tu. Ngudi c 6 tien tiet kiem hay sd huu tien nhkn roi luon
nhan thuc dugc gia trj thdi gian cua dong tiSn ma hQ dang nam giu. Tien se
khong sinh lgi neu de trong ket sat hoac goi dau giudng, mk tien sinh lai tu
viec gui tiet kiem, cho vay hoac mua co phan... Thong thudng lai thu dugc
qua d iu tu vko trdi phifiu cOng ly s 6 cao horn lai trdi phicu do chfnh phu phdt
hknh hay lai gui tiet kiem tai cdc ngan hkng, do vay ngudi di vay tren thj
trudng tki chfnh cung phai su dyng von vay do mQt cach hgp ly mdi co the
tra lai dugc cho ngudi vay, dong thdi tao ra thu nhap vk tfch luy cho chfnh
minh. Nhu vay thj trudng tki chfnh g 6 p phan nang cao nang suat vk hieu qua
hoat dong cua cdc chu the trong nen kinh te, tu do kfch thfch d 6 i mdi, dp
dung khoa hoc ky thuat, cong nghe tien tien de tang hieu qua dau tu, g6 p
phan thuc day tang trudng vk phdt triln kinh te - xa hoi.
Thir ba, hoat dgng giao djch tren thj trudng tki chfnh tao dieu ki?n
thuan lgi cho viec thuc hien chfnh sdeh md cua va cai cdch kinh te cua chfnh

178
phu. Thi truomg tai chmh giup chi'nh phu va ngan hkng trung ucmg thuc hien
ducrc chi'nh sach tai khoa va chi'nh sach tien te thong qua vi?c mua ban
chung khoan tren thj trudng, tu do dat dugc nhung muc tieu nhat djnh trong
tung thdi ky.
Vi' du, thong qua thi trudng tai chi'nh, cac chi'nh phu hay ngan hang
trung ucmg co the thuc thi chi'nh sach tai khoa va chi'nh sach tien tf thong
qua vifc ban tin phieu kho bac hay trai phieu chi'nh phu nhkm khkc phyc van
dS tham hut ngan sach hay de dieu chinh cung tien. Ngoai ra, viec phkt hknh
trai phieu hoac co phieu tren thj trudng chung khokn quoc te cung tao dieu
kien thu hut von dau tu nude ngoai vko cac nganh san xuat kinh doanh, dich
vu trong nude.
Thi trudng tki chmh nhin chung rat nhay cam doi vdi ckc hoat dong
kinh te. No khong nhung tao dieu kien thuc day nen kinh te phat trien mk
con 1a thudc do hi?u qua cho cac hoat dong kinh te. Gik tri co phieu cua ckc
cong ty 1a mgt vf dy dien hinh, thi gia co phieu thudng ty 1? thuan vdi so lgi
nhuan ma cong ty dat dugrc. Thj gik co phieu tang phan anh sy ky vgng cua
cac nha dau tu vko tang trudng trong tuang lai cua cong ty. Con chi so
chung cua thi trudng chung khoan lai phan anh muc tang trudng kinh te cua
quoc gia do trong thdi gian ngin, trung vk dai han.
Thu tu, thi trudng tki chmh g 6 p phan dinh gik vk 1km tkng tfnh thanh
khoan cho cac tki san tki chfnh. Thi trudng tai chfnh phan anh moi quan he
cung va cau hkng hoa tren thj trudng, do vay gik cua cac loai co phieu vk
trai phieu deu dugc xac dinh thong qua thi trudng nky. Vf dy, khi cac cong
ty, ngan hkng, chfnh phu gia tang viec phat hanh co phieu vk trki phieu tren
thi trudng, khien nguon cung ung chung khokn tang vk keo theo viec thi gik
cua cac loai chung khokn nky se co xu huang giam.
Dong thdi nhd co thi trudng tki chfnh mk cac cong cy nky duac mua
ban nhanh chong tren mgt pham vi rong, dieu do co nghTa la tfnh thanh
khoan cua cac loai chung khoan da tang len. (5 day tfnh thanh khoan dugrc
hieu la tfnh chat de dang de chuyen d 6 i cac tai san tki chfnh thknh tien mat
vk chu yeu dugrc thuc hien d thj trudng thu cip. Tfnh thanh khoan cua ckc
loai chung khoan tren thj trudng tki chrnh cang cao ckng thu hut nhilu chu
the tham gia vko thi trudng vk giup cac chu sd huu tki san tai chfnh c 6 the
de dang chuyen doi danh muc dau tu theo yeu cau. Do do, m 6 i thi trudng
khac nhau se co tfnh thanh khoan khac nhau phu thugc vko dac diem vk su
phat trien ckc djnh che tki chfnh trong thi trudng ay.

179
6.1.3. Cac chu the tren thj trirdng tai chi'nh
Nhu khai niem da de cap d tren, thj tnrdng tai chi'nh la nori dien ra cac
h(?at dpng trao doi, mua ban quyen su dung von thong qua cac phuomg thuc
va cong cy giao djch nhat djnh. Hoat dQng cua thj trudng tai chi'nh dugrc
dien ra trong pham vi rQng lorn bdi vay cac chu the tham gia tren thj trudng
nky cung rat da dang.
a. Ho gia dinh, cd nhan
Ckc hQ gia dinh vk ck nhan khi c 6 nguon thu nhap tam thdi nhan roi se
1a nhung ngudi cung ung von. Ckc hinh thuc dau tu chu yeu 1a mua chung
khokn chi'nh phu, trki phieu, co phieu cong ty hoac gui tien vko ngan hkng.
Nhung hoat dQng nay se dem lai cho hQ thu nhap sau mQt thdi gian nhat
djnh. Co the noi day lk cac chu the thudng d trang thai c 6 su du thira ve von
do nhu cau chi tieu thudng it hom ckc khoan thu nhap.
Tuy nhien, trong nhung trudng hgp can thiet cac h§ gia dinh vk ca nhan
cung phai vay mugn tren thj trudng tki chi'nh de dap ung nhu cau san xuat kinh
doanh vk cac yeu cau chi tieu sinh hoat khac cua minh nhu di hoc, sua chua nha
cua, mua o to hay kham chua benh... Luc nky, ho lai trd thanh nhung chu th£
can von. Tuy nhien, ckc chu the nky lai khong c6 kha nang huy dong von thong
qua hoat dQng phat hanh chung khoan, bdi vay con dudng chu yeu 1a tai trg
thong qua cac khoan vay mugn tir trung gian tki chi'nh. Tren thyc t£, hQ gia
dinh vk ckc ck nhan thudng vay tir ngan hkng thuomg mai dudi hinh thuc tfn
dung tieu dung de dkp ling nhu cau su dung von cua minh.
b. Doanh nghiep
Doanh nghiep 1a mot chu the vo cung quan trong tren thj trudng tki chfnh
do ckc hoat dQng cua no co anh hudng ldn tdi nguon cung vk cau von tren thj
trudng. Khi doanh nghifp dugc thanh toan hoac nhan mQt nguon thu nhap tai
nhung thdi diem chua phkt sinh nhu cau su dung, doanh nghiep se co xu hudng
dung so von nhan roi do de cho vay hoac dau tu mua trki phieu hoac co phieu
tren thj trudng. Luc nky no trd thanh nhung chu the cung ung von.
Tuy nhien, tren thuc te, vifc thieu von trong san xuat kinh doanh lk
dieu thudng xay ra trong hoat dong cua ckc doanh nghiep. Vdi muc tieu
hudng tdi lgi nhuan, doanh nghiep luon can von de mua nguyen vat lieu, tki
san co djnh, tra luang cho con g nhan vien, md rQng hoat dQng san xuat kinh
doanh hay dau tu vko cac du an. Khong phai luc nko cac doanh nghiep cung
co the giai quyet van de nky bang ckch vay ngan hkng, dac biet lk doi vdi

180
cac doanh nghiep mai thanh lap, quy mo nho va chua tao dung dugc uy tin.
Han nua, khi muon m a rong san xuat, dau tu them trang thiet bj, ca sa vat
chat, cac doanh nghiep thuang can mot so von lan vdi thdi gian dai, cac
ngan hang thuang mai thudng ft khi co the dap ung yeu cau nhu vay. Cdch
pho bien nhat la cac doanh nghiep huy dong von bang cach phat hanh co
phieu hoac trai phieu tren thj trudng tai chfnh.
c. Cdc trung gian tdi chi'nh
Cac to chuc tai chfnh trung gian la cac to chuc tai chinh thuc hien
chuc nang dan von tu ngudi co von tdi ngudi can von. Cac to chuc tai chfnh
trung gian co the la ngan hang, cac hiep hoi cho vay, cac lien hiep tfn dung,
cdc cong ty bao hiem, cac cong ty tai chi'nh... Trung gian tai chfnh dong vai
tro quan trong nhat trong viec dan chuyen von la cac ngan hang thuang mai.
Cac ngan hang nay co the nhan dugc nguon tai trg true tiep tir cac chu the
khac nhau trong nen kinh te bang cach huy dong tir tien gui khach hang hay
phat hanh cac loai giay td co gia nhu chung chi tien gui, ky phieu, trai
phieu, co phieu. Sau do ngan hang lai dung so von nay de cho cac doanh
nghiep, ca nhan vay hoac dau tu vao cac loai chung khoan khac nhau tren
thj trudng. Nhu vay, cung mot luc cac trung gian tai chfnh vira dong vai tro
la chu the cho vay va di vay tren thi trudng tai chfnh.
d. Chinh phu
Ngan sach nha nude thudng dugc gia tang qua cac hoat dong dau tu
khde nhau. Cac hinh thuc dau tu chu yeu la gop von lien doanh, lien ket,
gop von co phan vdi doanh nghiep. Ngoai ra, chfnh phu cung thuc hien cac
hoat dong dau tu tren thi trudng tai chfnh thong qua viec mua ban co phieu,
trai phieu va cong cu tai chfnh do cac doanh nghiep v&ngan hang phdt hanh.
Bfin canh d<5, de lliuc l>i6 n cdc muc lifiu xay duug va pliat tricn lien kinh tc -
xa hoi hoac khi ngan sdeh bi tham hut, chfnh phu thudng phai di vay tren thi
trudng bang cdch phdt hanh cdc cong cu ng nhu tfn phieu kho bac, trdi phieu
chfnh phu, cong trai quoc gia...
e. Ngan hang trung uang
Khac vdi cac chu the tren, ngan hang trung uang tham gia cdc hoat dong
mua bdn tren thi trudng tai chfnh khong vi muc tieu lgi nhuan. Cdc loai chung
khodn dugc ngan hang trung uomg nam giu thudng la tfn phieu kho bac, trdi
phieu chfnh phu. Hanh vi mua hay ban chung khodn tren thi trudng la cach
ngan hang trung uang dang thuc hien cdc muc tieu va nhiem vu cua minh doi

181
vai chfnh sdeh tien te quoc gia. Khi nen kinh te dang co ty If lam phat gia tang,
ngan hang trung uang se ban ra chung khoan nham hut bat lugng tien trong luu
thong va giam kp luc lam phdt. Ngugc lai, khi nen kinh te rai vao suy thoai
hoac tinh trang giam phkt, ngan hkng trung uang se mua vko chung khoan tir
d 6 1km tang cung tien vk g6 p phan thuc day tang truang kinh te. Nhu vay, tren
thj trudng tki chfnh ngan hang trung uang luon linh hoat trong vj the cua ngudi
mua hay ngudi ban de thyc hien ckc nhiem vu vk chuc nang quan ly cua minh.
f Cdc ca quan qudn ly
Day lk ckc ca quan nhk nude hay ca quan dugc nhk nude uy thke
trong hoat dong quan ly, gikm skt su van hknh cua thj trudng tki chfnh nham
bao dam cho thi trudng dugc phat trien an toan vk on dinh. MQt trong nhung
ca quan quan trgng nhat ben canh ngan hkng trung uang do 1a Bg Tki chfnh.
Day lk c a quan c 6 nhiem vu hoach djnh vk thuc thi chfnh skch tki chfnh
nham thuc hien ckc muc tieu cua nen kinh te vi mo.
Ngoai ra, thj trudng tki chi'nh con dugc giam skt bdi uy ban chung
khoan, uy ban giam skt tki chfnh quoc gia, to chuc bao hiem tien gui vk cac
c a quan kiem tokn... Ckc ca quan nky dugc thknh lap de gikm skt hoat dong
hoac ngan ngua khung hoang cho thj trudng tki chfnh.

6.2. CAU TRUC CUA THJ TRUCfNG TAI CHINH

Neu coi thj trudng tki chfnh la mQt chinh the, thi no dugc cau thknh
bdi nhung thj trudng nho khke nhau. Nhung phan trinh bky sau day se minh
hga cho ckc thuoc tfnh cua thj trudng nky.
6.2.1. Thj trirdng ng va thj trudng von co phan
Von 1a dieu kifn tien quyet cho su ton tai vk phat trien cua mQt doanh
nghiep. Tren thuc te, de tki trg cho hoat dong san xuat, doanh nghiep vk ckc
hang kinh doanh c 6 the tiep nhan hoac dau tu nguon von cua minh theo hai
ckch: d 6 lk su dung ckc cong cu ng vk ckc loai co phieu. Vdi cac hinh thuc
huy dQng v 6 n khac nhau, thj trudng tki chfnh bao g 6 m thj trudng ng vk thj
trudng von co phan.
a. Thi truang na
Thi truang na la thi truang dien ra viec trao ddi vd mua bdn cdc
cdng cu np.
Ckch pho bien nhat de tao lap vk bo sung nguon von lk phkt hknh mot
cong cy ng nhu trai phieu hay mQt mon vay th£ chap. Cong cy ng dugc coi

182
la sir thoa thuan mang ti'nh chat hgp dong ma ngucri vay phai co nghTa vy
hoan tra cho ngudi nam giu cong cu no mpt so tien nhat dinh (gom tien goc
va khoan lai) vao thdi gian dao han. Cong cy no duac coi la ngan han neu
thdi gian dao han cua no dudi mot nam, con neu tu mot nam trd len thi duac
gpi la cong cu np trung va dki han. Cac cong cy np thudng co thu nhap co
dinh vi ngudi sd huu dupe cam ket tra nhung khoan tien co dinh trong
tuang lai. Tuy nhien nhung ngudi sd huu cong cu np lai khong co quyen
tham gia vao ckc hoat dong su dung von cua ngudi phat hanh.
b. Thi tnr&ng von cd phan
Thi trudmg von co phan la thi truong dien ra vi$c mua bdn cdc loai
cd phieu.
Phuang phap thu hai de thu hut von la cac cong ty se phat hanh co
phieu. Tuy nhien, khac vdi viec phkt hknh mot cong cy np, mot cong ty chi
dupe quyen phat hanh co phieu khi no la mot cong ty co phan. Co phieu
dupe coi 1a loai chung khoan xac nhan vifc ngudi nam giu no se dupe sd
hiru mpt phan tai san vk dupe chia lpi nhuan tir thu nhap rong cua cong ty
(sau khi trir chi phi vk thue).
Vi?c nam giu co phieu khac vdi cong cu np d cho ngudi nam giu co
phieu chi nhan dupe phan thu nhap sau khi cong ty da thanh toan cho chu
np. Nhung lpi l'ch cua viec nam giu no la co dong se dupe hudng lai true
tiep do lpi nhuan hokc gia trj tki san cua cong ty tang len. Trong khi do,
ngudi nam giu cong cu np lai khong nhan dupe gi tir khoan lpi nhuan nay.
Von co phan thudng dem lai cac khoan thanh toan dinh ky cho ngudi nam
giu chung dupe gpi 1a co tuc. Cac khoan thanh toan nky phu thuoc vko tinh
hinh hoat dong, san xuat kinh doanh cua cong ty cung nhu ckc chinh skch
trong p h an phoi co tuc. C o phicu duorc coi la loai c h u n g k h oan d^i han do
khong co ngky dao han, no se ton tai cho den khi doanh nghifp het thdi han
hoat dong hoac rai vko tinh trang phk san.
6.2.2. Th| trirdng cap mgt va thj trirdng cap hai
Chung khokn sau khi phat hknh se dupe mua ban tren ckc thi trudng
khac nhau. Can cu vko qua trinh phat hanh vk luu thong cua ckc cong cu tai
chmh, thi trudng tki chinh bao gom thi trudng cap mpt vk thj trudng cap hai.
a. Thi trudmg cap mot
Thi trudmg cap mot hay cdn goi la thi trudmg so cap la thf trudmg tai
chmh trong do dien ra viec mua bdn chung khodn phdt hdnh lan dau.

183
 Cac loai hang hoa nhu c6 phieu, trai phieu cua cong ty va chmh phu, khi
moi phat hanh deu dugrc dem ban d thi trudng nay. Viec mua ban chung khoan
tren thi truomg cip mQt thucmg dugrc tien hanh thong qua trung gian, do la cac
ngan hang dau tu, cong ty chung khoan hay cong ty bao hiem. Loai hinh dinh
che tki chfnh quan trong nay se dung ra bao lanh cho dgrt phkt hknh thong qua
vigc bao dam gia co djnh cua chung khoan. NghTa la hp se true tiep bo tien de
mua het lo chung khoan theo muc gia thoa thuan (thuang thap hom gia thong
bao), sau d6 bkn lai ngay tren thi trudng cho ckc nhk dau tu khke vai gik cao
horn de kiem ldi. Thj trudng cap mot dong vai tro tao lap hkng hoa vk 1a ca sd
hoat dong cho thi trudng cap hai, dong thdi tai thi trudng nky gik chung khokn
cung dupe xac dinh lam ca sd tham chieu cho thj trudng cap hai..
b. Thi trudmg cap hai
Thi trudmg cap hai hay cdn goi la thi trudmg thir cap la thi trudmg tai
chi'nh trong do dien ra viec mua bdn lai nhung chimg khodn da phat hanh
(chimg khodn cu).
Neu thj trudng sa cap duac coi nhu thi trudng ban buon ckc loai
chung khoan thi thi trudng thu cap lai dupe coi lk thj trudng bkn le. Su khke
biet giua thj trudng sa cap vk thi trudng thu cap 1a d cho hoat dong cua thi
trudng sa cap lam gia tang von cho nen kinh te tuc 1a cac chu the phat hknh
se dupe tki trp von tryc tiep tu thi trudng nky, con hoat dpng cua thi trudng
thu cap chi bao dam kha nang chuyen doi quyen sd huu cua nhung ngudi
nam giu chung khoan. Khi mpt ck nhan mua chung khokn d thi trudng cap
hai thi ca nhan - ngudi vua ban no, nhan dupe tien bkn chung khokn, nhung
cong ty - ngudi da phat hknh chung khokn lan dau tien se khong thu dupe
tien nua. Mpt cong ty chi thu dupe von khi chung khokn cua n 6 duac bkn
lkn dku ti6 u trSn thi trudng ckp m 6 t. Viec mua bkn a thi truang ckp hai
thudng dupe thyc hign thong qua cac cong ty moi gidi.
Nhu vay, thi trudng cap hai thuc hien hai chuc nang:
Thu nhat, n 6 tao dieu kien de dang de bkn nhung cong cu tki chfnh
nham thu tien mat, tuc lk n 6 1km cho nhung cong cu tki chfnh nky “long”
them. Tfnh “long” them cua nhung cong cu tki chfnh khien chung dupe ua
chuong hom va nhu the 1a de dang hom cho cong ty phat hanh co the bkn
chung d thj trudng cap mpt.
Thu hai, thi trudng cap hai xkc djnh gik cua chung khokn mk cong ty
phkt hknh bkn d thi trudng cap mot. Nhung hang mua chung khokn d thi

184
trudng cap mot chi thanh toan cho cong ty phkt hanh vdi gia ma ho cho rang
thi trudng cap hai se chap nhan n6 . Gia chung khoan d thj trudng cap hai
cang cao thi gia cong ty phat hanh se nhan dugc d thj trudng cap mgt cang
cao va vi vay cong ty phat hanh nhan dugc tong von dau tu cao hom. Chi'nh
vi ly do nay ma khi nghien cuu thi trudng tai chfnh, ngudi ta thudng tap
trung vao nghien cuu phuang thuc dien bien cua thi trudng cap hai hom la
thj trudng cap mpt.
6.2.3. Thj trirdng tap trung va thj trudng phi tap trung
Chung khoan sau khi phat hanh se dugc mua ban rQng rai tren cac
thi trudng khac nhau. Tuy thuoc vao dac diem va ti'nh chat hoat dong cua
tung thi trudng, thi trudng tai chi'nh bao gom thj trudng tap trung va phi
tap trung.
a. Thi truong tap trung
Thj truong tap trung la thj trudng ma viec mua bdn, giao dich chung
khodn ducxc to chuc tap trung theo mot thoi gian vd dia diem nhat dmh.
Sd giao dich chung khoan la mQt phap nhan dugc thanh lap theo
quy djnh cua phap luat thuc hien vifc to chuc giao dich cho cac chung
khoan du dieu kien niem yet. Trong thi trudng tki chmh, sd giao dich
chung khoan dugc coi la hoat dong cua thi trudng tap trung. C) do co thdi
gian giao djch cu the, cac giao dich dugc thuc hien tai mQt dja diem tap
trung goi 1a san giao djch hoac thong qua he thong mky ti'nh. Vi du: sd
giao djch chung khoan New York, sd giao djch chung khokn London, sd
giao djch chung khoan Paris, sd giao djch chung khoan Ha N§i, sd giao
djch chung khokn Ho Chi' Minh... Sd giao djch chung khokn se cung cap
cho nhung ngudi mua hoac ban chung khokn ckc phuang tien vk djch vu
ho trg can thiet. Hoat dong mua bkn chung khokn tai sd giao djch bkt
buoc phai thong qua ckc trung gian moi gidi. Tai day gia chung khokn
dugc hinh thknh tren ca sd dam phan hoac ghep lenh. Sd giao djch chung
khoan dugc coi la mot dja diem ly tudng de luan chuyen d&ng von trong
nen kinh te, tai day nhk dau tu co the de dang da dang hoa danh myc dau
tu mQt cach nhanh chong.
b. Thi truong phi tap trung
Trong hoat dong dau tu chung khoan, ngoki viec thuc hien giao djch
qua ckc san, nhk dau tu con co the tham gia mua bkn tren ckc thj trudng phi
tap trung.

185
 Thf trudng phi tap trung la thi trudmg md cdc hoat dong mua bdn chimg
khodn dupe thuc hien phan tan a nhimg dia diem va thdi gian khac nhau.
CJ giai doan dau hinh thanh va phat trien cua thi trudng chumg khoan,
viec mua ban chu yeu dugrc thuc hien thong qua cac quay cua ngan hang va
cac cong ty chung khoan. Phucmg thuc giao dich chu yeu la mua ban true
tiep thu cong vk thuang lugng gia.
Khi thi trudng churng khoan da phat trien, hoat dong cua thj trudng
dugc thirc hien bdi mot mang ludi cac nha moi gidi va tu doanh chung
khoan. Ho thuc hien mua bkn vdi nhau hoac mua ban vdi ckc nhk dau tu
khac d ckc dia diem phan tkn khke nhau mk khong c 6 trung tam giao dich.
Ckc loai chung khoan tren thj trudng nky 1a chung khoan chua niem yet,
chu yeu cua doanh nghiep nho vk vua. Viec giao djch dugc thuc hien thong
qua mang dien thoai hoac internet. Tai thj trudng nky, gia ca 1a niem yet san
vk viec mua bkn chi dugc thuc hien khi ngudi mua chap nhan muc gik nky.
Do nhimg nhk buon bkn thang, tiep xuc vdi nhau qua mang may tfnh vk biet
ckc gik mk ngudi nky dat ra cho ngudi kia, nen thj trudng theo kieu nky c 6
tfnh canh tranh cao vk khong khac nhieu so vdi thj trudng d trung tam giao
djch noi tren. Nhu vay, thj trudng OTC khong phai 1a mpt thj trudng hien
huu, no khong co dja diem tap trung nhat djnh mk dugc ho trg bdi mgt he
thong thong tin hien dai giup cho ckc ben tham gia co the tien hknh mua bkn
chung khokn de dang. Chi'nh nhung dac diem do da khien thj trudng nky c 6
so lugng chung khoan rat da dang, n 6 bao gom chung khokn cua nhung
cong ty chua du dieu kien hoac chua muon niem yet.
6.2.4. Thj trirdng tien t§ va thj trirdng von
Ngoai ckc ckch phan loai nhu tren, ca sd de phan bipt giua ckc loai thj
truomg co n d u a tren ky han than h toan cua cac cong cu tai ch in h d u g c m u a
bkn tren thj trudng d6. Vdi tieu thuc nky, thj trudng tki chmh gom thj trudng
tien te vk thj trudng von.
a. Thi trudmg tien te
Thi trudmg tien te la thi trudmg tai chmh trong do chi cd nhung cdng
cu ngdn han (Icy han thanh todn duai 1 ndm) dupe mua bdn.
Nhung nhk phat hknh tren thj trudng nky 1a nhung ngudi dang d tinh
trang thieu hut tam thdi ve nguon von. Chung khokn cua thj trudng tien te 1a
nhung chung khokn ngan han, dugc phat hknh vdi muc dfch huy dQng
nguon von tam thdi. Chung khokn tren thj trudng tien te thudng dugc mua

186
ban rong rai hem so vdi chung khoan dai han va nhu vay co xu hudng long
hon. Hay n 6 i cach khke, hkng hok mua bkn tren thj trudng tien te c 6 tmh
thanh khoan rat cao. Ngoai ra, chung khokn ngan han c 6 giao dong gik tri
nho hem so vdi ckc chung khokn dai han, do vay chung la khoan dau tu an
toan hon. La doanh nghiep kinh doanh tien te, ckc ngan hkng thuomg mai
thudng lk chu the tham gia mua bkn chu yeu tren thj trudng nay. Khi ngan
hkng nhan tien gui cua khach hang, no phat hknh ra ckc loai phieu nhu: so
tien gui co ky han, chung chi tien gui (CD), hoac no vay tien bang ckch ban
ra ky phieu, tin phieu... Qua trinh nhu vay lam xuat hien ckc hang hok, de
dang cho viec mua ban, thanh tokn, chuyen dich hoac cat tru de sinh ldi.
Ngoai ckc ngan hkng thucmg mai con co su tham gia cua ckc cong ty tki
chfnh vk phi tki chfnh, doanh nghiep vk chmh phu. Ckc doanh nghiep co the
tki trg nguon von ngan han cua minh qua hoat dong mua bkn chiu tren ca sd
phat hknh ckc giay td c 6 gik nhu thuong phieu. Trong khi d 6 chfnh phu lai
sir dung tfn phieu kho bac nhu mQt cong cu de bu dap cho nhung khoan
tham hut ngan skch tam thdi. Thi trudng lien ngan hkng vk thj trudng md lk
nhung bo phan cau thknh cua thj trudng tien te.
b. Thi truomg von
Thi truomg von la thi trudmg tai chinh trong do dien ra viec mua bdn
cdc cdng cu ddi han nhu cd phieu, trdi phieu.
Nhimg nhk phat hknh tren thj trudng nay 1a nhung ngudi c 6 nhu cau
tki trg von trong dai han, vi vay n6 dugc coi lk thi trudng cung ung von dau
tu cho nen kinh te. Cung giong nhu thi trudng tien te, thi trudng von cung
cd su tham gia cua ckc ngan hkng thuang mai, cac to chuc tki chfnh trung
gian phi ngan hkng, ckc doanh nghiep vk chfnh phu. Tuy nhien, so vdi thi
trudng tien te. thj trudng nay co tmh thanh khoan thap han. gik ca thudng
xuyen bien dong vk an chua nhieu rui ro. Tai thj trudng nky, cong cy pho
bien nhat 1a cac loai trai phieu vk co phieu. Cac doanh nghiep phat hknh trai
phieu vk co phieu de nhan dugc nguon tki trg von trong dki han phuc vu
muc dfch san xuat kinh doanh hay dau tu vko ckc du an. Chfnh phu su dung
trki phieu nhu mot cong cu huu hieu trong viec tki trg cho tham hut ngan
skch hay cho ckc cong trinh ca sd ha tang phat trien nen kinh te xa hQi.
Thj trudng von dugc phan thanh ba bo phan: thu nhat 1a thj trudng
co phieu, chiem ty le rat ldn trong thj trudng von; thu hai 1a cac khoan cho
vay the chap; thu ba 1a thj trudng trai phieu dai han cua chfnh phu vk ckc
cong ty.

187
6.2.5. Thj trirong chmh thirc vk thj trirdng phi chinh thirc
Ngoai cac thi trudng noi tren, neu can cu vao sy quan ly cua chmh
phu, thi trudng tai chfnh con bao gom thj trudng chfnh thuc va phi chfnh
thuc. Trong do:
a. Thf truang chinh thuc
Thi trudng chinh thuc la thf trudng tai chinh ma tai do moi hoat dong
nhu huy dong, cung ung, giao dich cdc nguon tdi chinh deu duac thuc hien
theo nhimg nguyen tdc vd the che do nhd nude quy dinh.
Cac chu the tham gia vao thj trudng nay dugc phap luat thira nhan vk
bao ve. Mgt vf du ve thj trudng chfnh thuc la thj trudng dien ra hoat dong
cua ckc trung gian tki chfnh vdi khach hkng nhu hoat dong cho vay, bao
lanh, chuyen doi ngoai te... Day 1a thj trudng mk hoat dgng cua no dua theo
nhung nguyen tac, luat le nhat djnh vk luon dugc dat dudi sir giam skt vo
cimg chat che cua chfnh phu vk ckc ca quan quan ly.
h. Thi trudng phi chinh thirc
Thi trudng phi chinh thuc la thi trudng tdi chinh md a do moi hoat
dong nhu huy dpng, cung img, giao dich cdc nguon tai chinh khong dupe
thuc hien theo nhung nguyen tdc vd the che do nhd nude quy dinh.
Trong thj trudng nky, su gikm skt cua chfnh phu vk ckc ca quan quan
ly cung ft chat che han so vdi thj trudng chfnh thuc.
Thj trudng phi chfnh thuc con dugc hieu 1a thj trudng tu do hay thj
trudng “chg den”, d do ckc giao djch ve von dugc dien ra mk khong dat
dudi sy giam sat chat che cua chfnh phu vk cac ca quan quan ly. Bdi vay khi
tham gia thj trudng nky, mac du ckc dieu kien de thoa man yeu cau giao
djch l i de d&ng hon, nguon von tiep cgn nhanh hon nhung n 6 lgi tiem an
nhimg nguy ca rui ro rat cao. Ckc hoat dong cho vay nang lai, cam do... lk
nhung hoat dgng pho bien tren thj trudng nky.

6.3. CAC CONG CV CUA THJ TRUONG TAI CHINH

De hieu day du ve viec lam ckch nko thj trudng tki chfnh co the thuc
hien dugc vai tro quan trgng trong vifc dan von tir ngudi cho vay - ngudi
tiet kiem tdi ngudi vay - ngudi chi tieu, chung ta can nghien cuu ckc loai
chung khokn dugc mua bkn tren thj trudng tki chfnh. Trudc het chung ta tap
trung vko nhung cong cu mua bkn tren thj trudng tien te vk sau do den
nhung cong cy dugc mua ban d thj trudng von.

188
6.3.1. Cac cdng cu cua thj trirdng tien te
Do co ky han thanh toan ngan, nhung cong cu vay no dugc mua ban
tren thj trudng tien te chiu muc dao dong gia toi thieu va do do no la loai
dau tu ft rui ro nhat.
a. Tin phieu kho bac (Treasury Bills)
Tfn phieu kho bac la cong cu vay ng ngan han cua chfnh phu do
kho bac phat hanh nham bu dap nhung thieu hut tam thdi cua ngan sdeh
nha nude. Thong thudng tfn phieu kho bac co ky han thanh toan la 3, 6 , 9
va nho han hodc bang 12 thang vdi nhung muc m fnh gia khac nhau. Tfn
phieu kho bac khi phat hanh dugc thuc hien dudi hinh thuc chung chi
hay but toan ghi so, c 6 ghi danh hoac khong ghi danh. Chung dugc tra lai
vdi m uc lai suat co dinh va dugc hodn tra von khi den han thanh todn
hoac chung dugc thanh toan lai do vifc ban lan dau co giam gid. Tuc la,
vdi gid thap han so vdi khoan tien da djnh dugc thanh toan khi het han.
Vf dy, ban c 6 the mua mot tfn phieu kho bac ky han 1 nam trong thdng
3/2014 vdi so tien 9 trieu dong, tfn phieu ndy c 6 the dugc thanh todn 10
trieu dong vao thdng 3/2015. Chfnh bdi vay tfn phieu kho bac c 6 n dugc
ggi la chung khodn chiet khau.
Tin phieu kho bac thudng dugc phdt hanh theo tung lo qua phuang
phdp dau thau. Viec dau thau tfn phieu kho bac dugc thuc hi?n theo mot
trong hai hinh thuc: dau thau canh tranh lai suat hoac ket hgp giua dau thau
canh tranh lai suat vdi dau thau khong canh tranh lai suat. Tfn phieu kho bac
la loai long nhat trong tat ca cdc cong cy tren thi trudng tien tf, do vay,
chung dugc mua bdn nhieu nhat. Chung cung la loai cong cu an toan nhat
trong tat ca cdc loai cong cu d thj trudng tien te, vi chfnh phu luon c 6 kha
nSng hodn Ua cdc 111611110 bang cdch tang tliuc lioac phdt lianli giay bac. Tuy
nhien kha nang sinh ldi cua loai cong cy nay rat thap. Tfn phieu kho bac chu
yeu do cac ngan hang nam giu, cung co mot lugng nhd cdc ho gia dinh, cdc
cong ty va cdc trung gian tdi chfnh khac nam giu. Tfn phieu kho bac thudng
dugc ngan hang trung uang su dung nhu mot cong cu d 8 dieu hanh chfnh
sach tien te thong qua nghiep vu thj trudng md. Vdi muc tieu hudng tdi thuc
day tang trudng kinh te, ngan hang trung uang se lam tang cung tien bang
cdch mua vao tfn phieu kho bac, ngugc lai khi muon kiem che lam phdt
ngan hang trung uang se bdn tfn phieu kho bac ra thj trudng nham hut bdt
lugng tien trong luu thong.

189
 b. Giay chimg nhan lien giti cua ngdn hang (Certificate o f Deposit)
G iiy churng nhan tidn gui (CDs) la mpt cong cy vay ng do ngan hang
thuomg mai phdt hknh nham huy dQng von tir to chuc vk ckc ck nhan. Day
duac coi lk mot hinh thuc gui tien c6 thdi han thudng duQrc cung cap bdi ckc
dinh che tki chfnh nhu ngan hkng hay ckc to chuc tin dung. CDs co the duac
bkn lai d thi trudng cap hai. 0 My vk Anh n6 1a loai chung khokn c6 the
trao doi, nghTa lk co the chuyen nhuQrng dan gian bang ckch trao cho ngudi
mua. VT vay chung co kha nang thanh toan cao doi vdi ngudi sd huu, ddng
thdi bao dam nguon von cho ngan hkng trong mQt thdi gian. Chung chi tien
gui c6 the duac phkt hknh dudi dang ghi danh hoac vo danh.
Chung chi tien gui thudng co lai suat cao han ckc khoan tiet kiem
thong thudng, vi vay, n 6 dang trd thknh mQt trong nhung san pham huy
dQng von ua thfch cua ckc ngan hkng. Ngudi gui dugc thanh tokn lai hang
nkm theo mgt ty le nhat dinh vk khi den ky han thanh tokn, thi hokn tra goc
theo gik mua ban dau. Tuy nhien, nhugc diem cua chung chi tien gui 1a tfnh
thanh khoan cua no khong cao bkng tien gui d tki khoan tiet kifm, CDs c 6
hinh phat neu ban muon rut tien cua minh trudc han.
Hi?n nay, cong cy nky dugc hau het ckc ngan hkng thuang mai ldn
phkt hknh vk thu dugc thknh cong to ldn, vdi tong so du vugt quk tong so du
cua tfn phieu kho bac. Chung lk nguon von dac biet quan trQng mk nhung
ngan hkng thuang mai thu hut dugc tir ckc ck nhan, cong ty, ckc quy tuang
trg thj trudng tien te, ckc to chuc tu thien vk ckc ca quan cua chfnh phu.
Ngoai giay chung nhan tien gui con co chung chi tien gui co the
chuyen nhugng (NCDs: Negotiable Bank Certificate o f Deposit). Day 1a loai
chung chi tien gui menh gik ldn (vf du d My lk tren 100.000 USD) cho ph 6 p
dugc bkn lai trudc han vdi mot muc gik khau tru nhat dinh. Chfnh dieu nky
d a 1km thj trufrng chung chi tien gui trdr nen h&p dan va d a d an g han. NCDs
thudng dugc ckc ngan hkng dung de huy dong nguon von ldn tu ckc cong ty,
ckc quy tuang ho vk to chuc cua chfnh phu.
c. Thuomg phieu (Commercial Paper)
Thuomg phieu thudng dugc cac cong ty ldn va co uy tfn phat hknh vk
bkn true tiep cho ngudi mua theo hinh thuc chiet khau. Chenh lech giua gik
mua vk m?nh gik chfnh lk thu nhap cua ngudi sd huu thuang phieu. Nhung
ngudi mua thuang phieu ngoki ckc ngan hkng con c 6 ckc trung gian tki
chfnh vk cong ty khac. Cac thuang phieu c 6 muc lai suat chiet khau cao hom
so vdi tfn phieu kho bac nhung lai hkm chua d<? rui ro cao horn.

190
 d. Hoi phieu ducrc ngdn hang chap nhan (Banker’s Acceptance)
Hoi phieu dugc ngan hang chap nhan (chap phieu) lk hoi phieu c6 ky
han do cong ty ban hang phat hanh, chuyen tori ngan hang cua ngudi mua va
dugc ngan hang dong dau bao lanh chap nhan thanh todn len d 6 .
Thyc te, trong cdc giao dich mua bdn chju, khi cong ty bdn hang
khong tin vao kha nang thanh toan hoac y dinh thanh todn cua cong ty mua
hang, no se yeu cau phai co su bao dam thanh todn tir mgt ngan hdng c 6 uy
tin. Khi ngan hdng chap nhan bao lanh cho khoan thanh todn tuc ld ngan
hang cam ket rang neu cong ty dugc bao lanh khong thanh toan thi trdch
nhiem cua ngan hang se dung ra thanh todn ho. Chfnh bcri vay, cong ty dugc
bao lanh c 6 them kha nang dugc chap nhan khi mua hang hod d nude ngodi
vi nha xuat khau ngoai quoc biet rang, ngay ca trudng hgp cong ty da pha
san, thi hoi phieu van dugc ngan hdng bao lanh va thanh todn day du.
Thong thudng de dugc ngan hang ky chap nhan vdo td hoi phieu, cong
ty mua hdng phai ky quy gui vao ngan hang todn bg so tien cua td hoi phieu
hoac dugc ngan hang dong y cho vay de thanh todn hoi phieu. Tuy nhien co
nhung trudng hgp cong ty chi can gui vdo ngdn hdng mgt phan so tien cua
td hoi phieu hoac tham chf khong can phai c6 khoan ky quy ndy neu n 6 co
du uy tfn vdi ngan hdng. Ngodi tdi khoan ky quy, cong ty cung phai nop cho
ngan hdng mgt khoan phf goi ld phf bdo lanh. Phf bdo lanh dugc tfnh theo
mgt ty 1? phan tram so vdi so tien dugc bdo lanh vd dugc quyet djnh bdi cdc
ngan hang. Hoi phieu dugc ngan hdng chap nhan dugc su dung khd pho bien
trong ITnh vyc xuat nhap khau vdi hinh thuc chu yeu la thu tfn dung
(LC: letter o f credit).
Do dugc ngan hdng chap nhan thanh todn nen cdc chap phieu ngan
hdng ld cong cy ng co do an todn khd cao, nhat ld khi ngan hdng chap nhan
la cdc ngan hang ldn va co uy tfn. Nhung ngudi sd huu chap phieu co the
dem bdn chung tren thi trudng tien te vdi gid chiet khau de thu tien mat ngay
khi can von gap.
6.3.2. Cac cong cu tren thj trudng von
Cdc cong cu tren thi trudng von la cdc cong cy ng va co phieu, vdi ky
han tren mot nam hay vo han. Khac vdi cdc cong cu tren thj trubng tien te,
cdc cong cu tren thi trudng von co do lech tieu chuan ldn hem nhieu, do vay
muc do rui ro ldn va lgi tuc thudng cao.

191
 a. Co phieu (Stock)
La chung chi (hoac but toan ghi so) chung nhan quyen so huu cua nha
dau tu doi vdi mot phan tai san va thu nhap cua doanh nghiep. Tuc la no
chung thuc quyen so huu mot phan von hoac tki san cua cong ty vk quyen
dugc chia co tuc.
Nhu vay, co phieu la mQt cong cu gop von do cong ty co phan phat
hanh. Von ma cong ty co phan huy dQng dugc tu viec phat hanh co phieu
duac xem lk von thuoc sa huu cua cong ty. Nhung ngudi sd hiru co phieu lk
cac co dong vk co nhung quyen ca ban nhu quyen tham gia quan ly cong ty
vk quyen tham gia chia cac khoan lgi nhuan sau thue.
V i? c d a u t u v k o c o p h ie u k h o n g c h i d a n g ia n 1a n h a n d u a c c o tu c , m a
q u a n trQ n g h a n c h f n h la g i a c o p h i e u d u g c m u a b a n t r e n th i t r u d n g d a o d Q n g
m a n g la i l g i n h u a n n h i e u h a n s o c o t u c th u d u a c . K h i c o p h ie u c u a c o n g ty
d u a c n h i e u n g u d i m u a , c h u n g to t h j t r u d n g tin t u d n g v k o h ie n t a i v k k h a
n k n g p h a t t r ie n c u a c o n g ty t r o n g tu o m g la i v k n g u g c la i.

M Q t n h a d a u t u c h u n g k h o a n k h o n g p h a i c h i g io i t r o n g x a c d i n h th d i
d ie m m u a b k n , m k c o n p h a i b i e t t r u n g h o k ru i r o b a n g c a c h x a y d u n g d u g c
d a n h m u c c h u n g k h o a n c 6 c k c m u c d o r u i r o k h a c n h a u h o a c c h u k y g ia o
d o n g c h e n h le c h n h a u .

Be co the phkt hknh co phieu nham huy dong von, doanh nghiep phkt
hknh phai 1a mQt cong ty co phan. Viec phat hknh co phieu lan dau tien ra
thj trudng gQi lk hoat dQng IPO: Initial Public Offering. Day 1a viec chao
bkn chung khokn lan dau tien ra cong chung. Khki niem cong chung duac
hiiu 1a mQt s 6 lugng nhk diu tu du ldn vdi gia tri chung khoan chao ban
cung du ldn. Sau khi phkt hknh lan dau ra cong chung, mot cong ty co phan
se trd thknh cong ty dai chung. Nhung lan phkt hknh tiep theo goi 1a phkt
hknh bo sung. Co phieu dugc mua ban tren thi trudng von, tuy nhien tuy
thuoc vko viec co phieu do da dugc niem yet hay chua ma no se dugc giao
dich tren cac sd giao dich hay thj trudng OTC.
b. Trdi phieu (Bond)
Ben canh co phieu, trai phieu cung 1a mot cong cy pho bien trong ckc
giao dich tren thj trudng von. Tuy nhien, khac vdi co phieu, trai phieu 1a
chung chi xkc nhan quyen doi ng cua nhk dau tu doi vdi nhk phkt hknh. Ng
d day 1a nhung khoan lai tra theo djnh ky va von goc khi den han.

192
 Ve mat hinh thuc, trai philu dugc ton tai duai hai dang: chung chi
hoac but toan ghi so. Neu la but toan ghi so thi ngudi mua trai phieu dugc
cap giay chung nhan sd huu phan von da cho nha phat hanh vay. Ban chat
cua trai phieu ld mgt cong cu ng, no phan anh moi quan he vay mugn giua
ngudi di vay la cac nha phat hanh vdi ngudi cho vay la nha dau tu. Nghia vu
tra ng cua nha phat hanh dugc bao dam bang cdc tai san the chap hoac bdng
uy tin cua nha phdt hanh. Trong trudng hgp khong tra dugc khodn goc vd
lai, nhd phdt hdnh phai bdn tdi san cua minh de tra hoac tuyen bo pha san.
Ngudi sd huu trai phieu thong thudng se nhan dugc mot khoan thu nhap co
dinh tir lai vay vd dugc nhan trudc cdc co dong trong cung cong ty. Khi
cong ty rai vdo tinh trang pha san, tdi san cong ty phai dugc thanh ly vd
dung de tra ng cho cdc trdi chu trudc roi mdi dugc chia cho cdc co dong.
Tuy nhien, khac vdi co phieu, chu sd huu trdi phieu khong dugc quyen tham
gia vao cdc quyet djnh cua cong ty.
Tuy theo cac tieu thuc phan loai ta co cac loai trdi phieu khac nhau:
Dua vao chu the phdi hdnh: Trdi phieu gom co trai phieu chinh phu,
trdi phieu dja phuang vd trdi phieu doanh nghiep.
• Trdi phieu chi'nh phu: 1a loai trdi phieu do chinh phu phdt hdnh
nham tdi trg cho tham hut ngan sach hoac huy dpng von cho cdc hoat dong
dau tu nhdm phdt trien nen kinh te - xa hoi. Day 1a loai trdi phieu c 6 muc do
rui ro thap nhat vd tinh thanh khoan cao nhat so vdi cdc loai trdi phieu khac.
Lai suat cua trdi phieu chinh phu thudng dupe coi 1a lai suat chuan khong co
rui ro va dung de lam can cu xdc dinh cho lai suat cua cdc cong cu tdi chinh
khac. Co hai loai trdi phieu chinh phu ca ban: do la trdi phieu kho bac vd
cong trdi quoc gia.
• Trdi phieu dia phuomg: 1a loai trdi phieu do cdc chinh quyen dja
phuang phat hanh de huy dong von cho cdc muc dfch cy the, thudng 1a de
xay dung ca sd ha tang hay thuc hien cdc phuc lgi cong cong cua dja
phuang. Loai trdi phieu ndy co muc dg rui ro cao hom so vdi trdi phieu chfnh
phu do kha nang hoan tra khodn ng cua cac dia phuang 1a khac nhau.
• Trdi phieu cdng ty: ld loai trai phieu do cong ty phdt hdnh vdi muc
dfch tai trg von ddi han ho trg cho qud trinh san xuat kinh doanh vd cdc ke
hoach dau tu cua cong ty. Trai phieu cong ty co dg rui ro cao nhat trong cdc
loai trai phieu va cung kem long han so vdi cac loai trdi phieu khde.

193
 d. Vay the chap (Mortgage)
Vay the chap la nhung mon tien cho cac ca nhan hoac cdc cong ty kinh
doanh vay d l ddu tu vdo nhung cong trinh kien true. Nha cua, dat dai hoac
nhung bat dQng san khde dugrc dung 1dm vat the chap bao dam cho cdc m6 n
vay. Hinh thuc ndy chiem mgt phan 1dm trong nguon tdi trg cua cdc cong ty,
tham chi cdn chiem ty trgng ldn tai cdc nude phat trien. Tai My, thi trucmg
cdc khoan vay the chap 1a thi trudng ng ldn nhat, trong dd cdc khodn vay thi
chap de mua nhd gap bon lan cdc khoan vay the chap thuomg mai vd nong
trai. Day ld nhung khoan cho vay cd the mang lai mot nguon thu nhap ldn cho
cdc ngan hdng nhung cung lai ld mang kinh doanh an chua nhieu nii ro.
Ngan hdng thuomg mai, cong ty bdo hiem nhan thp vd cac to chuc tiet
kiem la nhung ngudi cho vay hdng ddu trong ITnh vuc ndy. Nhung t6 chuc ndy
cung cap von cho thj trudng vay the chap bang cdch bdn trdi khodn vd dung tiin
de mua cdc mdn the chap. Ngodi ra, chmh phu mot so nude cung hinh thanh
nhieu to chuc nham ho trg cho thj trudng cdc khoan vay the chap ndy.

194
 t C /k h Qa

Bao lanh, cong cy tai chi'nh, co dong, co turc; churng khoan; so giao
dich chung khoan, thj trudng chung khoan, thj trudng tai chi'nh, ti'nh
thanh khoan.

CAU HOI ON TAP

1. Thf truong tai chmh la gi? Hay neu cdc chuc ndng vd vai trd cua
thf truong tdi chinh trong qud trinh phdt trien nen kinh te - xa hoi?
2. Thi trudng tdi chinh duac cau thdnh bai nhung thi truang ndo vd
noi dung hoat dong cua cdc thi truang do?
3. So sanh cdc thi truang cau thdnh nen thi truang tdi chinh.
4. Phan tich moi quan h<? giua cdc thi trudng cau thdnh nen thi
trudng tdi chinh.
5. “Do cdc cdng ty khong duac nhan them bdt cu dong von ndo
trong thi trudng thir cap nen thf trudng ndy it quan trong hon so
vdi thi trudng sa cap Hay binh luan nhan djnh tren.
6. Hay neu npi dung kinh te cua cdc cdng cu chu yeu tren thi trudng
tien te?
7. Hay neu npi dung kinh te cua cdc cdng cu chu yeu tren thf
trudng von.
8. So sanh giua cd phieu vd trdi phieu.
9. So sanh giua cd phieu thudng vd cd phieu uu dai.
10. Phan tich nhimg nhan td ca bdn anh hudng tdi su bien dpng cua
gid cd phieu.
11. Phan tich nhimg nhan td ca bdn anh hudng tdi su bien dong cua
gid trdi phieu.
12. Sap xep cdc chimg khodn sau theo tinh long gidm ddn: cd phieu
cdng ty, trdi phieu chinh phii, tin phieu kho bac, chimg chi tien
gui ddi han, trdi phieu cdng ty.

195
 Chucmg 7

CAC TO CHlTC TAI CHINH TRUNG GIAN

Mo ta npi dung chinh

Nen kinh te lanh manh va phat trien doi hoi mQt h? thong tai chmh
hoat dQng co higu qua de luan chuyen von tir nhung ngudi tiet kifm tdi
nhung ngudi co ca hQi dau tu vao san xuat. Chuang nay se phan tfch ve
cach thiet ke mQt ca cau tai chfnh sao cho thuc day duac hieu qua cua
nen kinh te. Phan tich cua chung ta se giup cho viec ly giai cac thuoc tfnh
cua he thong tdi chinh hien nay nhu tai sao cdc trung gian tdi chmh lai
quan trong han thj trudng chung khodn trong viec chuyen von cho ngudi
di vay? Phan tfch cua chung ta cung minh chung cho moi quan he quan
trong giua he thong tai chfnh vd ket qua hoat dQng tong hgp cua nen kinh
te. Phan con lai chung ta hay cung tim hieu ve cdc loai hinh to chuc tdi
chfnh trung gian, chuc nang, vai tro, dac diem vd cdch thuc to chuc hoat
dong cua chung.
Muc dich nghien cun
Sau khi hQC xong chuang ndy, hQc vien can tra ldi vd giai thich dugc
cdc van de ca ban nhu sau:
- Tai sao tdi chfnh gidn tiep lai d 6 ng vai tr6 quan trQng hom tdi chfnh
tryc tiep trong vifc chuyen vdn den ngudi di vay?
- Phan bi?t su lua chon doi nghich vd rui ro dao due.
- Phan tfch van de rui ro dao due trong hgp dong ng vd hgp dong von
co phan.
- Phan tfch cdc chuc nang ca ban cua cdc trung gian tdi chfnh.
- Cdc trung gian tdi chfnh c 6 vai tr6 nhu the ndo trong su phdt trien
cua nen kinh te xa hQi?
- Mo td v d p h a n tfc h h o a t d Q n g c u a c d c to c h u c td i c h f n h t r u n g g ia n p h i
ngan hdng.

- Mo ta vd phan tfch hoat dong cua cdc to chuc tdi chfnh trung gian ld
ngan hdng.
- So sdnh su khde nhau ca ban ve vai trd vd hoat dong giua cdc ngan
hdng vd cdc to chuc tdi chfnh trung gian phi ngan hdng.

196
7.1. PHAN TICH KINH TE VE CAU TRUC TAI CHINH
7.1.1. Nhung van de ca ban ve cau true tai chfnh
Cac to chuc tai chi'nh la mot he thong phuc tap, da dang ve cau true va
chuc nang. Co nhieu loai hinh khac nhau trong cac to chuc tai chi'nh nhu:
ngan hang thuomg mai, ngan hang dau tu, cong ty tai chi'nh, cong ty chung
khoan, cong ty bao hiem, cac quy tuomg trg... dugc ggi chung ld cdc ngan
hang vd cdc to chuc tdi chrnh phi ngan hdng.
Dong thdi cung co nhieu loai hinh cua thj trudng tdi chi'nh nhu: thj
trudng co phieu, thi trudng trdi phieu, thi trudng cua cdc cong cu tdi chrnh
phdi sinh... Tat ca nhung to chuc tdi chmh va thi trudng tdi chi'nh hdng nam
da djch chuyen mot khoi lugng von khong lo tu nhung ngudi tiet kiem tdi
nhung ngudi co ca hoi dau tu.
Lay vi du ve hoat dong tdi trg von cua cdc cong ty. Cdc cong ty co the
huy dong nguon von qua viec ban chung khodn (co phieu, trdi phieu) tren
thi trudng hoac ho c 6 the vay von tu mot trung gian tdi chi'nh nhu ngan hdng
thuang mai. Cau hoi dat ra la trong cdc nguon tai trg cua cong ty, nguon tdi
trg ndo chiem ty trgng ldn nhat?
Bieu do hinh quat trong hinh dudi day chi ra cdc phuang thuc tai trg
bang nguon von ben ngodi cua cdc doanh nghiep My cho hoat dong cua hg
trong thdi ky 1970 - 1996.

Hinh 7-1. Phutmg thuc tai trg von cua cac doanh nghif p My 1970 -1976

Nhin vao ket qud dugc phan anh trong bieu do ndy vd tiep tuc di sau
nghien cuu vd phan ti'ch cau true tdi chi'nh, nhung cong cu vd phuang tien tdi
chmh, chung ta c 6 the rut ra nhung van de c a ban vS ciu true tdi chinh nhu sau:
Thu nhat, Trong so cdc cong cu va hinh thuc tao von cua doanh
nghiep, tir cdc to chuc tdi chi'nh trung gian vd thj trudng tdi chi'nh, thi co

197
phieu vd trdi philu khong phai ld nguon tdi chfnh quan trong nhat. Viec phdt
hdnh nhung chung khodn co the mua bdn tren thj trucmg khong phdi 1a bi<?n
phdp hdng dau de tdi trg cho cdc doanh nghiep.
Ket luan ve van de ndy co ve nhu khong thong nhat vdi nhung gi dang
xay ra tren dien ddn bdo chi d mQt so nuac da vd dang ddnh nhieu su chu y
tai thi trudng co phieu vd trdi phieu. Qua that vay, trong moi trudng kinh te
md s\r phdt trien cua thj trudng chung khodn nhu vu bao, nhieu ngudi trong
so chung ta c6 cam nghi ld co phieu vd trdi phieu mdi ld nhung nguon tdi
chfnh quan trQng hdng dau tdi tra cho cdc doanh nghif p.
Song vdi nhung so li#u thong ke nhu chung ta da thay, d My thj
trudng co phieu chi chiem ty trQng nho trong tong nguon von tdi trgr cho cdc
doanh nghigp (9,2%), trai phieu (35,5%). Nhu vay, tong c<?ng so co phieu va
trdi philu d My (44,7%) cung cung cap chua dugrc mgt nira so von ben
ngodi md cdc doanh nghifp can de tdi trg cho hoat dong kinh doanh cua ho.
D ilu ndy cung dung vdi hau het cdc nude phdt trien khde tren the gidi nhu
Anh, Phdp, Due, Nhat. Vay vl sao nhung chung khodn mua bdn dugc (co
phieu, trdi phieu) khong dugc su dyng mot cdch rong rai han de tdi trg cho
cdc doanh nghi?p? Cau trd ldi se dugc nghien cuu trong phi giao djch vdi
cau true tdi chmh vd nhung uu the cua cdc trung gian tdi chi'nh trong vi?c tdi
trg cho doanh nghi?p.
Thu hai, tdi chfnh gidn tiip, tdi chfnh co lien quan den hoat dQng cua
cdc trung gian tdi chfnh, quan trQng gap nhilu lan so vdi tdi chfnh true tiep,
ld con dudng tdi chfnh trong do cdc doanh nghiep gom von true tiep tu thj
trudng chung khoan.
Nhu da trinh bdy d van de thu nhat, co phieu vd trdi phieu khong phai
ld nguon von quan trpng nhat, n 6 chi chiem ty trong nho trong tong cdc
nguon v6 n tdi trg cho doanh nghigp. Dong thdi cdc co phieu vd trai philu
ndy dugc bdn tr\rc tiip cho cdc t6 chuc vd cd nhan lai cang ft han. Hau hit
co phieu, trdi phieu da dugc cdc trung gian tai chfnh mua lai.
Trong so cac ngu 6 n von cua tdi chfnh gidn tiip, thi cac khodn vay tir
ngan hdng chilm ty trong ldn va c 6 vai tr& quan trong nhat trong viec tdi trg
cho cdc doanh nghiep. Vay vl sao nhung trung gian tdi chfnh vd tdi chfnh
gidn tiep lai quan trgng d in the trong cau true cua he thong tdi chfnh vd vi
sao ngan hdng lai giu vi tri trung tam trong trung gian tdi chfnh? Nghien cuu
cdc loai hinh tdi chfnh trung gian vd hoat dong cua ngan hdng se tra ldi
nhung cau hoi d 6 .

198
 Thu ba, hg thong tai chmh la bp phan trpng yeu cua nen kinh te quoc
dan, cac nghien curu cho thay khong chi d My ma d tat ca cac nuac phat
trien khac hg thong tai chfnh deu chju su dieu hanh va kiem soat mQt cach
chat che.
Nhu da nghien cuu trong Chuang 2 ve he thong tii chmh, d 6 la tong
hap cac quan hg tai chinh hoat dQng trong nhieu lmh vyc khac nhau, nhung
co moi quan he thong nhat, huu ca vai nhau. Xet ve cau true va su van dong
cua he thong tai chfnh, ta thay he thong tai chfnh bao gom cac tu diem vii
cac dong tki chfnh. Su chuyen hod khong ngimg giua ckc dong tki chfnh vko
cic tu diem von va ngugc lai, dugc thuc hien thong qua nhung trung gian tki
chfnh vk thj trudng tai chfnh.
Nhu vay, trung gian tki chfnh vk thj trudng tki chfnh 1a nhung mach
mau chfnh cua nen kinh te quoc dan, doi hoi chfnh phu phai quan ly vk
kiem soat chat che moi hoat dong cua he thong tki chfnh de bao dam su
luu thong thong suot cac nguon von vk bao dam sy lanh manh, on djnh cua
nln kinh te.
Thu tu, vat the chap 1a dac trung cua cac hgp dong vay ng. Cac hgp
dong vay ng nhin chung deu 1a nhung vkn ban phkp ly eye ky phuc tap
trong quan he giao dich vdi khdch hkng. 0 tat ca ckc nude, trki phieu hoac
hgp dong cho vay deu 1a van ban phkp ly dai bao gom nhieu dieu khoan cam
ngudi di vay tham gia vko mQt so hoat dQng. Trong ckc dieu khoan cho vay
cua tfn dung ngan hkng nhu cho vay c6 muc dfch, c 6 vat tuang duang 1km
bao dam (vat the chap), hoan tra dung han ca von vk lai thi cho vay co vat
the chap 1a mQt trong nhung nguyen tkc quan trgng nhat. Vat the chap lk vat
sd huu dugc the cho ngudi cho vay, neu ngudi di vay khong the thanh tokn
tien ng. Vat the chap trong cac hgp dong vay ng doi hoi ngudi di vay phai
co bao dam day du giay td hgp phap xkc nhan vat the chap danh rieng cho
tung mon vay, trknh tinh trang vat the chap dugc dung cho nhieu m 6 n vay
dan tdi tinh trang do vd tfn dung. Chfnh vi vay, trong cac hgp dong tfn dung,
nhung dieu khoan nay luon dugc quy djnh ngat ngheo, chat che.
Da so khoan ng cua ckc ho gia dinh d My 1a nhung khoan cho vay the
chap. Ckc khoan vay cam co trong thuang mai vk nong nghiep mk trong d 6
tki san dugc bkn giao lam vat the chap chiem tdi mQt phan tu muc vay no
cua cac doanh nghigp phi tki chfnh. Trai phieu cong ty vk cac khoan tfn
dung ngan hang khac cung thudng lien quan den vigc bkn giao vat the chap.

199
Do d 6 , van de can dugc giai dap la tai sao vat the chap lai la dac tinh quan
trpng den vay trong cac hgp dong vay ng.
7.1.2. Phi giao djch va cau true tai chmh
Ngucri c 6 von mong muon tim dugc ngudi can von de cho vay kiem
ldi, dong thdi ngudi can von muon tiep xuc vdi ngudi co von deu phai ton
kem nhung khoan chi phi nhat djnh dugc ggi la chi phi giao dich. Bdi vi
nhung ngudi d 6 khong the gui tien hay vay von d nhung nai khong quen
biet hoac chua du niem tin ma khong can luat su, ngudi trung gian moi gidi
hoac nhung ngudi lam chung khac.
Gia su ban co mQt khoan tien la 100 tripu. Ban muon dau tu va nghi
tdi vifc dau tu vao thj trudng chung khoan. Do chi co 100 trieu nen ban chi
mua dugc mot ft co phieu vk phai tra le phf moi gidi kha cao. Do la do quy
mo dau tu cua b p i qua nho va le phf moi gidi se chiem ty le phan tram ldn
trong gia mua. Nhu vay, vdi chi phf giao djch cao, ban khong the su dyng va
dau tu co hieu qua tren khoan tien tiet kiem cua minh. Tren thyc te ban
khong phai la ngudi duy nhat bj can trd bdi se co rat nhieu nha dau tu khac
gap phai van de kho khan nhu ban.
N g o a i ra, do quy m o vo n han che, ban c h i c 6 the dau tu vao mot so
nho cac ch u n g khoan nao do ma k h o co t h i m d rQng danh m uc dau tu cua
m inh. D ie u do co nghTa la ban dang phai bo tat ca trung vao mQt g io va chap
nhan d o i mat v d i m u c rui ro cao tren th i trudng.

Chfnh bdi v£y, nhung trung gian tki chfnh dugc ra ddi vdi hoat dong
nham toi thieu hoa nhung chi phf giao dich giua ngudi co von vk ngudi can
von, tu d 6 giup nhung ngudi co m 6 n tiet kiem nho c6 ca hoi dau tu sinh ldi
vk ngu&i ckn v6 n c6 ca hQi vay vOn.
Cau hoi dat ra 1a nhung trung gian tki chfnh da giam chi phf giao djch
nhu the nko? Chung ta hay xet tung dac tfnh cua n 6 .
Tiet kiem do quy mo
Trudc het d 6 lk van de tiet ki?m do quy mo. Vi?c gom von tir nhieu
ngudi c 6 mon tiet kiem nho vk bao dam cho hQ mQt lgi tuc thoa dang, dong
thdi c 6 the cho vay nhieu ngudi vdi ckc m6 n tien ldn nho khke nhau da dem
lai nhung lgi fch to ldn nhd phuang phkp tiet kiem do quy mo. Theo phuang
phap nky, quy mo von dau tu vk cac vy giao djch tang len da lam giam chi
phf giao djch cho moi dan vi tien te dugc dau tu. Su hien dien cua van de

200
tiet kiem do quy mo gop phan ly giai tai sao cac trung gian tai chmh lai ra
doi va tro thanh mot bo phan quan trong trong he thong tai chi'nh.
Van de tiet kiem do quy mo cung co y nghTa quan trQng trong vifc ha
thap cac khoan chi phf cho dau vao nhu van phong, dien thoai va may tfnh,
nhung thu ma cdc dinh che tki chfnh can de thyc hien nhiem vy cua minh.
Mang luoi
Vai he thong mang ludi bao gom cac chi nhanh va van phong giao
djch, cac to chuc tai chfnh trung gian da tao dieu kien cho khach hang dugc
tiep can nguon von mot cach de dang nhanh chong nhat. Mang ludi hoat
dong rong khap gop phan tao nen the manh vugt troi cua cac trung gian tki
chfnh dong thdi cac chi phf giao dich cung dugc han che tdi muc thap nhat.
Da dang hoa danh muc dau tu
Da dang hoa trong dau tu 1a y tudng ma nhk dau tu phan bo von vko
nhieu loai hinh dau tu khac nhau. Khi mot linh vuc dau tu bi sut giam vk
linh vuc khac tang trudng thi viec da dang hoa trong dau tu giup ho giam
thieu rui ro cho chi'nh minh.
Muc dQ ca ban nhat trong da dang hoa danh myc dau tu 1a mua nhieu
loai co phieu thay vi chi mua mgt loai co phieu. Quy tuang ho dugc thknh
lap de mua rat nhieu loai co phieu, lugng co phieu trung binh co the len tdi
hkng tram tham chi hkng nghin co phieu, theo do nha dau tu co the da dang
hok danh muc dau tu cua minh.
Khi thyc hifn da dang hok dau tu, nhk dau tu co the phai mat hkng
tuan de mua tat ca cac loai dau tu trong danh muc. Tuy nhien, neu nhk dau
tu g 6 p von vko mQt quy tuang ho thi vifc da dang hok dau tu c 6 the chi mat
vdi giu dGng hG bui quy tuang h 6 tu dong da dang hod thco mot danh muc
dau tu da dugc dinh trudc.
Chuyen mon hoa
Van de chuyen mon hod vk thanh thao trong nghe nghiep. Do chuyen
mon hok, ckc trung gian tki chmh co kha nang tot hem de md rong nhimg
hieu biet nham ha thap chi phi giao dich. Cac ngan hkng vk cac to chuc tki
chmh phi ngan hkng trong trung gian tki chinh sd huu nhung chuyen gia
lanh nghe, tinh thong trong nghe nghiep, vdi kinh nghiem lau nam ho san
sang dua ra nhung hgp dong vay ng ft ton kem vk cung cap nhung djch vy
tki chfnh tien lgi gia re.

201
 Ngoai ra, cac trung gian tai chi'nh cung co dieu kifn tot hom de phat
trien nhung ky nang lam giam chi phi' giao djch. Cac ky nang trong cong
ngh? thong tin giup h<? cung cap cho khach hang nhung tien l'ch nhu dugc
cung cap thong tin mien phi ve ket qua dau tu cua hQ vk cho phep ho viet
sec vko tki khoan cua minh.
MQt ket qua quan trQng khac thu dugc tu viec ha thap chi phi' giao
dich cua cac trung gian tki chi'nh 1a kha nang cung cap cho khach hkng djch
vu thanh tokn, khkch hkng se c 6 nhung dieu kien thuan lgi hom trong viec
thuc thi giao dich. Vf dy, quy tucmg ho tren thi trudng tien te khong nhung
dem lai cho co dong muc lai suat rat cao mk cdn cho phep ho viet sec de
thanh tokn cho nhieu loai djch vy khke.
Nhu vay, nhd ckc dac tfnh rieng c6 trong hoat dQng cua minh, ckc
trung gian tki chfnh da giam thieu dugc chi phf giao dich. Su hien dien cua
chi phf giao djch gop phan ly giai tai sao viec tki trg gikn tiep cua ckc trung
gian tki chfnh lai dong vai tro quan trQng nhu vay tren thj trudng tki chfnh.
Song de hieu ca cau tki chfnh mQt cach day du han, chung ta phai de cap tdi
vai tr 6 cua thong tin tren thj trudng. Thong tin minh bach vk chfnh xkc se lk
dieu kien tot de ckc nhk dau tu dua ra phkn quyet cho danh muc dau tu cua
minh. Ngugc lai neu khong co thong tin hokc thong tin sai lfch se khien cac
nhk dau tu gap phai rui ro.
7.1.3. Rui ro va cau true tai chi'nh
a. Su lua chgn ddi nghich vd rui ro dao due
R u i ro 1a mQt thupc tfnh co huu trong hoat dQng cua cac to ch u c tki
chfnh. T ro n g phan nky, chung ta nghien cuu rui ro do thong tin khong can
xurng tao ra tru d c v k sau k h i dien ra ckc giao djch.
Thong tin khong can xung (Asymmetric Information), hay c 6 n goi lk
thong tin bat can xung lk viec ckc ben tham gia giao djch co tinh che day
thong tin. Khi do, gik ca khong phai lk gia can bkng cua thj trudng mk co thi
qua thap hokc qua cao. Vf du, khi ngudi mua khong co nhung thong tin xkc
thuc, day du vk kjp thdi nen da tra gik thap hom gik trj dfch thuc cua hkng
h6 a, hau qua lk ngudi bkn khong c6 dong luc de san xuat hoac neu c 6 thi
cung chi cung cap nhung hkng hoa co chat lugng thap hom chat lugng trung
binh tren thj trudng. Mot vf du khac trong hoat dQng dau tu chung khokn 1a
ckc gikm doc cong ty phkt hknh co phieu biet ro lk minh c 6 trung thuc
khong vk ho luon c6 dugc thong tin ve hoat dong kinh doanh cua cong ty tot

202
hem nhung nguai nam giu co phieu. Neu doanh nghiep thuc su dang gap
kho khan hokc hoat dQng kinh doanh khong hi?u qua thi sy che giau thong
tin cua ban giam doc co the khien cac co dong chap nhan mua co phieu vai
gik cao tren thj truang.
Ly thuyet thong tin bat can xung lan dau tien xuat hien vko nhung
nam 1970 vk da khang djnh duac vj tri cua minh trong nen kinh te hoc hien
dai. Ckc nha khoa hQc nghien cuu ly thuyet nky 1a George Akerlof, Michael
Spence vk Joseph Stiglitz cung vinh dy nhan giai Nobel ve kinh te. Lien
quan den ly thuyet thong tin khong can xung, nhk kinh te hQc nguai My
George Akerlof da dua ra ly thuyet ve hkng h 6 a “qua chanh” vk ly thuyet ve
thi truang “qua chanh”. Ly luan nky trong tieng Anh goi lk “Theory o f
markets fo r lemons, trong do “lemon” nghTa den 1a qua chanh vai vj chua,
con nghTa bong 1a "xe o to cu chit lugng kem", "hkng h6 a kem pham chat".
Cu th i, nkm 1970, Akerlof cong bo nghien cuu cua minh trong bki
"The Market fo r lemons: Quality Uncertainty and the Market Mechanism"
tren Tap chf Quarterly Journal of Economics. Nghien curu nky cua Akerlof
phan tfch ca che dan tdi hifn tuQrng mua xe tren thi trudng xe cu thudng de
hong. Day 1a ly luan kinh te hQc de cap den hifn tugng ngudi mua do thieu
thong tin ve ckc hkng h 6 a vk djch vu tren thj trudng nen da mua phai hkng
hoa vk djch vy chat lugng kem.
Nhu vay, tren thi trudng “qua chanh”, ngudi bkn lk phfa c 6 day du
thong tin ve chat lugng hkng h 6 a trong khi ngudi mua lk ngudi khong c 6 du
thong tin. Dieu nky trong kinh te hgc gQi 1a van de thong tin khong can
xung. Le dT nhien, ngudi bkn biet den su ton tai cua van de thong tin khong
can xung nky vk “long tham” c 6 the khien anh ta bkn hkng h 6 a cu, kem chat
lugng bkng vdi gik hang hoa chat lugng con tot. Ngudi mua cung co the biet
den su ton tai cua van de thong tin khong can xung nen co gang trknh rui ro
bang ckch chgn mua ckc hang hoa cu gik trung binh vdi lap luan rang trong
trudng hgp bj lua thi cung khong den n6 i thiet hai lam. Hau qua 1a ck hkng hoa
cu chat lugng tot vk hkng h 6 a kem chat lugng dugc bkn vdi gik cao nhu hkng
con tot deu khong bkn dugc tu do gay ra sy that bai cua thj trudng.
Trong nghien cuu noi tren cua Akerlof, nhung xe cu bkn dugc la nhung
xe co chat lugng d muc trung binh vk gik trung binh chu khong phai nhung xe
cu nhung con tot va gik cao. Xet tren phuang di?n tokn xa hgi, ca ngudi bkn lan
ngudi mua deu khong dat dugc muc dfch cua minh, hkng h 6 a khong bkn dugc,

203
phuc lgi xa hoi bi giam. Day lk mot minh chung cua viec ca che thi truong
khong phai luc nao cung toi da hoa phuc lgri. Nhu vay, viec khac phuc hi<jn
tuang thong tin khong can xung tren thi trudng “qua chanh” doi hoi phai co sy
can thiep cua nha nude va cac ca quan quan ly de bao dam ngudi ban phai
minh bach h 6 a thong tin ve hang h 6 a vk dich vu cung nhu doi hoi phai c6
nhung quy dinh ve chat lugng toi thieu cua hkng hoa va djch vu.
T ra i q u a h a n b o n th a p k y , ly th u y e t v e th i t r u d n g th o n g tin k h o n g c a n
x u n g d a t r d n e n v o c u n g q u a n trQ ng v k 1a trQ ng ta m n g h ie n c u u c u a n e n k in h te
h o c h ie n d a i. T h o n g tin k h o n g c a n x u n g c k n g t r d n e n p h o b ie n v k tra m trQ ng
k h i tfn h m in h b a c h , k h a n a n g tie p c a n v k co s d h a ta n g th o n g tin y e u k e m .

Co hai loai rui ro xay ra khi gap phai thong tin khong can xung. Rui ro
thu nhat 1a do thong tin khong can xung tao ra trudc khi dien ra ckc giao
dich. Rui ro nky dugc gQi 1a s\r lua chQn doi nghich. Day 1a loai rui ro trong
do nhung ngudi di vay khong tra dugc ng 1a nhung ngudi tfch cuc tim vay
nhat vk do vay hQ c 6 nhieu kha nang dugc lya chon nhat. Nhu vay, chon lua
doi nghich se dan tdi ket cuc lk ngudi cho vay dua ra mgt quyet dinh sai
lam: ngudi dang cho vay lai khong dugc cho vay vk ngugc lai. Su lua chQn
doi nghjch se lam tang kha nang mot khoan cho vay trd thknh ng xau do d 6
ngudi cho vay co the quyet dinh se khong cho vay nua mac du van co nhieu
ca hQi cho vay tren thj trudng.
Loai ru i r o thu h a i d o t h o n g t in k h o n g c a n x u n g t a o r a s a u k h i d ie n ra
ckc giao dich. Rui ro n k y dugc gQi 1a r u i r o dao due. Day lk lo a i r u i r o m k
n g u d i c h o v a y p h a i g a n h c h iu k h i n g u d i d i v a y k h o n g m u o n t r a n g . Rui ro
n k y p h k t s in h d o n g u d i d i v a y k h o n g t r u n g t h y c h o a c k h i n g u d i d i v a y s a n
s a n g th a m gia vko ckc h o a t d Q n g m a o h ie m v d i k y v Q n g s e th u dugc m Qt
k h o k n lgi n h u a n l a n , t u c lk s u d y n g v o n s a i m y c d f c h vk 1km giam k h d ndng
h o k n t r a t ie n v a y . Do v a n d e su y g ia m d a o due 1km g ik m xkc s u a t h o k n tr a
t i i n v a y n e n n g u d i c h o v a y c o th e q u y e t d j n h s e k h o n g c h o v a y n u a .

Trudc nhung rui ro ke tren, ckc giai phkp nham giam thieu rui ro
thong tin khong can xung dan tdi su lua chon doi nghjch 1a:
Hoat dong tim kiem va mua bdn thong tin tren thf truong
De giup cac nhk dau tu co dugc thong tin day du ve nhung ca nhan hay
doanh nghifp can tki trg von cho ckc hoat dQng dau tu, dkc bi<jt tranh gap phai
nhung thong tin khong can xung, tren thj trudng tai chfnh da xuat hien nhung
hang kinh doanh chuyen di tim kiem vk bkn thong tin ra thj trudng.

204
 Giai phap nay co nhieu mat tfch cuc, tuy nhien no khong giai quyet
mot cach trpn ven va day du van de lua chon doi nghjch khi nhung ngudi
khong chi tien mua thong tin van co the hudng lai ve nhung thong tin ma
ngudi khde da mua (van de ke an theo). De hieu ky han ve van de ke an
theo, ta hay gia su rang ban vira phai bo ra mot so tien la 1 0 trieu dong de
mua thong tin ve mot cong ty xay dung. Nhung thong tin ma ban mua dugc
he lp rang cong ty se co mot vai du an phat trien tot trong tuang lai. Ban
nghi gia co phieu cua cong ty se tang trong thdi gian tdi va gia co phieu tren
thj trudng hien nay thap han so vdi gia trj thuc cua no. Chi'nh vi vay ban da
quyet djnh nhanh chong danh toan bo so tien tiet kiem cua minh de mua co
phieu cua cong ty xay dung ndy vdi hy vong se bu dap dugc chi phf mua
thong tin va tao ra phan thu nhap cho rieng minh. Song neu co mot nhd dau
tu lau ca khac nhin thay ban mua co phieu cua cong ty, anh ta co the se mua
theo ban vd trd thdnh ke hudng lgi mac du khong tra tien cho bat cu thong
tin nao. Neu nhieu nhd dau tu khac cung lam nhu vay se lam cho thj gia cua
co phieu ndy nhanh chong tang len vd tien tdi gid trj thuc. Do van de an theo
ndy, ban c6 the se khong thu dugc lgi nhuan nhu mong muon ban dau nua
vd ban nghi rang ddng le khong nen tra tien cho viec mua thong tin. Neu cac
nhd dau tu khac cung co suy nghT giong ban thi cac hang kinh doanh se
khong ban dugc thong tin tren thj trudng nua, thj trudng sS trd nen khan
hiem thong tin va vi the van de lyra chQn doi nghjch se tiep tuc can trd su
van hanh co hieu qua cua thj trudng chung khoan.
S u dieu hdnh cua chinh phu nham tdng thdng tin
D a y 1a b i ? n p h a p m a c h f n h p h u m u o n c a n t h i f p v d o th j t r u d n g n h a m
b a t b u Q c h o a c k h u y e n n g h j c a c b e n , d a c b ie t 1a b e n c o n h u c a u ta i t r g v o n
p h a i c u n g c a p n h u n g t h o n g tin c a n th ie t c h o c d c b e n lie n q u a n d e 1dm g ia m
vdn d e l u a c h g n dO i n g h ic h . T uy vdy, quy c h e c u a c h f n h p h u c h i g 6 p phan
la m g i a m b d t c h u k h o n g th e lo a i b o h o d n to d n v a n d e l u a ch Q n d o i n g h jc h .
B d i le , n h u n g t h o n g tin m d c d c b e n c u n g c a p h o a c 1a k h o n g d a y d u h o a c 1a
b j s a i l e c h th e o c h ie u h u d n g c 6 lg i c h o b e n c u n g c a p t h o n g t in , g a y k h o
k h a n c h o b e n n h a n t h o n g tin k h i r a q u y e t d jn h .

Vf du, chfnh phu yeu cau cdc doanh nghiep phdt hdnh chung khoan
phai cung cap day du thong tin ve tinh hinh san xuat kinh doanh cung nhu
cac phuang dn, chien luge phat trien trong tuang lai. Nhung thong tin ndy se
giup cac nhd dau tu dua ra quyet djnh mua co phieu. Tuy nhien, de bao ve
uy tfn vd gid trj co phieu cua minh, nhung ngudi chu doanh nghiep se co

205
ging dua ra nhung thong tin t6 t nhat ve doanh nghiep, tham chi' la nhung
thong tin ao nham che giau thong tin xau hoac co tinh lam sai l?ch thong tin
thyc tl. Chi'nh nhung dieu nay se khien thong tin khong can xung van con
ton tai va gay ra nhung ton that cho cdc nha dau tu.
Nhu vay, su lua chpn doi nghjch tren thj truong tki chfnh g 6 p phan ly
giai tai sao thj trudng tki chfnh lai lk mot trong cdc khu vuc bj dieu hknh
chkt che nhit trong nen kinh te.
T u y n h i e n , d e n d a y m Q t la n n u a ta n h a n t h a y r a n g v ie c t u m u a b d n ,
c u n g c a p t h o n g tin v k s u d i e u h k n h c u a c h f n h p h u v a n k h o n g t h e lo a i b o
d u g c v a n d e l\ra ch Q n d o i n g h jc h tr o n g h o a t dQ n g c u a c a u tr u e tk i c h f n h . V a y
c a u tr u e tk i c h f n h la m t h e n k o d e g iu p d a y m a n h d o n g v o n tir n g u d i c 6 v 6 n
t d i n g u d i c a n v o n k h i c 6 s u h ie n d i? n c u a t h o n g t in k h o n g c a n x u n g d a n t d i
s u l u a ch Q n d o i n g h jc h ?

C a u t r a l d i la c a n p h a i n a n g c a o h i? u q u a v a c h a t l u g n g h o a t d Q n g c u a
c k c t r u n g g i a n tk i c h fn h t r o n g c a u tr u e tk i c h fn h . M Q t t r u n g g i a n tk i c h in h
n h u n g a n h k n g t h u a n g m a i c h a n g h a n , d o c h u y e n m o n h o k t r o n g l in h v \rc
t h u th a p , x u ly v a c u n g c a p t h o n g tin g i u a n h u n g n g u d i c a n v o n v k n g u d i c 6
v o n n e n n 6 c o t h e lo g i b o n h u n g th o n g tin k h o n g c a n x u n g t r e n th j t r u d n g .
V f d y , n g a n h k n g t h u a n g m a i th u n h a n t ie n g u i tir k h d c h h k n g v k c h o n h u n g
c k n h a n v k d o a n h n g h i e p 1km k n to t v a y . V d i k i n h n g h ie m c u a m in h , c k c
n h a n v ie n n g a n h k n g c 6 th e t ie n h k n h th a m d jn h k h k c h h k n g v k l u a chQ n ra
n h u n g k h k c h h k n g to t n h a t. N h u v a y , t r o n g h o a t d Q n g n k y , n g a n h a n g d a to i
th ie u h o k c h i p h f v k t o i d a h o k lg i fc h c h o c a n g u d i c 6 v o n v k n g u d i c a n v o n
c u n g n h u b a n th a n n g a n h k n g .

Nhu tren da trlnh bky, rui ro dao due xuat hi?n sau khi cuqc giao djch
dien ra khi ngudi can von c 6 y muon giau thong tin vk thyc hi?n nhCrng hoat
dQng mk ngudi c 6 von kh6ng m ong muon. Bay gid chung ta se tim hieu rui
ro dao due tkc dQng tdi v ifc l\ra chQn giua ckc hgp dong ng vk hgp dong
v6n c 6 phan trong cau true tki chfnh nhu the nko.
b. Van de rui ro dao due va su lua chon giua hap ddng na va hap
dong von cd phan
Rui ro dao due trong hap ddng von cd phan
Hgp dong von co phan lk ban hgp dong cho phep cac co dong dugc
chia se lgi nhuan vk sd huu m Qt phan tki san cua cong ty . Rui ro dao due
trong ckc hgp dong von co phan dien ra khi c6 su tach bi?t giua chu sd huu

206
v 6 n vk nguai quan ly doanh nghiep: trong d 6 ngudi quan ly doanh nghiep
do sd huu mQt phan von rat nho hoac tham chi khong sd hiru phan von nao
cua doanh nghifp rat co the se hanh dQng vi lgri l'ch ca nhan cua hQ han la lgi
l'ch cua cac to chuc co dong sd huu von.
Giai phap giam thilu rui ro dao due trong cac hop dong von co phan la:
- Cdc chu sd huu von can cd thong tin day du ve nhung gi ma nhung
ngudi quan ly dang lam, dong thdi giam su tdch biet dang ke giua ngudi sd
hiru va ngudi quan ly.
De c 6 dugc day du thong tin tir ngudi quan ly doanh nghiep, chu sd
huu can phai tu tao ra nhung kenh gidm sat thong tin, ngodi ra can cd su can
thiep cua chi'nh phu ve che do so sdeh ke todn va cong khai cic bdo cao tdi
chi'nh doanh nghiep.
- Tang cudng su hoat dong cua cdc trung gian tai chi'nh thong qua cdc
hinh thuc lien ket, lien doanh, hoac thong qua cdc hgp dong ng.
M Q t t r u n g g ia n ta i c h i'n h t r o n g c a u tr u e ta i c h i'n h , g i u p g i a m d u g c ru i
ro d a o d u e n a y s in h k h i c o s y t d c h b i e t g i u a c h u s d h u u v a n g u d i q u a n ly la
v ie c h i n h t h d n h c d c " h a n g v o n k i n h d o a n h " . H o a t d o n g c u a h a n g n d y ld g d p
v o n lie n d o a n h v d i m Q t s o d o a n h n g h i e p , n h d d 6 g i u p c d c t r u n g g ia n td i
c h i'n h t h o n g q u a " h a n g k i n h d o a n h " c d th e k i e m t r a h o a t d Q n g ta i c h i'n h
d o a n h n g h i e p , d o n g th d i s o c o p h a n t r o n g l ie n d o a n h k h o n g d u g c t y d o c h a o
b d n c h o b a t c u a i k h i c h u a d u g c sir d o n g y c u a " h a n g v o n k i n h d o a n h " .

MQt hgp dong ng thay the hoac bo sung vao hgp dong von co phin,
cung gop phan lam giam thieu rui ro dao due trong hgp dong von co phan.
Bdi le, hgp dong ng ld hgp dong trong dd cd sy cam ket cua ngudi vay
thanh todn cho ngudi cho vay khoan tien co dinh trong nhung thdi gian djnh
ky. K hi d o an h nghi^p vay th a n h todn ldi cho n g u d i cho vay thco h g p ddng,
thi ngudi cho vay khong can biet chi'nh xdc lgi nhuan cua doanh nghiep vay
ld bao nhieu. Neu nhung ngudi quan ly doanh nghiep che giau lgi nhuan
hoac theo duoi nhung myc dich vi lgi l'ch cd nhan ngudi quan ly ma khong
lam tang lgi nhuan, thi ngudi cho vay khong chu y tdi cdc hoat dQng nay
chimg ndo d 6 cdn chua 1dm trd ngai kha nang tra ng von vd lai dung han.
Lgi l'ch cua viec khong cin thudng xuyen gidm sat cong ty vay tien la
toi thieu hod chi phi kiem tra tinh hinh kinh doanh cua hg, giam thieu rui ro
dao due trong hgp dong von co phan, giup giai thi'ch vl sao cac hgp dong
dugc su dung pho bien han hgp dong von co phan.

207
 Rui ro dao dire trong hop dong np
Rui ro dao due anh huong nhu the nao den cau true tai chinh trong thj
truang nor?
Nhu da trinh bay, hop dong np co nhieu uu the han so vai hap dong
von co phan, nhung nhu vay khong co nghia la hap dong na khong cbn chiu
rui ro dao due. Do hop dong no chi doi hoi nhung ngudi vay thanh todn mot
so tien co dinh vk cho phep ho hudng bat ky lgi nhuan nao con lai, nhung
ngudi vay co y muon nhan nhung du kn dau tu c 6 the dem lai mot nguon lgi
nhuan ldn nhung nhieu rui ro han so vdi nhung gi ngudi cho vay mong
muon vk do do c 6 nhieu kha nang khong tra dugc ng.
Cac giai phap giam thieu van de rui ro dao due trong thi trudng ng:
- Nang cao ca cau von co phan trong tong tai san cua doanh nghiep vay.
Khi doanh nghiep vay co nhieu v 6 n tu co, tuc la gia trj tai san rong
cao thi y muon lao vao rui ro dao due trong hgp dong ng se giam nhieu. Noi
khde di, khi tai san rong cua doanh nghiep vay lk cao se giam rui ro dao due
trong hgp dong ng d cho, co su ngang bang nhau giua y muon cua ngudi
cho vay vdi y muon cua ngudi di vay. Bdi le, neu doanh nghiep chap nhan
rui ro de ky vong vao mot khoan lgi nhuan ldn, cung tuc la no dang mao
hiem vdi chfnh dong von cua minh. Ngudi vay cang co nhieu gia tri tai san
rong, ngudi do cang muon xu sy theo chieu hudng ve lgi fch ma ngudi cho
vay du tfnh va mong muon. Do vay, gia trj tai san rong cua doanh nghiep
ckng cao thi van de rui ro dao due trong hgp dong ng cua doanh nghiep cang
nho va cac doanh nghiep cang de dang vay han.
- Tang cudng giam skt va rkng buoc theo nhung quy dinh han che.
Nhung quy djnh han che nham 1km giam rui ro dao due trong hgp
dong ng dugc thuc hien bang ckch dua ra nhung quy djnh cua ngudi cho
vay de loai bo nhung xu sy khong mong muon hoac khuyen khfch nhung xu
su mong muon. Cy the nhung quy dinh do 1a:
+ Khong cho ngudi vay thuc hien viec bo von vay vko nhung du an
co nhieu rui ro. Day chfnh la yeu cau co tfnh nguyen tkc ve vifc su dyng von
vay dung myc dfch va c 6 ke hoach.
+ Doanh nghiep vay phai c 6 mot so tki san rong toi thieu de san sang
tra ng khi bat trac xay ra.
+ Vat the chap c 6 y nghTa quan trgng doi vdi ngudi cho vay, nhung
quy dinh han che yeu cau ngudi vay phai giu cho vat the chap luon luon

208
trong dieu kien tot va chac chan thuQc so huu cua ngudi vay dong thdi phai
bao hiem nhung vat the chap d6.
+ Quy dinh doi vdi ngudi vay la phai thudng xuyen cung cap thong
tin va cong khai hod cac bdo cao tai chfnh de ngudi cho vay c6 the kiem tra
va thanh tra hoat dong tai chfnh cua doanh nghiep d bat ky thdi diem nao.
Tuy nhien, cac giai phap tren day chi co tac dung giam thieu rui ro dao
due chu khong hoan toan loai bo dugc. Bdi le, ngudi vay co du khon kheo
de bao cao khong dung su that hoac tim ra nhung so hd trong cac quy djnh
va han che khien nhung quy dinh do trd nen vo hieu luc.
Vi vay, cung nhu giai phap da de cap trong cac hoat dong von co
phan, cac trung gian tai chfnh, dac biet ld cac ngan hang, thuc hien mon cho
vay rieng khong dem ra mua ban dugc, do vay co the tranh dugc rui ro dao
dire nhd su giam sat chat che va cudng che thi hanh cua cac trung gian tai
chfnh doi vdi mon vay do.
Tom lai, viec nghien cuu rui ro va cau true tai chfnh cho thay su hien
dien cua nhung thong tin khong can xung dan den rui ro lk su lua chon doi
nghjch vk rui ro dao due da 1km trd ngai hoat dong huu hieu cua thj trudng
tai chfnh.
Giai phdp cho van de ndy co lien quan den viec cung cap vd mua bdn
thong tin, den nhung dieu hanh cua chinh phu, den su quan trong cua vat the
chap va gia trj tai san rong doi vdi cdc hgp dong vay ng, va den viec giam sat,
cudng che thi hanh nhung quy djnh han che. Tuy nhien, tat ca nhung giai
phdp do chi co the giam mot phan trong van de lua chQn doi nghjch va rui ro
dao due. Chi co cdc trung gian tai chfnh, dac biet la cdc ngan hang vdi nhung
uu the ve mang ludi, kha nang tiet kiem theo quy mo, da dang hoa danh muc
dau tu, van de chuyen mon va thanh thao trong nghe nghiep, vdi cdc mon vay
khong the mua bdn dugc... da loai bo tdi muc thap nhat nhung rui ro do thong
tin khong can xung gay ra. Chfnh vi vay, cdc trung gian tai chfnh ngay cang
d 6 ng vai tr6 quan trong hon so vdi thj trudng tai chfnh trong viec tai trg von
cho cdc doanh nghiep, dac biet la nguon von ngdn han.

7.2. TONG QUAN VE TRUNG GIAN TAl CHINH

7.2.1. Su- ra ddi cua he thong trung gian tai chmh
Trung gian tai chfnh (TGTC) da xuat hien tu khoang 3500 nam trudc
cong nguyen vdi su ra ddi cua mot so ngan hang so khai. Khi nen kinh te ngay

209
ckng phdt trien cung voi tmh thieu hokn hao cua thi truang tai chi'nh - kenh dan
von tryc tiep - da khong dap ung dugrc nhu cau von khong lo trong nen kinh te.
Chi'nh vi the, rat nhieu cac trung gian tai chi'nh da xuat hien va phat trien manh
me. TGTC da khac phuc duac nhung han che cua kenh dan von true tiep va tra
thknh kenh dkn von quan trQng cua he thong tki chi'nh - kenh dan von gian tiep.
Trung gian tai chinh la nhung to chuc duac thanh lap nhdm huy dong
von tic cdc chu the cd tien lam thai nhan roi va su dung von do dau tu dem
lai lai ich cho cdc ben khi ho giao dich. Hogt dong chu yeu vd thuang xuyen
cua cdc td chuc ndy la viec cung ung cdc dich vu tdi chinh thdng qua hut
khodn von nhan roi trong nen kinh te roi cung ung cho nhimg chu the cd
nhu cau von.
Trung gian tai chi'nh dupe nhin nhan theo 2 tu cach:
Thu nhat, vai tu cdch nhu mot doanh nghiep, muc tieu lorn nhat cua
doanh nghiep d 6 lk t 6 i da hoa lpi nhuan, gia tang gik tri doanh nghiep. Tuy
nhien cung c 6 su khac nhau giua TGTC vai 1 doanh nghiep thong thuang.
Vi' du, khi mua mQt san pham, vai trung gian tki chi'nh 1a san pham tki chmh
se phai dknh gik phan tich nhung su kien c 6 the xay ra trong tuang lai.
Trong khi d 6 , mot doanh nghiep thong thudng khong can thiet phai 1km nhu
vay khi mua mot hkng hoa tieu dung hang ngky. Ngoai ra, trong trung gian
tki chi'nh cung co sy khac nhau ve san pham. Vf dy nhu ngan hkng thuang
mai c6 the nhan tien gui tu ckc khoan tien nhkn roi trong xa hQi, vk khoan
tien d 6 co the rut ra bat cu luc nko nhung vdi loai hinh bao hiem, quy huu
tri, khoan tien dong de mua bao hiem khong dugrc phep rut ra ma chi dupe
chi tra theo nhung dieu khoan trong hpp dong.
Thu hai, vai tu cdch la mot td chuc huy dong vd cung ung nguon von
trong nen kinh te, co the hieu nhu TGTC 1a chiec cau noi giua hai chu the, giua
nhung ngudi co von nhkn roi vdi nhung ngudi du thua ve von. Tuy nhien
nhiem vu cua trung gian tki chfnh khong chi dung lai d d6 mk n 6 c6 n dong vai
tr6 trung gian trong nhieu hoat dong khke. Vf du TGTC c 6 thi 1a chu the cung
cap cac hoang hoa (cong cy) cho thi trudng tki chfnh, TGTC co the 1a phuong
tien de nhk nude dieu hknh chfnh skch tien te khi can thiet,...
Cac to chirc trung gian tai chmh chu yeu
- Trung gian tdi chinh nhan tien gui
Ckc to chuc nhan tien gui lk ckc trung gian tki chfnh huy dong tien
nhkn roi thong qua cac djch vu nhan tien gui de cung cap cho nhung chu the

210
can von duai hinh thuc cdc khoan vay true tiep. Cdc to chuc nay bao gom
cac ngan hang thuang mai va cac to chuc tiet kiem...
- Cdc trung gian dau tu
C ic trung gian dau tu bao gom ngan hing dau tu, c ic cong ty tii
chinh, quy dau tu tuong ho vd cdc cong ty dau tu mao hiem.
- Cdc to chuc tiet kiem theo hap dong
C ic to chuc tiet kiem theo hgrp dong la cac trung gian tai chinh co
nguon von hoat dong dugc hinh thdnh tir cdc hgp dong. Theo d 6 , cdc to
chuc ndy nhan cdc khoan d 6 ng g6 p theo dinh ky vd thuc hien chi tra cdc
tnrcmg hgp su kien xay ra trong hgp dong. Loai hinh to chuc tiet kiem theo
hgp dong co cac cong ty bao hiem va cdc quy trg cap huu tri...
- To chuc tin dung
Theo Luat To chuc tin dgng 2010 d Viet Nam, To chicc tin dung ld
doanh nghiep thuc hien mgt, mpt so hoac tat ca cdc hoat dQng ngan hdng.
T 6 chuc tfn dyng bao gom ngan hdng, to chuc tfn dyng phi ngan hang, to
chuc tai chfnh vi mo va quy tfn dung nhan dan.
♦ Cdc to chuc tin dung
Ngdn hdng: la d o an h n g h iep th y c hien mQt, m ot so h o ac tat ca cac
h o at dQng n gan hang. To c h u c tfn dung bao gom ng an h an g thuom g mai,
ngan h ang chfnh sdeh, ng an han g h gp tdc xa.
To chuc tin dung phi ngdn hdng: 1a loai hinh to chuc tfn dung dugc
thuc hien mQt hoac mot so hoat dong ngan hdng theo quy djnh cua Luat To
chuc tfn dung, tru cdc hoat dong nhan tien gui cua ca nhan va cung ung cdc
dich vy thanh todn qua tai khoan cua khdch hang. To chuc tfn dyng phi ngan
hang bao gom cong ty tai chfnh, cong ty cho thue tdi chfnh vd cdc to chuc
tfn dung phi ngan hdng khde.
To chicc tdi chinh vi mo: 1a loai hinh to chuc tfn dung chu yeu thyc
hien mQt so hoat dQng ngan hang nham dap ung nhu cau cua cdc cd nhan, ho
gia dinh c 6 thu nhap thap va doanh nghiep sieu nho.
Quy tin dung nhan dan: ld to chuc tfn dung do cdc phdp nhan, cd nhan
vd ho gia dinh ty nguyen thanh lap dudi hinh thuc hgp tac xa de thuc hien
mQt so hoat dQng ngan hang theo quy djnh cua Luat nay va Luat Hgp tdc xa
nham myc tieu chu y lu la tuomg trg nhau phat trien san xuat, kinh doanh va
ddi song.

211
7.2.2. Vai tro va chirc nang cua cac trung gian tai chinh
Vai trd cua cdc trung gian tai chinh
Do hoat dpng chu yeu va thuang xuyen cua trung gian tai chi'nh la tap
hop cac khoan von nhan roi trong nen kinh te de cung ling cho nhung ncri co
nhu cau ve von, cac trung gian tai chinh dong mot vai tro rat quan trpng cho
viec tai trp von cho nen kinh te de dem lai lpi l'ch cho cac chu the can von,
thira von, ban than cac trung gian tai chinh cung nhu cho ca nen kinh te.
Trung gian tai chinh co 3 vai tro chinh:
Vai trd trong viec gidm bdi chi p h i
Khi tham gia thi trudng tai chinh, cdc chu the phai doi mat vdi 2 van
de chung can giai quyet do la chi phi giao djch va chi phi thong tin. Tuy
nhien khi giao dich thong qua trung gian tai chinh, vai tinh chuyen nghiep
cua minh, trung gian tki chinh c 6 the giai quyet dupe van de nay, toi thieu
hoa nhung chi phi phat sinh trong qua trinh giao djch:
- Chi phi giao dich - Transaction cost
Neu ban la mpt nha dau tu nho le, khi ban tham gia dau tu ban se phai
doi mat vai cac khoan chi phi nhu chi phi moi gidi, chi phi quan ly danh
muc dau tu,... vk neu danh muc dau tu cua ban ckng nhieu thi cac khoan chi
phi nay cang lan dan den viec giam di lpi l'ch dau tu. Tuy nhien, doi vdi cac
trung gian tai chinh co kha nang huy dpng cac nguon von nho le trong nen
kinh te tap trung thknh nguon von lorn, ho se giam dupe chi phi bo ra tren
moi dong von, hoac vdi dpi ngu nhan vien chuyen gia lanh nghe hp c 6 the tu
van hay tim nhung ca hpi dau tu tot nhat cho ban. Qua do, giup cac chu the
tiet kiem dupe chi phi giao dich.
- Chi phi thong tin - Information costs
Trong giao dich, viec bat can xung thong tin 1a khong the trknh khoi
khi mot ben nam it thong tin hom ben kia dan den viec quyet dinh giao dich
khong chinh xac co the gay anh huang den tinh hieu qua trong luan chuyen
von tren thi trudmg tai chinh.
Cac trung gian tki chinh 1a to chuc chuyen nghiep hoat dpng trong linh
vuc tki chinh nen hp c 6 nhieu kinh nghiem vk kien thuc horn so vdi nhung
ngudi cho vay don le, do do hp se thu thap, xu ly thong tin hieu qua horn,
nhd do danh gia muc do rui ro chinh xac hom. Dong thdi, hp co kha nang
kiem soat qua trinh su dung von cua ngudi di vay, co the giam bdt nhung
thiet hai do rui ro dao due gay ra.

212
 Vai trd gidm thieu rui ro
Trong hoat dong dau tu gap rat nhieu rui ro nhu rui ro ty gia, rui ro lai
suat, rui ro thanh khoan, rui ro dao due. Vdi quy mo von ldn, tfnh chuyen
nghiep, cac trung gian tai chfnh c 6 the da dang hoa cac danh muc dau tu
cung vdi cac nghiep vu giam sat qua trinh su dung von cua cac chu the di
vay da gop phan giam thieu rui ro cho nha dau tu va chfnh ban than cac
trung gian tai chfnh. Cac nha dau tu nho le khi dau tu qua trung gian tai
chfnh se bao dam dugc an toan han so vdi viec dau tu tren thj trudng tai
chfnh true tiep do ho co the dau tu phai nhung nai khong on dinh, rui ro cao
dan den mat von.
Vai trd la kenh gidn tiep giup nhd nu&c can thigp vdo nen kin h te
Trung gian tai chfnh c 6 n dong vai tro la phuang tien de nha nude
thuc hien chfnh sach tien te thfch hgp de on dinh nen kinh te khi nen kinh
te co dau hieu bat on. Vf du, khi kinh te phat trien cham, suy thoai tri trg,
nha nude co the ap dung chfnh sach tien te ndi long, qua viec mua chung
khoan cua cac ngan hang thuang mai, khi do mot lu an g cung tien se
dugc bam vao nen kinh te, tao ra ap lire giam lai suat, chi phf vay von
giam, kfch thfch kinh te phat trien. Trong trudng hgp ngugc lai, khi
tang trudng qua nong, lam phat tang cao, nha nude se ap dung chfnh sach
tien te that chat qua viec ban trai phieu tren thj trudng md, lam giam
cung tien, tang lai suat, nen kinh te qua do tang trudng cham lai, giam
lam phat.

Cac trung gian tai chfnh co nhieu loai hinh, moi loai hinh co muc
tieu khac nhau tuy theo muc dfch hoat dgng cua minh, vdi ngan hang
thuang mai do la muc tieu lgi nhuan, ngan hang trung uang co the qua
ngan hang thuang mai de can thiep nhu tren. Ngoai ra mot so trung gian
tai chfnh khac nhu ngan hang chfnh sach cung dong vai tro la kenh gian
tiep giup nha nude dieu chinh nhung uu dai ve von, lai suat, dieu kien
thdi han vay doi vdi cac doi tugng chfnh sach, gop phan thuc hien cac
chfnh sach cua nha nude ve vi?c lam, dan so, xoa doi giam ngheo...
C huc ndng cua trung gian tdi chi'nh
Trung gian tai chfnh co 2 chuc nang la chuc nang dan von va chuc
nang kiem soat.

213
 Chirc ndng ddn von

Hinh 7-2. Dong tien trong nen kinh te

Tri truang tki chinh true tiep va trung gian tai chfnh lk 2 kenh dan von
cua he thong tki chmh. Trung gian tki chmh cung nhu thi trudng tki chmh
true tiep thuc hien chuc nang dan von tu nhung chu the c 6 von nhan roi tdi
nhung chu the can von. Tuy nhien, trong khi d thj trudng tai chmh true tiep
chu the co von vk can von gap nhau true tiep de giao djch thi thong qua
trung gian tai chfnh chu the can von vk c 6 von khong can gap gd nhau true
tiep, qua d 6 c 6 the giup nguon von luan chuyen nhanh hom.
T r o n g n e n k i n h te c a c t u d i e m c h f n h v e v o n ( n a i n g u o n v o n t a p t r u n g
n h ie u ) lk n g a n s d e h n h k n u d e , tk i c h f n h d o a n h n g h i e p , h o g i a d i n h ..., s u b ie n
dQ n g c u a c a c ty d i e m v o n n k y r a t p h u c ta p , c o t h e k h o n g tu a n t h e o c h u k y
h a y q u y l u a t k i n h te n a o c a . C o n h u n g th d i d i e m n h u n g t y d ie m n a y th ie u
h u t, c o n h u c a u v e v o n : d o a n h n g h ie p m u o n m d rQ ng s a n x u a t h o a c c h fn h
p h u c6 n h u c a u v o n d e b u d a p th a m h u t n g a n sk c h n h k n u d e , n h u n g c u n g co
lu c c a c t y d i e m n a y t h u a v o n (c k c k h o a n tie t k i e m c u a c k c h § g ia d i n h , c h fn h
p h u t h a n g d u n g a n s k c h ...) . C h fn h v i t h e l u o n g v o n c 6 t h e l u a n c h u y e n t u n a i
t h u a v o n s a n g n a i th ie u v o n t h o n g q u a th i t r u d n g ta i c h f n h t r u e t i e p h o a c
t h o n g q u a c a c t r u n g g ia n tk i c h fn h . H a i k e n h d a n v o n n a y b o s u n g c h o n h a u
lk m c h o l u o n g v o n lu a n c h u y e n d u a c d e d a n g v k h ie u q u a .

Chirc ndng kiem soat

Ckc trung gian tki chfnh thuc hien chuc nang kiem tra giam sat cua
minh de gikm thieu nhung nguy ca lua chon doi nghjch va nhimg rui ro ve
dao due khi cho vay.

214
 Be thuc hien tot chuc nang nay, cac trung gian tai chmh phai kiem tra
ky, thu thap xu ly thong tin chmh xac trudc khi cho vay, djnh ky kiem soat
trong qua trinh cho vay va sau khi cho vay doi vai cac doanh nghiep noi
rieng - bo phan di vay Ion nhat - va toan bo nhung doi tuang di vay.
7.2.3. Mpt so trung gian tai chinh phi ngan hang
CAC CONG TY BAO HIEM
Hang ngay chung ta doi mat vdi kha nang xay ra nhung tai hoa nao
dd, chung co the dua den cdc ton that tai chi'nh ldn. Tien thu nhap cua mot
cap vg chong co the mat di do cai chet hoac benh tat. Mot tai nan xe hai co
the phai sua chua ton kem hoac cac chi phi cho ngudi bj thuang. Bdi vi ton
that tdi chmh do nhung tai hoa co the ld rat ldn so vdi cdc nguon tdi chinh
cua chung ta, de bao ve chi'nh ban than chung ta can mua mot hap dong bao
hiem. Vdi cdc khoan dong gop phi' theo hgp dong, cac cong ty bao hiem se
thanh todn cho chung ta mot khoan tien de trang trai cdc chi phi' neu cdc su
kien tai hoa xay ra.
Cdc cdng ty bdo hiem la cdc trung gian tdi chmh thuc hien nhiem vu
chi tra cho cdc su kien khong mong dai xay ra (vai khodn p h i hay vai gid cd
nhat dinh).
Cdc nguyen tdc qudn ly bdo hiem
Cdc cong ty bao hiem, tuang tu nhu cdc ngan hang, thuc hign kinh
doanh trung gian tai chi'nh chuyen mot dang tu tai san nay thanh mot dang
khac cho cong chung. Cdc cong ty bao hiem sir dung cac phi' bao hiem thu
duac nhd bdn cdc hap dong bao hiem de dau tu vdo cdc tai san co, vf du nhu
trdi khodn, cdc co phieu, cdc mon vay the chap hoac cdc mon vay khde; roi
tu nhung tai san co nay duac dung thanh todn cho nhung khieu nai doi boi
thudng theo cdc hgrp dong da bdn. Thuc te, cdc cong ty bao hiem chuyen cdc
tdi san co, vf du nhu cdc trdi khodn, cdc co phieu va cdc mon cho vay thanh
cdc hop dong bao hiem, viec do tao ra nhieu djch vu (vf du, dan xep khieu
nai doi boi thudng, cdc chuang trinh tiet kiem, cdc dai ly bao hiem tin cay).
Neu qua trinh san xuat chuyen doi tdi san cua mot cong ty bao hiem cung
cap co higu qua cho khach hang cua minh nhung dich vu bao hiem xung
ddng vdi gid ha va neu no thu duac lgi tuc cao trong cdc vu dau tu cua minh
thi no se tao ra lgi nhuan; con neu khong thi no se chju ton that.
Trong cac chuomg trudc, cdc khai nigm kinh te ve chgn lua doi nghich,
va rui ro dao due da cho phep chung ta hieu dugc mot vdi nguyen tac quan ly

215
ngan hang; nhieu trong so nay cung ap dung cho cac hoat dong cho vay cua cac
cong ty bao hiem. 0 day mot lan nua, chung ta lai dung cac khai niem chon lua
doi nghjch va rui ro dao due do de giai thfch nhieu phuomg thuc thuc hanh quan
ly dac trung cho cong nghiep bao hiem noi tren.
Trong truomg hop mot hop dong bao hiem, rui ro dao due xay ra khi c 6
bao hiem se khuyen khfch ben duac bao hiem mang lay rui ro, viec nay lam
tang kha nang cua mot vu thanh toan tien bao hiem. Vf du, mot ca nhan co
bao hiem mat trom dem, co the ho khong thuc hien nhieu bien phap de phong
de ngan ngua mat trom, bdi vi da co cong ty bao hiem den bu cho nguai do
phan lorn cac ton that neu nguai do bj mat trom. Chon lua doi nghjch xay ra
khi nhung nguai de nhan duac nhat cac tien bao hiem lan la nhung ngudi
muon mua bao hiem nhat. Vf du, mot ngudi dang bj mot chung benh kho qua
khoi se muon mua mot hop dong bao hiem y te sinh mang ldn nhat co the co;
vi the cong ty bao hiem nay bj dat trudc nhung ton that tiem an to ldn. Ca lua
chon doi nghich va rui ro dao due deu co the dua den cac ton that ldn cho cac
cong ty bao hiem bdi vi chung rao ra nhung khoan thanh todn cao cho cdc
khieu nai doi bao hiem. Do do, viec lam toi thieu hoa lira chon doi nghjch va
rui ro dao due de giam cdc khoan thanh toan nay Id mot muc tieu cue ky quan
trong doi vdi cdc cong ty bao hiem va muc tieu nay giai thfch mot loat cic
phuang thuc thuc hanh bao hiem sau day.
Sang loc: Be giam bdt su lira chon doi nghjch, cac cong ty bao hiem
co gang sang loc nhung ngudi mang bao hiem rui ro tot khoi nhung ngudi
mang bao hiem rui ro toi. Do vay cac phuang thuc tap hop thong tin co hieu
qua la mot nguyen tac quan trong trong quan ly bao hiem.
K h i ban nop dorn x in bao hiem o to, v ie c dau tien md nhan vie n bao
hiem 1dm 1a hoi bgn nhung cau ve ho sa ldi xe cua bgn (so phieu vuat toe
dQ, cdc tai nan), k ieu lo a i xe ban se bao hiem va ngay ca cac van dS cd nhan
(tuoi, tinh trang hon nhan). N eu ban m uon bao hiem sinh m ang, ban se qua
mot hang rao tu an g tu, nhung ban d u a c hoi nhung cau con m ang tfnh chat
ca nhan hom ve nhim g thu nh u sue khoe, cdc thoi quen hut thuoc, v ie c dung
thuoc vd ru a u cua ban. C o n g ty bao hiem sinh m ang tham ch f con kham
nghiem ban bang cdch lay mdu vd nud e tieu. G io n g nhu mot ngan hang tfnh
todn d iem tfn dung de danh gid mot con n g u d i co the vay tien, cong ty bao
hiem nay su dung thong tin ban cung cap de quy ban vao mQt cap rui ro -
mQt phep do thong ke ve kha nang ban co the co k h ie u nai d o i b o i thudng.
D u a vao thong tin nay, cong ty bao hiem do co the quyet djnh chap nhan

216
hoac bac bo yeu cau bao hiem cua ban, bdi vi ban dua ra mot bao hiem rui
ro qua lan va nhu vay se la mot khach hang khong co lgi nhuan doi vdi cong
ty bao hiem nay.
Phi bao hiem rui ro: Doi vdi cong ty bao hiem, viec thu phf bao hiem
tren ca sd muc do rui ro cua mot ngudi dugc bao hiem (dugc goi la cic phf
bao hiem rui ro) la mot nguyen tac quan ly bao hiem dung dan. Chgn lira doi
nghjch giai thfch vi sao nguyen tac nay lai quan trong den nhu vay doi vdi
kha nang sinh lgi cua cong ty bao hiem.
De hieu vi sao mQt cong ty bao hiem thay can thiet co cac phf bao
hiem rui ro, chung ta hay xem xet mot vf du ve cac phf bao hiem rui ro ma
thoat nhin c 6 ve khong cong bang. Harry va Sally, ca hai sinh vien dai hoc
khong co phieu tai nai hoac phieu lai xe qua toe do, nop dan xin bao hiem o
to. Thudng thudng, Harry se chju phf bao hiem cao han nhieu so vdi Sally.
Cac cong ty bao hiem lam nhu vay bdi vi nhung ngudi dan ong tre co muc
tai nai cao han nhieu, tfnh trung binh, so vdi nhung phu nu tre. Tuy vay, gia
su mot cong ty bao hiem khong tfnh cac phf bao hiem cua no tren ca sd mot
su phan loai rui ro, ma chi tfnh mot phf bao hiem tren ca sd so lugng trung
binh rui ro nam gidi va nu gidi. Luc ay Sally se ton nhieu tien va Harry ton
qua ft. Sally co the den mot cong ty bao hiem khac va co mot gia thap hom,
luc do Harry se ky vao hgp dong bao hiem cua minh. Vi phf bao hiem cua
Harry khong du cao cho viec thanh toan cho cac tai nan ma anh ta co the co,
tfnh trung binh cong ty nay se bj ton that vi Harry. Chi vdi mQt phf bao hiem
dua tren mot phan loai rui ro, Harry chju phf ton nhieu horn va cong ty bao
hiem nay co the co lgi nhuan.
Nhung dieu khodn han che: Nhung dieu khoan han che trong cic hgp
dong la mot cong cu quan ly de giam bdt rui ro dao due. Cac dieu khoan
nhu vay lam nhung nguai giu hgp dong nan long khong thuc hien nhung
hoat dong rui ro lam cho mot khieu nai boi thudng bao hiem kho co the xay
ra. Mot dieu khoan han che ngudi giu hgp dong hudng lgi vi hanh vi cu xu
khien cho mQt khieu nai doi boi thudng de co the xay ra. Vf du, cac cong ty
bao hiem sinh mang co nhung khoan trong cac hgp dong cua ho nham loai
bo tien trg cap chet neu ngudi dugc bao hiem tu tu trong pham vi hai nam
dau tien ma hgp dong nay co hieu luc. Cac dieu khoan han che cung co the
doi hoi mot thai dQ cu xu nao do ve phfa ngudi dugc bao hiem de cho mot
khieu nai doi boi thudng kho co the xay ra. Mot cong ty cho thue xe mo to
ba banh co the yeu cau cung cap cac mu an toan cho ngudi thue de tranh

217
moi trich nhiem gan vai viec cho thue. Vai tr 6 cua nhung dieu khoan han
ch i khong khac vai tro cua d ie quy dinh han che cac hop dong vay ng dupe
mo ta d Chuang 8 : ca hai dung de giam rui ro dao due bang cach loai bo
thdi do cu xu khong mong muon.
Viec phong ngita gian lan: C ic cong ty bao hiem cung doi mat vdi rui
ro dao due bdi vi mot c i nhan bao hiem c6 mot y muon noi doi cong ty va
tim cach co mot khieu nai ddi boi thudng cho du khieu nai nky khong c6 can
cu. Vf du, mQt ngudi da khong tuan theo cac dieu khoan han che cua mQt
hap dong bao hiem co the van muon tim kiem mot khieu nai. T? han, mQt
ngudi co the dua ra nhung khieu nai ma thuc te da khong xay ra. Nhu vay,
mQt nguyen tac quan ly quan trQng cho nhung cong ty bao hiem la thuc hi?n
nhung cuoc dieu tra ngan ngua gian lan, de chi nhung ngudi khieu nai co
can cu mdi nhan duac boi thudng.
Huy bo bdo hiem: San sang huy bo cac hap dong la m ot co n g cu quan
ly bao hiem khac. C a c cong ty bao hiem co the k iem che rui ro dao due neu
ho de dQa huy bo mQt hap dong k h i n g u d i nao do dang d u g c bao hiem co
nhung hoat dong ma de khieu nai d o i b o i thudng. N e u cong ty bao hiem o to
cua ban cho thay \ii xe nao bj qua nhieu phieu qua toe do ho se huy bo
quyen bao hQ cua anh ta dieu do se lam ban bdt y m uon chay qua toe dQ.
Khodn khau trir: K h o a n khau tru la m ot khoan tien co din h d u a c khau
bdt tir ton that cua ngudi d u a c bao hiem k h i d u a c thanh toan. V f du, mot
khoan khau tru 2 5 0 do la cua mQt hap dong bao hiem o to co ng hia la khi
ban chiu mQt ton that 1 0 0 0 do la do mQt tai nan, cong ty bao hiem chi thanh
todn cho ban 7 5 0 do la. C d c khoan khau tru la mot cong cu quan ly phu cap
cho cac cong ty bao hiem giam ru i ro dao due. K h o a n khau tru la phan ban
gdnh chiu mQt ton that cung v d i co ng ty bao hiem kh i kh ie u nai do i boi
thudng d u a c thuc hien. B d i v i ban cung b i ton that k h i gap mQt tai nan, nen
ban se lai xe can than han. N h u the mQt khoan khau tru k h ie n cho ng udi
du pe bao hiem hanh dQng phu hop h a n v d i nhung gi co lg i cho cong ty ma
ng udi do mua bao hiem ; tuc la, rui ro dao due da d u g c giam xuong. D o rui
ro dao due da d u g c giam , nen ch i phf bao h ie m cua cong ty da ha thap han
ca so v d i m uc phai b o i thudng la nhd tac dung cua khoan khau tru.

Dong bdo hiem: K h i m Q t n g u d i d u g c b a o h ie m c u n g g a n h c h iu m Q t ty

1? to n th a t v d i c o n g ty b a o h ie m , s u d a n x e p n h u th e d u g c gQi l a d o n g b a o
h ie m . V f d u , m o t s o c h u a n g tr in h b a o h i e m y te d a m n h a n 8 0 % h d a d a n
t h a n h to d n y t e v a n g u d i d u g c b a o h i e m t h a n h t o a n 2 0 % s a u k h i s o tie n k h a u

218
trir ndo do dugc thoa man. Dong bao hiem c6 tdc dung giam rui ro dao due
hokn toan giong nhu cach thuc ma mgt khoan khau tru tac dQng. Do ngudi
dugc bao hiem phai ganh chju mot ton that cung vdi cong ty bao hiem,
ngudi do giam bdt y muon thuc hien nhung hoat dong nhu ld viec di chua
benh mot cdch khong can thiet, la viec co lien quan den cac khieu nai muon
doi boi thudng nhieu tien horn. Nhu the, dong bao hiem la mot cong cu quan
ly khac rat huu fch cho cac cong ty bao hiem.
Nhung gi&i han cua so tien bao hiem: MQt nguyen tac quan trQng khac
cua viec quan ly bao hiem la phai co nhimg gidi hpi doi vdi so tien bao hiem
dugc cung cap, mac du mot khdch hdng san long thanh todn de c 6 them tien boi
thudng. Tien boi thudng bao hiem cang ldn thi ngudi dugc bao hiem cang de
tham gia hon trong cdc hoat dong rui ro, khien cho vi?c thanh todn bao hiem de
co the xay ra va do do rui ro dao due ldn hom. Vi du, neu mot ngudi co mgt hgp
dong bao hiem sinh mang 1 0 trieu do la, co ta co the ldi xe mgt cdch lieu ITnh
bdi vi co ta biet gia dinh co ta se thu lgi khong lo neu co ta chet. Nhung neu co
ta co mot hgp dong 1 0 . 0 0 0 do la thi co ta phai ldi xe can than hom bdi vi co ta
biet rang gia dinh co ta se khong gidu co sau cdi chet cua co ta. Cdc cong ty bao
hiem phai luon luon bao dam rang tien boi thudng bao hiem cua hg khong cao
den muc de rui ro dao due dan den cdc ton that ldn.
Toan bg cdc nguyen tdc quan ly bao hiem nay - vi?c gidi han so tien
bao hiem, dong bao hiem, khoan khau trir, viec huy bo bao hiem, ngan ngira
gian lan, va cdc dieu khoan han che - giup cdc cong ty bao hiem giam bdt
chgn lua doi nghich cung nhu rui ro dao due. Nhu chung ta da thay, cdc
cong cu quan ly ndy 1dm cho nhung ngudi dugc bao hiem kh 6 kiem lgi bang
cdch thuc hien nhung hoat dgng lam tang so tien boi thudng. Vdi nhung lgi
nhuan nho hon co the co dugc, nhung ngudi mang rui ro bao hiem toi (tuc
la nhung ngudi de co the thuc hipn nhung hoat dong mao hiem), thay co ft
lgi trong bao hiem do do ft co the tim den bao hiem. Vf du, mot ngudi co
benh sap chet ft co the mua bao hiem sinh mang neu so tien boi thudng theo
hgp dong do la nho. Trdi lai, ngudi d 6 se rdo riet hoat dong de co mgt hgp
dong bao hiem neu so tien noi tren la ldn. Nhung cong cu quan ly bao hiem
lam giam rui ro dao due va do do cung lam giam chon lira doi nghich nhd
the giup tang dugc tfnh sinh lgi cua cdc cong ty bao hiem.
Tom tat: De cong viec quan ly co hieu qua, doi hoi mot so bien phap
thuc hanh: tap hgp thong tin va sang loc nhung ngudi c 6 xu the mua bao
hiem cdc phieu bao hiem dua tren co sd rui ro, cdc dieu khoan han che viec

219
ngan ngua gian lan, huy bo bao hiem, cac khoan khau tru, dong bao hiem,
va nhung muc gidi han doi vdi so tien bao hiem. Tat ca nhimg phuang thuc
thuc hanh nay dung de giam rui ro dao due va chon lua doi nghjch.
Nay chung ta da co mot hieu biet chung ve viec cac cong ty bao hiem
can hoat dong nhu the nao, chung ta se nghien cuu mot cach chi tiet hom hai
loai cong ty bao hiem khac nhau: cac cong ty bao hiem nhan tho va cac
cong ty bao hiem tai nan va tai san.
Cdc cdng ty bao hiem nhan tho
Cong ty bao hiem sinh mang dau tien d My (Presbyterian Ministers ’
Fund d Philadelphia) dugc thiet lap nam 1759 va hien con ton tai. Hien co
khoang 2 0 0 0 cong ty bao hiem sinh mang, chung dugc to chuc theo hai
dang: mot dang la cac cong ty co phan va mot dang la cong ty bao hiem
tuong trg. Cac cong ty co phan (Stock Companies) do cac co dong sd huu,
con nhung cong ty tuong trg ve mat ky thuat do nhung ngudi c6 hgp dong
bao hiem sd huu. Tuy rang tren 90% cac cong ty bao hiem sinh mang dugc
to chuc theo dang cac cong ty co phan, nhung cong ty bao hiem sinh mang
ldn nhat (gom Prudential Insural Company va Metropolitan life) dugc to
chuc theo dang cdc cong ty bao hiem tuomg trg, thuc vay, tren 1 / 2 so tai san
co trong cong nghiep nay do cac cong ty bao hiem tuong trg sd huu.
Cac cong ty bao hiem sinh mang chua tung trai qua cac vu vd ng lan
rong nhu cac ngan hang thuomg mai, do do chfnh phu lien bang thay khong
can phai dieu hanh cong nghiep nay, thay vao do, viec dieu hanh dugc giao
cho cac tieu bang co cac cong ty nay hoat dong. Su dieu hanh cua tieu bang
nham vao, cac phuong thuc thuc hanh ban bao hiem, vifc du phong du cac
tai san long de boi thudng ton that va viec han che doi vdi so lugng cac tai
san c6 rui ro (vf du nhu cdc co phieu) ma cdc cong ty nay co the ndm giu.
Tham quyen dieu hanh noi chung la thugc mot uy vien bao hiem tieu bang.
Bdi vi muc do tu vgng cua dan chung noi chung co the dir bao vdi mot
muc chac chan ldn, cac cong ty bao hiem sinh mpig c6 the du bao chfnh xac so
tien thanh todn cho nhung ngudi c6 bao hiem se la bao nhieu trong tuong lai. Ket
cuc, ho nam giu cac tai san co loai dai hpi va dac biet khong long - cic trdi khoan
cong ty va mon cho vay the chap thuomg mai cung nhu mot so co phieu cong ty.
Co hai dang hgp dong bao hiem sinh mang chu yeu: bao hiem sinh mang
thudng xuyen (nhu bao hiem sinh mang toan ven, bao hiem sinh mang pho
thong, bao hiem sinh mang thay doi) hoac bao hiem sinh mang nhat thdi, vf du

220
bao hiem theo ky han. Cac hgp dong bao hiem sinh mang lau dai c6 phi bao
hiSm khong thay doi trong toan bo thdi gian song cua hop dong do. Trong
nhung nam dau cua hgp dong nay, tien dong bao hiem vugt qua so tien can bao
hiSm de phong chet bdi vi xdc suat chet luc do thap. Nhu the, hgp dong nay tao
nen mot gia tri tien mat trong nhung nam dau cua no, nhung trong nhung nam
sau, so tien do giam syt vi phi bao hiem khong doi do trd nen nho hon so tien
can thiet de bao hiem de phong chet (xac suat cua cai chet bay gid cao hom).
Ngudi dugc bao hiem co the vay lai so tien noi tren cua hgp dong bao hiem
sinh mang do, hoac co the khieu nai doi huy hgp dong.
Bao hiem co ky han, ngugc lai, co mot phf bao hiem dugc giu cho
tuang xung hang nam vdi so tien can thiet de bao hiem de phong cai chet
trong suot thdi gian cua ky han (vf du mot nam hoac nam nam). Ket eye, cac
hgp dong bao hiem c 6 ky han co ckc phf bao hiem tang theo thdi gian khi
xdc suat chet tang len. Cac hgp dong bao hiem co ky han khong co gia tri
tien mat vk nhu the, khac vdi cdc hgp dong bao hiem sinh mang lau dai, no
la bao hiem thuan tuy vk khong co y nghTa tiet kiem.
Cdc cdng ty bdo hiem tdi san vd tai nan
So lugng cac cong ty bao hiem tki san vk tai nan d My len tdi tren 3000,
trong so d 6 c6 hai cong ty ldn nhat lk State Farm Insurance (Cong ty bao hiem
nong trai tieu bang) vk Allstate Insurance (Cong ty bao hiem mgi tieu bang).
Cac cong ty bao hiem tki san vk tai nan dugc to chuc giong nhu cac cong ty co
phieu vk cac cong ty tucmg trg vk dugc dieu hknh bdi cac tieu bang co cac cong
ty nky hoat dong theo ckch tuomg tu nhu cac cong ty bao hiem sinh mang.
Trong nhung nam gan day, cac cong ty bao hiem tki san vk tai nan da khong
lam an troi chay, vk hau qua 1a gia bao hiem da tang vgt. Cuoc “khung hoang-
bao hiem” thudng thay duac neu tren bko chi.
Cac chfnh skch dau tu cua cac cong ty nky chiu tac dong bdi 2 yeu to ca
ban. Thu nhat, do phai chiu thue thu nhap lien bang, phan ldn nhat trong tong
so tki san c 6 cua hg lk nhung trai khokn dja phuomg dugc mien thue. Thu hai,
do cac ton that tki san 1a ft chac chan hom so vdi muc tu vong trong mot khoi
dan chung, ckc cong ty nky co ft kha nang du tfnh ho se phai thanh toan bao
nhieu cho nhung ngudi dugc bao hiem so vdi cac cong ty bao hiem sinh mang.
Do do cac cong ty bao hiem tki san vk tai nan nam giu nhieu tki san long hem so
vdi cac cong ty bao hiem sinh mang; cac trai khoan dia phuomg vk cac chung
khoan Chfnh phu My tfnh theo tien da vugt qua 1/2 tki san co cua hg vk hau het
phan tki san co con lai 1a cac trai khoan cong ty vk co phieu cong ty.

221
 C o n g ty bao hiem tdi san v i tai nan se bao hiem de phong cdc ton that
do hau het m<?i bat trie mang lai nhu chay, mat trQm, la denh, sa suat, dong
d it , tai nan xe hai... N eu mQt ton that nao do co the d u a c bao hiem la qua
ld n d o i v d i bat k y mot hang nao, thi thudng mot vai hang se cong tic v d i
nhau phdt m ot hgp dong bao hiem de chia phan gdnh c h iu rui ro. H oat dong
c h ia phan gdnh ch iu rui ro n o i tieng nhat la cua L lo y d ’ s o f Lon do n, trong do
cac co n g ty bao hiem khac nhau co the bao hiem mQt phan cua hgp dong
bao hiem . L lo y d ’ s o f L o n d o n da tuyen bo rang no se bao hiem de phong bat
k y m ot su dot bien ndo - v d i mot gid nko d6.
QUY DAU TU
De thuc hien vi?c dau tu - kinh doanh chung khoan tren thi trudng tii
chi'nh, cong chung v i cic nhd dau tu khong chi c6 kien thuc ve chung khodn vd
thj trudng chung khodn (TTCK) md con phai thuang xuyen quan tam, theo doi,
bam sat thuc trang, phan ti'ch xu hudng phdt trien cua thj trudng von. De lam
dugc dieu nay doi hoi cdc nha dau tu phai tien hanh khao sat thyc tien, thu thap
thong tin, tdi lieu de tien hdnh phan ti'ch tung chung khodn cy the, lap vd quan
ly danh muc dau tu... nham han che rui ro, nang cao hieu qua von dau tu. Vdi
linh vuc nghiep vu, chuyen mon dac biet ndy, chi nhung chuyen gia vd cdc nhd
dau tu chuyen nghifp mdi co the thyc hien dugc.
Cdc quy dau tu va cong ty quan ly quy c6 nhung nhiem vu chu yeu
nhu sau:
■ Huy dgng von dau tu;
■ Quan ly vd thyc hi$n qud trinh dau tu tren ca sd cdc nguon von da
huy dgng dugc;
■Luu ky, bao quan tdi san vd to chuc gidm sdt cdc hoat dong dau tu.
B e th y c hien nhting nhiem vu ndy, quy ddu tu, cOng ly qudn iy quy
dau tu phai giai quyet tot nhung moi quan he tren TTCK, thi trudng tien te.
Trong do, co nhung m 6 i quan he vdi cdc ngan hdng, cong ty tdi chi'nh... vdi
tu cach ld to chuc bao lanh phdt hdnh, luu ky, bao quan tdi san, gidm sdt
hoat dong cua cdc cong ty qudn ly quy dau tu hoac thuc hien cdc hgp dong
uy thac huy dgng von, quan ly danh muc dau tu cho cdc quy diu tu.
Khai nigm ve quy dau tu
Quy dau tu 1a mQt dinh che tai chi'nh trung gian phi ngan hang thu hut
tien nhan r 6 i tir cdc nguon khac nhau de dau tu vdo cdc co phieu, trdi phieu,
tien te, hay cdc loai tdi san khac.

222
 Tat ca cac khoan d iu tu nay deu dugrc quan ly chuyen nghiep, chat che
bdi cong ty quan ly quy, ngan hang giam sat va ca quan tham quyen khac.

Hinh 7-3. Hoat dpng cua quy dau tu-

Tai sao nha dau tir sir dung quy dau tir?
N hi dau tu c i nhan hay phdp nhan thudng quyet dinh dau tu thong
qua quy bdi 05 yeu to:
• Giam thieu rui ro nhd da dang h6 a danh muc dau tu;
• Tiet ki?m chi phi nhung van dat cac yeu cau ve lcri nhuan;
• Duac quan ly chuyen nghiep;
• Giam sat chat che bdi cac ca quan tham quyen;
• Tfnh nang dong cua quy dau tu.
M o i nha dau tu tham g ia dau tu vao quy se sd huu mQt phan trong
tong danh m uc dau tu cua quy. V ie c nam g iu nay d u a c the h i?n thong qua
v ie c sd huu cac ch u n g c h i q u y dau tu.
Cdc loai hinh quy dau tu
Hien nay, tren the gidi c6 rat nhieu loai hinh quy dau tu can cu theo
cic tieu chi phan loai kh£c nhau.
* Can cir vao nguon von huy dgng
+ Quy dau tu tap the (quy cdng chung)
L i quy huy dong von bang cdch phat hknh rQng rai ra cong chung.
Nha dau tu co the la ca nhan hay phap nhan nhung da phan la cac nha dau tu
rieng le. Quy cong chung cung cap cho cac nha dau tu nho phucmg tien dau
tu bao dam da dang hoa dau tu, giam thilu rui ro va chi phi dau tu thap vdi
hieu qua cao do tinh chuyen nghiep cua dau tu mang lai.

223
 + Quy dau tie cd nhan (quy thdnh vien)
Quy nay huy dong von bang phuomg thuc phat hanh rieng le cho mot
nhom nho cac nha dau tu, co the dugc lua chgn trudc, la cac ca nhan hay
cac dinh che tii chfnh hoac cic tap doan kinh te ldn, do vay tfnh thanh
khoan cua quy nay se thap hom quy cong chung. Cac n h i dau tu vio cic quy
tu nhan thudng vdi lugng von ldn, v i doi lai ho co the tham gia vio trong
vifc kiem soat dau tu cua quy.
* Can cir vao cau true van dong von
+ Quy ddng
Day l i hinh thuc quy phat hinh chung chi quy mot lan duy nhat khi
tien hinh huy dong von cho quy v i quy khong thuc hien vi?c mua lai co
phieu/chung chi dau tu khi nh i dau tu co nhu cau ban lai. Nham tao tfnh
thanh khoan cho loai quy niy, sau khi ket thuc viec huy dong von (hay dong
quy), c ic chung chi quy se dugc niem yet tren thj trudng chung khoan. C ic
nh i dau tu co the mua hoic ban de thu hoi von dau tu cua minh thong qua
thj trudng thu cap. Chung chi quy co the dugc giao dich thap hoac cao han
g ii tri tii san rong cua quy (NAV).
Dac tinh cua quy dong
O a c tin h

Q u y d o n g chi huy d g n g von ti> n h i d a u t u tro n g m pt giai d o a n

p h i t h i n h , h o g c c 6 th e ta n g von th e o thai d iem k h i c n h a u .
C o n g ty q u a n ly chi g iao djch try c tiep v6i n h a d a u tie trong th a i
Giao djch gian huy d p n g von, v i khi q u y g iii th e do h e t th a i hgn h ogt d§ng.
mua/ban
chirng chi quy Q u y d d n g d ir g e n iem y£t v i g ia o djch tre n s i n g iao djch c h u n g
k h o in .
iN h i d a u t u si> d u n g c a c djch vu giao d jch c h im g c h i q u y n h u ’
jmOt c h irn g k h o in n iem y et th o n g q u a s i n g ia o djch.

[Gia g iao djch m u a / b i n c h im g c h i quy h i n g n g i y d i /a tre n g i i

khj truccng, p h y th u p c v i o lu g n g c u n g /c a u thj tr u a n g .
G i i g iao djch n i y c 6 th e Idn h o i c nhd> h a n g i i trj NAV c u a quy
Gia giao djch G i i trj NAV c u a q u y p h i n i n h hi$u q u a d i u t u n h u n g chi m an g
Itinh th a m k h a o .
N h i d a u t u t r i phi g ia o djch c h irn g k h o i n c h o c o n g ty c h irn g
{khoin.

jvi$c p h a n phoi c h im g chi q u y c h i th y c hi$n tro n g th a i g ian huy

Phan phoi p p n g l in d i u , h o $ c khi t i n g v6n dieu 1$ q u y th o n g q u a c 6 n g ty
p h im g k h o in h o i c c o n g ty q u i n ly .

224
 + Quy ma
Quy mo la quy dugrc thanh lap vdi thdi gian vo han. Sau dgrt phat hanh
lan dau ra cong chung, giao dich mua - ban cua nha dau tu dugrc thuc hien
dinh ky can cu vao gia tri tai san rong (NAV). Giao djch nay dugc thuc hien
true tiep vdi cong ty quan ly quy hoac tai cdc dai ly chi djnh. Khac vdi quy
dong, tong von cua quy mo bien dong theo tung dpt giao djch do tinh chat
dac thu cua no - la nha dau tu dugc quyen ban lai chung chi quy dau tu cho
quy, va quy phai mua lai cac chung chi theo gia tri rong vko thdi diem giao
dich. Doi vdi hinh thuc quy nay, cac giao dich mua ban chung chi quy dugc
thuc hien true tiep vdi cong ty quan ly quy va cac chung chi quy khong
dugc niem yet tren thi trudng chung khoan.
Dac linh cua quy m a
D | c ti'n h |

Q u y m d d u g c huy d p n g v6n lien tg c tro n g q u a trin h h o g t

d p n g . Nh^i d i u t u c 6 t h i th g c hi$n vi£c m u a /b a n v a o thfri
d i im djnh ky v d i c o n g ty q u i n ly quy.
N h k d i u t u c 6 t h i th y c hi£n vi$c c h u y e n doi g iu a c a c q u y
Giao dich mua/ khcic n h a u c u n g c 6 n g ty q u a n ly quy.
chuyen doi/ ban Q u y m d k h o n g n iem yet tren s a n g iao djch c h u n g k h o a n .
chung chi quy C o n g ty q u a n ly q u y phai c a n b i n g g iu a ty 1$ tie n m $t p h u h g p
v a b a o d a m tin h th a n h k h o an khi n h k d i u tu1 m u 6 n rut v 6n.
b u y trinh q u a n ly q u y phu>c ta p h a n vl lu o n g tie n d ir g e ra /v a o
t h u a n g x u y e n - th d i d iem n h a d i u t u n p p tiin /ru t v o n c o k h i
jn§ng a n h h u d n g t&i k et q u a d i u t u c u a q uy.

[Giao djch m u a /b a n c h u n g chi q u y c a n c u v k o g ia trj NAV c u a

flu y tgi thdri d iim g iao djch.
Gia g ia o d jc h |Kh6ng 06 chiot kh6u g iu a gid giao djch vd gid trj N AV .
(Nha d i u t u p h a i tra phi p h a t h a n h /p h i m u a Igi/phi c h u y e n doi
p h o c o n g ty q u i n ly quy khi th y c hi$n g iao djch.

b h d n g c h u q u y d u g c p h a n phdi lien ty c tgi c a c dgi ly p h a n

Phan phoi
Jph6i (c o n g ty c h u n g k h o a n , n g a n h a n g , c o n g ty q u a n ly quy).

* Can cir vao cor cau to chuc va hoat dpng cua quy
+ Quy dau tu dang cdng ty
Trong mo hinh nay, quy dau tu la mpt phap nhan, tuc la mpt cong ty
dugc hinh thanh theo quy dinh cua phap luat tung nude. Co quan dieu hanh
cao nhat cua quy la hpi dong quan tri do cac co dong (nha dau tu) bau ra, co

225
nhiem vu chfnh lk quan ly toan b§ hoat dQng cua quy, lira chon cong ty quan
ly quy va giam sat hoat dQng dau tu cua cong ty quan ly quy va co quyen
thay doi cong ty quan ly quy. Trong mo hinh nay, cong ty quan ly quy hoat
dQng nhu mQt nhk tu vkn dau tu, chiu trkch nhiem tien hknh phan tich dau
tu, quan ly danh muc dau tu vk thuc hien ckc cong viec quan tri kinh doanh
khke. Mo hinh nky chua xuat hign 6 Vi#t Nam boi theo quy djnh cua Uy ban
Chung khoan nhk nuac, quy dau tu khong co tu cach phap nhan.
+ Quy dau tu dgng hap dong
Day lk mo hinh quy tin thke dau tu. Khke vai mo hinh quy dau tu
dang cong ty, mo hinh nay quy dau tu khong phai 1a phap nhan. Cong ty
quan ly quy dung ra thanh lap quy, tien hknh vigc huy dgng von, thyc hign
vigc dau tu theo nhung muc tieu da de ra trong dieu lg quy. Ben canh do,
ngan hkng giam skt c6 vai tro bao quan von vk ckc tki san cua quy, quan he
giua cong ty quan ly quy vk ngan hkng gikm skt duac the hien bang hgrp
d6ng giam sat trong do quy dinh quyen lgri vk nghia vy cua hai ben trong
vigc thyc hien va giam skt vigc dau tu de bao ve quyen lgi cua ckc nhk dau
tu. Nhk dau tu lk nhung nguai g6p von vko quy (nhung khong phai lk co
dong nhu mo hinh quy dau tu dang cong ty) vk uy thac viec dau tu cho cong
ty quan ly quy de bao dam kha nkng sinh lgri cao nhat tu khoan von dong
gop cua hQ.
Lam the nao de chon dung loai hinh quy dau tir?
Ckc quy khac nhau doi hoi cac muc dQ chap nhan rui ro khac nhau,
tuy thugc vko cau true danh myc dau tu cua hQ vk myc tieu cua quy. Tuy
nhien, mQt nguai khong nen chi chQn bat ky mot loai hinh quy nko.

Q u y d iu tu> Mi>c dp c h ip nhgn rui ro

0£ u tu thj tru in g ti&n t# T h ip
Q uy thu nh$p (income fund) Thcip d£n Trung binh
Quy can bang Trung binh
Q uy tSng truang Trung binh den Cao

Moi nguai deu co mQt m uc dQ chap nhan rui ro khac nhau, phy thuQc
vko thai dQ ca nhan cua minh doi vai rui ro, tuoi tac, thu nhap, trkch nhiem,
myc tieu, kien thuc ve thj truang tki chmh vk thai han dau tu. Vf du, mot
nguai c6 m uc do chap nhan rui ro thap nen dau tu vko mot ke hoach vai nii ro
thap se tot han, tuc lk dau tu vko quy dau tu thi trucmg tien te.

226
 Theo doi hoat dgng dau tir cua quy dau tu
Nha dau tu co the theo doi hoat dong dau tu cua quy thong qua cac
tieu chi sau:

I- Hi$u qua hoat dpng cua quy du pe the hi?n thong;

flua gia trj t ii san rdng (NAV) d u p e cong b6 dinh ky.
Gia trj tai san rong (NAV) - G ia trj tai san rong thudng du pe d in g tren trang'
web cua so giao djch chirng k h o in T h in h pho Ho
,Chi Minh hay tren website cua quy.
j- Bao cao thu’O’ng nien cung c ip thong tin ve cic{
hogt dong dau tu, thoai von cung nhu lpi nhugn vi|
Bao cao third’ng nien c i c hogt dQng lien quan cua quy trong su6t m§t n im
qua cung nhu ke hogch kinh doanh, lpi nhugn, p h it
trien cua quy trong thoi gian tdi.
i-B io c io t ii chinh quy/nam the hi$n higu qua hogt
Bao cao tai chinh [dpng cung nhu cac hogt dpng cua quy nhir d iu tir
[thanh ly t ii san.
- Hi$u qua cua quy c6 t h i du pe so s in h vdi hi$u
qua cua cac quy hogt d§ng cung logi.
Chi so tham chieu j. Ooi vdi c ic quy co phieu thi c6 the c in cu vioj
jtang/giim cua c ic chi so tham c h iiu nhu Vn-index,;
Vn30 index...

CONG TY TAI CHINH

Cac cong ty tai chfnh thu hut von bang cach phat hanh thuang phieu,
co phieu hoac trai khoan va sau do dung tien thu duac de cho vay (thuang la
cac mon tien nho) dac biet thi'ch hgp vai cac doanh nghiep va nhu cau cua
nguai tieu dung.
Q u a trin h trung gian tai chi'nh cua cac co n g ty tai chfnh co the dugrc
m o t i bang cdch ndi rang hQ vay nhtrng m<3n tifin ld n nh u n g lai cho vay
nhu ng m on tien nho - mQt qua trinh hoan toan kh a c v d i nh u n g qua trinh cua
ngan hang thuomg m ai (cdc ngan hdng thudn g huy do n g n h u n g m 6n tien nho
va cho v a y nh u n g m on tien ldn). C u the, trong k h i ngan hang thuang mai
hoat dong rong v i huy dong vo n chu yeu tir co ng chung, thi cong ty t i i
chi'nh huy dong von chu yeu tu noi bo tap doan va cdc n hd m co n g ty. V i the,
rui ro x a y ra d o i v d i cac cong ty tai chi'nh chu yeu la do noi b0 tap doan hay
nho m co n g ty gdnh chiu, rat ft anh hudng td i c o n g don g, cd the do d6 dac
d ie m then cho t cua cdc co ng ty tai chi'nh hien nay la ho ft c h iu su anh hudng
cua cdc c a quan quan ly doi v d i hoat dong sir dung von.

227
 Mot trong nhung han che cua cac cong ty tai chfnh so vdi cac to chuc
ngan hang la khong dugc lam djch vy thanh toan va nhan tien gui duai 1
nam. Tuy vay, cic cong ty tai chmh hi?n nay da khac phuc bang vi?c phat
trien them nhieu san pham dich vu mdi nhu djch vu nhan uy thac von, nhan
uy thic dau tu, bao thanh toan, thu xep von,... cho ca ngan han, trung vii dii
han. Nhung djch vu niy da giup cong ty tii chfnh thyc hien dugc cac djch
vu khic tuang ty nhu mgt ngan hing thuang mai. Nhu vay, co the thay lgi
fch cua cong ty tai chfnh mang lai cho cac ca nhan, doanh nghiep li rat ldn.
Khong phai ngau nhien m i tren the gidi, cac tap doin ldn thudng co ft nhat
mot cong ty tii chfnh. Cong ty tii chfnh l i cong cu de tap doin dieu tiet von
v i su dung von mot cich cd hieu qua v i thuan lgi nhat. Trong pham vi noi
bg tap doin hoac nhom cong ty cd quan he lgi fch gan bo, cong ty tii chfnh
co the de ding huy dong cac nguon von nhin rdi tu cac cong ty thinh vien
de tap trung von dau tu.
Cd 3 dang cong ty tii chfnh
Cdc cdng ty tdi chinh bdn hdng (Sale finance company): Do cic
cong ty san xuat v i bin hing lim chu sd huu v i thyc hien cic khoan cho
vay tai trg cho khach hing mua cac san pham, hing hoa dich vy cua chfnh
cong ty. Cong ty tii chfnh bin hing canh tranh tryc tiep vdi ngan hing ve
cac khoan cho vay tieu dung v i cd dugc kh i nhieu khich hing vl cic khoan
cho vay niy thudng dugc thyc hien nhanh han v i tien lgi han tai cic dia
diem mua hing.
C ic cong ty tii chfnh niy giin tiep cap tfn dung cho ngudi tieu dung
de mua c ic mdn hing tir mot nh i bin le hoac tir mot n h i san xuat nio dd.
Tfn dyng dugc cap dudi hinh thuc: cac doanh nghiep b in hing tra gop cho
khich hing theo hgp ddng m&u do cOng ty tii chfnh loai niy cung cSp, sau
do hgp dong dugc b in lai cho cong ty tii chfnh. Nhu vay, khoan ng cua
khich h ing vdi nhi san xuat hoic nhi bin le da chuyen thinh khoan ng cua
khich hing ddi vdi cdng ty tii chfnh. C ic cong ty tii chfnh loai niy thudng
do cic cong ty sin xuat hay cic nh i phan phdi b in le (retailling or
manufacturing company) thinh lap nen nham ho trg cho hoat dgng tieu thy
hang h o i cua minh. Vf dy tai My, General Motors Acceptance Corporation
chuyen tii trg cho khich hing mua o td cua hang GM.
Cdc cdng ty tdi chinh ngir&i tieu dung (Consumer finance
company): Thyc hifn cic khoan cho vay cho khach hing mua cic loai hing

228
hoa cu the hay giup d a chi tra cdc khoan no nho. Ckc cong ty tki chi'nh tieu
dung nay la cac doanh nghiep rieng biet hay do cac ngan hang lk chu so
huu. Cac cong ty nay thucmg cho khach hang khong co kha nkng vay tu cac
nguon khac va dinh lai suat cao han.
Cong ty tai chmh loai nky cung ung phan lorn nguon von cua minh cho
cac gia dinh va ca nhan vay vao muc dfch mua sam hang hoa tieu dimg nhu
cac do dac noi that (giuomg, tu...) va cac do gia dung (tu lanh, may giat...)
hoac sua chua nhk cua. Hau het cac khoan cho vay deu dugc tra gop dinh
ky. Mot ckch cho vay khac 1a cap the tfn dung cho khach hang de hg mua
skm a he thong cua hkng ban le. Do cac khoan vay cua loai cong ty tki chmh
nay kha rui ro nen cong ty thucmg chi cho vay nhung khoan tien nho vk vai
lai suat cao han lai suat thi truang. Khach hkng cua cac cong ty tki chi'nh
tieu dung vi vay cung thucmg lk nhung nguai khong the tim dugc khoan tfn
dung tu nhung nguon khke vk do vay ho thucmg phai chiu lai suat cao hern
thong thucmg. Cac cong ty tki chfnh loai nky co the do cac ngan hang thknh
lap nen hoat dong dgc lap duai hinh thuc cac cong ty co phan.
Cdng ty tdi chi'nh doanh nghifp (Business finance company)'.
Cung cap cac hinh thuc ung dung chuyen biet cho ckc doanh nghiep
bang cach thyc hi?n cac khoan cho vay vk tki khoan mua ban vori chiet khau,
dang tfn dung nay dugc ggi 1a factoring. Ngoai ra, cong ty tki chi'nh doanh
nghiep chuyen mon hoa vao cho thue trang thiet bj may moc mk hg mua ve
vk cho cac doanh nghiep vay trong mot khoan thai gian nko d6.
Cong ty tki chfnh loai nky cap tfn dung cho cac doanh nghiep duai cac
hinh thuc nhu: Bao thanh tokn (Nghiep vu Factoring vk Forfating) - Cong ty
cap tfn dung duai hinh thuc mua lai (chiet khau) ckc khoan phai thu cua
d o an h n g h iep ; C ho thu6 tki clifnh (N glii^p vy L easin g ) - COng ty ckp tfn
dung duai hinh thuc mua cac may moc thiet bi mk khach hkng yeu cau roi
cho khach hang thue,...
CONG TY CHUNG KHOAN
Ben canh cac thi truang truyen thong mk tu truac den gia nhk dau tu
tai Viet Nam hay tham gia nhu thj truang bat dgng san, thj truang vang,
ngoai te hay hinh thuc dau tu qua gui tien vko ngan hang... thi tir khi c6 thj
truang chung khokn n6 da tra thknh mot trong nhung moi truang dau tu
m ai cho hg, giup ho co nhieu ca hgi lua chgn hinh thuc dau tu han. Han the
nua thi truomg chung khoan vai cac hkng hoa 1a cac chung khoan het sue da

229
dang cung 1dm gia tang lua chon dau tu cho cong chung. Thj trucmg chung
khoan trong dieu ki?n cua nen kinh te hifn dai dugc quan ni?m la noi dien
ra cac hoat dgng trong giao djch mua ban chung khoan trung va dai han.
Viec mua bdn ndy dugc tien hdnh tren thi trucmg so cap khi nguai mua mua
dugc chung khodn lan dau tir nhung nguai phdt hdnh vd a nhung thj truang
thu cap khi co sy mua di bdn lai cdc chung khodn da dugc phdt hdnh d thj
trucmg sa cap.
Nhu vay, xet ve mat hinh thuc thi truang chung khodn chi la nai dien ra
cdc hoat dong trao doi, mua bdn, chuyen nhugng cdc loai chung khodn qua do
thay doi chu the ndm giu chung khodn. Viec mua bdn, chuyen nhugng ndy
chu yeu dugc thyc h i|n thong qua cac cong ty chung khodn, cdc cong ty nay
hoat dgng vdi nghiep vy chfnh 1a bao lanh phdt hdnh, ty doanh, moi gidi,
quan ly danh muc dau tu vd tu van dau tu chung khodn.
Co 2 loai hinh to chuc cong ty chung khoan ca ban la: Cong ty trach
nhiem huu han va cong ty co phan.
Do cong ty co phan c6 nhieu uu diem, nen da so cdc cong ty churng
khodn chu yeu ton tai dudi hinh thuc cong ty co phan, tham chi' nhieu nude
(nhu Hdn Quoc) c6n quy dinh cong ty chung khodn bat bugc phai la cong ty
co phan. Cdc cong ty chung khodn cung 1a mgt loai hinh cong ty nhung do
hoat dgng nghiep vy cua no dac bi?t khac vdi cong ty san xuat hay thuang
mai n6i chung nen ve mat to chuc cua chung cung co nhi£u su khde biet.
Cdc cong ty chung khodn d cdc nude hay trong cung mot nude van dugc to
chuc rat khac nhau tuy thugc vdo ti'nh chat cong vifc cua moi cong ty hay
muc dg phdt trien cua thj trudng.
Cac nghi^p vu chi'nh
MOi gi&l chung khodn: M6i gidi cliung kliodn ld myt hoal dong kinh
doanh chung khodn trong do mgt cong ty chung khodn dai di?n cho khdch
hdng tien hdnh giao djch thong qua ca che giao dich tai sd giao djch chung
khodn hay thi trudng OTC md chi'nh khdch hdng phai chiu trdch nhiem doi
vdi hau qua kinh te cua viec giao dich d6. Thong qua nghiep vu moi gidi cac
cong ty chung khodn c6 the noi lien khdch hdng vdi bo phan nghien cuu dau
tu, cung cap cho khach hdng cdc bao cao nghien cuu vd cac khuyen nghi
dau tu.
Tu doanh chirng khodn: Tu doanh 1a viec cong ty chung khodn tu
tien hdnh cdc giao djch mua ban cdc chung khodn cho chi'nh cong ty.

230
Muc dich hoat dong tu doanh cua cdc cong ty chirng khoan nham thu lgi
nhuan cho chmh minh, tuy nhien de bao dam su on djnh va tinh minh
bach cua thi trucmg, phap luat cac nuac deu yeu cau cac cong ty chung
khoan khi thuc hien nghiep vu tu doanh phai dap irng yeu cau ve von va
con nguai.
Rao lanh phdt hdnh chimg khodn: Bao lanh phat hanh la vifc to chuc
bao lanh giup to chuc phat hanh thyc hien cac thu tuc trudc khi chao ban
chung khodn, to chuc viec phan phoi chung khoan va giup binh on gia
chung khoan trong giai doan dau sau khi phdt hanh. To chuc bao lanh chiu
trdch nhiem mua hoac chao ban chirng khoan cua mot to chirc phat hknh
nham thuc hien viec phan phoi chung khoan de huang hoa hong.
Thong thudng, de phat hdnh chung khodn ra cong chung, to chuc phdt
hdnh can phai c6 dugc su bao lanh cua mot cong ty nho, vd so lugng phdt
hanh khong ldn, thi chi can c6 mot to chuc bao lanh phdt hdnh. Neu d6 la
mot cong ty ldn, va so lugng chung khodn phdt hdnh vugt qud kha nang cua
mot to chuc bao lanh thi can phai co mgt to hgp bao lanh phdt hdnh, bao
gom mot hoac mot to chirc bao lanh chmh va mot so to chuc bao lanh phdt
hdnh thdnh vien.
Cdc to chuc bao lanh phdt hdnh dugc hudng phi bao lanh hoac mpt ty
le hoa hong nhat djnh tren so tien thu dugc tir dgt phdt hdnh. Phi bdo lanh
phdt hdnh la muc chenh lech giua gid bdn chung khodn cho ngudi dau tu vd
so tien to chuc phdt hanh nhan dugc.
Tu van dau tu: Tu van dau tu chung khodn la dua ra ldi khuyen, phan
tich cdc tinh huong hay thyc h i|n mgt so cong vi$c co tmh chat djch vy cho
khdch hdng.
Hoat dong tu van ld viec ngudi tu van su dyng kien thurc, d6 chfnh ld
von hg bo ra kinh doanh, nhung nhung bao cao phan tfch cua hg lai co tdc
dong tam ly rat ldn den ngudi dugc tu van vd co the lam cho ngudi dugc tu
van hudng lgi hay bj thiet hai. Nhd tu van phai luon 1a nhung ngudi than
trgng khi dua ra nhung ldi binh luan ve gia tri cua cdc loai chirng khodn, neu
ngudi dau tu co lgi, kiem dugc tien tir ldi tu van ndy thi hg se vui mirng
nhung neu hg bi thiet hai thi hg se tim kiem cac nha tu van de phan nan,
tham chf bat boi thudng. Do vay, khi hdnh dong, nhd tu van can dat ra va
tuan theo mot so nguyen tac nhat dinh, toi thieu nhu sau:
+ Khong bao dam chac chan ve gid trj cua chung khodn.

231
 + Luon nhac nhd khach hang rang nhiimg ldi tu van cua minh co the
khong hoan toan chmh xac va khach hang can biet rang nha tu van se khong
chju trach nhiem ve nhung ldi khuyen do.
+ K h o n g d u a c du do, m d i g o i khdch hkng m ua hay bdn mQt lo a i
ch u n g khodn ndo d6, nhung ld i tu van ph a i d u g c xuat phdt tir c a sd khdch
quan ld sir phan tich tong hgp mgt cdch lo g ic , k h o a hgc.

Qudn ly danh muc dau tir

Day la mot dang nghiep vu tu van cua cong ty chung khodn nhung d
mure do cao hom vi trong hoat dong nay, khdch hang uy thac cho c6ng ty
chung khodn thay mgt minh quyet djnh dau tu theo mot chien luge hay
nhung nguyen tac da dugc khdch hang chap thuan.
T6m lai, tien von c6 the chuyen tir ngudi cho vay tdi ngudi vay bang
con dudng thu hai, dugc ggi la tai chmh gidn tiep bdi vi no lien he den mot
ngudi d giua: mot trung gian tdi chmh dung giua ngudi cho vay - ngudi tiet
ki?m va ngudi cho vay - ngudi chi tieu va giup chuyen von tir ngudi nay
sang ngudi kia. Mgt trung gian tai chfnh thuc hi?n dieu nay bang cdch vay
von cua ngudi vay - ngudi tiet kiem va sau d6, ngudi lai, cho ngudi di vay -
ngudi chi tieu vay von. Nhu vay, do hoat dong trong qud trinh tdi chi'nh gidn
tiep, dugc ggi ld trung gian tai chmh, nhimg trung gian tai chi'nh co the lam
lgi cho phan ldn nhung ngudi co mon tiet kifm nho bang vifc dem lai cho
ho thu nhap tien lai cao vd c6 the giup nhung ngudi vay cdc mon tien nho,
nay c6 the vay dugc tien von md hg khong c6 cdch ndo khac de c6 dugc.
Nhung ngudi vay cac mon tien ldn cung hudng lgi bdi vi qud trinh trung
gian tai chi'nh nghia la co dugc nhieu von han cho ngudi vay trong thi
trudng tdi chmh. Khong c6 trung gian tdi chi'nh, thi trudng tdi chi'nh khong
the co dugc lgi l'ch trgn v?n.

232
 T ir KHOA

Phi giao dich: la tat ca nhung khoan chi phf phat sinh de mQt giao dich
dugc thyc hien
Thdng tin khong cdn xung: la tinh trang ma mot ben giao dich thieu
thong tin hoac khong hieu biet day du ve cac ben giao dich lien quan de co
the dua ra cac quyet dinh chfnh xac.
S u lua chon doi nghich: la rui ro do thong tin khong can xung gay ra
trudc khi giao dich duac thuc hien khien ngudi ra quyet djnh co sy lua chon
sai lam.
Rui ro dao due: la rui ro do thong tin khong can xung gay ra sau khi
giao dich duac thuc hien, khi ngudi di vay san sang tham gia vao cac hoat
dong dau tu mao hiem vdi ky V Q n g thu dugc lgi nhuan cao, tu do dan tdi
tinh trang va ng, khong co kha nang thanh todn cho ngudi cho vay.
Vat the chap: la tai san cua ngudi di vay dugc trao cho ngudi cho vay
neu ngudi di vay khong co kha nang tra ng.
Trung gian tdi chinh: la nhung to chuc dugc thanh lap nham huy dong
von tir ckc chu the co tien tam thdi nhan roi va su dung von d6 dau tu dem
lai lgi fch cho cac ben khi hg giao dich, hoat dong chu yeu va thudng xuyen
cua cac to chuc nay la vi^c cung ung cac dich vy tai chfnh thong qua hut
khoan von nhan roi trong nen kinh te roi cung ung cho nhung chu the co
nhu cau von.
Thi truong tdi chinh: lk thi trudng, nai dien ra cic hoat dong mua bkn,
trao doi cac cong cu tki chfnh.
Tu diem von: la bg phan mk d do nguon tai chfnh dugc tao ra dong
thdi cung lk nai thu hut trd lai ckc nguon von.
Kenh ddn von: lk he thong ckc phuang thuc de dich chuyen d6ng von
tir cac chu the du thira von tdi ckc chu the co nhu cau ve von.

233
 CAU HOI ON TAP

1. So sanh su lua chon ddi nghich vd rui ro dao due.

2. Sir dung ly thuyet ve thong tin khong cdn xung de gidi thich tai
sao hdng hoa “qud chanh ” lai gay ra su that bai cua thi trudng?
3. Tai sao cdc trung gian tdi chinh lai khien thi truong hoat dong
hieu qud hon ?
4. Tai sao cdc nhd dau tu khong thuc hign dau tu true tiep md lai
cdn thuc hien thdng qua cdc quy dau tu?
5. Cdc bien phdp de gidm thieu van de rui ro dao dire trong thf
trudng n a vd thi trudmg von cd phan la gi?
6. Ve ca bdn, cdc td chuc tdi chinh trung gian cd nhung chirc ndng
vd vai trd nhu the ndo doi vai suphat trien cua nen kinh te?
7. Phan tich vai trd cua trung gian tdi chinh trong viec lam gidm chi
p h i giao dich vd gidm rui ro do thdng tin khong cdn xirng.
8. Trinh bay dac diem ca bdn ve hoat dong cua cdc loai hinh td chirc
tdi chinh trung gian. Lien he vdi cdc loai hinh td chuc tdi chinh
trung gian a Viet Nam hien nay.
9. Cdc td chirc nhan tien giri gom cd nhimg loai hinh ndo? Hoat
dong ca bdn cua cdc td chuc nhan tien giri la gi?
10. O Vigt Nam hien nay dang ton tai cdc loai hinh to chuc tdi chinh
trung gian nao? Tir nhimg kien thuc cua bdn than, hay neu nhdn
xet chung cua ban ve tinh hinh hoat dgng cua cdc loai hinh td
chirc tdi chinh trung gian tren.
11. Phan tich su khac biet giira ngdn hdng thuong mai vd cdc td chuc
tai chinh trung gian phi ngdn hdng. Lien he vai thuc te hoat dong
cua cdc td chuc ndy a Viet Nam?

234
 Chuomg 8
LAI SUAT

Md ta npi dung chinh

Trong bki nay chung ta se tim hieu lai suat lk gi. Co 2 ckch tmh lai 1a
lai dan vk lai kep. Chung ta se ban tdi khai niem gik trj hi?n tai vk cach ti'nh
gia trj hien tai. Be hieu ro han ve lai suat cung nhu cach su dung lai suat
trong thuc te, 4 phan bi?t ve lai suat cung vdi cac vf dy minh hga se dugc de
cap tdi. Chuang nky cung de cap den cac yeu to tac dong tdi lai suat vk phan
tfch ve rui ro, ky han cua mot loai tki san se anh hudng tdi lai suat cua tki
san do nhu the nko. Be hieu ro hom ve lai suat tren thuc te, chung ta se
nghien cuu khai quat dien bien cua lai suat thi trudng d Viet Nam trong
nhung nam qua.
Muc dich nghien cuu
Sau khi hgc xong chuang nky, hgc vien can tra ldi vk giai thfch ckc
van de sau day:
- Lai suat 1a gi? Lai suat dugc tfnh tokn nhu the nko?
- Gik tri hien tai lk gi? Tai sao can phai tfnh tokn gia tri hien tai?
- Tfnh dugc gia cua mot trki phieu vk giai thfch dugc gia cua trai phieu
thay doi nhu the nko khi lai suat thj trudng thay doi.
- Phan biet su khac nhau ca ban giua lai suat danh nghia, lai suat hoan
von, ty suat lgi nhuan vk lai suat thyc.
N cu va ph an tic h m o hinh cung cau von, m o h in h c u n g cau tie n de
giai thfch bien dong cua lai suat tren thi trudng.
- Giai thfch dugc muc do rui ro cua khoan vay, trai phieu anh hudng
tdi lai suat cua trai phieu do nhu the nko.
- Phan bi?t dugc sy khac nhau ve gia thiet vk ket luan cua 3 ly thuyet
ve cau true ky han cua lai suat, tir do giai thfch vi sao ly thuyet ve moi
trudng uu tien lk ly thuyet co nhieu uu diem c6 the giai thfch dugc ckc dac
diem cua lai suat tren thi trudng.
- Ap dung cac ly thuyet ve cau true rui ro, cau true ky han de tfnh toan
lai suat doi vdi mot loai trai phieu hoac mot loai chung khoan cu the.

235
8.1. KHAI NIEM VE LAI SUAT VA CACH TINH LAI
Lai suat lk mot trong cac bien so duac theo doi mot cach chat che
trong nen kinh te. Nhung thay doi cua lai suat dugc phan anh thudng xuyen
tren cac phuang tien thong tin dai chung, bao chi. Doi vdi cac ca nhan, lai
suat anh hudng tdi quyet dinh nen chi tieu hay de tiet kiem, mua bat dong
san hay dau tu chung khoan, hay gui tien tiet kiem d ngan hang. Doi vdi cac
doanh nghiep lai suat se anh hudng tdi quyet dinh co nen dau tu md rong
san xuat hay nen tri hoan dau tu. Ckc quyet djnh chi tieu dau tu cua ck nhan,
doanh nghiep se tac dong tdi tong san lugng, muc viec lam trong nen kinh
te. Nhu vay thi lai suat 1a gi? Vk no dugc ti'nh tokn nhu the nko?
Tien lai dugc djnh nghTa la khoan tien ma ngudi vay von phai Ua cho
ngudi cho vay khi su dung von cua ngudi cho vay trong mgt thdi ky nhat djnh.
Lai suat c6 the dugc hieu mot cach dan gian 1a gik cua viec su dung
von. D6 lk ty le phan tram giua tien lai vay trong mot thdi ky chia cho so
von goc vay ban dau trong mgt thdi ky nhat djnh vk thudng 1a mot nam. Ckc
lai suat dugc cong bo bao gid cung gan vdi mQt ky han nhat djnh.
C6 hai ckch tmh lai:
Lai don
Lai dan 1a phuang phkp ti'nh lai trong do tien lai trong m6i thdi ky chi
tmh tren khoan tien goc cho vay ban dau.
Lai dan dugc tfnh theo cong thuc: SI = Po x i x n
Trong d6: - SI: so tien lai dan
- Po: khoan tien goc cho vay tai thdi diem 0
- i: lai dan trong 1 thdi ky
- n: so thdi ky vay
Vf du: Neu ban giri 100 d vko ngan hkng vdi lai dan 8%/nam trong 10
nam. So tien lai thu dugc trong 10 nam lk:
S I= 100x0,08 x 10 = 8 0 d
De ti'nh so tien ngudi gui nhan lai dugc sau 10 nam cua khoan tien gui
tren, ta cong tien lai thu dugc trong 10 nam vdi so tien gui ban dau:
FVn = Po + SI = Po [ 1+ i x n]
Vdi FVn 1a tong so tien goc vk lai thu dugc sau n thdi ky. Ap dung
vko vi du tren ta co: FVio = 100 + 80 = 180 d.

236
 Lai kep hay lai gpp
Lai kep co y nghTa quan trong trong cac tfnh toan tai chfnh. Ngi dung
cua cach tfnh nay la viec tien lai cua ky trudc dugc cong vao khoan tien dau
ky va tong nay dugc dung de tfnh lai cho ky tiep theo. Dieu do co nghTa la
tiln lai a cac ky sau duoc sinh ra tu khoan tien goc ban dau vk tir ckc khoan
tien lai thu dugc tu nhung ky han trudc do. Dieu nky tao nen su khac biet ca
ban giua lai dan vk lai kep.
Lai kep thudng dugc su dung nhieu trong tfnh toan ckc van de tki
chfnh, dac biet doi vdi ckc hoat dong tki chfnh dai han.
Cong thuc tfnh lai kep:
FV, = Po x (1+ i)
FV2 = FV| x (1+ i) = P0 x (1+ i)2
FVn = P0 x (1+ i)n
Trong do: FVn: so tien thu dugc sau n thdi ky nko do; i: lai suat tfnh
theo lai kep; Po: so tien cho vay ban dau; n: so thdi ky.
Trong cac tfnh tokn tki chfnh ngan han, ngudi ta su dung lai dan de
tfnh tokn cho dan gian, c6n doi vdi ckc tfnh tokn tki chfnh dki han (ldn han 1
nam), ngudi ta thudng dung lai kep.

Bang 8-1. So sanh su- khac biet giira lai don va lai kep

Lai (ton 8%/nam Lai kep 8%/nam

Thai So tien So tien Thai So tien So tien

Tien lai Tien lai
ky dau ky cuoi ky ky dau ky cuoi ky

1 100 8 108 1 100 8,00 108

2 100 8 116 2 108 8,64 116,69

3 100 8 124 3 116,69 9,33 125,97

Bang 8-2. Gia tri tuang lai cua 100 dong dau tu vdi lai suat 8%/n£m

So nam Lai dc/n Lai kep

2 116 117

20 260 466

200 1.700 4.838.950

237
 Gia trj theo thdi gian cua tien t£
Mpt dieu moi ngudi de nhan thay la gia tri cua 100.000 d ngky hom
nay khac vdi gia tri cua 100.000 d d thdi diem trudc day hai nam va cung
khac vdi thdi diem sau hai nam trong tuong lai. Dieu nay co nghTa la tien co
gik trj theo thdi gian, d nhung thdi diem khke nhau thi gia trj cua tien tf
cung khke nhau. D6 1a vi ft nhat hai ly do: (1) lam phkt lam cho gik tri tien
te thay doi; (2) vi?c cho vay se lam tien sinh lai.
Vf du, ban se chon phuomg kn nko neu ban nhan dupe thudng 10 trieu
dong vao hom nay hoac 10 tri^u dong sau 10 nam nua? Thong thudng
chung ta se chpn 10 trieu dong hom nay chu khong phai sau 10 nam. Loai
tru tat ca cac yeu to rui ro khac, muc lam phkt chfnh 1a nguyen nhan vi sao
mk gik tri cua 10 trieu dong nhan dupe hom nay ldn hom gia tri 10 trieu
dong nhan dupe sau 10 nam. Viec nhan ngay 10 trieu dong cung cho phep
ban c6 co hoi dau tu 10 trieu dong d6 de thu duac tien lai (gui ngan hkng
hoac cho vay).
De c6 the so sknh dupe nhung khoan tien khke nhau d thdi diem khke
nhau, ngudi ta thudng tfnh ra ckc gia trj tuong duomg cua cac khoan tien do
d thdi diem hi?n tai de co the so sanh dupe vdi nhau. Vifc lam nky gpi 1a
hien tai h6a hay chiet khau mot khoan tien. Cong thuc tfnh gik tri hien tai
dupe suy ra tu cong thuc tfnh gik trj tuang lai theo lai kep nhu sau:

P - FVn
0 (1 + i)n
Vf du: Gik tri hi?n tai mpt khoan thu nhap 110 d sau mpt nam vdi lai
suat chiet khau 10%/nam 1a:
110
Po = PV = t------------ = 100
( 1 4- 0 ,1 )1

Gia trj hi$n tai cua dong thu nhap trong 3 nam thoanh tokn cho ngudi
thu hudng so tien lan lugt lk 10, 10, 110 vko cuoi nam 1, 2, 3 vdi lai suat
chiet khau 10%/nam 1a:
10 10 110
PV “ (1 + CU)1 + (1 + 0 ,1 )2 + (1 + 0 , l ) a “ 100
Khai niem gik tri hien tai la mot khai niem nen tang trong tki chfnh vi
hau het cac hoat dpng dau tu deu lien quan tdi viec bo ra mpt so tien nhat
dinh (vf du 10 ty) d thdi diem hi?n tai nham dat dupe ckc khoan thu nhap
trong tuong lai. Mpt trong ckc quy tac de ra quyet djnh co dau tu hay khong

238
la gia trj hien tai cua cac khoan thu nhap phai lorn horn so tien dau tu ban dau
(10 ty) neu khong nen tim mot dir an dau tu khac dem lai lgi nhuan cao hon.

8.2. MQT SO PHAN BIET VE LAI SUAT

Mac du khai niem lai suat va cach tinh lai tuorng doi dom gian, nhung
viec su dung lai suat tren thuc te lai co mot so phuc tap nhat djnh. Be hieu
ro han ve lai suat cung nhu cach sir dung lai suat, chung ta se phan biet mot
so loai lai suat chfnh thuang dirge su dung sau day.
8.2.1. Lai suat danh nghTa va lai suat hoan von
Ldi suat danh nghTa la lai suat neu len trong cac hgp dong vay von
hoac neu len trong thuoc tmh cua mot so loai chung khoan nhu trdi phieu.
Vi du: Mgt ngudi vay ngan hang mon vay dom (vay dau ky, cuoi ky
tra goc va lai) vdi lai suat 10%/nam. Nhu vay, 10% la lai suat danh nghTa.
Lai suat tra hang nam cua mot loai trai phieu chfnh phu cung ld lai suat danh
nghTa. Lai suat danh nghTa dugc su dung de tmh todn cdc khoan tien danh
nghTa lien quan tdi mgt khoan vay hay mot loai trdi phieu. Cdc khoan tien
danh nghTa nay dugc tfnh dua tren so tien goc cho vay hoac menh gid cua
trdi phieu. Boi vdi mon vay dom, gia su so tien goc cho vay ban dau ld 100
d, tien lai cua mon vay trong 1 nam la 10 d, va tong so tien ngudi cho vay
nhan dugc sau 1 ndm la 110 d. Boi vdi trdi phieu chfnh phu co menh gia
100.000 d, neu trdi phieu tra lai 10%/nam thi tien lai ma ngudi nam giu
trong 1 nam ld 10% cua menh gid, tuc la 10.000 d.
Ldi suat hodn von la lai suat ma nha dau tu dugc nhan khi mua vd nam
giu mot chung khodn cho den ngay dao han. Lai suat ndy dugc tfnh tren so
von ma hg da cho vay hoac dau tu chu khong tfnh tren m?nh gid cua khoan
tien cho vay.
Vf du: Mot ngudi bo ra 90.000 d de mua mot tfn phieu kho bac menh
gid 100.000 d se dao han sau 1 nam. Lai suat ma ngudi nay dugc hudng tfnh
tren so tien da bo ra mua tfn phieu 1a:
1 0 0 -9 0
i = ------------ x 100% « 11,11%
90
Trong vf du nay, lai suat hodn v6n la 11,11%.
Lai suat hoan von cung la lai suat lam can bang gid trj hien tai cua
dong thu nhap ma mgt chung khodn thanh todn trong tuang lai vdi muc gia
hien tai cua chung khodn do.

239
 Doi vdi ngudi mua tin phieu kho bac d tren, ta co the viet lai cong
thuc xac djnh lai suat hoan von nhu sau:
100
90 =
(1 + 0 1
Giai ra ta co i = 11,11%, giong nhu ket qua thu dugc d tren.
Lai suat hoan von la loai lai suat phan anh dau du nhat y nghTa cua
lai suat ma chung ta de cap den d khai ni?m ve lai suat (lai suat dugc tinh
dua tren so tien thuc su cho vay hoac dau tu, khong phai ti'nh tren menh
gia cua chung khodn hay menh gia cua khoan vay). Khi noi ve lai suat
cua mot trai phieu ma khong noi cu the thi nguai ta thudng hieu do la lai
suat hoan von cua trai phieu (ma khong can quan tam nhi£u ve muc gia
hien tai cua trdi phieu).
Vf du: Mot nha dau tu mua mot trdi phieu ky han 5 nam, menh gia
100.000 d, lai suat tra hang nam 10%/nam vdi muc lai suat hoan von la k =
11,36%/nam thi gid trai phieu se dugc tfnh theo cong thuc la:
10.000 10.000 10.000 10.000 110.000
P 0 _ ( l + fc)1 + ( l + fc)2 + ( l + fe)3 + ( l + f e ) 4 + ( l + fc)5
Tfnh ra P0 = 95.000 d
Noi cach khac, lai suat hoan von la lai suat ma nha dau tu dugc hudng
khi mua mgt trdi phieu vd giu n6 cho tdi khi dao han va dugc tfnh tren gia
mua dau ky cua trdi phieu chu khong phai tfnh tren menh gid. Neu nha dau tu
mua trdi phieu tren vdi gid 95.000 d vd giu n6 trong thdi gian 5 nam thi lai
suat hodn von se la 11,36%/nam trong 5 nam. Do vay, lai suat hoan von con
dugc ggi la lai suat dao han. Neu ong ta mua va den cuoi nam thu 3 bdn di vdi
gid 1.050 d thi lai suat hodn von ld k = 13,59%. Cong thuc tfnh nhu sau:
nnn 10.000 10.000 115.000
95.000 = ---------- + ----------- + -------------
(1 + k)1 (1 + k)2 (1 + k)3
8.2.2. Ty suat lgi nhuan
Ty suat lgi nhuan cua mgt khoan dau tu la ty le phan tram giua thu
nhap (tien lai cong vdi chenh lech gid mua bdn) tren so tien da bo ra dau
tu/cho vay dau ky.
Doi vdi vf du ve mon vay dan lai suat 10%/nam tra goc vd lai cuoi ky,
ty suat lgi nhuan va lai suat hoan von bang nhau. Tuy vay ty suat lgi nhuan
khong nhat thiet phai bang lai suat hoan von. Khi thdi han dau tu bang vdi

240
ky han cua trai phieu thi ty suat lgi nhuan se bang lai suat hoan von. Neu ky
han dau tu khac vori ky han cua trai phieu thi ty suat lori nhuan se khac vai
lai suat hoan v6n do co su chenh lech giua gia ban va gia mua chung khodn.
Doi vai ckc loai trdi phieu dai han (30 nam, trai phieu vlnh cuu hoac co
phieu khong co ngay dao han cu the) nhk dau tu se ft khi giu cic chung
khoan den han hoac mai mai do vay lai suat hoan von se khong phan anh
dung ty le lgri nhuan tir viec nam giu chung khoan. Dieu quan trgng han la
hg quan tam tori ty suat lgri nhuan tren so von bo ra dau tu, khi do ta se phai
tfnh ty suat lgi nhuan theo cong thuc sau day:
?t+i “ P. + C
R = — ----- ------ x 100%
Pt
Trong do Pt+i, Pt lk gik chung khokn a thdi diem lan lugt lk t+1 vk t; C lk
khoan thu nhap bang tien do nam giu chung khokn Uong thdi gian tir t den t+1.
Vf du neu dau nam mot ngudi mua trki phieu vdi gik 95.000 d, m?nh
gik 100.000 d vk lai suat coupon 10%, giu no mgt nkm de nhan lai roi bkn di
vdi gia 100.000 d, ty suat lgi nhuan cua khoan dau tu nky trong mgt nam lk:
100.000 - 95.000 + 10.000
R= x 100% = 15,79%
95.000
Vf du ve dau tu co phieu: gia su mgt nhk dau tu dau nam mua co
phieu ACC vdi gia 35.000d/co phieu, co tuc tra cho nkm do la 30% (tfnh
tren menh gik co phieu lk 10.000 d), cuoi nkm gik co phieu lk 38.000 d/co
phieu. Nhu vay ty suat lgi nhuan tir vi^c mua co phieu ACC 1a:
3 8 .0 0 0 - 3 5 .0 0 0 + 3.000
R = -------------— — ------------ x 100% = 17,14%
35.000
Ty suat lgi nhuan la cach tfnh lai suat thudng xuyen nhat doi vdi ckc
nha dau tu tren thi trudng chimg khokn.
8.2.3. Lai suat thu-c va lai suat danh nghia
Trong ckc phan bi?t lai suat neu tren, tat ca ckc khki niem lai suat deu
chua de cap tdi tac dgng cua lam phat den lai suat, do vay, ckc khki niem lai
suat d tren van la lai suat danh nghia (lai suat tfnh dua tren cac gia tri danh
nghTa cua tien) de phan b i|t vdi lai suat thuc.
Lai suat thuc 1a lai suat dugc tfnh d dang hien vat. Lai suat thuc lk lai
suat da dugc dieu chinh de loai bo tac dong cua nhung thay doi trong muc
gik ca ra khoi lai suat danh nghTa, do vay lai suat thyc phan anh chfnh xkc
hom chi phf cua viec vay mugn.

241
 Vf du: Dau nam ngan hang cho vay 100 trieu lai suat 10%/nam
(10%/nam la lai suat danh nghTa).
Neu ta quy doi so tien cho vay ra th6c, gia su dau nam gik thoc la 5
trieu/tan tuomg duang vai cho vay 20 tan thoc. Cuoi nam du kien gii thoc tang
len 5,2 trieu/tan. Nhu vay so th6c cuoi nam du kien thu ve lk 110/5,2 = 21,15
tan. Lai suat thuc tfnh theo th6c theo cong thuc dinh nghTa ve lai suat lk:
21.15-20
— :---------- x 100% = 5,75%
20
Day 1a lai suat thuc cua viec cho vay tien sau khi da loai bo tkc dong
cua lam phat. Lai suat thuc khac vai lai suat danh nghTa 1a do co su thay d6i
ve muc gik ca d in tai lai suat tfnh theo gia trj hien vat se khac lai suat tfnh
theo gik tri danh nghTa.
Moi quan he giCra lai suat danh nghTa, lai suat thuc vk ty le lam phkt
du kien dugc the hien theo phuang trinh Fisher de ky niem ten nhk khoa hoc
nguai dau tien neu len quan he nky:
i = ir + IT
Trong d6: i lk lai suat danh nghTa, ir lk lai suat thuc, vk n e la ty le lam
phkt d\r kien. Lai suat thuc phan anh tien lai theo hi?n vat nghTa 1a theo so
lugng hkng hok dich vu mk ban mua dugc.
Tren thuc te doi vai mQt khoan vay hay dau tu, nguai ta quan tam tai
ca lai suat danh nghia vk lai suat thuc. Lai suat danh nghia dugc tfnh tren
gik tri danh nghia cua khoan vay hay menh gik chung khokn dung de xac
djnh dong tien lien quan tai chung khoan hay khoan vay do. Con lai suat
th\rc dugc tfnh tokn de so sanh giua v i|c cho vay hay nkm giu tki san
(vang). Neu lai suat danh nghTa thap han ty le lam phat du tfnh (lai suat
thuc am), ngudi ta se khong cho vay hoac dau tu tien mk nam giu cac tai
san hien vat (vang) de bao tokn gia trj.

8.3. LY THUYET Vfc LUQTMG CAU TAl SA n

Ly thuyet ve lugng cau tki san dua ra ckc tieu chf dan gian de giai
thfch quyet dinh cua nhk dau tu khi mua mot loai tai san nko d6. Ly thuyet
nky se giup chung ta hieu dugc ckc yeu to tkc dong tdi cung v6n thong qua
phan tfch nhu cau nam giu trki phieu.
C6 4 yeu to tkc dong tdi so lugng tki san mk nhk dau tu muon nam giu
do la:
1. Cua cai: tong gia tri tki san mk mot ngudi sd huu.

242
 2. Lgi tuc dir tinh tir viec nam giur tai san trong tuomg lai: lgi tuc du
tfnh nay dugc so sanh vai lgi tuc du tmh cua tai san thay the.
3. Rui ro cua tai san: bien dong tuang doi ve gia va thu nhap cua tai
san so vdi tai san thay the.
4. Tfnh thanh khoan cua tai san so vdi tai san thay the.
Cua cai: khi cua cai hoac thu nhap cua m Q t ngudi tang len, ngudi do
nhan thay hQ co the mua dugc nhieu tai san han. Co phieu, trai phieu la cac
tki san tki chfnh mk ngudi ta quan tam muon nam giu: khi cua cai tang len.
Them nua, co phieu, trki phieu hay ckc tki san tki chinh khke dugc ckc nhk
kinh te coi 1a nhung hang hoa cao cap, do vay khi cua cai tang len, nhu cau
nam giu tk i san tki chmh se tang len, lugng cau tki san tki chmh tang.
Lgi tuc du tfnh tu viec nam giu tki san: lgi tuc du tfnh tir viec nam giu tki
san dugc tfnh theo cong thuc tfnh ty suat lgi nhuan da dugc neu d Muc 2. ckc
phan biet ve lai suat. Khi xem xet lgi tuc du tfnh cua 1 tki san tki chfnh cu the
nao do (vf du co phieu VNM), nhk dau tu cung se so sanh lgi tuc du tfnh cua
viec nam giu tki san do vdi ckc tki san tki chfnh khac (dugc gQi 1a ckc tki san
thay the, vf du nhu vkng hoac trai phieu chfnh phu, hoac mot chung chi quy dau
tu). Khi lgi tuc du tfnh cua tki san dang xem xet cao hon ckc tki san thay the thi
cau nam giu tai san dang xem xet se tang len va ngugc lai.
Rui ro cua tki san: co nhieu loai rui ro khac nhau lien quan tdi nam giu
mot loai tki san. Rui ro dugc de cap tdi d day 1a rui ro ve bien dong gik (noi
ngan gon 1a rui ro ve gik) cua tki san tki chfnh. Mot tai san c6 bien dong gik
ckng ldn so vdi muc gia ky vQng trong tuang lai thi tai san do co rui ro ckng
cao. Moi quan h? giua rui ro va lugng cau tki san 1a quan h? ngugc chieu.
Khi rui ro cua tki san dang xem xet cao hom so vdi nii ro cua ckc tki san thay
the khke, lugng cau doi vdi tki san d6 se giam xuong.
Tfnh thanh khoan cua tai san: khi tfnh thanh khokn cua tai san dang
dugc xem xet cao hon so vdi tfnh thanh khoan cua ckc tki san thay the thi
lugng cau nam giu tki san do se tang len vk ngugc lai.

8.4. CAC YEU TO TAC D0NG DEN LAI SUAT

Su bien dong cua lai suat se anh hudng tdi gik ca cua ckc loai chung
khoan tren thj trudng vk do vay, anh hudng tdi hoat dQng cua cac trung gian
tki chfnh, cac quy dau tu, va ca cac doanh nghiep. Lai suat co anh hudng
true tiep tdi gik cua cac cong cu ng nhu trai phieu, tfn phieu kho bac, hoac

243
cdc mon vay the chap. Lai suat cung anh huang gidn tiep tai gid c6 phieu vd
ty gid hoi dodi. Do vay, cdc chu the tham gia tren thi trudng tai chfnh deu
gidm sdt chat che bien dQng cua lai suat de co the hanh dQng nham tim kiem
loi nhuan tu nhung bien dong cua lai suat tren thi trudng.
MQt luu y d day ld chung ta chi phan tfch bien dong lai suat thj trudng
ld cdc muc lai suat danh nghia, nhung ngudi phan tfch se tu tfnh ra lai suat
thyc tuy theo myc tieu su dung cua hQ.
Co 2 cdch tiSp can de phan tfch bien dong cua lai suat thj trudng la ly
thuyet ve cung cau von vay va ly thuyet ve sy ua thfch tfnh thanh khoan
(cung cau tien).
8.4.1. Ly thuyet ve cung cau von vay
Ly thuyet ve cung cau von vay (The loanable funds theory) la mot ly
thuyet thudng dugc dung de giai thfch nhung bien dong cua lai suat. Ly
thuyet nay cho thay lai suat thi trudng bj tac dong bdi cdc yeu to tdc dQng
tdi cung va cau cua cdc mon cho vay. Ly thuyet ndy rat huu fch de giai thfch
nhung bien dQng chung cua lai suat trong nen kinh te.
a. Xdc dinh cung cau von vay
Diem xuat phdt cua ly thuyet nay ld vi^c coi lai suat 1a gid ca cua khoan
vay, do vay lai suat se dugc xdc dinh bdi cung vd cau doi vdi cdc khoan vay.
Cung von c6 dugc chu yeu tu tiet ki?m cua cdc h§ gia dinh. Lugng
cung von vay c6 moi quan h? ty 1? thuan vdi lai suat, do vay dudng cung
von vay di len ve ben phai tren do thi.
Cau von co dugc tir nhu cau vay von cua doanh nghiep, chfnh phu vd
cung tu nhu cau vay von cua ca cdc ho gia dinh. Lugng cau von vay c6 moi
quan h£ ty 1$ nghjch vdi lai suat. nghTa la lai suat cang thap thi gid khoan vay
cang re, doanh nghiep se co nhu cau vay nhiSu han va ngugc lai. Moi quan hf
ty 1? nghjch nay dugc the hifn qua dudng cau von di xuong ve ben phai tren do
thj. Giao diem cua cung cau von xdc djnh lai suat can bang thj trudng.
Tren thyc te, thj trudng cung cau von vay dugc the hifn thong qua thj
trudng doi vdi trdi phieu chfnh phu ky han 1 nam (phu hgp vdi lai suat
thudng tfnh theo ky han ndm). Trdi phieu chfnh phu dugc su dyng vi day ld
loai chung khodn khong c6 rui ro vdi ng vd co tfnh thanh khoan cao, do vay
phan anh khd dung ve tinh hinh cung cau von tren thj trudng.
Cung von vay tuang duang vdi cau d6i vdi trdi phiSu chfnh phu
(ngudi thuc hifn cho vay bdng cdch mua trdi phieu la cong cy ng), trong khi

244
ciu von vay tuong duong vdi cung doi vdi trai phieu chi'nh phu (ngudi vay
ncr ban ra trai phieu la cong cu ng de thu tien). Do vay phan tich cac yeu to
tac dQng tdi cung cau von vay cung tuorng duong vdi phan ti'ch cac yeu to
tac dong tdi cau va cung doi vdi trai phieu chinh phu.
Trong khi phan ti'ch cdc yeu to tdc dong tdi cung cau von, chung ta
cin chu y mQt gia thiet ca ban trong kinh te hQc la chi cho 1 yeu to thay doi,
cac yeu to khac dugc gia thiet la khong doi.
b. Cdc yeu to tdc dong t&i cau von vay
• Nhu cau vay von cua hQ gia dinh: Cac h<? gia dinh thudng co nhu cau
vay von de trang trai cdc chi phi' mua nha, o to, do dung gia dinh. Lugng cau
v6n vay cua ho gia dinh co quan he ty le nghich vdi lai suat thi trudng. Hinh
8-1 the hien dudng cau yet ve nhu cau vay von cua h§ gia dinh. Co nhieu yeu
to tac dong tdi nhu cau vay von cua ho gia dinh, va do vay lam dich chuyen
dudng cau von. Vf du nhu khi thu nhap du kien tang len hoac thue thu nhap
giam xuong, ho ky vong c6 kha nang tra ng nhieu han trong tuang lai, va do
vay se gia tang vay ng, dieu nay la dudng cau von dich phai.
• Nhu cau vay von cua cac doanh nghiep: Doanh nghiep c6 nhu cau
vay von de tai trg mua sam tai san co dinh va tai san luu dQng. Lugng cau
von vay cua doanh nghiep cung c6 quan he ty le nghich vdi lai suat thj
trudng nhu trong hinh 8.1. Dudng cau von cung dich chuyen theo cdc yeu to
tac dong tdi nhu cau vay ng cua doanh nghifp. Vf du, khi trien vQng nen
kinh te trong tuong lai la tfch cuc, cdc doanh nghiep ky vong se co nhieu ca
hoi kinh doanh va dat dugc lgi nhuan cao han 1dm tang nhu cau vay von va
lam dudng cau von djch phai.

Hinh 8-1. Du-dng cau von vay

• Nhu cau vay von cua chfnh phu: Khi chfnh phu lap ke hoach ch
tieu vugt qua nguon thu cua chfnh phu tu thue va cdc nguon thu khac,

245
chi'nh phu can vay ng tren thi trudng de tai tra cho cdc khoan chi tieu vugt
qua do. Chmh quyen cac dja phuang, cac ca quan cua chi'nh phu cung co
the co nhu cau vay ng de tai trg cho cac chi phi thuoc pham vi hoat dong
cua ho. Khde vdi cdc nhu cau vay von cua ho gia dinh va doanh nghiep,
nhu cau vay von cua chi'nh phu dugc cho ld khong chju anh hudng cua lai
suat, tuc ld dudng cau von thang dung nhu trong Hinh 8-2. Nhu cau vay
von cua chi'nh phu cung thay doi phu thuoc vdo nhieu yeu to. Vi' dy, khi
mpt dy dn hay mQt chuang trinh chi tieu cua chi'nh phu dugc phe duyet
dan tdi nhu cau chi tieu vugt qud (tham hut ngan sach) tang len 20.000 ty
dong, lugng cau von vay se tang len tuang ung vd lam dudng cau von vay
cua chi'nh phu djch sang phai.

Hinh 8-2. Nhu cau vay von tang lam dudng cau djch phai

• Nhu cau vay ng tong hgp: Nhu cau vay ng tren thj trudng dugc
hinh thdnh bang cdch tong hgp nhu cau vay ng cua ba doi dugng dugc phan
ti'ch d tren va dugc the hi?n trong Hinh 8-3. Lugng tong cau vay ng tren thj
trudng cung co dac diem co moi quan he ty 1? nghjch vdi lai suat, tuc la
dudng cau von di xuong ve ben phai.

Hinh 8-3. Tong nhu cau vay ng trong nen kinh te

246
 c. Cung cdc khodn von vay
Thuat ngu “cung von vay” duac sir dung de chi cac khoan von dugrc
cung cap tir nhung ngudi tiet kiem trong nen kinh te. Cac hg gia dinh la cac
doi tuong tiet kiem ca ban va ldn nhat trong nen kinh te. C ic khoan cho vay
cung dugc cung cap bdi chfnh phu hay cac doanh nghiep. Tuy vay tfnh
chung lai, cac ho gia dinh la nhom co cac khoan tiet kiem rong va la nhung
chu the cung ung cac khoan cho vay, con chfnh phu va cac doanh nghiep la
nhung ngudi di vay tren thi trudng tai chfnh.
Khoi lugng von dugc cung ung co moi quan he ty le thuan vdi lai
suat, nghTa lli khi lai suat cao han, cac ho gia dinh se muon cho vay nhieu
han (gia thiet cac yeu to khac la khong doi). Dieu nay lam cho dudng cung
von la di len ve ben phai nhu trong Hinh 8-4.

Hinh 8-4. Dudng cung von

Lugng von dugc cung ung cung chiu tac dong bdi chfnh sach tien te
do ngan hang trung uang kiem soat. Ngan hang trung uang co the kiem soat
khoi lugng du tru trong cac to chuc tai chfnh, cac khoan von nay co the
dugc chuyen thanh cac m6n cho vay. Tuy nhien, chung ta ft quan tam den
vai tro cua c ic trung gian tai chfnh d day, do ho chi la ngudi trung gian
trong viec chu chuyen von tir ngudi tiet kiem sang ngudi di vay.
Tong lugng von dugc cung ung trong nen kinh te la lugng von dugc
cung ung tir cic khu vuc ho gia dinh, chfnh phu, doanh nghiep va lugng von
dugc cung ung bdi ngan hang trung uang. Dudng cung von tong hgp doc
len tren ve ben phai, the hien lugng von dugc cung ling ft nhay cam vdi thay
doi cua lai suat thi trudng (Hinh 8-4). Trong khi do, dudng cau von dugc
cho la nhay cam vdi lai suat hon, va ft doc horn (Hinh 8-5).

247
 d. Ldi suat cdn bdng thi trucmg
Giao diem cua dudng cung von va cau von xac dinh muc lai suat can
bang thj trudng (Hinh 8-5). Bat ky mQt yeu t6 lam lam cho lai suat lech khoi
lai suat can bang, deu 1km cho ngudi cho vay va ngudi di vay canh tranh
nhau vk dua muc lai suat trd ve can bang.

Hinh 8-5. Lai suat can bSng tren thj trudng

e. Cdc yeu to tdc dong t&i lai suat

• Tdc dong cua tang trudng kinh te tdi lai suat: Khi cac doanh nghiep
trd nen lac quan ve muc tang trudng kinh te trong tuomg lai, cau von vay se
tang len de tai trgr cho cac co hQi dau tu gia tang cung vdi su tang trudng
kinh te. Dieu nay lam dudng cau von dich phai (Hinh 8-6). Thu nhap cung
c6 the tang len trong giai doan kinh te tang trudng, tuy vay khong c6 gi chac
chan la tiet kiem va cho vay tang len ca. Do vay, vdi su djch phai cua dudng
cau von, lai suat thj trudng t&ng len.

Hinh 8-6. Tac d§ng cua tin g trudng kinh te lam lai suat tang

248
 • Tac dong cua lam phat tai lai suat: Lam phat tac dong tdi lai suat
qua tac dong tai cung va cau von. Gia su lam phat dugc ky vong la tang len
trong tuang lai, cac ho gia dinh se giam bat y muon cho vay de mua hang
hoa trudc khi gia tang len, lam duang cung von djch phai. Them vao do,
nhu cau vay von cua ho gia dinh va doanh nghiep cung tang len de mua
hang hoa truac khi tang gia, lam duang cau von dich sang phai. Mure lai suat
mai tren thi truang dugc hinh thanh cao han lai suat ban dau do hanh vi cua
nguai di vay va cho vay tren thj truang (Hinh 8-7).
Day con dugc goi la hieu ung Fisher, neu len moi lien he giua lai suat
danh nghia va lam phat. Trong pham vi mon hoc nay, thuat ngu lai suat luon
dugc hieu la lai suat danh nghia.
• Tac dong cua lugng tien cung ung tai lai suat: Khi ngan hang trung
uang tac dong lam tang lugng tien cung ung, mot sir tang len cua khoi
lugng von cho vay, tao nen ap luc lam giam lai suat thi trudng. Tuy vay, neu
viec gia tang lugng tien cung ung lam tang ky vong ve lam phat trong tuang
lai lam cau von vay tang, lai c6 the lam lai suat tang len va vo hieu hda tac
dong cua sir tang len cua cung von, lai suat co the khong thay doi.

• Tac dong cua tham hyt ngan sach tdi lai suat: Khi chfnh phu thyc
hien chfnh sach tai khoa lam gia tang tham hyt ngan sdeh. Dieu nay lam
tang cau von vay, dudng cau von dich phai, lai suat se tang len (Hinh 8-8).
Su gia tang nhu cau vay von cua chfnh phu lam giam lugng von vay cua khu
vuc tu nhan, vdi dieu kien tong khoi lugng von dugc cung ung tir tiet kiem
lk khong doi. Hieu ung nay dugc goi lk hieu ung chen lan dau tu tu nhan
(crowding-out effect).

249
 Hinh 8-8. T ac dpng tham hut ngan sach cua chinh phu toi lai suat

Ngoai ra, tinh trang cung cau von tren thj trudmg con bi anh hudng bdi
yeu to cung cau von tren thi trudng tai chmh quoc te. Khi nen kinh te cua
mot nude hoi nhap sau hom vao nen kinh te the gidi nhu tinh trang nen kinh
te Vi?t Nam hien tai, vai tro cua luong von quoc te (von ODA, von dau tu
true tiep, dau tu gian tiep cua nude ngoai) se co anh hudng ngay mot ldn
hon tdi mat bang lai suat trong nude.
Tom lai, cac dieu kien kinh te khac nhau la yeu to can ban dang sau
nhung bien dong cua cung von tu tiet kiem cua cac ho gia dinh va dang sau
cau von cua cac gia dinh, doanh nghiep, chmh phu. Muc tiet kiem cua cac
ho gia dinh bi anh hudng mpt phan thong qua chmh sach tai khoa cua chinh
phu (thue suat thue thu nhap ca nhan) tu do tac dong tdi cung von. Chinh
sach tien te cua ngan hang trung uomg cung tac dong tdi cung von. Nhu cau
vay von cung chju anh hudng gian tiep cua chinh sach tai khoa va chinh
sach tien t? vi nhung chinh sach nay anh hudng tdi tinh trang nen kinh te
thOng qua muc do tang trudng kinh t6 vii lam phkt, lir d<3 anh liuPng tdi nhu
cau von vay. Chi tieu cua chfnh phu anh hudng tdi tham hut ngan sach do
vay cung anh hudng tdi nhu cau vay von.
8.4.2. Ly thuyet ve su' ua thfch thanh khoan hay mo hinh cung cau tien
Cach tiep can nky bat dau tir quan diem cho rang lai suat la gia ca cua
phuang tien thanh toan hay la gia ca cua tien. Ly thuyet nay duac John
Maynard Keynes dua ra va thudng dugc goi la ly thuyet ve su ua thich
thanh khoan.
Diem xuat phat cua ly thuyet nay la Keynes gia thiet rang ngudi dan
trong nen kinh te se chi nam giu cua cai dudi 2 dang: tien (tien mat va tien

250
gui thanh toan) va trdi phieu. Keynes cho rang viec nam giu tien se khong
mang lai thu nhap (tien mat hoac tien gui ngan hang khong tra lai) va tai san
thay the duy nhat cua tien la trai phieu se mang lai lgi nhuan (tien lai) cho
ngudi nam giu trai phieu.
Xuat phat tir cdc gia thiet tren, mo hinh cung cau tien phat bieu rang
lai suat la gid ca cua tien va dugc xdc dinh dua theo cung va cau doi vai tien
- phuang tien thanh todn. Xuat phdt tir nhu cau nam giu tien vai muc tieu
giao dich, lugng cau tien se co moi quan he ty le nghjch vai lai suat. Vi lai
suat la chi phi ca hoi cua viec nam giu tien, neu lai suat cao, nguai dan se
muon nam giu l't tien ma nam giu nhieu trdi phieu. Ngugc lai neu lai suat
thap, ngudi dan se thay nam giu trai phieu khong hap dan vi tien lai thap, hp
se nam giu nhieu tien hom. Do do dudng cau tien di xuong ve ben phai.

Hinh 8-9. Duong cung, cau tien

Doi vdi cung tien, chung ta thay rang ngan hang trung uang la ca
quan kiem so&t lupng tifin cung ung, v i lugng cung tien nay khong bj inh
hudng bdi lai suat, do vay dudng cung tien la dudng thang dung tai muc
cung tien (Hinh 8-9). Giao diem cua cung va cau tien xdc djnh muc lai suat
can bang tren thj trudng.
Cac yeu to lam djch chuyen du-dng cau tien
Thay doi trong thu nhap: theo quan diem cua Keynes, co 2 nguyen
nhan lam cho thay doi trong thu nhap tdc dong tdi cau tien te. Thu nhat, khi
thu nhap tang len, lugng cua cai tang len trong nen kinh te lam tang nhu cau
nam giu tien nhu la cong cu de tich tru cua cai. Thu hai, thu nhap tang len
lam ngudi dan muon nam giu nhieu tien han de dap irng nhu cau giao djch

251
tang len. Do vay ket luan a day lk thu nhap tang len trong nen kinh te lam
tang nhu cau nam giu tien va lam djch chuyen dudng cau tien sang phai
(Hinh 8-10).

Hinh 8-10. Su- djch chuyen cua dudng cau tien do tac dgng
cua thu nhap va muc gia ca
Thay doi trong muc gia ca: lugng cau tien dugc de cap d day la cau
tien danh nghia. Khi muc gik tang len, de giao dich dugc mot khoi lugng
hknh hoa dich vu nhu cu thi dan chung se can nam giu nhieu tien hom. Do
vay khi muc gia ca tang len lam tang lugng cau tien vk lam dudng cau tien
djch sang phai (Hinh 8-10).

Hinh 8-11. Su djch chuyen cua dirdng cung tien

khi lugng cung tien tang len

252
 Cac yeu to lam djch chuyen duang cung tien
Chung ta gia sir rang su thay doi trong lugng cung tien chu yeu do
ngan hang trung uang quyet dinh. Do vay, khi ngan hang trung uang tac
dong lam tang luang tien cung ung, lugng tien cung ung tang len lam duang
cung tien djch sang phai vd ngugc lai (Hinh 8-11).
U"ng dung: Ban hay suy nghi ve bien dong cua lai suat thj trudng se
nhu the nao trong cac trudng hgp sau day: thu nhap tang, muc gia ca tang,
va lugng tien cung ung tang len?
C a c p h a n tic h d 2 m o h i n h tr e n d a y k h o n g b a o q u a t h e t t o a n b<? c a c ta c
d o n g q u a lai g i u a c u n g v a c a u v o n v a y , n h u n g c o th e g i u p n g u d i d<?c h ie u
d u g c v e c a b a n n g u y e n n h a n th a y d o i c u a la i s u a t th i t r u d n g v d la n e n ta n g
g i u p n g u d i h<?c c o th e p h a n ti'c h v a d u b d o b ie n d Q n g la i s u a t. Mo h in h c u n g
c a u v o n g iu p n g u d i h o c t ie p c a n d e d a n g h a n v d i a n h h u d n g c u a la m p h d t
d u t in h t d i la i s u a t, t r o n g k h i m o h in h c u n g c a u tie n d u a r a m o t c d c h g ia i
th i'c h dom g ia n v e td c d Q n g c u a t h u n h a p , m u c g id c a v a l u g n g t ie n c u n g u n g
td i la i s u a t. Mo h in h c u n g c a u t i e n c u n g s e h u u l'ch t r o n g p h a n ti'ch b ie n
d Q n g la i s u a t t r e n th i t r u d n g tie n te k h i n g h ie n c u u c d c ly t h u y e t tie n t? v e
s a u , v i d u n g h ie n c u u m o h i n h ISLM. H a i m o h in h c u n g c a u v o n v a c u n g
c a u tie n c 6 th e d u g c s u d u n g b o s u n g c h o n h a u t r o n g v ie c p h a n ti'ch v d d u
bdo b i e n d Q n g la i s u a t th j t r u d n g .

8.5. CAU TRUC CUA LAI SUAT

Lai suat la gid ca cua khoan vay, dugc hinh thdnh bdi cung va cau cdc
m6n vay tren thj trudng. Tuy vay, lai suat thudng gan vdi mot cong cu tai
chinh nhat djnh. Khi quan sat lai suat tren thj tnromg, ngudi ta thudng thay
co nhieu loai lai suat khde nhau gan vdi cdc loai cong cu tai chi'nh khac
nhau, md chu yeu d day ld cdc cong cu ng, cdc loai tin phieu kho bac, trdi
phieu chinh phu va trdi phieu cong ty.
8.5.1. Cau true rui ro
Khi phan tich lai suat cua cdc trdi phieu c6 cung ky han, ngudi ta
thudng nhan thay co su khac b i|t ro rang giua cdc loai lai suat nay. Vi du
trai phieu cong ty thudng cao han lai suat cua trdi phieu chi'nh phu. Vi sao
lai xay ra hien tuomg nay? Do ld do su khde biet v l muc do rui ro, tinh thanh
khoan, va chinh sach thue doi vdi thu nhap tir nam giu trdi phieu.

253
 Rui ro va rip
Mot thupc tfnh cua trai phieu anh hudng toi lai suat cua trai phieu do
la rui ro vd np: d6 la kha nang ngudi phit hanh trai phieu khong thirc hien
dupe viec thanh toan lai hoac np goc cho ngudi nam gui trai phieu khi den
thdi han thanh toan. Cac cong ty deu co the roi vao tinh trang mat kha nang
tra na, do vay deu co rui ro vd no, mac du d cac muc do khac nhau. Trong
giai doan kinh te suy thodi, hoat dong cua cdc cong ty se roi vko tinh trang
kho khan va rui ro vd np se cao.
Con doi vdi trai phieu chfnh phu thi khong co rui ro vd np bdi vi chfnh
phu co the tang thue tham chi' in tien de tra cac khoan np cua hp. Do vay cac
trai phieu chi'nh phu dupe xem la nhung trai phieu khong co rui ro vd np.
Khoang cach giua lai suat cua trai phieu co rui ro vd np vdi trai phieu chi'nh
phu co cung ky han dupe gpi la muc bu rui ro. Su dung ly thuyet ve luomg
cau tai san de giai thi'ch vi sao mpt trdi phieu c6 rui ro vd np lai co lai suat
cao han, va mure rui ro cang ldn thi lai suat cua trai phieu do cang cao. Phan
ti'ch nay the hien moi quan he quan trpng trong tai chmh do la mot muc rui
ro cao han phai dupe bu dap bang mot muc lai suat cao hom. Day chi'nh ld
moi quan he giua rui ro va lai suat.
Tinh thanh khodn
Mot thupc ti'nh khac cua trdi phieu co anh hudng tdi lai suat cua no
la ti'nh thanh khoan. Mot tdi san co ti'nh thanh khoan cdng cao thi n6 cdng
dupe ua thi'ch, do vay cau doi vdi tdi san ndy se tang len. Cdc trdi phieu
chmh phu 1a nhung tdi san c6 ti'nh thanh khoan rat cao vi dac ti'nh an
todn, do vay dupe nhieu to chuc tdi chi'nh ndm giu. Trdi phieu do cac
cOng ty phdt hdnh c6 tinh thanh khodn thdp han. Td vigc phdn tfch cung
cau von tuang tu nhu d muc tren ta thay mpt trdi phieu co ti'nh thanh
khoan thap han thi se co lai su it cao han so vdi nhung trai phieu co tfnh
thanh khoan cao hom, vd do vay lam gia tang khoang cdch ve lai suat giua
trdi phieu chfnh phu vd trai phieu cong ty.
Sir khac biet ve chi'nh sach thue thu nhap
Mot yeu to khac nua tac dong tdi lai suat cua trdi phieu la tinh trang
thue thu nhap cua trdi phieu d6. Neu mpt trdi phieu co thu nhap tu tien lai
dupe mien thue thu nhap, n6 se trd nen hap dan hom mpt trdi phieu c6 muc
do rui ro tuang duang nhung thu nhap tu lai lai phai chju thue thu nhap. Do

254
vay, trai phieu c6 lai phai n§p thue thu nhap se phai c6 lai suat cao hon so
vai trai phieu co thu nhap dugc mien thue de dam bao rang sau khi da n<jp
thug thi tien lai thu dugc tir hai trai phi6u se la ngang nhau.
8.5.2. Cau true ky han
Nhung trdi phieu c6 cung dac tfnh ve rui ro, ti'nh thanh khoan vk chi'nh
skch thue co lai suat khac nhau vi ky han cua cac trki phieu khac nhau. Moi
quan he giua lai suat hokn von vk ky han cua trki phieu dugc the hien thong
qua duang lai suat hokn von nhu Hinh 8-12.
Khi quan skt lai suat cua mgt loai trai phieu a nhung ky han khac
nhau, nguai ta thay co mot so dac diem thuang thay sau day:
- Lai suat d nhung ky han khac nhau thuang thay doi cung chieu vai nhau.
- Lai suat dki han thuang cao han lai suat ngan han. Tuc 1a duang lai
suat hokn von thuang di len ve ben phai nhu trong Hinh 8-12.
Ba ly thuyet dugc dua ra de giai thi'ch cho su khke biet ve lai suat cua
trai phieu a nhung ky han khac nhau. Hai ly thuyet dau tien deu giai thi'ch
dugc mQt khi'a canh cua cua lai suat tren thuc te tu do dan tdi ly thuyet thu 3
ve moi trudng uu tien giai thi'ch dugc day du ca 2 dac diem cua lai suat tren
thuc te.

Ky h *n con la ifn im )

Hinh 8-12. Duong lai suat hoan von cua trai phieu chi'nh phu
Nguon: So Giao djch chung khodn Hd Noi
Ly thuyet ve d u tinh
Ly thuyet ve dir ti'nh dua ra mot ket luan chung sau day: lai suat cua
trki phieu dai han bang binh quan lai suat ngan han du ti'nh trong thdi gian

255
ton tai cua trki phieu d6. Vf du, neu cac nhd dau tu ky vong rang lai suat
ngan han trung binh trong 5 ndm toi la 10%/nam thi lai suat cua trai phieu
co ky han 5 ndm cung se la 10%/nam.
Mot gia thiet ca ban cua ly thuyet nky lk nguoi nam giu trai phieu
khong uu tien nam giu trdi phieu cua mot ky han nao d6, mk quan tam toi
lai suat cua trai phieu. Do vay ho se nam giu loai trai phieu co lai suat cao
han. Dieu nky cung dong nghTa vai vi$c cac trai phieu a ky han khac nhau
c6 the thay the hokn hao cho nhau.
De minh hQa cho vi?c gia thiet thay the hokn hao dan tai ly thuyet ve
du tfnh nhu the nko, ta nghien cuu tinh huong sau day. Gia su nhk dau tu c6
1 ty dong vk muon dau tu so tien do vai thai gian lk 2 nam. Nhu vay ong ta
se c6 2 phuang an:
a. Mua trai phieu ky han 1 nam. Khi trai phieu dao han dung tokn bo
so tien thu dugc mua tiep trai phieu co ky han 1 nam.
b. Mua trki phieu ky han 2 nam vk nam giu cho tai ngky dao han.
Ta c6 ckc ky hieu sau day:
it la lai suat ky han 1 nam a thai diem hifn tai
iet+i Ik lai suat ky han 1 nam a then diem t+1 (sau 1 nam)
i2 t 1a lai suat ky han 2 nam a thai diem hien tai
Tong so tien thu dugc sau 2 nam cua phuang an a lk:
1 x ( l + it) x (1 + iel+i) = 1 + it + ic,+i + i , x i 't+i (1)
Vi it x i',+i lk rat nho nen ta co the viet lai ket qua tren la
1 + it + i't+i (2)
Tong so tien thu dugc sau 2 nam cua phuang an b la:
1 x (1 + i2,)2 =1 + 2 x i2, + i22 . (3)
Vi i22t la rat nho nen k§t qua (3) co the dugc viet gon thanh
1 + 2 x i2t (4)
De cho thi truang 1a can bang, mot so nhk dau tu se cho vay ngan han 1 nam
vk mot so nhk dau tu cho vay dki han 2 nam, thi ket qua thu dugc tu chien
luge dau tu (a) phai bang vai chien luge dau tu (b). Tuc lk ta phai c6:
1 + 2 x i 2t = 1 + it + i't+i

Hay 1a
it +
*2t ~ 0

256
 Dieu nay co nghTa la lai suat cua trai phieu ky han 2 nam bang binh quan
lai suat ngan han mot nam trong thai gian trai phieu ton tai. Bang cach lap luan
tuang tu, ta co the xac djnh lai suat cua trai phieu ky han n nam nhu sau:
^ + *f+l + i^+2 +•■ • + * t+ n-l
* « " --------------- n---------------
Ly thuyet ve du ti'nh giai thi'ch duac vi sao cac lai suat cua trai phieu ky
han khac nhau lai thay doi cung chieu vai nhau. Neu co su tang len trong du
ti'nh ve lai suat ngan han trong tuang lai, no se lam cac lai suat dai han lien quan
tang len theo do cac lai suat dai han la binh quan cua lai suat ngan han.
Ly thuyet ve du ti'nh la mot ly thuyet dom gian giai thi'ch dugc su bien
dong cua lai suat a nhung ky han khac nhau. Tuy vay ly thuyet nay co han
che ca ban la khong giai thi'ch dugc tai sao duang lai suat hoan von thuang
di len tuc la lai suat dai han thuang cao han lai suat ngan han. Con theo ly
thuyet dut ti'nh, khi kha nang lai suat trong tuang lai tang len va giam xuong
la nhu nhau, thi lai suat dai han se bang vdi muc lai suat ngan han hien tai.
Ly thuyet thi truomg phan doan
Ly thuyet thi truomg phan doan xem xet lai suat cua trai phieu a nhimg
ky han khac nhau dugc hinh thanh tir nhung thi truang co ky han khac nhau
va tach biet vai nhau, lai suat cua ky han nay khong anh huang tai lai suat
cua ky han khac.
Ly thuyet nay bat dau tir mot gia thiet quan sat dugc tren thi truang
cua cac nha dau tu. De han che rui ro, cac nha dau tu se chi nam giu cac trai
phieu co ky han thanh toan trung vai ky han dau tu cua ho va do vay ho se
nhan dugc mot khoan lai suat chac chan tir viec nam giu trai phieu. Vi' dy,
cac nha dau tu co khoan tien nhan roi trong 1 nam se chi mua trai phieu ky
han 1 nam, con cac nha dau tu muon dau tu 3 nam thi se nam giu trai phieu
ky han 3 nam. Gia thiet nay lam cho trdi phieu a nhung ky han khac nhau 1&
nhung hang hoa khong thay the dugc cho nhau. Mat khac, cac nha dau tu
thudng uu tien nam giu cac trai phieu ngan han so vdi trai phieu dai han,
dieu nay lam cho lai suat cua trai phieu ngan han thap hom lai suat cua trai
phieu dai han.
Ly thuyet thj trudng phan doan giai thi'ch dugc vi sao trai phieu dai
han cd lai suat cao han lai suat cua trai phieu ngan han nhung lai khong giai
thi'ch dugc tai sao lai suat d nhung ky han khac nhau lai bien dong cung vdi
nhau. Vi theo gia thiet cua thi trudng phan doan, cac thj trudng la doc lap

257
vai nhau, bien dong cua lai suat tren thi trudng nay thi khong anh hudng tdi
lai suat cua thj trudng co ky han khac.
Ly thuyet ve du ti'nh va thi trudng phan doan chi giai thi'ch dugc 1 van
de cua lai suat tren thuc te, do vay mot viec lam hgp ly la ket hgp ca hai ly
thuyet de di den ly thuyet ve moi trudng uu tien nham giai thi'ch dugc ca 2
dac diem cua lai suat.
Ly thuyet mdi truong iru tien
Ly thuyet moi trudng uu tien cho rang lai suat cua trai phieu dai han
bang binh quan lai suat ngan han du ti'nh trong thdi gian ton tai cua trai
phieu d6 cong vdi mot muc bu ky han, muc bu ky han nay phu thuoc vdo
tuang quan cung cau von d cac ky han khac nhau.
Ly thuyet nay xuat phat tir gia thiet cho rang nha dau tu uu tien nam
giu cac trai phieu co ky han thanh toan trung vdi ky han dau tu cua ho,
nhung van quan tam tdi trai phieu d nhung ky han khde va se nam giu cdc
trai phieu do neu lai suat d cac ky han khac la hap dan. Dieu nay co nghTa la
trai phieu d nhung ky han khac nhau la nhung tai san co the thay the cho
nhau. Do cdc nhd dau tu ua thfch nam giu cdc trai phieu ngan han, ngudi
vay dai han han se phai tra muc lai suat cao horn de cdc nha dau tu sin long
nam giu trdi phieu ddi han. Do vay, lai suat cua trdi phieu dai han se dugc
xdc djnh nhu sau:

: _ i 1+ i l + l + i‘+ 2 + - + i ‘+n-l , .
nl nl
n
Vdi kn, la muc bu ky han cho trdi phieu ky han n nam d thdi diem t.
Ly thuyet moi trudng uu tien co the giai thi'ch duac day du cac dac
diem cua lai suat tren thuc te: cdc lai suat thay doi cung chieu vdi nhau vi
neu 1 lai suat ngan han trong tuang lai tang len thi cung lam cdc muc lai
suat dai han lien quan tang len; ly thuyet nay cung giai thi'ch dugc tai sao lai
suat ddi han thudng cao han lai suat ngan han vi cd mQt muc bu ky han
ducmg doi vdi cdc trdi phieu ddi han.

8.6. CAC LOAI LAI SUAT CHU YEU TREN THI TRUONG TAI CHINH
Trong nen kinh te cd nhieu loai lai suat khac nhau va bien dong khac
nhau tuy thuoc nhieu vao dac diem cua lai suat do. Lai suat thj trudng
thudng dugc de cap tdi la lai suat cua trdi phieu chi'nh phu d nhung ky han

258
khde nhau. Day la lai suat duac hinh thanh tu giao dich cua trai phieu chfnh
phu tren thj truang thu cap. Do dac diem ve tfnh chat khong co rui ro va tfnh
thanh khoan cao, vi vay can phan anh chfnh xac tinh hinh cung, cau von tren
thi trudng tai chfnh. Lai suat trai phieu chfnh phu thudng dugc xem la lai
suat chuan de so sanh vdi lai suat cua trai phieu cong ty hoac lai suat cua
cac loai tai san tai chfnh khac. Ngoai lai suat ky han 1 nam, lai suat d nhung
ky han khac dai han nhu 10 nam hoac 30 nam dugc su dung de lam lai suat
tham chieu cho lai suat dai han.
Lai suat tren thi trudng lien ngan hang: day la lai suat cho vay ngan
han giua cac ngan hang vdi nhau tren thj trudng lien ngan hang. Cac khoan
vay cd ky han ngan (cho vay qua dem hoac mot vai tuan), mac du lai suat
cua khoan vay van tfnh theo nam. Lai suat lien ngan hang the hien tinh trang
cung cau tien tren thi trudng du tru cua cdc ngan hang thuang mai, vi day ld
nai cac ngan hang co the nhanh chong vay ng de cd them du tru, hoac cho
vay cac khoan du tru du thua ngan han. Lai suat tren thj trudng lien ngan
hang cung la mot trong cac chi tieu ma ngan hang trung uang su dung de
dieu hanh va thuc thi chfnh sdeh tien te. Tren thj trudng tai chfnh quoc te, lai
suat lien ngan hang dugc su dung la chuan cho cdc khoan vay thudng la lai
suat LIBOR (lai suat cho vay lien ngan hang tren thj trudng Luan Ddn). Lai
suat LIBOR dugc su dung de xdc djnh lai suat cho cdc cong cu tai chfnh
khac. Vf du, lai suat trdi phieu phdt hanh bang ddng EURO dugc xac djnh la
bdng LIBOR + 1%.
Lai suat c a ban la lai suat ngan hang cho vay ddi vdi khdch hang tot
nhat, co kha nang tra ng cao nhat. Lai suat ca ban lai dugc ngan hdng sir
dung lam lai suat chuan de xdc djnh lai suat cho vay ddi vdi cdc khoan
vay khac, vf du nhu khoan vay ddi vdi cdc doanh nghiep vira va nho,
khoan vay mua nha tra gop. Thong thudng, lai suat ca ban do cdc ngan
hang ldn nhat cong bo. Vf du tai My, td Nhat bdo tai chm h pho Wall
cdng bo lai suat ca ban hang ngay do ft nhat 70% trong 10 ngan hang ldn
nhat nude M y cong bo.
Lai suat chiet khau cua ngan hang trung uang: day la lai suat ngan
hang trung uang ap dung khi cho cdc ngan hang thuang mai vay. Cdc khoan
vay ndy thudng la cdc khoan tien ngan hang trung uang ung trudc cho ngan
hang thuang mai va thudng khong can tai san dam bao cho cdc khoan vay
nay. Lai suat chiet khau la mot cong cu cua chfnh sach tien t? dugc ngan
hang trung uang su dung de dieu tiet thj trudng tien t? va dy trir cua cdc

259
ngan hang thuong mai. (Chu y can phan biet giua lai suat chiet khau cua
ngan hang trung uong vai lai suat dugc su dung de tfnh gia trj hien tai cua
cdc dong thu nhap cung dugc goi la lai suat chiet khau).

8.7. L A I S U A T O V I E T N A M
Thj truang giao dich trai phieu chinh phu a Vi$t Nam dugc hinh
thanh tu nam 2000 vai viec di vao hoat dong cua Trung tam giao dich
chung khoan TP. Ho Chi Minh. Den nan 2008, thi truang giao djch trai
phieu chinh phu chuyen b ift chinh thuc di vao hoat dong tai Trung tam
giao djch chung khoan Ha Noi (hien tai la Sa Giao dich chung khoan Ha
Noi - HNX). Lai suat cua cac trai phieu chi'nh phu niem yet dugc xac
djnh tir giao djch trai phieu tren thj truang nay. Theo cong bo cua quy
mo giao djch trai phieu tren thj truang thu cap nam 2013 dat khoang 417
nghin ty dong va da tang gan gap doi so vai nam 2012. Tuy nhien, phan
dong cic nha tham gia thj truang trai phieu hien tai deu cho rang, lai suat
cua trdi phieu chi'nh phu van chua dong vai tro la lai suat chuan trong he
thong tai chinh cua Viet Nam.
Lai suat quan trong han nhieu a Viet Nam la cac loai lai suat hoat
dong cua he thong ngan hang thuang mai va lai suat dieu hanh cua Ngan
hang Nha n uac Viet Nam (NHNNVN). Cac ngan hang thuang mai xac
djnh lai suat huy dpng von va lai suat cho vay tren ca sa canh tranh va
dua tren chi'nh sach dieu hanh lai suat cua Ngan hang Nha nuac Viet
Nam. Thong thuang, cac ngan hang se cong bo lai suat huy dong tien gui
tai tru sa va cac diSm giao djch cua ngan hang. Lai suat cho vay se ap
dung cho tung doi tugng cu the va theo thoa thuan giua ngan hang vai
khdch hang.
Ngan hang Nha nuac Viet Nam thuc hien chuc nang quan ly tien te,
va chi'nh sach tien te va dieu hanh lai suat thj truang. Theo Luat Ngan hang
Nha nuac Vi?t Nam (2010) quy djnh Ngan hang Nha nuac cong bo lai suat
co ban, lai suat tdi cap von de dieu hanh chinh sdeh tien te. Lai suat tai chiet
khau, lai suat tai cap von la lai suat Ngan hang Nha nuac V ift Nam ap dung
khi cho cac ngan hang thuang mai vay thong qua nghiep vu tai cap von.
Trang web cua Ngan hkng Nha nude Viet Nam cong bo cac muc lai suat
nay hang ngay. Lai suat tren thj truang lien ngan hang cung dugc cong bo
tren cung trang web nay.

260
 Sj Jo trang web | Engteh

NGANf HANG N HAiNUQC \

ChQn lit s u it | L5i suat co pan i ~| Tim |

Lai su it
* Lai suat
Gtatrl V in ban quyet <J|nh Ngay ap dgng
L ii suit co bar 9%
9% 2868/Q0-NHNN 29/11*2010 01-12-2010 Lai suit tai cbet .„

9% '2619/QONHNN 05/11/2010' 05-11-2010

w<L
L ii tuat tai c ip .in 6.5S
6% 2561/QO-NHNN 27/10/2010 01-11-2010

Hinh 8-13. Cong bo lai suat dieu hanh cua NHNNVN tren internet

Lai suat huy dong vd cho vay cua cac ngan hang thucmg mai chju anh
hudng bai viec dieu hanh lai suat thi trudng cua Ngan hang Nha nude Viet Nam.

Bang 8-3. Lai suat tren thj trudng lien ngan hang ngay 29/ 4/ 2014
Tho>i hgn Lai su it lien NH (%nam) Doanh so (ty dong)
Qua dem 1,69 950

1 Tudn 2,67 20.304

2 Tuein 2,74 9.389

1 Thing 3,16 402

3 Thang 5,15 1.375

6 Thang 5,51 348

9 Thing 6.9 22

12 Thdng - -

Nguon: Ngdn hdng Nhd nuctc Viet Nam

Theo ca che dieu hanh lai suat ca ban duac thuc hien trong giai doan
2008 - 2010, NHNNVN khong che tran lai suat huy dong va cho vay cua
cac NHTM khong duac vuat qua 150% lai suat ca ban do NHNNVN cong
bo. Rieng doi vdi hoat dong cho vay tieu dung, cac NHTM dupe phep ap
dung ca che lai suat thoa thuan, tuc la ngan hang va khach hang tu thoa
thuan lai suat vay np, lai suat cho vay co the vuat qua 150% lai suat ca ban
do NHNNVN cong bo.

261
 Trong giai doan tir nam 2010 den hi?n tai, NHNNVN cho phep cac
NHTM dugc thoa thuan lai suat cho vay doi vai khach hang, nhung van ap
dat mQt vai hinh thirc ve tran lai suat huy dQng tien guri cua NHTM. Vf du,
theo Ngan hang Nhd nuac Viet Nam, tran lai suat tien giri ky han tir 6 thdng
tra xuong tai cdc to chuc tfn dung ld 6%/nam dp dung tir 18/3/2014.
Ngodi ra, do cdc NHTM d Viet Nam co the huy dgng vd cho vay ca
bang noi te vd ngoai te, NHNNVN cung quy dinh ve tran lai suat huy dong
vd cho vay doi vcri ngoai te.

TU" k h 6 a

Trdi phieu coupon Lai suat coupon

Lai suat chiet khau Lai suat thuc
Gid trj hifn tai M?nh gia trdi phieu
Lai suat danh nghia Lai suat hodn von
Ty suat lgi nhuan Ty suat lgi nhuan du tfnh
Hieu ung Fisher Ly thuyet ve su ua thfch thanh khoan
Rui ro va ng Dudng lai suat hoan von
Ly thuyet du tfnh Ly thuyet thi trudng phan doan
Muc bu rui ro Muc bu ky han
Ly thuyet moi trudng uu tien

262
 CAU HOI ON TAP

1. Neu lai suat la 10%, mot chung khodn dem lai 1.100 do la vdo
cuoi ndm, 1.210 vdo cuoi ndm sau do vd 1.331 vdo cuoi ndm thu
3 thi gid chimg khodn hien tai la bao nhieu ?
2. Neu chimg khodn do dupe bdn v&i gid 3.500 thi lai suat hodn von
la cao horn hay thap hom 10%?
3. Viet cdng thuc xdc dinh lai suat hodn von cua trdi phieu menh gid
1.000 ky han 20 nam lai suat tra hdng ndm 10% dang dupe bdn
vai gid 2.000.
4. Tmh lai suat hodn von cua 1 trdi phieu chiet khau cd menh gid
1.000 ky han 1 ndm dang dupe bdn vai gid 800.
5. Tinh lai suat hodn von cua mon vay dan tri gid 1 trieu, yeu cau
tra 2 trieu sau 5 ndm.
6. Ban se chon loai tiet kiem ndo: trd lai sau vai lai suat 8,4%/nam
hay logi trd lai truac vai lai suat 8%/nam?
7. Gid su cd 2 logi trdi phieu chinh phu A vd B cung cd menh gid la
100.000 d, lai suat tra hdng ndm la 8%. Trdi phieu A cd ky han 5
ndm, trdi phieu B cd ky hgn 7 ndm.
• Neu lai suat thi trudng Id 12%/nam, tinh gid cua trdi phieu A v a B ?
• Neu ldi suat thi trudng du tinh se gidm xudng 9%/nam, vd anh (chi)
dang ndm giu cd 2 logi trai phieu ndy: linh lgi gia cua trdi phieu A
va B va cho bicl anh (chi) sc lam gi vdi cdc trdi p h ic u ndy ?
• Neu lai suat thi trudng du tinh se tdng len 15%/nam, vd anh (chi)
dang ndm giu cd 2 logi trdi phieu ndy: tinh lgi gia cita trdi phieu A
vd B vd cho biel anh (chi) se lam gi vdi cdc trdi phieu ndy?
8. S u khac biet ve gid thiet giua ly thuyet du tinh vd ly thuyet thi
trudng phan dogn 1a gi? Tir do ddn tdi cdc ket luan cita cdc ly
thuyet dd nhu the ndo?
9. Menh de sau day Id dung hay sai hoac khong rd rang: “Neu trdi
phieu a nhung ky hgn khac nhau la cd the thay the cho nhau, lai
suat cua cdc trdi phieu do se thay doi cung chieu vdi nhau

263
 10. Trdi phieu ndo se cd mire bit rui ro lorn hon: trdi phieu cua mot
ngdn hdng so vai trdi phieu cua mot cdng ty dang gap khd khdn
ve tdi chinh?
11. Tai sao lai suat cua tin phieu kho bac lai thap han ldi suat trdi
phieu cdng ty?
12. Tai sao mire bu rui ro cua trdi phieu cong ty thuang thay ddi
nguac vai chu ky kinh doanh, tire la gidm xudng khi kinh te tdng
truang vd tang len khi kinh te suy thoai?
13. Gid sir lai suat ngdn han du tinh trong 5 ndm Ian luat la 5%, 7%,
7%, 7%, 7%/nam. Hay xdc dmh lai suat ky han tir 1 den 5 ndm?
14. Gid sir mire bu ky han tir 1 den 5 ndm lan luat la 0%, 0,25%,
0,5%, 0,75% vd 1%/nam, hay tinh lai lai suat ky han tir 1 den 5
ndm trong bdi tap 13.
15. Anh (chi) d u bdo lai suat cua trdi phieu doanh nghiep se thay ddi
nhu the ndo neu nhu chinh phu dung ra bdo lanh cho cdc trdi
phieu do?

264
 C hucm g 9

NGAN HANG THlTONG MAI

Mo ta ngi dung chmh

Cung vdi su phat trien cua nen kinh te, ngan hang thuong mai
(NHTM) ngay cang phat trien hien dai va dong vai tro quan trong. Nen kinh
te cang phat trien, nhu cau sir dung von cung nhu cac dich vu tai chfnh cua
khach hang ngay cang da dang doi hoi ngan hang phai hien dai va chuyen
nghiep hon trong hoat dong. Trong chuong nay se nghien cuu ngan hang
thuong mai hoat dong nhu the nao? Cac san pham dich vu vai tien fch ra
sao. Vi sao chung dugc coi la doanh nghiep dac biet trong nen kinh te.
Muc dich nghien cuu
- Sinh vien can nam dugc nguon goc ra ddi cung nhu hoat dong ca
ban cua NHTM.
- Nhung hoat dong quan trj hien dai cua NHTM dap ung nhu cau phat
trien cua nen kinh te.
- Cach thuc NHTM kiem so3t va phong chong rui ro.

9.1. LICH SU PHAT TRIEN CUA NGAN HANG TH U O N G MAI

9.1.1. Giai doan sa khai
Vao khoang trudc the ky XV, mam mong cua ngan hang da bat dau
xuat hien. Dau tien la nhung ngudi co tien, vang mang den cac nha thd,
lanh chua hay cac nha kim hoan de nhd cat giu ho tai san. Sd dT nhung
doi tugng nay dugc ngudi dan tin tudng nhd giu ho bdi theo quan diem
cua ho day lii nhung ngudi co uy tfn, cac nha thd se co tudng oc bao boc
xung quanh vung chai se dam bao an toan cho viec gin giu tai san cua
minh. Sau khi gui nhd cat giu ho tien, ngudi giri se dugc nhan mpt td
bien lai lam can cu de xac dinh quyen sd huu va phai tra mot khoan le
phi gui tien.
Tuy nhien quan niem cua cac giao hoang La Ma trudc day cho rang,
viec thu mgt khoan phf giu tien nhu vay giong nhu la mQt hinh thuc boc lot
nen da ngan cam cac nha thd lanh chua lam nghe nay. Sau do nhung thg

265
vdng va nha tu ban lan lugt tham gia vao viec nhan giu ho tien, vang.
Nhung nha tu ban thong minh va giau co dan nhan ra rang trong mQt
khoang then gian co nhung ngudi den lay tien vang nhung cung co nhung
ngudi mang tien vang den nhd giu ho. Do tfnh chat vo danh cua dong tien,
cong vdi trong tay luc nao cung co san mot lugng tien vdng nhat dinh,
nhung nha tu ban tiep tuc thuc hien cho vay. Nhu vay khi hinh thanh ca hai
hoat dong chmh la nhan giu ho tien va cho vay thi mam mong cua ngan
hang xuat hien. Day cung dugc coi la hai hoat dong truyen thong cua cac
NHTM sau nay.
9.1.2. Giai doan pho cap
Thdi ky nay cac NHTM deu la sd huu cua tu nhan. Hoat dong cua
ngan hang chua co su tham gia vdi tu cach ban hanh dao luat nao cua nha
nude. Cac ngan hang diu thirc hien nghiep vu giong nhau nhu nhan tien gui,
cho vay, thanh toan ho, phdt hanh tien giay co kha nang chuyen doi ra vang,
bao lanh... Chfnh vi vay cac ngan hdng tu canh tranh vdi nhau, khong chiu
su rang buoc ndo ve luat phap. Do su phat trien khong ngimg cua cac hoat
dong thuomg mai trong tung quoc gia cung nhu quoc te cung vdi viec tim ra
chau My va cac vung dat mdi da gop phan vao qua trinh phat trien nhanh
chong cua hoat dong ngan hang giai doan nay. Mot trong nhung ngan hang
co hoat dQng hoan chinh dugc hinh thanh dau tien d Ha Lan vao nam 1609,
sau do la Thuy Dien vao nam 1656, h? thong ngan hang Anh vao nam 1694
va he thong ngan hang Hoa Ky vao nam 1791. Luc nay mQt so ngan hang
cua mot so nude tren the gidi da hinh thanh he thong ngan hang hai cap.
C§p thu nhat la NHTW.
9.1.3. Giai doan da nang
Diem noi bat cua he thong ngan hang giai doan nay ld mot so quoc gia
da co sy tham gia cua nhd nude vdi tir cach la ngan hdng phat hdnh. Dieu do
co nghTa 1a he thdng ngan hdng da co nhieu thay doi ve chuc nang cung nhu
hoat dong. Mot so ngan hdng ldn, uy tfn cao se thu hut dugc ngudi dan den
gui tien vang nhieu ddng nghTa vdi viec ngan hdng do se phat hdnh dugc
nhieu tien. Cac ngan hdng khde se phat hdnh dugc ft hem do uy tfn cua ho
thap hom (theo chu quan cua ngudi gui tien). Nhu vay vo hinh chung da tao
ra mot su canh tranh khong lanh manh trong hoat dong cua he thdng ngan
hdng luc bay gid. d Anh, co the n<5i day la nude dau tien co nhung quy dinh
rieng ve “dao luat” phat hdnh. Theo do, quyen phat hdnh tap trung vao 10
ngan hdng ldn nhat vdo nam 1694 va sau do chi co duy nhat Ngan hdng Anh

266
dugc quyen phat hanh tien vao nam 1844, cac ngan hang khac dugc phep
phat hanh nhung trong gidi han cua dao luat ngan hang nam 1844. Vao nam
1875, tai Dure co 33 ngan hang tu nhan dugc thuc hien nghiep vu phat hanh,
sau do quyen lire nay dugc tap trung vao Ngan hang Dire vao trudc chien
tranh the gidi thu nhat. Nhu vay viec tham gia quan ly cua nha nude vdi tu
cach la phat hanh va quan ly cac NHTM la can thiet. Mot so nude tren the
gidi da hinh thanh he thong ngan hang hai cap. Cap thu nhat la ngan hang
trung uang vdi vai tro dieu tiet vii phat hanh tien. Cap thu hai la NHTM vdi
vai tro kinh doanh tien.
9.1.4. Giai doan hien dai
Nhu vay he thdng ngan hang da trai qua 4 giai doan vdi ngan hang
sa khai, ngan hang pho cap, ngan hang da nang va hien nay la ngan hang
hien dai. Trong giai doan nay, md hinh ngan hang hai cap vdi su chuyen
mon hoa mdi cap da tach bach rieng bift, he thdng ngan hang khong chi
hoat dong vdi cac nghiep vu truyen thdng la tfn dung ma con phat trien
cac hoat dong phi tfn dung. Cac san pham dich vu cua ngan hang da chu
trQ ng rat nhieu den su da dang cua san pham vdi nhieu tien fch khac
nhau. Hoat dong cua ngan hang khong chi dan lap trong pham vi quoc
gia ma lien ket ra toan quoc te. Dien hinh nhu cac dich vu thanh toan,
chuyen tien...

9.2. KHAI NIEM NGAN HANG T H l/O N G MAI

Ngan hang thuang mai dugc vf nhu “ba dd” ve von cho nen kinh te.
Vdi hoat dong chfnh la di vay de cho vay. Tuy nhien, h? thdng ngan hang
trong nen kinh te hien dai khong chi hoat dong tfn dung ma con thuc hien
cac hoat dpng phi tfn dung khac.
Cd rat nhieu quan diem ve ngan hang thuang mai. Theo Luat Cac to
chirc tfn dung Viet Nam, cac ngan hang dugc dinh nghTa dua tren hoat dQng
chu yeu: “Hoat dong ngan hang la hoat dong kinh doanh tien te va dich vu
ngan hang vdi noi dung thudng xuyen la nhan tien giri va su dung so tien
nay de cap tfn dung va cung ung cac djch vu thanh toan”.
Do dac trung cua NHTM la trung gian dan von trong nen kinh te, bdi
vay co quan diem cho rang: “Ngan hang thuang mai la mot trung gian tki
chfnh, chuyen nhan tien giri va cho vay. Hoat dong vi muc tieu lgi nhuan”
hoac “Ngan hang thuang mai la mot doanh nghiep, kinh doanh trong linh
vuc dac biet. Do la tien te, tfn dung va thanh toan”.

267
 Dii dung tren goc do hay quan diem nao thi muc dfch hoat dong cua
NHTM van la lgi nhuan. Tuy nhien do dac thu la ngan hang kinh doanh tien
te nen phai chiu su giam sat chat che cua ngan hang trung ucmg cung nhu
phai tuan thu hoat dong theo Luat Ngan hang va cac to chuc tin dung. Bdi le
kinh doanh ngan hang neu bi rui ro thi khong chi rieng ngan hang bi anh
huang ma con he luy den toan bo nen kinh te.

9.3. CHlTC NANG CUA NGAN HANG THUONG MAI

9.3.1. Trung gian tin dung
Trong nen kinh te luon co hai nhom nhu cau, do la nhom ngudi du
thira von va nhdm ngudi can von. Tuy nhien cac nhom ngudi nay khong the
nam bat dugc nhu cau vay mugn lan nhau do khong co thdng tin vk cac dieu
kien dam bao. Do dd thuc hien chuc nang trung gian tin dung, ngan hang
thuang mai ddng vai trd la cau ndi giua hai nhdm ngudi tam thdi du thira
von va ngudi can von. Vdi chuc nang nay, NHTM da gop phan tao lgi l'ch
cho ngudi gui tien, ngudi di vay, cho ban than NHTM va cho ca nen kinh te.
Cd the noi day la chuc nang vo cung quan trong cua NHTM bdi ban chat
cua NHTM la di vay de cho vay, no quyet dinh su ton tai va phat trien cua
ngan hang.
9.3.2. Chirc nang tao tien
Co the n6i day la chuc nang rieng cd va duy nhat cua NHTM. Ngan
hang thuang mai thuc hien chuc nang nay nham tao ra boi sd tien gui trong
he thong ngan hang. Tir khoan du tru tang len ban dau, thong qua vi$c cho
vay bang chuyen khoan, he thdng ngan hang cd kha nang tao ra sd tien giri
gap nhieu lan sd du tru tang them ban dau. Muc md rong tien gui phu thuoc
vao he so md rong tien giri. He sd nay, den lugt no chiu tac dong bdi cdc
yeu to ty le du tru bat buoc, ty le du tru vugt muc va ty le giu tien mat so
vdi tien gui thanh todn cua cong chung. Gia sir mot khach hkng nko dd vay
bang tien mat de chi tieu thi qua trinh tao tien se cham dirt hoac khach hkng
rut mQt phan tien mat de thanh toan thi kha nang tao tien se giam di vi chi
cd phan cho vay hoac thanh toan bang chuyen khoan mdi co kha nang tao ra
tien giri mdi. Cung tuang tu nhu vay, neu ngan hkng khong cho vay het so
von cd the cho vay thi kha nang md rong tien gui se giam. Quk trinh tao tien
chi co the thuc hien dugc khi co su tham gia cua ca he thdng NHTM chu
ban than mQt NHTM khong the tao dugc. Mot ngan hang rieng le khong the
cho vay nhieu han sd tien du tru vugt muc cua nd, bdi vi ngan hang nky se

268
mat di khoan tien du tru do khi cac khoan tien giri dugc tao ra boi viec cho
vay khoan du tru do dugc chuyen den ngan hang khac do ket qua cua hoat
dong thanh toan. Tuy nhien neu xet tren phuang dien toan the he thong ngan
hang thi so tien du tru do khong rdi khoi he thong tra thanh khoan du tru
cua mot ngan hang khac de ngan hang nay tao ra cac khoan cho vay mod va
nha vay qua trinh tao tien Iai dugc tiep tuc.
9.3.3. T ru n g gian th an h toan
Trong dieu kien nen kinh te thj trudng, sir phat trien manh me va da
dang cua cac loai hinh doanh nghiep keo theo nhieu hoat dong giao thuang
va thanh toan chi tra lan nhau. Cac ddi tugng buon ban kinh doanh nay cd
the khong cimg mot dia ban hoac tham chi ra ca quoc te. Bdi vay viec thanh
toan tien hang hoac nhu cau chi tra khoan ng lan nhau thudng dugc cac
doanh nghiep va ca nhan lira chon thanh toan qua ngan hang. Dieu nky giup
cac chu the giam dugc rui ro vi phai van chuyen tien, chi phi thanh toan ldn,
giup cho viec tiet kiem dugc nhieu chi phf, thdi gian va dac biet la thanh
tokn an tokn. Ddi vdi NHTM khi thyc hien chuc nang nky se gop phan tang
them lgi nhuan thong qua vi^c thu phf thanh toan. O tam vT mo viec thanh
toan qua ngan hang se giam dugc lugng tien mat trong luu thdng, gdp phan
kiem soat lugng tien mot cach co hieu qua.

9.4. BANG CAN D O I T A I SAN CUA NGAN H A N G T H U O N G M A I

Ngan hkng thuang mai dugc coi lk mot doanh nghiep. Do vay ve
nguyen tac bang can ddi tki san cua NHTM cung dugc ket cau hai phan do
la cac tki san vk nguon von. Bang can ddi tai san liet ke cac sd du tai mpt
thdi diem nhat dinh, no co dac trung:
Tki san = Ng + Von chu sd huu
Vf du: Bang can doi tki san dan gian cua mQt NHTM nhu sau:
Tai san Nguon von
Chi tieu Ty 1# Chi tieu Ty 1#
Cac khoan tien d y tru 7% Tien gui thanh toan 9%
Tien cho vay 65% Tiet ki$m vd tien gui ky hgn 64%
Chung khodn 18% Cac khodn tien vay 19%
Tien gi>i d NHTM khac 6% Von chu s d huu 8%
Tai san khde 4%

269
9.4.1. Nguon von
a. Tien gui thanh todn (tien giri cd the phdt hdnh sec)
Day la nhung khoan tien gui ma ngudi gui tien d NHTM de sir dung
thanh toan, chi tra.
Ngudn von ndy thudng chiem ty trong rat ldn trong tdng nguon huy
dong cua cac NHTM. Lai suat thap (tham chf bang 0) va su van dong cua
nguon von nay khong dn dinh.
Thdng thudng cac doanh nghi$p trong nen kinh te deu duy tri tai
khoan tien gui nay tai cac NHTM. Muc di'ch la de giao dich chu khong
phai sinh lai. Vi vay tai khoan cua hp cd the sang thi npp vao rat nhieu
nhung sau dd lai chuyen tra khdch hang ngay. Chu tai khoan cd the dugc
ky phat sec cho den het so du de thanh toan cho ngudi khac. T uang tu,
neu mpt ngudi nhan dugc mpt tam sec thanh toan va mang td sec dd
chuyen vao NHTM thi NHTM phai chuyen lap tuc so tien ay vao tai
khoan cua hp. Tien gui phdt sec ld mot tai san cd ddi vdi ngudi gui
nhung lai la mpt khoan ng cua NHTM vi ngudi gui tien cd th i rut tien
khoi tai khoan cua ho bat cu luc nao va NHTM phai co nghia vu thanh
toan cho hp. Viec chi tra hay thu hp tien cho doanh nghiep thdng qua tai
khoan nhu vay do NHTM thuc hien. Trong trudng hgp do NHTM dugc
coi nhu la “thu quy” cua cac doanh nghi$p.
b. Tien giri phi giao dich (tiet kiem vd tien giri cd ky han)
Do dac diem cua tien gui phi giao dich ld nham sinh lai nen khoi
lugng tien “nhan roi” tir dan chung gui theo hinh thuc ndy ld rat ldn. Day
dugc coi 1a nguon von quan trpng nhat cua NHTM. Bdi chiem ty trpng rat
ldn trong tong ngudn huy dpng vd ngudn ndy khong dupe quyen phat sec
thanh toan. Thdng thudng lai suat cua tien gui phi giao dich cao han nhieu
so vdi tien gui giao djch. Dac biet 1a lai suat tien gui tiet kiem cd ky han 1a
cao nhat trong khung lai suat tien gui cua NHTM.
Ve nguyen tac cac khoan tien gui phi giao dich (co ky han) deu khong
dugc rut trudc han. Cdn cu vdo lugng tien gui vdi nhieu ky han khac nhau
cua khdch hdng md NHTM cd the can ddi dugc nhu cau su dung von cua
minh. Tuy nhien do su canh tranh ngdy cdng gay gat giua cdc ngan hdng nen
mot so ngan hdng d mpt sd nude van cho phep khach hdng rut trudc han
nhung lai suat ap dung theo lai suat tien giri giao djch hien hanh tai ngan
hang thdi diem rut. Day ld dieu thuc su mao hiem cua cdc NHTM, bdi neu

270
khach hang o at rut tien thi rat co the ngan hang se khong co kha nang chi
tra. Bai ban chat cua ngan hang la di vay de cho vay. Dii mQt ngan hang co
uy tin hay manh den dau thi cung kho chong d a duac trong trudng hap nhu
vay. Viec NHTM mat kha nang chi tra la dieu khong dugc phep xay ra trong
hoat dong cua ngan hang.
c. Von vay
Ngoai viec huy dong von bang tien guri, cac NHTM cdn co the khai
thac cac ngudn von khac bang cach di vay. NHTM co the vay tir ngan
hang trung uan g (NHTW) thdng qua hinh thuc tai chiet khau hoac tai cap
von, vay thanh toan, vay ngan han bo sung...; vay tir cac td chuc tin dung
khac tren thj trudng lien ngan hang hoac NHTM co the vay tu cac nguon
khac nhu: tir nhung cdng ty me cua cac ngan hang (nhung cong ty nam
giu ngan hang), tu cac doanh nghiep (vf du nhu nhung hgp dong mua
lai). Hoac ngan hang cung co the vay thong qua viec phat hanh chung tir
cd gia. Nhin chung khi NHTM phai huy dong von dudi hinh thuc di vay
deu phai chju mot chi phi kha ldn, vi vay hieu qua kinh te dem lai tu vi$c
su dung ngudn von vay ddi vdi NHTM khong cao nen trong thuc te
khoan muc nay thudng chi chiem mot ty trong nhd trong tdng ngudn von
kinh doanh cua ngan hang
d. Von chu so huu cua ngdn hdng
Von chu sd huu cua ngan hang cdn goi la von tu cd, la cua cai thuc
cua ngan hang, no bang so hieu giua tdng tai san vdi von ng. Von nay bao
gom von dieu le cong vdi phat hanh them cd phieu va lgi nhuan giu lai
hang nam. Theo quy tac quan trj ngan hang Bassel II, de dam bao an toan
trong kinh doanh thi ty le von chu sd huu tren tdng tai san cua ngan hang
phai dat toi thieu 9%. Mac du cac NHTM khong dugc sir dung toan bo von
chu nay de cho vay tao lgi nhuan nhung day lai la ngudn von rat quan
trQng ddi vdi moi ngan hang. Can cu vao von chu nay de NHTW cap han
muc tfn dung cung nhu quyet djnh han muc cho vay doi vdi cac NHTM.
Ddng thdi von chu ldn hay nhd con quyet djnh den quy md hoat dong cua
ngan hang, 1& thudc do nang luc tai chfnh cua moi NHTM. Cd the ndi von
chu sd huu cd vai tro nhu ban dd trong trudng hgp gia tri tai san co giam
xuong muc thap, luc nay von chu sd huu trd tranh ngudn tra ng cuoi cung
va neu gia tri tai san cd giam xudng muc thap han ng phai tra thi ngan
hang cd the bi pha san.

271
 Bang 9-1. Quy md va mire d<j> tang trirdng von
cua h£ thong tai chinh tin dung V ift Nam, 2012-2015

NHTM NH
NHTM H? thong
Chi tieu Nam Lien doanh,
Nha nifo-c Co phan TCTD
niro'c ngoai
2012 137.268 183.139 92.554 425.982
Von ty co
2013 166.580 195.123 100.233 466.926
(Ty VND)
2014 168.283 203.280 108.210 497.236
3/2015 180.632 211.747 110.840 522.031
2012 111.551 177.624 76.138 392.152
Von <Ji4u 1$
2013 128.094 193.536 81.529 423.983
(Ty VND)
2014 134.183 190.801 86.363 435.243
3/2015 134.206 191.115 87.216 436.331
Ty 1$ tang 2012 28.8 8.14 2.8 11.24
trirdng v6n
2013 21.35 6.54 8.3 9.61
ty CO
(%) 2014 1.02 3.51 7.96 3.58

3/2015 6.44 ' 4.23 4.56 5.13

Nguon: De tdi KX "An ninh lai chinh lien le trong hoi canh hoi nhap"

Bang 9-2. Quy mo va toe do tang trirdng von chu sd huu mot so
ngan hang Vi$t Nam niem yet giai doan 2013 - Quy 1/2015
_______ __________ ______________________________ Dorn vi: ty done
Nam 2013 Nam 2014 Q1/ 2015 Tang trmyng Tang
2014 so vdi tru’dng
2013 Ql / 2015
so vdi 2014
Vietinbank 54,075 55,013 56,307 1.73% 2.35%
VCB 42,386 43,351 44,483 2.28% 2.61%
BIDV 32,040 33,271 34,906 3.84% 4.91%
ACB 12,504 12,397 12,680 -0.86% 2.28%
Sacombank 17,064 18,063 18,709 5.85% 3.58%
MB 14,102 16,561 17,140 17.44% 3.50%
SH B 10,356 10,480 10,679 1.20% 1.90%
Eximbank 14,680 14,068 14,478 -4.17% 2.91%
Ngudn: Bdo cdo mot so ngdn hang niem yet tai HOSE ndm 2013, 2014, Ql/2015

272
9.4.2. Tai san
a. Tien du tru
Mac du tien du tru khong mang lai lgi nhuan cho ngan hang nhung tat
ca cac NHTM deu phai giu lai mot phan trong so von ma hp huy dong dugc
de gui vao NHTW. Tien du tru bao gom tien du trir bat buoc theo luat dinh
ma NHTM phai gui vao NHTW va tien mat ma cac NHTM du tru de thanh
toan (tien trong ket).
Tien du trie bdt buoc: theo luat dinh ma NHTM phai gui vao NHTW doi
hoi cir moi mot nguon von huy dong, NHTM phai gui vao NHTW mot ty le
nao do (vi du 10%) lam tien du tru. Ty le nay dugc goi la ty le du tru bat buoc.
Cac khoan tien du tru thanh toan, dugc goi la tien du tru vugt qua,
dugc giu vi chung la long nhat trong so tai san c6 ma ngan hang co the su
dung de thanh toan khi co tien giri rut ra.
b. Tien cho vay
Cac NHTM thu lgi nhuan chu yeu bang cach cho vay. Tien vay la
khoan ng doi vai nguai vay, nhung la mot tai san doi vai NHTM va no
mang lai thu nhap cho ngan hang. Noi chung, tien cho vay la kem long so
vdi cac tai san khac bai vi chung khong the chuyen thanh tien mat truac khi
cac khoan cho vay do man han. Cac khoan tien cho vay cung co xac suat va
ng cao han so vai nhung tai san khac. Do thieu tfnh long va co rui ro va ng
cao nen NHTM thuang thu dugc nhieu lgi nhuan vao cac mon cho vay.
Khoan tien cho vay lan nhat doi vai cac NHTM la cdc mon tien cho
vay thuang mai va cong nghiep gianh cho cac doanh nghiep va cac mon vay
mua bat dong san. Cac NHTM cung thuc hifn cac mon cho vay giua cac
N H T M voi nliau nhung tliuimg lii nhCtng m<Sn cho ii6n cho vay ngan han
dugc thuc hien thong qua thi truang lien ngan hang.
Su khac nhau chu yeu trong bang can doi tai san cua cac to chuc nhan
tien gui trudc het la d viec chuyen mon hoa cac loai cho vay. Vi du, cac
ngan hang tiet kiem va cho vay, cac ngan hang tiet kiem tuang trg chuyen
cho vay the chap nha d, trong khi do cac lien hiep tin dung co xu the chuyen
cho vay tieu dung.
c. Chimg khoan
Cac chung khoan cua NHTM la cac tai san mang lai thu nhap quan
trpng cho ngan hang. Cac chung khoan nay co the dugc chia 1dm 3 loai: (1)

273
chung khodn cua chfnh phu va cdc ca quan cua chfnh phu; (2) chung khoan
cua chfnh quyen dja phuang; va (3) cac chung khoan khac. Cac chung
khoan khac cua chfnh phu va cua cac ca quan chfnh phu la loai long nhat vi
chung c6 the mua ban hoac trao doi sang tien mat mot cach de ddng vdi chi
phf giao dich thap. Do tfnh long cao nen chung khodn cua chfnh phu (loai
ngan han) dugrc gQi la tien dvr tru hang 2.
d. Tien giri a cdc ngdn hdng khac
Nhieu NHTM gui tien d cdc NHTM khac de thuc hien cdc dich vu
khde nhau nhu: thanh todn, giao dich ngoai te va giup mua chung khoan.
Day la mot phan he thong duac goi ld “Hoat dong ngan hdng vang lai”.
N6i chung, tien gui du tru, tien mat trong qua trtnh thu tien va gui
trong cdc ngan hang khac duac coi nhu nhung khoan tien mat.
e. Nhung lai san khac
Bao gom tru sd, he thong mdy tfnh vd nhung trang thiet bi khde do cdc
ngan hdng sd huu.

9.5. HOAT DQNG CO BAN CUA NGAN HANG THUONG MAI

9.5.1. Hoat dpng huy dQng von
Hoat dong huy dong von ld hoat dong tao nguon von kinh doanh
cho NHTM.
N h in vdo bang can d o i tai san dan gian cua NHTM d tren, ta co the
thay toan b<? cdc khoan m y c ben nguon chfnh la cdc khoan muc ma NHTM
d i huy dQng. K h a c v d i cdc lo a i hinh doanh nghiep va cdc dinh che tai chfnh
khde, cdc NHTM hoat do n g v d i “ ban chat” la “ d i vay de cho v a y ” . N h u vay
de c6 nguon vo n hoat dong, chu yeu de cho vay thi NHTM phai d i huy dong
von. NHTM co the h u y dQng tir von chu sd huu (tuy thuQc loai h inh NHTM
ma huy don g tir nhu ng nguon kh a c nhau. V f du, NHTM nha nude thi von
chu la 100% cua nhd nude, neu ld NHTM co phan thi von chu se huy dong
tir cdc co dong, neu la NHTM lie n doanh thi von chu do su dong gop cua
cdc ben tham g ia lie n doanh...); h u y dQng v6n tir tien g u i cua dan c u va cdc
to ch u c k in h te (hinh th u c huy dong nay 1a chu yeu); phdt hdnh giay td co
gid hoac h u y dong tir nguon v o n vay. K h a nang huy dong vo n d u a c nhieu
hay ft tuy thuQc vao u y tfn, nang lu c tai chfnh, quan ly cung nhu chfnh sach
la i suat cua m di ngan hang. D o v a y de dam bao d u a c hoat dong cung nhu
m d rong q u y m o tfn dung th i NHTM phai dam bao d u a c nguon von huy

274
dong cua minh mot cach hop ly va hieu qua, phu hop vdi viec sur dung von
cua ngan hang.
9.5.2. H oat dong cho vay
Day la hoat dong co ban nhat cua NHTM vk cung la hoat dong mang
lai phan lan lai nhuan trong hoat dong kinh doanh ngan hang.
Trong nen kinh te thi trudng, hoat dong cho vay cua NHTM la mot
yeu to quan trong gop phan thuc day su phat trien cua nen kinh te dat
nude. Hoat dong cho vay cua NHTM giup dap ung nhu cau ve von cho
viec chi tieu va dau tu mua sam tai san cua cac to chuc, ca nhan trong
nen kinh te; gop phan lam gia tang hieu qua va toe dQ chu chuyen von
trong nen kinh te.
a. Nguyen tdc cho vay
Hoat dong cho vay cua NHTM dua tren mot so nguyen tac nhat dinh
nham dam bao tinh an toan va kha nang sinh ldi, cac nguyen tac nay bao gom:
Thu nhat, khach hang phai cam ket hoan tra von (goc) va lai vdi
thdi gian xac dinh. Cac khoan cho vay cua ngan hang chu yeu co nguon
goc tu cdc khoan tien gui cua khdch hdng vd cdc khoan ngan hdng vay
m ugn. Ngan hang phai co trdch nhiem hoan tra ca goc va lai nhu da cam
ket. Do do, ngan hdng luon yeu cau ngudi vay von phai thuc hien dung
cam ket nay.
T hu hai, khdch hang phai cam ket su dung tin dung theo dung muc
dich d u ac thoa thuan vdi ngan hdng, khong trai vdi cac quy djnh cua
phdp luat va cdc quy djnh khac cua ngan hdng trung uang. Luat phap quy
dinh pham vi hoat dong cho cdc ngan hdng, ben canh d6 moi ngan hdng
c6 the c6 muc dfch vd pham vi hoat dong rieng. Muc dich tdi trg dugc
g hi tro n g h a p d o n g tfn d u n g d a m b a o n g a n h a n g k h o n g tai t r a c h o cac
hoat dong trai phap luat vd viec tdi trg do 1a phu hgp vdi quy dinh cua
ngan hang.
T hu ba, ngan hdng cho vay dua tren phuomg dn (hoac du dn) co hieu
qua. Thuc hien nguyen tac nay la dieu kien de thuc hien nguyen tac thu
nhat. Phuang dn hoat dong co hieu qua cua ngudi vay minh chung cho kha
nang thu hoi dugc von dau tu va co lai de tra ng ngan hdng. Cac khoan cho
vay cua ngan hang phai gan lien vdi viec hinh thanh tai san cua ngudi vay.
Trong trudng hgp xet thay tfnh thieu an todn, ngan hdng yeu cau ngudi vay
phai co tdi san dam bao cho khoan vay.

275
 b. Cdc hinh thirc cho vay
Cdn cur vdo muc dich vay von
- Cho vay bat dong san: bao gom cac khoan cho vay xay dung ngin
han vk giai phong mat bang cung nhu cac khoan cho vay dki han tai trg
cho viec mua dat canh tdc, nha, trung tam thuang mai va mua ckc tki san
nuac ngoai.
- Cho vay doi vai cac to chuc tai chi'nh: bao gom cac khoan tin dung
danh cho ngan hang, cong ty bao hiem, cong ty tai chmh va cac to chuc tai
chinh khke.
- Cho vay nong nghiep: nham ho trg nong dan trong hoat dQ ng gieo
trong, thu hoach vk bao quan san pham.
- Cho vay cong nghiep vk thuang mai: giup doanh nghiep trang trai
cac chi phi nhu mua hkng, nhap kho, tra thue, tra luang cho can bo cong
nhan vien.
- Cho vay doi vai ckc ck nhan: giup tki trg cho viec mua o to, nhk a,
trang thiet bi gia dinh, vat lieu xay dung de sua chua, hien dai h6a nhk cua
hay trang trai ckc khoan vien phi vk cac chi phi ca nhan khac.
- Cho vay khac: gom cac khoan cho vay khong dugc xep d tren vk cac
khoan cho vay kinh doanh chung khoan.
- Tai trg thue mua: ngan hkng mua thiet bi may moc hay phuang tien
vk cho khach hkng thue.
Cdn cur vdo ky hgn vay
- Cho vay ngan han: day lk ckc khoan tki trg co ky han dudi 12 thang
nham dkp irng nhu cau chi tieu cung nhu viec mua sam tki san luu dong cua
k hach hang.
- Cho vay trung han: day lk cac khoan tki trg co ky han tir 1-3 nam
(hoac tir 1-5 nkm tuy theo timg quoc gia quy djnh) nham dap ung nhu cku
mua sam tki san co dinh cua khkch hkng.
- Cho vay dai han: day 1a cac khoan tki trg co ky han tir 3 hoac 5 nam
trd len nham dap irng nhu cau dau tu cho ckc cong trinh ldn nhu san bay,
ben cang, cau dudng...
Viec phan chia cho vay theo ky han chi mang tinh tuang doi do co
nhieu khoan vay khong xac dinh dugc trudc thdi han. Tren thuc tS ty trong
cho vay ngan han trong ckc NHTM thudng cao han so vdi cho vay trung

276
va dai han do cho vay trung va dai han co do rui ro cao han va chi phi lai
suat dat han.
Cdn cu■vdo xuat xu cua tin dung
- Cho vay true tiep: ngan hang cap von true tiep cho nhung khach
hang co nhu cau, dong thdi ngudi di vay true tiep hoan tra ng vay cho
ngan hang.
- Cho vay gian tiep: la khoan cho vay dugc thuc hien thong qua viec
mua lai cac khe udc hoac chung tu ng dugc phat sinh va con trong thdi
han thanh toan. Cac hinh thuc nay gom co: chiet khau, mua lai cac phieu
ban hang...
Cdn cir vdo muc do tin nhiem ddi voi khdch hdng
- Cho vay khong bao dam la loai tin dung khong co tai san the chap,
cam co hay hay bao lanh cua ngudi thu ba. Viec cho vay chi dua vao uy tin
cua ban than khach hang.
- Cho vay co bao dam la hinh thuc cho vay dua tren ca sd ngan hang
nam giu cac tai san thuoc sd huu true tiep cua ngudi di vay hoac thuoc sd
huu cua ngudi bao lanh. Cac hinh thuc bao dam thudng gap la: the chap,
cam co hoac bao lanh.
Cdn cu- vdo phuong thuc cho vay
- Cho vay tung lan: moi lan vay von khach hang va ngan hang tien
hanh thuc hien nhung thu tuc vay von can thiet va ky ket hgp dong tfn dung.
Phuang thuc nay ap dung vdi nhung khach hang co nhu cau vay von khong
thudng xuyen, san xuat khong on djnh, kinh doanh theo thdi vu, thuang vu.
- Cho vay theo hgp dong tfn dung: ngan hang va khdch hang xac dinh,
tliou lliuun m ot liun m u c tfn d u n g duy t i l trong m ot th o i han nhat d jn h h o ac
theo chu ky san xuat kinh doanh. Viec cho vay va thu ng dan xen nhau,
khong phan djnh ranh gidi, thdi diem cu the luc nao cho vay, luc nao thu ng.
Phuang thuc nay ap dung doi vdi cac khach hang co nhu cau vay tra thudng
xuyen, tmh hinh kinh doanh on djnh, vong quay von nhanh va c6 tfn nhiem
trong quan he tfn dung.
- Cho vay theo han muc thau chi: la viec cho vay ma to chuc tfn dung
thoa thuan bang van ban chap thuan cho khach hang chi vugt so tien co tren
tai khoan thanh toan cua khach hang phu hgp vdi cac quy djnh ve hoat dong
thanh toan qua cac to chuc cung ung djch vu thanh toan.

277
 - Cho vay theo du an dau tur.
- Cho vay tra gop.
9.5.3. H oat dQng cung cap djch vu
a. Dich vu thanh todn
Dich vu thanh todn trong nu&c
La cac djch vy thanh todn md ngan hang cung cap cho khdch hang
nham muc dfch phuc vu cac nhu cau thanh todn trong qud trinh mua, bdn
trao doi hang hang hoa trong nuac. O thai ky dau, djch vy thanh toan trong
nuac chiem phan lan ty trong ve so lugng d hau het cac NHTM. Cung vai
su phdt trien cua cong nghe va ma rpng ve giao luu kinh te, ty trpng nay
ngdy cdng giam xuong, dich vu thanh todn trong nuac khong con la dich vu
chiem uu the trong hoat dpng dich vu cua cdc NHTM.
Dich vu thanh todn quoc te
Ld djch vu chuyen tien, thanh todn quoc te phuc vu cdc khdch hang
cong ty, doanh nghiep c6 hoat dong xuat nhap khau hoac cdc cd nhan c6 nhu
cau chuyen tien ra nuac ngoai. Doi tugng va dieu kien su dung dich vu nay
la cac cd nhan, doanh nghiep xuat nhap khau co nhu cau chuyen tien hgp
phdp theo quy djnh.
Dich vu the
La cdc djch vy thanh todn dugc thuc hien khong qua cdc giao djch
true tiep tai quay ma thong qua cdc tien fch ngan hdng cung cap tir the va
cdc dan vi chap nhan the nhu ATM, POS... d cdc nude phdt trien, viec su
dung the tfn dung da c6 tu lau vd dugc moi ngudi ua chuong vi su tien lgi
va tfnh an toan cua no. Trong khi do d cdc nude dang phdt trien noi chung
thoi quen chi dung tien mat de mua sam, thanh toan cdc khoan chi tieu. Djch
vu the ra ddi giiip cho viec thanh todn linh hoat vd tien fch. Nam bat dupe
dieu do, hien nay cdc NHTM deu co xu hudng phdt trien cdc dich vu nay.
Tham chf c6 nhung ngan hdng con xdc dinh muc tieu lgi nhuan tu dich vu
the chu khong phai la tfn dyng.
D[ch vu ngan hdng dien tu
La djch vu ngan hang cung cap qua internet hay dien thoai di dong,
cho phep khach hang thuc hien cdc giao djch ngan hang (van tfn, chuyen
khoan, thanh todn hoa dan...) mot cdch an toan, chfnh xdc, nhanh gon ngay
tren mdy tfnh hoac dien thoai di dong cua minh ma khong mat thdi gian den
quay giao djch.

278
 b. Dich vu uy thac
Uy thac dugc hieu la ben uy thac giao pho cho mot to chuc hay mot ca
nhan khac thay mat minh lam mot viec theo yeu cau cua minh.
Doi vai cac ngan hang thuang mai, dich vu uy thac bao gom ca thuc
hien uy thac va nhan uy thac.
Trong trudng hap ngan hang uy thac thi uy thac dugc hieu la ngan
hang thuang mai uy thac giao von hoac de dat yeu cau cua minh lien quan
den djch vu tai chfnh cho ben nhan uy thac thong qua hgp dong uy thac de
thuc hien cac dich vu tai chfnh.
Trong thuc te cdc ngan hang thuang mai thuc hien dich vu nhan uy
thac la chu yeu. Do dac thu cua ngan hdng lk kinh doanh tien te, hoat dong
dudi su kiem soat cua ngan hang trung uang cung nhu phai dap ung nhung
dieu kien bat buoc ve an toan hoat dong nen xet ve mat nao do ngan hang
thuang mai thudng co uy tin vd ca hoi kinh doanh dau tu nhieu vd da dang,
tham chi vdi hieu qua cao. Vi vay cac ca nhan vd to chuc se co cam giac yen
tam han vdi su “giao pho” cua minh cho ngan hang. Dong thdi day cung ld
djch vy mang lai lgi nhuan cho ngan hdng thong qua vifc thu phi, dac biet
trong giai doan hien nay cac ngan hdng thuang mai deu chu trong md rong
dich vu ndy nham da dang hoa dich vu cung cap cua minh cung nhu tao lgi
nhuan cho ngan hdng.
Uy thac cho vay
Thuc te co nhieu khach hdng co tien nhan roi vd muon cho vay de lay
lai. Tuy nhien doi tugng khach hdng vay rat da dang vd tham chi' phuc tap.
Ngudi cho vay lai khong hieu ro vd biet dugc nhieu thong tin ve doi tugng
vay. Vi vay ngudi cho vay co the se gap rui ro khong doi dugc ng hoac
tham chi' mat ca von. Cdch tot nhat 1a ho tim den cac NHTM, cac to chuc tin
dung nay chuyen mon hoa ve hoat dong cho vay se giup ho cho vay ra nen
kinh te. Nhu vay 1a ngudi c6 von da uy thac cho ngan hdng thuc hien viec
cho vay ho minh. Trong trudng hgp ndy ngudi co von dugc goi 1a ben uy
thac vd ngan hdng thuang mai dugc goi 1a ben nhan uy thac.
Theo Dieu 3, QD742/2002-NHNN: “Uy thac cho vay la viec ben uy
thac giao von cho ben nhan uy thac thdng qua hap dong uy thdc cho vay de
true tiep cho vay den cdc ddi luang khach hang, ben uy thdc trd phi' cho ben
nhan uy thdc. ”

279
 Ben uy thac cho vay co the la chinh phu, cac to chuc kinh te, cac to
chuc chinh trj xa hpi, cac to chuc tin dung, cac ca nhan trong va ngoai nude
co nhu cau cho vay von tin dung den cac doi tugng khach hang. Nhung
khach hang vay nay se vay true tiep tu cac ngan hang thuang mai (ben nhan
uy thac).
Ben nhan uy thac cho vay la cac to chuc tin dung dugc thanh lap va
hoat dong theo Luat Cac to chuc tin dung co chuc nang cap tin dung dudi
hinh thuc cho vay von theo quy dinh cua phap luat. Ngoai ra ngan hang
nhan uy thac con phai dam bao du cac dieu kien nhu co mang ludi to chuc
de dap ung dugc yeu cau true tiep cho vay va thu ng den tan cac doi tugng
khach hang; co dpi ngu can bo co trinh do va chuyen mon hoa cung nhu
kinh nghiem trong viec thuc hien cho vay va thu ng; khong vi pham cac quy
dinh an toan trong hoat dong ngan hang, c6 tin nhiem trong viec cho vay,
thu ng va bao dam an tokn von cho vay.
Uy thdc dau tu
Dac diem cua hoat dong dau tu la dua theo nguyen tac ldi cung hudng
lo cung chju. Do vay khong ft ngudi du tu tin de tu minh dau tu vko mot
ITnh vuc nao d6.
Uy thdc dau tu la viec ngdn hdng nhan uy thdc cua mot cd nhan hoac
to chuc de dau tu vdo mot du dn vd ngdn hdng nhan uy thdc chiu trdch
nhiem kiem soat khodn dau tu do cho nguai uy thdc dau tu.
Tren thuc te uy thac dau tu khong phai la dich vu mdi tren the gidi va d
Viet Nam cac ngan hang thuang mai cung da cung cap dich vu nay cho cac
khach hang ca nhan va doanh nghiep tir lau. Day la hinh thuc khach hang giao
von cho ngan hang dem di dau tu kinh doanh de dugc hudng lgi tuc theo cac
bki tokn kinh doanh ma ngan hang dat ra. Doi lai khach hkng phai chap nhan
chia se rui ro vdi ngan hang. Thong thudng lgi tuc cao di kem vdi rui ro cao,
lgi suat cao nhat co the dong nghia vdi vi^c khach hang co the mat toan bo
von goc vk ngugc lai lgi tuc thap nhat thudng co do an toan cao nhat. Cung
vdi ty le rui ro mk minh lua chon, khach hkng phai tra phi khi uy thac von cho
ngan hkng. Tuy nhien phan ldn ckc san pham uy thke dau tu danh cho ca nhan
mk ckc ngan hkng ap dung deu c6 lgi tuc co dinh, khong kem theo rui ro vk
cung khong thu phi. No chi khac so tiet kiem thong thudng d cho den khi het
han hgp dong, khach hkng muon tiep tuc phai den lam thu tuc gia han chu
khong tu dong chuyen ky han nhu tiet kiem.

280
 Cac hinh thuc nhan uy thac dau tu:
- Nhan uy thac dau tu co chia se rui ro
- Nhan uy thac dau tu khong chia se rui ro
- Nhan uy thac dau tu vdi lgi tuc co dinh
Uy thdc nhit thu
Nhd thu la phuomg thuc thanh toan trong do ngudi ban sau khi giao hang
hoa hoac dich vu cho ngudi mua, uy thac cho ngan hang thu ho tien hang hoa
hoac djch vu do ho minh. Ngan hang nhan uy thac se can cu vao cac chung tir
cua khach hang nhu sec, thuomg phieu hoac cac chung khoan. Khi tien hanh
nghiep vu nay ngoai viec thu thu tuc phi cua khach hang uy thac, ngan hang
con co the su dung tam thdi so tien cua khach hang trong mot thdi gian ngan.
Uy thdc chuyen tien - thanh todn ho
La nghiep vu ma ngan hang thuomg mai nhan su uy thac cua khach
hang, dung phuang tien ma khach hang yeu cau de chuyen mot so tien nhat
dinh cho mot ngudi khac d mQt dia diem quy dinh trong hay ngoai nude. Ve
mat ky thuat, nghiep vu nay dugc thuc hien thong qua cac phuang tien luu
thong tin dung nhu sec, thu chuyen tien hoac dien chuyen tien
Uy thdc qudn ly von
La viec khach hang (la cac ca nhan, to chuc, doanh nghiep...) co von
nhan roi trong mot khoang thdi gian nhat dinh uy thac cho ngan hang quan
ly va dau tu so von cua minh theo chi dinh hoac khong theo chi dinh. Von
uy thdc vdi ky han va lai suat dugc quy dinh trong tung hgp dong.
Tien fch cua dich vu nay la khach hang dugc hudng lgi nhuan, hoat
dong dau tu cua khach hang dugc dam bao bf mat; khdch hang dugc cung
c^p ca liOi dSu tu tOt va ail loan. Kliacli hang c6 the dugc rut tiuuc han in6t
phan hoac toan bo so von uy thac. So von uy thac rut trudc han dugc hudng
muc lai suat cua ky han do, so du con lai dugc hudng muc lai suat nhu cu.
Cac ngan hang thuomg mai thudng chap nhan cam co hgp dong uy thac de
vay von tai chfnh ngan hang.
Uy thdc bdo qudn vd ky gui
Xuat hien tu trudc the ky XV, cac ngan hang da thuc hien viec giu ho
vang va tai san cho khach hang. Kho bao quan cua cac ngan hang dugc dam
bao chac chan va vung chai. Ngay nay cac ngan hang hien dai deu co cac
kho bao quan dugc xay dung theo nhung tieu chuan bao dam an toan hoiic

281
cac thiSt bi bao quan hien dai. Khi nhan uy thac bao quan vd ky gui, ngan
hang se co trach nhiem giu va bao mat cdc tai san cho khdch hang va thu
phi. Thai gian bao quan va nhan ky gui rat da dang tuy theo thoa thuan yeu
cau cua khach hang. Trong qud trinh bao quan va ky gui nay, co the ben uy
thdc va ngan hang cung ke khai giao nhan vat can bao quan luu giu, cung co
the ngan hdng chi can nhan buu kien niem phong ma khong can biet co gi
ben trong, tuy theo quy djnh cua moi quoc gia va tung ngan hang thuang
mai cung nhu nhu cau cua khach hang.
Uy thdc qudn ly danh muc dau tu
Day la djch vu ma ngan hang nhan tien cua khdch hang xay dung danh
muc chung khodn (mua, bdn) vdi muc tieu lam cho tai san cua khach hang
sinh ldi toi uu nhat.
Moi nha dau tu deu c6 nhung muc tieu, ky vong, thdi han vd muc do
chap nhan rui ro khde nhau khi dau tu. Do vay hinh thuc uy thdc nay se giup
cho khdch hang tham gia co ca hoi toi uu hod lgri nhuan, giam thieu rui ro va
tiet kiem thdi gian.
c. Dfch vu ngdn quy
La djch vu lien quan den thu chi tien mat tai ngan hang. Djch vu nay
rat da dang bao gom cdc djch vu thu chi ho tien mat tai cho, thu doi ngoai te,
kiem dem, phan loai vd van chuyen tien mat...

9.6. QUAN LY HOAT DQNG NGAN HANG TH UO NG MAI

9.6.1. Muc dich quan ly hoat dong ngan hang thiroug mai
Ngan hdng thuang mai la doanh nghigp kinh doanh tien t?, co nhung
dac thu rieng trong hoat dgng kinh te tai chfnh. Cung giong nhu cdc doanh
nghiep khac, cdc NHTM luon phai doi dau vdi nhung thach thuc cua thj
trudng canh tranh va day bien dong. Han nua kinh doanh tien te ld loai hinh
kinh doanh dac biet, c6 lien quan den hau het cdc ITnh vuc khde trong nen
kinh te. Neu nen kinh te phdt trien, he thong ngan hang cung se phdt trien.
Ngugrc lai neu nen kinh te kem phdt trien hoac co nhung bien dQng kho
khan, he thong ngan hang se phan chieu ro nhat tinh trang cua nen kinh te
luc d6. Dieu ndy doi hoi cdc NHTM can phai c6 sir gidm sdt chat che thong
qua ca che hoac nang cao vai tro quan ly trong hoat dQng cua minh nham
muc dfch cuoi cung la sinh ldi, han che rui ro, giam ton that cho ban than
ngan hdng vd todn xa hoi.

282
9.6.2. Quan ly nguon von
Ngan hang thuang mai thuc hien kinh doanh tien te chu yeu dua vao
nguon huy dong va von vay. Neu xet ve goc do chi phf, hoat dong vay mugn
von lam phat sinh chi phf Ion nhat trong so cac khoan muc chi phf hoat dong
cua ngan hang. Do do neu khong co su quan ly khoa hoc v i chat che se anh
huang rat lan den thu nhap rong cua NHTM. Chfnh vi vay quan ly nguon
von nham dam bao ngan hang luon co du nguon von duy tri va phat trien
cac hoat dong kinh doanh d muc do chi phf co the dem lai lgi nhuan toi uu
cho ngan hang.
Su linh hoat trong quan ly nguon von ham y, cac ngan hang co the su
dung cac phuang thuc khac nhau linh hoat trong quan y ngan hang. Cac
NHTM da khong con thu dQng va le thuoc vao nhung mon tien gui thanh
toan nhu la nguon von ca ban, va cung khong bi dong vdi nhung nguon von
san co nua. Thay vao do cac NHTM da chu dong trong viec xay dung cac
muc tieu tang trudng tai san va no luc huy dong von de dap ung nhu cau
tang trudng ben tai san. Vf du, khi mot NHTM tim thay ca hoi tfn dung hap
dan thi c6 the huy dong von rat nhanh chdng va linh hoat bang cach phat
hinh chung chi tien gui chuyen nhugng, hoac neu thieu hut du tru thi c6 the
vay tir cac ngan hang khac. Do do khong phai chju chi phf cao de chuyen
hoa tai san. Do tfnh chat quan trong trong viec quan ly nguon von nhu vay
nen ngay nay hau het cac NHTM hien dai deu c6 bo may quan ly hoat dong
dong thdi ca nguon von va tai san.
9.6.3. Quan ly tai san
a. Qudn ly tien cho vay
He thong ngan h in g hien dai hien nay ngoai hoat dQng tfn du ng cdn co
cac hoat dong ph i tfn dung. T u y nhien hoat dong tfn dung van d u g c c o i la
hoat dong truyen thong, m ang la i lg i nhuan chfnh cho ngan h in g . D o do neu
hoat do n g chfnh nay bj rui ro dong nghTa v d i v ie c hoat dQng cua ngan hang
k h o n g co hieu qua. B d i vay do i v d i cac NHTM quan ly tien cho v a y la mQt
tro ng nh u n g n § i dung quan trong ma ngan hang lu o n phai quan tam v i ap
dung triet de cho vay.

Khi xem xet de cho vay, do thong tin nam bat ve doi tugng khach
hang khong day du v i thieu chfnh xac nen NHTM co the phai doi mat vdi
cic rui ro c<5 the xay ra. Thu nhat li rui ro do lua chon doi nghich v i thu hai
li rui ro dao due. Do do cac NHTM thudng phai sing loc tim nhung khach

283
hang tot (thong qua nhieu tieu chi danh gia va nguon thong tin danh gia) de
lua chQn d u gc doi tugng khach hang co kha nang it rui ro nhat de ch o vay.
De sang loc dugc khach hang co hieu qua, cac NHTM ngoai viec thu
thap thong tin tu chi'nh doi tugng vay can phai co su ho trg tir trung tam
thong tin tin dung. Ngoai ra viec phan tich, tham dinh chmh xdc cung giup
cac NHTM l\ra chon dugc khach hang tot, do cung la nhung nguyen tac bat
buoc nham quan ly tien cho vay co hi?u qua.
Trong cho vay, co the co nhung rui ro xay ra khien cho ngan hang bi
anh hudng. Do vay de tang them sir rdng buoc trong tra ng, lam giam bdt
hau qua cua lira chon doi nghich ngan hang thudng quy dinh cho vay phai
co tai san dam bao. Neu ngudi vay khong du kha nang hoan tra cac khoan
tien vay, NHTM co the ban tai san dam bao va dung tien thu dugc de bu lai
cac ton that do mon vay do gay ra.
Khi ngudi vay nhan dugc tien vay, NHTM yeu cau ngudi vay phai giu
mot so von toi thieu bat buQC trong tai khoan d NHTM, trudng hgp nay goi
la so du bu. Vf du, mQt doanh nghiep nhan dugc mot mon vay 10 tri^u dong
co the bat buoc phai giu cac so du bu l't nhat 1 trieu dong trong tai khoan sec
cua no tai ngan hang cho vay. Mot trieu dong so du bu nay co the bi ngan
hang lay lai khi doanh nghiep vd ng.
Ngoai viec co tac dung nhu tai san the chap, so du bu giup tang kha
nang hoan tra cua khoan tien vay. So du bu dung vai tro giup ngan hang
giam sdt ngudi vay, ngan ngira dugc rui ro dao due. Chang han, viec giam
thap ve so du tai khoan, so sec cua ngudi vay trong thdi gian dai cho biet
rang ho dang co kho khan tai chmh. Bat ky thay doi quan trong nao trong
cac thu tuc thanh toan cua ngudi vay deu la mot tin hieu bdo cho ngan hang
ring phai tien hanh dieu tra. Nhung so du bu do giup cho ngan hang de
giam sat nhung ngudi vay tien mot cach co higu qua han va la mot cong cu
quan ly quan trQng.
Khi mon tien cho vay dugc thuc hien, NHTM can phai giam sdt ngudi
vay bdi ngudi vay co the khong su dung tien vay dung muc dfch ma dua vao
su dung tien vay vdi muc dfch khac ma ngan hang khong kiem soat dugc.
Dieu do co the dan den mat kha nang thanh todn. Khi phdt hien ra khdch
hang sir dung sai muc dfch tien vay, ngan hang co the yeu cau khdch hang
tra lai so ng hoac co nhung bien phdp cudng che theo nhung dieu khoan da
ghi trong hgp dong.

284
 b. Qudn ly cdc tdi san khac
Be toi da hoa lgi nhuan, ngan hang phai dong thai: co dugc thu nhap
cao nhat co the tir cac khoan tin dung va chirng khoan; giam thieu rui ro va
co tai san du phong thanh khoan hgp ly. Ngan hang dat dugc cac muc do
theo cac cach ca ban sau:
- Da dang hoa danh muc dau tu
- Nam giu cac chung khoan co lgi tuc va tfnh long cao, rui ro thap
- Quan ly trang thai long sao cho no co the thoa man nhung doi hoi ve
du trir ma khong phai chiu mot phf ton lan. Dieu nay nghia la no phai nam
giu nhung chung khoan long ngay ca khi chting mang lai lgi tuc hai thap so
vai nhung tai san khac. The nhung, neu NHTM tranh dugc nhung khoan
tien dir tru qua muc, thi no phai chiu ton that do cac khoan tien dy tru khong
dem lai tien lai, trong khi ngan hang phai can doi giua vi?c co dugc trang
thai long vdi khoan lgi nhuan ma no co the thu dugc nhd nam giu tai san
kem long han
9.6.4. Quan ly thanh khoan
a. Qudn ly thanh khodn
Doi vdi hoat dgng cua NHTM phai dam bao mgt he thong cac
nguyen tac khac nhau, trong do co nguyen tac “luon luon dap ung kha
nang thanh khoan”. Nghia la khi ban den ngan hang rut tien hoac vay
(neu dap ung day du cac yeu cau) thi ngan hang khong bao gid tir choi de
nghi cua ban. Tfnh thanh khoan cua ngan hang la kha nang cua ngan
hang trong viec dap irng cac nhu cau thanh toan cua khach hang dugc tao
bdi tfnh thanh khoan cua tai san va tfnh thanh khoan cua nguon. Tuy
nhien cac NHTM co the gap rui ro thanh khoan khi cung thanh khoan
khong dap irng dugc cau thanh khoan, khi do co the xay ra ton that cho
ngan hang.
Do vay myc tieu quan ly thanh khoan nham dam bao kha nang chi
tra kip thdi cua ngan hang vdi chi phf hgp ly; du doan cac nguy ca rui ro
thanh khoan va ton that co the xay ra. Viec quan ly thanh khoan la vo
cimg quan trgng nhung khong phai la viec de lam bdi vi moi loai tai san
khac nhau deu cd su khac nhau ve thanh khoan. Ngoai ra yeu cau thanh
khoan cung bien doi dang ke trong cac NHTM khac nhau va chu yeu tuy
theo tfnh on dinh va kha nang tien lieu cac nguon quy. Khi xac dinh mire
thanh khoan, cac nha quan ly se phai can nhac can trong giua kha nang

285
thanh khoan va kha nang sinh ldi vi thanh khoan cua ngan hang lien quan
true tiep den an toan va sinh ldi. Moi NHTM deu c6 chien luge quan ly
thanh khoan rieng cua minh, c6 ngan hdng nghieng ve phfa tdi san, c6
ngan hdng nghieng ve phfa nguon (tuc la duy tri kha nang vay nhanh
chong). Dong thdi cung co nhieu trudng phdi quan ly thanh khoan khac
nhau nhu trudng phdi quan ly khe hd thanh khoan (ket hgp cung cau
thanh khoan), trudng phdi quan ly theo cdc ty 1? thanh khoan.
Xdc dinh cau thanh khodn
De co the thyc hien cdc myc tieu quan ly thanh khoan, nha quan ly
phai xdc djnh cau thanh khoan, bao gom cdc yeu to tao nen cau thanh khoan,
cdc nhan to tdc dQng den cau thanh khoan va udc lugng cau thanh khoan.
Cau thanh khoan dugc tao thdnh bdi cdc yeu to chfnh sau:
(1) Nhu cau rut tien cua ngudi gui
(2) Nhu cau vay v6n cua khdch hang de hoat dQng kinh doanh ma
ngan hang cam ket cho vay
(3) Cdc khoan tien vay den han phai tra
(4) Chi phf hoat dong va tra thue
Trong do hai khoan myc 1 vd 2 1a hai b<? phan quan trQng nhat trong
cau thanh khoan. Khoan muc thu nhat gan lien vdi ngan hang huy dong
dugc, loai thu 2 gan lien vdi viec tao nen tdi san mdi. Cdc khoan tien khi
huy dong dugc ngay lap tuc gia tang ngan quy cho ngan hang (tuc 1a tang
cung thanh khoan).
De quan ly cau thanh khoan dam bao su an todn cho h? thong ngan
hdng, cdc NHTM thudng tap trung vdo cdc n$i dung:
- Phan tfch nhu cau thanh khoan trong qua khu de thay nhung bien
dong ve nhung nhu cau nay vd cdc nhan to anh hudng.
- Phan tfch vd dinh lugng nhu cau thanh khoan doi vdi tung loai tiin
gui, tung nhom khdch hang va tung thdi ky trong mgt nam. Cdc NHTM du
dodn nhu cau thanh khoan dua tren phan tfch cdc dong tien rut ra ky trudc
vd c6 tfnh den nhung thay doi c6 the xay ra ky nay. Ky tfnh c6 the la hang
ngay, tuan, thang, nam hoac nhieu nam.
Ngan hang co the phan loai nhung nguon, nhung thdi diem co tan suat
chi tra ldn, cdc dinh ty le trung binh chi tra doi vdi cac nguon tien.

286
 H Q P 9.1 - TH O N G TLf Q U Y D|NH V £ C A C T Y L£ BAO DAM
AN TO AN T R O N G HO AT D Q N G C U A TO C H lfC TIN DUNG

NGAN H AN G NHA N U O C VI$T NAM

Thong tip quy dinh ve c ic ty I? bao dam an toan trong hogt dong cua t i
chipc tin dyng (2010).
Dieu 12: Ty i$ ve kha n in g chi tra
1.2. T ii san ng thanh to in trong thai gian 30 ngay ke tip n g iy hom sau
bao gom:
a) S o dip cu6i n g iy hom tru a c tiin gt>i khong ky han cua to chipc tin
dung khac.
b) So du tien gOi cua to chi>c tin dyng k h ic to chipc, ca nhan den han
thanh to in v io tipng ngay trong thdri gian 30 n g iy ke tip n g iy hom sau.
c) 15% s6 du binh quan tiin gi>i khong ky hgn cua t6 chirc (trip tiin gui cua
TCTD khac), ca nhan trong thai gian 30 ngay iiin ke truac ke tip ngay hom truac.
To chi>c tin dung phai xac djnh s6 d u binh quan n iy de lam c a sd tinh toan.
d) So dtp tiin vay tip Chfnh phu, Ngan hang n h i nu a c den hgn thanh toin
vao tCmg n g iy trong thixi gian 30 ngay ke ti> n g iy hom sau.
d) S i du tiin vay ti> cac to chuc tin dung p h it h in h d in hgn thanh toin
vao tung n g iy trong thdi gian 30 n g iy k i tip n g iy hom sau.
e) S o du g iiy ta c6 gia do to chi>c tin dung phat h in h d in hgn thanh toan
vao tung ngay trong thai gian 30 n g iy k i tip ngay hom sau.
g) G ia tri cac cam k it cho vay khong huy ngang doi vai khach hang d in
han thyc hi$n v io tipng n g iy trong thai gian 30 n g iy k i ti> n g iy hom sau.
h) G i i tri c i c cam k it bao lanh vay von doi vai khach h in g d in hgn thyc
hien v io tung n g iy trong thfri gian 30 n g iy k i tip n g iy h6m sau.
I) G i i trj c i c cam k it bao lanh thanh toin, trip p h in g ii tri d u g c bao dam
b in g tl6n, d6n hgn thanh to in vao tyng n g iy trong lhai gian 30 ngay k& ti> ng^y
hom sau.
k) C ac khoan tiin lai, phi d in hgn phai t r i v io tang n g iy trong thai gian
30 n g iy ke tip n g iy hom sau.
2.2. T ii s in “n y ” d in hgn thanh toan trong thdri gian 7 ngay tiip theo k i
tip n g iy hom sau bao gim :
a) S o dip cuoi n g iy hom tru a c tiin gi>i khong ky hgn cua to chi>c tin
dyng k h ic .
b) So du tiin gCri cua to chipc tfn dung khac, to chipc, c i nhan d in hgn
thanh toan v io tipng n g iy trong thai gian 7 ngay k i tip n g iy hom sau.
c) 15% so d u binh quan tien gipi khong ky han cua to chipc (trip tien gi>i cua t i

287
 churc tin dyng khac), c i nhan trong then gian 30 ngay lien ke truac ke tir ngiy hom
trudrc. To chirc tfn dyng phii x ic dinh s6 du binh quan n iy de lim ca so tfnh toin.
d) S6 du tien vay tu Chfnh phu, Ngan hing n h i nu^c den hgn thanh to in
v io tung n giy trong thai gian 7 n giy ke tir ngiy hom sau.
d) So du tiin vay tir c ic to chirc tfn dung khac den hgn thanh to in v io
tung n g iy trong thai gian 7 n giy ke tir n giy hom sau.
e) So du giay td c6 g ii do to chirc tin dyng p h it hinh d in hgn thanh to in
v io tung n giy trong th&i gian 7 n giy ke tir ngiy hom sau.
g) G ii tri c ic cam k it cho vay khong huy ngang d ii vdi khich hing d in
hgn thuc hi$n v io tung n giy trong thai gian 7 ngiy k i tir n g iy h6m sau.
h) G ii trj c ic cam k it bao linh vay von doi v6i khich hing den hgn thuc
hi?n v io tung n giy trong thdi gian 7 n giy k i tir n giy hom sau.
i) G ii trj c ic cam k it bao lanh thanh toan, trir phan g ii trj dupe bao dam bing
tiin, d in hgn thanh toin v io tung ngiy trong thai gian 7 ngiy k i tir ngiy hom sau.
k) C ic khoan tiin lai, phf d in han phai tra v io tung n g iy trong thai gian 7
ngiy ke tir ngiy hom sau.

b. Vai trd cua tien du trie

Han che chi p h i khi co ddng tien rut ra
Cac NHTM thudng phai du tru tien de doi ph6 vdi dong tien rut ra khi
ngudi gui tien rut tien mat tir nhung tai khoan sec tai khoan tiet kifm hoac
phat hanh sec tdi gui d cac NHTM khac:
Gia su bang can doi tai san cua NHTM nhu sau:
NHTM A
(Dan vi: trieu ddng)
Tai san Nguon von

T iin dy trir 20 T iin gui 100

T iin cho vay 80 Von ngin hing 10
Chung khoin 10

Gia su rang ngan hang nky co tien du tru qua muc doi dao va cac loai
tien gui c6 citng 1 ty le du tru bat buoc nhu nhau la 10% (ngan hang buoc phai
giu 10% so tien gui co the phat sec va so tien gui co ky han lam tien du tru).
Nhu vay, cac khoan tien du tru bat buoc cua no la 10% cua 100 trieu
dong hoac 10 trieu dong. Trong khi ngan hang nay lai giu 20 trieu dong tien
du tru, nhu vay n6 co tien du tru qua muc la 10 trieu dong. Neu co khkch
hang rut 10 trieu dong, bang can doi cua NHTM A luc do trd thknh:

288
 NHTM A
(Dan vi: trieu dong)
Tai san Nguon von
T iin dg trCr 10 T iin gui 100
T iin cho vay 90 Von ngan hang 10
Chung khoan 10
Ngan hang se van sir dung 10 trieu dong tien gui vao dir tru, nhung do
tien du tru bat buoc cua no nay la 10% cua 90 trieu dong (9 trieu dong). Do
vay, tien du tru cua no van vugt qua so tien du tru bat buoc la 1 trieu dong.
Tom lai, neu mot ngan hang co nhung khoan tien du tru doi dao, thi
khi co mot dong tien rut ra khong can phai co nhung thay doi 6 phan khac
trong bang can doi tai san cua no.
Chung ta phai gia su rang viec thay vi nam giu luc dau 10 trieu dong
tien du tru qua muc, NHTM A lai su dung het so tien nay de cho vay, do d6
no khong giu khoan tien du tru qua muc nao. Bang can doi tai san ban dau
cua ngan hang se la:
NHTM A
(Dan vi: iriqu dong)
Tai san Nguon von
Tien du tru 10 Tien gui 100
Tien cho vay 90 Von ngan hing 10
Chung khoin 10
Khi co khach hang rut 10 trieu dong, bang can doi tai san cua no se la:

NHTM A
(Dan vi: trieu dong)
Tai san Nguon von
Tien du tru 0 Tien giri 90
Tien cho vay 90 Von ngin hing 10
Chirng khoan 10

Sau khi 10 trieu dong da dugc rut ra tir tai khoan tien gui, NHTM A
da su dung het so tien du tru de chi tra. Trong khi do theo luat djnh, no phai
du tru so tien lii 10% cua 90 trieu dong (tuc lk 9 trieu dong). De co tien du
tru, NHTM A c6 the thuc hien mot so hoat dong nhu sau:

289
 Thu nhat: NHTM A co the sir dung 9 tri?u dong tu tien cho vay cua
minh de gui vao du tru b it buQC tai NHTW va bang can doi tai san cua no
se thay doi nhu sau:
NHTM A
(Dan vj: trieu ddng)
Tai san Nguon von
T iin dy trO 9 T iin gi>i 90
T iin cho vay 81 V6n ngan hdng 10
Chung khodn 10

Tuy nhien, vi?c su dyng tien cho vay de bu dap vao khoan tien du tru
co the se rat ton kem. Neu NHTM A co nhieu khoan tien cho vay ngan han
thi n6 c6 the giam tong so du tien cho vay mQt cdch khd nhanh bang cdch
thu ng. Nhung 1dm cdch 1dm nhu vay cung khong de ddng neu vdo then diem
do khong co khoan cho vay den han ndo, hodc neu co khoan cho vay den
han tra nhung khach hdng lai muon gia han vay tiep, ngan hdng khong gia
han cho hQ de ddng c6 the lam cho nhung khdch hang phan khang vd hg co
the tien hdnh giao dich a ngan hang khde.
Thu hai: NHTM A co the bdn cdc khoan ngr nay cho cac ngan hdng
khac. Lan ndy cung vay, ngan hdng co the phai tra gid dat vi cdc ngan hdng
khac khong biet ro ve nguai vay vd nhu vay c6 the hg khong sin long mua
cdc m6n cho vay do theo dung gid trj cua chung.
Thu ba: Mgt phuang dn chgn lua khac 1a NHTM A ban mgt so chung
khodn cua no de bu ddp lai tien dvr tru, khi d6 bang can doi tdi san cua no se
thay doi nhu sau:
NHTM A
(Dan vi: trieu ddng)
Tai san Nguon von
T iin dy trCr 0 T iin gi>i 90
T iin cho vay 90 Von ngan hdng 10
Chung khodn 10

Trong phuang dn ndy, tuy khong c6 nhung khdch hdng vay bi mat
long hoac ton that do vi?c bdn cdc khoan tien cho vay, ngan hdng nay vln
phai chiu mgt so chi phf moi gidi vd giao djch khi no bdn cdc chung khoan

290
n6i tren. So chi phi ban chirng khoan nay cung c6 the ft horn nhieu so vdri chi
phi khi thu ve tir khoan cho vay 9 trieu dong.
Thu tu: NHTM A co the sir dung la vay tien tu NHTW de gui vao du
tru bat buoc. Khi do, bang can doi tai san cua n6 se la:
NHTM A
(Dom vi: trieu ddng)
Tai san Nguon von
T iin d y trO 9 T iin giri 90
T iin cho vay 90 Tien vay N H T lf 9
Chirng khoin 10 Von ngan hing 10

Theo cach nky, NHTM A phai tra lai suat cho NHTW duorc goi la lai
suat chiet khau (discount rate). Mat khac, NHTW thudng khong khuyen
khfch cac NHTM vay qud nhieu tir NHTW. Neu NHTM A vay chiet khau
qua nhieu, NHTW co the tir choi khong cho ngan hang do vay them. Hay
noi cach khac, NHTW co the khep cua so chiet khau doi vdi NHTM A.
Thir nam: NHTM A co the co dugc cdc khoan tien du tru de thoa man
dong tien rut ra bang cach vay tir cdc NHTM khac hoac tir cac cong ty. Khi
do, bang can doi tdi san cua NHTM A se la:
NHTM A
(Dcrn vj: tri?u ddng)
Tai san Nguon von
T iin d y trir 0 T iin giri 90
T iin cho vay 90 T iin vay NHTM khde vd cdc 9
cong ty
Chirng khoan 10 V6n ngan hang 10

NHTM A cung phai tra lai cho cac mon vay nay.
Nhu vay, khi mot dong tien rut ra, viec nam giu nhung khoan tien du
tru qud muc cho phep NHTM han che dugc cdc chi phf do phai: (1) thu ve
hodc bdn cdc khoan tien cho vay; (2) bdn cdc chung khodn; (3) vay tir
NHTW hoac (4) vay tu cdc NHTM khac va tir cac cong ty.
Cac khoan tien du tru qud muc la su bao hiem de han che chi phf khi
c6 dong tien rut ra. Chi phf khi c6 dong tien rut ra cang ldn thi cac NHTM
se cang muon giu nhieu tien mat du tru qud muc han.

291
 Ngdn ngun sir pha san do va np ngdn hdng
V a ng ngan hang thudng xay ra khi ngan hang khong the dap irng
ducrc trach nhiem thanh toan cho nguai gui tien va khong co du khoan tien
du tru theo yeu cau.
Be thay mot su va ng ngan hkng c6 the xay ra nhu the nao, chung ta
hay gia su bang can doi tai san cua NHTM A nhu sau:
NHTM A
(Dan vi: irieu dong)

Tai san Nguon von

Tien dy tru 10 Tien gui 100
Tien cho vay 90 V6n ngan hkng 10
Chung kho&n 10

Con mot dong tien nit ra la 20 trieu dong. Neu NHTM A ban chung
khoan 10 trieu dong va su dung 10 trieu dong tien du tru de thanh toan,
bang can doi tai san cua no se la:

NHTM A
(Dan vj: triqu ddng)

Tai san Nguon von

Tien dy trO 0 Tien gui 90
Tien cho vay 90 V6n ngan h&ng 10

Nhu vay, NHTM A se thieu 8 trieu dong du tru (du tru bat buoc lk
8 tri?u dong - 10% cua 80 tri^u dong). Ngan hkng nky neu khong co
khoan tien cho vay den han thu thi co the se phai ban cac khoan cho vay
cua minh cho ckc ngan hkng khke de lay tien du tru. Tat nhien lk so tien
mk n6 thu dugc nha bkn mot ckch mien cudng cac khoan cho vay nky se
thap han gia tri cua nhung mon cho vay do. Hay noi ckch khac, NHTM A
chju mat mot khoan tien. Trong tinh trang nhu vay, nhieu khi cac NHTM
khac se khong muon cho NHTM A vay tien vi ho khong tin vko kha nang
thu hoi ng cua n6 .
Tinh trang tren co the chan dugc neu NHTM A co them 8 trieu dong
trong khoan du trir qua muc, hoac du tru cap hai, hoac n6 c6 mot cki “dem”
ldn han trong von tu c6 cua no de bu dap nhung ton thuang do d6ng tien rut
gay nen.

292
 Tat ca cdc NHTM cdn duy tri cdc khodn du tru qud muc, du tru cap
hai vd von tu cd bdi vi cdc khodn tien ndy se phong cho ngan hdng tranh
duac tinh trang v a na ngdn hdng do ddng tien rut ra gay nen.
9.6.5. Quan ly von chu sff huu
Von chu so huu dong vai tro vo cung quan trong trong hoat dong
cua moi NHTM. Mac du cac NHTM khong duac phep su dung toan bo
von chu so huu dua vao hoat dong cho vay hay dau tu de sinh lai nhung
duang nhu ngan hang nao cung co gang hang nam lam tang them von
chu so huu cho ngan hang minh. Bai vi khi von chu sa huu lan, kha nang
chong d a rui ro cho ngan hang se tang, co kha nang m a rong quy mo hoat
dong, tao c a hoi gia tang lgi nhuan cho ngan hang tir viec gia tang du ng
cho vay.
Quan ly von chu sa huu nham muc tieu truac het dam bao an toan
theo quy djnh cua Ngan hang trung uang, tao niem tin doi vai nguai giri tien
va quan trong la tranh dugc ton that pha san hoac bu dap rui ro xay ra cua
ngan hang. Vi du: Gia su co hai ngan hang vai so lieu dugc the hien tren
bang chu T nhu sau:
NHTM A

(Dan vi: trieu ddng)

Tai san Nguon von

T ie n d i/tr& 10 Tien gi>i 90
Tien cho vay 90 Von chu sa hCru 10

NHTM B
(Dan vi: trieu ddng)

Tai san Nguon von

Tiendu'tru’ 10 Tien gi>i 95
Tien cho vay 90 Von ngan hang 5
Gia sir ca hai ngan hang A va B deu gap rui ro tin dung khien cho moi
ngan hang phai chju ton that (khong thu hoi dugc ng) la 5 trieu dong. Ngan
hang se hach toan cac khoan ng xau nay ra ngoai bang de tiep tuc theo doi
va thu hoi sau nay, do do gia trj tren bang can doi noi bang la bang 0. Ngay
lap tuc tai san giam 5 trieu, nhu la he qua von chu sa huu bang chenh lech

293
giua tong tdi san c6 va ng phai tra, do do cung giam tuomg ung 5 trieu, bang
can doi cua hai ngan hang bay gia nhu sau:
NHTM A
(Dom vj: trieu dong)
Tai san Ngu6n von
T iin d y trO 10 T iin gui 90
T iin cho vay 85 Von ngan hdng 5

NHTM B
(Dom vi: trieu ddng)
Tai sdn Nguon von
T iin dy tri> 10 Tien gui 95
T iin cho vay 85 Von ngdn hdng 0

Trong truang hgp tren ngan hang A c6 von chu so huu 1dm va hgp ly
da vugt qua thua lo mgt cdch vung vang, bai vi vai chiec dem ban dau Id 10
trieu von chu, sau khi thua lo 5 trieu thi von chu sa huu van con 5 trieu.
Ngan hang B co von chu so huu thap da gap kho khan trong truang hgp nay.
Bay gia tong tai san da giam xuong muc thap horn tong ng phai tra lam cho
von chu sa huu giam xuong bang 0. Do gia tri von chu sa huu la 0 nen ngan
hang se mat kha ndng thanh toan. Trong truang hgp rui ro tin dyng ldn han
5 trifu thi gia trj von chu sa huu la am. Luc nay ngan hang B thuc su se
khong c6n kha nang chong d a va thanh todn.

HQP 9.2- KHONG HOANG 2007 - 2008 VA S I/ SUP 0 6

c Oa c Ac n g A n h A n g t h u ’O’n g m a i

Cu$c khung hoang tdi chinh mang lai nhung dnh hu&ng nghiem trpng trong thj
trudmg tdi chinh d$c trung bai si/ syt giam mgnh cua gid tai san vd that bgi cua
cong ty. B it d iu tu thdng 8 ndm 2007, gid trj m£c djnh trong thj truang the chip
dudi chuin (cho vay v6i cdc h6 sa tin dyng yeu kem) da Idm rung dpng cdc thj
truang tdi chinh, d in den cu§c khung hoang tdi chinh toi tg n h it trong ljch su ke
tu cu§c dgi suy thodi. Trong l&i khai cua Quoc h§i, Alan Greenspan, cyu Chu
tjch FED, mo td cu$c khung hoang tdi chinh dudi chuin nhu mpt "can s6ng
th in tin dyng m$t lin trong mOt th i ky". Cdc cong ty & Pho Wall vd cdc ngdn
hdng thuang mgi phdi chju dyng hdng tr3m ty dd-la thua 16. Cdc hp gia dinh vd
doanh nghiep tim th iy hp da phai trd gid cao han ve vigc hp vay - d6 chinh Id
khd khan han nhieu de c6 dugc nguon tin dyng.

294
9.6.6. Quan ly rui ro lai suat
Q u a n ly ru i r o la q u a tr in h t ie p c a n ru i ro m Q t c a c h k h o a hQC, t o a n d ie n
v a co he th o n g n h a m n h a n d an g , k ie m s o a t, p h o n g n g i r a v a g i a m th ie u
n h u n g to n t h a t c h o n g a n h a n g . M o i lo a i ru i r o s e c o c a c h q u a n ly k h a c n h a u .
D o i v d i r u i ro la i s u a t, la lo a i ru i ro x u a t h ie n k h i c o s u t h a y d o i c u a la i s u a t
th j t r u a n g h o a c c u a n h u n g y e u to c o lie n q u a n d e n la i s u a t d a n d e n t o n th a t
v e ta i s a n h o a c l a m g i a m th u n h a p c u a n g a n h a n g .
Vf du 1: Gia su NHTM A dang co khoan cho vay the chap tri gia
500trieu dong vai lai suat co dinh 10%/nam trong vong 5 nam. De co von
cho khoan vay nky, ngan hang da phat hanh chung chi tien gui c6 thdi han 1
nam vdi so tien tuang duang va lai suat co djnh la 6%.
Thu nhap rong tu lai cua ngan hang la 4% tren tong so 500 tri^u dong.
Gia djnh rang trong nam do lai suat thi trudng tang them 1%, khi chung chi
tien gui den ky dao han, ngan hang buoc phai tai cap von khoan cho vay
tren bang cach phat hanh chung chi tien gui mdi vdi lai suat cao hom (7%),
mac du ngan hang van nhan dugc tien lai 10% khoan vay cua minh. Vi vay
thu nhap rong tu lai da giam xu6ng tir 4 trieu dong xuong con 3 trieu dong
(nghia la tir 4% xuong cdn 3%).
Khi ky han cua tki san c6 dai horn tki san ng, ngan hkng phai chiu rui
ro tai cap von (tuc lk chi phf lien quan den viec huy dong von cho trang thai
sinh lai tang, dan den bien lai suat thap han. Neu ky hem cua tki san c6 ngan
han ky han cua tki san ng thi ngugc lai.
Vf du 2: Gia sir NHTM B cho mot khach hang vay vdi thdi han 1 nam
va lai suat co djnh 10%, ngan hkng huy dong von bang cach phat hknh trai
phieu 10 nam vdi lai suat co djnh 8%. Neu lai suat thj trudng giam, khi
khoan vay den han, ngan hkng se phai tki dau tu nguon von tir trki phieu vko
tki san co vdi lgi nhuan thap han. Ket qua la lai bien cua ngan hkng bj giam
Vf du 3: Gia su NHTM A co bang can doi tki san sau day:
NHTM A
(Don vi: trieu dong)
Tai san Nguon von
Tai san nhgy cam v^i lai suat: 20 Nguon von nhgy cam v6i lai s u it 50
- Cho vay c6 lai s u it thay doi - CD c6 lai s u it thay doi
- Chung khokn ngin hgn - NhOng tki khoan ky thkc tren thj tru in g
tien t$
Tai san co lai s u it c6 djnh: 80 Nguon von c6 lai s u it co djnh 50
- Tien dy trip - Tien gui c6 the phkt sec
- Tien cho vay dai hgn - T iin gui tiet kipm
- Chung khokn dki hgn - CD dki hgn
- V6n co phan

295
 Nhin bang can doi tai san cua ngan h&ng nay ta thay: tong so 20 trieu
dong tai san cua no la loai nhay cam vai lai suat, chung thay doi nhieu lan
(ft nhat moi lan 1 nam) va 80 trieu dong tai san cua no, loai cua lai suat co
dinh, chung giu nguyen khong thay doi trong thai gian dai (tren 1 nam).
Ben nguon v6n, NHTM A co 50 trieu dong loai nhay cam vai lai suat
va 50 trieu dong loai co lai suat co dinh. Gia sir lai suat tang 5%, vf du tfnh
trung binh tir 10% den 15%. Thu nhap doi vai cac tai san co nay tang them
1 trieu dong (5% x 20 trieu dong tai san nhay cam vori lai suat). Trong khi
do, tien thanh toan cho nhung nguon von nhay cam vai lai suat la 2,5 trifu
dong (5% x 50 trieu dong nguon von nhay cam vai thay doi cua lai suat).
Nhu the lgi nhuan cua NHTM A giam mat 1,5 trieu dong (1 trieu dong - 2,5
trieu dong). Mat khac, neu cac lai suat giam 5% sir suy luan tuang tir cho
chung ta biet lgi nhuan cua NHTM A tang them 1,5 trieu dong.
Neu mot NHTM co nhieu ngudn von nhay cam vai lai suat han la tai
san nhay cam cua lai suat, thi khi lai suat tang se gidm lai nhuan cua ngdn
hdng, va nguac lai khi lai suat gidm se lam tdng lai nhuan cua ngdn hdng.
Do lai suat la gia ca cua tfn dung, ma hoat dong tfn dung mang den
lgi nhuan chu yeu cho NHTM. Vi vay quan ly rui ro lai suat dac biet quan
trong doi vai moi ngan hang, tham chf co y nghTa quyet dinh den hoat dong
co hieu qua hay khong cua mot NHTM.
Vai muc tieu do luang dugc rui ro, du doan nhung bien dong cua lai
suat thj truang nham cat giam nguy ca lo trong hoat dong kinh doanh dong
thai phat hien nhung ca hQi dau tu co lai cho ngan hang, cong tac quan ly
nii ro da dugc cac NHTM lan tren the giai trien khai hieu qua tir rat lau, bao
gom tir viec nghien cuu, danh gia. phan tfch. du doan lai suat tir do lap ra
cac phuang an du phong tinh trang dot bien xau cua lai suat.
Nham tang cuang kha nang chiu dung cua tung NHTM truac tinh
huong xau trong hoat dgng kinh doanh cung nhu de dam bao tfnh an toan
cua he thong, Uy ban giam sdt hoat dong ngan hkng co tru sa tai Basel da
ban hanh cac quy dinh de chuan h6a quan ly rui ro thj truang trong d6 bao
gom ca vi$c quan ly rui ro lai suat.
a. Phan tich khodng cdch vd thdi gian ton tai
Tfnh chat nhay cam lgi nhuan cua NHTM doi vai su thay doi cua lai
suat co the dugc lugng dinh mot cdch true tiep bang cach su dung phan tfch

296
khoang cach. Khoang cach dugc tfnh bang tong so nguon von loai nhay cam
vai lai suat trir di tong so tai san nhay cam vdi lai suat. Trong vf du 3 a tren,
thi khoang cach hay con dugc goi la “khoang trong” la - 30 trieu dong (20
trieu dong - 50 trieu dong). Bang cach nhan so khoang cach vai muc thay
doi ve lai suat, chung ta co ket qua doi vdi lgi nhuan nguon hang. Cung d vf
du tren: khi lai suat tang them 5%, thi su thay doi ve lgi nhuan la 5% x (-30
trieu dong) = 1,5 trieu dong.
Sy phan tfch khoang cach tren con dugc goi la “sy phan tfch khoang
cach ca ban”. The nhung, khong phai tat ca cac tai san va nguon von loai co
lai suat co dinh deu co cung mot han ky thanh toan va do vay, sy phan tfch
tren co the dugc tfnh toan mot cach chfnh xac han thong qua 2 cach:
Cach thu nhat la “Tiep can mang man han” (maturity bucket
approach) la de do khoang cach doi vdi mot vai phan khoang man han, dugc
goi la: “nhung mang man han” (maturity buckets) de hieu qua cua nhung
thay doi ve lai suat trong nhieu nam co the tfnh dugc.
Cach thu hai dugc coi la “su phan tfch khoang cach dugc tieu chuan
hoa” giai thfch cac muc do khac nhau cua tfnh nhay cam lai suat doi vdi tai
san va nguon von nhay cam co lai suat khac nhau.
Mot phuang phap thay the de dinh lugng rui ro lai suat, dugc goi la
phan tfch khoang thdi gian ton tai, nghien cuu tfnh nhay cua cua gia tri thj
trudng cua tat ca cac tai san va nguon von cua ngan hang doi vdi nhung thay
doi ve lai suat. Phan tfch khoang thdi gian ton tai cua M acaulay1, no lugng
dinh thdi gian song trung binh cua dong tien thanh toan cua mot chung
khoan. “Khoang thdi gian ton tai la mot khdi niem rat huu fch vi n6 mang lai
mot xap xi tot tfnh nhay cam cua gia tri thi trudng chung khoan doi vdi su
thay doi ve lai suat cua no.”

1 V e mat dja so h o c, khoang thai gian ton tai cua M acaulay. D d u ac dinh nghia la

i>c^d+o'
D —----------------
it cp (i+o'
1=1
Trong do:
t = Thcri gian ti'nh den luc v iec thanh toan tien mat d u ac thuc hien
CP, thanh toSn tien mat (lai + g oc) thai diem t
i= lai suat
N = Thai gian den khi man han cua chung khoan n iy

297
 Thay doi bang tfnh phan tram ve gia tri thi truang cua chung khoan =
(thay d6i phin tram ve lai suit) x (khoang thdi gian ton tai trong cac nam)
Su phan tfch khoang thdi gian ton tai lien quan den viec so sdnh
khoang thdi gian t6n tai trung binh cua nhung tdi san ng trung binh cua ngan
hang. Quay trd lai vdi vf dy tren, gia su rang vdi bang can doi tai san tren,
khoang thdi gian ton tai trung binh cua nhung tai san cua NHTM A la 5 nam
(tuc la thdi gian s6ng trung binh cua dong thanh toan 5 nam), trong khi do,
khoang thdi gian ton tai trung binh cua nguon von ld 3 nam. Vdi sy tang
them 5% lai sudt, gid trj thi trudng cua nhung tdi san cua ngan hdng ndy ld
giam 25% (= 5% x 5 nam) vd gid tri thi trudng cua nhung nguon von ndy
giam sut 15% (= 5% x 3 nam) ket qua thyc la gid trj dong (gia trj thi trudng
cua nhung tdi san tru di cdc nguon von) da giam 10% cua tong gid tri tdi san
co ban dau. (Ket qua ndy cung co the dugc tfnh tryc tiep hom nhu 1a “(thay
d6i phan tram lai suat) x [khoang thdi gian ton tai cua cac tai san tru di thdi
gian ton tai cua cac nguon von] tuc 1a -10% = 5% x [5 - 3]. Mgt cach tuomg
ty, sy syt giam 5% ve lai suat 1dm tdng gia tri rong cua NHTM A 10% cua
tong gia tri tdi san.
Nhu vay, ca hai phan tfch khoang thdi gian ton tai vd phan tfch
khoang trong cho thay NHTM A se gap kho khan do lai suat tang, nhung se
dugc lgi khi lai suat giam. Phan tfch khoang thdi gian ton tai vd phan tfch
khoang trong 1a mgt trong nhung cong cy de bao cho ngan hdng biet muc do
doi mat cua n6 trudc rui ro lai suat.
b. Nhung chien luge qudn ly rui ro lai suat
Dieu chinh bang can doi tai san
Sau khi da thuc hien sy phan tfch khoang thdi gian ton tai vd phan tfch
khoang trong, cdc NHTM can quyet djnh nhung chien luge thay the ndo can
phai theo duoi han che bdt rui ro thay doi lai suat gay nen. Neu NHTM tin
chac rang lai suat se giam trong tuang lai thi hg se khong 1dm gi ca vi ngan
hdng ndy co nhieu nguon von nhay cam ve lai suat han so vdi nhung tdi san
loai nhay cam vdi lai suat. Tuy vay, NHTM cung nhan thay rang no bj dat
trudc rui ro lai suat vi no luon co kha nang lai suat se tang han la giam, vi
the no phai co gang thu ngdn khoang thdi gian t6n tai cua nhung tai san dS
lam tdng tfnh nhay cam ve lai suat cua chung hoac khac di, keo ddi khoang
thdi gian ton tai cua cdc nguon von. Do su dieu chinh lai nhung tdi san vd
nguon von, ngan hdng nay se bdt bi tac dong nhung chao dao cua su thay
doi lai suat.

298
 Ddi cheo lai suat
Vipc phat trien cac cong cy tai chi'nh da giup cac ngan hang quan ly
rui ro lai suat mpt cach de dang hom. Phuomg phap “doi cheo lai suat” giup
mot to chuc tai chi'nh c6 nhieu tai san loai nhay cam ve lai suat hom so vdri
nhung nguon von loai nhay cam ve lai suat c6 the trao doi ckc dong tien
thanh todn vdi mot to chuc tai chi'nh co nhieu nguon von loai nhay cam ve
lai suat hom so vai nhimg tki san loai nhay cam ve lai suat, nhd vay giam
duac rui ro lai suat cho ca hai ben. Phuomg phdp nay khong doi hoi ben nko
phai sap xep lai bang can doi tki san cua minh.
Nhu vay, doi cheo lai suat 1a phuang phap tucrng doi ft ton kem de
giam rui ro lai suat.
Sur dung cdc cdng cu vay n p tren thj truong tai chinh ky han vd thj
truong lua chgn
Cac ngan hkng cung co the su dung cac cong vu vay np tren thi trudng
tki chmh ky han vk thi trudng lira chon de giam rui ro lai suat. Cac thi
trudng tki chi'nh ky han vk thj trudng lira chon c6 lai lk chung cd chi phi'
giao dich thap hom so vdi thj trudng doi cheo lai suat. Nhung ckc hap dong
trong cac thj trudng nky thudng dupe tieu chuan hoa vk khong the sua doi
cho phu hap vdi nhu cau lira chon cua NHTM.

HOP 9.3 - KHONG HOANG NGAN HANG VA CAC TO CHU’C Tl£T Kl£M
VA CHO VAY (S&L) NHONG NAM 1980

Trudc nhOng nSm 1980, quy djnh tki chinh d Hoa Ky t6 ra tuang doi hipu
qua trong vi$c thuc day xay dyng m$t hp thong ngan hkng an tokn va dung d in .
Nguvc lgi vdi thdi ky trudc nSm 1934, khi ngan hkng d6 vd da dup'c pho b iin
v6 ngu-fri gu-i ti&n thirdrng xuySn bj thi$t h^i thi trong giai doan tCr 1934 d6n 1080,
si/ th it bgi ngan hkng Ik r lt hiem, chi khoang trung binh mudi ISm vy moi nam
cho cac ngan hkng thuang mgi v& it han nSm vy moi nSm vdi cac to chuc S &
L. Sau nam 1981, buc tranh m&u hing nky da thay d6i dang ke. T h it bgi trong
ca hai ngan h&ng thuang mgi vk S & Ls leo len muc cao han trong nhO’ng nam
trudc d6 han mudi lin .
Cau chuy^n b it dau vdi su bung no cua su doi mdi tki chinh trong nhung
nam 1960, 1970 vk d iu nhung nSm 1980. Vipc doi mdi tki chinh lam giam lpi
nhu^n truyen th6ng n h it djnh trong hogt dpng cua cac ngan hang thuang mgi.
Cac ngan hkng hipn nay phai d6i mgt vdi cgnh tranh gia tang doi vdi cac ngu6n
cua ckc quy tu cac to chuc tki chinh mdi, chlng hgn nhu ckc quy tuang ho thj
trudng tien tp, ngay ca khi hp bj m it vipc cho vay thuang mgi cho thj trudng

299
 thu’O’ng phieu va chung khoan. Vdi lgi nhuan giam trong ITnh vyc kinh doanh
truyen thong, vao giOa nhdng nam 1980 cac ngan hdng thirang mgi da bugc
phdi tim ra cdc ITnh vyc kinh doanh mdi va mgo hiem de giu lgi nhuan cua ho
tang len. Cy the, hp dau tu1ldn vdo cho vay b it dong san vd tin dung md rgng
de h6 trg tiep quan cong ty vd LBO (nhung khoan tin dyng don bay cao). Sy ton
tgi cua bao hiem tiin gui tang rui ro dgo du>c cho cdc ngan hdng vi ngudi gui
tien dirge bao hiem co it dpng ca de giu cho cdc ngdn hdng tu viec qud nhieu
rui ro. Bat ke muc rui ro md ngan hang phai chju Id bao nhieu, bao hiem tien gui
dugc bao dam rin g ngudi gui tiin se khong phai chju b it ky ton th lt nao.
Ben cgnh do, vi§c doi mdi tai chinh cung tgo ra nhung cong cy tdi chinh mdi
nhlm gop phln md rpng phgm vi chip nh^n rui ro. Cac thi trudng mdi v l cong cy
tai chinh tuong lai, trdi phieu rac, hgp dong hoan doi, vd cac cong cu khac da Idm
cho cac ngan hdng de dang hon trong viec chip nhan them rui ro, dieu nay Idm cho
v ln de rui ro dgo due trd nen nghiem trpng han. Nhung quy dinh mdi bai bo kiem
soat ngdnh cong nghiep ngan hdng trong nhung nam d iu thgp nien 1980, Dgo lugt
ve bai bo dieu tiet vd kiem sodt tien te (DIDMCA) nam 1980 vd Dgo luat nam 1982
ve to chCrc lu’u ky (Garn-St Germain) da md rong quyen hgn cho S & L vd cdc ngan
hdng tiet kiem tuang ho tham gia vao cac hogt dpng mao hiem mdi.
Nhung to chuc tilt kiem, von da bi hgn che gin nhu hodn todn de cho vay
the chip nhd, bay gid dugc ph6p co d in 40% tai sdn cua hp trong cdc khoan vay
b it dong san thuang mgi, tang tdi 30% trong cho vay tieu dung, vd len den 10%
trong vay thuang mgi vd cho thue. Cung vdi nhung lugt ndy, S & L dieu chinh cho
phep len den 10% tdi san Id trdi phieu rac ho$c trong d iu tu true tiep (co phieu pho
thong, b it dpng sdn, cdc cong ty dich vy, vd cdc cong ty con hogt dong). Ngodi ra,
DIDMCA t§ng so lugng uy nhiem cua bao hiem tien gdi lien bang tie $40,000 den
$100,000 cho moi tai khoan vd logi bo cdc hgn che ve lai su it chi tra tren khoan tien
gdi. Ngan hdng vd S & L mu6n theo duoi tang trudng nhanh chong vd dira vdo cdc
dg dn rui ro hi$n nay co the thu hut cdc nguon von can thiet bing cdch phdt hdnh
chung cht menh gid ldn han tham gia bao hiem tiin gui vdi lai suit cao han nhieu
so vdi nhung ngudi dugc cung c ip bdi d6i thu cgnh tranh cua hp. Neu khong c6
bao hiem tien gui, lai suit cao se khong the h ip dan gui tien do ky vong thyc te
rang hp c6 th& Khong nh$n <3uvc tifen lai. N hirng vdi bdo h iim tiSn gdi, chfnh phu da
dugc dam bao ring tit ca cdc khoan tien gui ndy Id an todn, vi vgy ngudi gui tien
se san sdng gui tien trong ngan hang vdi lai suat cao nhit han.
Nhu mpt ket qua cua cac d§ng lyc ndy, cdc ngan hang thuang mgi va
tien tiet kiem va cho vay da di^a vao nhung rui ro qud muc vd b it dau bj thiet hgi
dang ke. Ket qua Id th lt bgi ngan hdng da tang len muc 200 moi nam vdo cuoi
nam 1980. Cac ton th it cho FDIC dong nghTa vdi viec no c in dugc tai c ip von.
Dgo lugt cai cdch to chdc tdi chinh - FIRREA nam 1989 va Dao luat Cong ty Co
p hln Bao hiim tien gui va cai tiin lien bang - FDICIA nam 1991, cung c ip mpt
goi cuu trg cac khoan tiet kiem va cac nganh cong nghiep cho vay va ngan hang
thuang mgi va bai bo kiem sodt ngdnh cong nghiep ngan hdng. Cdc chi phi cua
goi cuu trg cho ngudi nop thue My Id 150 ty $, chiem 3% GDP.

300
 Bang 9-3. Su- sup do ngan hang tai My tir nam 1934 - 2008
NifnDcr of Bor*'
F aiu res

Ngudn: www.fdic.gov/bank/historicaUbank/index.html.

HOP 9.4 - HE THONG NGAN HANG VIET NAM

QUA DANH GlA MOl NHAT CUA MOODY'S

Moody's Investors Service cho bi4t triSn vong tin nhiem cua h$ thong ngan
hang Vi$t Nam ti4p tyc dn djnh nh& tdng tnrcrng kinh t4 kh i quan, chat luung tai san
6n djnh va thanh khoan tot.
Tuy nhien, cdc ngan hdng Vi£t Nam lgi c6 x ip hgng tin nhiem tuang <J6i
thdp so vdi cdc ngan hdng khde tr§n toan cdu, cho th iy ngu6n v6n y iu va
khong du du ph6ng cho cac tdi san c6 v in d i.
“Moi truirng hogt dpng cua cdc ngan hdng Viet Nam trong 2 ndm vua qua
la kha thu£n lyi sau giai dogn het sue kh6 khdn trong ndm 2012, do t6c d§ tdng
trudng tin dung ch6ng mdt nh&ng ndm trudc do", nhgn djnh cua ong Eugene
Tarzimanov, Pho Chu tjch ki§m Chuyen viSn tin dyng c ip cao cua Moody's.
Moody’s dua ra k it lugn tren trong bao cdo dup’c to chuc ndy cong b6
hom 30/11 mang ten “Triin vpng he thing ngan hdng Vi$t Nam: D iiu kien vT mo
tot ho tra trien vong on djnh”.
Tang trudng kinh t i mgnh me, dau tu true tiip nude ngodi (FDI) ngdy cdng
cao, thgng du tdi khoan vang lai lari, vd cdc chinh sdeh uu tien on djnh tdng trudng
cua Vigt Nam da gop phan cdi thien dieu ki#n cho cdc ngan hdng. Hien Moody’s
danh gia x ip hgng tin nhiem Viet Nam d mire “B1” vdi trien vpng “in djnh”.

301
 “Chung toi ky vpng chat lu’p’ng t ii s in se on djnh trong giai dogn dinh g ii
triln vpng tin nhi£m cua chung toi, v i cung luu y v l mire dp minh bgch n giy
cing c ii thi$n lien quan d in c ic t ii s in c6 v ln de nhd nhCrng quy djnh nghiem
n g it”, ong Tarzimanov cho biet them.
Ca quan x ip hgng tin nhipm n iy cho biet vigc c ip v ln v i thanh khoin
trong h£ thing ngin hing Vipt Nam cung se In djnh. T ing trudng tiin gui thdi
gian qua k h i k h i quan, v i dilu n iy da g6p phln lim giim su phy thuQc cua
ckc ngin hing v io cac nguln c ip v ln nhgy cim vdi thj trudng, ching hgn nhu
cho vay lien ngin hing. Tgi thdi dilm cuoi n im 2014, ckc quy thj trudng da
cung c ip lup’ng v ln tuang duang 17% t ii san, thap han so muc 26% trong
nim 2012.
Tuy nhien, Moody's lgi duy tri quan dilm tieu cue ve nguon v ln vk lp»i
nhu$n cua ckc ngin hing vi hai y lu t l n iy se tiip tyc chju ip lye tu muc du
ph6ng thua l l cho vay cao. Theo ca quan x ip hgng tin nhi^m, c in nhilu thdi
gian d l c6 du du phdng ho$c x6a b6 ckc t ii s in c6 v ln d l.
Moody's cOng luu y ring tin g trudng tin dyng n giy cing nhanh se tgo ra
ip lye cung ung du nguln vln . Trong khi d6, phuang in gia tin g nguln v ln
dpm lgi r lt hilm do lpi nhu$n rdng th lp v i k h i ning huy dpng v ln ben ngoii bj
gidi hgn.Moody's ky vpng Chinh phu s in sing h i tr? c ic ngan hing qulc
doanh v i ngan hing tu nhan trong trudng hyp c in th ilt dudi dgng giam np1v i
h i trp’ thanh khoin.
Trien vpng tin nhi^m “In djnh” m i Moody’s dinh cho h§ thong ngan hing
Vi$t Nam phu hprp vdi triln vpng tin nhi$m “In djnh" dinh cho c ic muc x ip
hgng tiin gui v i p h it hinh cua 6/10 ngan hing dup»c t l chuc n iy dinh g ii.
Trong khi d6, 3 ngan hing c6n lgi c6 triln vpng “tich cue" v i 1 ngan hing dang
trong q u i trinh xem x6t.
X ip hgng tin dyng ca sd (BCA) cua hp thong ngan hing Vi$t Nam hi$n d
muc “c a a l”, thap han 2 b$c so vdi x ip hgng tiin gui d ii hgn binh quan d muc
B2, ding nghTa vdi vi$c x ip hgng binh quin c6 th i dup’c nang 2 bgc dua tren
su can n hlc v l muc d$ h i trp’ trong h$ thing.
Hdm 12/06 vira qua, Moody's th6ng b io ip dyng x ip hgng dinh g ii rui ro
d ii tic (CRA) d ii hgn d ii vdi 9 ngan hing cua Vi$t Nam ding thdi giCr nguyen
x ip hgng tin nhi$m cua 9 n h i bing n iy. Theo d6, 2 ngin hing Vietinbank
(CTG) v i BIDV (BID) dup’c Moody's x ip hgng CRA d ii hgn d muc B1(cr). 7
ngin hing c6n lgi l i ACB, MBB, SHB, STB, VPBank, Techcombank v i VIB
nh$n dup’c x ip hgng CRA d ii hgn d mu>c B2(cr). D ing thdi, Moody’s cung ip
dyng x ip hgng CRA ngin hgn cho t it c i 9 ngin hing cua Vi$t Nam d muc Not-
Prime(cr). Moody’s dua ra th6ng b io n iy sau khi cong b l b io c io v l phuang
phip x ip hgng tin nhi$m ngin hing mdi v io ngiy 16/03/2015.

302
 TU" KHOA

Ngan hang thuomg mai Hoat dQng ngan hang

Cho vay Du tru
Nguon von Tai san
Thanh khoan Chung khodn
Dich vu ngan hang Quan ly hoat dong ngan hang

CAU HOI ON TAP

1. Hay trinh bay tom luoc qud trinh hinh thdnh vd phdt trien cua he
thong NHTM. Lien he voi Viet Nam.
2. Hay phan tich cdc chuc ndng cua NHTM.
3. Noi dung kinh te cdc khodn muc tren bdng cdn doi tdi sdn (tom
tat) cua ngdn hdng thuomg mai.
4. M oi quan he giua ngudn von vd sir dung von cua ngdn hdng
thuong mai.
5. Tai sao ndi von chu sd hiru la chiec dem de giup NHTM tranh roi
vdo trang thai pha sdn ?
6. Cdc hoat dong co bdn cua ngdn hang thuong mai.
7. Mdi quan he giua cdc hoat dong cua ngdn hdng thuomg mai?
8. Vai trd tien du trie vd qudn ly lien dir tru trong hoat dong ngdn
hdng thuong mai.
9. Cdc nguyen tdc co bdn trong qudn ly ngudn von vd tdi sdn cua
ngdn hdng thuong mai?
10. Cdc nguyen tdc co bdn trong qudn ly ngdn hdng thuomg mai?
11. Tai sao mot ngdn hdng cd the sdn sang di vay cdc ngdn hdng khac
voi muc lai suat cao hom di vay NHTW?
12. Gid sir ban cd mot khodn tien nhan roi vd quyet dinh uy thdc dau
tu cho ngdn hdng. Ban hay dua ra ly do de ra quyet dinh tren.

303
 13. Nhimg gi xay ra doi vai du tru ngdn hdng neu mot khdch hdng den
rut 100 trieu ddng tien mat vd mot khdch hdng khac lai giri vdo 200
trieu dong tien mat. Hay sir dung tdi khodn chu T de gidi thi'ch.
14. Ngdn hdng A cd bdng cdn doi tdi sdn nhu sau:

NHTM A
(Dan vi: trieu dong)
Tai san Nguon von
Tien dy tru> 75 Tien gi>i 500
Tien cho vay 525 Von chu scr h&u 100

Neu cd ddng tien rut ra la 50 trieu vai ty le du trir bdt buoc la

10%. Theo ban ngdn hdng A se phdi lam gi de ngdn hdng khong
rai vdo trang thdi vi pham quy che du trir bdt buoc.
15. Rui ro lai suat vd cdc bien phdp phdng ngua rui ro lai suat cua
cdc ngdn hdng thuang mai?

304
 Chuomg 10
QUA TRINH CUNG iTNG TIEN TE

Mo ta ndi dung chfnh

Chuang nay se nghien cuu chi tiet ve qua trinh cung ung tien te, tuc la
ca che xac dinh muc cung ung tien te.
Do cac mon tien gui tai ngan hang la thanh phan ldn nhat cua luang
tien cung ung. Do vay, viec nghien cuu cac m6n tien gui nay dugc tao ra
nhu the nao la budc dau cho viec tim hieu qua trinh cung ung tien cua h?
thong ngan hang.
Muc dich nghien cuu
Tai chuang nay chung ta can tra ldi cac cau hoi: Lugng tien cung ung la
gi va chung dugc tao ra nhu the nao? Nhung tac nhan nao tham gia qua trinh
tao ra lugng tien cung ung va cac tac nhan do co vai tro nhu the nao trong qua
trinh tao ra lugng tien cung irng? Dieu gi lam cho lugng tien cung ung thay
doi? Viec kiem soat lugng tien cung ung dugc thuc hien nhu the ndo?

10.1. LU'Q'NG TIEN CUNG tTNG VA CAC TAC NHAN THAM GIA
VAO QUA TRINH CUNG iTNG TIEN TE
10.1.1. Lugng tien cung irng
Lugng tien cung ung (MS) la tong gia tri cdc phuang tien thanh toan
trong nen kinh te tai mot thdi diem nhat dinh. No bao gom tien mat dang luu
hanh (tien luu hanh), tien giri khong ky han tai cac ngan hang thuang mai
(tien giri co the phat sec), cac loai tien gui khac va cac giay td co gia trong
thanh toan tuy theo cach do lugng tien cung ung.
De dan ra mot mo hinh cua qua trinh cung ung tien te, ngudi ta can
phan biet cac khoi tien trong luu thong, hay phan biet cac cdch do ludng tien
cung ung. Su phan biet nay cung chi tuong doi, no con tuy thuoc vao moi
nude, nhung thong thudng phan thanh cac khoi tien te dudi day.
• M l : Khoi tien te nay bao gom tien mat dang luu hanh ngoai he thong
ngan hang (tien luu hanh) va tien gui khong ky han (tien giri co the phat sec)
tai cac ngan hang.

305
 • M2: Khoi tien nay bao gom Ml CQng vdi cac khoan tien gui tiet
kiem khong ky han tai cac ngan hang thuang mai.
• M3: Khoi tien te nay bao gom M2 c<?ng vdi cac khoan tien gui co ky
han tai cdc ngan hang va cdc djnh che tki chmh khac.
• Khoi tien L: Khoi tien te nay bao gom M3 cong vdi cdc giay td co
gia trong thanh toan.
Lugng tiSn cung ung ve ly thuyet duorc do ludng theo cac khoi tien te
khde nhau. Nhung trong thuc te su dung khoi tien te nao trong dieu hanh
chinh sdeh tien te cua ngan hdng trung uomg vd trong hoach djnh cdc chmh
sdeh kinh te vi mo cua cdc ca quan quan ly nha nude con tuy thuoc vao
nhieu dieu kien cy the. Trong chuang nay, chung ta nghien cuu qud trinh
cung ung tien te theo kh6i tien te M l, bdi no dan gian han dong thdi dua lai
cho chung ta hieu mpt cach ca ban ve qud trinh cung ung tien te. Han nua,
tat ca cdc phan tich vd cdc ket qua khi su dung khoi tien te M 1 cung thi'ch
ung vdi khoi tien t$ khac.
10.1.2. Cac tac nhan tham gia vao qua trinh cung irng tien te
Co 4 tdc nhan tham gia vdo qud trinh cung ung tien te:
a. Ngdn hang trung ucmg
Day la ca quan quan ly nhd nude ve tien te, co chuc ndng phdt hdnh
vd quan ly luu thong tien te quoc gia. Dong tien do ngan hdng trung uang
phdt hanh, neu dang nam lai trong he thong ngan hang thi goi la tien du tru,
neu no ra khoi he thong ngan hdng gpi la tien luu hdnh.
b. Cdc ngdn hdng (cdc to chuc nhan tien gui)
Day la cdc trung gian tdi chi'nh, no nhan tien gui tu cac ca nhan va to
chirc, d6ng thdi su dyng s6 ti£n gui d(5 d6 thyc hi6n cho vay. Cdc t6 chirc
ndy nhu ngan hdng thuang mai, cdc cong ty tiet kiem va cho vay, cdc ngan
hang tiet ki?m tuang trgr, cdc lien hiep tin dung.
c. Nhimg ngucri giri tien
Nhung ngudi gui tien 1a cdc cd nhan, cdc to chuc gui tien vao cdc
ngan hdng. Tien gui dugc ngan hdng su dung cho vay da gop phan tao ra
tien gui khong ky han (tien gui phdt sec) tai cdc ngan hang.
d. Nhung nguai vay tien
Day la cdc cd nhan, cdc to chuc vay tien tu cdc ngan hdng hoac tir cdc to
chuc phdt hdnh trdi khodn ma cdc trdi khodn nay dugc cdc ngan hang mua lai.

306
 Trong bon tac nhan tham gia tao ra lugng tien cung ung, thi ngan hang
trung ucmg dong vai tr6 quan trong nhat. Boi ngan hang trung uang tao ra
tien luu hanh, tien du tru va dua ra ckc chfnh sach tac dong den cic ngan
hang thuang mai, ngudi gui tien, ngudi vay tien trong qua trinh tao ra tien
gui nhu: chfnh sach lai suat, chfnh sach cho vay, ty le du tru bat buoc...

10.2. NGAN HANG TRUNG UONG VA QUA TRINH CUNG CAP

TIEN D y ”TRU* CHO CAC NGAN HANG THUONG MAI
10.2.1. Bang can doi tai san (tom tit) cua ngan hang trung irong
Ngan hang trung uang thuc hien mot so chuc nang ca ban nhu sau:
• Chi dao chfnh sach tien te bang cach tac dong vko thai do cu xu cua
cac ngan hang, ngudi gui tien, ngudi vay tien nhd do tac dQng den lugng
tien cung ung.
• Thanh tokn tuc chuyen von giua cac ngan hkng.
• Thyc hien chuc nang quan ly thong qua viec dua ra cac quy djnh
bugc cac to chuc tki chfnh - tien te phai tuan theo.
• Hoat dpng cua ngan hkng trung uang vk su chi dao chfnh sach tien te
lien quan den cac hoat dong tac dong den bang can doi tki san cua ngan hkng
trung uang (tai san co vk tai san ng). Lien quan true tiep tdi quk trinh cung ung
tien te trong chuang nky, chung ta chi nghien cuu ve bang can doi tki san dan
gian hoa cua ngan hkng trung uang, no chi co 4 khoan muc nhu sau.
Bang 10-1. Can doi tai san don gian cua ngan hang trung nong
Tai san co Tai san ng

• Chung khoan • Tien luu hknh

• Ti&n cho vay • 1 Ifen dg tru

a. Ren tai san ncx

Co hai khoan muc ben tki san ng trong bang can doi tki san dan gian
hoa cua ngan hkng trung ucmg la tien luu hanh vk tien du tru. Hai khoan
muc nky dugc goi 1a cac khoan ng ve tien t? cua ngan hkng trung uang.
Chung 1a mot phan quan trong cua lugng tien cung ung. Bdi vi, viec thay
doi mot trong hai hoac ca hai khoan muc d6 se lam thay doi lugng tien cung
ung (neu cac thu khac khong doi). Tong khoan ng ve tien te cua ngan hkng
trung uomg (tien luu hknh va tien du tru) vk cac khoan ng tien te cua kho

307
bac nha nude (tien mat do kho bac nha nude phat hanh, chu yeu la tien kim
loai co gia trj nho) dugrc ggi la co so tien te. O mgt so nude, giay bac ngan
hang va tien due bang kim loai (thudng bang bac, dong, hop kim) deu do
ngan hang trung ucmg phat hanh. Nhung cung co mot so nude nude thi tien
due bang kim loai do kho bac nha nude phdt hanh. Tuy nhien, so vdi tong
ngr ve tien te cua ngan hang trung ucmg, thi tong ngr ve tien te cua kho bac
nha nude chiem mgt ty le khong dang ke (thudng khong qua 5% so vdi tien
mat trong nen kinh te). Bdi vay, khi nghien cuu ve qud trinh tao ra lugng
tien cung ung, cung nhu trong hoach dinh va dieu hanh chinh sach tien te,
ngan hang trung uang thudng coi ca so tien te chi la tong no ve tien te cua
ngan hang trung uang ma bo qua tong ng ve tien te cua kho bac nha nude.
• Tien luu hanh
Tien luu hanh ld cac dong tien mat do ngan hang trung uang phat
hanh vd dang dugc luu thong ngoai ngan hdng (tien mat trong tay dan
chung, trong cac quy hoat dong cua cac to chuc khong phai ngan hang).
Giay bac do ngan hdng trung uang phat hanh ld giay no do ngan hdng
trung uang phat hanh vd no cung la khoan ng cua ngan hdng trung ucmg doi vdi
ngudi sd hiru no. Khde vdi nhung loai giay nhan ng khde, giay bac cua ngan
hdng trung ucmg hua tra ngudi mang no bang cac td giay bac cua ngan hdng
trung uang. Tuc 1a ngan hdng trung uomg thanh todn cac giay nhan ng cua
minh bang cdc giay nhan ng khac. Vf du, ngudi mang mot td giay bac c6 menh
gid 100 USD tdi ngan hdng trung uomg yeu cau thanh todn, ngudi do se nhan
dugc hai td giay bac co menh gia 50 USD, hay nhan dugc nam td giay bac co
menh gia 20 USD, hoac nhan dugc 10 td bac menh gia 10 USD chang han.
Mgi ngudi deu san sang don nhan nhung td giay ng cua ngan hdng
trung uang. Bdi vi, nhung td giay ng cua ngan hdng trung uomg phat hanh 1a
mot phuang tien dugc luat phap thua nhan de trao doi, tuc 1a chung dugc
chap nhan 1a phuang tien thanh todn trong trao doi hang hoa, djch vu vd tdt
todn cdc khoan ng vd nhu vay, tdc dung cua no nhu tien.
• Tien du tru
Tien du tru la cac dong tien mat do ngan hang trung uang phdt hdnh
nhung dang dugc luu giu trong he thong ngan hang. Cdc khoan tien du tru
1a tdi san cua ngan hdng thuang mai, nhung lai 1a khoan ng cua ngan hdng
trung uang. Cac ngan hdng thuang mai co the yeu cau thanh todn chung bat
cu luc ndo vd ngan hdng trung uomg buoc phai thuc hien cac trach nhiem ng

308
cua minh bang cach thanh toan cac giay bac cua ngan hang trung uang. Tien dir
tru dugc tang them tai cac ngan hang thuang mai la ca sa de cac ngan hang
thuang mai tao ra tien gui sec (se nghien cuu a phan qua trinh tao tien gui cua
ngan hang thuang mai) - mot bo phan quan trong trpng cua M l.
Co hai loai tien du tru trong he thong ngan hang:
Mot la, tien du tru bat buoc. Day la loai tien du tru ma ngan hang trung
uang yeu cau cac ngan hang thuang mai phai luu giu lai. Tien du tru bat buoc
dugc thuc hien theo luat va dugc xac djnh bang mot ty le nhat djnh tren tong so
tien gui cua khach hang tai ngan hang thuang mai (chi cac loai tien gui ma
ngan hang trung uang yeu cau phai du tru bat buoc - thudng la cac khoan tien
gui khong ky han). Vf du, ngan hang trung uang doi hoi rang, moi dong tien
dugc gui tai ngan hang thuang mai (loai phai du tru bat buoc) phai co mpt
khoan tien (la 10 xu chang han) phai luu giu lai. Phan ty le nay (10%) dugc goi
la ty le du tru bat buoc. Tien du tru bat buoc la mot cong cu giup cho ngan
hang trung uang dieu tiet lugng tien cung ung va la mot bien phap de dam bao
an toan hoat dong cua he thong ngan hang. Tien du tru bat buoc dugc gui tai
ngan hang trung uang va thudng khong co lai suat.
Hai la, tien du tru vugt muc. Day la loai tien du tru vugt tren muc quy
djnh cua ngan hang trung uang yeu cau ve du tru bat buoc. Loai tien du tru nay
nham bao dam kha nang thanh khoan cua cac ngan hang thuang mai, bao dam
chi tra thudng xuyen cho cac khach hang cua ngan hang thuang mai. Tien dir
tru vugt muc cua cac ngan hang thuong mai thudng do cac ngan hang thuang
mai tu quyet dinh, ma khong co tfnh bat buoc cua ngan hang trung uang. Cac
ngan hang thuang mai luon phai duy tri tien du tru vugt muc d muc do hgp ly.
Su hgp ly cua du tru vugt muc de tranh hai hien tugng tieu cuc co the xay ra
doi vdi ngan hang thurmg mai: neu duy tri tien du tru vuat muc ft thi c6 the gap
rui ro ve kha nang thanh khoan, hoac neu duy tri tien du tru qua ldn thi co the
lam giam lgi nhuan ngan hang do giam cac khoan cho vay va dau tu.
Tien du tru vugt muc cua cac ngan hang thuang mai bao gom:
• Tien mat dugc luu giu tai cac ngan hang thuang mai de giao dich
hang ngay vdi khach hang (thudng dugc goi la tien ket, bdi vi no thudng
dugc de trong ket sat cua cac ngan hang thuang mai).
• Tien gui thanh toan cua ngan hang thuang mai tai ngan hang trung
uang nham lam phuang tien thanh toan vdi cac khach hang qua ngan hang
trung uang.

309
 b. Ben tdi san co
Co hai khoan muc ben tai san co trong bang can doi tai san dcrn gian
hoa cua ngan hang trung uang: chung khoan va tien cho vay.
• Chung khoan: khoan muc nay gom toan bQ chung khoan ma ngan hang
trung uang co dugc, thudng la cac chung khoan do kho bac nha nude phat
hanh: trai phieu kho bac nh i nude, tfn phieu kho bac nha nude. Trong d6, chu
yeu la tfn phieu kho bac nha nude - loai chung khoan ngan han c6 do rui ro
thap nhat v i tfnh thanh khoan cao nhat tren thi trudng tii chfnh. Ngan hing
trung uang mua ban chung khoan tren thi trudng tu do se lim thay doi cac
khoan muc ben tii san ng, qua do tac dong den lugng tien cung ung.
• Tien cho vay: khoan muc tien cho vay la toin bo so tien m i ngan
hing trung uang cho vay doi vdi cac ngan hing thuang mai. Mot su tang
khoan myc tien cho vay lim tang tien dy tru cua cac ngan hing - day li ca
sd de cac ngan hing thuang mai tao ra tien gui co the phat sec.
Hai khoan muc ben tai san co cua ngan hang trung uang hing nam tao
cho Ngan hing trung uang cac khoan thu nhap ldn tu lai suat cho vay vi tir
mua b in chung khoin. Trong khi do, cac khoan muc ben tii san ng khong phit
sinh chi phf nio cho ngan hing trung uang. Tuy nhien, ngan hing trung uang
chi chi tieu mot so trong do cho cac hoat dQng theo luat djnh. Hau het thu nhap
cua ngan hing trung uang deu dugc trao lai cho ngan sach nhi nude.
10.2.2. Qua trinh ngan hang trung (rong cung cap tien du trir cho cac
ngan hang thuong mai
Khi ngan hing trung uang cung cap them mQt dong tien du tru cho
ngan hing thuang mai, thi tien gui co the phat sec tai cac ngan hing thuang
mai tang gap nhieu lan so vdi tien du tru tang them. Qua trinh nay dugc gQi
li qui trinh tao ra bQi so tien gui. Bdi vay, chung ta hay bat dau tu ngan
hing trung uang v i xem ngan hing trung uang cung cap them tien dy tru
cho cac ngan h ing thuang mai nhu the nio.
Ve ca ban, co hai cach de ngan hing trung uang cung cap them tien
du tru cho cac ngan h ing thuang mai. Do li, ngan hing trung uang cho vay
doi vdi ngan h ing thuang mai v i ngan hing trung uang mua chung khoan
tu cic ngan h in g thuang mai.
a. Ngdn hang trung uong cho cdc ngdn hdng thuang mai vay tien
Gia su Fed (Ngan hing trung uang My) cho First National Bank vay
100 USD. Khi Fed thuc hien m6n cho vay niy, n6 lap tuc ghi c6 so tien ay

310
vao tai khoan cua First National Bank tai Fed. Khi do, tien du tru cua First
National Bank tang 100 USD, dong thai khoan muc tien cho vay tren bang
can doi tai san cua Fed tang 100 USD.
Luc nay, bang can doi tai san cua First National Bank thay doi
nhu sau:
First National Bank

Tai san co (Tai san) Tai san no- (nguon)

Tien dy tru + 100 USD Tien vay td Fed + 100 U SD

Cung co cac khoan tien do xuat hien tren bang can doi tai san cua Fed,
nhung a cac cot ngugc lai. Bdi vi, tien du tru doi vdi Fed la khoan ng, con
tien cho vay la mot tai san co (mang lai thu nhap cho Fed). Bang can doi tai
san Fed thay doi nhu sau:

Fed

Tai san co Tai san no1

Tien cho vay +100 USD TiendutrO' +100 USD

Qua vi du tren, chung ta co the thay rang, ngan hang trung uang co the
cung cap them tien du tru cho cac ngan hang thuang mai bang cdch cho cac
ngan hang thuang mai vay tien.
b. Ngdn hdng trung uang mua chung khodn tu cdc ngdn hdn
thuang mai
Viec mua, ban chung khoan cua ngan hang trung uang tren thj trudng
Ur do duac goi la nghiep vu thj trudng tu do.
Gia su Fed mua 100 USD chung khoan tir First National Bank, va
thanh toan cho ngan hang nay mot tam sec dugc phat ra tu Fed. Khi ay, First
National Bank gui tam sec nay vao Fed va no dugc ghi co vao tai khoan tien
du tru cua First National Bank tai Fed.
Ket qua thuc hien nghiep vu thi trudng ty do nay doi vdi bang can doi
tai san cua First National Bank la lam giam khoan muc chung khodn (ben tdi
san co) 100 USD, nhung lai lam tang 100 USD khoan muc tien du tru (ben
tai san co). Luc ndy, bang can doi tai san cua First National Bank thay doi
nhu sau:

311
 First National Bank
Tai san co Tai san n<y

• Chung khoan -100 USD

• Tien dy trir +100 USD

Fed nhan thay rang, tai san ng cua minh da tang them 100 USD, bai vi
tien dy tru da tang them 100 USD. Nhung luc nay, Fed cung thay rang, tai
san co cua no tang them 100 USD khoan muc chung khoan.
Luc nay, bang can doi tai san cua Fed thay doi nhu sau:
Fed
Tai san co Tai san ng

Chung khoan + 100 USD Ti§n dy tru + 100 USD

Nhu vay, ngan hang trung uang co the kiem soat dugc muc tien du tru
cua cic ngan hang thuang mai bang cach mua, ban chirng khoan vai ngan
hang thuang mai qua nghiep vu thj truang tu do.
Den day, chung ta da thay rang, cac ngan hang thuang mai co them
tien du tru hoac la vay tien tu ngan hang trung uang, hoac la ban chung
khoan cho ngan hang trung uomg tren thj trudng tu do. Tien du tru tang
them la budc khdi dau de ngan hang thuang mai tao ra tien gui co the phat
sec mdi va lam thay doi lugng tien cung ung.

10.3. QUA TRINH TAO TIEN GUI CUA NGAN HANG THUONG MAI
10.3.1. Qua trinh tao tien gui ciia mot ngan hang thuang mai doc lap
Tiep theo vi' du tren day ve viec Fed mua chung khoan cua First
National Bank va lam cho First National Bank co them khoan tien dy tru
100 USD. De phan ti'ch xem First National Bank se lam gi vdi khoan tien du
tru tang them do. Chung ta gia su rang, First National Bank khong muon
nam giu tien du tru vugt muc vi khong thu dugc tien lai. Chung ta bat dau
phan tich vdi tai khoan chu T cua First National Bank sau day:
First National Bank
Tai san co Tai san n?

Chung khoan -100 USD

Tien dy tru +100 USD

312
 Gia su rang. First National Bank khong co them tien gui co the phat
sec moi, va nhu vay tien du tru bat buoc van giu nhu cu va ngan hang nay
thay rang khoan tien du tru tang them 100 USD cua no nghia la tien du tru
vugt muc cua no da tang them 100 USD. Chung ta hay gia sir rang, First
National Bank quyet dinh mot mon cho vay vdi so tien bang so tien du tru
vugt muc 100 USD tang them noi tren. Khi ngan hang nay thuc hien mon
cho vay do, no mo mot tai khoan sec cho ngudi vay va chuyen so tien do
vao tai khoan nay. Theo cach nay, First National Bank thay doi bang can doi
tai san qua viec tang tai san ng them 100 USD tien giri phat sec va dong thdi
tang them tai san co 100 USD tien cho vay. Bang can doi tai san cua First
National Bank luc nay nhu sau:
First National Bank

Tai san co Tai san no-

Chung khoan -100 USD Tien giri phat sec +100 USD
T ie n d y tru ’ +100 USD
Tien cho vay +100 USD

First National Bank da tao ra tien giri phat sec moi 100 USD bang
hanh dong cho vay cua no. Do tien gui co the phat sec la mot bo phan cua
lirgng tien cung irng (M l), hanh dpng cho vay cua First National Bank da
tao ra lugng tien cung irng.
Vdi tinh trang hien hanh, bang can doi tai san cua First National
Bank van co tien du tru vugt muc (90 USD neu ty le du tru bat buoc la
10%). Tuy nhien, khoan tien du tru- nay se khong d lai ngan hang do lau
d&i. B d i vl, ngudi vay mdn tifin trfin khOng ph&i d 6 gtri nd vio tii kho&n
tien giri cua minh d First National Bank. So tien do, nguai vay se nhanh
chong sir dung de mua hang hoa, djch vu tir cac ca nhan hay cac cong ty
khac. Khi nguai vay noi tren thuc hiec vi$c mua hang hoa, djch vy bang
cach phat ra cac to sec, cac to sec nay se dugc ngucri ban hang gui vao
cac ngan hang thuong mai khac va 100 USD tien du tru noi tren se rai
khoi First National Bank.
Bdi vay, mot ngan hang thuang mai khong the dem cho vay mot cach
an toan mot so tien ldn han tien du tru vugt muc ma nd cd trudc khi thuc
hien mon cho vay nay.

313
 Bang can doi tai san cua First National Bank cuoi cung nhu sau:
First National Bank
Tai san co Tai san no»

Chung khoan - 100 USD

Tien cho vay + 100 USD

Viec tang them 100 USD tien du tru noi tren da dugc chuyen thanh
mon cho vay m ai 100 USD tai First National Bank cong vdi mot mon tien
gui mai 100 USD, viec nay tao ra con duang cho chung tdi cac ngan hang
thuang mai khac. Tat ca sec dugc phat ra tir First National Bank deu dugc
gui vao cac ngan hang thuang mai khac, chu khong dugc rut ra bang tien
mat. Bdi vi chung ta dang gia su rang, cong chung khong muon nam giu
them bat cu dong tien nao. Tiep theo, chung ta hay xem dieu gi se xay ra
cho cac mon tien gui nay d cac ngan hang thuang mai khac.
10.3.2. Qua trinh tao tien gui cua he thong ngan hang thuoug ma
De dan gian hoa qua trinh phan tfch, chung ta gia sir rang, 100 USD
tien gui dugc tao ra bdi mon cho vay cua First National Bank dugc gui tai
ngan hang thuang mai A, va rang ngan hang nay cung nhu cac ngan hang
thuang mai khac khong nam giu tien du tru vugt mire. Tai khoan chu T cua
Ngan hang thuang mai A luc nay nhu sau:
NHTM A
Tai san co Tai san n^
T iS n d ytru +100 USD Tien gui c6 the phat s6c + 100 USD

N6u ly 1$ du lift bSt buOc dOi vdi cic ngan liing thuang mai m i Ngan
hang trung uang yeu cau luc nay la 10%, thi ngan hang thuang mai A phai co
tien du tru bat buoc tang them lii: 100 USD x 10% = 10 USD va co 90 USD
tien du tru vugt muc. Ngan hang thuang mai A cung nhu cac ngan hang
thuang mai khac khong muon co tien du tru vugt muc, no dem cho vay toan bo
so tien du tru vugt muc do. Tien cho vay va tien giri c6 the phdt sec cua no luc
nay se tang them 90 USD. Nhung khi nguoi vay mon tien nay sir dung 90 USD
tien gui co the phat sec ay, thi tien gui co the phat sec va tien du tru d ngan
hang thuang mai A se giam xuong mQt lugng bang so tien nay. Ket qua cuoi
cimg, tai khoan chu T cua ngan hang thuang mai A nhu sau:

314
 NHTM A
Tai san co Tai san no-

Tiendu’ trO +10 USD Tien gi>i co the phat sec + 100 USD
Tien cho vay + 90 USD

Neu mon tien tieu cua nguai vay a ngan hang thuang mai A duac gui
vao mot ngan hang thuang mai khac (ngan hang thuang mai B chang han),
thi tai khoan chu T cua ngan hang thuang mai B luc nay se nhu sau:
NHTM B
Tai san co Tai san no-

Tien dir trCr + 90 USD Tien gi>i c6 the phat s6c + 90 USD

Cac mon tien guri co the phat sec trong he thong ngan hang thuang
mai da tang them 90 USD khac, vai tong so tang la 190 USD (100 USD d
ngan hang thuang mai A va 90 USD a ngan hang thuang mai B. Sir phan
biet giua ngan hang thuang mai A vdi ngan hang thuang mai B luc nay
khong can thiet. Bdi vi, no khong anh hudng den ket qua ve su md rong
chung cac mon tien gui. Neu ngudi vay tien tir ngan hang thuang mai A
phat sec cua minh cho mot ai do ma ngudi ay lai gui chung trd lai ngan
hang thuang mai A, mot su thay doi tien giri sec y nhu the se xay ra.
Tai khoan chu T cua ngan hang thuang mai B se hoan toan thi'ch hgp
vdi ngan hang thuang mai A, va cac mon tien gui co the phat sec cua no
(ngan hang thuang mai A) se tang tong cong 190 USD.
Tai ngan hang thuang mai B luc nay, no phai giu them 9 USD (10% x
90 USD) tien du tru bat buoc va 81 USD tien du tru vugt muc (90% cua 90
USD) de cho vay. Ngan hang thuang mai B thuc hien mon cho vay 81 USD
olio m ot nguui vay lien.
Tai khoan chu T cua ngan hang thuang mai B sau khi cho vay nhu sau:
NHTM B
Tai san co Tai san n<y

T iin dy trO’ + 9 USD T iin giri c6 the phat sec + 90 USD

Tien cho vay + 81 USD

So tien 81 USD ngudi vay tir ngan hang thuang mai B su dung se dugc
giri vao mgt ngan hang thuang mai khac (ngan hang thuang mai C chang han)
va tien gui co the phat sec tai ngan hang thuang mai C tang them 81 USD.

315
 Tai khoan chu T cua ngan hang thuang mai C nhu sau:
NHTM C
Tai san co Tai san no>

Tien dy tru +81 USD Tien gui c6 the phdt sec + 81 USD

Ket qua, tir 100 USD tien du tru tang them luc dau tien trong he thong
ngan hang, so tien gui co the phat sec tang them trong he thong ngan hang
den luc ndy la 271 USD (100 USD d ngan hdng thuang mai A, 90 USD a
ngan hang thuang mai B va 81 USD d ngan hang thuang mai C).
Qua trinh tao tien gui co the phat sec tiep tuc dien ra tai cac ngan hang
thuang mai khac. Neu tat ca cac ngan hang dem cho vay tat ca cac khoan
tien du tru vugt muc cua no, su tang them cac mon tien gui co the phat sec
se tiep tuc dien ra d cac ngan hang thuang mai khac (ngan hang thuang mai
D, E, F...) nhu bang dudi day:
Bdng long hap su lao ra cdc mon tien gui cua he thong ngdn hdng
(gid sir ly le du trir bdt buoc 10%, ngdn hdng thuang mai khong ndm them
tien du trir vuat mire, ngdn hdng cd them 100 USD tien d u tru)
Thay doi cac Thay doi cac Thay doi cac
Cac ngan hang
mon tien gui mon cho vay khoan tien dip tru*
A + 100 USD + 90 USD + 10 USD
B + 90 USD + 81 USD + 9 USD
C + 81 USD + 72,9 USD + 8,1 USD
D 72,9 USD + 65,61 USD + 7,29 USD
E + 65,61 USD + 59,05 USD + 6,56 USD
F 59,05 USD + 53,14 USD + 5,91 USD

Tdng cpng cho tat + 1000,00 USD + 900,00 USD + 100,00 USD
ca cac ngan hang

Do do, muc tang so tien gui tong cong tu 100 USD tien du tru ban dau
se la 1000 USD, muc tang gap 10 lan, bang so nghjch dao cua ty le du tru
bat buoc 10%.
Neu mgt ngan hang (hoac cac ngan hang) chon cach dau tu cac khoan
tien du tru vugt muc cua no vao cac chung khoan, ket qua cuoi cung cung
giong nhu su dung tien du tru vugt muc de cho vay nhu vf du tren. Neu nhu
ngan hdng thuang mai A trudc do da nhan dugc cac khoan tien du tru vugt

316
muc cua n6 va da mua cac chung khodn thay vi thuc hien m6n cho vay, tai
khoan chu T cua ngan hang nay nhu sau:

NHTM A

Tai san co Tai san na

T iin dy tru +10 USD T iin giri co the phat sec + 100 USD
Chirng khoan + 90 USD

Khi ngan hang thucmg mai A mua 90 USD chung khoan, ngan hang
nay phat ra mot td sec 90 USD cho ngudi ban cac chung khoan do. Ngudi
nay, den lugt minh, gui td sec nay vao mot ngan hang (ngan hang thuang
mai B chang han). Luc nay, cac mon tien gui co the phat sec cua ngan hang
thuang mai B tang them 90 USD va qua trinh md rong tien gui co the phat
sec nay tiep tuc dien ra d cac ngan hang khac.
Bdi vay, du mot ngan hang chon cach dung cac khoan tien du tru vugt
muc cua minh de thuc hien cac mon cho vay hay de mua cdc chung khodn,
thi tac dong doi vdi viec m d rong tien gui c6 the phat sec la nhu nhau.

10.4. QUA TRINH THU HEP BQI SO TIEN GUI

Nhu phan tren, chung ta thay rang, khi bat cu mot ngan hang thuang
mai nao c6 them tien du tru, du bang cach ndo (ban chung khoan cho
NHTW, vay tien tu NHTW, nhan them tien gui...), thi qua trinh tao tien gui
co the phat sec cua he thong ngan hang thuang mai bat dau tien hanh va tao
ra boi so tien gui.
Qua trinh thu hep boi so tien giri cua he thong ngan hang se la mot qua
trinh hoan toan ngugc lai vdi qua trinh tao ra boi so tien gui. Tuc la, khi mot
ngan hang thuang mai co su giam di tien du tru (khi ngan hang thuang mai
mua chung khoan, ngudi giri rut tien tir ngan hang thuang mai...), thi qua
trinh thu hep boi so tien gui cua he thong ngan hang bat dau diln ra. De
chirng minh dieu nay, chung ta hay xem xet he qua cua mot su sut giam tien
du tru trong he thong hoat dong ngan hang va gia dinh ring, cac ngan hang
khong muon nam giu bat ky mot khoan tien du tru vugt mire nao va ty le du
tru bat buoc md ngan hdng trung uang yeu can doi vdi tien gui co the phat
sec 1a 10%.
Chung ta bat dau phan tfch viec giam bdt 100 USD tien dy tru cua
ngan hdng First National Bank do Fed ban 100 USD chung khodn cho ngan

317
hang nay. First National Bank thay rang no da mat di 100 USD tien dir tru,
va bcri vi no dang khong nam giu bat ky khoan tien du trir vugt mure nao, do
vay tien du tru bat buoc cua no luc nay thieu 100 USD.
Tki khoan chu T cua First National Bank luc nay nhu sau:
First National Bank
Tai san cd Tai san n?

Chung khodn + 100 USD

Tiendutru’ -100 USD

Tai khoan chu T cua Fed luc nay nhu sau:

Fed
Tai san co Tai san n?
Chung khoan -100 USD T ien du tru -100 USD

First National Bank c6 the thu dugc cac khoan tien du tru can thiet
bang cdch bdn bat 100 USD chung khodn hoac bang cdch yeu cau tra lai
100 USD tien cho vay truac do.
Khi First National Bank ban chung khoan, no se nhan dugc 100 USD
tien sec phdt ra tu mot tai khoan d ngan hang thuang mai khac, so tien sec do se
dugc gui tai Fed, nhu vay 1km tang tien du tru theo cung mpt so lugng do.
Mot cdch tuang tu, tien dugc tra lai cho First National Bank tu mon
cho vay noi tren cung se dugc tao ra vai cdc sec phat ra tir mot ngan hang
thuang mai khac.
Ca hai truang hgp tren day, cdc khoan tien du tru d First National
Bank se dugc tang them 100 USD, nhung theo do cdc sec dugc phdt ra
(ngan hang thuang mai A chang han) se mat di 100 USD tien gui co th$
phdt sec va 100 USD tiSn du tru. Tai khoan chu T cua ngan hang thuang
mai A luc nay nhu sau:
NHTM A
Tai san co Tai san np1

Tien d i/ tru -100 USD Tien gu-i co the ph&t sec -100 USD

Ngan hang thuang mai A luc nay nhan thay rang, no khong dap ung
dugc so tien du tru bat bupc cua minh - no thieu 90 USD. Bdi, tien du tru
cua no da giam 100 USD, trong khi d6 tien du tru bat buoc chi cho phep

318
giam 10 USD (bang 10% cua sir sut giam 100 USD tien gui co the phat
sec). De dap ung su thieu hut tien du tru nay, ngan hang thuang mai A se
giam bat 90 USD tai san cho vay cua minh, hoac ban bat 90 USD chung
khoan cua minh. Tai khoan chu T cua ngan hang thuang mai A luc nay
nhu sau:
NHTM A
Tai san co Tai san no>

TiendytrO ’ -1 0 USD Tien gi>i co the phat sec -100 USD

Tien cho vay va
Chung khoan - 90 USD

Neu cac sec ma ngan hang thuang mai A nhan duac do vi$c giam bat
cac khoan cho vay hoac cac chung khoan cua minh da dugc phat ra tir cac
tai khoan tai ngan hang thuang mai B, thi luc ay tai khoan chu T cua ngan
hang thuang mai B nhu sau:
NHTM B

Tai san co Tai san no*

T iin dy tru - 90 USD Tien gui co the phkt s6c - 90 USD

Ngan hang thuang mai B luc nay co mot su thieu hut tien du tru la 81
USD. Bai vi tien du tru cua no da giam 90 USD, trong khi do tien du trS bat
buoc chi cho phep giam 9 USD (bang 10% cua so tien gui c6 the phat sec
giam 90 USD). Nhu vay, ngan hang thuang mai B hoac phai giam bdt tai
san tien cho vay, hoac giam bdt tai san chung khoan cua minh mot lugng
theo dung so tien nay. Nhu vay, dong thdi ha thap tien gui co the phat sec
cua mot ngan hang khac mot lugng 90 USD. Tai khoan chU T cua ngan
hang thuang mai B luc nay nhu sau:
NHTM B
Tai san co Tai san no>

Tien dy trO - 9 USD Tien gi>i co the phat sec - 90 USD

Tien cho vay va
Chung khoan - 81 USD

Neu cac sec ma ngan hang thuang mai B nhan dugc do viec giam bdt
cac khoan cho vay hoac cac chung khoan cua minh da dugc phat ra tir cac

319
t^i khoan tai ngan hang thucmg mai C, thi luc ay tai khoan chu T cua ngan
hang thucmg mai C nhu sau:
NHTM C
Tai san co Tai san no>

Tien d y trO - 81 USD Tien gdi co the phat sec - 81 USD

Ngan hang thucmg mai C luc nay co mot su thieu hut tien du tru la
72,9 USD. Bdi vi tien du tru cua no da giam 81 USD, trong khi do tien du
tru b it buoc chi cho phep giam 8,1 USD (bang 10% cua so tien gui co the
phat sec giam 81 USD). Va nhu vay, ngan hang thuang mai C hoac phai
giam bdt tai san tien cho vay, hoac giam bdt tai san chung khoan cua minh
mot lugng theo dung so tien nay. Tai khoan chu T cua ngan hang thuang
mai C luc nay nhu sau:
NHTM C

Tai san co Tai san na

TiendytrO’ -8,1 USD Tien gdi co the phat sec - 81 USD

Tien cho vay vk
Chung khoin - 72,9 USD

Qua trinh nay tiep tyc dien ra trong he thong ngan hang vdi cac mon
tien gui co the phat sec trong h? thong ngan hang noi tren thay doi:
Tien gui co the phat sec giam = (-100 USD tai ngan hang A) + (- 90
USD tai ngan hang B) + (- 81 USD tai ngan hang C) + (-72,9 USD tai ngan
h&ng D) + (-65,61 USD tai ngan h&ng E) + ... = - 1.000 USD.
Nhu vay, tir viec giam sut tien du tru tu mpt ngan hang thuang mai
100 USD (vdi ty 1| du tru bat bupc 10%, cac ngan hang thuang mai khong
co tien du tru vugt mure nao), hoat dong cua he thong ngan hang da giam
mot lugng tien gui c6 the phdt sec la 1.000 USD (gap 10 lan so vdi so tien
dy tru giam xuong cua ngan hang thuang mai A).

10.5. HE SO NHAN TIEN VA NHUlSG HAN CHE CUA MO HINH DON

10.5.1. He so nhan tien
Tir sir phan ti'ch qua trinh tao tien gui cua ngan hang thuang mai tren
day, chung ta c6 the thay su khac nhau ve viec tao ra tien gui cua mot ngan

320
hang thuang mai doc lap so vai viec tao tien gui cua ca he thong ngan hang.
Do mot ngan hang rieng le co the tao ra cac mon tien gui chi bang so tien du
tru vugt muc cua no, no khong the tu tao ra boi so tien gui. Mot ngan hang
thuang mai khong the cho vay nhieu han tien du trir vugt muc cua no Bai
vi, ngan hang nay se mat di so tien du tru do, khi cac mon tien gui dugc tao
ra bai tien cho vay do tim ra con duang cua chung de tai cac ngan hang
khac. Tuy nhien, he thong hoat dong ngan hang vai tu cach la mot tong the,
co the tao ra su m a rong boi so tien gui, bai vi khi mot ngan hang mat di
tien du tru vugt muc do, thi tien du tru do khong rai khoi he thong ngan
hang, ma chi chuyen tai mot ngan hang khac ma thoi. Nhu vay, khi ngan
hang thuc hien mpt mon cho vay va tao ra tien gui, cac khoan tien dy tru
cua ngan hang do tim dugc con duang de toi mot ngan hang khac. Va ngan
hang vira noi lai dung chung de thuc hien cac mon cho vay them nua va tao
ra tien gui them nua. Nhu vay, qua trinh nay tiep tuc khi su tang them tien
dir tru ban dau con dua tai mot sir tang boi so tien gui. Boi so tang tien gui
dugc tao ra do tang tien du tru cua he thong hoat dong ngan hang dugc goi
la he so nhan tien. Trong vf du nghien cuu tren day, chung ta da dan gian
hoa qua trinh tao tien gui khi gia djnh rang: cdc ngan hkng khong nam giu
tien du tru vugt muc, cac mon tien vay a ngan hang khong dugc rut ra bang
tien mat, ma phai dugc chuyen vao tai khoan tien gui a mot ngan hang khac.
Do vay, he so nhan tien ma chung ta dang noi den dugc goi la he so nhan
tien don va mo hinh tao tien gui nay goi ld mo hinh tao tien gui don.
Trong vf du cua chung ta vai ty le du tru bat bupc 10%, so nhan tien
giri dan la 10. Tong quat han, so nhan tien gui dan bang so nghjch dao cua
ty le du tru bat bupc, dugc bieu thj nhu mpt phan so (10 = 1/0,10). Do do,
cong thuc tong quat de tfnh muc m a rong boi so tien gui c6 the dugc viet
nhu sau:
1
D = ------ x R (10.1)
rd
Trong do:
- D la su thay doi tong so tien giri c6 the phat sec ma he thong ngan
hang tao ra.
- rd la ty le du tru bat bupc doi vai tien gui sec md ngan hang
trung uang yeu cau ( 10% trong vf dy noi tren).
- R 1a su thay doi tien du tru d6i vai hoat dpng he thong ngan hang.

321
 Vtfri vf du nghien cuu tren day: muc tien du tru tang them la 100 USD
tir ngan hang dau tien, ty 1? du tru bat bu<?c 10%, thi muc tien giri co the
phat sec tao ra tang them la 1.000 USD (bang 1/0,10 x 100).
Cong thuc tong qudt tfnh muc tang (giam) tien giri dugc tao ra tren
day chi c6 y nghTa ve mat ly thuyet, no cho phep chung ta xac dinh lugng
tien giri co the phat sec toi da ma he thong ngan hang tao ra (hoac thu hep).
Trong thuc thu te, lugng tien gui co the phat sec ma he thong ngan hang tao
ra (hoac thu hep) thap hom nhieu, bdi cac ngan hang thuomg mai luon giu
mot lugng tien du tru vugt muc de bao dam kha nang thanh todn cho khdch
hang vk cdc mon vay tien tir cdc ngan hang c6 the dugc rut ra bang tien mat.
10.5.2. Dan xuat cong thu-c ti'nh b§i so tien gui
Cong thuc cho viec ti'nh boi so tien gui cung co the dugc tim ra mot
cach true tiep theo phuomg phdp dai so. Chung ta thu dugc cung mot cau tra
lai voi tmh tuang quan giua mQt thay doi ve tien gui va mQt thay doi ve tien
du tru mQt cach nhanh chong han.
Gia su rang, cdc ngan hdng khong giu lai bat ky mot khoan tien du tru
vugt muc ndo, nghTa la tong so tien du tru bat buoc doi vai hoat dong he
thong ngan hang (RR) se bang tong so tien du tru trong hoat dQng he thong
ngan hang (R),
RR = R (*)
Tong so tien du tru bat buoc bang ty le du tru bat buoc (rd) nhan vai
tong so tien gui c6 the phdt sec (D):
RR = rd x D
Thay rd x D vao RR a phuang trinh (*) tren day, ta co:
rd x D = R (**)
Chia ca 2 ve cua phuang trinh (**) cho rd, ta co:
1
D = ----- x R (10.2)
rd
Day cung ld cong thuc tong qudt tmh boi so tien gui da rut ra trong
phan tren (cong thuc 10. 1).
Viec dan xuat cong thuc vua neu mang lai cho chung ta mgt phuang
phdp khde de xem xet viec tao ra boi so tien gui, bai vi no buoc chung ta
nhin true tiep vao hoat dong he thong ngan hdng nhu mot tong the, khong

322
phai nhu mot ngan hang rieng le tai mot thai diem. Doi vai mot he thong
ngan hang nhu mot tong the, viec tao ra tien giri (hay thu hep tien gui) se chi
dung lai khi tat ca cac khoan du tru vuat muc trong he thong hoat dpng
ngan hang khong con; tuc la, he thong hoat dong ngan hang do se a trang
thdi can bang khi tong so tien du tru bat buoc bang tong so tien du tru, nhu
da thay trong phuang trinh RR = R. Khi rd x D dugc thay cho RR phuang
trinh thu dugc R = rd x D cho chung ta biet rang: cac mon tien giri co the
phat sec phai cao den muc nao de cac khoan tien du tru bat buoc bang tong
so tien du tru. Do do, mot mire tien du trir cho truac trong he thong hoat
dong ngan hang xac dinh muc tien gui co the phat sec khi he thong hoat
dong ngan hang do a trang thai can bang. Hoac noi cach khac, muc tien du
tru da cho can xung vai muc tien guri co the phat sec da cho.
Trong vf du, ty le dir tru bat buoc la 10%. Neu tien du tru tang them
100 USD, cac mon tien giri co the phat sec phai tang tai 1.000 USD de cho
tong cac khoan tien du tru bat buoc cung tang them 100 USD. Neu muc tang
tien gui co the phat sec nho han muc nay (vf du 90 USD chang han), thi vi$c
tang so tien du tru bat buoc la 90 USD se thap han muc tang tien du trir 100
USD, do do van con co cac khoan tien du tru vugt muc a dau do trong he
thong hoat dgng ngan hang nay. Cac ngan hang co cac khoan tien du trir vugt
mire se dem cho vay, tao ra cac mon tien gui mai va qua trinh nay tiep tuc
cho den khi tat ca cac khoan tien du tru trong he thong nay dugc dimg het.
Viec nay xay ra khi cdc mon tien giri co the phat sec da tang tai 1.000 USD.
Chung ta co the thay dieu nay khi nhin vao tai khoan chu T cua he
thong hoat dong ngan hang xem nhu mot tong the nay (bao gom ca First
National Bank). Tai khoan chu T la ket qua cua qua trinh tren.
H f thong ngan hang
Tai san co Tai san n<y
Chicng khoan - 100 USD T iin gui co the phat s6c + 1000 USD
Tien dy tru +100 USD
Tien cho vay + 1000 USD

Qua trinh loai bo cac khoan tien du tru vugt muc bang cdch dem
chung ra cho vay, nghia la he thong hoat dong ngan hang noi tren (First
National Bank, cac ngan hang A, B, C, D, E,...) tiep tuc thuc hien cac mon
cho vay len den 1.000 USD cho tai khi cac mon tien gui dat den mure 1.000

323
USD. Theo phuang phap nay, 100 USD tien du tru can xung vai 1.000 USD
tiin gui (gap 10 lan so lugng).
10.5.3 Nhirng han che ciia mo hinh don
Mo hinh ve viec tao ra boi so tien gui cho thay rang, ngan hang trung
uang co kha nang kiem soat toan bo mure tien gui co the phat sec qua viec
dat ra mot ty le du tru bat buoc va mot muc tien du tru. Tuy nhien, trong
thuc te viec tao ra tien gui co the phat sec con phuc tap han nhieu so vai mo
hinh dan tren day, bai vi:
Thu nhat, neu tien tir m6n cho vay 90 USD cua ngan hang thuang mai
A (nhu vi du tren) khong dugc chuyen den mot ngan hang thuang mai khde,
ma dugc nguai vay rut ra bang tien mat thi khong co gi de giri a ngan hdng
thuang mai B va qua trinh tao ra tien giri dugc ket thuc tai do. Nhu vay,
tong so tien giri phat sec tang them chi la 100 USD, ft han nhieu so vai
1.000 USD md chung ta da thay a phan tren. Neu so tien tir mon cho vay de
tang them so tien mat dugc nam giu thi mon tien giri co the phdt sec se
khong tang nhu mo hinh dan nhu tren.
Thu hai, mot van de nua da bi bo qua trong mo hinh dan la khi cdc
ngan hang thuang mai khong dem cho vay (hay mua chimg khodn) so tien
du tru vugt mire cua no. Hay noi khac di, cdc ngan hang thuang mai c6 tien
du tru vugt muc de bao dam chi tra thuang xuyen cho nguai gui tien. Neu
ngan hdng thuang mai A (trong vf du tren) quyet dinh giu lai tat ca 90 USD
tien giu tru vugt muc cua no, thi se khong co mon tien gui nao dugc tao ra a
ngan hang thuang mai B. Viec ndy cung lam ngirng qud trinh tao tien gui
nhu nguai vay tien ngan hang thuang mai A rut ra bang tien mat. Tong so
tang tien giri, mot lan nua chi la 100 USD, khong phai tang 1.000 USD nhu
mO hinh dan tren. Do vay, nfiu cdc ngdn hdng thuang mai chon viec nam
giu todn bo hay mot phan cdc khoan tien du trir vugt muc cua no, thi viec
rao rQng tien guri dugc du bdo theo mo hinh dan ve boi so tien giri se khong
xay ra.
Cdc vf du tren da chi ra rang, ngan hdng trung uang khong phai la tac
nhan duy nhat anh huang tai muc tien gui tao ra vd lugng tien cung ung.
Cdc quyet djnh cua cdc ngan hang thuang mai doi vai so tien du trir vugt
muc ma ho muon nam giu va cdc quyet dinh cua nguai vay tien doi vai viec
nam giu bao nhieu tien mat deu co the lam thay doi tien gui tao ra va thay
doi tai lugng tien cung ung.

324
 Sau day, chung ta xem xet thai do cu xu va tac dong qua lai cua 4 tac
nhan tham gia qua trinh tao ra lugng tien cung ung bang viec nghien cuu mo
hinh lugng tien cung ung day du.

10.6. MO HINH LUQNG TIEN CUNG tfN G DAY DU

Ngan hang trung uong co the kiem soat ca so tien te mot cach tot han
so vai kiem soat cac khoan tien du tru, mot viec lam co y nghia la lien he
lugng tien cung irng (M) vai ca so tien te (MB) bang mot moi tuang quan
nhu sau:
M = m x MB (10.3)
Trong cong thuc tren, bien so (m) la so nhan tien te, no cho biet lugng
tien cung irng thay doi bao nhieu doi vai mot thay doi da cho cua ca so tien
te (MB). So nhan tien nay cho biet ca so tien te dugc chuyen thanh lugng
tien cung ung vai boi so nao.
So nhan tien phan anh su tac dong doi vai lugng tien cung ung cua
nhung yeu to khac ngoai ca so tien te (MB). Mo hinh sau day se giai thi'ch
cac yeu to do tac dong den muc do cua so nhan tien:
• Quyet djnh cua nhung nguai gui tien, vay tien ve tien mat va tien
gui co the phat sec cua ho.
• Ty le du tru bat buoc do ngan hang trung uang ap dat len lie thong
hoat dong ngan hang.
• Quyet dinh cua cac ngan hang ve tien du tru- vugt muc cua hp.
10.6.1. Dan xuat so nhan tien
Trong mo hinh dan ve viec tao ra boi so tien gui da dugc nghien cuu,
ch u n g ta d a bo q u a s u tac d o n g den vice tao ra lien g u i do n h u n g thay doi
trong tai san dong tien cua cong chung va tai san tien du tru. Lien ket nhung
thay doi nay vao mo hinh qua trinh cung irng tien te bang cach gia su rang:
muc tien mat (C) va tien du tru vugt muc (ER) tang ty le vai tien gui co the
phat sec (D). Noi cach khac, chung ta gia su rang, ty le cua cac khoan muc
nay doi vdi tien gui co the phat sec la cac hang so:
{C / D) = Ty le tien mat/tien gui co the phat sec
(ER / D) = Ty le tien du trir vugt muc
Bay gid chung ta se dan ra mot cong thuc mo ta ngudi gui tien, ty le
tien du tru vugt muc va ty le du tru bat buoc do ngan hang trung uang dat ra

325
tkc dong den so nhan tien (m) nhu the nao. Chung ta bat dau viec dan xuat
mo hirh luang tien cung ung vai phuang trinh sau day:
R = RR + ER
Phuang trinh cho thay, tong so tien du tru trong he thong hoat dong
ngan hkng (R) bang tong cua so tien du tru bat buoc (RR) vk tien du tru
vugt muc (ER).
Tong so tien du tru bat bupc (RR) bang ty 1? du tru bkt buoc (rd) nhan
vai so tien gui c6 the phkt sec (D):
RR = rd x D
Khi thay (rd x D) cho RR vko phuomg trinh tren, ta nhan dugc mpt
phuang trinh bieu hien moi tuang quan cua tien du tru trong he thong hoat
dpng ngan hkng vai so tien gui co the phat sec vk tien du tru qua muc mk
cac khoan tien du tru tren co the can xung vai:
R = (rd x D) + ER
Bai vi ca s6 tien te (MB) bang tien mat (C) cpng vai tien du tru (R),
chung ta co the viet ra mpt phuang trinh lien he so lugng tien cua ca so tien
te vai :kc muc tien gui c6 the phat sec vk tien mat bang ckch cpng them tien
mat (C) vko ca 2 ve cua phuomg trinh tren:
MB = R + C = ((rd x D) + ER + C
Mot ckch nghi khac ve phuomg trinh nay la cho ta biet so tien cua ca
so tier te 1a can thiet de can xung vai cac so tien gui co the phkt sec, tien
mat vatien du tru vugt muc hien co.
Mgt dac diem cua phuang trinh tren 1a I USD bo sung cua ca so tien
te nay sinh tir 1 USD bo sung cua tien mat khong can xung vai bat ky so
tien giri bo sung nko. Dieu nky xay ra bai vi mpt su tkng nhu vay dan den
mot su tang tuang tu a ve phai cua phuang trinh d6 vk khong c<5 su thay doi
nko dien ra trong (D). Thknh phan tien mat cua (MB) khong dan den viec
tao ra bpi so tien giri nhu thknh phan tien du tru. Noi cach khac, mpt s\r tang
ca so tien te thupc ve tien mat thi khong dugc nhan len, trong khi do mgt su
tang thugc ve tien gui can xung thi tien gui can xung dugc tang len.
Mot dac diem quan trpng khke nua cua phuang trinh trao doi Ik a cho
1 USD bo sung cua ca so tien te thuoc ve tien du tru vugt muc, ER khong
can xung vai bat ky tien gui hay tien mat bo sung nko. Ly do cua vi$c nay 1a
khi mot ngan hkng quyet dinh giu lai cac khoan tien du trir vugt muc thi

326
ngan hang khong dem chung cho vay va nhu vay chung khong tao ra mon
tien gui nao. Do do, neu ngan hang trung uong cung cap them tien du tru
vao he thong ngan hang va tien nay dugc giu lam cac khoan tien d\r tru vugt
muc thi se khong co tac dong nao doi vai tien giri hoac tien mat va khong co
tac dong doi vdi lugng tien cung ung. Ndi cach khac, chung ta c6 the coi
tien du tru vugt muc nhu mot thanh phan nhan roi cua tien du tru, no khong
dugc dung lam can xung vdi bat ky tien gui nao.
Doi vdi mot muc tien du trir cho trudc, mot so tien du tru vugt muc
ldn han, thi he thong hoat dong ngan hang do thuc te co ft tien du tru hon de
can xung vdi tien gui.
De dan ra cong thuc so nhan tien theo ty le ngudi gui tien {C/D} va ty
le tien du tru vugt muc {ER/D}, chung ta viet lai phuang trinh tren day,
dong thdi bieu thi C nhu {C/D} x D, va ER nhu {ER/D} x D
MB = rd x D +{ER/D} x D + {C/D} x D
Hoac MB = [rd+{ER /D } + {C/D}] x D
Sau do, chung ta chia ca hai ve cua phuang trinh noi tren cho phan
trong dau ngoac vuong [...] de dugc bieu thuc lien he cdc mon tien gui c6
the phat sec (D) vdi ca so tien te (MB):
1
D = ------------------------------- x MB (10.4)
[rd+ {ER/D} + {C/D}]
Sir dung djnh nghia lugng tien cung ung bang tong cua tien mat cong
vdi tien gui co the phat sec (M = D + C) va mot lan nua bieu thi C bang
{C/D} x D:
M = D + {C/D} x D = [l + {C/D)l x D
Thay bieu thirc cua D theo phuang trinh (10.4) vao phuang trinh tren.
Ta co:
1 + {C/D}
M = ------------------------------ x MB (10.5)
[rd+ {ER/D} + {C/D}]
Sau cimg, chung ta dat dugc muc dich lk dan ra mot bieu thuc theo
dang cua phuang trinh (10.3) trudc day. Chung ta co the thay, ty so nhan
vdi MB chmh ia so nhan tien. So nhan nay cho chung ta biet lugng tien
cung ung thay doi bao nhieu de dap ung vdi mot thay doi da cho cua ca so
tien te.

327
 So nhan tien te (m):
1 + {C/D}
m = ---------------------------------- (10.6)
[rd+ {ER/D} + {C/D}]
So nhan tien te (m) la mot ham so cua ty le ngudi gui tien {C/D}, ty le
tien du tru bat buoc do NHTW dat ra (rd) va ty le tien du tru vugt muc
{ER/D}.
Tuy rang, viec dan xuat theo phuong phap dai so cho chung ta thay, so
nhan tien dugc cau true nhu the nao, n6 chju tac dong cua nhung nhan to
nao, nhung can kiem nghiem de co the hieu va ap dung khai niem so nhan
tien nay trong thuc te.
Vi du vdi so lieu thuc cua cdc bien so sau day:
• rd = ty le du tru bat buoc = 0,10
• C = tien mat = 400 ty USD
• D = tien gui co the phat sec = 800 ty USD
• ER = tien du tru vugt muc = 0,8 ty USD
• M = lugng tien cung ung (M l) = (C + D) = 1.200 ty USD
Tmh toan cdc gid tri cua ty le tien mat so vdi tien gui co the phdt sec va ty
le tien du tru vugt muc nhu sau:
400 ty USD
• {C/D} = ty le tien mat/tien gui co the phdt sec = --------------- = 0,5
800 ty USD

0,8 ty USD
• {ER/D} = ty 1? tien du tru vugt muc ------------------- = 0,00!
800 ty USD
Vay, so nhan tien te (m) la:
1 + 0 ,5 1,500
m = ---------------------------= ------------- = 2,5
[0,10 + 0,001+ 0,5] 0,601

So nhan tien te 2,5 cho ta biet rang, khi cho ty le du tru bat bupc la
10% doi vdi tien gui co the phdt sec, thdi do cu xu cua nhung ngudi gui tien
dugc bieu hien bang {C/D} = 0,5 va ty le tien du tru vugt muc dugc bieu thi
bang {ER/D} = 0,001, neu ca so tien te tang them 1 USD se dan den viec
lugng tien cung ung (M l) tang them 2,5 USD.

328
10.6.2. Phan ti'ch cac nhan to tac dong den so nhan tien
So nhan tien tren thay doi nhu the nao de dap ung cac thay doi cua
nhung bien so trong mo hinh so nhan tien cua chung ta: {C/D}, rd va
{ER/D}. Cach thuc ma chung ta tien hanh la: xem cai gi xay ra trong cac
bien so thay doi, trong khi giu tat ca cac bien so khac khong doi.
Nhim g thay doi ve ty le dir tru bdt bugc
Neu ty le du tru bat buoc doi vdi tien gui co the phat sec tang len
trong khi cac bien so khac khong doi, cung mot muc tien du tru khong the
can xung vdi mot so tien gui co the phat sec ldn nhu vay; can co nhieu tien
du tru horn vi tien du tru bat buoc cho so tien gui co the phat sec nay da
tang. Su thieu hut luc do nghTa la cac ngan hang phai thu nho cac mon tien
cho vay cua no, viec nay lam giam bdt tien gui va do do giam lugng tien
cung ung. Lugng tien cung ung giam so vdi muc cua MB, muc do da giu
nguyen khong doi, cho thay rang so nhan tien da giam. Mpt cach khac de
xem xet viec nay la nhan ra rang khi (rd) cao han, thi muc md rpng bpi so
tien giri co the phat sec giam di dong thdi so nhan tien te giam.
Kiem nghiem xem dieu gi xay ra cho so nhan tien vdi vf du bang so
khi (rd) tang tu 10% len 15%. So nhan tien do trd thanh:
1 + 0 ,5 0 1,50
m = ---------------------------- = ----------- -- 2,3
[0,15 + 0,001+ 0,50] 0,651
Su phan tfch nay cung co the ap dung cho trudng hgp ty le d\r tru bat
buoc giam. Trong trudng hgp nay, muc md rpng boi so tien gui co the phat
sec tang len bdi vi cung mot muc tien du tru nay co the lam can xung cho
nhieu tien giri co the phdt sec han, so nhan tien te tang. Vf du, neu (rd) giam
tir 10% xuong 5%, cac bien so khac khong doi, so nhan tien Id:
1 + 0 ,5 0 1,50
m = ---------------------------- = ---------- = 2,72
[0,05 +0,001 +0,50] 0,551
Ket luan: Sd nhan lien vd luang lien cung ung cd luang quan nghjch
vdi ty le d u tru bdt buoc (rd).
Nhim g thay ddi ve ty le tien mat so vdi tien gui cd the phdt sec
Dieu gi xay ra khi thai do cu xir cua nguai giri tien lam cho {C/D}
tang, vdi cac bien so khac khong doi? Mot su tang {C/D} nghia la nhung
ngudi gui tien dang chuyen doi mot so tien giri co the phat sec sang tien

329
mat. Tien gui co the phat sec tham du vao viec md rong boi so tien gui,
trong khi tien mat khong tham du vao su md rong boi so tien gui. Do do, khi
tien gui co the phat sec dang dugc chuyen sang tien mat, co mQt su chuyen
doi tu thanh phan tham du vao su m d rong boi so tien gui sang mot thanh
phan khong tham du vdo su md rong boi so tien gui. Muc md rong boi so
tien gui tong quat giam xuong va so nhan tien cung giam xuong.
Vi du khi {C/D} tang tu 0,5 tdi 0,75. So nhan tien luc nay se la:
1 +0,75 1,750
m = ----------------------------- = ------------ = 2,06
[0,10 + 0,001 + 0,75] 0,851
Ket luan: So nhan lien va luong lien cung ung co tuang quan nghich
vai ty le lien mat so vai tien giri co the phdt sec {C/D}.
Nhimg thay ddi ve ty le d u trir vuat mux:
Khi cac ngan hang tang tdi san tien du tru vugt muc cua ho so vdi tien
gui co the phdt sec, vdi cdc bien so khac khong doi, thi he thong hoat dong
ngan hang thuc te co ft tien du tru han de can xung vdi so tien gui co the
phdt sec. Co nghia ld, khi cho cung mot muc MB, cac ngan hang se thu hep
cdc mon tien cho vay cua minh tao ra mQt su sut giam ve muc tien gui co
the phdt sec va mot su sut giam ve lugng tien cung ung vi vay so nhan tien
cung se giam xuong.
Chung ta co the thay ro qua vf du sau day, khi {ER/D} tang tu 0,001
tdi 0,005. So nhan tien luc nay se la:

1 +0,50 1,500
m = ----------------------------- = --------- = 2,48
[0,10 + 0,005 + 0 ,5 0 ] 0,605
Ket luan: So nhan lien vd luang tien cung ung cd tuang quan
nghich vai ty le tien d u trir vuat muc so vai tien giri cd the phdt sec
{ER/D}.
Cdc nhan to khac
De hoan chinh mo hinh lugng tien cung ung day du, chung ta can nhd
rang, ca so tien te (MB) dugc tao ra tu hai thanh phan: (1) ca so tien te
khong vay (MBn) va n6 dugc tao ra bdi ngan hang trung uang thong qua
cdc nghiep mua, bdn chung khodn tren thi trudng tu do; (2) cdc mon cho vay
cua ngan hang trung uang doi vdi ngan hang thuang mai (DL). Su dyng

330
dinh nghia MB = MBn + DL, chung ta co the viet lai mo hinh lugng tien
cung ung nhu sau:
M = m x [MBn + DL] (10.7)
Trong do, so nhan tien te (m) dugc djnh nghia nhu cong thuc (10.6).
Nhu vay, ngoai cac nhan t6 : ty le du tru bat buQc, ty 1$ tien mat so vdi tien
gui co the phat sec, ty le tien du tru vugt muc tac dong den lugng tien cung
ung, mo hinh lugng tien cung ung day du con bi tac dong bdi nhung thay
doi cua MBn va DL. Do so nhan tien la duang, phuang trinh (10.7) cho
chung ta tay rang, lugng tien cung ung c6 tuang quan thuan vdi ca so tien te
khong vay (MBn) va cac mon cho vay cua ngan hang trung uang (DL).
Chung ta co the kiem nghiem cho cac ket qua nky dudi day.
(]) Nhimg thay ddi trong ca so lien le khong vay (MBn).
Nhu da trinh bay phan qua trinh ngan hkng trung uomg cung cap tien
du tru cho cdc ngan hang thuomg mai trudc day, ckc vu mua chung khoan
tren thj trudng tu do cua ngan hkng trung uang 1km tang ca so tien t? khong
vay, trong khi cac vu ban chung khoan tren thj trudng tu do cua hg lam
giam ca so tien te khong vay. Khi giu cac bien so khac khong doi, mQt su
tang len cua ca so tien t? khong vay phat sinh tir vu mua tren thj trudng tu
do lam tang so lugng tien cua ca so tien te san sang de can xung vdi tien
mat vk tien giri, do do luomg tien cung ung tang. Tuomg tu, mot vu bkn
chirng khoan tren thj trudng t\r do, no lam giam ca so tien t? khong vay, se
lam thu hep lugng tien cua ca so tien te san sang can xung vdi tien mat vk
tien gui, do d6 lam cho lugng tien cung ung giam.
Ket luan: Luang tien cung irng cd moi tuang quan thuan vai ca so tien
te khong vay (MBn).
(2) Nhimg thay ddi lir lien cho vay cua Ngdn hdng trung uang (DL).
Vdi ca so tien te khong vay khong doi (MBn), c6 them tien vay tir
ngan hkng trung uomg mang lai cac khoan tien du tru bo sung (do d6 c6
them MB) cho he thong ngan hang, chung dugc su dung de can xung vdi
tien mat vk tien gui han. Neu cac ngan hkng giam giam vay tir ngan hkng
trung uang, khi tat ca cac bien so khac khong doi, so tien cua MB san sang
can xung vdi tien mat va tien gui se giam, khien lugng tien cung ung giam.
Ket luan: Luang tien cung irng cd mdi tuang quan thuan vai tien vay
tir ngdn hdng irung uang (DL).

331
10.7. QUAN L Y LUQNG TIEN CUNG U"NG
Qua nghien cuu cac n§i dung tren day, chung ta nhan thay mot mo
hinh qua trinh cung ung tien te, ma trong do nhung chu the tham gia tao ra
lugng tien cung ung ro rang: ngan hang trung uang, cac ngan hang thuang
mai, nhung nguai gui tien a ngan hang va nhung nguai vay tien d ngan
hang. Trong do, ngan hang trung uang dong vai tro quyet dinh, bai vi no
kiem soat ca so tien te khong vay (MBn) thong qua cac nghiep vu mua ban
chung khoan tren thi truang tu do, kiem soat cac mon cho vay doi vai ngan
hang thuang mai (DL), quyet djnh ty le dy tru bat buoc (rd) doi vdi ngan
hang thuang mai. Cac ngan hang thuang mai quan trong do quyet dinh cua
no ve ty le du tru vugt muc {ER/D}. Nhung ngudi gui tien quan trong bdi
vi ho quyet djnh ty le tien mat so vdi tien gui co the phat sec {C/D}. Nhung
ngudi vay tien tu ngan hang quan trong khi ho tham du mot cach gidn tiep
vao qua trinh cung ung tien bang viec tdc dong den cdc quyet dinh cua ngan
hang ve ty le tien du tru vugt muc{ER/D} va cdc mon vay tien tu ngan hang
trung uang (DL).
Ngoai ra, mo hinh lugng tien cung ung cung cho chung ta thay ro cdc
nhan to ndo tac dong den lugng tien cung ung d cac muc do khac nhau: ty le
du tru bat buoc do ngan hang trung uang quy dinh, tien du tru trong he
thong ngan hang, ca che tao ra ca so tien te: ngan hang trung uang mua bdn
chung khodn vd cho vay tien doi vdi cdc ngan hang, ca che ngan hang
thuang mai tao ra tien gui c6 the phdt sec bang hoat dong cho vay...
Lugng tien cung ung co tac dong ldn den phat trien kinh te - xa hQi
noi chung, den cac muc tieu kinh te vt mo noi rieng. Trong khi cac yeu to
khac khong doi, mot lugng tien cung ung ldn han the hien ngan hang trung
uang dang thuc thi chmh sdeh tien te md rong, lam cho lai suat thj trudng
trong ngan han giam xuong, tao dieu kien md rong san xuat kinh doanh, tao
them nhieu viec lam, lam phdt tien te tang cao. Ngugc lai, khi cdc yeu to
khac khong doi, mot lugng tien cung ung nho han the hien ngan hang trung
uang dang thuc thi chmh sach tien te that chat, lam cho lai suat thi trudng
trong ngan han tang cao, hoat dong san xuat kinh doanh co hep lai, viec 1dm
ft han, lam phdt tien te giam xuong. Bdi vay, trong dieu hanh chfnh sach
tien te cua ngan hang trung uang, mot lugng tien cung ung vira phai la dieu
quan trong cho on djnh kinh te vi mo.
0 cac nude phdt trien, ngan hdng trung uang c6 trdch nhiem trong
quan ly lugng tien cung ung, dieu tiet lugng tien cung ung nham kiSm soat

332
lam phat tien te d muc mot con so moi nam (dudi 10%/nam), tao dieu kien
on dinh kinh te vT mo, gop phan tang trudng kinh te, tao them viec lam, on
dinh thi trudng tien te...
Tren ca sd ve ca che tao ra luang tien cung ung da nghien cuu tren
day, trong qua trinh quan ly va dieu tiet lugng tien cung ung, ngan hang
trung uang thudng su dung cac cong cu thich hgp trong tung giai doan nhu:
ty le du tru bat buoc, thj trudng md, cho vay doi vdi ngan hang, lai suat cho
vay, han muc cho vay cua ngan hang thuang mai. Noi dung nay chung ta se
nghien cuu d Chuang Chmh sach tien te.

333
 Tl/ KHOA

Lugng tien cung ung

C a so tien te
Qud trinh tao tien gui cua NHTM

CAU HOI ON TAP

1. Luang lien cung ung la gi va dupe do luang nhu the ndo ?

2. Cdc chu the tham gia tao ra luang tien cung ung va vai trd cdc
chu the do nhu the ndo?
3. Ca so tien te la gi vd no duac ngdn hdng trung uang tao ra bdng
cdch nao?
4. Qud trinh lao tien gui cua mot ngdn hdng thuang mai doc lap?
5. Qud trinh tao tien gui cua he thdng ngdn hdng nhu te nao?
6. Qud trinh thu hep tien giri trong he thdng ngdn hdng dien ra nhu
the ndo?
7. Nhimg han che cua md hinh dan khi nghien cuu qud trinh tao ra
luang tien cung ung la gi?
8. Md hinh luang tien cung ung day du duac nghien cuu nhu the ndo?
9. Cdc nhdn td chu yeu tdc dong d in md hinh luang tien cung ung
day du.
10. Y nghTa cua viec nghien cicu qud trinh cung ung lien la gi?

334
 Chuom g 11

CAU TIEN TE

Mo ta ndi dung chinh

Trong chuang truac, chung ta da nghien cuu lugng tien cung ung va
qua trinh cung ung tien te. Khi de cap den cung tien, mot cach logic la
chung ta se nghi den cau tien. Mot cau hoi trong tam trong ckc ly thuyet tien
te la lai suat anh huang tai cau tien te nhu the nao va chung ta se tap trung
vao vai tro cua lai suat tai cau tien te. Chuang nay mo ta cac hoc thuyet ve
cau tien da phat trien nhu the nao theo thdi gian, bat dau tir hoc thuyet so
lugng ve cau tien cua cic nha kinh te co dien dau the ky XX, tdi hpc thuyet
ve sir ua thi'ch ti'nh thanh khoan cua Keynes, va hpc thuyet so lugng tien te
hien dai cua Friedman.
Muc di'ch nghien cun
Sau khi hpc xong chuang nay, hpc vien c6 the:
- Phan ti'ch noi dung chi'nh cic hpc thuyet ve cau tien te co dien, hpc
thuyet cua Keynes va Friedman.
- Phan ti'ch su khac nhau va sir phat trien ly thuyet giua cac hpc thuyet nay.
- Phan ti'ch va so sanh vai tro cua lai suat doi vdi cau tien te trong moi
hpc thuyet tien te khde nhau vk giai thi'ch nguyen nhan cua nhung sir khac
biet do.

11.1. HQC THUYET SO LUQ NG VE CAU TIEN

Hpc thuyet so lugng ve cau tien dugc gidi thi^u mpt cach co h? thong
tir dau the ky XX bdi cic nha kinh te hpc tai Dai hpc Cambridge (Anh) vk
Irving Fisher thuoc Dai hpc Yale (My). Phan ti'ch cua Fisher bat dau tir
phuang trinh trao doi.
11.1.1. Phuong trinh trao ddi
Thu nhap quoc npi danh nghia (GDP) co the dugc viet dudi dang P*Y
vdi P lk muc gia ca vk Y lk san lugng thuc te. Cac nhk kinh te dat ra cau hoi
1a lugng tien cung ung co lien he nhu the nko tdi GDP? Cach de tra ldi cau

335
hoi nay la tfnh trung binh co bao nhieu lan 1 dong (dan vj) tien dugc trao
doi de mua gia trj hang hoa trong nen kinh te. Vf du neu mot nude co GDP
la 7.000 ty dong va lugng tien cung ung (M l) la 1.000 ty, nhu vay mot dong
tfnh binh quan trong nam dugc su dung 7 lan de mua het gia trj san lugng
GDP neu tren.
So lan binh quan trong 1 nam 1 dan vj tien te dugc sir dung thanh toan
dugc gpi la toe do luu chuyen tien te hay vong quay tien (V). Vong quay
tien dugc tfnh bang cach chia thu nhap quoc noi danh nghTa cho lugng tien
cung irng:
V = P x Y/M
Nhan ca hai ve cua phuang trinh nay vdi M ta co
Mx V=PxY
Phuang trinh nay dugc ggi la phuang trinh trao doi. Phuang trinh nay
cho thay lugng tien cung ung nhan vdi so nhan tien phai bang thu nhap danh
nghTa. Khi lugng tien cung ling tang len gap doi thi thu nhap danh nghTa
cung tang gap doi.
Phuang trinh he qua cua phuang trinh trao doi la:
%AM + %AV = %AP + %AY
Phuang trinh nay cho chung ta biet ty le phan tram thay doi trong
lugng tien cung irng cong vdi ty 1? phan tram thay doi trong toe do luu
chuyen tien te bang vdi tong cua ty le phan tram thay doi trong gia ca va ty
le phan tram thay doi cua san lugng. Vf du, san lugng tang 3%, toe do luu
chuyen tien te khong thay doi, lugng tien cung irng tang 7% thi muc gia ca
chung tang 4% (7% + 0% = 4% + 3%). Hieu dugc moi tuang quan nay se
giup chung ta phan biet dugc su khac nhau giua cac nha kinh te hpc co dien
vdi nhung ngudi phe phan hp.
11.1.2. Hoc thuyet so luong ve cau tien te
Tir cac gia thiet ca ban ve cdc bien so trong phuang trinh trao doi, cdc
nha kinh te hpc co dien (bao gom ca Irving Fisher) ket luan rang thay doi
trong muc gid ca la ket qua cua nhung thay doi trong lugng tien cung ung
gay nen.
Cdc gia thiet ca ban ve cdc bien so nhu sau:
Toe do luu chuyen tien te la hang so: lap luan cua cac nha kinh te co
dien la toe do luu chuyen tien te (V) dugc quyet djnh bdi cdc yeu to vk the

336
che (vf du nhu phu thuoc vao ca cau to chuc va hieu qua cua he thong ngan
hang va hoat dong cho vay), phu thuoc vao thoi quen su dung tien cua ngudi
dan khi ho nhan dugc thu nhap. Toe do luu chuyen tien te dugc xem la co
dinh, ft nhat la trong ngan han vi thay doi dien ra mot cdch cham chap trong
( 1) cong nghe tai chfnh (thay doi trong cong nghe thanh toan hoac thay doi
trong phuang thuc cho vay, tra ng cua cac trung gian tai chfnh) va (2) thoi
quen chi tieu cua ngudi dan.
Cac nha kinh te hoc co dien cho rang toe do luu chuyen tien te khong
bi anh hudng bdi muc gia ca (P), muc san lugng thuc te (Y), hay la lugng
tien cung ung (M). Ly do ca ban dugc dua ra la ngudi dan nam giu tien vi
dong ca giao djch va gia thiet rang chi tieu cua ngudi dan la mot ty le co
djnh trong thu nhap cua ho. Va vi toe do luu chuyen tien te la co dinh, lugng
cau tien (Md) co the dugc viet dudi dang:
Md = k x PY
Vdi k la hang so la ty le thu nhap dugc nam giu dudi dang tien t?. Vf
du, neu mot gia dinh co thu nhap tuang duang vdi tien la 10 trieu dong va
moi gia dinh nam giu 1/5 thu nhap cua ho bang tien thi khoi lugng tien binh
quan moi gia dinh nam giu la 0,2 x 10 trieu = 2 trieu dong. Khoi lugng tien
can nam trong nen kinh te bang 2 trieu dong nhan vdi so ho gia dinh trong
nen kinh te do.
Mot gia thiet khac cua hoc thuyet so lugng tien t? co dien la muc san
lugng thuc te on djnh tai muc viec lam day du. San lugng thuc te (Y) khong
chju anh hudng bdi cac bien so khde (M, V, P) trong phuang trinh trao doi.
Cdc nha kinh te hoc co dien cho rang tinh trang tu nhien cua nen kinh te la
hoat dQng d muc toan dung nhan cong, do vay san lugng se phu thuoc vao
trinh do cong nghe va su san c6 cua nguon luc. Muc viec lam day du dugc
dam bao theo quy tac cua Say neu gia ca, tien luang va lai suat la hoan toan
linh hoat. So cong nghe va nguon luc thay doi cham trong ngan han nen san
lugng thuc te dugc gia thiet ld gan nhu co djnh. Day dugc xem nhu mot sy
khang dinh qua manh nhung y tudng ve su doc lap cua san lugng thuc te doi
vdi lugng tien cung ung, toe do luu chuyen tien te, va muc gid ca lai co sue
thuyet phuc doi vdi cdc nha kinh te co dien va ca cdc nha kinh te tan co dien
khi cap nhat ly thuyet sau nay.
Nhu vay, mQt ket luan co the dugc dua ra d day la hgc thuyet so lugng
ve cau tien te thi cho rang lugng cau tien trong nen kinh te co moi quan h?

337
ty le thuan vdi thu nhap quoc dan danh nghia. Khi toe do luu chuyen tien te
va san lugng thyc te la c6 djnh, muc gia ca trong nen kinh te phy thupc vao
su thay doi trong lugng tien cung ung. Hon nua, trong dai han san lugng
khong bi anh hucrng bdi nhung thay doi trong lugng tien cung ung hoac
muc gid ca. Hpc thuyet so lugng ve cau tien te chua cd phdt bieu gi ve vai
tro cua lai suat doi vdi cau tien do vay cd the ket luan rang cac nha kinh te
hpc co dien cho rang lai suat khong anh hudmg tdi cau tien t?.

11.2. LY THUYET CUA KEYNES VE CAU TIEN

Trong cuon sdeh noi tieng xuat ban nam 1936, Ly thuyet tdng quat ve
viec lam, lai suat vd tien te, Keynes da phat trien mot hpc thuyet ve cau tien ma
ong gpi la ly thuyet ve su ua thfch thanh khoan. Su ua thfch thanh khoan nghTa
la nhu cau nim giu tien cua cong chung. Keynes bac bo quan diem cua cac nha
kinh te hpc co dien ve viec cho rang toe dp luu chuyen tien te Ik mot hang so vd
ong cung nhan manh vai trd cua lai suat tdi cau tien.
Keynes cho rang cd 3 dpng ca doi vdi viec nam giu tien trong nen
kinh te: dpng ca giao dich, dong ca du phong, dong ca dau ca.
Dong ca giao dfch: Cd dugc tu nhu cau giao djch hang hoa dich vu cua
cd nhan va doanh nghiep. Keynes cho rang nhu cau tien giao djch la mot ty le
nhat djnh va cd tuang quan ty le thuan vdi muc thu nhap.
Dpng ca du phong: Cau giao dich lien quan tori nhu cau thanh todn cdc
chi tieu bat thudng, hoac cdc khoan chi tieu dugc uu dai khong dy dodn
trudc. Ca cdc cd nhan va doanh nghifp deu ndm giu tien de dap ung cdc nhu
cau chi tieu bat thudng. Cdc cd nhan nam giu tien de dieu tri benh tat, tai
nan vd cdc nhu cau khan cap khde. Cdc doanh nghiep nam giu tien du phdng
de ddi phd vdi di6u ki§n kinh doanh khOng thuan lgi hodc de thyc hi§n cdc
hgp dong bat ngd. Keynes cho rang cau du phong cung giong nhu cau giao
dich ld mpt hdm so ty le thuan vdi thu nhap.
Dong ca dau ca: Dpng ca nam giu tien de nham thu dugc lgi nhuan tu
viec hieu biet hom thi trudng ve mot su kien se xay ra trong tuang lai. Cdc
cd nhan va doanh nghifp sau khi da nam giu du tien dap ung nhu cau giao
dich va nhu cau du phong se muon cd dugc lpi nhuan tu dau ca vao trdi
phieu. Tien nam giu cho dpng ca dau ca ld nai luu giu gid tri cd tfnh thanh
khoan va cd the dugc dau tu d nhung thdi diem thfch hgp va chung khodn
hoac trdi phieu sinh lai.

338
 Theo lap luan cua Keynes, ky vong ve nhung thay doi trong gid trdi phieu
hoac thay doi trong lai suat la yeu to quyet dinh nhu cau dau ca doi vai tien. De
ly giai van de nay, ong cho rang co mQt muc lai suat can bang thi trudng dai
han duac xdc dinh tir trudc. Neu lai suat thi trudng hien tai cao han muc lai
suat nay, cic nha dau ca se ky vQng rang lai suat se giam va gid trai phieu tang
len. Do vay ho se mua trai phieu de ban lai trong tuang lai khi gia trai phieu da
tang len. Trong nhung thdi diem nhu vay, cau nam giu tien dau ca se giam
xuong. Ngugc lai neu lai suat thj trudng thap hom mire lai suat can bang dai han
thi cac nha dau ca ky vong lai suat se tang len vk gia trdi phieu giam xuong, cau
tien vi dgng co dau ca se tang len. Nhu vay cau tien dau ca c6 moi quan he ty
1$ nghjch vdi lai suat. Lai suat cang cao thi cau tien diu ca cang thap, con lai
suat thap thi cau tien dau co ckng cao. Nhu cau tien dau co do vay bien dong rat
ldn, phu thuQc vao bien dQng cua lai suat thj trudng.
Tong hgp nhu cau nam giu tien: Theo Keynes, cau tien vi dQng ca
giao djch vk du phong c6 moi quan he ty 1? thuan vdi thu nhap, c6n cau tien
dau co la ham so co moi quan he ty 1? nghich vdi lai suat. Ham cau tien cua
Keynes co dang sau day:

Trong d6 Md/P la so du cau tien thyc te, i la lai suat va Y la san lugng
thuc cua nen kinh te. Lugng cau tiSn thyc te co moi tuomg quan thuan vdi
thu nhap thuc te vk tuang quan nghjch vdi lai suat.
BSng cdch bien doi hkm cau tiin cua Keynes, ta c6 dugc phuomg trinh
xdc dinh toe dQ luu chuyen tien t? nhu sau: nghjch dao ca 2 ve cua ham cau tien
P _ 1
“ f(l, Y)
Nhan ca 2 ve vdi Y vk thay the M (lugng cung tien) cho Md (cau tien)
vi thj trudng tien te la can bdng, chung ta co phuomg trinh xdc dinh toe dQ
luu chuyen tien t?:
P XY Y
" " ir - ip )
Nhu vay toe dQ luu chuyen tien te khong phai la mgt hdng so mk la
mQt hkm so cua lai suat vk toe do luu chuyln tien t# co tuomg quan thuan
vdi lai suat.

339
 Nhim g phdt trien gait ddy vdo ly thuyet ve cau tien cua Keynes
Cac nha kinh te da phan tich ky horn cac dQng ca nam giu tien do
Keynes dua ra nham phat trien hoc thuyet chmh xac hon.
Dong co giao dich: William Baumol vk James Tobin nghien cuu mot
cach doc lap va dua ra ly thuyet giong nhau ve cau tien. Ckc nhk kinh te nky
cho rkng cau tien giao dich cung co moi lien he voi lai suat; tien duac su
dung de thyc hi?n cac giao dich nhung khong mang lai tien lai. Baumol vk
Tobin ket luan rang khi lai suat tang len, luong tien mat duac nam giu vl
muc dfch giao dich giam xuong, dieu nay co nghTa 1a toe do luu chuyen tien
te tang len cung voi lai suat. Nhu vay bo phan cau tien giao dich co tuong
quan thuan voi thu nhap va tuong quan nghich voi lai suat.
Dong ca du phdng: Cac mo hinh nghien cuu chi tiet dong co nam giu
tien vi muc dfch du phong duac xay dung giong nhu mo hinh cua Baumol
& Tobin. Chung ta thay dugc lgi fch cua viec nam giu tien du phong, nhung
phai danh doi vai chi phf ca hQi cua viec nam giu cac khoan du phong do la
lai suat bi mat di do khong nam giu trai phieu; mot ngudi ckng nam giu
nhieu tien thi ckng bi mat di nhieu tien lai. Do vay, cau tien du phdng co
moi lien he ty le nghich vdi lai suat.
Dong ca dau ca: Ly thuyet cua Keynes ve cau tien dau ca chiu mot so
chi trich ve tfnh da dang h6a trong viec nam giu cua cai cua dan chung. Keynes
cho rang tren thyc te ft ngudi nam giu ca tien vk trai phieu de da dang hoa
nham han che rui ro dau tu. Tobin phkt trien mot ly thuyet ve cau tien dau co de
khac phuc nhugc diem nky trong phan tfch cua Keynes. Tobin phan tfch rang
nam giu tien thi khong co rui ro, trong khi nam giu trai phieu thi co rui ro. De
han che rui ro thi mot bien phkp huu hieu lk thuc hien da dang hoa tki san nam
giu. Dan chung se nam giu ca tien va trai phieu, do vay cau dau ca se anh
hudng tdi cau nhu cau nam giu tien. Phan tfch cua Tobin chi thknh cong mot
phan vi tren thuc te doi vdi nhieu ngudi tham chf ho khong nam giu tien vi muc
dfch dku co, tuc cku tien dau ca khong phai luc nko cung co tren thuc te.

11.3. HQC THUYET SO LUQTNG TIEN TE HIEN DAI CUA FRIEDMAN

Nam 1936 vdi viec xuat ban cuon Ly thuyet tdng quat ve viec lam, lai
suat vd lien le, Keynes da bac bo quan diem cua truang phai co dien trong
hoc thuyet so lugng ve tien te vk cho rang lai suat co anh hudng tdi cau tien
vk toe do luu chuyen tien te khong phai 1a co dinh.

340
 Khong lau sau do, Milton Friedman, nguai dan dau cac nha kinh te
hoc theo chu nghTa trong tien, da dua ra mot hoc thuyet so lugng ve tien te
mai trong cuon sach Cdc nghien cuu ve so luang tien te xuat ban nam 1956.
Trong viec xac djnh lai hoc thuyet ve so lugng tien te, Friedman nhan
manh rang hpc thuyet so lugng tien te trudc het la hpc thuyet ve cau tien te.
Han nua, c ic phan tfch cua Friedman dua tren ly thuyet ve nhu cau. Theo
ong, nhu cau nam giu tien phu thuoc vao 3 yeu to: a) tong cua cai dugc nam
giu d nhung dang tai san khac nhau; b) gia ca tuang doi va lgi tuc tuang doi
cua loai tai san nay so vdi tai san khac; c) sd thfch cua cac chu the nam giu
cua cai.
Friedman cho rang, ngudi dan co the nam giu cua cai dudi 5 dang
sau day:
(i) Tien te dugc su dung nhu la phuang tien thanh toan. Lgi tuc cua
viec nam giu tien la lai suat cua tien gui thanh toan gui tai cac ngan hang;
(ii) Trai phieu, lgi tuc cua viec nam giu trai phieu la tien lai va chenh
lech tu gia ban - gia mua trai phieu;
(iii) Co phieu, lgi tuc cua viec nam giu co phieu cung giong nhu tu
trai phieu la nhan co tuc va chenh lech gia ban - gia mua;
(iv) Cac loai hang hoa, viec nam giu hang h6a co dugc lgi tuc tu
thay doi trong gia ca cua hang hoa do, dugc do bang thay doi trong muc
gia ca chung;
(v) Gia tri von hoa cua con ngudi, vi khong co thj trudng cho tai san von
hoa con ngudi, do vay lgi tuc cua hinh thuc tai san nay khong dugc tfnh todn.
Ket hap cac yeu to neu tren, ham so cau tien cua Friedman dugc bieu
dien dudi dang:

mJ = f ( rm' rk>r. ^ e>w' Yp'u)

Trong do: Md la cau tien te, rm la lgi tuc cua tien gui thanh toan, rb la
lgi tuc cua trai phieu, re la lgi tuc tu nim giu co phieu, nc la lgi tuc cua viec
nam giu hang hoa, Yp la tong cua cai xa hoi trong dai han, cung co the dugc
xac dinh la thu nhap thudng xuyen tu cac nguon khac vdi ndm giu tai san; w
la ty le thu nhap tu nam giu hdng hoa vdi thu nhap tu von hoa con ngudi; u
la bien so the hien cic yeu to khac anh hudng den sd thfch cua ngudi nam
giu cua cai.

341
 Lugmg cau tien theo Friedman se co quan he ty 1? thuan voi thu nhap
thuang xuyen (Yp), lgri tuc cua tien gui thanh toan (rm); con lugng cau tien
se co quan he ty le nghjch vai lgi tuc cua viec nam giu trai phieu (n,), co
phieu (re), va hang hoa (7te).
Khac vai Keynes, ham cau tien la tuang doi on djnh vai thu nhap
thudng xuyen va lai suat. Do thu nhap thudng xuyen dugc xdc djnh Id thu
nhap binh quan trong ddi han, do vay muc thu nhap nay on djnh theo thdi
giam lam cho cau tien doi vdi bien so ndy it bien dong vd ham y cua
Friedman ld cau tien tg se khong bien dong nhieu cung vdi dien bien cua
chu ky kinh doanh. Theo quan diem cua Friedman, cau tien te 1a khong nhay
cam vdi lai suat vi nhung thay doi trong lai suat se ft tac dgng tdi lgi tuc
tuang doi giua ndm giu tien vd nam giu cac tdi san khac do vay nhung thay
doi trong lai suat ft co tac dung den cau tien te md ngugc lai, chfnh cau va
cung tien se quyet djnh lai suat.
Mot diem chu y nua la Friedman nhan manh ve tfnh on djnh cua hdm so
cau tien te, do vay toe do luu chuyen tien te cung co the de ddng du doan dugc.
Neu chung ta co the du doan dugc toe dg trong tuomg lai, mgt sy thay doi trong
lugmg tien cung ung se tao nen mot su thay doi dy doan dugc trong tong thu
nhap. Ngay ca khi toe dg luu chuyen tien te khong con 1a hang so, lugmg tien
cung ung van tiep tyc 1a yeu to can ban tac dgng tdi thu nhap danh nghia. Do
vay ly thuyet cau tien te cua Friedman 1a su xdc djnh lai hgc thuyet so lugng
tien te, vi hgc thuyet ndy dan den mot ket luan tuomg tu voi hgc thuyet so lugng
trudc day ve tam quan trgng cua tien te tdi tong chi tieu.

11.4. CHlTNG C lT T H y t NGHIEM VE CAU TIEN T $

Cac hgc thuyet khac nhau ve cau tien da cho thay cac khfa canh khac
nhau ve vai tr6 cua lien I? trong 11611 kinh te. MQt cdu lidi dugc quan tdm ld
hgc thuyet ndo mo ta thuc te chfnh xac hom? Cdc bang chung ve cau tien te
tren thuc te cung chiem vai tro quan trgng trong cdc tranh luan ve tdc dong
cua chinh sach tien te doi vdi hoat dong kinh te. Co 2 van de quan trgng
phan bigt giua cac hgc thuyet khac nhau la: ( 1) cdu tien tg co nhay cam vdi
nhung thay doi trong lai suat hay khong? (2) hdm so cau tien co on dinh
theo thdi gian khong?
Cac nghien cuu thyc chung deu cho mgt ket luan thong nhdt: cau tiin
tg 1a nhay cam vdi lai suat. Mgt trong cac nghien cuu tu rat sdm cua James
Tobin ve moi lien hg giua lai suat vd cau tien tg su dung so ligu thdi ky

342
1922-1941 tai My cho thay co mot moi quan he ty le nghjch r5 rang giua lai
suat va cau tien te. Cac nghien cuu thuc nghiem sau do deu xac nhan manh
me ket qua cua Tobin.
Ti'nh on djnh cua ham cau tien co y nghTa quan trong doi voi ngan
hang trung uang trong viec lua chon muc tieu trung gian la lai suat hoac
lugng tien cung ung khi thuc thi chinh sach tien te. Theo Frederic Mishkin,
dau nhung nam 1970, cac nghien cuu thuc chung tim thay cac bang chung
manh me cho thay ham cau tien la on djnh. Tuy nhien tu sau nam 1973, su
doi mai tai chmh manh me vdi su ra ddi cua cac loai ban te (cac loai tai san
tai chi'nh co tfnh thanh khoan cao) dan tdi mot su bat on djnh rat manh trong
ham cau tien. Cho den hien tai, cac nha kinh te hoc van chua tim dugc mot
ham cau tien te thuc su on djnh va thoa dang, viec tim kiem mot ham so cau
tien van dugc tiep tuc. Su khong on djnh cua ham cau tien lam cho viec su
dung cac muc tieu lugng tien cung ung cung nhac de tac dong tdi tong chi
tieu trong nen kinh te la khong hieu qua khi thuc thi chmh sach tien te.
Vdi cic bang chung thuc nghiem va so sanh giua 2 ly thuyet ve cau
tien cua Keynes va Friedman, ngudi ta thudng vf von Keynes da chien thang
trong cuoc chien nhung Friedman da chien thang trong nhieu tran danh quan
trgng. Dong gop cua Friedman la vi?c ket hgp phan tfch anh hudng cua cai
va thu nhap tdi hanh vi cua ca nhan.

343
 TU" k h O a

Cau giao djch

Cau dau ca
Cau dir phong
Thu nhap thudng xuyen
Toe do luu chuyen tien te

CAU HOI ON TAP

1 Cau lien le la gi? Gidi thich bo phan cau giao dfch trong cau lien te?
2. Ran hay viel ra phuang trinh trao ddi vd dinh nghTa 4 phan lu
trong phuang trinh do. Y nghTa cua phuang trinh trao doi la gi?
3. Dieu gi xay ra cho thu nhap danh nghTa neu toe do khong ddi la 5
vd luong cung lien le tang tu 1.000 ty len 2.000 ly dong ?
4. Tai sao cdc cd nhan ndm giu lien? Khi lam phdt trong nen kinh te
tdng len, ngudi ddn se muon ndm giu nhieu hay it lien han? Vi sao?
5 Thuat ngu “su ua thich tinh thanh khodn ” de cap ldi van de gi?
6 Phan tich y nghTa cua cau dau ca trong hoc thuyet cua Keynes?
7. Hay chi ra nhimg su phdt trien trong hoc thuyet cua Keynes so vdi
hoc thuyet sd luang ve cau lien te?
8 Cau hoi diing/sai:
a. Theo Keynes, nhu cau ndm giu tien xuat phdt tir nhu cau ve
thanh khodn.
b. Cau giao dich la mot hdm sd cita ldi suat.
c. Cau dau ca la hdm sd cua thu nhap.
d. Nhu cau ndm giu tien la hdm sd cua thu nhap vd lai suat.
9 Tai sao Friedman lai cho rang cau tien te la khong bi anh hudng
cua lai suat, trong khi do Keynes lai cho rang lai suat cd anh
hudng tdi cau tien? Quan diem cua cdc ong ndy ve tdc do luu
chuyen tien te la gi?
10.Cdc chimg cir ihuc nghiem cho chung ta biet dieu gi ve cdc ly
thuyet ve cau tien te?

344
 Chucm g 12

NGAN HANG TRUNG IfONG

Md ta noi dung chi'nh

Ngan hang trung uang co vai tro quan trong trong qua trinh hoach
djnh va thuc thi cac hoat dong cua nen kinh te, bai le hoat dong thudng nhat
cua ngan hang trung uang se tac dpng den su thay doi lai suat, ty gia, quy
mo tin dung, khoi lugng tien cung ung,... Hoan thien hoat dong cua ngan
hang trung uang nhu the nao nham dap ung nhung yeu cau thay doi nhanh
chong cua nen kinh te luon ld thach thuc doi vdi cac chuyen gia kinh te, cdc
nha quan ly kinh te. Be co the xac dinh cau tra ldi chi'nh xac nhat cho nhung
cau hoi tudng chung nhu dan gian: Ngan hang trung uang dugc hinh thanh
nhu the nao? Ai kiem soat hoat dong cua ngan hang trung uang? Ai quyet
dinh cac hoat dong cua ngan hang trung uang?,... se la nhung ho trg dac luc,
ggi md cho viec giai quyet van de nghien cuu neu tren, dong thdi cho nhung
nghien cuu phuc tap han nua ve ngan hang trung uang d nhung ngi dung
nghien cuu tiep theo.
Muc tieu nghien cuu
Nhung phan ti'ch cua chuang nay se tap trung lam ro:
- Lich su hinh thanh va phat trien cua ngan hang trung uang.
- Su khac biet ve moi mo hinh to chuc cua ngan hang trung uang.
- Noi dung ca ban ve cdc chuc nang cua ngan hang trung uang.
- Khai quat ve hoat dong cua Ngan hang Nha nude Viet Nam va ngan
hang trung uang d mot so nude tren the gidi.

12.1. LICH SI? HINH THANH

Ngan hang trung uang da xuat hien tu lau trong ljch su cung vdi su phat
trien cua he thong ngan hang. Theo mot so tki lieu pho bien hien nay, trudc
the ky XV trong nen kinh te xuat hien nhung ngudi 1dm nghe kinh doanh tien
te vdi nghiep vu dau tien chi dan thuan doi tien, giu ho tien cho cac thuang
nhan va thuc hipn nghiep vu cho vay khi trong tay hp luon co mot lugng tien
nhan roi nhat djnh va day dugc xem nhu la mam mong cho viec xuat hien
nhung ngan hdng d giai doan sau. Ngan hdng bat dau xuat hien d nhieu nude

345
tren the giai bat dau tu the ky XV, trai qua: giai doan I - the ky X V den the ky
XVIII, xuat hien cac ngan hang thuc hien cac nghiep vu nhu nhau va dan gian
nhu nhan tien gui va cho vay, phat hanh tien, thyc hien cac djch vu ngan hang
nhu thanh toin, chuyen tien, doi tien,...; giai doan 2 - the ky XVIII den cuoi
the ky XIX, nha nuac cdc nuac ban hanh dao luat nham han che so lugng ngan
hang dugc phep phat hanh tien, tham chi', cac nuac co xu huang chi cho phep
mot ngan hang duy nhat phat hanh tien vdi ten gQ i la ngan hang phat hanh,
con cdc ngan hang khde chi thuan tuy kinh doanh dich vu ngan hdng. Vf dy: d
Anh nam 1844, Nha nude cam cdc ngan hdng tu nhan phdt hanh tien vd todn
bo hoat dQng ndy dugc tap trung vdo ngan hang Anh quoc. Ngan hdng co
phan tu nhan Phdp thanh lap nam 1800, den nam 1803 dugc doc quyen phat
hanh giay bac d Paris, den ndm 1948 dQC quyen phdt hanh giay bac ngan hang
tren toan nude Phdp; giai doan 3 - the ky XX den nay, nha nude cdc nude
ngdy cdng nhan thay vai tro to ldn cua ngan hdng phdt hanh doi vdi su phdt
trien cua nen kinh te dac biet sau cuoc khung hoang kinh te the gidi nam
1929-1933. Doi hoi tat yeu nhd nude can nam trong tay cdc ngan hang phdt
hdnh vd cong cuoc tien hdnh quoc huu hod hoac thdnh lap ngan hang phdt
hdnh mdi thuoc sd huu nhd nude bdt dau, cu the Canada quoc huu hod ngan
hdng phdt hanh nam 1938, Due nam 1939, Phap nam 1945, Anh ndm 1946.
Tir do, ten goi ngan hdng phdt hdnh dugc thay the 1a ngan hang trung uang vd
moi quoc gia chi c6 duy nhat mot ngan hdng trung uang, dam nhiem nhieu
vai tro quan trong nhu thuc hien phdt hdnh tien, kiem sodt vd dieu tiet lugng
tien cung ung, thyc hi$n nhieu nhifm vy vdi chfnh phu,... Tuy nhien, d mgt so
quoc gia, ngan hdng trung uang khong hodn todn thugc quyen sd huu cua nhd
nude nhung hoat dong van mang tfnh chat nhu mot ngan hdng cua nhd nude
vd ca quan quan ly cao nhat cua ngan hdng trung uang 1a do nhd nude bo
nhiem vd mien nhi^m. Vf du: Ngan hdng Trung uomg Nhat Ban ld ngdn hdng
co phan theo luat nam 1942 trong do co phan hod nha nude chiem 55%, co
phan thuoc sd huu tu nhan chiem 45% nhung ca quan quan tri ngan hdng ld
HQi dong chfnh sdeh c6 7 thdnh vien do Chfnh phu bo nhiem vd mien nhiem;
d My, He thong du tru Lien bang My 1a ngan hang co phan nhung ca quan
lanh dao cao nhat cua ngan hang ndy 1a HQi dong thong doc co 7 thdnh vien
do Tong thong bau cu vd Quoc h Q i bo nhi^m. Ben canh do, ten gQ i cua ngan
hdng trung uang d moi quoc gia cung khde nhau, c6 quoc gia ten goi cua
ngan h d n g trung uomg mang tfnh chat ke thua lich su nhu Ngan h d n g Trung
uang Nhat Ban (Bank of Japan), co quoc gia ten gQi ngan hang trung uomg

346
dua theo ti'nh chat sa huu nhu Ngan hang Nha nuac Viet Nam (State Bank of
Vietnam), Ngan hang Nhan dan Trung Quoc (People’s Bank of China) hoac
cung co the goi thang nhu Cue Du tru Lien bang My (Federal Reserve
System). Tuy nhien, du co ten goi nhu the nao thi NHTW hoat dong nham
dap ung cho muc tieu chung nhat dam bao ho trg doi vdi su tang trudng va on
dinh kinh te.

12.2. MO HINH CUA NGAN HANG TRUNG U 0 N G

Mo hinh to chuc cua ngan hang trung uang gan lien nhieu dac diem
rieng co cua moi dan toe nhu van de the che chmh tri, quan diem phat trien
kinh te va dac diem van hoa. Dua tren dac thu rieng, moi quoc gia se hinh
thanh mo hinh to chuc ngan hang trung uang la khac nhau trong he thong
chmh tri. Tuy vay, su khac nhau ve mo hinh to chuc cua Ngan hang Trung
uang cung co nhung diem dang quan tam nhu muc do khac nhau nhieu hay
ft. Bang cach dua ra ca sd chung nhat cho van de nky, cac nha nghien cuu
kinh te xac dinh co hai mo hinh ngan hang trung uang dang dugc ap dung
tai cac nude hien nay, do la:
12.2.1. Ngan hang trung uong true thuoc chinh phu
Ngan hang trung uang true thuoc chmh phu, chiu su chi phoi true tiep
cua chi'nh phu trong cac quyet djnh hoat dong nhu nhan su, tai chmh, dac
biet la cac quyet dinh lien quan den viec xay dung va thuc hien chfnh skch
tien te. Cdc y kien ung ho vj tri ngan hang trung uang true thuoc chi'nh phu
dua tren quan diem cho rang chfnh phu lk ca quan hknh phkp, thuc hien
chuc nkng quan ly kinh te vT mo, do do, chi'nh phu can nam trong tay cac
cong cu kinh te vT mo nham su dung, phoi hgp mpt cach dong bo vk hieu
qua cac cong cu do. Dua tren ca sd do, chmh sach tien t? 1a mot trong
nhung bo phan chu yeu cua chmh skch kinh te vl mo, viec xay dung vk thuc
thi chi'nh sach tien te 1a nhiem vu cua ngan hkng trung uang cho nen ngan
hkng trung uang phai true thuoc chfnh phu. Tuy nhien, tren thuc te su van
hknh hoat dgng cua ngan hkng trung uang theo hinh thuc nky da bgc 1q
nhieu nhugc diem. Nhugc diem ca ban nhat the hien trong moi quan he vdi
chfnh phu, bdi su chi phoi tuyet doi cua chi'nh phu trong phuang thuc dieu
hknh hoat dong cung nhu cac vi?c ra quyet dinh ckc chi'nh sach cua ngan
hkng Trung uang, tu do lam giam tfnh doe lap cua ngan hkng trung uang.
Han nua, tham hut tai chfnh lk nhung van de co tfnh kinh nien cua ckc nude
dugc giai quyet bang con dudng phat hknh tien vk tham chf chfnh phu ckc

347
nude thucmg quan tam den cac muc tieu kinh te ngan han nhu van de cong
an viec lim , tang truang kinh te trong khi do lai rit kho co the xay dung
muc tieu kinh te d ii han nhu van de lam phat, on djnh tien te.
12.2.2. Ngan hang trung uomg doc lap voi chfnh phu
Ngan hang trung uang doc lap voi chmh phu yeu cau chmh phu khong
dugc phep can thiep vao hoat dong cua ngan hang trung uang, dac biet trong
vi?c xay dung va thyc thi chmh sach tien t?. Cac y kien ung h§ dya tren quan
diem cho rang neu de ngan hang trung uang true thuoc chinh phu se bi chfnh
phu lam dung cong cu phit hinh tien de trang trai su thieu hut cua ngan sich
nhi nude, de gay ra lam phit vi ngan hing trung uang khong the thuc hien cic
muc tieu cua chfnh sich tien te nhat li muc tieu on dinh gii tri dong tien. Be
khac phuc nhung nhugc diem tren can xay dung ngan hing trung uang doc lap
vdi chfnh phu. Do vay, ngan hing trung uang vdi tu cich la ca quan dau nao
cua he thong ngan hing phai dugc toin dan quan ly v i quan dilm cac nude
chau Au thay can thiet phii dat ngan hang trung uang trd thinh mQt djnh che
doc lap chfnh phu, dudi su giim sit true tiep cua quoc hoi. Nam 1908, Luat
Andrich Vreeland dugc Quoc hoi My thong qua, xic djnh ro ring He thong
ngan hing v i tien te quoc gia biet lap vdi cic quyet djnh cua Chfnh phu. Tu
thdi gian do den Luat Du trir Lien bang (Federal Reserve Act) nam 1913, Luat
Ngan hing nam 1935 v i Thoa thuan nim 1951 giua Kho bac Lien bang v i Cue
Du tru Lien bang My da xic djnh su doc lap hoin toin cua Cue Du tru Lien
bang My vdi Chfnh phu. C ic nude Anh, Phip cung da thuc hi<?n tucrng ty ngay
sau Chien tranh the gidi lan thu hai ket thuc. Xem xet muc do dpc lap cua ngan
hing trung uang trong moi quan he vdi Chfnh phu l i dieu vo cung quan trQng
doi vdi hoat dong cua ngan hing trung uang ngiy nay khi m i moi quan he niy
anh hudng den hieu q u i quyet sich do ngan hing trung uang de ra. Tuy vay,
ngan hing trung uang du theo mo hinh nio thi ngan hing uung uang vln li
mot ca quan nhan dugc s\r quan tam dac biet tu phfa nhi nude.

12.3. CHlTC NANG CUA NGAN HANG TRUNG UONG

12.3.1. Phat hanh tien va dieu tiet luQiig tien cung irng
a. Phdt hanh tien
Ngan hing trung uang l i ca quan duy nhat phit hinh dong tien quoc
gia theo cic quy djnh trong luat hoac dugc chfnh phu phe duyet (m fnh gii
tien, loai tien, muc phit hinh...). Giay bac do ngan hang trung uomg phit
hanh l i phuomg tifn thanh toin hgp phip, lim chuc nang phuomg tien thanh

348
toan va luu thong. Do do, viec phat hanh tien cua ngan hdng trung uang c6
tac dong true tiep den tinh hinh luu thong tien t? cua dat nude. De gia trj
dong tien dugc on dinh, no doi hoi viec phat hanh tien phai tuan theo nhung
nguyen tac nghiem ngat. Cac nguyen tac ca ban cho viec phat hanh tien
dugc dat ra ld:
Phai hdnh tien phdi cd vdng dam bdo: nguyen tac ndy yeu cau giay
bac ngan hang phat hdnh vdo luu thong phai dugc dam bao bang vang do
giay bac ngan hdng co nguon goc tir tien thuc chat (vdng). Tren thuc te, tuy
thuoc vao dieu kien kinh te, chfnh tri, xa hoi cua moi quoc gia md viec xay
dung che do phat hanh tien co muc bao dam khac nhau. Co the khao sat ba
che do phat hdnh mang tfnh chat dien hinh:
- Theo che do phat hdnh tien d Anh nam 1844 khong quy djnh khoi
lugng phat hdnh tien vao luu thong, lan dau tien dugc phep phat hdnh 14
trieu GBP khong can c6 bao dam vdng, ngoai muc phdp dinh do tien phat
hanh vdo luu thong phai co 100% vdng bao dam.
- Theo che do phat hdnh tien d Phap, luat nam 1870 quy djnh: han
muc khong che lugng tien phdt hanh lan dau la 1,8 ty FRF. Trong khuon
kho han muc d6, ngan hang Phap dugc phep tu dieu chinh ty le lugng tien
can co vdng bao dam vd lugng tien khong can vang dam bao.
- Theo che do phat hdnh tien d My, luat nam 1913 quy djnh: Nhd nude
khong quy djnh tong khoi lugng tien dugc phat hdnh, luat doi hoi trong tong
so lugng tien phat hdnh phai co ft nhat 40% vdng dam bao, so con lai phai
dugc dam bao bang gia trj ky phieu thuang mai do Quy Du tru Lien bang
nam giu. Neu vdng khong du dam muc quy djnh thi phai nop thue chenh
lech thieu do theo ty le luy tien.
Phai hdnh lien cdn c u vdo tdc do phdt triin cua GDP: Su tang truang
cua GDP chung to co mQt lugng hang hoa djch vu tang them. Vay 1% tang
len trong GDP se co ldn han 1% tang len muc cung tien te.
Theo quan diem cua cdc nha kinh te hoc tan co dien, toe do luu thong
tien te tang trudng phu hgp vdi tang trudng kinh doanh hdng hod djch vu, do
vay 1% tang len trong GDP tuang ung 1% tang len cua muc cung tien te.
Theo quan diem cua Milton Friedman, cac nude deu co lam phat vi
vay phat hanh tien vdo luu thong thi phai + % lam phat, do vay 1% tang len
trong GDP tuang ung ldn han 1% tang len cua muc cung tien te. Q Viet
Nam, 1% tang trudng GDP co 4,6% tang trudng muc cung tien te, nguyen

349
nhan vori nhimg nude dang phdt trien nhu Viet Nam do nang luc ve thue
thap, ngan sach nha nude luon bQi chi do vay ma phat hanh tien nhieu.
Phdt hdnh tien cdn cic vdo luang tdi sdn rong di chuyen tir nuac ngodi
vdo: nguyen tac ndy duac thiet lap nham muc tieu can doi thi trudng ngoai
hoi: on dinh gid vdng, on dinh ty gid. Do vay, de phdt hdnh tien vdo luu
thong ngan hdng trung uang can tfnh todn them khoi lugmg tien can thiet de
mua vdng, do la nham on djnh thi trudng ngoai hoi.
Phdt hdnh tien tren ca so tin dung: nguyen tac phdt hanh tien tren ca
sd tfn dung duac bao dam bdng gid tri hdng hod va dich vu. Theo nguyen tac
ndy, viec phdt hanh giay bac khong nhat thiet phai c6 vdng bao dam, md
phdt hanh thong qua ca che tfn dung ngan han, tren ca sd c6 bao dam bdng
gid tri hdng hod, cong tdc dich vy, the hien tren ky phieu thuang mai vd cdc
chung tu ngr khac c6 kha nang hoan chuyen thanh tien theo luat djnh. Do la
tfn dyng cua ngan hang trung ucmg, dugc thyc hign bdng phuang thuc tdi
cap von doi vdi cdc ngan hdng thuang mai. Vigc phdt hdnh giay bac ngan
hdng theo nguyen tdc ndy, mQt mat xuit phdt tu nhu cau tien tg phdt sinh do
sy tang trudng kinh te; mat khde tao ra kha nang de ngan hdng trung uomg
thyc hign vigc kiem sodt lugng tien cung ung theo yeu cau chfnh sach tien tg.
N g d y nay, trong dieu k ig n luu thong g ia y bac ngan hdng khong d u g c
tu do chuyen d o i ra vdng theo luat dinh, cdc nude tren the g id i deu chuyen
sang che do phdt hdnh giay bac thong qua c a che tdi cap von cho cdc ngan
hdng vd hoat dQng tren thi trudng m d cua ngan hang trung uang. D o n g thdi,
tren c a sd d<?c quyen phat hanh tien, ngan hdng trung u a n g th yc hign vigc
k ie m soat lu g n g tien cung ung du gc tao ra tu cac ngan hdng thuang mai,
bang quy che d u tru bat buQC, la i suat chiet khau...
Phdt hdnh tien tren ca so cho ngdn sach nhd nuoc vay: mQt nguyen
tac ca ban trong quan he vdi ngan sdeh nhd nude ld ngan hdng trung uang
khong cho nhd nude vay de bu dap thieu hyt ngan sdeh hdng nam ma chi
ung von de giai quyet nhu cau tam thdi trong mQt gidi han nhat djnh khi md
ngan sach nha nude chua thuc hign dugc cdc khoan thu theo nhu dy kien. C)
Vigt Nam, ngan hdng nhd nude Vigt Nam chi cho ngan sach nhd nude vay
von trong trudng hgp ngan sach nhd nude chua thyc hign dugc ke hoach thu
da in dinh nhung phai chi theo kS hoach. Tong muc ung trudc vd cho vay
cua Ngan hdng Nhd nude Viet Nam ke ca muc trdi phieu kho bac md Ngan
hdng Nhd nude Vigt Nam mua cua cdc to chuc tfn dung khong dugc vugt
qud muc Quoc hoi quyet djnh. Neu phdt hign c6 the vugt qud gidi han ndy,

350
Ngan hang Nha nuac Viet Nam phai bao cao kip thai va kien nghi bi?n
phap giai quyet len Thu tuang Chfnh phu.
Dua tren ca sd nguyen tac phat hanh tien neu tren, dieu quan trpng
tiep theo la ngan hang trung uang se can nhac, lua chon trong so cac kenh
sau de phdt hanh tien vdo nen kinh te: qua kenh cua ngan sach nhd nude, tfn
dung, thj trudng md, thi trudng vang va ngoai te,
b. Dieu tiet luang lien cung ung
Tren ca sd doc quyen phat hanh tien, ngan hang trung uang thuc hi?n
viec quan ly va dieu tiet lugmg tien cung ung thong qua viec dieu hanh chfnh
sach tien te nham dam bao su on dinh vd tang trudng kinh te. Cong cu cua
chfnh sdeh tien te thudng dugc cdc nude su dung gom co: chfnh sdeh du tru
bdt buoc, chfnh sdeh chiet khau va tdi chiet khau, nghiep vu thi trudng md,
ben canh cdc cong cu ke tren, ngan hang trung uomg con sir dung chfnh sdeh
han muc tfn dung, kiem sodt lai suat chfnh sach ty gia. Phy thugc vao boi
canh kinh te, tdc dQng cua cong cu den nen kinh te ma ngan hang trung
uang moi quoc gia co sy lya chQn cong cu cua chfnh sach tien tf phu hgp
vdi muc tieu dat ra trong tung thdi ky.
12.3.2. Ngan hang cua cac ngan hang
La ngan hang cua cdc ngan hang, ngan hang trung uomg thuc hien:
Nhan lien gui cua ngdn hdng thucmg mai duai cdc hinh thuc khac nhau
Thu nhat, ngan hang trung uomg yeu cau ngan hdng thuang mai thiet
lap du tru bat buoc. Muc d u tru bat buoc do ngan hang trung uomg quy dinh
vd bang mot ty le nhat dinh so vdi tong tien gui cua khdch hang tai ngan
hdng thuomg mai. Day la mQt cong cu cua chfnh sdeh tien t?. Do vay, muc
du tru bat buoc se thay doi khi ngan hang trung uomg c6 su thay doi trong
v i^c th u c thi chfnh sdcli lien 16. Thu hai, ngan Imng th u a n g m ai m o tai
khoan tien gui thanh toan tai ngan hang trung uang nham dam bao nhu cau
thanh todn giua ngan hang thuang mai vd khdch hang.
Cho vay doi vai ngdn hdng thuang mai vd to chuc tin dung
Ngan hdng trung uang cap tfn dung cho ngan hdng vd cdc to chuc tfn
dung nham dam bao cho nen kinh te du phuang tien thanh todn can thiet
trong tung thdi ky nhat djnh, dong thdi cung de dieu tiet khoi luomg tien
cung ung trong nen kinh te theo muc tieu cua chfnh sach tien te.
Thuc hien cho vay doi vdi ngan hdng thuomg mai vd to chuc tfn dung,
ngan hdng trung ucmg co the dudi cdc hinh thuc: cho vay tdi cap von, cho

351
vay thanh toan. B e n canh do, k h i cac ngan hang th u a n g m ai va cac to ch u c
tfn dyng can sir dung vo n de cho vay v d i nen k in h te, ngan hang trung uomg
cung co the thuc hien cap tin dung theo nhung dieu kie n nhat din h , phu ho p
v d i yeu cau cua nen k in h te bang nghiep vu chiet khau va tdi chiet khau g ia y
td c 6 gia.

Ngdn hang trung ucmg thuc hien thanh todn bu tru cho cdc ngdn hdng
thucmg mai, theo d 6 he thong cua ngan hang trung uomg gom cac c h i nhanh
hoac phong dai di?n du gc bo tri theo khu vuc hoac theo d ia g id i hanh chm h,
va m o i c h i nhanh la mQt trung tam thanh toan bu tru g iu p cho hoat dong
k in h doanh cua ngan hang thuang mai d u a c thuc hien thong suot trong quan
he thanh toan v d i nhau.

12.3.3. Ngan hang cua chinh phu

Ngdn hdng trung uomg la ngdn hdng cua chinh phu theo cdc giac do:
ngan hang trung u a n g lam dai ly phat hanh trai ph ieu chi'nh phu; th u c hien
thanh toan khong dung tien mat cho h? thdng kho bac nha nude; d mQt so
n u a c he thong kho bac nha nude chua phat trien, chi'nh phu c 6 the u y nhiem
cho ngan hang trung u a n g thyc hien quan ly ch i tieu cua chi'nh phu; bao
quan d u tru quoc g ia ve ngoai te, vang bac, k im khi' quy.

Ngdn hdng trung uomg thay mat chinh phu thuc hien qudn ly hoat
ddng cua he thong ngdn hdng ve mat phdp luat, cu the:
+ X e m xet, cap va thu hoi giay phep hoat dong cua ngan hang thuang
m ai va cac to chirc tfn dung.

+ Q u y din h ve nghiep vu, he so an todn d o i v d i ngan hang thucmg m ai

va to ch irc tfn dung.

+ Th anh tra, k ie m sodt cdc hoat dong cua he thdng ngan h in g . A p

dung cdc che tai trong cdc trudng hap v i pham phdp luat nham dam bao he
thong ngan hang hoat dQng dn djnh, an toan va co h ifu qua.

Ngdn hdng trung ucmg dai dien cho chinh phu thuc hien cdc quan he
tai chinh vdi nuac ngodi vd vai cdc to chuc tdi chinh quoc te.
T re n c a sd do, ngan hang trung uang tien hanh xa y du ng cdc d u dn
vay von nude ngodi, tham gia quan ly qua trin h su dung von vay, th y c hien
theo d o i hoan tra n a nude ngoai va thuc hien cac nghia vu tai chi'nh tien te
quoc te v d i cdc td chuc tai chfnh quoc te.

352
12.4. NGAN HANG NHA NUOC VIET NAM
12.4.1. Ljch su- hinh thanh va phat trien
Trudc Cach mang thang 8/1945, Viet Nam la nude thuoc dja nua
phong kien dudi sy thong trj cua thyc dan Phap. He thong tien te, tin dung
ngan hang dugc thiet lap va hoat dong chu yeu phuc vu chmh sach thuoc dja
cua Nha nude Phap d Viet Nam. Trong suot thdi ky thuoc dja, sy hinh thanh
va phat trien cua he thong tien te, tin dung deu do Chmh phu Phap xep dat,
bao ho thong qua Ngan hang Dong Duang. Thyc chat, Ngan hang Dong
Duang hoat dong vdi tu cach la mot ngan hang phat hanh Trung uomg, dong
thdi la mot ngan hang kinh doanh da nang bao gom cdc nghiep vu ngan
hang thuang mai va nghiep vy dau tu.
Sau Cach mang thang 8, mot trong nhung nhiem vu trQng tam cua chfnh
quyen cach mang la phai tung budc xay dung nen tien te doc lap, tu chu, cong
cu quan trong cua chmh quyen de xay dung va bao ve dat nude. Tren ca sd chu
truang chmh sdeh mdi ve tai chmh - kinh te ma Dai hoi Dang toan quoc lan thu
II (thang 2/1951) da de ra, ngay 6/5/1951 Chu tjch Ho Chi' Minh da ky Sac lenh
so 15/SL thanh lap Ngan hang Quoc gia Viet Nam vdi cac nhiem vu chu yeu
la: quan ly viec phat hanh giay bac va to chuc luu thong tien te, quan ly Kho
bac nha nude, thyc hien chmh sach tin dung de phat trien san xuat, phoi hop
vdi mau djch de quan ly tien te va dau tranh tien te vdi djch.
Su ra ddi cua Ngan hang Quoc gia Viet Nam la mot budc ngoat ljch
sir, la ket qua noi tiep cua qud trinh dau tranh xay dung he thong tien te, tin
dung doc lap, tu chu, danh dau budc phdt trien mdi, thay doi ve chat trong
linh vyc tien te, tin dung d nude ta. Tir do den nay, gan lien vdi su phat trien
cua tirng thdi ky each mang, Ngan hang Quoc gia Viet Nam (tir thang
1/1960 den nay la Ngan hang Nha nude Viet Nam) da tung budc ldn manh
va phat trien, gop phan quan trong vao viec xay dyng, cung co, hoan thien
the che tien te, tin dung va he thong ngan hang Viet Nam, phuc vu ti'ch cuc
su nghiep xay dung va bao vg To quoc.
Qua trinh phat trien cua he thong ngan hang Viet Nam ke tir khi Ngan
hang Quoc gia Viet Nam ra ddi den nay c6 the chia thanh 4 thdi ky nhu sau:
Thai ky 1951-1954: Ngan hang Quoc gia Viet Nam dugc thanh lap vd
hoat dong doc lap tuang doi trong he thong tai chi'nh, thuc hien trong trdch dau
tien: phdt hanh giay bac Ngan hang, thu hoi giay bac tai chinh; thuc hign quan
ly Kho bac Nha nude gop phan tang thu, tiet kiem chi, thong nhat quan ly thu

353
chi ngan sdeh; phat trien tin dung ngan hang phuc vu san xuat, luu thong hang
h6a, tang cudng luc lucmg kinh te quoc doanh va dau tranh tien te vai dich.
Thai ky 1955-1975: thdi ky ca nude khang chien chong My, mien Bdc
vira xay dung, chien dau, vua chi vifn cho cach mang giai phong mien Nam.
Trong thdi ky nay, Ngan hang Quoc gia thuc hifn nhung nhiem vy ca ban sau:
- Cling co thj trudng tien te, giu cho tien te on djnh, gop phan binh on
vat gid, tao dieu kifn thuan lgri cho cong c u q c khoi phuc kinh te trong chien
tranh pha hoai b ing khong quan cua My d mien Bac.
- Phdt trien cong tac tin dung nham phdt trien san xuat luomg thuc, day
manh khoi phuc vii phdt trien - nong cong - thuang nghiep, g6p phan thuc
hien hai nhi?m vu chien luac: xay dung nen kinh te xa hQi chu nghia d mien
Bac va giai phong mien Nam.
Thai ky 1975-1985: giai doan khoi phuc kinh te sau chien tranh giai
ph6ng va thong nhat nude nhd. Nhiem vu c\i the cua ngdnh ngan hang ld
tien hanh thiet lap h? thong ngan hang thong nhat trong ca nude va thanh ly
h? thong ngan hdng cua che dQ cu d mien Nam. Theo d6, Ngan hdng Quoc
gia cua chfnh quyen Viet Nam Cong h6a da duorc quoc huu hoa vd sdp nhap
vdo h? thong Ngan hdng Nhd nude V i|t Nam, cung thyc hi?n nhi^m vy
thong nhat tien t? trong ca nude, phat hdnh cac loai tien mdi cua nude CQng
hoa xa hoi chu nghia Viet Nam, thu hoi cdc loai tien cu d ca hai mien Nam -
Bac vdo nam 1978. Trong giai doan ndy, he thong ngan hdng nhd nude ve
ca ban van hoat dQng nhu 1a mQt cong cy ngan sach, chua thyc hifn cac
hoat dQng kinh doanh tien te theo nguyen tac thj trudng.
Thai ky 1986 den nay: ld qud trinh doi mdi can ban vd todn di?n he
thong ngan hang Vi?t Nam:
- T h d n g 7/1987: H o i dong B q trudng ra Q u y e t d in h so 218/CT cho
phep lam thu v ie c chuyen hoat dQng cua ngan hdng sang k in h doanh xa hQi
chu nghia.
- Thdng 3/1988: HQi dong Bq trudng ban hdnh Nghi dinh 53/HDBT
vdi dinh hudng ca ban ld chuyen han he thong ngan hdng sang hoat dong
kinh doanh.
- Thdng 5/1990: Hgi dong Nhd nude thong qua va cong bo 2 phdp
l|n h ve ngan hdng (Phdp lenh Ngan hdng Nha nude Vi?t Nam va Phdp l?nh
ngdn hdng, horp tdc xa tin dung vd cong ty tdi chfnh). Su ra ddi cua 2 phdp
lenh ngdn hdng da chfnh thuc chuyen ca che hoat dong cua he thong ngan

354
hdng Viet Nam tii mot cap sang hai cap, trong d6 Ngan hdng Nhd nude Vi?t
Nam thuc hien chuc nang quan ly nha nude ve hoat dpng kinh doanh tien te,
ngan hang va thuc thi nhiem vy cua mot ngan hang trung ucmg; cdc ngan
hang thuomg mai vii to chuc tin dung kinh doanh tien te, tin dung, thanh
todn, ngoai hoi vd dich vu ngan hkng trong khuon kho phap luat.
- Thang 10/1993, quan hg hgrp tac giua Viet Nam va c§ng dong tai
chi'nh quoc te (Quy Tien tg quoc te, Ngan hang The gidi, Ngan hang Phat
trien Chau A) dugc tdi lap va khai thong.
- Ngay 02/12/1997, Luat Ngan hang Nhd nude Viet Nam vd Luat Cdc
to chuc tin dung dugc Quoc hoi khoa X chfnh thuc thong qua vd co hieu luc
thi hanh tir ngdy 01/10/1998.
- Ngdy 26/6/2003, Luat Ngan hdng Nha nude Viet Nam vd Luat Cac
to chuc tin dung dugc Quoc hoi khoa X chi'nh thuc thong qua vd co hieu lyc
thi hdnh tir ngdy 01/8/2003.
- Ngay 16/6/2010, Luat Ngan hdng Nha nude Vigt Nam vd Luat Cac
t6 chuc tin dung dugc Quoc hgi khoa XII chi'nh thuc thong qua vd co hieu
luc thi hdnh tii ngdy 01/01/2011.
Nhung thay doi can ban ve ca sd phdp ly da tirng budc giup Ngan
hdng Nha nude Vigt Nam xac djnh dugc dinh hudng, ngi dung hoat dpng
cho phu hgp vdi dieu kign thyc tien vd yeu cau quan ly nhd nude trong linh
vuc tien te.
Trai qua gan 60 ndm xay dung va phat trien, Ngan hdng Nhd nude
Viet Nam da gop phan to ldn trong viec cung co nen tien te doc lap, ty chu,
phuc vu su nghiep giai phong dan tgc tien tdi thong nhat dat nude trong dieu
kien dat nude c6 chien tranh vd tiep tuc phdt trien ben vung trong tinh hinh
mdi. Tren ca sd cdc chu truang, chi'nh sdeh cua Nhd nude, Ngan hdng Nhd
nude Viet Nam da tao ra nhung thay doi nhanh ch6ng va sau sac trong todn
he thong ngan hdng Vigt Nam, cy the Ngan hdng nhd nude da khdi xudng
nhieu chi'nh sdeh, giai phdp nham nang cao hieu luc quan ly, dieu hdnh hoat
dong ngan hang, tang cudng nang luc tdi chi'nh vd hieu qua kinh doanh tien
te cua cdc to chuc tin dung, dam bao an todn he thong ngan hdng. Qua d6,
hoat dgng ngan hdng da gop phan khong nho trong vigc chuyen djch ca cau
kinh te vd phat trien cac ngdnh kinh te chu chot theo hudng cong nghigp
hoa, hien dai h6a, phu hgp vdi xu the phat trien chung cua the gidi. Ghi
nhan nhung d6ng gop to ldn cua ngdnh ngan hdng trong sy nghiep xay dung

355
va bao ve To quoc, Dang va Nha nuac da phong tang va ban thuang nhieu
danh hi?u cao quy cho cac tap the va ca nhan cua nganh. Nam 1996, nhan
ky niem 45 nam ngay thanh lap, nganh ngan hang vinh d\r dugc don nhan
Huan chuang Ho Chi Minh. Dac biet, ngay 6/5/2006, tai Le ky niem 55 nam
ngay thknh lap, ngknh ngan hang da vinh du dugc Dang, Nha nude trao tang
phan thudng cao quy nhat - Huan chuang Sao vang; vao dip ky niem 60
nam thanh lap nganh (27/4/2011), nganh ngan hang da vinh du dugc don
nhan Huan chuang Ho Chi' Minh lan thu 2.
12.4.2. Chuc nang, nhifm vu va quyen han cua Ngan hang Nha nude
Viet Nam
Theo Luat Ngan hang Nha nude Viet Nam nam 2010, Ngan hang Nha
nude V i|t Nam la ca quan ngang bQ cua Chi'nh phu, la Ngan hang Trung
uang cua nude Cpng hoa xa hQi chu nghia Viet Nam
Ngan hang Nha nude Viet Nam lk phap nhan, co von phap dinh thuoc
sd huu Nha nude, c6 tru sd chi'nh tai Thu do Ha Noi.
Ngan hang Nha nude Viet Nam thuc hien chuc nang quan ly nha nude
ve tien t?, hoat dong ngan hang va ngoai hoi, thuc hi$n chuc nang cua Ngan
hang Trung uang ve phkt hknh tien, ngan hkng cua cac to chuc tfn dung vk
cung ung tien te cho Chfnh phu.
De thuc hien cac chuc nang neu tren, Ngan hkng Nhk nude Viet Nam
co nhi?m vy vk quyen han chu yeu sau: (1) On djnh gia tri dong tien; bao dam
an tokn hoat dong ngan hkng vk he thong ckc to chuc tfn dung; bao dam su an
tokn, hieu qua cua he thong thanh tokn quoc gia; gop phan thuc diy phat trien
kinh te - xa hgi theo dinh hudng xa hpi chu nghTa; (2) Tham gia xay dung
chien luge vk ke hoach phat trien kinh te - xa hQi cua dat nude; (3) Xay dyng
chien luac phdt trien ngdnh ngan hdng; (4) Dan hdnh hoac trinh ca quail nhd
nude c6 tham quyen ban hanh van ban quy pham phkp luat ve tien te vk ngan
hkng; tuyen truyen, pho bien vk kiem tra theo tham quyen van ban quy pham
phap luat ve tien te vk ngan hkng; (5) Xay dung chi tieu lam phat hang nam
de Chfnh phu trinh Quoc hoi quyet dinh vk to chuc thuc hien; (6) To chuc,
dieu hknh vk phkt trien thi trudng tien te; (7) To chuc he thong thong ke, du
bao ve tien te vk ngan hkng; cong khai thong tin ve tien te vk ngan hkng theo
quy dinh cua phap luat; (8) To chuc in, due, bao quan, van chuyen tien giay,
tien kim loai; thuc hien nghiep vu phkt hknh, thu hoi, thay the vk tieu huy tien
giay, tien kim loai; (9) Cap, sua doi, bo sung, thu hoi giay phep thknh lap vk

356
 hoat dong cua to chuc tin dung, giay phep thanh lap chi nhanh ngan hang
nude ngoai, giay phep thanh lap van phong dai di?n cua to churc tin dung
nude ngoai, to churc nude ngoai khac co hoat dong ngan hang; cap, thu hoi
giay phep hoat dong cung ung dich vu trung gian thanh toan cho cac to chuc
khong phai la ngan hang; cap, thu hoi giay phep hoat dong cung ung dich vu
thong tin tin dung cho cac to chuc; chap thuan viec mua, ban, chia, tach, hop
nhat, sap nhap va giai the to churc tin dung theo quy djnh cua phap luat; (10)
Thuc hien dai dien chu sd huu phan von cua Nha nude tai doanh nghiep thuc
hien chuc nang, nhiem vu cua Ngan hang Nha nude Viet Nam, to chuc tin
dung co von nha nude theo quy dinh cua phap luat; dugc sur dung von phap
djnh de gop von thanh lap doanh nghi?p dac thu nham thyc hien chuc nang,
nhiem vu cua Ngan hang Nha nude Viet Nam theo quyet dinh cua Thu tudng
Chmh phu; (11) Kiem tra, thanh tra, giam sat ngan hang; xu ly vi pham phap
luat ve tien te va ngan hang theo quy djnh cua phap luat; (12) Quyet dinh ap
dung bien phap xu ly dac biet doi vdi to churc tin dyng vi pham nghiem trong
cac quy dinh cua phap luat ve tien te va ngan hang, gap kho khan ve tai chmh,
c6 nguy co gay mat an toan cho he thong ngan hang, gom mua co phan cua to
chuc tin dung; dinh chi, tam dinh chi, mien nhiem chuc vu ngudi quan ly,
ngudi dieu hanh cua to chuc tin dung; quyet dinh sap nhap, hgp nhat, giai the
to chuc tin dung; dat to chuc tin dung vao tinh trang kiem soat dac biet; thyc
hien nhiem vu, quyen han cua minh theo quy djnh cua phap luat ve phd san
doi vdi to chuc tin dung; (13) Chu tri, phoi hgp vdi c3c co quan huu quan xay
dyng chmh sach, ke hoach va to chuc thyc hien phong, chong rua tien; (14)
Thyc hien quan ly nha nude ve bao hiem tien giri theo quy dinh cua phap luat;
(15) Chu tri lap, theo doi, du bao va phan tich ket qua thyc hien can can thanh
todn q u o c te; (16) T o chuc, quan ly, giam sdt h£ thong thanh toan quoc gia.
cung irng dich vu thanh toan cho cac ngan hang; tham gia to chirc va giam sat
sy van hanh cua cac he thong thanh toan trong nen kinh te; (17) Quan ly nha
nude ve ngoai hoi, hoat dong ngoai hoi va hoat dong kinh doanh vang; (18)
Quan ly dy tru ngoai hoi nhii nude; (19) Quan ly viec vay, tra ng, cho vay vk
thu hoi ng nude ngoai theo quy dinh cua phap luat; (20) Chu tri, phoi hgp vdi
ca quan co lien quan chuan bi noi dung, tien hanh dam phan, ky ket dieu udc
quoc te vdi to chuc tai chinh, tien te quoc te ma Ngan hang Nha nude la dai
dien va la dai dien chmh thuc cua ngudi vay quy dinh tai dieu udc quoc te
theo phan cong, uy quyen cua Chu tich nude hoac Chmh phu; (21) To chuc
thuc hien hgp tac quoc te ve tien te va ngan hang; (22) Dai dien cho Nha nude

357
tai ckc to chuc tien te va ngan hang quoc te; (23) To chuc he thong thong tin
tin dung va cung ung dich vu thong tin tin dung; thuc hi?n chuc nang quan ly
nha nuac d6i vai cac to chuc hoat dpng thong tin tfn dyng; (24) Lam dai ly va
thuc hien cac dich vu ngan hang cho Kho bac Nhk nuac; (25) Tham gia vdi
Bo Tai chfnh ve viec phkt hanh trai phieu Chfnh phu, trki phieu do Chfnh phu
bao lanh; (26) T6 chuc dao tao, boi dudng nghiep vy ve tien t§ vk ngan hkng;
nghien cuu, ung dyng khoa hpc vk cong nghe ngan hkng; (27) Nhi?m vy,
quyen han khke theo quy djnh cua phkp luat.
12.4.3. Mo hinh to chuc cua Ngan hang Nha nude Viet Nam

Thing d ie NHNN

Cac phd
Thing <j6c

Vy, Cyc Van phdng d?i di$n Cac t i chirc 63 chi nhanh
NHNN t?i Tp.HCM sy nghi$p NHNN tinh, tp

Vy Chinh sich Vy Tin dyng Vi$n Chiin lu’pc

Tiin t$ ngan hang

Vy H<jt>tie Vy Quin ly Thdi bao

quic t i ngo^i hii Ngan hang

Vy Thanh toan Vy Phap chi T?p chi

Ngan hang

Vy Kiim toin Vy Tai chinh - Trung tam Th6ng tin

n$i bO K i toan tin dyng

Vy Dy bio, Vy T i chCrc Tri/irng b ii dyftng

thing Ke tiin t$ can b§ can b< 5ngdn hang
Cyc Ph4t hinh v i Sir Giao djch Ban Qudn ly cac dy
Kho quy an tin dyng quic t i

Ca quan Thanh tra, van phOng NHNN

giim sdt ngin hang

Cyc C6ng ngh$ Vy Thi dua •

tin hpc khen thirdng

Cyc Qudn trj

Sa do 12-1. Md hinh to chuc cua Ngan hang Nha nude Viet Nam
Nguon: Ngdn hang Nha nuac Viet Nam
- Vu Chinh sach tien te: tham muu, giup Thong doc xay dung chfnh
skch tien t? quoc gia vk su dung cac cong cu chfnh sach tien te theo quy
djnh cua phkp luat.

358
 - Vu Qudn ly ngoai hoi: tham miru, giup Thong doc thuc hien chuc
nang quan ly nha nude ve ngoai hoi va hoat dgng ngoai hoi theo quy dinh
cua phap luat.
- Vu Thanh toan: tham muu, giup Thong doc thuc hien quan ly nhk
nude ve linh vuc thanh toan trong nen kinh te quoc dan theo quy dinh cua
phap luat.
- Vu Tin dung: tham muu, giup Thong doc thuc hien quan ly nha nude
ve ITnh vuc tin dung ngan hang va dieu hanh thi trudng tien te theo quy dinh
cua phap luat.
- Vu Du bdo thdng ke tien te: tham muu, giup Thong doc thuc hien
cong tac du bao, thong ke tien t# theo quy dinh cua phap luat.
- Vu Hap tdc quoc te: tham muu, giup Thong doc thuc hien chuc nang
quan ly nha nude ve hop tac va hoi nhap quoc te thuoc pham vi quan ly cua
Ngan hang Nha nude Viet Nam theo quy dinh cua phap luat.
- Vu Kiem todn noi bo: tham muu, giup Thong doc thuc hipn kiem
toan npi bp hoat dpng cua cac don vi thupc Ngan hang Nha nude Vift Nam.
- Vu Phdp che: tham muu, giup Thong doc thuc hien quan ly nha
nude bang phdp luat va tang cudng phap che xa hoi chu nghia trong
nganh ngan hang.
- Vu Tdi chinh - Ke toan: tham muu, giup Thong doc thuc hien cong
tac tai chinh, ke toan, dau tu xay dung co ban cua Ngan hang Nha nude Viet
Nam vd quan ly nha nude ve ke toan, dau tu xay dung ca ban cua nganh
Ngan hang theo quy dinh cua phap luat.
- Vu To chirc cdn bo: tham muu, giup Thong doc, ban can su Dang
Ngin hailg Nhd nuuc Vicl Nam thuc hicn cong tdc to chuc, bicn cho, quan
ly, sir dung can bp, cong chirc, vien chuc; che dp tien luomg va cac che dp
khac thuoc pham vi quan ly cua Ngan hang Nhd nude Viet Nam theo quy
djnh cua phdp luat.
- Vu Thi dua - khen thudng: tham muu, giup Thong doc quan ly nha
nude ve cong tac thi dua, khen thudng trong nganh ngan hdng theo quy dinh
cua phdp luat.
- Van phdng: tham muu, giup Thong doc chi dao va dieu hanh hoat
dong ngan hang; thuc hipn cong tdc cai cdch hdnh chfnh cua Ngan hang Nhd
nude Viet Nam; quan ly hoat dpng thong tin, tuyen truyen, bdo chi', van thu,

359
liru tru cua nganh ngan hkng theo quy dinh cua phap luat; thuc hien cong tac
hanh chinh, le tan, van thu, luu tru tai tru sd chinh Ngan hang Nha nuoc
Viet Nam.
- Cue Cong nghe tin hoc: tham muu, giup Thong doc thuc hien nhiem
vu quan ly nha nuac chuyen nganh ve linh vuc cong nghe tin hoc trong
pham vi toan nganh ngan hang.
- Cue Phdt hdnh vd kho quy: tham muu, giup Thong doc thuc hien
chuc nang quan ly nha nude va chuc nang Ngan hang Trung uang ve linh
vuc phat hanh va kho quy theo quy dinh cua phap luat.
- Cue Qudn tri: giup Thong doc quan ly tai san, tai chmh, ca sd vat
chat ky thuat, hau can, bao ve, an ninh trat ty, an toan ca quan, cham lo ddi
song, sue khoe cho can bo, cong chuc, vien chuc va ngudi lao dong thuoc
tru sd chi'nh Ngan hang Nha nude Viet Nam.
- So Giao dich: tham muu, giup Thong doc thyc hien cac nghiep vu
Ngan hang Trung uang.
- Co quan Thanh tra, gidm sdt ngdn hang: ca quan true thuQc Ngan
hang Nha nude Viet Nam thuc hien chuc nang thanh tra hanh chmh, thanh
tra chuyen nganh va giam sat chuyen nganh ve ngan hang trong cac linh vuc
thuoc pham vi quan ly nha nude cua Ngan hang Nha nude Viet Nam; Tham
muu, giup Thong doc Ngan hang Nha nude Viet Nam quan ly nha nude doi
vdi cac to chuc tin dung, to chuc tai chmh quy mo nho, hoat dQng ngan
hang cua cac to chuc khac; thyc hien phong, chong rua tien theo quy dinh
cua phap luat.
- Ngdn hdng Nhd nuoc Viet Nam Chi nhanh tinh, thdnh pho true thuQc
Trung uong: la cac dan vj phy thuQc cua Ngan hang Nha nude Viet Nam.
chiu su dieu hanh va lanh dao tap trung, thong nhat cua Thong doc Ngan
hang Nha nude Viet Nam; co chuc nang tham muu, giup Thong doc quan ly
nha nude ve tien te va hoat dong ngan hang tren dia ban va thuc hien mQt so
nghiep vu Ngan hang Trung uang theo uy quyen cua Thong doc.
- Van phdng dai dien tai Thdnh pho Ho CM Minh: dan vi phu thuoc
cua Ngan hang Nha nude Viet Nam, thuc hipn nhiem vy dai dien theo su uy
quyen cua Thong doc Ngan hang Nha nude Viet Nam.
- Vien Chien lupc ngdn hdng: dan vi su nghiep nha nude true thuoc
Ngan hang Nha nude Viet Nam c6 chuc nang nghien cuu va xay dung chien
luac, quy hoach, ke hoach phat trien ngknh ngan hkng; to chuc nghien cuu

360
khoa hoc va phat trien cong nghe ngan hang phyc vu cho yeu cau quan ly
nha nude cua Ngan hang Nha nude Viet Nam ve tien te va hoat dong ngan
hang theo quy djnh cua phdp luat.
- Trung tarn Thdng tin tin clung: to chuc su nghiep nha nude thuoc
Ngan hang Nha nude Viet Nam, co chuc nang thu nhan, xu ly, luu tru, phan
tich, du bao thong tin tin dung phuc vu cho yeu cau quan ly nha nude cua
Ngan hang Nha nude Viet Nam; thuc hien cac dich vu thong tin ngan hang
theo quy dinh cua Ngan hang Nha nude Viet Nam va cua phap luat.
- Thdi bdo ngdn hang: dan vi su nghiep nha nude thuoc Ngan hang
Nha nude Viet Nam; lk ca quan ngon luan, dien dan xa hoi vk 1a cong cu
tuyen truyen, pho bien dudng loi, chu truang cua Dang, chfnh sach, phap
luat cua Nhk nude vk hoat dpng cua nganh ngan hkng theo quy dinh cua
Ngan hkng Nhk nude Viet Nam vk cua phap luat.
- Tap chi Ngdn hang: dan vi su nghiep nhk nude thuoc Ngan hkng
Nha nude Viet Nam; 1a ca quan ngon luan vk dien dan ve ly luan, nghiep
vu, khoa hoc vk cong nghe ngan hkng; co chuc nang tuyen truyen, pho bien
dudng loi chu truang cua Dang, chmh sach vk phap luat cua Nhk nude, hoat
dong ngan hkng vk nhung thanh tuu ve khoa hoc, cong nghe cua nganh ngan
hang vk linh vuc lien quan theo quy dinh cua Ngan hkng Nhk nude Viet
Nam vk cua phap luat.
- Trucmg bdi dudng cdn bo ngdn hang: dan vi su nghiep co thu thuoc
ca cau to chuc cua Ngan hkng Nhk nude Viet Nam, c6 chuc nang dao tao,
boi dudng, cap nhat kien thuc, ky nang quan ly nhk nude vk chuyen mon
nghiep vu thuoc linh vuc ngan hkng phuc vu yeu cau phat trien vk nang cao
chat lucmg dpi ngu can bo, cong chuc, vien chuc cua Ngan hkng Nhk nude
Viet Nam vk cua nganh ngan hkng theo quy hoach, ke hoach da dugc Thong
doc phe duyet.

12.5. NGAN HANG TRUNG UONG MQT SO QUOC GIA TREN

THE GIOI
12.5.1. Ngan hang trung uong o’ cac quoc gia phat trien
a. Cue D u tru Lien bang My
Cue Dy tru Lien bang My (Federal Reseve System - FED) dugc thknh
lap nam 1913 theo yeu cau cua Quoc hpi tai dao luat mang ten hai nghi si de
trinh 1a Glass vk Owen Bill. Luat Du tru Lien bang My chi ro cau true Cue

361
Dy tru Lien bang My gom Hoi dong thong doc, Uy ban Thi truang ma
(FOMC), cac ngan hang dy tru lien bang. So vai ngan hang Trung uang a
cac quoc gia tren the gidi thi Cyc Dy tru Lien bang My co mQt cau true
khong binh thudng nhat.
Hoi ddng thdng doc
Dung dau FED lk Hoi dong thong doc gom 7 ngudi, c6 tru sd chfnh
tai Washinton, DC. Moi thong doc deu do Tong thong My bo nhiem vk
thugrng vipn phe chuan. Nham han che su kiem soat ca nhan cua Tong thong
doi vdi FED vk tach FED khoi nhung ap lyc chfnh tri khac, cac thong d6c
lkm viec vdi thdi han 14 nam khong dugc phep tki han, moi nhiem ky thong
doc ket thuc vko thang Gieng. Cac thong doc (nhieu ngudi 1a nhung chuyen
gia kinh te) phai 1a nhung ngudi den tu ckc vung du tru lien bang khac nhau,
nhkm myc dfch tranh vipc cac gidi kinh doanh cua mQt vung co qua nhieu
dai dipn. Chu tich cua H^i dong thong doc dupe lya chQn trong so 7 thknh
vien vk lkm viec trong thdi han 4 nam duac phep tki bo nhipm. Khi mot chu
tich mdi dupe chQn thi chu tjch cu phai rut ra khoi HQi dong thong doc ngay
ca khi thdi han trong HQi dong thong doc con nhieu nam.
Hoi dong thong doc chiu trkch nhiem quyet djnh ve chfnh skch tien te
theo nhung ckch sau:
- 7 thong doc deu lk thknh vien cua FOMC vk bieu quyet ve viec chi
dao nghipp vy thi trudng md. Do trong uy ban chi co 12 thknh vien c6
quyen bieu quyet (7 thong doc vk 5 chu tjch cua ngan hkng dy tru lien bang
khu vyc) nen Hoi dong thong doc chiem da so phieu.
- Hoi dong thong doc an djnh ty lp tru bat buQc (trong gidi han cua luat).
- Kiem soat lai suat chiet khau thong qua qua trinh “kiem soat lgi va
quyet dinh”. Hoi dong c6 quyen thong qua hoac khong thong qua lai suat
chiet khau duorc xay dung bdi ckc ngan hkng khu vuc,
- Chu tjch cua hoi dong thong doc tu van cho Tong thong ve chfnh
sach kinh te, dieu tran tai Quoc hQi vk phkt ngon cho FED tren cac phuang
tipn truyen thong dai chung.
Uy ban thj trucmg m a
FOMC thudng hQp 8 lan trong 1 nam (khoang 6 tuan 1 lan) vk ra cac
quyet djnh ve vipc chi dao ckc nghipp vy thi trudng md xay dung chfnh sach
lai suat, lai suat lien bang (the federal funds rate) - lai sukt cua cac khoan

362
vay qua dem khi ngan hang nay cho ngan hdng khac vay. Tren thirc te, n6i
dSn FOMC thuc chat la noi d6n FED khi phat ngon tren cac phuang tipn
thong tin dai chung. Vf du, khi noi FED to chuc hpp, nghia la FOMC to
churc hop. Uy ban thi trudng md gom 7 thanh vien cua Hoi dong thong doc,
Chu tich Ngan hang Du tru Lien bang New York va cac chu tjch cua 4 ngan
hang du tru lien bang khu vuc khac.
Nghiep vu thj trudng md la cong cu quan trong nhat ma FED c6
trong tay de kiem soat khoi lugng tien cung ung, do vay FOMC trd thdnh
tieu diem cho vipc hoach djnh chmh sach tien te cua FED, ngay ca ty 1? du
triir bat buQc va lai suat chiet khau tren thyc te cung hoach djnh tai day.
FOMC la ca quan co quyen ra quyet djnh OMOs. Tuy nhien, ca quan thyc
su tien hanh cdc hoat dong cua thi trudng md la phong kinh doanh tai
Ngan hang Dy tru Lien bang New York. Hang ngay, giam doc bo phan
kinh doanh phan ti'ch tinh hinh thuc te dua tren ca sd bao cdo danh gid
tong so tien du tru trong he thong ngan hdng cua dem hom trudc, muc lai
suat lien bang hipn hanh, ket hgp vdi thong tin tu Kho bac My, sau do doi
chieu vdi thong tin tu FOMC cho biet ty le tang trudng cua khoi lugng tien
cung ung vd muc von lien bang md Uy ban muon dat dugc. Sau khi da co
day du thong tin, giam doc bo phan kinh doanh se tien hanh cuoc hop bang
dien thoai thudng ngdy vdi cac thdnh vien cua FOMC vd vach ra chien
luge hoat dong. Khi ke hoach dugc thong qua, phong kinh doanh tien hdnh
lien lac vdi cac nhd kinh doanh chi'nh de thyc hien qua trinh bam/hut
lugng tien cung ung. MQt cach thong thudng, trong trudng hgp can doi
dugc lugng tien cung ung trong dai han, FOMC se can thiep tren thj
trudng md bang nghipp vu mua hoac ban han. Nhung trudng hgp viec dieu
tiet lugng tien cung ung chi trong ngan han do muc do tham hut hay nhu
cdu vOil clil m a n g tfnh chat lam th o i, F O M C s u d u n g n g h icp vu m ua lai
hoac hgp dong mua lai dao ngugc.
Ngdn hdng d u tru lien bang
Moi vung trong 12 vung du tru lien bang co mot ngan hang du tru lien
bang chfnh, mot vdi ngan hdng ndy co chi nhanh d cac thanh pho khac trong
vung. Ba ngan hdng du tru ldn nhat xet ve tong tdi san ld New York,
Chicago vd San Francisco - gop chung 3 ngan hang ndy chiem tdi 50% tong
tai san (cho vay chiet khau, chung khodn vd khoan nam giu khde) cua he
thong du tru lien bang. Ngan hdng New York chiem lA tong tdi san 1a ngan
hdng quan trong nhat trong cdc ngan hdng du tru lien bang ndy.

363
 Moi ngan hang dir tru khu vuc gan nhu mpt to chuc cong (mot phan la
tu nhan, mot phan la Chfnh phu) do cac ngan hang thuang mai tu nhan trong
khu vuc lam chu ma nhung ngan hang nay la thanh vien cua FED. Nhung
ngan hang thanh vien do da mua co phieu tai ngan hang du tru lien bang khu
vuc cua hp (mot yeu cau doi vdi thanh vien) va lai co phieu tra cho cac co
phieu do bj gidi han theo luat chi tdi 6%/nam. Cac ngan hang thanh vien
bau ra 6 giam doc cho moi ngan hang du tru lien bang khu vuc, 3 ngudi nua
dugc chi dinh bdi Hoi dong thong doc. Nhung giam doc cua mot ngan hang
khu vuc dugc chia ra lam 3 loai: A, B vii C. 3 gidm doc loai A (dugc bau
bdi cac ngan hang thanh vien) la nhung ngudi lam nghe ngan hang chuyen
nghiep, 3 giam doc loai B (cung do cac ngan hang thanh vien bau) la nhung
lanh dao quan trpng tir cac nganh cong nghiep, lao dong, nong nghiep hoac
khu vuc tieu dung. 3 gidm doc loai C (nhung ngudi dugc chi dinh bdi Hoi
dong thong doc, dai dien cho quyen lgi cong chung khong dugc phep la vien
chuc, nhung ngudi lam thue hoac co dong cua cac ngan hang. Nhung giam
doc nay kiem soat hoat dong cua ngan hang lien bang khu vuc, tuy nhien,
hoat dong quan trpng nhat cua ho la chi dinh ra chu tjch cua ngan hang khu
vuc theo su phe chuan cua Hoi dong thong doc. Cho tdi nam 2010, ca 9
giam doc nay deu dugc phep tham gia vao quyet djnh nay (quyet dinh bau ra
chu tjch ngan hang khu vuc), nhung Luat the Dodd - Frank vao thang
7/2010 da loai 3 giam doc loai A ra khoi hoi dong bau ra chu tjch ngan hang
khu vuc.
12 ngan hang du trir lien bang khu vuc tham gia vao chi'nh sach tien te
bang nhieu cach:
- Cac giam doc “an dinh” lai suat chiet khau (mac du lai suat chiet
k hau m oi khu vuc d u g c xem xct lai va quyct djnh b a i Hpi d o n g th o n g doc).
- Quyet djnh ngan hang nao la thanh vien hoac khong la thanh vien co
the dugc vay chiet khau tu ngan hang du tru khu vyc.
- Cac giam doc chon ra mot ngudi trong ngan hang thuang mai tir moi
khu vuc tham gia vao Uy ban tu van lien bang. Uy ban nay co nhiem vu tu
van cho Hoi dong thong doc va cung cap nhung thong tin giup cho viec thuc
thi chmh sach tien te.
- Nam chu tich cua 12 Ngan hang du tru khu vuc, moi ngudi co 1
phieu bau tai FOMC. Chu tjch cua Ngan hang du tru New York luon ld
thanh vien thudng true cua FOMC vi vay chu tich nay luon co phieu bau tai

364
FOMC, dieu nay da khifin Ngan hkng dy tru New York tra thanh ngan hkng
khu vyc quan trQng nhat trong cac ngan hang dy tru khu vyc, 4 phieu bau
khac dugc chi djnh luan phien cho cac ngan hang khu vuc khac theo tung
nam trong so 11 chu tjch con lai.
12 ngan hang du tru lien bang co nhung chuc nang sau:
- Thanh toan sec.
- Phat hanh tien mai va thu hoi nhung tien hong khoi luu thong.
- Quan ly va cho vay chiet khau doi voi ngan hang trong khu vuc cua ho
- Danh gia mot so yeu cau sat nhap cho cac ngan hang de m a rong
hoat dong cua cac ngan hang nay.
- Trung gian lien he giua giori kinh doanh va FED.
- Thanh tra cdc ngan hang nam giu cac cong ty va ckc ngan hang
thanh vien lien bang.
- Thu thap du lieu ve dieu kien kinh doanh tung vung.
- Su dung doi ngu cac nha kinh te hoc chuyen nghiep de nghien cuu
nhung van de lien quan den viec thuc hien chi'nh skch tien te.
Cdc ngan hang thanh vien
Tat ca ckc ngan hkng quoc gia (nhung ngan hkng thuang mai dugc
thknh lap bdi Vien giam skt tien te) deu phai 1a thknh vien cua he thong dy
tru lien bang. Cac ngan hkng thuang mai do ckc bang thknh lap khong doi
hoi phai 1a thknh vien cua he thong du tru lien bang, nhung hg co quyen
chon lkm thknh vien. Hien nay khoang 1/3 nhung ngan hkng thuang mai d
My la thknh vien cua he thong dy tru lien bang (FED), da giam di tu con so
cao n h at k h odng 49% vdo nam 1947.
Trudc nam 1980, chi co ngan hkng thknh vien mdi phai gui du tru tai
ckc ngan hkng du tru lien bang khu vuc. Cac ngan hkng khong phai thknh
vien bat buoc phai gui du tru theo quy dinh cua ckc bang cua ho, cho phep
ho giu phan du tru dudi dang chung khoan co lai. Bdi vi khoan dy tru tai
ckc ngan hkng du tru lien bang khu vyc khong dugc hudng lai, lkm mot
thknh vien cua he thong 1a thiet thoi vk khi lai suat tang len, su thiet thoi nky
ckng tang len vk ngky ckng co nhieu ngan hkng rdi bo he thong.
Viec giam thknh vien trong FED 1a moi lo ngai ldn nhat cua Hoi dong
thong doc, mot ly do lkm giam sut su kiem sokt cua FED doi vdi khoi lugng

365
tien cung ung, khien FED kh6 khan hom trong viec thuc hien chfnh sdeh tien
te. Chu tjch HQi dong thong doc keu gQi nhieu lan viec phai c6 mQt the che
moi bat bugc tat ca cac ngan hang thuang mai phai la thanh vien cua FED.
Mot ket qua cua dp luc cua FED len Quoc hoi la mot dieu khoan trong Luat
Kiem sodt tien tp va ndi long nhung djnh che nhan tien gui nam 1980: mQi
ngan hang bj bat bupc phai (nam 1987) gui du tru tai FED nhu nhau, do d6
ngan hdng thdnh vien hay khong phai ld thdnh vien se binh dang ve du tru
bat buQc. Ngodi ra cac djnh che nhan tien gui deu co the tiep can cdc kenh
ho tra cua FED vd duac thanh todn sec tai FED mot cdch cong bang nhu
nhau. Nhung dieu khoan ndy da cham dut tinh trang giam sut thdnh vien
trong FED vd da thu hpp su khac bipt giua cdc ngan hdng thdnh vien vd
khong thdnh vien.
b. Ngdn hang Trung ucmg Canada
Canada ld quoc gia thdnh lap ngan hdng trung uang khd muon so vdi
cdc quoc gia khde. Ngan hdng Trung uang Canada (Bank of Canada) duac
thdnh lap nam 1934. Cac giam doc cua Ngan hang Trung uomg Canada dugc
chi djnh bdi Chfnh phu vdi thdi han lam vipc 1a 3 nam. H q bau ra Thong doc
vdi nhipm ky 1dm viec 7 nam. Mot hQi dong kiem sodt bao gom 4 pho thong
doc vd Thong doc, ld bo phan ra cdc chfnh sdeh dugc so sanh vdi FOMC
cua FED.
Luat Ngan hdng dugc sua doi vdo nam 1967, trong d6 xdc djnh trdch
nhiem day du nhat cua Chfnh phu ve chi'nh sdeh tien te. Theo d6, tren giay
td, Ngan hdng Trung uomg Canada khong phai ld mot Ngan hdng Trung
uomg dgc lap nhu FED. Tren thyc te, Ngan hdng Trung uang Canada nam
quyen kiem sodt quan trQng doi vdi chmh sach tien tp. Khi co vdn de bit
d o n g g itta Ngdn hdng T rung u a n g Canada vd Chfnh plni, B o trudng B o Tdi
chfnh c6 the dua ra quyet djnh buoc Ngan hdng Trung uomg Canada phai
tuan thu theo. Nhung quy djnh nay phai dugc viet bang van ban, co ti'nh chat
dac biet va dugc ap dyng trong thdi ky ddc biet, nhung thudng ft xay ra
trong thuc te. Trong tung thdi ky, muc tieu cua cht'nh sdeh tien te vdi myc
tieu lam phdt luon dugc Ngan hdng Trung uomg Canada vd Chi'nh phu cung
phoi hgp xay dung.
c. Ngdn hdng Trung ucmg Anh
Ngan hang Trung uang Anh (bank of England) dugc thdnh lap vdo
nam 1694 vd dugc xem ld ngan hdng trung uang lau ddi nhat. Luat Ngan

366
hang nam 1946 cho phep Chmh phu co quyen kiem soat Ngan hang Trung
uang Anh. Toa an (tuang duang vai Hoi dong giam doc) cua Ngan hang
Trung uang Anh bao gom Thong doc va 2 pho thong doc vdi nhiem ky lam
viec 5 nam va 16 gidm doc khong thudng true vdi nhiem ky lkm viec 3 nam.
Cho tdi ndm 1997, moi quyet djnh tang hay giam lai suat khong thuoc
ve Ngan hang Trung uang Anh ma thupc ve ngudi dung dau Chfnh phu
hoac Bo trudng Bo Tai chfnh. Thang 5/1997, nhung van de tren thay doi khi
dang Lao dong len cam quyen. Vao thdi diem do, ngudi dung dau Chfnh
phu la Gordon Brown, bat ngd thong bao rang Ngan hang Trung uang Anh
se co quyen an djnh lai suat. Tuy nhien, Ngan hang Trung uang Anh se
khong duac hokn tokn tu do ve cong cu. Chfnh phu van c6 quyen tu choi
Ngan hkng Trung uang vk se an dinh cac loai ty le “trong dieu kien kinh te
co su bat thudng” hoac “trong mot thdi gian gidi han”. Giong nhu d
Canada, trudng hap nay rat hiem khi xay ra. Ngoki ra, tu nam 1997, Ngan
hkng Trung uang Anh da bi loai ra 2 chuc nang quan trpng, cu the 1a chuc
nang quan ly na quoc gia va giam skt khu vuc ngan hkng. Nhung vai tro nky
duac tach ra chuyen tdi ca quan quan ly na vk ca quan djch vu tki chfnh.
Theo do, Ngan hkng Trung uang Anh chi hokn tokn tap trung vko viec dieu
chinh lai suat de dat dugc muc tieu lam phkt do Chfnh phu de ra. Trong
trudng hgp nky, Ngan hkng Trung uang Anh van co ft doc lap ve myc tieu
han so vdi FED.
Do Anh 1a quoc gia khong phai 1a thknh vien cua Lien minh tien te
Chau Au, nen Ngan hkng Trung uang Anh ra quyet dinh ve chfnh sach tien
t? mpt cach dpc lap vdi ECB. Quyet dinh ve thiet lap lai suat thupc ve Uy
ban chfnh sach tien tf (vdi su tham gia cua Thong doc, 2 pho thong doc, 2
thknh vi£n d u g c chi dinh b a i T hong doc, v a i n g u a i d u n g dau C hfnh phu v i
them 4 chuyen gia kinh te ben ngoki dugc chi dinh bdi ngudi dung dau
Chfnh phu).
d. Ngdn hang Trung uomg Nhat Bdn
Ngan hang Trung uang Nhat Ban (Bank of Janpan) dugc thknh lap
nam 1882 trong cupc cai ckch Minh Tri. Chfnh skch tien te cua Ngan
hkng Trung uang Nhat Ban dugc quyet dinh bdi Hoi dong chfnh sach bao
gom Thong doc, 2 pho thong doc vk 6 thanh vien ben ngoki dugc chi
dinh bdi Uy ban cac bp trudng, co nhiem ky lkm viec 5 nam vk dugc phe
duyet bdi Quoc hoi.

367
 Cho tai gan day, Ngan hang Trung uang Nhat Ban khong phai la
Ngan hang Trung uang dQC lap Chinh phu mQt cach chmh thuc, vdi quyen
luc cao nhat thuoc ve Bo trudng Bo Tai chmh. Tuy nhien, Luat Ngan hang
Trung uang Nhat Ban co hieu luc vao thang 4/1998 da thay doi co sy thay
doi dieu nay. Them vao do, yeu cau rang muc tieu cua chmh sach tien te la
giu gia ca on djnh, do vay trong Luat da dieu chinh theo hudng tang cudng
sir doc lap ve cong cu vk muc tieu cua chfnh sach tien te cho Ngan hang
Trung uang Nhat Ban. Trudc do, Chmh phu da co 2 thanh vien co quyen bo
phieu trong Hoi dong chfnh sach, mot tu Bo Tai chfnh va mot tu Ca quan
Ke hoach tai chfnh. Hien nay, Chfnh phu gui 2 dai dien nay tir nhung ca
quan tren tdi cu q c hQp cua Hoi dong, nhung ho khong con co quyen bieu
quyet, mac du ho co kha nang yeu cau tri hoan nhung quyet dinh cua chfnh
sach tien te. Them vao do, Bo Tai chfnh cung mat quyen luc giam sat nhieu
hoat dQng cua Ngan hang Trung uang Nhat Ban, cy the nhu quyen sa thai
nhan vien cap cao. Tuy nhien, Bo Tai chfnh tiep tuc co quyen kiem soat
ngan sach hoat dong cua Ngan hang Trung uang Nhat Ban (ngoai tru phan
lien quan den chfnh sach tien te - dieu ma co the gidi han su d§c lap cua
Ngan hkng Trung uang Nhat Ban nay d mot muc do nao do).
12.5.2. Ngan hang trung uong d cac quoc gia dang phat trien va nen
kinh te moi noi
Nhung quoc gia dang phat trien la nhung nen kinh te vdi GDP tu thap
den trung binh, chiem khoang 80% dan so tren the gidi nhung chi tao duac
ft han 20% GDP cua the gidi. Co the ke den mot so nen kinh te mdi noi nhu
An D q , Trung Quoc tdi nhung quoc gia nhu My Latinh, chau Phi, Trung
Dong va chau A, la cac quoc gia dang phat trien hoac nen kinh te trong giai
doan chuyen dOi bat dAu vdi nhftng chuang trlnli cki t6 kinh tfi d6 dat duac
nhung ket qua kinh te cao han, tang hieu qua tren thi trudng von va cai cach
he thong ty gik hoi doai. Nhung quoc gia nky chu yeu thu hut von dau tu
nude ngoai thong qua thi trudng tki chfnh, khu vuc dich vu vk nhung ngknh
dem l^i nang suat cao.
Thyc te cho thay, khai niem ve ngan hkng trung uang con mdi me d
nhieu quoc gia 1a cac quoc gia dang phat trien vk nen kinh te mdi noi. Muc dQ
doc lap cua ngan hkng trung uang cua cac quoc gia nky co sy lien quan chat
che tdi muc do phat trien cua khu vuc tki chfnh vk the che chfnh tri. 0 khu vuc
nky, muc do doc lap cua ngan hkng trung uang la khac nhau d moi quoc gia.

368
 Mot trong nhung nio can khien su doc lap cua ngan hang trung ucmg d
nhung nuac nay gan nhu khong the la do mure do von hoa thap bai ngan
hang trung uang khong co kha ndng de tao ra nguon thu. Trudng hgrp cua
Ngan hang Trung uang Costa Rica (the Central Bank of Costa Rica) la mot
vf du dien hinh cho sy thieu hut ve cac nguon lyc tai chfnh thiet yeu de
mang lai sy hieu qua trong viec thyc thi chfnh sach tien te. Hoac d nen kinh
te mdi noi khde la Indonesia, Ngan hang Trung uong Indonesia (Bank of
Indonesia) khi doi mat vdi van de thieu hut ve nguon lyc tai chfnh da khong
co kha nang ho trg tfn dung cho nhung ngan hang yeu kem trong suot cuoc
khung hoang tai chfnh chau A nam 1997.
Be dam bao tfnh doc lap va quyen lyc toi cao cho ngan hdng trung
uang, chfnh phu d nhieu quoc gia dang phat trien va nen kinh te mdi noi da
bat dau gia tang von djnh ky cho ngan hang trung uang. Mat khac, ngan
hang trung uomg cua cac quoc gia thugc hoi dong hgp tac vung vjnh mac du
sd hiru lugng von du nhung tfnh doc lap bi gidi han. Dieu ndy da thuc day
hg co gang hinh thdnh nen ngan hdng trung uomg da quoc gia de dam bao
tfnh doc lap tu sy kiem soat cua chfnh phu cac quoc gia rieng le.
Trong so nhung ngan hdng trung uang doc lap nhat, Ngan hdng Dy tru
Chau Phi (the Reserve Bank of Africa), Ngan hdng Trung uang Ai Cap (the
Central Bank of Egypt) hodn todn dugc doc lap trong viec thyc thi chfnh sach
tien te - muc do doc lap cao khoi dp luc chfnh trj. Tuy nhien, dieu do khong co
nghTa la nhung ngan hdng trung uomg nay duomg nhien co quyen quyet dinh
nhung muc tieu vT mo chung cua nen kinh te. Ngugc lai, trong nhieu trudng
hgp, ngan hdng trung uomg hdnh dong trong su phoi hgp vdi cac ca quan tdi
khoa cua chfnh phu, dac biet trong thdi gian khung hoang.
Mot ngan hdng trung uomg mang tfnh dien hinh cho nen kinh te mdi
noi do 1a Ngan hdng Nhan dan Trung Quoc (People’s bank of China - PBC),
dugc thdnh lap thang 12/1948. Ngan hdng Nhan dan Trung Quoc hoat dong
nhu 1a ngan hdng mot cap duy nhat cua Trung Quoc, thuc hien ca vai tro cua
ngan hang thuang mai va ngan hang trung uang. Day 1a mo hinh ngan hdng
cua cac ca che mang tfnh xa hoi chu nghTa nhat, bdi vi ngan hdng tu nhan bi
cam hoat dong trong nhung he thong kinh te ndy. Nam 1980, Hoi dong Nhd
nude Trung Quoc phan chia hoat dong cua ngan hdng thuang mai vdo 4
ngan hdng nha nude. Nam 1985, PBC chfnh thuc bat dau cac chuc nang cua
no theo luat djnh nhu 1a mgt ngan hdng trung uang day du cac chuc nang,

369
c6 try sd dat d Bac Kinh vk 9 van phong vung khde. Tir d6, nhung cai to dan
dan dugc dua ra nhkm trao quyen cho PBC kiem soat toan bp khu vuc ngan
hkng va c6 quyen thuc thi chmh skch tien tp. Tuy nhien, PBC co trach
nhiem bko cko ve chfnh skch tien te, khoi luomg tien cung ung, lai suat va ty
gik hoi doai tai Hpi dong Nha nuac tham chi truac khi thyc hien. Do mure
dp lien quan cua Hpi dong Nha nuac trong ckc hoat dong cua PBC da giai
han quyen doc lap cua PBC so vdi hau het ckc ngan hang trung uang d ckc
nude cong nghiep.
12.5.3. Ngan hang trung irong d cac quoc gia co nen kinh te chuyen doi
Dau nhirng nkm 1990 cua the ky trudc, chu nghTa xa hpi da sup do
mpt so nude xa hpi chu nghTa d Dong Au cung nhu trung tam chau Au vk
Cpng hoa Lien bang Xo Viet (USSR). Khi nhung quoc gia nky chuyen doi
tir kinh te tap trung vk sd hiru nha nude sang quyen sd huu tu nhan va nhieu
ty do han, mpt so lugng djnh che da thay doi, trong khi co nhieu dinh chi
dugc thanh lap mdi hoan toan. Qua trinh chuyen doi nay gay ra nhieu
“thuang dau” va dien ra tren dipn rpng doi vdi nhieu quoc gia, bdi vi no lien
quan den sy thay doi ve mat cau true quan trpng vk sy hinh thknh cua nhung
thj trudng chua tung ton tai trudc do.
Trudc nam 1990, hau het quoc gia chuyen doi sd huu ngan hang thupc
sd huu nha nude, ngan hang nky c6 ca vai tro cua ngan hkng thuomg mai vk
ngan hkng trung uang, trong khi mpt so nude khac sd huu ngan hkng trung
uomg rieng bipt, giam sat hoat dpng cua ckc ngan hkng nha nude khac. Den
nhirng nam 1990, nen kinh te cua nhung quoc gia nky rai vko tinh trang
chuyen dpng cham chap, khu vyc ngan hang co nhung khoan ng khong 16
cua nhung to chuc thupc khu vyc Nha nude kem hipu qua. Ngoai ra, sy xukt
hien bat ngd cua ckc thi trudng trong nen kinh te, nhung quoc gia nky phai
hung chju ap lyc lam phkt do sy ty do hoa gia ca, cung vdi tham hut ldn
trong ckn can thanh tokn vk su mat gik manh cua dong noi te.
Vi vay, van de rat can thiet phai thknh lap mpt ngan hang trung uang
mdi, bkng ckch phan tach ngan hang mo hinh 1 cap thanh 2 cap gom co
ngan hang trung uang vk ngan hkng thuang mai, hoac tang muc do doc lap
cua ckc ngan hkng da co. D ilu nay doi hoi su cai ckch tokn dien cua ngan
hang trung uomg nham cai tien manh su doc lap ve cong cy va muc tieu cua
nhung dinh che mdi dugc cai to nky. Nhung minh churng cho sy thay doi
nky nhu trudng hgp Vipt Nam khi chuyen doi mo hinh tir 1 c ip sang 2 cap

370
hay sir doc lap cua ngan hang trung uomg a cdc nirdc Dong Au vk sir hgp tdc
cua cac quoc gia doc lap (15 quoc gia doc lap sau su sup do cua Cgng hoa
Lien bang Xo Viet) da dugc xac lap, mac du khong hoan toan co day du
chuc nang.
Vdi sir gia tang muc dg tuan thu luat phap trong qua trinh chuyen doi,
sir doc lap cua ngan hang trung uomg tang dan, dan tdi giai phap thanh cong
cho van de lam phdt va giam sdt ngan hang. Trong so nhung nhung ngan
hang trung uang dgc lap nhat trong cdc nude chuyen doi la Ngan hang
Trung uomg Cong hoa Czech, Bulgary vk Hungary, nhung quoc gia chung
minh dugc sir thdnh cong trong van de kiem sodt lam phdt.
12.5.4. Ngan hang trung irong da quoc gia d cac nen kinh te
Thdng 1/1999, Ngan hang Trung uang Chau Au (the European
Central Bank - ECB) vd he thong Ngan hdng Trung uang Chau Au
(European System of Central Bank - ESCB) dugc thdnh lap. Ti'nh den thdi
diem thang 7/2014, ESCB bao gom ECB va ngan hang trung uomg thanh
vien cua 28 quoc gia va ECB thugc ve 18 quoc gia trong Lien minh Tien tp
Chau Au su dung dong Euro ld dong tien cua quoc gia do. ECB c6 tu cdch
phdp nhan va hudng quyen dQC lap hoan toan doi vdi cac the che quoc gia
cung nhu cong dong chung. Nhiem vu chfnh cua ECB dam bao vipc van
hanh Lien minh kinh te tien tp va dieu hanh ESCB. Theo Hipp udc
Maastricht thi myc tieu chfnh cua ECB la on djnh gid ca bdng vipc djnh ra
chi'nh sdeh tien te cua khu vyc dong Euro de bao ve dugc gid tri dong Euro.
Ba ca quan quyet dinh chi'nh cua ECB bao gom Hpi dong thong doc, Ban
gidm doc va Hoi dong co van: Hoi dong thong doc la ca quan quyet dinh toi
cao cua ECB, bao gom 6 thdnh vien Ban gidm doc va thong doc cua 18 ngan
hdng trung uang quoc gia da su dyng dong tien chung Euro. Moi thanh vien
deu c6 quyen bieu quyet nhu nhau. Nhiem vu chi'nh cua HQi dong thong doc
la xdc dinh chi'nh sach tien tp cua khu vuc dong Euro; Ban gidm doc gom
chu tjch va pho chu tjch cua ECB, ngoai ra co 4 thanh vien khac. Ca 6 thdnh
vien deu dugc bo nhiem bod mot hiep udc chung giua cdc vj dung dau nha
nude hay chi'nh phu cua cac nude tham gia khu vyc dong Euro. Ban gidm
doc thyc thi chi'nh sach tien te da dugc Hoi dong thong doc de ra. De thuc
hien dieu ndy, Ban giam doc dua ra nhirng hudng dan can thiet cho cdc ngan
hang trung uang quoc gia. Ngoai ra, Ban Giam doc chuan bj cac c u q c hop
cua Hoi dong thong doc vd chiu trach nhiem ve viec quan ly hoat dong cua

371
ECB; Hpi dong co van lk ca quan quyet dinh thu ba cua ECB, gom co chu
tjch, pho chu tich ECB va cac thong doc ngan hang trung uang quoc gia cua
toan b§ cac thanh vien Lien minh (ca cac nuac trong khoi dong tien chung
lan ckc nude chua chap nhan dong tien chung). Chu tich cua Hoi dong Lien
minh Chau Au vk 1 thknh vien cua Uy ban Chau Au co the tham dy cac
c u q c hQ p cua hgi dong co van cua ECB, nhung khong co quyen bieu quyet.

Trkch nhiem cua HQi dong co van chu yeu 1a thuc thi ckc nhipm vu tam thdi
cua ECB, dong gop vko chuc nang tham van, gop phan thu thap thong tin
thong ke vk bao cko ckc hoat dong cua ECB.
ECB khong phai ngan hkng trung uang da quoc gia duy nhat tren the
gidi, mk mot so nude dang phat trien khke cung thknh lap ngan hkng trung
uang da quoc gia de cung co su hgp tac kinh te vdi cac nude lang gieng
khac. Ngan hkng Trung uomg Dong Caribbean (the Eastern Caribbean
Central Bank - ECCB) bao gom 8 thknh vien, ngoki 6 quoc gia doc lap, thi 2
trong so 8 thknh vien 1a vung lanh tho cua Vuomg quoc Anh. ECCB dugc
thknh lap vko thang 1/1983 vk hipn nay bao gom Antigua and Barbuda,
Cgng hok Dominica, Grenada, Montserrat, St Kitts and Nevis, Saint Lucia
and Saint Vincent, The Grenadines and Anguilla. Tat ca quoc gia nky deu la
quoc gia nho, vdi nen kinh te yeu de do vd deu can lien hgp lai de dat dugc
su phkt trien kinh te. Theo mot ckch tuomg tu vdi ECB, chu tich dugc bau
hang nkm theo ca che quay vong lan lugt vk H0i dong tien te chju trach
nhiem ve chfnh sach tien tp vk dam bao su on djnh cua dong tien chung, do
la do-la EC. Tuy nhien khong giong vdi ECB, khong nude nko trong so lien
minh nky c6 ngan hkng trung uang rieng cua minh.
Xu hudng tuang tu dien ra d chau Phi, nai hau het quoc gia chau Phi
deu co Ngan hang Trung uang rieng, ngogi trir 2 vung co n gan hang trung
uang da quoc gia. Mot lk ngan hkng trung uomg Tay Phi (the Central bank
of Western Africa), bao gom 8 quoc gia Tay Phi da su dung dong CFA franc
Tay Phi lkm dong tien chung. Tuang tu nhu vay, 6 quoc gia trung tam chau
Phi la thknh vien cua Ngan hkng Trung uang chau Phi (the Central Bank of
Central Africa), vk su dung dong CFA franc cua trung tam Chau Phi nhu la
phuang tien phkp luat.

372
 TU- KHOA

Ngan hang trung uang Chfnh sach tien te

Ngan hang Nha nuac Viet Nam Lai suat
Ngan hang Trung uang Chau Au Ty gia
Cue Dir trir Lien bang My Han muc tin dung
Ngan hang Trung uang Nhat Ban Quan ly ngoai hoi
Ngan hang Trung uang Anh Ngan hang Trung uang Canada

CAU HOI ON TAP

1. Phan biet giua md hinh ngdn hdng trung uang doc lap vd phu
thuoc vai chi'nh phu. Y nghTa cua van de nghien cuu?
2. Phan tich chicc ndng cua ngdn hdng trung uang. Lien he trong dieu
kien thuc tien a Viet Nam.
3. Tren ca so chicc ndng ca bdn cua ngdn hdng trung ucmg, cho biet
vai trd cua ngdn hdng trung uang voi su phdt trien kinh te?
4. Phan biet giua hoat dong cua ngdn hdng trung uang vai ngdn
hdng thuang mai? Trong dieu kien a Viet Nam, Ngdn hdng Nhd
nuac Viet Nam thuc hien qudn ly nhu the vai cdc ngdn hdng
thuang mai?
5. Gidi thirh vi sao co su thay doi hoat dpng cua Ngdn hdng Nhd
nuac trong ticng thoi ky phdt trien?
6. Tim hieu ve ngdn hdng trung uomg a cdc nuoc tren the gidi. Y
nghTa cua van de nghien cuu?
7. Tai sao lai cd su xuat hien cua ngdn hdng trung uang da quoc gia? Tic
vi du cu the, cho biet vai trd cua ngdn hdng trung uang da quoc gia?
8. Phan lich tinh chdt doc lap cua Cue Du trie Lien bang My? Y nghTa
cua van de nghien cicu?

373
 Chuomg 13
CHINH SACH TIEN TE

Md ta n§i dung chinh

Chfnh sdeh tien te dugc coi lii mpt cong cu quan ly kinh te vi mo do
ngan h in g trung uan g thuc hien. Chfnh sdeh tien te co vai tro quan trgng
va dugc xem la hoat dpng mang tfnh “xuang song” trong hoat dong cua
ngan hang trung uang. Bang viec su dung cac cong cu cua chfnh sach
tien te, ngan hkng trung uang co the dieu tiet khoi lugng tien cung ung.
Qua d6, chfnh sdeh tien te khi phoi hgp vdi cdc chfnh sdeh kinh te vl mo
khac nhu chfnh sdeh tdi khoa se c6 tdc dong den cdc hoat dong kinh te, tu
do, gop phan thuc day qud trinh tang trudng va phdt trien kinh te d moi
quoc gia.
Muc tieu nghien cuu
Ngi dung nghien cuu trong Chuang nay nham gidi thipu nhung van de
ca ban, cy the:
- Vi tri, nhiem vu va quan niem cua chfnh sach tien te.
- Xdc dinh muc tieu vd moi lien he giua cdc muc tieu cua chfnh sdeh
tien te.
- N$i dung cac cong cu cua chfnh sach tien tp.
- Phan tfch kenh dan truyen tdc dong cua chfnh sach tien te.
- Tim hieu ve moi quan he giua chfnh sdeh tien te va chfnh sdeh tai khod.

13.1. V | TRI VA NHIEM V y CUA CH lNH SACH TIEN TE

13.1.1. Vj tri
K in h te thj tru d n g ve thuc chat la mQt nen k in h te tien tp. Q do, chfnh
sach tien tp la mQt trong nhu ng co ng c y quan ly k in h te vT m o quan trQng
nhat cua nhd nude ben canh chfnh sdeh tai khod, chfnh sdeh phan p h o i thu
nhap, chfnh sdeh k in h te d o i ngoai,...

N g a n hang trung u a n g su dung chfnh sach tien tp nham gay ra s y m d

rQng hay that chdt la i trong v ie c cung ung tien te de on djnh gid trj d 6 ng ban
te, dua san luom g va v ie c la m cua quoc g ia phu h g p m uc tieu dat ra trong

374
tung thai ky, theo do, chi'nh sach tien te co the dugc hoach dinh theo mot
trong hai huang sau:
- Chmh sach tien te m a rong nham tang lugng tien cung ung, khuyen
khich dau tu, m a rong san xuat kinh doanh, tao viec lim . Trudng hgp nay,
chi'nh sach tien te nham chong suy thoai kinh te, chong that nghiep.
- Chi'nh sach tien te that chat nham giam lugng tien cung ung, han che
dau tu, kim ham su phat trien qua da cua nen kinh te. Trudng hgp nay, chi'nh
sach tien te nham chong lam phat.
Chmh sach tien te la hoat dpng co ban, chu yeu nhat cua ngan hang
trung uang. Co the coi chi'nh sach tien te la linh hon, xuyen suot moi hoat
dong cua ngan hang trung uang. Hay cac hoat dong khac cua ngan hang
trung uang deu nham thuc thi chi'nh sach tien te, tu do de dat dugc muc tieu
chinh sach tien te da dat ra.
13.1.2. Nhiem vu
Chmh sach tien te, mot mat la cung cap du phuang tien thanh toan cho
nen kinh te (lugng tien cung ung), mat khac phai giu on dinh gia tri dong
ban te. Be thuc hien dieu do, viec xay dung, dieu hanh chi'nh sach tien te
dugc giao cho ngan hang trung uang. Tren thuc te, hoat dong cua ngan hang
trung uang phu thuoc vao mo hinh to chuc cua ngan hang trung uang va
ti'nh chat phuc tap cua nen kinh te d moi quoc gia. Tuy nhien thuc tien
chung minh, d nhung quoc gia duy tri mo hinh ngan hang trung uang doc
lap vdi chi'nh phu thi chmh sach tien te thuc thi co hieu qua han. Noi cach
khac, trong ITnh vuc nay, ngan hang trung uang can dugc dpc lap d mpt
muc do vdi chi'nh phu.

1 3 .2 . Q U A N D lf iM Vfc C H f N H S A C H T lfc N T E
Chi'nh sich tien te la mot cong cu quan ly kinh te vi mo quan trpng
nhat ma nha nude giao cho ngan hing trung uang thuc hien. Quan diem
cua F.S. Mishkin trong cuon tien te, ngan hang va thi trudng tii chi'nh
“Chmh sach tien tp la mpt trong cac chi'nh sach vT mo, dugc giao cho ngan
hang trung uomg xay dung va thuc hien thong qua c ic cong cu dieu tiet
lugng tien cung ung nham dat dugc cac muc tieu kinh te - xa hoi nhat dinh
trong tung thdi ky”. Q Nhat Ban, chfnh sach tien te dugc giao cho Ngan
hang Trung uang Nhat Ban quyet dinh va thuc thi chmh sach tien te thong
qua cac cong cy vdi myc tieu duy tri sy on djnh cua gia ca. Trong Luat

375
Ngan hang Nha nuac Viet Nam nam 2010 quy dinh “Chfnh sach tien te li
cac quyet dinh ve tien tp a tam quoc gia cua ca quan nha nuac co tham
quyen, bao gom quyet dinh muc tieu on djnh gia tri dong tien bieu hien bang
chi tieu lam phdt, quyet djnh su dung cic cong cu v i bien phap de thuc hipn
muc tieu de ra”. Tuy c6 nhieu quan diem khic nhau ve chi'nh sach tien te
nhung ve ca ban chinh sach tien te la chinh sach kinh te vt md ma ngdn
hang trung ucmg thuc hien nhdm tdc dong vdo cung, cau tien te, dam bdo
muc tieu on dinh vd tdng trudng kinh te.
Van hinh chi'nh sich tien te sao cho co hieu qua luon li van de gay
tranh cai, bai le chi'nh sich tien te anh hucmg true tiep den su phit trien ben
vung a moi quoc gia. Mac du, a moi giai doan cua chu ky kinh te, chi'nh
sich tien te dugc djnh huang v i thuc thi l i khic nhau, song deu huang den
muc tieu on djnh v i tang trudng kinh te.

13.3. MVC TIEU

13.3.1. Muc tieu cuoi cung
Chi'nh sich tien te l i mot trong hai bo phan cua chi'nh sach tii chi'nh
quoc gia bao gom chi'nh sich tien te v i chfnh sich tii khoa. Muc tieu cua
chfnh sich tien tp cung chfnh la myc tieu cua chfnh sich tii chfnh quoc
gia. Muc tieu cuoi cung cua chfnh sach tien tp l i muc tieu on djnh v i tang
trudng. Myc tieu on dinh bao gom: on djnh g ii tri dong tien, g ii c i, lai
suat, thi trudng tai chfnh v i g ii ca. Muc tieu tang trudng bao gom: dam
b io cong in vipc lim v i tang trudng kinh te. 6 moi quoc gia, viec xic
dinh muc tieu d m6i thdi ky l i khac nhau v i phai phu thuoc vio hien
trang cua nen kinh te.
a. Muc liSu on dinh
On dinh gid tri dong tien: Trong dieu kien luu thong tien ving hay
tien giay tu do doi ra ving thi g ii trj tien te luon luon dugc on dinh do ca
che ty phit cua tien ving. Trong dieu kipn luu thong tien giay khong tu do
chuyen doi ra ving, lam phit luon li tiem ting, tham chi' kho tranh khoi d
cic nude. Luc niy vdi chuc nang cua minh, ngan hang trung uomg luon coi
vipc on djnh g ii trj dong tien l i myc tieu hing dau cua chfnh sach tien tp.
Bdi le, sy on djnh g ii tri dong tien li yeu to quan trong quyet dinh sy on
djnh kinh te hay n6i cich khic, dieu niy se g6p phan thyc hien tot c ic chfnh
sich kinh te vi mo cua n h i nude khi theo duoi myc tieu on djnh kinh te.

376
 On dinh gid cd: La dieu ai cung mong muon. Bdi le, gia ca tang len
gay nen tinh trang kho khan trong cuoc song cua mot bo phan ngudi lao
dong, mat on dinh kinh te - xa hpi. Tinh trang do gay nen kho khan trong
viec hoach djnh cdc chi tieu phat trien kinh te - xa hoi, gay nen su xung dot
quyen lgi giua mot nhom dan cu. Do vay, kiem soat lam phat nham on djnh
gia ca hang hoa va djch vu la tien de cho viec phat trien kinh te lau ben, dam
bao on dinh ddi song cho ngudi lao dong. Ben canh do, sy tang gia cua cac
loai hang hoa con tao tam ly dau ca, ti'ch tru hang hoa. Dieu nay cang thuc
day ap luc lam phat gia tang, tao ra nhieu han nhung nguy ca bat on trong
kinh te - xa hoi d cac phuang dien nhu khoang cach chenh lech giau ngheo
giua cac tang ldp trong nen kinh te ngay cang gia tang, gia tang ganh nang
ng nude ngoai vdi cac quoc gia co vay no nude ngoai, hien tugng trom cap,
buon tien, rua tien cung gia tang,... Chi'nh vi ly do do, on djnh gia ca cung la
muc tieu quan trong trong muc tieu on dinh cua chmh sach tien te.
On dinh lai suai: Sy bien dong lai suat trong nen kinh te cung tao ra
su mat on djnh kinh te, gay kho khan cho vipc hoach djnh cac ke hoach
trong tuang lai, cu the: thu nhap va tieu dung cua cac ca nhan bi anh hudng,
tao ap lyc sut giam lgi nhuan vdi cac doanh nghiep, gay ra sy mat can doi
giua ti'ch luy va tieu dung, anh hudng tieu cuc den thi trudng chung khoan,
tac dong tieu cuc den hoat dong ngan hang thuang mai trudc ap luc rui ro
lai suat, gia tang dong chay von mot cach khong binh thudng giua cdc quoc
gia trong dieu kipn nen kinh te md,... Dieu do se dan den nhung kho khan
trong dieu hanh va quan ly kinh te, lam cham lai qud trtnh tang trudng. Vay,
muc tieu on dinh cua chi'nh sach tien te bao gom ca on dinh lai suat.
On dinh ty gid: La dieu kien de cac quoc gia co the thuc hien cdc hoat
dOng tliuung mai quOc l£ vd tfn dung quGc tfi. Trong xu the etiung v6 hOi nlidp
kinh te quoc te, nhirng bien dQng cua ty gia cung se tac dong tieu cyc den hoat
dong kinh te bdi le day cung la nguyen nhan gay su mat on djnh gid ca, gid tri
dong noi te, gia tri cua cdc tai san bang ngoai te, cdc hoat dong xuat nhap khau,
cdc hoat dong dau tu trong vd ngoai nude, cdc khoan ng nude ngoai, su di
chuyen luong von. Do do, viec ngan ngira nhung bien dong ve ty gid se ho trg
giai quyet nhung bat on ve kinh te d moi quoc gia.
On dinh thi trudng tdi chinh: Thj trudng tai chfnh co nhung vai tro
quan trgng doi vdi sy on djnh kinh te. Su on dinh cua thi trudng tai chi'nh la
ca sd cho su on djnh cua he thong tai chi'nh tir do thuc day su on djnh vd

377
phdt trien kinh te vk ngugc lai su mat on djnh cua thj truang tai chi'nh lk
nguyen nhan dan den nhung khung hoang kinh te. Sir on dinh cua thi trudng
tai chfnh co moi quan he chat che vdi s\r on djnh cua lai suat, ty gia, gia tri
dong tien, gik ca, tao dieu kien cho cac ca nhan vk doanh nghiep thuc hien
cac hoat dong san xuat vk kinh doanh vk chfnh phu trong viec hoach djnh,
thuc thi vk phat trien kinh te quoc dan. Do vay, vipc ngan hkng trung uang
thuc hipn su on djnh thj trudng tki chmh cung khong nam ngoki muc tieu on
dinh tren phuomg dien kinh te vT mo.
b. Muc lieu tang trucmg
Tao viec lam: Viec lkm cho ngudi lao dong 1a mgt van de quan trpng
doi vdi bat cu quoc gia nao tren the gidi. Bdi vi:
Thu nhat, neu that nghipp cao se lkm cho gia dinh ho bj kho khan ve
tki chmh, lkm mat di long tu trpng ca nhan vk lk mot trong nhung nguyen
nhan tang them toi kc.
Thu hai, that nghipp tang, nen kinh te khong chi tang them mot ngudi
lao dong ngoi khong mk con tang them nguon tki nguyen de khong nhu nha
mky, thiet bj vk lkm cho tong san pham quoc dan (GDP) giam xuong.
Ro rang cong an viec lam cao la dieu ai cung mong muon. Thong
qua chinh sach tien te co the tac dong den cong an viec lkm, tuc den ty le
that nghipp trong nen kinh te. Neu chrnh sach tien tp cua ngan hkng trung
uang nham md rong lugng tien cung ung thi tao dieu kipn md rong dau
tu san xuat, ckc doanh nghipp va nen kinh tS cin nhieu lao dong han,
cong an viec lam cao, ty le that nghipp thap. Ngugc lai, lugng tien cung
ung giam xuong se thu hep ckc hoat dong san xuat kinh doanh, ckc doanh
nghipp vk nha nude can ft lao dong hom, cong an viec lkm giam, ty le that
nghicp tang.
Tuy nhien, theo duoi muc tieu cong vipc cao khong dong nghTa vdi ty
le that nghipp bang khong ma d muc ty le that nghipp tu nhien. Bdi le, trong
thirc te c6 mot so ngudi that nghipp la c6 lgi cho nen kinh te. D6 Ik khi
ngudi lao dong quyet dinh di tim mot cong viec khke tot horn, phu hgp han
th) ngudi lao dong d6 bj that nghipp trong thdi gian tim viec lkm. Hoac mot
so ngdi lao dpng tu nguyen rdi bo cong viec cua minh de theo duoi ckc hoat
dong khac nhu hpc tap, du lich,... vk khi hp quyet dinh gia nhap lai thj
truomg lao dong, hp phai mat mpt thdi gian de tim dung cong viec mk hp
mong muon. Mat khke, thong thudng de c6 mot ty le cong an viec lkm cao

378
thi phai chap nhan mot ty le lam phat gia tang nhat djnh nao d6. Hai muc
tieu nay luon triet tieu nhau trong qua trinh thirc thi chmh sach tien te.
Tdng trucmg kinh le: Muc tieu tang truang kinh te luon gan chat vai
muc tieu viec lam cao. Chmh sach tien te co the tac dong dong thdi den hai
muc tieu nky. Khi cung ung tien te tang len, trong ngan han lai suat tin dung
giam se khuyen khich dau tu, md rong kinh doanh, nha nude va doanh
nghiep co nhu cau su dung lao dong nhieu han, lam tang san lugng va tang
trudng kinh te. Ngugc lai, khi cung ung tien te giam, trong ngan han lai suat
tang se han che dau tu, thu hep hoat dong san xuat kinh doanh, nha nude va
doanh nghiep can ft lao dong han lkm cho muc san lugng giam, tang trudng
kinh te cham lai.
c. Quan he giua cdc muc lieu
Nhin tong quat va co chien luge lau dai thi cac muc tieu chi'nh sach
tien te co quan he chat che vdi nhau, ho trg va thuc day lan nhau. Dieu do
cho thay rang, trong qua trinh thuc thi chmh sach tien te khong the tuyet doi
hoa mot muc tieu nao, khong the giai quyet cac muc tieu mot cach doc lap.
Cu the, muon on djnh tien te va phat trien kinh te - xa hoi, nha nude phai co
bien phap on dinh gia ca hang hoa va dich vu trong nude va on djnh ty gia
hoi doai.
Ngugc lai trong ngan han, co the xay ra su xung dot, tham chf triet
tieu lan nhau giua cac muc tieu. Dieu thudng gap va de thay nhat la su mau
thuan giua cac muc tieu vdi nhau. Vi du, thong thudng de co mot ty le cong
viec cao thi phai chap nhan mot ty le lam phat gia tang nhat dinh nao do.
Hai muc tieu nky luon triet tieu nhau trong qud trinh thirc thi chrnh sach tien
te. Svr mau thuan cua cac myc tieu lai doi hoi phai xay dung mQt trat tu uu
lien nhfll dinh. K h i 11611 kinh t£ dang lam phai du dyi, muc ticu tang trudng
va viec lam day du can phai chap nhan su hy sinh, trai lai khi nen kinh te d
vao thdi ky suy thoai, muc tieu tang trudng lai phai dat len hkng dau.
Thirc tien cac nuac phat trien theo ca che thi trudng cho thay, van
hanh chinh sach tien te, de dat dugc cac muc tieu cua no can co su phoi hgp
vdi cac chmh sach kinh te vi mo khac. Trudc het, phai phoi hgp vdi chinh
sach tai khoa trong qua trinh thuc thi chmh sach tien te. Bdi le, muc tieu cua
chmh sach tai khoa la nham dieu chmh thu nhap va chi tieu cua chrnh phu,
hudng nen kinh te vao muc san lugng vk su dung nhan lire d muc tiem
nang. Song, dieu do con phu thuoc vko tinh hinh thu chi cua ngan sach nhk

379
nuac. Ngan skch nhk nude vung vang lk ca sd quan trpng bac nhat cho gik
trj dong ban t? dugrc on djnh. Ngugc lai, su thieu hyt ngan sach nhk nude bat
ke bu dkp bang con dudng nko (vay ngan hkng trung uang, vay cac to chuc,
ca nhan trong nude, vay nude ngoki) dieu true tiep hoac gian tiep lkm cho
gia tri dong tien mat on dinh.
Thong thudng, chfnh sach tki khoa vk chfnh sach tien te deu phat huy
tac dung thong qua anh hudng cua no doi vdi tong cau. Trong khi do, theo
ca ch i thj trudng thi tien luang vk gik ca lai dugc quyet djnh bdi yeu to thj
trudng. Trong thirc te, chfnh skch tki khoa vk chfnh sach tien te co the lkm
tang nhu cau, giam that nghiep nhung se gia tang lam phat. Giai quyet mau
thuan nky can co su phoi hgp chat che vdi chfnh sach phan phoi thu nhap
trong qua trinh thuc thi chfnh sach tien te. Trong trudng hgp nky, chfnh sach
phan phoi thu nhap cua nhk nude phai the hien su kiem soat chat che vdi
tien luang, tien thudng, gik ca.
Doi vdi cac nude kem vk dang phat trien, thudng bgi chi ngan skch
nhk nude ldn vk keo dki, can can thanh toan tham hyt, tang trudng kinh te
chua cao,... d do doi hoi phai c6 su ket hgp chat che chfnh skch kinh te doi
ngoai trong qua trinh thuc thi chfnh skch tien te. D6 phai lk mot chfnh skch
kinh te md, hudng xuat khau, mat khac phai tranh thu toi da trinh dg cong
nghe, khoa hgc ky thuat vk mgi nguon von tu ben ngoki. Trong do, dkc bi?t
Ik quan he vdi ckc to chuc kinh te, tki chfnh quoc te nhu Ngan hkng The
gidi, Quy Tien te Quoc te, ngan hkng phkt trien Chau A,...
HQP 13.1 - NHLfNG VAN d £ CO BAN V£ KH U O N KHO
CHINH SACH Tl£N T£ LAM PHAT MUC T l£ u 2
The n io l i khudn khd chinh sich tien t$ lam p h it myc tieu
Cho den nay da c6 g in 30 qu6c gia vk tdi day con nhilu quoc gia khke kp
dyng cor che dilu hknh chinh skch tiin tg Igm phkt myc tieu, nhung c6 th i n6i
ring ca c h i nky v in c6n h it sue mdi me. Ca v l ly lugn vk thyc tiin cua co c h i
dilu hknh chinh skch tiin tg lam phkt myc tieu dang dugc nhiiu nhk ly lu$n vk
qukn ly vT mo quan tam nghien cuu, due k it kinh nghiem.
Quy T iin tg Quoc t i (IMF) djnh nghTa nhu sau: “Chinh skch tiin tg Igm
phkt myc tieu Ik mpt ban thong bko ra cong chung v i chi tieu trung hgn cua Igm
phkt cung nhu uy tin cua ca quan thim quyin v i tiin tg d i dgt myc tieu nky.

2 Uy ban Kinh te ciia Quoc hpi va UNDP a V i|t Nam, “Lam phit muc lieu va ham y vdi khudn kho
chfnh sdeh tien t? cr Vi?t Nam”, N hi xu3t ban Tri thuc, 2 0 12.

380
Cdc yeu to khac bao gom ph6 biln thong tin ve cdc ke hogch vd myc tieu cua
nha hogch dinh chinh sach tien tg tdi cong chung va thj trudng, cung nhu trdch
nhigm giai trinh cua ngan hdng trung uang d l dgt dupe cac chi tieu Igm phat
cua minh. Cac quyet dinh v l chinh sach tien tg se dya tren dp l$ch d y bdo Igm
phdt (mpt cdch hodn todn hay ro rang) dong vai tr& Id chi tieu trung gian cua
chinh sach tien tg". Xet d g6c dp tdng the, npi hdm ca c h i d ilu hdnh chinh sdeh
tiin tg Igm phdt myc tieu bao gom cdc thdnh to sau: (i) v l thong tin, d6 Id mpt
ban bao cao rpng rai, cong khai trudc cong chung vd thj tru in g v l chi tieu Igm
phdt d y kiln trong nam k l hogch cua ca quan tham quyln. Thong thudng, chi
tieu do ndm trong mpt khoang bien dp n h it dinh; (ii) v l trdch nhi$m, khi myc tieu
Igm phdt dupe ca quan tham quyln cong b6 cung dong nghTa vdi vigc giao cho
ngan hdng trung uang co trdch nhigm hdng dau phai thyc hi$n myc tieu d6 vd
do cung 1a myc tieu duy nhat cua ngan hdng trung uang. D l thyc hign myc tieu
Igm phdt, ngan hdng trung uang du’p’c quyln linh hogt lya chgn k l hogch, cong
cy va phai gidi trinh vigc su dyng n6 vdi cong chung vd thj trudng; (iii) v l ky
thugt, khi da quylt djnh sd dyng chi tieu Igm phdt d l Idm myc tieu chinh sdeh
tiin tg thi mpt d6i hoi dgt ra Id cdc nhd hogch djnh chinh sdeh tiin t§ phai lya
chpn dupe cdch thdc xdc djnh chi tieu Igm phdt sao cho dam bao logi trd d mdc
dp toi da cdc y lu t6 Igm phdt phi tiin tg. M£t khde, tren ca sd c6 du thong so
cdn th ilt xay dyng k l hogch sd dyng cong cy tdc dpng thyc hi$n myc tieu Igm
phdt mpt cdch tdi uu; vd (iv) d g6c dp ddnh gid hi$u qud, mdc d§ dgt du’p’c cua
lam phdt myc tieu Id bdng chdng ro rang va tin cdy n h it v l uy tin cua ngan hdng
trung uang.
Mac du, c6n nhung cdch hilu khac nhau v l khuon kho chinh sdeh tiin tg
Igm phdt myc tieu, song co th i khai quat chung ring liy Igm phdt Idm myc tieu
cua chinh sdeh tiin tg Id khuon kho d ilu hdnh vd ddnh gid chinh sdeh tiin tg
bao gom 4 yeu to chu y lu sau: (i) 6n djnh gid ca hay Igm phdt Id myc tieu chu
yeu hodc duy nhat cua chinh sdeh tiin tg. Cdc myc tieu ndy phai chi ra ro rang
cho cong chung th ly myc tieu Igm phdt dupe uu tien han so vdi cdc myc tieu
khac cua chinh sach tiin tg; (ii) Igm phdt myc tieu du’p’c xdc djnh ro rang v l mgt
dinh luang bing m$t con so ho$c m |t khodng gid trj xdc djnh. Ngdn hdng trung
uang can thiet Igp mo hinh hay phu’ang phdp dy bdo Igm phdt thong qua sd
dyng mpt so cac chi so chua dyng cdc thong tin v l Igm phdt trong tuang lai; (iii)
Ip trinh thyc hign - khoang thdi gian d l c6 th i dgt du’p’c myc tieu Igm phdt; vd
(iv) ddnh gid vigc thyc hign myc tieu Igm phat cua ngan hang trung u’ang - d$c
trung phan anh tinh minh bgch han trong chinh sach tiin tg.
Theo cdch tiip cgn nhu vdy, ngan hdng trung uang d y bdo 1$ trinh Igm
phdt trong tuang lai, lam phdt du bdo dupe so vdi Igm phat myc tieu - muc Igm
phdt md chinh phu cho ring phu hgp vdi n ln kinh t l. Sy khde biet giua Igm
phdt d y bdo vd Igm phdt myc tieu se quylt dinh muc dp d ilu chinh chinh sach
tiin te. Theo phuang phap tiip cdn ndy, lly Igm phdt Idm myc tieu cua chinh
sach tiin tg thyc sy Id khuon kho d ilu hdnh vd ddnh gid chinh sach tiin t$,

381
khong dan gian chi la vigc lya chQn myc tieu cuoi cung (Igm phdt). Theo d6,
ngudi ta nhan mgnh vai trd d$c bigt quan trpng cua d y bao Igm phat do dy bao
Igm phdt quyet djnh chinh sdeh tien t£ nen phan ung nhu the ndo.
D$c diSm cua ccr chS diSu hanh chinh sach ti4n t$ l$m p h it myc tieu
So vdi ca che dieu hdnh chinh sdeh tien t$ trudc n6, cor che dieu hdnh
chfnh sdeh tien tg Igm phdt myc tieu c6 mpt s6 uu d ilm chinh sau: (i) cho phdp
xdc Igp mpt khuon kho chinh sdeh tien t$ minh bgch vdi sy bao dam bdng trdch
nhiQm vd uy tin trudc cong chung bdi ngan hdng trung uang. D6 Id ca sd xdc
djnh I6ng tin cua cong chung vdi ca quan qudn ly tiin tg vd Id ca c h i ddnh gid
muc dp hodn thdnh su mgnh cua ngan hdng trung uang; (ii) day Id ca c h i dilu
hdnh chinh sdeh tiin t$ vira tgo cho ngan hdng trung uang sy t£p trung cin
th iit vua dugc quyln ty do, linh hogt vd quyln ty quylt nhit djnh trong dilu
hdnh chinh sdeh tiin tg; (iii) tinh d§c ldp tuang d6i cua ngdn hdng trung uang
dugc duy tri nen ngan hdng trung uang c6 th i d ii ph6 hiQu qud vdi nhung cu
soc xdy ra trong nude cung nhu bdo vg n in kinh t i trudc nhung cu s ic xdy ra
ben ngodi q u ic gia; vd (iv) do hudng vdo mpt myc tieu duy n h it 1a Igm phdt nen
chinh sach tien t£ Igm phdt myc tieu dd tgo tien d i cho cdc myc tieu kinh l i vT
mo khde phdt trien on djnh trong ddi hgn nhu tdng trudng, vigc Idm... D ilu ndy
dup’c minh chung ro han khi tiip c£n vdi cdc n in kinh t i da dp dyng ca c h i
d ilu hdnh chfnh sdeh tiin tg Igm phdt myc tieu. Tuy nhien, cho du c6 nhilu uu
dilm , ca c h i d ilu hdnh chfnh sdeh tiin tg Igm phdt myc tidu hodn todn khong
phai Id phuang thuc hOu dyng bdeh b$nh.
Cdc uu d ilm cua ca c h i d ilu hdnh chfnh sdeh tiin tg Igm phdt myc tieu
nhu da d i cdp d tren cung dong thdi Id cdc nhup’c d ilm cua chfnh n6. Thu nhit,
do ca c h i rang bupc giua quyln va trdch nhigm trong d ilu hdnh chfnh sdeh tiin
tg Igm phdt myc tieu nen chinh ngan hdng trung uang c6 th i bj trd gid r it ddt
n lu nhung gi hp ty q uylt trong vigc d ilu hdnh chfnh sdeh tiin tg lgi d in tdi Igm
phdt cao chu khong phdi Id Igm phdt th ip vd on djnh. Thir hai, do cdc hi$u ung
cua chfnh sach len Igm phdt co dp t r i v i mdt thdi gian nen ngan hdng trung
uang khong th i d i ddng kiim sodt dup'C Igm phdt. Nhu vdy, vi§c dgt dupe myc
tieu Igm phat m$t cach chi'nh x ic vo thcyi gian thtrdyng ggp kh6 khan v i cOng vl
th i md vigc ddnh gid muc dp thdnh cong cua chfnh sdeh cQng thudng cham tri.
Thu ba, vigc co g ln g d i dgt duac Igm phdt myc tieu c6 th i d in d in m$t muc
tang trudng khong b in vOng cua cong dn vigc Idm vd sdn luyng. Thu tu, do ca
c h i rdng bu§c thong tin giua ngan hdng trung uang vd cong chung nen ngan
hdng trung uang luon dung trudc dp lyc phdi minh bgch han, d ii thogi t i t han
trong khi khong phai luc ndo hp cung c6 th i ddp ung yeu c iu ndy.
Nhin chung, c6 th i mo ta dgc d ilm chung cua ca c h i Igm phdt myc tidu
nhu sau: lam phdt myc tieu c6 th i dup’c mo td nhu mQt ca c h i d ilu hdnh chinh
sach tiin tg dua tren n in tdng su dyng vigc dy bdo Igm phdt Idm chi s i myc tieu
trung gian. Ngan hdng trung uang se dy bdo xu hudng Igm phdt ndm tdi d i
dua chi so Igm phdt myc tieu (djnh hudng bdng mpt chi s i ho$c m6t khoang

382
bien do) cho narrTke^hoach ma khong co trach nhiem thuc hien bat cu chi tieu
ndo khde. Trong gidi hgn cua minh, ngan hang trung u’O’ng c6 th i linh hogt lya
chpn va su dung cac c6ng cy d l dgt mpt myc tieu duy n h it - d6 Id chi s6 Igm
phat myc tieu.
Tuy nhien, nhup’Cdilm cua ca c h i Igm phdt muc tieu Id khi nang lyc dilu tilt
cua chinh sdeh tiin tp khong cao se day ngan hdng trung u’ang vdo v6ng luan quan
trong viec lya chpn uu tien giua cdc ca ch i dilu hdnh (ty gia, lai s u it vd khoi luang
tiin) cua chinh sach tiin te. Mat khac, khi ap dyng Igm phdt myc tieu, ngan hdng
trung uang se phai chiu trach nhipm chinh thuc vd vo dilu kipn trong vipc thyc hipn
chinh sach tiin tp d l dgt dup’c chi s6 myc tieu dya tren chi so du bdo Igm phdt do
chinh ngan hang trung uo’ng dua ra. Khi do, du bdo lam phdt dup’c xem nhu Id myc
tieu trung gian cua chinh sach tiin tp, vi vgy, khong it ngudi da khong d l cgp din
Igm phdt myc tieu md chi n6i d in dy bdo Igm phdt myc tieu.
Mpt sy khac bipt nua cua ca c h i dilu hdnh chinh sach tiin tp Igm phat
muc tieu so vdi ca c h i dieu hdnh khde Id n6 tgo cho ngan hdng trung uang sy
ty do vd linh hogt trong vi$c d ilu hdnh chinh sach tiin t§, xdc djnh khung Igm
phdt myc tieu (mpt chi so hodc mpt khoang bien dp). Tuy nhien, d l dp dyng Igm
phdt myc tieu thi ngan hdng trung uang, trudc h it, phai co dupe sy tin tudng
cao tu xa hpi vd phdi hogt dpng mpt cdch minh bgch. Han nua, kinh nghiQm cua
cdc nude ap dyng Igm phdt myc tieu dd chi ra su can th ilt hinh thdnh nhung
d ilu kien tien quylt d l dp dung Igm phdt myc tieu trong d ilu hdnh chinh sdeh
tiin tp. Tren t it ca, Igm phat myc tieu chi co the dp dyng d nhung nude md d d6
co th i dam bao duy tri Igm phdt d muc th lp khong chi tren hinh thuc md Id tren
thuc t l. Cdc ca quan quan ly tiin tp c in hilu ring vdi sy trp’ giup cua tiin tp,
vipc md rpng ngan sdeh khong nhung khong thuc d iy sy phat triln cdc khu vyc
kinh tl, md tiin tp h6a tham hyt ngan sdeh c6n la tiin d l tryc tiip cho sy gia
tdng gid ca trong n ln kinh t l, phd huy tinh 6n djnh cua khu vyc tdi chinh vd Idm
ton hgi d in tdng trudng kinh t l trong ddi hgn.
Dieu ki$n ca b in d4 ngin h in g trung irong i p dyng co ch4 diSu hanh
chinh s ic h tiin te lgm p h it myc tieu
Thu nhit. ngdn hdng trung uang c in c6 mpt muc d§ dpc Igp tuang d6i
d l thyc thi chinh sach tiin tp, m$c du khong ngan hdng trung uang ndo c6 th i
hodn todn doc lap khoi su anh hudng cua chinh phu. Ngdn hdng trung uang
can phdi, trong gidi hgn cho phep, dup’c ty do lua chpn cdc cong cy d l dgt
dupe ty Ip Igm phdt myc tieu. D l thyc hipn yeu c iu ndy, qudc gia 36 c in tir b6
nguyen tic “ngan sdeh chi phoi”, cung nhu cdc v ln d l thuQc chinh sdeh tdi kh6a
khong dupe gay ra b it cu anh hudng nao d in chinh sdeh tiin tp.
Thu hai, ngan hdng trung uang phai e6 ndng lyc thyc hipn Igm phdt myc
tieu cung nhu khong co trdch nhipm vdi cac myc tieu khde nhu: tiin luang, muc
th lt nghi^p hay ty gid.
Thu ba, the c h i tai kh6a, tai chinh vung manh. T h i c h i tdi khoa vung
mgnh th i hien d sy cdn bing trong thu chi ngan sdeh, ky lugt ro rdng trong cdc

383
 hogt dgng thu chi, khong co sy can thiep de ngan hdng trung uang tai tra cho
thdm hut ngdn sach ho|c phdt hdnh tiin de chinh phu tra na. The che tdi chinh
vung mgnh dirge th i hiQn a sy phdt trien vang vdng cua h§ thong ngan hdng
vd h? thong cdc djnh che tdi chinh phi ngan hdng.
Thd tup, the c h i tiin t£ vung mgnh. Phai c6 cam k it mang tinh the c h i
dirge pho b iin r§ng rai v i vi$c 6n djnh gid ca vd phai dirge h iiu la myc tieu
quan trpng n h it cua chinh sdeh tiin t$ trong ddi hgn.

13.3.2. Muc tieu trung gian

Muc tieu trung gian bao gom cac chi tieu dugc ngan hang trung uomg
lira chon de dat dugc muc tieu cuoi cung cua chfnh sach tien te. Cac chi tieu
dugc su dyng myc tieu trung gian nhu: khoi lugng tien cung ung (M l, M2,
hoac M3), lai suat thi trudmg. Be dugc lira chon la myc tieu trung gian thi
phai thoa man mgt so yeu cau:
Thu nhal, myc tieu do phai dam bao co kha nang do luomg mgt cach
chfnh xac va nhanh chong, bdi le cac chi tieu nay chi co y nghia khi phan
anh dugc tinh trang cua chfnh sach tien te nhanh han muc tieu cuoi cung.
Tren ca sd do, ngan hang trung uang co the dieu chinh hudng tac dong khi
can thiet.

Thu hai, muc tieu d6 co the kiem sodt dugc, dieu do dong nghTa vdi
vifc ngan hang trung uomg co the dieu chinh muc tieu d6 cho phu hgp vdi
dinh hudng vd hieu qua cua chfnh sach tien te.
N hu vay, muc tieu trung gian c6 m6i lien he chat che vdi cac muc
tieu cuoi cung. Mac du, khoi lugng tien cung ung vd lai suat deu thoa
man l i m uc ticu trung gian nhung ngan hdng trung u a n g khon g the chon
ca hai chi tieu lam muc tieu trung gian trong cung mot thdi diSm, md chi
c6 the chgn mgt trong hai chi tieu do va can cu vao moi lien he cua cac
chi tieu ndy de den cac muc tieu cuoi cung. Bdi vi, neu dat dugc muc tieu
ve cung ung tien te thi phai chap nhan su bien dong cua lai suat va ngugc
lai. Ben canh d6, vdi muc tieu trung gian, ngan hang trung uang khong
the chu dong mot cach hoan toan, do do, ngan hang trung uang phai phan
tfch ky luang dien bien kinh te, tien te hien tai, du bao trong tuang lai
cung nhu dinh hudng phat trien kinh te trong tuang lai de lua chgn muc
tieu hoat dong phu hgp.

384
13.3.3. Muc tieu hoat dong
Muc tieu hoat dong la chi tieu dugc ngan hang trung ucmg lira chon sao
cho ngan hang trung ucmg su dung cac cong cu dieu tiet nham thay doi muc
tieu trung gian qua do tac dong den muc tieu cuoi cung cua chfnh sach tien te.
Cac muc tieu hoat dong bao gom: Thu nhat, du tru cua ngan hang thuong mai.
Du tru cua ngan hang thuomg mai se anh huang true tiep von kha dung cua
ngan hang thuang mai tu do tac dong den khoi lugng tien cung irng. Thu hai,
lai suat ngan han tren thi truomg tien te lien ngan hang anh huang true tiep den
lai suat thi truang, tir do tac dong den khoi lugng tien cung ung.
De dugc lira chon la muc tieu hoat dong thi phai dam bao dugc cac
tieu chuan, cu the: phai do lucrng dugc nham han che suy dien thieu chmh
xac lam sai lech dau hieu chfnh sach tien te; co moi quan he true tiep va on
dinh vai cac cong cu cua chfnh sach tien te; co moi quan he chat che va on
dinh vai cac muc tieu trung gian dugc lua chon.

13.4. CONG C y CUA CHINH SACH TIEN TE

Cac cong cu chfnh sach tien te quoc gia cua cac nuac tren the gidi
thuang dugc su dung bao gom chfnh sach chiet khau va tai chiet khau, chfnh
sach du tru bat buoc va cac hoat dong tren thj truang ma.
13.4.1. Cong cu chiet khau va tai chiet khau
Chfnh sach chiet khau la cong cu cua ngan hang trung uomg trong viec
thuc thi chfnh sach tien te, bang cach cho vay tdi cap von cho cac ngan hang
kinh doanh. Khi ngan hang trung uomg cho vay cac ngan hang kinh doanh
lam tang them tien du trir cho he thong ngan hang, tu do lam tang them
lugng tien cung ung.
Ngan hang trung uomg kiem soat cong cu nay chu yeu bang each tie
dong den gia ca khoan vay (lai suat cho vay chiet khau, tai chiet khau).
- Khi ngan hang trung uomg nang lai suat chiet khau, tuc lam cho gid
cua khoan vay tang, han che cho vay cac ngan hang kinh doanh, 1dm cho
kha nang cho vay doi vdi nen kinh te cua cac ngan hang kinh doanh giam
xuong, lugng tien cung ung giam.
- Khi ngan hang trung uang giam lai suat cho vay chiet khau, gid cua
khoan vay re hon, khuyen khfch cho vay cac ngan hang kinh doanh, 1dm cho
kha nang cho vay cua ngan hdng kinh doanh doi vdi nen kinh te tang len,
lugng tien cung ung tang len.

385
 Nhung khoan cho vay chiet khau cua ngan hang trung uomg doi voi
cac ngan hang thuomg mai dugc gpi la cua so chiet khau. Ngan hang trung
uang quan ly cua so chiet khau bang nhieu cach de tranh khoan von cho vay
cua minh bj sir dung khong dung va han che viec vay do. Cdc ngan hang den
vay chiet khau a ngan hang trung uomg thucmg phai chju ba khoan chi phf:
lai tuc chiet khau, phf ve vi$c phai lam dung theo cac dieu tra cua ngan hang
trung uang ve kha nang thanh toan cua ngan hang khi den vay tai cua so
chiet khau, phf ve viec rat c6 the bi ngan hdng trung uang tir choi cho vay
chiet khau vi ngan hang trung uang dang theo duoi mot chfnh sdeh that chat
tien te nham chong lam phat.
Ngoai vi$c su dung lam mpt cong cu de anh huang den ca so tien t?
va cung ung tien te, chfnh sach chiet khau con quan trpng a cho nham tranh
khoi nhung com hoang loan tai chfnh cho cdc ngan hang thuang mai. Bai vi,
tien du tru bat buoc dugc lap tuc dieu den cdc ngan hdng nao can them ti£n
dy tru han ca. Ngan hdng trung uomg su dung cong cy chiet khau de tranh
nhung com syp do tdi chfnh bang cdch thyc hi?n vai tro nguai cho vay cuoi
cung, 1a mpt yeu cau cyc ky quan trpng de tien hdnh chfnh sach tien t# thdnh
cong. Vf dy, nhu Ngan hdng Du tru Lien bang Hoa Ky cho vay chiet khau
doi vai ngan hdng Franklin National thdng 5/1974, vai so tien 1,75 ty USD
(khoang 5% tong so du tru trong he thong ngan hang), da trdnh cho ngan
hdng ndy khoi syp do. Hay Ngan hdng Du tru Lien bang Hoa Ky cho vay
chiet khau doi vdi Ngan hdng Continental Illinois nam 1084, vai so tien tren
5 ty USD, da ngdn chan dugc su sup do cua ngan hdng ndy.
Chfnh sdeh chiet khau ld mpt cong cu rat quan trpng trong vi<jc thuc
thi chfnh sdeh tien te cua ngan hdng trung uomg. No khong chi dieu tiet
lugng tien cung ung, ma con de thyc hien vai tro ngucri cho vay cuoi cung
doi vai cdc to chuc tfn dung vd tdc dpng den vi$c dieu chinh ca cau ddu tu
doi vdi nen kinh te.
Tuy nhien, vdi cong cy ndy, ngan hang trung uang thudng bi dpng
trong viec dieu tiet luomg tien cung ung. Bdi vi, ngan hdng trung uomg chi
co the thay doi lai suat chiet khau nhung khong the bat bugc cdc ngan hdng
thuang mai phai vay chiet khau d ngan hdng trung uang.
13.4.2. T y If du- trir bat buoc
Du tru bat bupc ld so tien md cdc to chuc tfn dung phai giu lai, khong
dugc dung de cho vay hoac dau tu, muc du tru ndy do ngan hdng trung

386
uomg quy dinh va bang mot ty le nhat dinh so vori tong so tien gui cua khdch
hang tai cac to chuc tin dung. Che d<? du tru bat buQc d cac nuac khac nhau,
a cac thai ky khac nhau thi co the khac nhau. Song nhin chung, du tru bat
buoc deu mang ti'nh phap luat, dugc gui a ngan hang trung uomg va khong
dugc hudng lai.
Ngan hang trung uang su dung du tru bat buoc de tac dong den lugng
tien cung ung tren hai phuang dien:
Thu nhat, ty le du tru bat buoc tac dong den ca che tao tien gui cua
cdc ngan hang thuang mai. Theo thuyet tao tien, tu mot lugng tien du tru
ban dau, he thong ngan hang thuang mai co the tao ra mot lugng tien gui
ldn gap nhieu Ian, vdi cong thuc tong quat:

Tien giri mdi Tien du tru

= x -----------------------------
dugc tao ra ban dau Ty le du tru bat buoc

Trong do:
1
------------------- ;--------- Ld he so nhan tien te, vdi hai gia thiet:
Ty le du tru bat buoc
- Cdc ngan hang thuang mai khong co tien du tru du thira so vdi ty le
du tru bat buoc ma ngan hang trung uang yeu cau.
- Cac khoan tien gui do cdc ngan hang thuang mai tao ra deu dugc giu
lai trong he thong ngan hang.
Do vay, neu ngan hdng trung uang quyet djnh tang hoac giam ty le du
tru bat buoc se lam cho he so tao tien thu hep hoac tang len. Vf du, neu ty le
du ru bat buoc la 10%, thi vdi mot lugng tien du tru ban dau, he thong ngan
han g th u a n g mai lao ra m ot lu g n g ticn gui ldn g ap 10 lan. Tuomg t\r n hu
vay, neu ty le du tru bat buoc tang len 20% thi lugng tien gui mdi do he
thong ngan hdng thuomg mai tao ra tang 5 lan; neu du tru bat buoc giam
xuong 5% thi, lugng tien gui mdi do he thong ngan hdng thuang mai tao ra
tang 20 lan,...
Thu hai, ty le du tru bat bugc tdc dpng den lai suat cho vay cua he
thong ngan hdng thuomg mai. Nhu da noi d tren, tien du tru bat buoc deu phai
md tdi khoan vd gui d ngan hdng trung uang vd khong dugc hudng lai, cho
du cdc ngan hdng thuang mai van phai tra lgi tuc cho cdc khoan tien gui d
ngan hang minh. Vi vay, khi muc du tru tdng len, doi hoi cac ngan hdng

387
thucmg mai phai tang lai suat cho vay doi vai nen kinh te, gia cac khoan vay
dat hon, kha nang cho vay cac ngan hang thuang mai giam xuong va theo do
lugng tien cung ung cung giam xuong. Ngugc lai, khi ty le du tru bat buoc
giam xuong, cac ngan hang thuang mai co ca hoi giam lai suat cho vay doi
vdi nen kinh te, g ii cac khoan vay re han, tang kha nang cho vay cua cac
ngan hang thuang mai vk theo do lugng tien cung ung tang len.
Hien nay, cong cu du trir bat buoc dong vai tro kem phan quan trong
trong qua trinh thuc thi chmh sach tien te cua ngan hang trung uang, bdi no
phuc tap, kem linh hoat, anh hudng den lgi nhuan cac ngan hang kinh doanh,...
13.4.3. Nghiep vu thj trudng md
Nghiep vu thi trudng md dugc su dung tu nhung nam dau cua the ky
XX d ngan hang trung uang mot so nude tren the gidi. Nghiep vu thi trudng
md la vi^c ngan hang trung uang mua ban cac giay td co gia, chu yeu la tin
phieu kho bac nha nude, trai phieu chmh phu nham lam thay doi khoi lugng
tien cung ung. Sd dT ngan hang trung uang thuc hien chu yeu vdi tin phieu
kho bac nha nude va trai phieu chinh phu vi day la cong cu tai chinh co
dung lugng ldn, tinh long cao, do rui ro thap.
Ngan hang trung uang mua ban giay td co gia tren thi trudng md se
lkm thay doi ca so tien te (tien dang luu hanh ngoai he thong ngan hang va
tien du tru trong he thong ngan hang). Do vay, day la nguon goc chinh gay
nen sy bien dong trong cung ung tien te.
- Khi ngan hang trung uang mua giay td co gia, lam tang ca so tien te,
qua do lam tang khoi lugng tien cung ung.
- Khi ngan hang trung uang ban giay td co gia, lam thu hep ca so tien
te. qua do giam khoi luang tien cung ung.
Nghiep vu thj trudng md la cong cu quan trgng nhat trong so cac cong
cu cua chinh sach tien te cua ngan hang trung uang trong viec dieu tiet khoi
lugng tien cung ung, bdi nhung uu the von co, cu the:
- Bang cach su dung nghiep vu thi trudng md, ngan hang trung uang
de dang dao ngugc tinh the cua minh, qua do, kiem soat dugc hokn toan
khoi lugng tien cung ung.
- Nghiep vu thi trudng md dugc xem lk cong cu linh hoat va chinh
xac, co the dugc su dung d bat cu muc do nao, dieu chinh mot khoi lugng
tien cung ung ldn hay nhd.

388
 - Nghiep vu thi trudng md gia tang hieu qua khi phoi ket hop cac cong
cu cua chmh sach tien te dam bao muc tieu cua chfnh sach tien te
- Nghiep vu thj trudng md co the duac hoan thanh nhanh chong, ft ton
kem ve chi phi va thdi gian,...
Ba cong cu tren day cua chi'nh sach tien te thudng dugc cac nude phat
trien theo ca che thi trudng su dung co hieu qua. C) cac nude chua phat
trien, dac biet la nhung nude chua co kha nang ap dung cac cong cu la
nghiep vu tren thj trudng md cung nhu chua co tu do hoa lai suat va ty gia
va khi ma cac cong cu chinh sach tien te tren day dugc su dung con nhieu
han che thi trong qua trinh thuc thi chfnh sach tien te, cac nude do co the sir
dung mot so cong cu bo trg khac nhu: kiem soat han muc tfn dung, kiem
soat lai suat va ty gia.
13.4.4. Han muc tin dung
Chfnh sach han muc tfn dung dugc xac dinh tren ca sd chi tieu tang
trudng kinh te va chi tieu lam phat du kien hang nam, ngoai ra con dua vao
mot so tin hieu thi trudng khac: ty le that nghiep, ty gia, tham hut ngan sach
nha nude, toe do luu thong tien te,... Tren ca sd do, han muc tfn dung dugc
phan bo cho cac ngan hang thuang mai cho tung thdi ky phu hgp vdi muc
tieu chfnh sach tien te.
De han che viec tao tien qua muc cua ngan hang thuang mai lam tang
tong khoi lugng tien te trong nen kinh te, ngan hang trung uang quy dinh
han muc tfn dung toi da cho tung ngan hang thuang mai. Trong phan ldn
cac trudng hgp, nhung han muc rieng nay dugc xac dinh can cu vao ty trong
chn vay ciia no trong qua khu so vdi tong mire cho vay ciia he thong ngan
hang. Ngan hang thuang mai chi dugc cap tfn dung cho nen kinh te toi da
bang han mire tfn dung dugc quy djnh.
Han mire tfn dung dugc ngan hang trung uang sir dung nhu mot cong
cu quan trpng cua chfnh sach tien te, khi ma cac cong cu truyen thong kem
hieu qua. Tuy nhien, khong che han mire tfn dung co the lam cho lai suat thi
trudng tang len, lam giam canh tranh giua cac ngan hang thuang mai, lam
lech lac ca cau dau tu cua cac ngan hang thuang mai, lam phat sinh cac thi
trudng tai chfnh “ngam” ngoai su kiem soat cua ngan hang trung uang, gay
kho khan ve von cho cac doanh nghiep nho,...

389
13.4.5. Kiem soat lai suat
Khi su dung cac cong cy chi'nh sach tien tg cua ngan hang trung uomg
(thj trucmg ma, chiet khau, ty 1? du tru bat buQc, han muc tin dung) deu co
tac dong den lai suit cho vay cua cac ngan hang thuang mai doi vdi nen
kinh te. Trong d6, dac biet la lai suat chiet khau cua ngan hang trung uang
tic dong manh den lai suat cho vay cua cdc ngan hang thuang mai. Khi cdc
cong cy tren day hoat dQng chua co higu qua, thi ngan hang trung uang co
the true tiep quy djnh khung lai suat hoac tran lai suat cho vay cua cac ngan
hang thuang mai. Be tranh rui ro, bao ve quyen lai cua cdc ngan hang, ngan
hdng trung uomg thudng quy djnh muc lai suat “sdn” toi da cho tien gui vd
lai suat “tran” toi thieu cho tien vay. Neu nhdm bao dam quyen lgri cho hach
hang cua ngan hdng thuomg mai, ngan hang trung uomg thudng quy djnh
ngugc lai: muc lai suat toi thieu cho tien gui va muc toi da cho tien vay.
Ngan hdng trung uang muon kiem sodt dugc lai suat, bdi vi lai suat c6 tdc
dQng manh den tiet kigm vd dau tu, qua do tdc dgng vao tang trudng kinh te
vd gid ca
Tuy nhien, kiem sodt lai suat cua cac ngan hang thuomg mai se trigt
tieu canh tranh trong qud trinh hoat dong cua no. Hign nay cac nude phdt
trien vd dang phat trien da vd dang chuyen sang qud trinh tu do hod lai suat
ngan hdng.
13.4.6. Ty gia
Chfnh sdeh ty gid cung dugc su dung nhu ld mgt cong cu cua chfnh
sdeh tien tg quoc gia khi ngan hdng trung uomg tien hanh mua bdn ngoai te,
dieu chinh bien dQ giao dQng cua ty gid vd cdc bign phdp can thigp khac tren
thj trudng ngoai hoi. Nhung dieu chinh noi tren dQi vdi ty gia se g6p phdn
khong chi lim on dinh ty gid, thi tru d n g ngoai hoi m i th o n g q u a do c6 n c6
nhung tdc dQng doi vdi sy on djnh cua sue mua dong nQi tg, can can thuomg
mai quoc te va toan bg nen kinh te noi chung.

13.5. CO CHE TRUY^N TAC DQNG CUA CHINH SACH TIEN TE

13.5.1. Kenh lai suat
Kenh lai suat ld dac trung ca ban cua mo hinh Keynes truyen thong dp
dung cho nen kinh te d6ng. Chfnh sdeh tien te that chat lam tdng lai suat
danh nghia ngdn han tren thj trudng tien tg (thj trudng lien ngan hang) va
tiep den tang lai suat tien gui vd cho vay cua ngan hdng thuang mai. Su gia

390
tang lai suat cua ngan hing thuomg mai se tac dpng den chi phi von, nhu cau
dau tu va san lugng thuc trong nen kinh te, vi xet trong ngan han, vai ky
vong lam phat khong thay doi thi su thay doi lai suat danh nghTa dan den su
thay doi lai suat thuc, qua do tac dong nhay cam den san lugng va g ii ca.
C a che tic dong nhu sau: MS giam -> i tang -> I giam -> Y giam
Trong do:
- MS: khoi lugng tien cung ung
- i: lai suat
- 1: dau tu
- Y: san lugng
13.5.2. Kenh tin dung
Kenh tin dung la mot kenh dan truyen quan trong, mang tmh chat phoi
hgp vai cic kenh khic cua chfnh sich tien te the hien thong qua hoat dpng
tin dung cua ngan hang thuang mai va dieu chinh bang tong ket tai san cua
khich hang vay von. 0 c ic nuac co thi trudng tai chfnh kem phit trien hoac
chju su can thiep cua chfnh phu, su thay doi khoi lugng tien cung ung se
dan den nhung thay doi cua khoi lugng tfn dung dugc cung ung. Trudng
hgp nay, tic dong cua chfnh sich tien te den tong cau thong qua vi?c thay
doi khoi lugng tin dung con ldn han la thong qua lai suat. Vf du: khi cic
dieu kien tien te bi that chat, kha nang tiep can nguon tfn dung cua ngudi di
vay giam, cic quyet dinh dau tu va chi tieu cua hp se giam. Ben canh d6,
mot chfnh sich tien te that chat se tic dong true tiep den bang tong ket tii
san cua khich hang vay von, cu the: lai suat tang, khich hang vay von phai
tra chi phf lai vay ting len dan den lam giam luong tien mat rong va gay suy
gidm k h a nan g tai chfnh cu a khdch h in g vay von; lai suat tang lim giam gii
cua cic tai san the chap va cic tii san khic cua khich hing vay von. Chfnh
sich tien te th it chat cung giin tiep tic dong den bang tong ket tai sin cua
khich hang vay von thong qua viec lam suy giam chi tieu cua ngudi tieu
dung, dan den doanh thu va lgi nhuan cua cic doanh nghiep sut giam.
13.5.3. Kenh gia cac tai san khac
Anh hudng cua chfnh sich tien te cung dugc truyen dan qua kenh gii
cic tai san khic, dieu d6 anh hudng den quyet djnh cua cic c i nhan, ho gia
dinh va doanh nghi$p. Vf du, chfnh sach tien te that chat se lam giam g ii cic
tai san tii chfnh nhu co phieu, trii phieu, bat dong san... khien cho ky vpng

391
ve thu nhap tir cac tai san tai chfnh nay giam xuong; gia tri thi trudmg cua
doanh nghiep giam xuong, lam tang ty le ng/tai san, khien cac doanh nghiep
gap kho khan trong viec thanh toan cac khoan ng. Nhu vay, cac ca nhan, h§
gia dinh va doanh nghiep la doi tugng de bi ton thuang truac nhung sut
giam tai chfnh. De khac phuc dieu do, khong cach nao horn la ho phai cat
giam chi tieu, tham chi vay ng. Dieu nay dan den, dau tu va tieu dung deu
giam va ket qua cuoi cimg la san lugng cua nen kinh te giam.
13.5.4. Kenh ty gia
Kenh ty gia cung la mot kenh dan truyen cua chfnh sach tien te den
nen kinh te va dugc xay dung tir mo hinh Mundell - Fleming ap dung cho
nen kinh te md co che do ty gid linh hoat. Lai suat tang len dan den dong noi
te len gia co the lam cho gia ca hang hoa san xuat trong nude tang so vdi
hang hoa cua nude ngoai dan tdi giam nhu cau doi vdi hang hoa trong nude,
tang nhu cau nhap khau lam suy yeu can can thuang mai, giam tong cau va
san lugng. Ty gia khong chi tac dQng den tong cau ma con co the tac dong
den tong cung. Ngugc vdi tong cau, tong cung co the tang len khi dong noi
te len gia. CJ nhung nude co che do ty gid co dinh hoac bi kiem soat chat,
chfnh sdeh tien te co the tac dong tdi ty gid thuc thong qua gid ca trong
nude, do do, co the tdc dong tdi xuat khau rong mac du d muc do thap horn
va cham horn.

13.6. MOI QUAN HE GIUA CHINH SACH TIEN TE VA C fflNH SACH

TAI KHOA
13.6.1. Ca sd ly luan ve su phoi hgp giua chmh sach tai khoa va
chinh sach tien t£ trong dieu tiet kinh te vi md
Bat dau tir quan diem chfnh sdeh tai chfnh nha nude cua Keynes vdi tu
tudng su dung tdi chfnh nha nude de dieu tiet vT mo nen kinh te. Trong cuon
sach Ly thuyet chung ve vi$c lam, lai suat va lien te (1936), ong cho rang:
(1) tat ca nhung van de quan trong cua nen kinh te phai dugc nghien cuu vdi
quan diem cau. Su khung hoang cua san xuat la xuat phat tu cau tieu dung.
Bdi vay, van de can bang trong nen kinh te can dugc giai quyet vdi quan
diem cau. Khai niem “cau hieu qua” dugc dua ra, bieu hien su can bang
giua nhu cau va san xuat, thu nhap vd viec lam; (2) cong cu quan trong dS
thuc hien dieu chinh nen kinh te la chfnh sach tai khod, con chfnh sach tien
te - tfn dung bj ong dua xuong hang thu yeu. Ong coi chi tieu nha nude la
mot cong cu ca ban cua chfnh phu de can thiep vao su phat trien co tfnh chat

392
chu ky cua nen kinh te va vugt qua khung hoang. Ben canh chi tieu nha
nuac, ong coi thue la mot cong cu quan trong cua tai chfnh nha nuoc trong
viec dieu chinh vT mo nen kinh te. Va can tang chi tieu nha nuac bang
nguon vay no. Dau tu cua chfnh phu dugc dam bao bang vay ng se dua den
ma rong “khuynh huang doi vdi dau tu”, con dam bao tai chfnh cho chi tieu
hien tai cua chfnh phu se md rong “khuynh hudng doi vdi tieu dung”. Toe
do ng cua nha nude dugc coi la mot bo phan khang khft cua chfnh sach dieu
chinh cua nha nude de dat dugc “cau hieu qua”. Su thieu hut ngan sach trd
thanh mot trong nhung phuang thuc dieu chinh nen kinh te. Sau nay nhung
nghien cuu khac cua A. Han Xen, P. Sammuelson, A. Lerher, R. Makgreiv,
G. Ekkli, U. Kheller, J. Pecman (My), J. Khics (Anh) da bo sung nhung ca
cau mdi cho ly thuyet cua Kenyes ve dieu chinh tai chfnh nha nude khong
chi trong giai doan khung hoang ma con ca trong giai doan phat trien kinh te
theo chu ky.
Sir khung hoang cua dieu chinh nha nude nen kinh te thi trudng dua
tren ca sd hoc thuyet kinh te cua Kenyes dien ra sau nhung nam 1970 da
dan den su tim kiem tich cuc cua cac nha kinh te phuang Tay mot quan
diem mdi lam lanh manh hoa nen kinh te. Khoang nhung nam 1980 d My va
Anh da ra ddi mot hoc thuyet kinh te mdi dua tren ca sd luan diem cua cac
nha kinh te trpng cung, ma cac dai bieu cua trudng phai nay la Arthur
Laffer, Jude Winniski, Norman Ture. Mot trong nhung luan diem ca ban
cua thuyet trpng cung la giam bdt su can thiep cua nha nude trong cac hoat
dong kinh te va kfch thfch su phat trien kinh doanh cua tu nhan. Mac du vai
tro ca ban trong chfnh sach kinh te cua nha nude thuoc van ve tai chfnh nha
nude va cong cu chu yeu trong viec dieu hanh chfnh sach tai chfnh nha nude
van la cac don bay; thue, chi tieu nha nude va vay ng chfnh phu nhung
nhUng bifin phap lai hoan toan d6i lap vdi Kenyes, dd ia: cat giam itiu£; cai
giam chi tieu cua nha nude; giam so lugng tien trong luu thong vdi su trg
giup cua cac chfnh sach vay ng cua chfnh phu va tien hanh dinh muc toe do
phat hanh tien trong luu thong.
Nen kinh te hien dai cho thay xu hudng xfch lai gan nhau giua hai
trudng phai: tu tudng trpng cung dugc long trong ly thuyet cua Kenyes con
tu tudng cua Kenyes lai dugc dua vao trong ly thuyet trpng cung de hinh
thanh lv thuyet kinh te hpc hien dai. Bieu hien ro net nhat la su can thiet ket
hgp chfnh sach tai khoa va chfnh sach tien te. Su xfch lai gan nhau giua hai
trudng phai ly thuyet noi tieng trong lich su cac hpc thuyet kinh te da gop

393
phan ldm thay doi tu duy ly luan vai viec van dung cac cong cy tdi chfnh
nha nuac trong thyc tien. My la nuac di dau trong vifc van dyng thanh cong
ly thuyet ve tai chfnh nha nuac hien dai de dieu tiet nen kinh te trong thap
ky cuoi cung cua the ky XX. Chfnh sdeh tai khoa dugc thuc hien tren ca sa
kien quyet cat giam tham hut ngan sach nhd nuac lam cho lai suat thap dugc
duy tri, thyc hien chfnh sach lay kiem che lam phat lam uu tien so mpt sang
can bang giua kiem che lam phat, gop phan kfch thfch nen kinh te phuc hoi
vd phdt trien.
13.6.2. Moi quan h f tac dpng qua lai giua chinh sach tai khoa va
chinh sach tien te trong vifc thuc hien cac muc tieu kinh te vi md
Mac du chinh sach tien t? va chfnh sach tai khoa deu su dung h$ thong
cac cong cy khac nhau nhung cuoi cung ca hai chfnh sach deu nham dat
dugc cac muc tieu vT mo: on djnh va tang truang. Noi cach khac giua chfnh
sdeh tdi khod vd chfnh sdeh tien te cd moi quan he mat thiet vai nhau bdi le
nhieu chi tieu kinh te vT mo se khong the thuc hien dugc khi khong c6 su ket
hgp dieu chinh cua hai chfnh sach nay.
a. Tdc dong cua chinh sach lai khod den chinh sach lien l$
Qud trinh thyc thi chfnh sach tai khod cung co anh hudng nhat dinh
den myc tieu cua chfnh sach tien t?. Cy the, chfnh sach tdi khod dugc thyc
hien ndi long hay that chat se gan lien vdi tang hoac giam tham hut ngan
sdeh nhd nude, theo d6 phuang thuc tdi trg tham hut ngan sdeh nha nude se
tdc dong true tiep den vifc thuc hien muc tieu on dinh tien te cua chfnh sach
tien te.
Thong thudng, khi xuat hi?n tham hyt ngan sdeh nha nude, chfnh phu
co the su dung phuang thuc tai trg nhu phdt hanh tien, vay ngan hang trung
uomg, vay tir dan cu vd cdc to chuc tfn dyng hoac cdc to chuc khde bang
viec phdt hanh trdi phieu chfnh phu, vay ng nude ngodi. Moi cdch khac nhau
co the tao ra cac hifu ung khac nhau:
- Neu tham hut ngan sach nha nude dugc bu dap bang cdch phat hdnh
tien thi se gay ra lam phat.
- Neu tham hut dugc tdi trg bang von vay tir cdc ngan hdng thuang
mai md ngan hdng trung uang khong dieu tiet them tien cung ung cho nhu
cau von tin dung cua cdc ngan hdng thuomg mai se dan den tinh trang han
che cho vay doi vdi khu vuc tu nhan, dieu ndy se lam giam nhu cau dau tu
cua khu vuc tu nhan, qua do anh hudng den tang trudng kinh te.

394
 - Neu chmh phu tai tro tham hut ngan sach nha nuac bang cach p
hanh trai phieu chfnh phu, du ban cho cong chung hay ban cho cac to chuc
tfn dung, deu co tac dong den nguon von huy dpng cua cac ngan hang
thuang mai v i cuoi cimg se han che kha nang cung ung von tfn dung cua
ngan hang ngan hang thuang mai.
Nhu vay, viec chfnh phu tai trg tham hut ngan sach nha nude dudi
hinh thuc vay tu he thong ngan hang hay khu vuc phi ngan hang cung se
lam giam nhu cau dau tu tu nhan thong qua viec han che lugng von tfn dung
hoac qua viec tang lai suat. Va ngay ca trudng hgp tai trg tham hut ngan
sdeh nha nude bang nguon vay nude ngodi cung co tdc dong nhat djnh den
viec thuc hien muc tieu on djnh can can thanh toan.
Ngoai ra, vdi chfnh sach tai khoa ndi long se di lien vdi tang chi tieu
chfnh phu, tdc dong manh den tong cau. Trudng hgp cung nho han cau se
dan den dp luc tang gid ca trong nude, hoac lam tang nhu cau doi vdi hang
nhap khau va tang gia hang nhap khau.
Vdi cdc gia dinh phan tfch neu tren, neu mpt chfnh sach tdi khod kem
ben vung lau ddi se tdc dong len muc tieu cua chfnh sdeh tien te. Tham hut
ngan saeh nha nude ldn vd lien tuc cong vdi nhu cau ng ldn cua chfnh phu
co the gay rui ro den sy on djnh cua thi trudng tai chfnh.
b. Tdc dong cua chinh sach lien te den chi'nh sach tdi khod
Trudng hgp ngugc lai, hieu qua cua chfnh sach tai khod d mot giac do
nhat dinh cung phu thuoc vao viec ket qua dieu hanh chfnh sdeh tien te.
Chfnh sach tien t$ vdi muc tieu on djnh gia ca, on djnh gid tri dong tien vd
ho trg cho tang trudng kinh tS thong qua vi?c kiem sodt lai suat va lugng
tien cung ung. Mot chfnh sach tien te that chat chat se lam giam nhu cau dau
tu, thu h?p san xuat v i co the dan den giam nguon thu cua ngan sdeh nhd
nude. Minh chung cho thay, lai suat tang hay giam cung anh hudng den gid
trdi phieu chfnh phu anh hudng den can doi ngan sach nha nude, hoac ty gid
tang (dong ban te giam) se ldm gia tang khoan ng chfnh phu bang dong
ngoai te quy doi.
Nhu vay, thieu su phdi hgp hieu qua giua chfnh sach tien te vd chfnh
sach tdi khod cung co the keo theo su thieu on djnh tdi chfnh md bieu hien la
nhung dao dong manh cua lai suat, ty gid, muc lam phdt va vi the pha huy
nen tang cua tang trudng kinh te. Dieu d6 cang cung co chac chan han
khang djnh chfnh sach tien te va chfnh sach tdi khod co su phu thuoc lan

395
nhau, su thay doi cua chfnh sach nay se anh hudng den hieu qua cua chfnh
sach kia. Viec ket hop giua chfnh sach tien te va chfnh sach tai khoa la het
sue quan trong de dam bao thuc hien co hieu qua cac quyet djnh chfnh sach
nham dat dugc muc tieu de ra cua cac chfnh sach cung nhu dam bao tfnh
ben vung cua cdc chfnh sach.

13.7. CHINH SACH TIEN TE CUA NGAN HANG NHA N U 6 C

VIET NAM NAM 20133
Trong nam 2013, cong tac dieu hanh chfnh sach tien t? cua Ngan hang
Nha nuoc Viet Nam da bam sat tinh than chi dao cua Chfnh phu, kien dinh
vai cac muc tieu ldn cua nen kinh te, dam bao hoat dong ngan hang an toan,
hieu qua.
Tren ca sd cac nhiem vu, muc tieu xac djnh, Ngan hang Nha nude
Viet Nam da tiep tuc no lyc manh me trong cong tac dieu hanh, dam bao cac
chfnh sach, dien bien tien te phu hgp vdi dien bien kinh te vT mo, phu hgp
vdi cdc nguyen tac va chuan muc quoc te, dong thdi de cao tfnh khoa hoc
trong dieu hanh.
Day la nam thu hai lien tiep, nen kinh te chung kien nhung no luc
manh me cua Ngan hang Nha nude Viet Nam trong cong tac dieu hanh
chfnh sach tien te hudng tdi muc tieu ldn nhu kiem soat lam phat, tai ca
cau he thong cac to chuc tfn dung, thao gd kho khan cho khu vuc san
xuat, hd trg thi trudng, giai quyet ng xau. Co the thay, chfnh sach tien te
ngay cang chung to dugc vai tro then chot trong cong tac dieu h&nh kinh
te vT mo, gop phan quan trong trong viec tang cudng tfnh on dinh cua nen
kinh te.
Nhimg ket qud dat dugc
Mot la, muc tieu uu tien hang dau trong cong tdc dieu hanh cua Ngan
hang Nha nude Viet Nam la lam phat da dugc kiem che, dien bien theo xu
hudng giam va kha on dinh. Neu lam phat cua nam 2012 la 6,81% thi lam
phat cua nam 2013 chi d muc 6,04% - muc thap nhat trong vong 10 nam trd
lai day.

3 TS. Nguyen Thj Kim Thanh, “Chinh sach tien te cua Ngan hang N hi nucrc Viet Nam nim 2013”,
http:/Avww.tapchitaichinh.vn/Trao-doi-Binh-luan/Chinli-sach-tien-te-nam-2013-va-dinh-huong-
2014/41987.tctc - Thu tu 12/02/2014 10:00.

396
 Hinh 13-1. Dien bien lam phat d Viet Nam trong mot so nam

Hai la, chi'nh sach lai suat dugc dieu hanh phu hgp vdi dien bien kinh
te vT mo, dac biet la dien bien cua lam phat. Ti'nh chu dong cua cong cu lai
suat trong viec truyen dan tin hieu tdi thj trudng da dugc cai thien r5 net.
Trong nam 2013, cac muc lai suat dieu hanh cua Ngan hang Nha nude Viet
Nam dugc dieu chinh giam hai lan. Hien tai, lai suat tai cap von dugc dieu
chinh giam tir muc 9%/nam xuong con 7%/nam; lai suat tai chiet khau tir
7%/nam xuong con 5%/nam; lai suat cho vay qua dem trong thanh toan dien
tu lien ngan hang va cho vay bu dap thieu hut von trong thanh toan bu tru
cua Ngan hang Nha nude Viet Nam doi vdi cac ngan hang tu 10%/nam
xuong con 8%/nam.
Tren thi trudng 1, Ngan hang Nhd nude Viet Nam da thuc hien giam
3% lai suat cho vay ngan han toi da bang VND doi vdi cdc ITnh vuc uu tien;
giam 1% lai suat tien gui toi da bdng VND. Dong thdi tu thang 6/2013,
Ngan hang Nha nude Viet Nam da cho phep cac to chuc tin dung tu an dinh
lai suat tien gui co ky han tu 6 thang trd len. Day la budc di can thiet de
Ngan hang Nha nude Viet Nam hudng tdi thuc hien tu do hoa lai suat. Dien
bien lai suat tren thj trudng lien ngan hang theo sdt vdi lai suat chi dao cua
Ngan hang Nha nude Viet Nam va giam manh. Lai suat huy dong giam lien
tuc khoang tu 2 - 4%, lai suat cho vay giam tu 3 - 5% so vdi muc lai suat
cuoi ndm 2012. Dieu nay khong nhung phan anh ti'nh thanh khoan cua cdc
td chuc tin dung ngay cang dn dinh, ma con bieu hien ti'nh dan ddt thj trudng
cua Ngan hang Nha nude Viet Nam ngay cang tang.

397
 Ra la, hoat dQng tren thj tnrcrng tien te nhin chung dien bien kha tfch
eye, phan anh sy chu dQng cua Ngan hang Nha nuoc Vi#t Nam trong cong
tac kiem soat khoi lugmg tien cung ung. Trong nam 2013, khoi luang giao
djch tren thj trucmg lien ngan hang dien ra kha on dinh va dong deu qua cdc
quy so vdi nam 2012, dong thdi hoat dong bam, hut tien tren thj trudng md
cung rat nhjp nhang, gan nhu la lugng cung tien dugc du bao phu hgp vdi
nhu cau va dien bien cua nen kinh te va khoi lugng giao djch cung giam
ddng ke so vdi nam 2012.

Q uy mo giao dfch cua thj tnnrng Trang thai ho?t dgng tren thj tnrcrng
lien ngan h in g ndm 2012 - 2013 mtr n im 2012 - 2013

3000000
2000000
1000000
0 Lk ■ .
Quy 1 Quy 2 Quy 3 Quy 4

■Nidi :oi: ■N.Vin201.1

/svsysvvv/
«L a Bom ■ K it □ Rong

Ngudn: NHNN

Hinh 13-2. Hoat d§ng cua thj trucmg tien tf nam 2012-2013
Bon la, chfnh sdeh dieu hanh cua Ngan hang Nhd nude Viet Nam
da hudng dong von tfn dung tap trung vdo ho trg cho cdc linh vuc uu tien
nhu nong nghiep, nong thon, xuat khau, cong nghiep ho trg, doanh
nghiep nho va vira, doanh nghiep ung dung cong nghe cao, doanh nghiep
su dung nhieu lao dQng vd cdc du dn hieu qua. Tang trudng tfn dung tuy
thap han cdc nam trudc day nhung hieu qua vd chat lugng tfn dung ngdy
cdng dugc cdi thien. Nhd d<5, kinh te vl mo da c6 nhung chuyen bien khd
tfch eye, tang trudng quy sau cao han quy trudc, ndm sau cao han ndm
trudc, lam phdt tiep tuc xu hudng giam vd san xuat kinh doanh cung c6
nhung tfn hieu kha quan han.
Ndm la, thi trudng ngoai te va thj trudng vang dien bien on djnh, phu
hgp vdi dien bien cung cau ngoai te tren thj trudng, niSm tin vao VND ngay
cang dugc cung co, ho trg kiem che lam phdt, gop phan giam thieu tinh
trang do la h6a, vdng h6a tai Viet Nam; tao moi trudng on djnh dS thu hut
von dau tu nude ngodi, tao dieu kien thuan lgi cho cdc doanh nghiep trong
vifc lap va thyc hien ke hoach kinh doanh.

398
 Hinh 13-3. Thj trirtmg ngoai te va th| trirdng vang nam 2013
Sau la, hoat dpng cua he thong cac to churc tfn dung dan di vao on
dinh, tinh hinh thanh khoan cua he thong dugc cai thien ro net qua tung
nam, rui ro do vo he thong da b| day lui; cac ngan hang thuong mai dap ung
ngay cang tot hon cac quy djnh dam bao an toan trong hoat dpng; toe do
tang ng xau da cham lai,...
Nhimg no luc ddng chu y trong cdng tdc dieu hdnh chinh sach tien tf
Mot la, thuc hien ddng bo cdc gidi phdp nhdm dam bdo mdi trudng van
hdnh chinh sach lien te mot cdch thuan l(ri, ndng cao vai trd cua cdc cdng cu
chinh sach lien I? gidn tiep. Theo do, nhieu chfnh sach da dugc thuc hi?n va phoi
hgp mQt cach hi?u qua, tao dugc hieu ung ho trg manh me, cu the nhu sau:
- Cac giai phap tiet giam tinh trang do-la hoa va vang hoa, on djnh thj
truang ngoai hoi dugc Ngan hang Nha nude Vi?t Nam thuc hien nhip nhang
cung v ai cdc gidi phdp dicu hdnh chfnh sdeh ty gid chu d ong, m ang tm h dan
dat thi trudng; chfnh sach dau thau vang dam bao su on djnh cua thi trudng.
Chfnh sdeh ty g ii trong nam 2013 da dugc Ngan hang Nha nude Viet Nam
dieu hanh linh hoat hon so vdi nam 2012 nhung van dam bao dugc xu
hudng on djnh de gop phan kiem soat lam phat, khuyen khfch xuat khau,
kiem soat nhap khau, tang du tru ngoai hoi.
- Cac giai phap giai phong kenh tfn dyng dugc Ngan hang Nha nude Viet
Nam thuc hien manh me thong qua cic chuang trinh tii cau true, giai quyet ng
xau ton dong, hoan thifn co che quan tri rui ro tfn dung, rui ro thi trudng, thong
qua cac chuang trinh tQa dam xuc tien dau tu theo vung lanh tho, theo nganh

399
nghe. Ben canh do, Ngan hang Nha nude Viet Nam cung to chuc cac buoi lam
viec true tiep vdi cac doanh nghiep tren ca nude de nam bat cac nut that va
chung tay thao go nhung kho khan trong hoat dong san xuat kinh doanh.
- Cac giai phap nham tang cudng vai tro cua thi trudng tien te, dac
biet la thj trudng lien ngan hang trong viec truyen tai nhung thay doi trong
dieu hdnh chfnh sach tien te cua Ngan hang Nha nude tdi cac dieu kien tien
te (mure cung tien va lai suat thj trudng) doi vdi nen kinh te; cung cap cac
chi bao ve tinh hinh von kha dung cua he thong cac to churc tin dung.
- Cac bien phdp dieu hanh lai suat vdi nhirng budc di thi'ch hop, dam
bao giam nhanh chong va hieu qua mat bang lai suat, phu hop vdi dien bien
kinh te vT mo, tirng budc hinh thanh dudng cong lai suat, ho tro dac luc cho
muc tieu on dinh ty gia va thi trudng ngoai hoi.
- Cac giai phap thiet lap ky luat thi trudng tien te dugc thuc hien
nghiem tuc tren co sd dieu hanh chi'nh sdeh tien te gan ket chat che vdi cong
tac thanh tra, giam sat, dam bao thyc thi nghiem cac chmh sach cua Ngan
hang Nha nude Viet Nam, qua do giup co che truyen tai chi'nh sach tien te
dugc van hanh tot hon.
Hai la, phoi hap cdc cdng cu dieu hanh mot cdch linh hoat, hieu qud,
tirng buac tao lap cdc dieu kien cdn thiet de chuyen sang ca che dieu hdnh
gidn tiep khi thuan lai, cu the nhu sau:
- Phoi hgp giua dieu hanh lai suat va ty gia hudng tdi dam bao lgi l'ch
nam giu dong noi te, khuyen khi'ch cac doanh nghiep xuat khau ban lai
ngoai te cho cac to chuc tin dung, on dinh ky vong lam phat va on djnh ty
gia theo cam ket dieu hanh hang nam;
- Tang cudng vai tro cua cong cu thj trudng md, phoi hgp nhip nhang
vdi cac kenh cua thj trudng tien te de dieu tiet lugng tien cung ung. Theo
d<5, nghiep vu thi trudng mg dugc dieu hdnh linh hoat, than trong thong qua
hoat dong mua cac giay td co gia va ban tin phieu Ngan hang Nha nude vdi
ky han va lai suat dugc dieu chinh phu hgp vdi dien bien cua thj trudng de
ho trg thanh khoan va dieu hoa von kha dung cho cdc to chuc tin dung;
- Phoi hgp va dieu chinh cdc muc lai suat chi dao mot cdch chu dong,
truyen dan hieu qua tin hifu dieu hanh cua Ngan hang Nha nude Viet Nam
de dinh hudng thi trudng. Tir dau nam 2012 den nay, Ngan hang Nha nude
Viet Nam da dieu hanh lai suat phu hgp vdi dien bien kinh te vi mo va mdi
quan he cua lai suat vdi cung tien, lam phdt, tang trudng kinh te va dien bien
cua thi trudng tien te.

400
 Tl/ KHOA

Ngan hang Trung uang Cung tien

Ngan hang Nha nude Viet Nam Cau tien
Chinh sach tien te iam phat muc tieu Chfnh sach tien te
Chfnh sach tai khoa Chfnh sach tai chfnh quoc gia
Chfnh sach du tru bat buoc Ty gia
Nghiep vu thj trrudng md Kinh te vi mo

CAU HOI ON TAP

1. Phan u'ch mdi lien h£ giua cdc muc tieu cua chinh sach lien t$? Y
nghia cua van de nghien cuu?
2. Phan tich noi dung chinh sach du trie bat buoc trong dieu hdnh
chinh sdeh tien te cua ngdn hdng trung ucmg? Lien he thuc tien
Viet Nam?
3. Trong dieu kien nen kinh le cd lam phdt, ngdn hdng irung ucmg van
hdnh cdc cdng cu cua chinh sach tien te nhu the ndo? Lien he thuc
tien o' Viet Nam?
4. Tai sao nghiep vu thi truong m a la cdng cu duac sir dung pho bien
trong dieu hdnh chinh sach tien t? cua ngdn hdng trung uang? Lien
he thuc tien a Viet Nam?
5. Phan tich mdi lien he giua chinh sach tien te vd chinh sach tdi
khoa? Ynghia ciia van de nghien cuu?
6. Phan tich kenh truyen ddn tdc dong cua chinh sach lien te? Y nghTa
cua van de nghien cuu?

401
 C hucm g 14

LAM PHAT

Md ta n$i dung chfnh

Lam phdt lk mot hien tugng kinh te phuc tap, pho bien va co anh hudng
rong Ion gan lien voi su gia tang dong loat cua gid ca vd su mat gia cua tien te.
Lam phdt moi lan xuat hien mang theo mQt sue manh tdn phd tiem an ldm roi
loan nen kinh te, ldm phuc tap xa hQi, ldm giam muc s6ng cua nguai dan vd co
the a mQt mire ndo do thi lam phat gay roi loan chrnh tri xa hQi. MQt hinh anh
het sue ngoan myc 1a trong khi ban uong mpt coc cd phe, gid cua no da kjp tdng
len gap doi. Chuyen nay dien ra khi lam phat phi ma, gid ca tdng nhanh theo
cap so mu vd tien trd nen vo gid trj chi trong vong mQt dem. Mot vi du khde rit
noi bat ve lam phdt ld thdi ky sieu lam phdt md nude Dire da trai qua vdo thdng
10 nam 1923. Ngudi ta cho rang, sieu lam phdt da phd huy todn bo he thong
chfnh phu dan chu md nude Due da no luc xay dung sau that bai trong cuqc
Chien tranh the gidi lan thu nhat vd tao ca sd cho su tang cudng quyen luc cua
Dang phat xft do Hitler dung dau. MQt loat cdc nude My Latinh da lam vao lam
phdt rdt cao trong nhung nam 1980 do anh hudng cua cuqc khung hoang ng
bung no vdo ndm 1982. Viet Nam cung nhu phan ldn cdc nude trong giai doan
dau cua qud trinh chuyen doi tir mo hinh ke hoach hod tap trung sang kinh tS thj
trudng deu trai qua lam phdt cao.
Trong phan dau cua chuang, chung ta de cap den djnh nghia, cdc quan
diem ve lam phat vd cdch do ludng n6. Sau d6, chung ta gidi thieu cdc phan
loai lam phdt; cdc ly thuyet giai thfch nguyen nhan gay ra lam phdt. MQt ly
thuyfit v6 lam phdt chi th y c sy co y nghTa, khi no giai thfch d u g c th y c tc la
lam phdt thudng xuyen bien dQng vd lien ket dugc sy tdng/giam lam phat
vdi sy tang/giam cua cdc bien doc lap hay cdc nhan to quyet djnh lam phdt.
Chung ta bdn ve nhung tdc dong md lam phdt gay ra cho nen kinh te. Trong
phan cuoi cua chuang, chung ta nghien cuu de de xuat nhung bien phdp
kiem soat lam phdt.
M yc dfch nghicn cihi
Sau khi hgc xong chuang ndy sinh vien nam dugc cdc kien thuc trQng
tam ve lam phdt:
- Ban chat cua lam phdt

402
 - Nguyen nhan vi sao xay ra lam phat
- Cac anh huang khi lam phat xay ra
- Nhung bifn phap nao de khac phyc vk kiem che lam phat

14.1. KHAI N I f M VA CAC QUAN DlfeM VE LAM PH AT

14.1.1. Cac quan diem ve lam phat
Lam phat lk van de khong may xa la doi vdi mpt nen kinh te vk hau
het ckc thanh phan tham gia kinh te deu co the chung kien hay trai qua thdi
ki lam phat tuy theo muc dp khke nhau. Nhung de hiSu lam phat lk gi khong
phai de, ngay ca ckc nhk kinh te hpc cung c6 nhftng quan diem khke nhau ve
lam phkt. Dudi day xem xet mpt vki quan diem tieu bieu cho tirng trudng
phai khac nhau ve lam phkt.
Theo C.Marx trong bp Tu ban\ Lam phkt la vifc tran day cac kenh, cac
luong luu thong td giay bau: thira, dan den gia ca tkng vpt. Ong cho rkng, lam
phkt lk “ban dudng” cua chu nghia tu ban, ngoki vifc b6c lpt ngudi lao dpng
bang gik tri thang du, chu nghia tu ban cdn gay ra lam phkt de bde lpt ngudi
lao dpng mpt lan nua, do lam phkt lkm tien luang thyc te cua ngudi lao dpng
giam xuong hay lam phkt la vi?c phkt hknh thira tien giay vugt qua muc bao
dam bang vkng, bac, ngoai te cua ckc quoc gia vi vay tien giay bj mat gik.
Ly thuyet tien t? Ik ckch giai thfch thuyet phuc nhat ve ngudn goc sau
xa cua hien tugng lam phkt. Tu tudng ca ban cua ckc nhk tien t? Ik luan
diem cho rang lEun phkt ve ca ban lk hi?n tugng tien t<j. Tuy nhien, nhieu tkc
gia khac, vf dy nhu Friedman da di xa han vk de ra mpt hinh thki manh han
cua chu nghia tien t<j. Hp da chi ra moi quan h$ nhan qua tryc tiep giua cung
tien vk lam phkt: Lam phdt a dau va bao gia cung la hi?n tuong tien te va no
chi cd the xudt hign m$t khi cung ii£n tOng nhanh hon sdn lugng [6 Friedman,
M. (1970) T he Counter-Revolution in Monetary Theory', Institute of Economic
Affair, Accasioanl Paper, No 33].
Ket luan nky dya tren hai ca sd. Thu nhat, ckc nhk tien t? cho rkng
Iam phkt gay ra bdi sy du thira tong cau so vdi tong cung vk nguyen nhan
cua su du cau nky lk do cd quk nhieu tien trong luu thong. Neu ckch giai
thfch nky dung ve mat ljch su, thi n6 khang djnh rang lam phkt gay ra bdi
sue ep tir phfa cau, chu khong phai tir phfa cung. T hu hai, ckc nhk tien t? gik
thiet rang mdi quan h f nhan qua bat nguon tir cung ung tien den muc gik,
chu khong phai ngugc lai lk gia ca tang len lkm tkng lugng tien cung ung.

403
DS hieu m6i quan h? do, chung ta phai xem xet ca che lan truyen. Voi gia
thiet ve thi trudng can bang, v i bat dau tu vi tri can bang tren thj trudng tien
te, khi d6 su gia tang trong cung ung tien te se dan den su mat can bang tren
thi trudng tien t?. De thiet lap trang thai can bang, mpt phan cua so tien du
thira dupe dung de mua hang hoa va djch vy. Tuy nhien, vi so lugng hang
hod v i dich vu dugc quy djnh bdi cic nguon luc khan hiem trong nen kinh
te, do do xuat hi?n du cau tren thj trudng hang hoa. Dieu nay, den lugt no se
gay ap lyc lam gia ca tang len d l thiet lap trang thai can bang mdi tren thi
trudng h in g hoi. Trong mo hinh tong cung - tong cau, su gia tang cung ung
tiSn te se dan den su djch chuyen sang ben phai cua dudng tong cau v i lim
tang muc gia do dudng tong cung thang dung trong dii han.
Diem khdi dau cho ly thuyet sd lugng l i quan sat cho thay dan cu giu
tien chu yeu de mua hing hoa v i djch vy. Gia su Y l i muc san lugng m i nen
kinh te tao ra trong mgt nam v i P li gia cua mQt dan vj san lugng dien hinh, khi
d6 so dong dugc trao doi trong nam bang P x Y. Vi tien trao tay khi giao djch,
chung ta c6 the su dung thong tin niy de du doin so lan m i mot td giay bac
dien hinh trao tay trong nim. Neu chung ta ky hi?u V l i tdc d<? chu chuyen, tuc
li so lan trung binh m i mgt td giay bac dien hinh dugc su dyng de mua hing
h6a v i djch vu trong mQt nam, vi M li cung tien, thi so dan vj tien te trao doi
trong nam can phai bang M x V. Do vay, chung ta c6 dong nhat thuc:
MxV=PxY
Dd l i phuang trinh so lugng, bdi vi n6 phan in h moi quan he giua
lugng tien cung ung (M) v i GDP danh nghia (P x Y). Phuang trinh so
lugng cho thay sy gia tang lugng tien trong nen kinh te phai dugc phan anh
d mQt trong ba bien so khic: muc gia phai ting, san lugng phai tang, hoac
toe d6 chu chuyen ticn tc phai giam.
Nhin chung, toe do chu chuyen tien te tuang doi dn dinh theo thdi
gian. Khi do, lam phit (P tang) chi co the xay ra khi lugng tien cung ung
(M) tin g nhanh han san lugng (Y): toe d§ ting cung tien cing cao thi ty 1?
lam phit cin g cao (khi cdc nhan td khac khong thay ddi). Dong thdi, cic
bien phip chfnh sich m i mot nude can thuc hien de giam lam phit chfnh li
cat giam tdc dQ cung ung tien tf. Nhu vay, theo quan diem niy, chfnh sich
tien te se l i chfnh sich then chot nham kiem soit lam phit; v i chfnh sich tii
khoi cung co the anh hudng den lam phit bdi vi tham hut ngan sich cua
chfnh phu co xu hudng lim tang cung tien.

404
 Ly thuyet “Lam phat cau du thua tong quat” cua cac tac gia giai
thi'ch: Lam phat la cau du thua thudng xuyen do phat hanh tien qua muc de
ra, nguyen nhan chu yeu cua lam phat la vi pham qua trinh tai san xuat nam
trong linh vuc tien te, vi luu thong tien te co anh hudng mang tinh quyet
dinh tdi su phat trien tich cuc cua nen kinh te. Su suy giam sue mua cua
dong tien, sue mua cua dong tien dugc do ludng bang su bien doi nghich
dao cua muc gia chung. J.M Keynes noi chi khi nao co toan quyen su dung,
sir dung het cong nhan hay nang luc san xuat, mdi tao nen cau du thira va
gia ca hang hoa tang len tir cau ca biet lam thay doi cau tong quat va muc
gia chung tir d6 gay ra lam phat. Nha kinh te hpc Samuelson thi cho rang:
Lam phat bieu thi mot su tang len trong muc gia ca chung. Theo ong, “Lam
phat xay ra khi muc chung cua gia ca va chi phi tang - gia banh mi, dau
xang, xe o to tang; tien luong, gia dat, tien thue tu lieu san xuat tang”. Mot
so quan diem khong chmh thong, trudng phai Ao khang djnh rang lam phat
la su gia tang cung tien, lam phat anh hudng den gia muc do khac nhau (tuc
la gid tang manh trong mot so linh vuc hem trong cac linh vuc khac cua nen
kinh te). Cdc nha kinh te Ao do ludng lam phat bang cdch tmh todn su phdt
trien cua cdc don vj tien mdi co san de su dyng ngay lap tuc trong trao doi,
da dugc tao ra theo thdi gian.
Hien nay, lam phdt dugc djnh nghia la su tang len lien tuc cua mire
gid chung hoac la qud trinh dong tien lien tuc giam gid. Dieu nay khong co
nghTa la gid ca cua moi hang hoa vd djch vu dong thdi phai tang len theo
cung mot ty le, ma chi can muc gid trung binh tang len. Mot nen kinh te van
c6 the trai qua lam phdt khi gid cua mot so hang hoa giam, neu nhu gid cua
cdc hang hoa va djch vu khac tang du manh.
L am phdt d u a c dinh nghTa la su gia tang lien tuc trong m uc gia chung
Dieu nay khong nhat thiet co nghia gid ca cua moi hdng hoa vd djch vu dong
thdi phai tang len theo cung mot ty le, ma chi can muc gid trung binh tang
len. Lam phdt van c6 the xay ra khi gid cua mot so hang hoa giam, nhimg
gid ca cua cdc hang hoa va djch vu khde tang du manh.
Lam phdt cung co the dugc djnh nghia la su suy giam sue mua cua
dong tien. Trong boi canh lam phdt, mot don vj tien te mua dugc ngay cang
ft don vj hang hoa va djch vu hon. Hay n6i mot cach khac, trong bdi canh
lam phdt, chung ta se phai chi ngay cang nhieu tien hon de mua mot gio
hang hoa va djch vu nhat djnh.

405
 Neu thu nhap bang tien khong tdng kip toe dg truot gid, thi thu nhap
thyc te, tuc la sue mua cua thu nhap bang tien se giam. Do vay, thu nhap
thuc te tang len hay giam xuong trong thdi ky lam phat phu thugc vko dieu
gi xay ra vdi thu nhap bang tien, phai chang cdc cd nhan cd nh$n them
lugng tien da giam gia tri du de bu dap cho su gia tang cua muc g ii hay
khong. Ngudi dan van co the trd nen kha gia hon khi thu nhap bang tien
tang nhanh horn tdc do tang gii.
Mgt dieu quan trQng ma chung ta can nhan thuc la lam phdt khong chi
don thuan la sy gia tang cua muc gia ma do phai la su gia tang lien tyc trong
muc gia. Neu nhu chi co mgt cu soc xuat hien lam tang muc gia, thi dudng
nhu muc g ii chi dgt nggt bung len roi lai giam trd lai muc ban dau ngay sau
do. Hien tuorng tang g ii tam thdi nhu vay khong duorc ggi la lam phdt. Tuy
nhien, trong thyc tS m6i cu soc thudng co anh hudng keo dki ddi vdi nen
kinh te va do do co the gay ra lam phat. Chung ta se xet mgt tinh huong nhu
duoc mo ta trong Bang 14-1.
Trong mdi trudng hop, gia thiet chi c6 mot cu soc xuat hien vdo thdi
ky 3 ma trudc d6 muc gid dugc on djnh d muc 100. Trong trudng hgrp thu
nhat, muc gid tang 100% trong thdi ky 3, sau do giam 50% trong thdi ky 4
va lai on djnh trong cdc thdi ky tiep theo. Nhu vay, tir thdi ky 4 gia ca trd lai
muc ban dau giong nhu trudc khi cu soc tdc dgng den nen kinh tS. Trong
trudng hgrp thu hai, muc gia tang 100% trong thdi ky 3, sau dd dn djnh
trong cdc thdi ky tiep theo. Van de trd nen phuc tap hern trong trudng hgrp
thu ba, khi muc gid tang 50% trong thdi ky 3, sau d6 tang cham lai trong cdc
thdi ky tiSp theo do mgi ngudi dieu chinh mgt phan theo sai s6 dy bdo ve
lam phdt. Trong trudng hgrp nay muc gia chung tang lien tyc vd gay ra lam
phdt keo dai nhung giam dan theo thdi gian.
Bang 14-1. Tac dpng cua mpt cu soc den ty If lam phat
Trirang h y p 1 Trii’d'ng h(?T> 2 Trirang h y p 3
T hai ky
M lpc gia L?m phat Mire gia L?m phat M lpc gia L?m phat
1 100 100 100
2 100 0 100 0 100 0
3 200 100 200 100 150 50
4 100 -50 200 0 175 6,7
5 100 0 200 0 187,50 7,1
6 100 0 200 0 193,75 3,3

406
 Trong thirc te, viec phan biet dugc cac sy kien chi xay ra mot lan
nhung co anh huang keo dai vdi sy gia tang lien tyc dugc lap lai cua muc
gia trong moi thdi ky co y nghTa rat quan trong doi vdi viec dieu hanh cac
chfnh sach kinh te vl mo. Chfnh phu thudng chi dieu chinh chfnh sach
trudc cdc cu soc keo dki, c6n cdc mat can doi tam thdi thudng de thi
trudng ty giai quyet.
14.1.2. Do ludng lam phat
De do ludng muc d<? lam phat ma nen kinh te trai qua trong mQt thdi
ki nhat dinh, cac nha kinh te sir dung chi tieu ti le lam phat dugc tmh bang
phan tram thay doi muc gia chung. Thyc te, hau het cac nude khi dknh gia
lam phat deu su dung chi so gia tieu dung (CPI) lam cong cu nen tang, bdi
CPI co nhung lgi the rieng nhu: tfnh quang ba tuang doi rQng doi vdi xa hoi,
dugc cong bo va tfnh tokn thudng xuyen.
Muc gia chung dugc hieu 1a muc gia trung binh cua tat ca cac hkng
hoa vk dich vu. No dugc bieu thi bang chi so gia.
Chi so gia 1a chi tieu phan anh bien d<?ng cua muc gia chung ky
nghien cuu so vdi ky goc (co the goc 1a lien hokn hoac dinh goc). Thdi ky
nghien cuu co the 1a thang, quy, nam.
Chi so gia dugc xac djnh theo cong thurc:
Ip = L i p x d (14.1)
Trong do:
- Ip 1a chi so gia ca chung
- ip 1a chi so gia ca the cua tirng loai hang, nhom hkng
- d 1a ty trQng muc tieu dung cua tirng loai, tirng nhom hkng (Sd = 1)
va la quyfin s6
Ngoki ra chung ta co the su dung cong thuc tfnh chi so gia sau:

,IP Z p------
^ i hoac
l - i = =XPi^o
IP ------
LPo^i L P o^ o
Trong do:
- IP 1a chi so gik chung
- pi vk po 1a gik ca hkng hoa hoac dich vu ky bao cko vk ky goc
- qi 1a so lugng hkng h6a hoac dich vu ky bko cao
- qo la sd lugng hkng hoa hoac djch vu ky goc

407
 Co ba chi tieu bieu thj chi so gia d6 ld:
Chi so gia tieu dung (CPI - Consumer Price Index) ld chi tieu phan
anh chi phi n6i chung cua mQt nguai tieu dung dien hinh khi mua hdng hoa
vd djch vy.
Chi so gia san xuat (PPI - Producer Price Index) 1a chi so gia ban
buon, tuc chi phi de mua mQt gio hang hoa vd djch vu cua doannh nghi^p.
No dugc xay dung de tmh gid ca trong lan bdn dau tien vd chi so ndy co l'ch
vi no dugc tfnh rat chi tiet, a My no dugc tmh dua tren 3.400 san pham. Chi
so nay phan anh bien dong gid cua ba nh6m hdng hoa: (1) luang thuc thuc
pham, (2) cdc san pham hdng hoa thuoc ngdnh che tao vd (3) san pham cua
nganh khai khoang.
Chi so giam phdt (D) 1a chi tieu phan anh bien dong cua gia ca tat ca
cdc loai hdng hoa vd djch vu trong nen kinh te. Chi so nay tmh theo gid thj
trucmg hay gid hien hdnh dugc su dung trong ti'nh GDP. Chi so ndy dung de
dieu chinh GDP danh nghTa ve GDP thuc te vi the nhieu khi no con dugc
gQi 1a chi so dieu chinh GDP (GDP deflator).

D _ GPPn „ G N P r
GDPr GNPn
Trong ba loai chi so gia neu tren thi chi so gia CPI dugc su dyng rong
rai nhat vd 1a chi so dugc quan tam nhieu nhat, vi no gan lien nhat vai cuqc
song cua nguai tieu dung. Tuy nhien chi so gid PPI lai dugc cdc hang kinh
doanh quan tam. Rieng chi so giam phdt thuang dugc dung de dieu chinh
GDP va ddnh gid khai quat tinh trang gid ca cua mot quoc gia.
Ty le lam phdt 1a chi tieu phan anh sy bien dQng cua chi so gia chung
/ CPI
giua 2 thai ky: 8P = —1) X 100% = ( _ —- —1) X 100%
I P0 C r7 0
Trong do:
- gp: toe do tang truang cua muc gid chung
- Ipi: chi so gia ca chung cua ky ndy
- I po: chi so gia ca chung cua ky truac
Phan bift lam phdt vdi gidm phdt vd thieu phdt
Giam phdt la su sut giam cua muc gid chung thai ky ndy so vai ky truac.
Thieu phdt ld su sut giam cua ty le lam phdt (thuang dugc su dung khi
ty le lam phdt thap, lai tiep tyc giam di do cdc nhan to khdch quan gay nen).

408
 Co the noi, rat nhieu nguai ngo nhan va danh dong giua thuat ngu
giam phat va thieu phat, do ho xoa nhoa ranh giai giua hai hoc thuyet: lam
phat luu thong tien te va lam phat gia ca.
Thuyet lam phat gia ca xet lam phat la qua trinh tang muc gid chung,
con giam phat la qua trinh giam mire gia chung cua nen kinh te. Theo cdch
hieu nay thi khong co cho dung cho khai ni?m ve thieu phat.
Thuyet lam phat luu thong tien te hay con gpi la thuyet lam phat so
luang tien te, xet lam phat la hien tuang gid ca tang do bam qua nhieu
tien vao luu thong. N gugc lai, viec dua tien vao luu thong ft han muc can
thiet, dan den san xuat vd luu thong trong nen kinh te bj “nghet” do thieu
tien la hien tugng thieu phat hay con gpi la lam phdt am (duai 0). Theo
thuyet nay, lam phat zero la thai diem tai do xdc lap su can bang cung va
cau tien te, lugng tien phat hdnh ra phu hop muc yeu cau can thiet cua
cau luu thong hang hoa va djch vu cua nen kinh te. Khi giam phdt vugt
qua nguang ndy thi no se cung bien mat vai lam phdt va chuyen hoa
thanh thieu phat. Co the bieu dien moi quan he cua lam phdt, giam phdt
va thieu phdt thong qua so do sau:

S a d o 1 4 -1 . Q u a n h f gi u a la m p h d t, g id m p h d t v a th ie u p h d t

Thieu phdt va giam phdt ft nhieu c6 cung mot so hinh thuc bieu hien
be ngodi, kho phan biet vi cung co xu huang chung la sut giam cua muc gid
chung. Chfnh bieu hien ndy lam nhieu nguai lam tuang rang chung la mot.
VT vay thuc chat nen kinh te dang vln nam a thai ky giam phdt nhung lai
lam tuang ld dang a thai ky thieu phdt.
Viec phan biet thai diem xac djnh qua trinh chuyen hoa tu giam phdt
thdnh thieu phdt co y nghTa rat quan trpng doi vai dieu hanh kinh te vT mo,
nhat la doi vdi dieu chinh chfnh sach tai chfnh quoc gia. Ldm the nao de vua

409
du tien cho luu thong hdng hoa - c6 nghTa lii tai thdi diem can bang cua thj
trudng hang hoa va thi trudng tien t? (diem can bang tren mo hinh IS - LM),
vua giu dugc tfnh mem deo can thiet cho muc tieu kiem che lam phat vira
thuc day tang trudng kinh te ben vung.
Xet tren giac do thdi gian thi thieu phat rat hiem thay trong nen kinh te
thj trudng hien dai, do tinh trang tham hut trien mien cua ngan sdeh nha
nude, do che do tien giay khong con ban vi kim loai, do moi quan he ngay
cang gan b6 vdi he thong kinh te,...
Phan biet su khde nhau giua cdc khdi niem nay c6 y nghTa thyc tien rat
ldn, vi trdnh tinh trang ludng ly, cam chung thieu kien quyet trong kiem che
lam phdt, mac du lam phdt van con d muc cao tren thuc te.
Giam phat xuat hien nhu mot xu hudng tiem tang luon di cung vdi
lam phat va la ket qua tong hgp cua nhieu giai phap kiem che lam phat da
dugc thuc thi trong thuc te. Thieu phat thi co hai vi no lam cho luu thong
hang h6a va djch vu kho khan, u dong vi thieu phuang tien luu thong,
gay tinh trang tri tre, ach tac, anh hudng khong tot den qud trinh san xuat
vd tieu dung. Thieu phdt tao ra tam ly quy tien, san xuat kinh doanh bi
dinh tr?, xu hudng nhung ngudi c6 tien chuyen sang cho vay nang lai
xuat hien, tien te len gia, nhieu doanh nghiep san xuat thua lo, phd san,
that nghiep gia tang. Tuy nhien, no lai co lgi cho ngudi hudng luang tu
ngan sdeh nhd nude.
Ben canh do, ngan hang trung uang hiem khi dua ra chi so gia ca
khac ma no chi'nh la CPI hodc CPI da loai tru mQt so yeu to - chi so
dieu chinh nay thudng dugc gQi la chi so lam phdt ca ban (core
inflation). Ro rang la de ti'nh dugc ty 1? lam phat, trudc het cdc nha
thong ke phai quyet djnh su dung chi so gid nao de phan dnh muc gid.
Ngudi ta thudng sir dung chi so dieu chinh GDP va chi so gid tieu dung
CPI de do ludng muc gid chung. Tuy nhien, neu muc tieu xdc dinh anh
hudng den muc song, thi ro rang chi so gia tieu dung to ra phuc tap
han. Trong thuc te, cdc so lieu cong bo chi'nh thuc ve lam phdt thudng
dugc ti'nh tren ca sd CPI.

410
 Bang 14-2. Ti If lam phat CPI trung binh hang nam if cac quoc gia
cong nghifp tir nim 1970 - 1990
Ten nu’d'c Ty 1$ lam phat trung binh hang nam
(%)
D ue 3,8
Nh$t 5,2
My 6,2
Canada 6,8
Phdp 7,9
Uc 8,9
Anh 10,1
Niu Di-Lan 11,4
Y 11,6
Tong cdc quoc gia 7,0
Nguon: Quy Tien te Quoc le, lai lieu xuat bdn hdng ndm thdng ke tdi chinh quoc te

Trong suot nhung nam 1970 va 1980, nhieu quoc gia da trai qua ti le
lam phdt cao, nhu da chi ra trong Bang 14-2. Chu y rang ti le lam phdt trung
binh hang nam cho tat ca cac quoc gia cong nghiep tren the gidi trong hai
thap ki nay la 7% moi nam, mpt ti le xap xi gap doi muc gia quoc gia moi
thap ky. Trong giai doan nay, lam phat trung binh nhieu hon 10% moi nam
cr Y, Niu Di-Lan va Anh. Ti le lam phat cao hon dang ke doi vdi nen kinh tS
thi trudng mdi xuat hien va cac quoc gia kem phat trien.

14.2. PHAN LOAI LAM PHAT

C o n hicu cach phan lo a i lam phat khac nhau d y a trcn ca c ticu chi' khac
nhau. Lam phdt thudng dupe phan loai theo ti'nh chat hoac theo muc do cua
ty le lam phat.
14.2.1. Can cu- vao mat djnh lirpng
Dua tren do ldn nho cua ty le lam phdt tfnh theo nam (muc dp nghiem
trpng khac nhau), theo tieu thuc ndy cac nha kinh te thudng phan biet 3 loai
lam phdt: lam phdt vira phai, lam phdt phi ma va sieu lam phdt.
- Lam phdt vira phai: dupe dac trung bang gid ca tang cham vd c6 th
du doan dupe, ty le lam phdt dudi 10%/nam. Day ld muc lam phdt ma nen
kinh te co the chap nhan dupe. Tai muc lam phdt nay, nhung tdc dpng kem

411
hieu qua cua lam phat la khong dang ke. Nhieu nha kinh te cho rang mot
muc lam phat vira phai se co tac dong ti'ch c\rc toi nen kinh te, chang han
tai cac nuac phat trien, cac NHTW thudng dat muc tieu duy tri lam phat d
muc 2 - 3%.
- Lam phdt phi md: ty le lam phat d muc tu 10 den dudi 100%/nam. Tuy
nhien d muc lam phdt hai chu so thap (11, 12, 13%) vdi nhieu nen kinh te dang
phdt trien ty le nay co the chap nhan dugc. Khi ty le tang cao, lam phat gay ra
nhung tac dpng tieu cuc dang ke tdi thu nhap va hoat dong san xuat.
- Sieu lam phdt: la loai lam phat tang rat cao va toe do tang rat nhanh. Ty
le lam phdt d muc ba con so. Tai muc lam phdt nay, dong tien mat gid manh.
Nhirng tac dong den ddi song va nen kinh te trd nen nghiem trong. Kinh te suy
thoai nhanh chong, thu nhap thirc te cua ngudi lao dong giam manh. ~
Sieu lam phdt la trudng hgp lam phat dac biet cao. Dinh nghia co dien
ve sieu lam phdt do nha kinh te ngudi My - Phillip Cagan dua ra ld muc lam
phdt hang thang tir 50% trd len. Trong khi lam phat 50% mot thang c6 the
khong th\rc sir gay an tugng, nhung neu ty le lam phdt nay dugc duy tri lien
tuc suot 12 thang thi ty le lam phdt ca nam se len tdi khoang 13.000% tram.
Theo dinh nghia nay, cho den nay the gidi mdi trai qua 15 cuqc sieu lam
phat. Mot trudng hgp dugc nghi nhan chi tiet ve sieu lam phdt la nude Dure
sau Chien tranh the gidi thu nhat. Gid mgt td bdo da tang tir 0,3 Mac vao
thdng 1 ndm 1921 len den 70.000.000 Mdc chi trong chua day hai nam sau.
Gid ca cua cdc thu khac cung tang vdi toe do tuang tu. Tir thdng 1 nam
1922 den thang 11 nam 1923, chi so gid da tang tir 1 len 10.000.000.000.
Cuoc sieu lam phdt d Due co tdc dong tieu eye tdi nen kinh te Due den muc
no thudng dugc coi la mot trong nhung nguyen nhan lam nay sinh chu nghTa
Due quoc xa va cuqc Chien tranh the gidi thu hai.
Dac diem chung cua moi cuoc sieu lam phdt la su gia tang qud muc
trong cung tien, dieu nay thudng bat nguon tir sir can thiet phai tdi trg cho
tham hut ngan sach qud ldn. Han nira, mQt khi lam phdt cao da bdt dau, tinh
hinh tham hut ngan sach co the trd nen khong the kiem soat dugc: lam phdt
cao dan den giam manh nguon thu tir thue ti'nh theo phan tram so vdi GDP,
ldm tang tham hut ngan sdeh vd chi'nh phu se phai dua nhieu han vdo phdt
hanh tien ma dieu nay den lugt se day lam phdt dang len cao han. Dua tren
cac bang chung lich sur, tham hut ngan sach keo dai dugc tai trg bang phdt
hdnh tien trong khoang tir 10 - 12% cua GDP se gay ra sieu lam phdt [Sachs,

412
J.D. and Larrain, F. (1993), Macroeconomics in the G lobal Economy,
Harvester Wheatsheaf, New York].

H O P 14.1 -SI^ U LAM PH AT & DL/C TH&I Kl 1921 - 1923

Nam 1921, nhu c iu boi thu’O’ng c h iln tranh vii tai th ilt nen kinh t l sau
chien tranh the gi thir nhat bu$c Chinh phu Dire chi tieu rat n h ilu so vdi nguon
thu. Chinh phu co the tang thue nhung se m lt nhilu thai gian va chju s y phan
img ti> dan chung hogc vay ng va so tien c in phai vay vugt qua kha nang c6
the vay du’p’c cua chinh phu. Chinh vi vgy, s y ly>a chpn hpp ly n h it IS phat hanh
tien va si> dyng so tiin phat hanh them d l thanh toan ckc khoan chi tieu. Cuoi
nam 1921 lirpng cung tiin tang dpt b iln va mi>c gia ca b it dau leo thang. NSm
1923, ngan sach cua chinh phu bj x6i m6n, Phap ch ilm vung Rua do D ue khong
thanh toan tiin boi thu&ng ch iln phi. Chinh phu D ue ung hp cupc tong dinh
cong d l chong lgi vi$c xam ch ilm cua Phap b ln g cach trp c ip cho cong nhan
dinh cong. Chi tieu cua Chinh phu tang mgnh, cung tiin tang mgnh va Igm phat
nam 1923 a Dire vup1 mipc 1 tri$u p h ln trSm. Hipn tup'ng sieu Igm phat 6 Dire
va nguyen nhan da iam ro th§m nh$n djnh cua Friedman “Lgm phat la hi$n
tup’ng tiin tp".
Cung tiin tp vk m uc gia ca trong sieu Igm phat D ue 1920-1925

413
 Lgm phat cao o» ca c nuwc My Latinh trong thgp nien 1980 -1990
Vdo nhO’ng ndm 1980 - 1990, cdc nutfc My Latinh nhw Argentina, Braxin
vd Peru deu c6 t6c d§ tdng cung tiin cao vd ty l$ Igm phdt binh quan cao nhit.
Nguyen nhdn cua ti l$ Igm ph^t r it cao ndy la khi mire thdm hyt ngan sdeh ldn
vd chinh phu khong gidi q u y it b in g tdng th u i hay vay ng md t^ii trg b in g cdch
in tiin . Tirong tg nhu1tinh h u in g d Dire nhOng ndm 1921 - 1923, ddy Id b in g
chirng cho th iy t6c d$ tdng tien cao gdy ra Igm phdt.

Table 2
Inflation Rate

1980s IW h 1995-21XX)

Argentina 437.0 I4.il -0.1

Brazil 336.3 199.9 3.7
Chile 20.3 9.4 2.5
Colombia 23.7 20.1 7.4
Mexico 65.1 18.3 9.1
Peru 332.1 38.1 3.4
Venezuela 23.2 43.3 19.3

Average 176.9 49.1 6.5

Weighted Average 223.3 92.3 5.5

United States 4.7 2.8 1.2

Tinh hinh sieu Igm phdt a Zimbabwe tCr nam 2000

Vi$c chi tieu mgnh tay cua Chinh phu md kh6ng mang lgi hi$u qud da d iy
chinh phu t«Sri quyfit d|nh phdi tdng th u i hogc vay m uvn song tang th u i khOng
phdi gidi phdp d i thyc hi$n vd p h i b iin vd vi$c vay m uyn kh6ng khd thi do si/
m it tin nhigm cua Chinh phu. Chinh phu nwdc ndy khong c6n cdch ndo khde
phdi in tiin vd n g u in cung tiin tdng nhanh ch6ng. H$ qud t it y iu Id gid ca tdng
vpt, dong tiin m it gid, sieu Igm phdt xdy ra. Thdng 2 nam 2007, NHTW
Zimbabwe da cong bo s y tdng gid cua r it nhieu m$t hdng. Thdng 3, tl l$ Igm
phdt ldp ki lyc 1500%. D in ndm 2008, tl l$ ndy viryt horn 2 tri$u %. Thdng 7 ndm
2008, NHTW Zimbabwe phai phdt hdnh 100 tri§u vd sau do Id 1 ti do Zimbabue.
Ndm 2009, chinh phu nu^c ndy da cho phdp s ir dyng do-la My trong cdc giao
dich nhung tinh trgng Igm phdt v in khong c6 n h iiu cdi thi$n. Sidu Igm phdt da
k h iin d it nutfc nghdo lgi cdng nghdo horn.

414
 Chart 1
Zimbabwe Consumer Price Inflation Soars Amid
Hyperinflationary Period
Percent, month/month
500
July 2008, 4
inflation at f
450 2,600.2 percent

400 Coneaaier Prioat Stabilize in 2009

Percent, month/month
350 o
1 -
300 n A , \A
-1.
250

200
-2-
_3
-4
J
2009 2010 ' 2011
150
inflation exceeds
100

50

0
-50 "I I T I—H —I—I 1 'I f1I I "I I T'H—T”1—I 'T T"I T 'I—I—I—I—TTT
*80 ’83 *86 *89 '92 ’95 *96 *01 *04 ‘07 ‘10

SOURCES: International Monetary Fund's International Financial Statistics database; Reserve

Bank of Zimbabwe's Monthly Economic Reviews.

Sieu Igm phat a Viet Nam

Lgm phdt a Vigt Nam trong ljch su da kdo ddi nhieu ndm vd bung n l
thdnh sieu Igm phdt trong ndm 1986 - 1988 vdi chi s6 tang gid hdng thdng d
mu’c cao p h i b lin tu 15 - 20%.
Lgm phdt trong giai dogn ndy c6 6 <J#c trung c a bdn: Igm phdt 3 con s6
kdo ddi 3 ndm lien tyc, dupe md d iu bdng cu§c cdi cdch ldn v l gid vd luang
cung vigc d ii tiin . Thdi ki ndy anh huang gid ca trong quan hg x u it nhdp k h iu
tuy c6 nhg han thai ki 1981 - 1985 song van b it lgi cho cdn can thanh todn cua
Vigt Nam. Chu ky Igm phdt cao d in mire sieu Igm phdt d iin ra sau 5 ndm da c6
nhung cai cdch khd quan trpng, dgt tdng trudng kinh t l cao. Tinh chat cong khai
cua Igm phdt du’p’c b6c lo ro rgt han b it cu giai dogn ndo tru d c d6. Hg qud sieu
Igm phdt nghiem trpng trong 3 ndm Id r it ndng n l. NhOng hg qua do Id do mpt
trong nhung nguyen nhdn tryc t iip d in d in tinh trgng n in kinh t i Vigt Nam Idm
vdo khung hodng kinh t l xa hpi trong nhilu nam.

415
 BiSu dd l$m p h it cho den h it thing 12 n im 2007

14.2.2. Can cir vao m it djnh tmh

a. Lam phdt cdn bang vd lam phdt khong cdn bdng

Lam phat can bang: ty 1? lam phat tang tuang ung vai thu nhap, do do
lam phdt khong anh huang den dai song cua ngudi lao dpng.
Lam phdt khong can bang: ty le lam phdt tang khong tuang ung vdi
thu nhap. Tren th\rc te, loai lam phat nay thudng xuyen xay ra.
b. Lam phdt d u dodn truac vd lam phdt bdt thuang

Lam phat du doan trudc: lam phat xay ra trong mQt thdi gian tuang
doi dai vdi ty le hang nam kha deu dan, on djnh. Do do, ngudi ta co the du
doan trudc cho cac nam tiep theo. Ngudi dan da quen vdi lam phat nay nen
da c<5 nhung chuan bi thi'ch nghi vdi tinh trang lam phdt, nen tdc dong tieu
cuc cua lam phdt khong ldn.
Lam phdt bat thudng: lam phdt xay ra co ti'nh dQt bien ma trudc do
chua xuat hifn. Do vay, ve tam ly, cuqc song va thoi quen cua mQi ngudi
chua thi'ch nghi duac. Loai lam phdt ndy gay ra cu soc cho nen kinh te va
lam giam niem tin cua dan chung vdo bQ mdy chi'nh quyen.
c. Lam phdt thdng thudng (headline infla tion ) vd lam p hd t lo i (core
inflation)

Lam phdt 15i c6 the duac hieu loai lam phdt lorn trir nhung thay doi
mang ti'nh chat tam thdi trong chi so CPI. Noi cdch khac, lam phdt loi do
ludng nhung tdc dong lau dai, on dinh cua cau den su bien dQng gia ca. Lam

416
phat loi loai bo bien dong tam thoi hay cu soc ve gia cua mot so mat hang
nhu gia nang lugng va gia thuc pham. Lam phat loi la thong tin quan trong
giup NHTW thuc thi chfnh sach tien te. Loai lam phat nay dugc nhieu nude
su dung nhu My, Canada, Nhat Ban,...
Lam phat thong thudng khong loai bo cac bien dong tam thdi hay cac
cu soc gia. Lam phat thong thudng co the phan anh khong chfnh xac sure
khoe cua nen kinh te, no co y nghTa hon doi vdi ngudi dan vi no phan anh
nhirng bien dong gia ca sinh hoat thuc te ma ngudi dan phai chiu.
Trong thuc te lich sir cua lam phat cho thay lam phat d nude ta dang
phat trien thuang dien ra trong thdi gian dai, vi vay hau qua cua no phuc tap
va tram trong han. Cac nha kinh te da chia lam phat thanh 3 loai vdi ty le
khde nhau: lam phat kinh nien keo dai tren 3 nam vdi ty le lam phdt dudi
50% mot nam, lam phat nghiem trpng thudng keo dai han 3 nam vdi ty 1$
lam phat tren 50% va sieu lam phat keo dai tren mQt nam vdi ty le lam phat
tren 200% mot nam.
14.2.3. Can cir theo mu-c d? ciia ty 1£ lam phat
a. Lgm phdt thap
Mire lam phat tuong ung vdi toe do tang gia tir 0,3% den dudi
10%/nam.
b. Lgm phdt cao
Muc lam phat tuang ung vdi toe do tang gid trong pham vi hai hoac
ba chu so mQt nam thudng dugc goi la lam phat phi ma, nhimg van thap han
sieu lam phat. Viet Nam va hau het cac nude chuyen doi tir ca che ke hoach
llOa l&p li ung sang 11611 kinli Ic thi truong dcu phdi doi m a t voi lam phdt phi
ma trong nhung nam dau thuc hien cai cach.
Nhin chung lam phat phi ma dugc duy tri trong thdi gian ddi se gay
ra nhung bien dang kinh te nghiem trong. Trong boi canh do, dong tien
se bj mat gid nhanh, cho nen moi ngudi chi giu lugng tien toi thieu vira
du cho cdc giao dich hang ngay. Moi ngudi co xu hudng tfch tru hang
hoa, mua bat dong san va chuyen sang su dung vang hoac cdc ngoai te
manh de lam phuang ti?n thanh toan cho cac giao djch co gia tri ldn va
tich luy cua cai.

417
 HOP 14.2 - LAM PHAT MUC TIEU

Lgm p h it myc tieu: Quy T iin tg Quoc te IMF cho ring: “Chinh s ic h tiin tg
Igm p h it myc tieu l i mgt ban th6ng b io ra cong chung ve chi tieu trung hgn cua
Igm p h it cOng nhu uy tin cua c a quan thim quyln v l tiin tg d l dgt du’p’c myc tieu
n iy . C ic yeu t6 k h ic bao gom pho bien thong tin ve c ic ke hogch va myc tieu cua
c ic n h i hogch djnh chinh s ic h tiin tg tdi cong chung va thj trudng, cung nhu
trich nhigm g iii trinh cua NHTW d i dgt du>pc c ic chi tieu Igm p h it cua minh. C ic
q u ylt djnh v i chinh s ic h tiin tg se dya tren dp Igch dp b io Igm p h it (mgt c ic h
h o in to in hay ro ring) d6ng vai tr6 l i chi tieu trung gian cua chinh s ic h tiin tg".
Xet d goc dp tong th i, npi h im c a c h i chinh s ic h tiin tg Igm p h it myc tieu bao
gom c ic thin h t i sau: (1) V l thong tin, d6 l i mgt b in b io c io rpng rai cong khai
trudc cong chung v l chi tigu Igm p h it dp k iln trong n im k i hogch cua c a quan
thim quyln. Thong thudng, chi tieu d6 n im trong mpt khoang bien dg nhit djnh.
(2) V i trich nhigm, khi myc tieu Igm p h it dupe co quan thim q u yln cong bo
cung dong nghTa vdi vigc giao cho NHTW c6 trich nhigm h in g d iu phai thyc hign
myc tieu do v i do cung l i myc tigu duy n h it cua NHTW. O i thpc hign dupe myc
tigu Igm phit, NHTW dupe quyln linh hogt lya chpn k i hogch, cong cy v i p h ii
g iii trinh vigc su dyng n6 vdi cong chung v i thj trudng. (3) V i ky thugt, khi da
qu ylt djnh su dyng chi tieu Igm p h it d i lim myc tieu chinh s ic h tiin tg thi mgt d6i
hoi dgt ra l i c ic n h i hogch djnh chinh s ic h tiin tg p h ii lya chpn dupe c ic h thuc
x ic djnh chi tieu Igm p h it sao cho d im b io logi tru d m uc t ii da c ic y lu to Igm
p h it phi tiin tg. Mgt k h ic, tren c a s d c6 du thong so c in thiit xay dyng k l hogch
su dyng cong cy t ic dpng thyc hign myc tieu Igm p h it mgt c ic h t ii uu. (4) V i
muc dp d in h g ii higu qua, muc dp dgt dupe cua Igm p h it myc tieu l i b in g
chung ro rin g v i tin cgy nhat v i uy tin d ii vdi NHTW.
Khi mgt q u ic gia thyc thi c h iin lu p c chinh s ic h tiin tg Igm p h it myc tieu,
c6 t h i th iy ro rin g d q u ic gia do Igm p h it r it th ip nhu l i myc tieu trung v i d ii
hgn c h ilm uu t h i cua no. Q u ic gia th6ng b io mgt con so chi m uc dg Igm p h it
myc tieu (dupe cho l i 2% m ii nim ) hogc khoang (duyc cho l i 1 - 3% m6i nim )
tgi hogc trong khi quoc gia cam k it giu nguyen Igm ph it. Q u ic gia cung thong
b io mgt khung thdi gian trong d6 n g in h in g trung uang c6 y dinh dgt d in myc
tieu. D iiu quan trpng l i quoc gia dua ra thong b io vdi mgt k l hogch c6 hg
thin g v i tin tudng cho vigc dgt dupe Igm p h it myc tieu. C i c c a quan tiin tg
p h it triln mgt hg phuang p h ip de d y d o in dupe Igm p h it lien quan d in kinh t i
vT mg hogc mgt bg g im c ic chi b io chua c ic thong tin v i Igm p h it tuang lai.
Ngan h in g trung uang p h ii thi h in h mgt thu tyc vgn h in h tien tiin trong d6 c ic
m yc tieu thyc thi trong n g in hgn cua n g in h in g trung uang (thong thudng ti lg
l ii s u it n g in hgn) dupe d iiu chinh cho phu hpp vdi dg Igch giOa d y d o in Igm
p h it cua ngan h in g trung uang v i Igm p h it myc tieu x ic djnh. N g in h in g trung
uang thong thudng tin g ti lg l ii s u it n g in hgn n iu Igm p h it x u it hign g in nhu
vupt qua myc tieu.

418
 Thong tin bao q u it giOa ngan h in g trung uang v i d in chung ve quy trinh
chinh s ic h , quy trinh hudng den dgt d in Igm p h it myc tieu, v i c ic y djnh cua
n g in h in g trung uang da dgt duQ’c th6ng qua c ic phuang thuc da dgng.
Nhung phuang thuc n iy bao gom c ic b ii p h it b ilu , b io c io dupe d in g bdi
c ic c a quan tien tg, an p h im c ic cuqc hpp m it cua n g in h in g trung uang va
chung nhgn djnh ky cua cac vien chuc ng in h in g trung uang trudc c ic ca
quan Igp p h ip . 0 mQt s6 nude, m$t dieu khoan g iii th o it keo d ii phgm vi thdi
gian de dgt den Igm p h it myc tieu du gc cung cap trong trudng hop tinh tilt (vi
dy, mot s y tin g manh trong g ii diu ). O’ mQt so nude, se c6 mQt hinh phgt d in h
cho ngan h in g trung uang vi d i that bgi trong vi$c khong dgt d u y c myc tieu
Igm p h it x ic djnh. Niu D i-lin l i mQt trudng hop d iln hinh, thong doc ngan hin g
trung uang c6 t h i bj c it chuc n iu nhu khong dgt duQ’c Igm p h it myc tieu. 0
m$t s6 nude k h ic (Canada, Israel, Brazil, Anh) ngan hang trung uang p h ii dua
ra mQt ldi g iii thfch cho cong chung hogc v ilt mQt l i thu m d gui cho chfnh phu
giai thfch v l s y chenh Igch khoi Igm p h it myc tieu v i tilt Iq c ic phuang in c in
du^c thyc hign d l su a chua loi lim .
Nhieu n h i kinh t l d i tin th in h Igm p h it myc tieu tfnh to in d in ch iln
duQ’c “mQt khuon kho” cho chfnh s ic h tiin tg han l i mQt lugt 1$ chinh s ic h tiin
tg. MQt lugt 1$ tin g trudng tiin tg kien djnh ho^c lugt lg k h ic n g in ngua chfnh
sach tiin tg th$n trQng. NguQ’c lgi, h lu het nhung ngudi d l x u it Igm p h it myc
tieu tin rin g ngan h in g trung uang nen tha long d l d u li theo c i c myc tieu quan
trQng c6 t h i thay t h i duQ-c trong n g in hgn trong khi n iu nhu bj 6p bu§c thyc
hign c ic myc tieu d ii hgn thf p h ii x ic djnh c ic myc tieu quan trQng cho vigc duy
tri Igm p h it th ip . C i c myc tieu n g in hgn bao gom c i vi$c n g in ch$n tinh khong
on djnh chu yeu trong thj trudng t ii chfnh v i thj trudng h6i d o ii. Vi v$y, Igm
p h it myc tieu c6 t h i duQ’c mieu t i nhu l i mpt chfnh s ic h “rin g bu§c".
Cho d in nay d i c6 gan 30 qu6c gia va tdi d iy se c6n n h ilu qu6c gia k h ic
i p dyng c a c h i d ilu h in h chfnh s ic h tiin tg Igm p h it myc tieu, nhung c6 th i
ndi rin g c a c h i n iy cdn h it sue mdi m i. C i v l ly lugn lin thyc tiin v l c a c h i
d ilu h in h chinh s ic h tiin t$ Igm p h it myc tieu dang duQ’c n h ilu n h i ly lu$n v i
quan ly vT mo quan tam nghien cuu, due k it kinh nghi^m. Chfnh vi v$y, v l
phuang dign kinh d lln chua cd mQt d|nh nghTa chung v l chinh s ic h tlln tg Igm
p h it myc tiiu .
M$c du con nhung c ic h h ilu k h ic nhau v l khuon kho chfnh s ic h tiin tg
Igm p h it myc tieu, song c6 t h i k h ii q u it chung rin g l iy Igm p h it myc tieu tiin
tg l i khu6n kho d ilu h in h v i d in h g i i chfnh s ic h tiin tg bao g lm 4 y lu t6 chu
y lu sau: (1) On dinh g i i ca hay Igm p h it l i myc tieu chu y lu ho$c duy n h it
cua chinh s ic h tiin t£. C i c myc tieu n iy p h ii chi ra ro rin g cho cong chung
th iy myc tieu Igm p h it duQc uu tien han so vdi c ic myc tieu k h ic cua chfnh
s ic h tiin tg. (2) Lgm p h it muc tieu duQ’c x ic djnh ro rin g b in g mQt con so
ho$c b in g mot khoang g ii trj x ic djnh. NHTW can th ilt Igp mo hinh n iy hay
phuang p h ip d y b io Igm p h it thong qua s u dyng m§t s6 c i c chi so chua

419
 dung cdc thong tin ve lam phat trong tifang lai. (3) Lp trinh th yc hien - khoang
thdi gian co the dgt du’p’c myc tieu lam phdt vd (4) Ddnh gia vipc th yc hipn
myc tieu Igm phat cua NHTW - d$c trung ndy phan anh tinh minh bgch hon
trong chinh sdeh tiin tp.
NHTW d y bao Ip trinh Igm phat trong tu’O’ng lai, Igm phdt d y bao dupe so
vdi Igm phdt myc tieu - m dc Igm phat md chfnh phu cho rin g phu hyp vdi nen
kinh t l. S y khac bi£t giOa Igm phdt d y bao vd Igm phdt myc tieu se quyet dinh
dp dieu chinh cua chfnh sdeh tien tp.

14.3. NGUYEN NHAN GAY RA LAM PHAT

D ie u g i gay ra lam phat la mot cau hoi pho bien, song cac nha kinh te
van c6 n nhurng bat dong. C 6 nhieu ly thuyet g ia i thfch ve nguyen nhan gay
ra la m phat, d u o i day chung ta se g id i thieu nhung nguyen nhan chfnh.
M ilt o n Frie d m a n da ch i ra nguon goc cua qua trinh lam phat la ti 1? tang
cung tie n cao. N h u vay c h i can giam ti le tang cung tien thi c 6 the ph6ng
ngua d u g c lam phdt. N g u y e n nhan dau tien d u a c ch u n g m inh bang hien
tugng k h i cung tien tang nhanh va lie n tuc lam gia ca tang nhanh va lien tuc
trong m pt khoang thdi gian dai

14.3.1. Lam phat do lirgng tien cung irng

H Q P 14.3 - Q U AN H £ TONG CAU , TO NG C U N G VA GIA C A

Theo Keynes s y ra tang lien tyc cua cung tien se tdc dpng d in du’O’ng
tong cau vd tong cung. Tim h ilu ve cdc nguyen nhan gay ra Igm phdt Id vi$c
hieu ro moi quan hp giua cdc dgi lugng: tong sdn lupng (Aggegate output), tong
cung (Aggegate supply), tong cau (Aggegate demand), tin g thu nhgp (Aggegate
income) chfnh Id tong san lugng hang hod va djch vy ma nen kinh t l Idm ra
trong mpt nam Y.
1. Tong c iu (AD)
T6ng c^u la t6ng kh6i lu p n g h&ng hod v& djch vy thdnh ph^m trong n&n
kinh t l c6 nhu cau tgi cdc m uc gid khde nhau. Khi giua cdc y lu t l khde khong
doi, dudng tong c iu AD b ilu d iln moi quan hp giua san lugng (Y) vd m uc gid
(P). Theo thuylt s i lugng tien tp:
M x V= P x Y
M: S i lugng tien tp
V: Vong quay tiin t£
P: M uc gid
P x Y: Tong chi tieu danh nghTa
D udng tin g cau AD Id dudng di xulng. Cung tien tdng se Idm duang
tong c iu djch ch u y ln sang phai.

420
 FIGURE 2 Response to a Continually Rising Money Supply

D udng AD du’p’c hinh thdnh theo cac thdnh phan cua tong cau
Y = C + I + G + NX
C: Chi tieu dung len hdng hod vd dich vy
I: Chi tieu cho dau tu
G: Chi tieu cua chinh phu
NX: Xuat khau rdng
Cdc nhan to Idm djch chuyen dudng AD khi cdc nhan td khac khong doi,
tgi mdi m uc gid n h it dinh: cung tien tang, chi tieu chinh phu tang, th u l giam se
lam dnh huong tdi thu nhgp cua dan chung (C) ho$c khd ndng dau tu (I) md
K eyn es coi la hai tac nhan chinh lam djch chuyln du’d'no tong c iu vd tgo su
b iln dpng trong chu ki kinh doanh.
2. Tong cung (AS)
Tong A S 1a tong k h li lupng hang hod vd djch vy thdnh pham trong n ln
kinh te ma cac doanh nghipp muon bdn tgi cdc muc gid khac nhau. Vdi cdc y lu
td khde khong thay doi, dudng tong cung A S b ilu dien m li quan hp giua khoi
lupng tong san lupng cung ung (Y) va muc gid ca (P). Do s y thay d ii khac
nhau cua tiin luong vd gid nen dudng tong cung bao gom dudng tong cung
trong ddi hgn(LRAS curve) vd dudng tong cung trong n g in hgn (AS) dup’c mieu
ta dudi day.
D udng tong cung trong ddi hgn

421
 T6ng s in lugng cung irng tgi belt ki mire gid ndo deu c6 xu hi/6ng dgt
dirge tgi mire sdn lu’gng tg nhien trong ddi hgn, do d6 dirgng t6ng cung trong
ddi hgn L R A S Id dufrng thdng dirng tgi Yn.
B irg n g t6ng cung trong ngdn hgn (Short Run Aggegate Supply - AS)

Chi phf sdn x u it tdng Idm djch c h u y in dmbng tin g cung trong ngdn hgn
tir AS1 d in AS2.
C d c nhdn t6 Idm djch chuyen dirong A S trong ngdn hgn tgi m6i mire gid
khong d ii, s y thay d ii cua thj tru in g lao d§ng k h iin lugng lao dpng tro nen
khan h iim , gid ca d y tinh tdng, yeu c iu ddi tdng lircrng cua ngi/fri lao d$ng
thong qua cdc cu$c dinh cong hay nhOng thay d ii v i chi phi sdn x u it nhu s y

422
 thay doftrong cong ngh£ hay gid nguyen li§u tho. Tat ca nhOng yeu t6 nay d£u
co th& Idm dycyng A S djch chuyen.

3. Cdn bdng tong cung vd tong cdu

Diem cdn bdng Id giao diem giOa duang tong cung ngdn hgn A S vd
dirdcng tong cau AD. Tgi do muc gid du’p’c xdc djnh Id P, sdn lifpng cung c£u
bdng nhau 1a Y. Si> dyng mo hinh tong cung, tong cau trong nen kinh te de phdn
tich nguyen nhdn cua Igm phdt.

N&n kinh te cdn bdng d diem Eo, Qo Id sdn lu’p’ng ti&m ndng. Tuang irng
vdri Qo ta c6 ty 1$ th£t nhiep ty nhien.

Thco ly thuyet so lu g n g tie n t?, lupmg tien t£ tro n g nen kinh te

quyet dinh gia trj cua tien vd sy gia tang kh6i luyng tien t? ld nguyen
nhan chu yeu gay ra lam phat. Xet phuang trinh so luyng: M x V = P x Y
su gia tang luang tien trong nen kinh te phai bieu hien d mQt trong ba
bien so khde: muc gid phai tang, san luang phai tang hoac t6c do luu
thong tien t? phai giam. Do vay, khi tdng cung ung tien te mQt cdch
nhanh chong, thi ket qua la ty le lam phdt tang cao. Tien te la nguyen
nhan true tiep gay ra lam phdt chi c6 tang tien mdi c6 th6 tang gid. Chinh
vi vay, viec quan ly tot han muc tin dung vd linh hoat n6a v6ng quay cua
tien te cung la mot trong nhung bien phdp su dyng dong tiSn co hieu qua
va gop phan kiem che lam phat.

423
 Aggregate
as 4 as 3 as 2
Price Level, P

- \ j

- ' y ) n N .

>
aT N — AD^ — A D /^ -A O ^ ^
1
V' Aggregate Output, Y

Hinh 14-1. Lam phat do luang tien cung ung tang lien tuc va keo dai
Ban dau nen kinh te d diem 1, vai san luomg dat d mure san lugng tu
nhien Yn ty le that nghiep tu nhien, muc gia ca PI - diem giao nhau cua
dudng tong cung AS1 va dudng tong cau ADI. Khi cung tien te tang len thi
dudng tong cau di chuyen sang phai den AD2. Trong mpt thdi gian rat ngan,
nen kinh te se chuyen dgng den diem 1’ va san pham tang len tren muc ty 1?
tu nhien, tuc lk dat tdi Y1 (Yl>Yn). Dieu do da lam giam ty le that nghiep
xuong dudi muc ty le that nghiep tu nhien, tien luong tang len va lam giam
tong cung - dudng tong cung dich chuyen vao den AS2. Tai day, nen kinh te
quay trd lai muc ty le ty nhien cua san pham tren dudng tong cung dki han.
() diem can bang mdi (diem 2), muc gia da tang tu PI den P2.
Cung tien t? tiep tuc tang len, dudng tong cau lai dich chuyen ra, den
AD3 va dudng tong cung tiep tuc dich chuyen vao den AS3, nen kinh te dat
tdi muc can bang mdi tai diem 3. Tai day, muc gia ca da tang len den P3.
Neu cung tien t? van tiep tuc tang thi sy djch chuyen cua dudng tong cau va
tong cung nhu tren lai tiep tuc dien ra va nen kinh te dat tdi muc gia ca ngay
cang cao hon, lam phat tang cao.
Nhung phan tfch cua phai Keynes ve tac dong cua viec tang chi tieu
cua chrnh phu hoac cat giam thue cung lam tang tong cau, do do day gia ca
len cao. Nhung nhung van de cua chmh sach tai khoa lai co gidi han cua n6,

424
vi vay viec tang len cua ty le lam phat trong truong hop nay chi la tam thcri.
Mot phan tich khac cua phai Keynes ve tac dong cua nhung cu soc tieu cuc
len tong cung (nhu viec tang gia dau do hau qua cua lenh cam van dau mo,
dau tranh cua cong nhan doi tang luong) cung se lam gia ca tang len. Nhung
neu cung tien te khong tiep tuc tang len de tkc dong len tong cau thi den mot
luc nao do, tong cung lai quay trd lai vi tri ban dau, do vay su tang gia trong
trudng hop nay cung chi la mot hien tugng nhat thdi.
Vdi nhung phan tich nhu vay, quan diem cua phai Keynes va phai tien
te tuong doi thong nhat nhau. Hp deu tin rang: lam phat cao co the xay ra
chi vdi mot ty le tang trudng tien te cao.
Phan phan ti'ch nhan to tren da cho thay ngoai nhan to tien, cac nhan to
khac nhu chi'nh sach tai khoa, cac cu soc cung co the anh hudng den tong
cau va tong cung, anh hudng den gid va la nguyen nhan gay ra lam phat.
14.3.2. Lam phat do thco duoi muc tieu cdng an viec lam (giam ty le
that nghi^p)
Mot muc tieu kinh te vT mo quan trpng ma da so chi'nh phu cdc nude theo
duoi cung thudng gay nen lam phat, do la muc tieu cong an viec lam cao.
Co hai loai lam phat va ket qua cua chi'nh sach on dinh nang dpng
nham thuc day mpt muc cong an viec lam cao, do la lam phat do cau keo va
lam phat do chi phi' day.
a. Lam phdt do cau keo
Lam phat do cau keo xay ra do tong cau tang, dac biet khi san lugng
da dat hoac vugt qua muc tu nhien. Thuc ra day cung la mot cdch dinh
nghTa ve lam phat dua vao nguyen nhan gay ra lam phat: lam phdt dugc coi
la do su ton tai cua mot muc cau qud cao. Theo ly thuyet nay nguyen nhan
cua tinh trang du cau dugc giai thich do nfin kinh t6 chi tieu nhieu hon nang
luc san xuat. Tuy nhien de cho djnh nghTa nay co sue thuyet phuc thi can
phai giai thich tai sao chi tieu lai lien tuc ldn hon muc san xuat. Chung ta se
lan lugt xem xet cac thanh to cua tong cau.
Lam phdt c6 the hinh thanh khi xuat hien su gia tang dot bien trong
nhu cau ve tieu dung vd dau tu. Chang han, khi co nhung lan song mua sam
mdi lam tang manh tieu dung, gid ca cua nhung mat hang nay se tdng, lam
cho lam phdt dang len va ngugc lai. Tuong tu, lam phdt cung phu thuoc vao
su bien dong trong nhu cau dau tu: su lac quan cua cdc nhd dau tu lam tang
nhu cau dau tu va do do day muc gia tang len.

425
 Hinh 14-2. Lam phat do cau keo
Gia su ban dau, nen kinh te dang dat tori muc san lugng tiem nang, va
ty 1? that nghifp dang or muc ty 1? that nghifp t\r nhien, nen kinh te dat muc
can bang d diem 1. Neu cdc nhk hoach dinh chfnh skch se hoach dinh va
theo duoi mQt ty 1? that nghiep dudi muc ty le that nghiep tu nhien.
De dat duQrc myc tieu nay, cac nha hoach dinh chmh skch se phai dua
ra cac bi?n phkp nhkm dat dupe chi tieu san luQrng lorn hom muc san lugng
tiem nang, muc chi tieu san luomg can dat dugc d6 lk Yt (Yt>Yn). Ckc bien
phkp mk hQ dua ra se tkc dong len tong cau vk lkm tkng tong cau, dudng
tong cau se djch chuyen ra den AD2, nen kinh te chuyen den diem 1’ (giao
diem giua dudng tong cau mdi AD2 va dudng tong cung ban dau AS1). San
lugng bay gid da dat dugc tdi muc Yt ldn hom san lugng tiem nkng vk myc
tieu ty 1? that nghi^p thap hom ty le that n ghiep tu n hien da dat dugc.
VT hi?n nay ty 1? that nghiep thyc te trong nen kinh te lk thap hom ty 1?
that nghifp ty nhien nen tien luomg tkng len va dudng tong cung se di
chuyen vao den AS2, dua nen kinh te tir diem 1’ chuyen sang diem 2’. Nen
kinh te quay trd ve muc san lugng tiem nang vk ty 1? that nghiep tu nhien
nhung d mot muc gik ca P2 cao hom PL
Den luc nky, ty 1§ that nghi?p lai cao hom muc tieu mk ckc nhk hoach
djnh chfnh skch can dat dugc. Do do, hQ lai tiep tyc thuc hi?n ckc chmh sach
lkm tang tong cau. Quk trinh nky cu tiep dien lien tuc vk day gik ca trong
nen kinh te len cao hom.

426
 b. Lam phdt do chi p h i day
Lam phat cung co the xay ra ra do nhung cu soc cung tieu c\rc hoac do
ket qua cua nhung cuqc dau tranh doi tang lucmg gay ra. Trong do thj tong
cung - tong cau, mot cu soc nhu vay se lkm duang tong cung dich chuyen
len tren vk sang ben trki. Trong boi canh d<5, moi bien so kinh te vi mo trong
nen kinh te deu bien dQng theo chieu huang bat lgi: san lugng giam, ca that
nghiep vk lam phkt deu tang. Chi'nh vi vay, loai lam phkt nky dugc gQi la
lam phkt do chi phi day hay lam phkt di kem suy thoki (stagflation).
Ba loai chi phi' thudng gay ra lam phkt lk: tien luang, thue gikn thu va gik
nguyen lieu nhap khau. Khi cong dokn thknh cong trong viec day tien luang len
cao, ckc doanh nghiep se tim ckch tang gik vk ket qua 1a lam phkt xuat hien.
Vong xoay di len cua tien luang va gik ca se tiep dien vk trd nen nghiem trQng
neu chfnh phu tim ckch trknh suy thoki bang ckch md rgng tien te.
Vi?c chfnh phu tkng nhung loai thu6 tkc dQng dong thdi den tat ca ckc
nha san xuat cung c6 the gay ra lam phkt. 6 day, thue gikn thu (ke ca thue
nhap khau, ckc loai 1? phf bkt buQc) dong mQt vai tro dkc b ift quan trQng, vi
chung tkc dong tryc tiep tdi gik ca hkng hok. Neu so sknh vdi ckc nude phkt
trien lk nhung nude c6 ty 1? thue true thu cao, chung ta c6 the nhan dinh
rang d ckc nude dang phat trien, nai ma thue gikn thu chiem ty trQng ldn
trong tong nguon thu tu thue, thi thay d6i thue gikn thu dudng nhu co tkc
dong manh han tdi lam phkt.

Hinh 14-3. Lam phat do chi phi day

427
 Luc dau, nen kinh te d tai diem 1, la giao diem cua duang tong cau
ADI va duang tong cung AS1, vai muc san lugng tu nhien (san lugng tiem
nang) va ty le that nghiep tu nhien. Do mong muon co dugc muc song cao
han hoac do cho rang ty le lam phat du tfnh trong nen kinh te se tang cao,
nhung nguai cong nhan dau tranh doi tang luang. Vi ty le that nghiep dang
a muc ty le that nghiep tu nhien nen nhung doi hoi tang luang cua cong
nhan de dugc giai chu chap nhan. Anh hudng cua viec tang luang (cung
giong nhu anh hudng cua nhung cu soc cung tieu cuc) lam dudng tong cung
AS1 dich chuyen vao den AS2. Nen kinh te se chuyen tu diem 1 den diem
1’ - giao diem cua dudng tong cung mdi AS2 va dudng tong cau ADI. San
lugng da giam xuong dudi muc san lugng tu nhien Y ’ (Y ’<Yn) va ty le that
nghiep cao han ty le that nghiep tu nhien, dong thdi muc gia ca tang len den
P I ’. Vi muc dich muon duy tri mot muc cong an viec lam cao han hien tai,
chmh phu se thuc hien cac chfnh sach dieu chinh nang dong nham tac dgng
len tong cau, lam tang tong cau, luc nay dudng tong cau ADI djch chuyen
ra AD2, nen kinh te quay trd lai muc san lugng tiem nang va ty le that
nghiep tu nhien tai diem can bang mdi - diem 2, muc gia ca tang len den P2.
Cac cong nhan da dugc nhugng bo va dugc tang luang van co the tiep
tuc doi tang luang len cao han. Dong thdi, nhung su nhugng bo do da tao ra
su chenh lech ve muc luang trong tang ldp cong nhan, tinh trang tang luomg
lai tiep dien, ket qua la dudng tong cung lai di chuyen vko den AS3, that
nghiep lai tang len cao han muc ty le tu nhien va chmh phu lai tiep tuc phai
thuc hien cac chfnh sach dieu chinh nang dgng lam djch chuyen dudng tong
cau ra AD3 de dua nen kinh te trd lai muc san lugng tiem nang va ty le that
nghiep tu nhien, muc gia ca cung tang len den P3. Neu qua trinh nay cu tiep
tuc tiep dien thi ket qua se la viec tang lien tuc cua muc gia ca, day chfnh la
tinh trang lam p h at phf - day.
Theo cach phan tfch cua phai Keynes, nhung chfnh sach tai chfnh luon
co nhung gidi han cua n6, nen mac du nhirng chfnh skch nky gay ra nhirng
tkc dong lkm tang tong cau nhung d6 chi 1a tang tirng dgt khong the sir dung
trong thdi gian dai. Nhu vay, no khong the dugc su dung de di chuyen lien
tuc dudng tong cau. Viec di chuyen lien tuc dudng tong cau chi co the la
viec tkng cung ung tien lien tyc, do do, lam phkt phf - day cung la mgt hien
tugng tien te.
Nhu da phan tfch tren day, do gidi han cua nhung chfnh sach tai chfnh
nen viec tang len lien tuc cua tong cau chi co the la ket qua cua mot quk

428
trinh tang cung ung tien te lien tuc. Do vay, giong nhu lam phdt do chi phi
day, lam phat do cau keo cung la mot hien tuong tien te.
14.3.3. Lam phat do tham hut ngan sach chfnh phu keo dai
Tham hut ngan sach cung co the la mot nguyen nhan dan den tang
cung ung tien te va gay ra lam phat cao.
Chi'nh phu co the khac phuc tinh trang tham hut ngan sach nha nude
bang bien phap phat hanh trai phieu Chfnh phu ra thj truong tai chmh de vay
von trong dan chung, bu dap cho phan bi thieu hut. Bien phap nay khong lam
anh hudng den co so tien te va do do, khong tang cung ung tien te va khong
gay ra lam phat. Mot bien phdp khac chmh phu co the su dung de bu dap cho
tham hut ngan sach nha nude va phdt hanh tien. Bien phdp nay true tiep lam
tang them co so tien te, do do tang cung ung tien, day tong cau len cao va lam
tang ty le lam phdt. Tuy nhien, a cdc nuoc dang phdt trien, do thi trudng von
bi han che nen viec phdt hanh trdi phieu chfnh phu nham bii dap cho thieu hut
ngan sach nha nude la rat kho thuc hien. Doi vdi cac quoc gia nay, con dudng
duy nhat doi vdi ho la “su dung mdy in tien”. Vi the, khi ty le tham hut ngan
sach nha nude cua cac quoc gia do tang cao thi tien te cung se tang nhanh va
lam phdt tang. 0 cdc nude kinh te phat trien (nhu My), thi trudng von phat
trien, vi vay mpt khoi luong ldn trdi phieu chmh phu co the dugc ban ra va
nhu cau trang trai cho tham hut ngan sach nha nude dugc thuc hifn tu nguon
von vay cua chinh phu. Tuy nhien, neu chfnh phu cu tiep tuc phdt hdnh trdi
phieu ra thi trudng, cau ve von vay se tang, do do, lai suat se tang cao. De han
che viec tang lai suat thi trudng, ngan hang trung uang se phai mua vdo cdc
trai phieu do, dieu nay lai ldm cho cung tien te tang.
Trong moi trudng hgp, tinh trang tham hut ngan sach nha nude cao,
keo dai se la nguon goc tang cung ung tien va gay ra lam phdt.
14.3.4. Lam phat do bien dong cua ty gia hoi doai
Ty gid hoi dodi giua dong n<ji t? vdi don vi tien te nude ngoai tang
cung la nguyen nhan gay ra lam phdt.
Thu nhat, khi ty gia tang, dong ngi t? mat gia, trudc het no tdc dgng
len tam ly cua ngudi san xuat trong nude, muon keo gid hang len theo muc
tang cua ty gid hoi dodi.
Thu hai, khi ty gid tang, gid nguyen lieu, hang hoa nhap khau cung
tang cao, day chi phf nguyen lieu tang len, lai quay trd ve lam phat phf - day

429
nhir da phan ti'ch tren day. Viec tang gid ca cua nguyen lieu vk hkng h6a
nhap khau thuong gay ra phan ung day chuyen, lam tang gik ca 6 rat nhieu
ckc hkng hoa khac, dac biet 1a ckc hang hoa cua nhung nganh co su dyng
nguyen lieu nhap khau vk nhung ngknh co moi lien he chat che vdi nhau
(nguyen li?u cua nganh nay 1a san pham cua ngknh khac...).
Doi vdi ckc nen kinh te nhap khau nhieu loai nguyen, nhien, vat li£u
thiet yeu ma nen cong nghiep trong nude chua san xuat dugrc, thi su thay doi
gik cua chung (c<5 the do gik quoc te thay doi hoac ty gik hoi doki bien dong)
se c6 anh hudng quan trgng den tinh hinh lam phkt trong nude. Neu gia cua
chung tang manh tren thj trudng the gidi hay dong noi te giam gik manh tren
thi trudng tki chi'nh quoc te thi chi phi' san xuat trong nude se tang manh vk
lam phkt se bung no.
Nhung yeu to neu tren co the tkc dgng rieng re, nhung cung c6 the gay
ra tkc dgng tong hop, lam cho lam phkt c6 the tkng toe. Neu chi'nh phu phan
ung qua manh thong qua ckc chi'nh skch thich ung, thi lam phkt co the trd
nen khong kiem sokt dugc.

14.4, TAC D0NG CUA LAM PHAT

Lam phkt khong phai luc nao cung mang ti'nh tieu cyrc, no cung co
nhung ti'ch c\rc doi vdi nen kinh te, lam phkt keo theo su tkng trudng cua ckc
nang lire san xuat, c6 tkc dung don bay vdi kha nang sinh lgi tki chmh...
Song yeu to ti'ch cuc chi d6ng g6p mgt phan nho. Ngoai trir lam phkt nho c6
anh hudng ti'ch cuc, lam phkt ldn gay ra nhieu bat lgi nghiem trgng, anh
hudng xau den qua trinh phkt trien di len cua nen kinh te xa hgi.
Tu thvrc te dien bien lam phkt cua ckc nude tren the gidi, ckc nha kinh
te cho rang: lam phat cao va trien mien c6 anh hudng xau den mgi mkt cua
doi so n g k inh te, chi'nh tri v a xa hpi cua m pt quoc gia.
14.4.1. Lam phat va lai suat
Tkc dong dau tien cua lam phat 1a tkc dong len lai suat. De duy tri vk
on djnh sir hoat dgng cua minh, he thong ngan hkng phki luon luon co gang
duy tri ti'nh hieu qua cua tki san ng vk tki san c6 cua minh, tuc 1a luon luon
phai giu cho lai suat th\re on dinh. Ta biet rang, lai suat thuc = lai suat danh
nghia - ty 1# lam phkt. Do do, khi ty 1? lam phkt tang cao, neu muon cho lai
suat thyc on dinh, lai suat danh nghTa phai tang len cung vdi ty 1? lam phkt.
Vifc tkng lai suat danh nghia se dan den hau qua mk nen kinh te phai ganh
chiu 1a suy thoki kinh te vk that nghiep gia tang.

430
14.4.2. Tac dgng doi voi san liryng
Di doi vdi tang gia, san lugng quoc dan cung thay doi theo, no co the
tang, giam hokc cung co khi khong doi.
* Neu lam phat do cau thi san lugng c6 the tang, nhung tang bao
nhieu, nhieu ft the nko lai con tuy thuoc vko do doc cua dudng tong cung.
Khi san lugng can bang d dudi muc san lugn tiem nang, djch chuyen cua
dudng tong cau sang phai se lkm cho san lugng gia tang ldn. Nhung khi
muc san lugng can bang cao hon muc san lugng tiem nang thi su gia tang
tong cau se tao ra su tkng len nhanh chong cua muc gik chung, lam phkt
tang nhanh.

a. Y khong doi, P tang b. Y tang, P tang c. Y g iim , P tang

Hinh 14-4. Lam phat do cung va cau tac dong tdi san Iirgng

* Neu lam phkt do cung gay ra thi san lugng giam, gik ca tang cao,
nen kinh te roi vao thdi ky dinh tr? lam phkt. Sut giam san lugng nhu the
nao con tuy thuoc vko do doc cua dudng tong cau.
* Neu do ca cung vk cau thi tuy theo muc dg dich chuyen cua hai
dudng tong cau vk tong cung, san lugng c6 the tang, giam, hoac khong doi
(xem Hinh 14-4).
14.4.3. Tac dong doi vdi phan phoi lai thu nhap va cua cai
Noi chung lam phat tkc dong den phan phoi thu nhap d muc dg nko
con phai phu thugc vko nhieu yeu to vk nhieu nhom tkc nhan kinh te. Mgt so
hudng tkc dgng nhu sau:
- Tkc dong tdi ngudi cho vay va ngudi di vay
Khi nen kinh te co lam phkt, thi moi quan h£ giua ngudi vay va cho vay
dugc xem xet theo lai suat thuc. Khi do, thu nhap dugc chuyen tir ngudi di

431
vay sang ngucri cho vay, va ngugc lai khi lam phat trong thuc te khac vai muc
lam phat du kien. Chenh lech giua lam phat thuc te va lam phat du kien cang
cao thi muc dg phan phoi lai cang nhieu.
Noi cach khac, ngucri cho vay va ngucri di vay tai san danh nghia vai
lai suat danh nghTa co dinh, khi co lam phat, ngudi cho vay se bi thiet con
ngudi di vay dugc lgi bdi lai suat thuc giam (chung ta co the dua vao hieu
ting Fisher de giai thich).
Muon tranh dugc su phan phoi lai nay thi qua trinh cho vay phai dugc
xac djnh theo lai suat tha noi. Muc lai suat nay dugc xac dinh theo cong thuc:
Lai suat danh nghTa = Lai suat thuc + Ty le lam phat
- Tac dong giua ngudi hudng luang va ong chu
Noi chung thi toe do tang tien luomg hau nhu cham horn so vdi toe do
tkng cua gia. Vi vay nhung ngudi lao dgng hudng luang bao gia cung bi
thiet thoi va ngudi dugc lgi la cac ong chu. Qua trinh phan phoi nay chi
khong dien ra khi toe do tang cua tien cong bang vdi toe do tang cua gia.
- Tac dong giua ngudi mua va ngudi ban tai san tai chfnh
Da so cac loai tai san tki chfnh co muc lai suat danh nghTa co dinh.
Nhu vay, khi co lam phat xay ra ngudi nam trong tay lugng trai phieu se bi
thiet vk ngudi lgi 1a ngudi phkt hknh trki phieu.
- Tkc dgng giua ngudi mua vk ngudi ban tki san thuc
Nhung ngudi bkn tki san thu de lay tai san tai chfnh hoac tien mat
trudc khi lam phkt xay ra thi khi co lam phat nhung ngudi bkn se bj thiet
thoi vk ngudi dugc lgi 1a ngudi mua. Neu lam phkt xay ra thi ngudi bkn
hang tra gop cung rat thiet thoi,...n6i chung thi phan thiet cua ngudi bkn
dugc chuyen sang cho ngudi mua.
- Tkc dong giua ckc doanh nghiep vdi nhau
Do ty 1? tkng gia hang hoa trong khi lam phkt khong giong nhau, vi
vay nhung doanh nghi?p nao ma san xuat va ton kho nhung hang hoa co ty
le tang gik cham se bi thiet thoi.
- Giua chfnh phu va cong chung
Da phan thi khi xay ra lam phkt, thu nhap cua cong chung se chuyen
sang tay chfnh phu. Vi 3 ly do: (1) Chfnh phu ng dan chu yeu dudi dang tki
san tki chfnh vk m6n ng nky lai khong nho; (2) Ckc khoan chi tra luomg, trg
cap,... thudng co dinh trong mot thdi gian dki, ke ca c6 thay doi thi cung

432
khong kip toe d<? thay doi cua gia; (3) Cac loai thue luy tien nhu thue thu
nhap thuomg dugc ti'nh theo ty le va se tang len nhanh chong, vi lam phat
day thu nhap cua dan chung tang len va chju d muc thue suat cao hom,...
Tac dong chi'nh ve phan phoi lai cua lam phat xay ra thong qua anh
huomg cua no doi vai gia tri thuc te tren cua cai cua moi nguai. Nhin chung,
lam phat khong du kien dugc thuang co xu huang chuyen cua cai tir tay
ngudi chu ng sang tay con ng; giup dd ngudi di vay va lam thiet ngudi cho
vay. Trong trudng hgp lam phat giam xuong khong ludng trudc dugc thi se
co anh hudng ngugc lai. Tuy nhien, lam phat chi lam xao tron thu nhap va tai
san, phan phoi lai thu nhap giua cac nhom dan cu mot cach ngau nhien vdi
anh hudng hau nhu khong dang ke doi vdi bat ky mgt nhom rieng le nao.
14.4.4. Tac dong den ca cau kinh te
Ngay ca trong thdi ky lam phat gia cua cac hang h6a khong thay doi
theo cung mot ty le. Vi vay nhung nganh co gia tang nhanh se nang ty trong
cua nganh trong tong san lugng, thay doi vi the kinh doanh cua nganh minh.
Khi lam phat tang nhanh cung vdi su thay doi manh me cua gia ca tuomg
doi, co nhung doanh nghiep, nganh nghe phat len dugc, nhung cung co
nhung doanh nghiep, nganh nghe phat len dugc, nhimg cung co nhung
doanh nghiep, nganh nghe lai suy sup, phd san, tham chi' c6n chuyen hudng
kinh doanh khac, dan den ca cau kinh te thay doi.
14.4.5. Tac dgng den hifu qua kinh te
Lam phat co the tac dong lam kem hieu qua cua v i|c su dyng nguon
luc nhu:
- Lam phat lam bien dang ca cau dau tu
K hi xdy ra la m phdi, cdc doanh nghi^p kliOng inuOn dflu tu vdo lih d n g
d u an co khoang thdi gian thu hoi von dai. Tac dgng nay co the lam giam
hieu qua sur dung cac nguon luc cua nen kinh te trong dai han. Su giam sut
cua nang luc san xuat co the lkm cho dudng tong cung AS djch chuyen sang
trai cung vdi muc giam cua san lugng tiem nang.
- Lam phat lam suy yeu thi trudng von
Neu lai suat thuc la so am, thi kha nang huy dong von cua cac to chuc tin
dung se rat kho khan. Giam sut cua tiet kiem se lam sut giam dau tu thuc te, san
lugng giam theo cap so nhan, cong an viec lam ft do, that nghiep tang len.
- Lam phat lam sai lech tin hieu cua gia

433
 Gia la tin hieu quan trpng de giup cho ngucri mua va ngucri ban c6 dugc
quySt dinh t6i uu nhkt. Trong thoi ky lam phat cao, gia ca tang nhunh lkm cho
nu?i ngucri khong kip nhan biet muc gia tuomg doi giua cac hang hoa thay doi
ra sao, do d<5 lkm giam ti'nh hieu qua khi ra ckc quyet djnh mua ban.
- Lam phat lkm phkt sinh chi phi dieu chinh gik
Ckc hang kinh doanh phai ton them chi phi ve dieu chinh gik nhu: chi phi
sua giay bao gik, sua lai gik tren may ti'nh tien, sira thyc dom,... 3kc cong ty
kinh doanh ldm con ton kem ca chi phi cho ckc cuoc hoi hop ve diei chinh gik.
- Lam phkt lkm lang phi' thdi gian cho viec doi ph6 vdi tirh trang mat
gik cua tien te
Khi lam phkt xay ra, mpi ngudi se giu ft tien hom, cac conj ty phai ton
kem cho vifc xay dyng ke hoach quan ly tien can than hom, md ngudi tiSu
phf thdi gian nhieu hom cho viec den ngan hkng rut tien, nhiei ngudi tfnh
tokn phuomg kn de giu cho tki san cua minh khong bi mat di. N6i chung lk
tkt ca nhirng van de do deu chi nhkm vko myc dfch doi pho voi tinh trang
mat gia cua dong tien.
- Lam phkt lkm giam sure canh tranh vdi nude ngoki
Gik hkng trong nude tang len se kfch thfch nhap khau, dc'ng thdi kim
ham xuat khau. Hkng nuoc ngoai tran vko trong nude, dieu iay lam cho
nhieu doanh nghiep trong nude phai tam thdi dong cua san xiat vk nhieu
khi c6n pha san.
- Lam phat kfch thfch ngudi nude ngoki rut von ve nude
Lam phat lam cho dong n§i t? bi mat gia, luc nay de dam kao thu nhap
cua minh nhieu ngudi nude ngoki co khuynh hudng chuyen tiei kinh doanh
cua minh ve nude, dieu nky ckng lkm cho thj trudng von them siy yeu.
14.4.6. Lam phat va n? quoc gia
Lam phat cao lkm cho chfnh phu dugc lgi do thue thu nhap danh vko
ngudi dan, nhung nhung khoan ng nude ngoki se trd nen tran trQng hom.
Chfnh phu dugc lgi trong nude nhung se bj thiet vdi ng nude igoki. Ly do
lk vi: lam phkt da lkm ty gik tang cao vk dong tien trong nude trd nen mat
gik nhanh hon so vdi dong tien nude ngoki tfnh tren ckc khoan rg.
Them vko do, lam phkt luc dau chi mang lai thu nhap clo ngan sach
qua co che phan phoi lai san pham vk thu nhap qu6c dan. Sau d5 anh hudng
nang ne cua lam phkt mk nhirng nguon thu cua ngan skch ngky :kng bi giam

434
sut do san xuat kem, nhieu doanh nghiep phd san... trat tu an toan xa hpi bi
pha hoai nang ne.
H O P 14.4 - C A C HI£U l/N G C U A l_AM PH AT
C ac hi?u i>ng tic h c y c
Nhk kinh te dogt giai Nobel - James Tobin nhan djnh ring Igm phkt (ty Ip
t§ng gik mang gia trj duang) vua phai se co lgi cho nen kinh ti. Ong dung tu
"dau boi tran" de mieu ta tac dQng tich cyc cua Igm phat. Mire Igm phat vua
phai lkm cho chi phi thyc ti mk nha san xuit phai chju de mua diu vao lao
dpng gikm di. Diiu nay khuyen khich nha san xuit diu tu md rpng skn xuit,
vi$c iam dupe tgo them, ty I? that nghipp se giam.
C a c hipu i>ng tieu c y c
Doi v&i l$m ph6t dg ki6n dirge
Trong trudng hgp Igm phkt c6 the dupe du kiin trudc thi ckc thyc thi
tham gia vao nin kinh t i c6 thi chu dpng i>ng phd vdi n6, tuy v$y n6 van gay ra
nhung tin that cho xa hpi:
Chi phi m6n giky: Igm phat giing nhu m$t thu thui danh vao ngudi giCr tiin
va lai suit danh nghTa bing lai suit thyc ti cpng vdi ty Ip Igm phat nen Igm phkt
iam cho ngudi ta giu it tien hay lkm gikm ciu ve tiin. Khi d6 hp cin phai thudng
xuyen din ngan hang de rut tiin han. Cac nha kinh ti da dung thu£t ngu "chi phi
m6n giky" d i chi nhung tin thit phkt sinh do sy bit ti$n cGng nhu thin gian tieu
ton mk ngudi ta phki hung chju nhiiu han so vdi khong c6 Igm phkt.
Chi phi thyc dan: Igm phkt thudng se din din gik ck tang len, cac doanh
nghipp se mit them chi phi de in in, phat hanh bkng gia skn phim. Lam thay doi
gik tuang dii m$t ckch khong mong muin: trong truang hp-p do Igm phkt doanh
nghi£p nky tang gik (vk duang nhien phat sinh chi phi thyc dan) c6n doanh
nghi$p khac lgi kh6ng tang gia do khong muin phat sinh chi phi thyc dan thi gia
ck cua doanh nghi^p giu nguyen gia se tra nen re tuang dii so vdi doanh nghi$p
tang gia. Do nin kinh ti thj truang phan b i nguin lyc dya tren gia tuang doi nen
Igm phat da dan den tinh trgng kem hipu qua xdt tren goc d$ vi mo.
Ddi v&i fam p h it khong dg kiSn dirge
Day Ik logi Igm phat gay ra nhiiu tin thit nhit vi n6 phan phii lgi cua cki
giua ckc ck nhkn m§t ckch dpc dokn. Ckc hyp ding, cam kit tin dyng thudng
dupe ^P tren lai suit danh nghTa khi Igm phat cao han dy kien ngudi di vay
dupe hudng lpi cdn ngudi cho vay bj thi$t hgi, khi Igm phat thip han dy kiin
ngudi cho vay se dupe lpi cdn ngudi di vay chju thipt hgi. Lgm phat khong dy
kiin thudng d muc cao hoac sieu Igm phat nen tac dpng cua nd rit ldn.
Ckc nhk kinh ti cd quan diim rit khke nhau vi quy md cua cac tac dpng tieu
cyc cua Igm phat, thgm chi nhiiu nha kinh ti cho ring ton thit do Igm phat gay ra la
khong ddng ki va diiu nay dupe coi Ik dung khi ty Ip Igm phkt on djnh vk d muc
vua phki. Khi Igm phkt biin dpng mgnh, tkc dpng xa hpi cua nd thdng qua vi$c phkn
phii lgi cua cki giua ckc ck nhan m0t ckch dpc dokn rd rkng Ik rit ldn vk do v$y
chinh phu cua tit ck ckc nude deu tim ckch ching lgi logi Igm phkt nky.

435
14.5. BIEN PHAP CHONG LAM PHAT VA ON DINH TIEN T $
14.5.1. Chong lam phat bang cach han che sire cau tong gop
Chong lam phat bang cdch giam cau chung ta thuc hien chi'nh sach tdi
khoa chat va tien te chat hoac cung mot luc su dung ket hop ca hai chi'nh
sach. Ben canh do chung ta cung co the bo sung ho trgr thong qua chi'nh sach
thu nhap, bang cach kiem soat gia va luong. Thuc chat la ldm giam tong
cau, day dudng tong cau (AD) djch chuyen sang trai, ket qua la gia giam va
san luong giam.
Khi tong cau giam, co nghia la duong tong cau (AD) djch chuyen sang
trai. Nhung khi lam phat da xuat hien thi rat kho co kha nang dung lai ngay,
chi'nh vi vay ma djch chuyen duang tong cau sang trai cung phai tir tir va
nhieu lan. Tren thuc te thi cdc chi'nh sach c6 do tre cua no, xdc djnh nhung
thong so chu chot cua nen kinh te nhu: so nhan la bao nhieu, tac dQng bu trir
giiia cdc nhu cau tu dinh ld bao nhieu chi ld con so udc ti'nh,...Vi vay, dich
chuyen dudng tong cau cung rat than trong de trdnh viec chong lam phdt lai
dua dat nuac vao thdi ky suy thoai, cong dn viec ldm ft di.
14.5.2. Gia tang sire cung tong gQp
Chong lam phdt bdng giai phdp tang cung co the thuc hien theo hai
hudng, giam chi phi' san xuat, hoac gia tdng ndng luc san xuat cua nen kinh te,
lam dich chuyen dudng AS sang phai, ket qua 1a san luQmg tdng va gid ca giam.
Tom lai, thudng thi giai phap chong lam phdt bang cdch tac dong len
cung co nhieu uu diem, nhung kh6 thuc hien han giai phap tdc dong len cau.
Vi vay, hau nhu 1a cac giai phap chong lam phdt deu diln ra theo hudng cat
giam tong cau. D uang nhien, vi?c cat giam lam phat thong qua giam tong
cau se d an d en g ia ta n g th a t nghi^p.
14.5.3. Van hanh chi'nh sach tien t$ that chat
Day 1a tinh the thudng duac cdc nude dp dung, trudc h it 1a phai giam
luang tien giay trong nen kinh te nhu viec ngirng phat hanh tien vao luu
thong. Ngan hdng trung uang se ld ngudi van hdnh chi'nh sach tien te thdt
chat ndy.
Ty le lam phdt tang cao, ngay lap tuc ngan hdng trung uang phai dung
cac bien phap c6 the dua den tang cung ung tien te nhu ngimg thuc hien cdc
nghiep vu chiet khau va tdi chiet khau doi vdi cdc to chuc tin dung; dung
vi§c mua vdo cac chung khodn ngan han tren thi trudng tien t$; khong phdt

436
hanh tien bu dap boi chi ngan sach nha nuoc ap dung cac bien phap lam
giam luang tien cung ung trong nen kinh te nhu: NHTW ban ra cac chung
khoan ngan han tren thi truang tien te, ban ngoai te va vay; phat hanh cac
cong cu na cua chfnh phu de vay tien trong nen kinh te bu dap cho boi chi
ngan sach nha nuac, tang lai suat tien gui dac biet la lai suat tien gui tiet
kiem dan cu. Cac bien phap nay rat co hieu luc vi trong mpt thai gian ngan
no co the giam bat duac mot khoi luang kha lan tien nhan roi trong nen
kinh te quoc dan. Do do lam giam dugc sue ep len gia ca hang hoa va dich
vu tren thi trudng. C) Viet Nam, cac bien phap nay da dugc ap dung thanh
cong vao cuoi nhung nam 1980, dau nhung nam 1990.
14.5.4. Van hanh chmh sach tai khoa: that chat chi tieu ngan sach
nha nirdc
Trong dieu hanh chfnh sach tai khoa, kien quyet khong chi ngan sach
nha nude vugt qua du todn chi da dugc phe duyet, dua muc boi chi ngan
sdeh nha nude xuong dudi 5% GDP; quan ly chat che cac khoan chi co
nguon goc ngan sach va viec ung chi ngan sach nha nude; tien hanh khan
truang va kien quyet cat giam cac du an dau tu chua can thiet. Chfnh phu
can giao cu the chi tieu cat giam von dau tu cho moi nganh, moi dja
phuang. Viec cat giam cac du an cu the giao cho nganh va dia phuang
quyet dinh.
14.5.5. Kiem soat lam phat tir nghiep vu mua ban ngoai te
Trong mot nen kinh te, cac luong von tu do chu chuyen, luong von chay
vao va chay ra c6 the rat ldn va kho kiem soat. Trong thuc te, khi co luong
von chay vao de giu vung ti gia, NHTW phai mua ngoai te, ban n<?i te. Dieu
nay se lam tang lugng tien trong luu thong va gia tang lam phat. NHTW co
the dong thdi ban chung khoan ra luu thong de "khu” toan bo so tien du thUa
noi tren vd kiem che lam phdt. Nhu vay, hoat dong mua, bdn ngoai te cua
NHTW da giup de kiem sodt lam phdt trong truang hgp n6i tren.

437
 t i/ k h 6 a

Lam phat
Nguyen nhan lam phat
Lam phit do cau keo
Chi phi day

CAU HOI ON TAP

1. Trinh bay cdc quan diem ve lam phdt vd cdc cdch do luang chung.
2. Phan tich cdc nguyen nhdn cua lam phdt. Cho biet thuc trang lam
phat a Viet Nam hien nay.
3. Trinh bay cdc bien phdp khac phuc lam phdt. Lien he cdc bi$n
phdp khac phuc lam phdt md Vigt Nam da dp dung trong thai gian
qua. Tie do rut ra nhung nhan xet ve tinh hieu qud cung nhu han
che cua nhimg bien phdp do (neu cd)?
4. Trong dieu kien nen kinh te cd lam phdt, ngdn hdng trung uang van
hdnh cdng cu chmh sach tien te nhu the ndo? Lien he vai thuc tien
Viet Nam hien nay, cdc cdng cu cua chi'nh sach tien t$ da duac
Ngdn hang Nhd nuac dp dung nhu the ndo?
5. Phan bi$t lam phdt do cau keo vd lam phdt do chi p h i day? Tren
ca so do phan lich cdc nguyen nhdn cua lam phdt cr Vi$t Nam trong
giai doan 3 ndm trd lai ddy ?
6. Hay binh luan cau ndi cua Milton Friedman: "Lam phdt a dau vd
bao gia cung la hign tupmg tien t$ ”?

438
 Chucmg 15
TAI CHINH QUOC TE

Md ta noi dung chfnh

Chuang nay nghien cuu cdc noi dung lien quan tai ty gia va thj trudng
ngoai hoi. Trudc het chung ta se nghien cuu cac khai niem ca ban ve ty gid
va thi trudng ngoai hoi. Sau do, ty gia dai han va ngan han se dugc phan
tfch vdi trinh tu tu nguyen tac xac dinh ty gia tdi cac yeu to tac dong ty gia.
Noi dung ve hoat dong cua he thong tai chfnh quoc te cung dugc de cap tdi.
Chung ta se nghien cuu khai quit ve can can thanh todn. Tmh trang tham
hut hay thang du can can thanh toan co y nghia quan trgng doi vdi ty gia
cung nhu doi vdi hoat dong cua he thong ty gia va su can thiep cua ngan
hang trung uang.
Muc dich nghien cuu
Sau khi hgc xong chuang nay, hoc vien co the tra ldi va va phan tfch
dugc cac cau hoi sau:
- Ty gia la gi? Thj trudng ngoai hoi ld gi?
- Ty gid dai han dugc xdc djnh nhu the nao? Cdc yeu to ndo tdc dong
tdi ty gid ddi han?
- Ty gid ngan han dugc xdc dinh nhu the nao? Cdc yeu to nao tac dong
tdi ty gia ngan han?
- Cdn can thanh todn ld gi? Cdn can thanh todn bao gom nhung ngi
dung gi? Y nghfa cua cdc noi dung d6 nhu the nao?
- Co nhung loai che dg ty gia nao? Cdc che do do hoat dong nhu the
nao? Vai tro can thi^p cua ngan hang trong moi che do ty gid 1a gi?

15.1. THI T R U IN G NGOAI HOI

15.1.1. Khai niem va vai tro cua thj trudng ngoai hoi
Hau het cdc nude tren the gidi deu co dong tien cua rieng minh.
Nude My co dong do-la (USD), Cong dong kinh tS Chau Au - EU co dong
Euro (EUR), An Dg co dong Rupee (INR), Nhat Ban co dong Yen (JPY)...
Quan he thuang mai, djch vu va dau tu giua cdc nude dan den vifc trao

439
doi cdc dong tien khde nhau (thong dung hon ca la mua ban cac khoan tien
gui ngan hang ghi bang cac dong tien khac nhau), dong tien nay doi lay
dong tien khac.
Viec mua ban tien, mua ban tien gui ngan hang ghi bang nhung
dong tien rieng biet dugrc tien hanh tai thi truang ngoai hoi. Thi trudng
ngoai hoi duac cac nha kinh doanh (da so la cac ngan hang) mua va bdn
cac khoan tien gui ghi bang cac loai ngoai te khac nhau. Khi cac ngan
hang, cac cong ty, chinh phu mua ban tien tren thj trudng ngoai hoi,
khong phai la hQ cam mot vali tien giay cua nude ho de ban va thu ve
ngoai te, ma phan ldn giao djch la mua va ban tien gui ngan hang ghi
bang cac dong tien khac nhau. Nhu vay, khi chung ta n6i mot ngan hang
mua hay ban ngoai te tren thj trudng ngoai hoi, do chi'nh la ngan hang
mua, ban tien gui ghi bang ngoai t?.
Viec mua ban tren thj trudng ngoai hoi dugc tien hanh thong qua mot
so nghiep vu chu yeu: giao dich trao ngay, kinh doanh chenh lech ty gid,
mua bdn ngoai te co ky han...
15.1.2. Cac chu the tham gia hoat dgng cua thj trudng ngoai hoi
Khong giong nhu thj trudng chung khodn noi chi co cdc nha dau tu to
chuc hoac cd nhan giao dich, thj trudng ngoai hoi c6n gom rat nhieu doi
tugng khde thuc hien giao djch vdi cdc dong ca khac nhau. Do vay nghien
cuu dQng ca giao dich cua cdc chu the tham gia thj trudng se giup hieu ro
han ve hoat dong cua thj trudng ngoai hoi.
Ngdn hang trung ucmg cdc nuac
Ngan hang trung uang cdc nude tham gia vao thi trudng ngoai hoi vdi
myc tieu can thiep ty gid hodc de gia tang khoi lugng ngogi hpi md ho nam
giu. Vdi tiem luc kinh tS ldn, cdc ngan hang trung uang co anh hudng rat
ldn tdi thi trudng ngoai hoi.
Cdc ngdn hdng thucmg mai vd cdc to chuc tdi chi'nh khac
Ben canh cdc ngan hdng trung uang thi ngan hdng thuang mai vd cdc to
chuc tdi chmh la cdc chu the chfnh. Thi trudng lien ngan hang thong qua he
thong giao dich cho phep thuc hien cdc vu mua bdn ngoai te ldn vd nhanh
chong. Nhin chung, cdc ngan hang dong vai tro la dai ly cho khdch hang cua hg
trong cdc giao djch ngoai te. Ngan hdng thuc hien niem yet gid mua/bdn ngoai
te va mua/bdn ngoai te vdi khdch hdng cua hg tai cdc muc gia niem yet do.

440
 Cdc doanh nghiep
Doi vdi cdc doanh nghiep co hoat dong giao dich ngoai hoi, bien dong
trong ty gia co the gay ra rui ro doi vdi hoat dQng kinh doanh cua ho. Do
vay, cac doanh nghiep tham gia vao thj trudng ngoai hoi de bao hiem cho
cac giao dich ngoai te cua ho. Cac doanh nghiep nay co the lua chon cdc
giao dich trao ngay (spot market) hoac tham gia vao thi trudng tuong lai
(future market) de giam rui ro.
Cdc nhd dau co lien te
Cac nha dau ca tham gia giao dich ngoai hoi (trao ngay va ky han)
nham tim kiem lai nhuan tu bien dong ty gia. Nha dau ca tien te noi tieng
nhat co le la George Soros khi ong danh cuac vao su tang gia cua dong Mac
Due so vdi dong Bang Anh nam 1992 va da thu duac lgi nhuan 1,1 ty USD
trong vong mot thang. Ngugc lai, Nick Leeson, mQt nhan vien giao djch
chirng khoan phai sinh cua Ngan hang Barings da lam pha san ngan hang
nay khi gay ra mot khoan lo len tdi 1,4 ty USD do tham gia vao cac giao
djch lien quan tdi dong Yen Nhat dau nam 1995.

15.2. TY GIA
15.2.1. Khai ni$m va vai tro ciia ty gia
Ty gia la gia cua mQt dan vj tien te mot nude d ugc ti'nh theo tien te
cua nude khac.
Chang han, tren thj trudng hoi doai d Viet Nam 1 do-la My (USD) bang
21.000 dong Viet Nam (VND). Do la ty gia hoi doai cua USD so vdi VND.
Ty gia co vai tro quan trgng doi vdi nen kinh te, bdi vi no tac dong
dfill g i i c i lu u n g dOi cua liin g h oa lio n g nuOc va hang h o a n u d e n g o a i. Qua
do, n6 tdc dong den tinh hinh xuat nhap khau hang hoa va su canh tranh
hang hoa giua cdc nude vdi nhau tren thj trudng quoc te.
Vi du, mot ngudi My mua mot chai rugu vang nhap khau tir Y. Neu gid
cua chai rugu vang do la 25 EUR va ty gia EUR/USD la 1,2971 thi ngudi My
do phai tra 32,43 USD (25x 1,2971). Nhung neu sau do, dong EUR tang gid
them 0,1 USD, gia noi dia cua chai rugu vang do van la 25 EUR nhung gid
cua no bang do-la My bay gid se la 34,92 USD (25 x 1,3971)
Mat khac, su tang gid cua EUR cung lam cho gid hang My ban tai Y
hay chau Au re han. Vdi ty gia EUR/USD = 1,2971 thi mot mdy tfnh My tri

441
gid 2.000 do-la dugc bdn tai chau Au voi gid 1.541,9 EUR (2000 : 1,2971);
nSu ty gia tang them 0,1 do-la thi gid may ti'nh do chi la 1.431r5 EUR
(2000: 1,3971).
Voi muc tang gid 0,1 USD, ta noi dong EUR tang gia 7,7%, hay la
(1,3971 - 1,2971)/1,2971= 0,077; noi cdch khac, ddng USD da giam gid tir
0,7709 EUR xuong cdn 0,7157 EUR hay 7,16%, hay la (0,7157 -
0,7709)/0,7709 = -0,0716.
Ngugc lai, su sut gia cua EUR so vai USD lam gia hang hoa san xuat
d chau Au ban tai My giam xuong va lam tang gid hang My bdn tai chau
Au. Neu dong EUR giam 0,10 USD, thi chai vang Y chi c6 gid 29,9275
USD, con gid chiec may ti'nh My se la 1.670,7 EUR.
Vi' du tren cho chung ta thay khi dong tien cua mot nuac tang gid thi
hang hoa cua nuac do bdn a nuac ngoai tra nen dat do han va hang hoa
nuac ngoai tai nuac do re han (gid noi dia tai hai nuac do khong doi).
Ngugc lai, khi dong tien cua mgt nuac giam gia se lam cho hang hod cua
nude d6 bdn a nude ngoai tra nen re han, trong khi hang hod nude ngoai tai
nude do dat han. Mgt sy tang gia cua dong tien co the lam cho nhung nha
san xuat trong nuac gap kho khan hem trong vi$c xuat khau hang cua hg ra
nude ngodi. Ngugc leu, mot su giam gid cua dong tien co the ldm cho hdng
xuat khau cua mgt nude cd uu the canh tranh d nude ngoai, dong thdi lam
tang gid hang hda nhap khau.
Cd hai phuomg phap niem yet ty gid:
(i) Phuang phdp yet gid true tiep: day la phuomg phdp bieu hien m
dan vj ngoai te bang bao nhieu dom vj tien t? cua nude sd tai.
Vi' dy, tai Ha Ngi, Ngan hdng thuomg mai co phan Ngoai thuomg Vift
Nam niem yet gid bdn USD ld 21.036 ddng. Dieu dd cd nghia la 1 USD =
21.036 d.
Theo phuang phdp nay, ngoai te la ddng tien yet gid, con tien trong
nude (ngi t£) la dong tien dinh gid.

442
 Bang 15-1. Ty gia ngoai te (trich)

Mua chuyen
Ma NT Ten ngoai te Mua tien mat Ban
khoan

AUD AU ST. D O LLAR 19.361,96 19.478,83 19.760,68

CHF SW ISS F R A N C E 22.122,52 22.278,47 22.600,83

EUR EURO 27.232,07 27.314,01 27.709,24

GBP BRITISH PO U N D 31.959,82 32.185,12 32.585,59

JPY JA P A N E S E YEN 212,72 214,87 217,98

SG D S IN G A P O R E D O LLA R 16.373,41 16.488,83 16.794,46

U SD U S D O LLAR 21.025,00 21.025,00 21,036,00

Ty gid duac cap nhat luc 09:46 ngay 27/06/2013 vd chi mang link chat tham khan
Ngudn: www.vch.com.vn truy cap ngdy 27/6/2013

(ii) Phuong phdp yet gid gidn tiep: day la phuang phap bieu thj mot
dan vi tien t? trong nuac bang bao nhieu dan vj ngoai t?. Theo thong 1?,
nude Anh, Lien minh Chau Au thudng su dung phuang phap nay.
Vi du, tai chau Au ty gia giua Euro va Yen Nhat dugc niem yet la
EUR/JPY ld 127,37 tuc la 1 EUR = 127,37 Yen Nhat.
Bang 15-2. Ty gia giira EUR va mot so dong tien khac

Ty gia Gia trj %Change

EU R /JPY 127,37 + 0,23

E U R /G BP 0,8493 -0,0002

EUR/AUD 1,3962 -0,0059

EU R /CH F 1,2266 -0,0003

EUR/CAD 1,3588 -0,0034

Ngudn: www.cnhc.com truy cap ngdy 27/6/2013.

Nhu vay, theo phuang phap gidn tiep thi tien trong nude (noi te) lk
dong tien yet gid, ngoai te ld dong tien dinh gid.

443
 Ty gia lk gia cua mot dong tien dugc tfnh theo mot dong tien khde.
Trong nen kinh te tu do canh tranh, ty gia cung nhu gia ca cua cac hang hoa
khac, dugc xac dinh boi cung va cau cua mot dong tien tren thj trucmg. De
dcrn gian hoa viec minh hga ty gia dugc xac djnh nhu the nao tren thj truang,
chung ta se nghien cuu viec xdc dinh ty gia theo 2 phan: trudc het lk xac dinh
ty gia trong dai han va su dung cac kien thuc ve xac dinh ty gia trong dai han
de giup chung ta nghien cuu viec xac djnh ty gia trong ngan han.
15.2.2. Ty gia dai han
Quy luat mot gid va thuyet ngang gid sue m ua
Diem xuat phat de hieu viec ty gia dugc xdc dinh nhu the nko 1a quy
luat mot gia. Quy luat nky dugc hieu mot cach don gian lk ty gik giua hai
dong tien dugc xac dinh de sao cho mot loai hang hoa se dugc ban vdi muc
gia giong nhau d hai nude ma khong can biet hang hoa do dugc san xuat d
nude nao.
Vf du gia phoi thep san xuat tai My binh quan 1a 771 USD/tan vk cung
loai thep d6 c6 gik binh quan tai chau Au 1a 536 EUR/tan. Quy luat mot gik
chi ra rang, ty gia giua EUR vk USD se 1a 1,4384 de cho mgt tan thep My
ban dugc vdi gia 536 EUR tai chau Au, vk mot tan thep chau Au cd gia 771
USD tai My. Neu ty gik EUR/USD 1a 1,2000 thi thep chau Au ban tai My se
chi 1a 634,2 USD (gia su chi phf van chuyen khong dang ke). Bdi thep My
dat han thep chau Au, do vay cau ve thep My giam xuong cho den khi nko
ty gia tang len tdi 1,4384 lam cho gia thep My ngang vdi gia thep chau Au
tai ca hai khu vuc.
Thuyet ngang gik sue mua 1a viec ap dung quy luat mot gia vko gio
hkng hda giong nhau de xkc dinh ty gik giua hai nude. Gid hkng hoa nky
phkn knh thay ddi muc gik ck d 2 nude. Thuygt ngang gik sue mua phkt bi£u
rang ty gia giua hai dong tien dugc dieu chinh de phan anh nhung thay ddi
trong muc gik cua hai nude.
Gia su muc gia d My tang 10%, trong khi muc gia ca d chau Au
khong ddi. Khi dd mgt tan phdi thep san xuat tai My co gia 848,1 USD, gia
thep d chau Au van 1a 536 EUR/tan. Vdi ty gia can bkng ban dau EUR/USD
= 1,4384 thep chau Au se re hom d ca 2 khu vuc, vk thuc day xuat khau thep
tu chau Au sang My, cau EUR tang lkm tang gik EUR, cho den khi gik thep
d 2 khu vuc bang nhau thi ty gia cung can tang len la EUR/USD =1,5822,
tuc la ddng EUR tang gia 10% so vdi USD. Nhu vay khi muc gia ca tai My

444
tang 10% thi trong dai han dong USD se giam gia so vai dong tien nuac
khac. Trong vf du nay, dong EUR tang gia 10% de gid ca cua hang hoa la
nhu nhau a 2 khu vuc.
Thuyet ngang gia sue mua dugc su dung nham xac dinh ty gia dai han
giua hai nude. Neu nhu quy luat mot gia khong dugc thoa man thi se co su
dich chuyen hang hoa giua hai nude de lay lai su can bang ve gia ca giua
hai nude do.
Tuy vay, ty gia tren thuc te co the van khac so vdi ty gid ma thuyet
ngang gia sue mua xdc dinh. Co 2 ly do chfnh dan tdi tinh trang ndy: Thu
nhat, hang hoa dua vao gio tfnh muc gid chung cua hai nude co the khong
hoan toan giong nhau. Vf du, dac diem ve xe o to cua Due va My la khong
hoan toan giong nhau. Thu hai, co mgt so hang hoa trong gio khong the di
chuyen giua hai nude dugc, vf du nhu cdc dich vu ve cat toe, gido due...
Han nua, ty gid tren thuc te bien dong rat nhanh, nhung thay doi trong muc
gid ca giua cdc nude khong giai thfch dugc nhung bien dong ty gia do. Noi
each khac, thuyet ngang gid sue mua khong giai thfch dugc day du nhung
bien dong cua ty gid trong ngan han.
Xdc dinh ty gid ddi han
Quy luat mot gid va thuyet ngang gid sue mua giup chung ta hieu
dugc ca sd cua vifc xac dinh ty gia giua cdc nude. Tuy vay, de co the phan
tfch dugc bien dong cua ty gid dai han, chung ta se quay trd lai nguyen ly ca
ban cua thi trudng de xdc dinh ty gia: do la su dyng cung, cau doi vdi mot
dong tien de xdc dinh muc gid can bang thi trudng, do chfnh la ty gia.
Cau ddi voi mot loai tien te
Vai tro ca ban cua tien te la thuc day mua bdn hang hoa, trong do co
hoat dong thuang mai quoc te. Nhu cau doi vdi mot loai tien phu thuoc vdo
nhu cau doi vdi hang hoa, dich vu va tai san cua mgt nude ma ngudi nude
ngoai muon mua. Ta lay vf du ve tien te la dong EUR va USD de minh hga
cho phan tfch cung cau. Nhu cau ddi vdi EUR co dugc tir viec ngudi My
muon mua hang hoa, dich vu va cdc tai san dugc bdn bang dong EUR. Neu
cau doi vdi hang hoa, dich vu cua ngudi My tir chau Au tang len thi cau doi
vdi EUR cung tang len de mua cdc hang hoa, dich vu tir chau Au. Muc gid
ma ngudi My tra de mua EUR ld ty gia thi trudng d thdi diem giao dich.
• Dudng cau doi vdi EUR di xuong ve ben phai. True tung cua do thi ld
ty gid, hay la gid cua EUR dugc tfnh bang USD, true hoanh the hien khoi

445
luong EUR can mua d cdc muc ty gid khde nhau. Khi ty gid giam tir E|
xuong E2 (dong EUR giam gid) lam cho gia hang hoa cua chau Au trd nen re
hon, lam tang nhu cau hang hoa cua chau Au va tang khoi lugmg EUR ngudi
My can mua de thanh todn, do vay dudng cau EUR di xuong ve ben phai
nhu trong Hinh 15-1.

Hinh 15-1. Duomg cau doi vdi EUR

Cung doi v&i mot loai tien te
Nhu cau cua ngudi dan chau Au doi vdi hang h6a san xuat tai My.
Ngudi dan chau Au se bdn EUR de mua USD vd thanh todn hang h6a hQ
mua tir My. Nhu cau mua hdng hoa, djch vy va tai san niem yet bang USD
dan tdi vifc bdn EUR de mua USD va tao nen dudng cung EUR.

Hinh 15-2. Dircmg cung doi vdi EUR

446
 Ducmg cung EUR di len ve ben phai. MQt su tang len cua ty gia tir E|
tdi E2 (ddng EUR tang gia) la cho gia ca hang hoa cua chau Au trd nen dat
tuong ddi so vdi hang san xuat tai My, lam tang nhu cau ddi vdi hang hoa
san xuat tai My, khoi lugng EUR dugc ban tang len de mua USD de thanh
toan cho nhu ciu mua hang san xuat tai My tang len. Do vay dudng cung
EUR di len ve ben phai (Hinh 15-2).
Nguyen ly chung: bat ky yeu td nao lam tang cau hang cua mgt nude
se lam tang cau doi vdi ddng tien cua nude dd va lam tang gia ddng tien cua
nude dd; yeu td lam tang cau hang nhap khau vao mgt nude lam tang cung
tien cua nude do so vdi ngoai te va lam giam gia tri ngi t£.
Ty gid cdn bdng thi truang ngoai hoi
Khi thi trudng ngoai hoi d trang thai can bang, ngudi dan chau Au ban
ra khoi lugng EUR bang vdi khoi lugng EUR ngudi My muon mua va ty
gia tai do la ty gia can bang thi trudng. Ty g ii tren thi trudng se dieu chinh
cho den khi dat dugc muc ty gia can bang, tai dd thj trudng khong ton tai du
cung vii du cau doi vdi ddng EUR. Trong Hinh 15-3 ty g ii can bang thj
trudng dat dugc tai E* va khoi lugng EUR dugc giao djch la Q*.

Hinh 15-3. Can bSng tren thj truong ngoai hoi

Cdc yeu to lam thay ddi ty gid ddi han

Vdi nhirng phan tich tren day, ta se nghien cuu 4 yeu td lam thay ddi
ty g ii trong dki han.
(1) Muc gia ca tuong ddi giua hai nirdc
Khi muc gia ca mgt nude tang, muc gia ca nude ngoai giu nguyen,
lam cho gia hang ngoai trd nen re hon trong nude (xem lai vf du ve viec xac

447
dinh ty gia giua EUR va USD doi vdi sy thay doi g ii ca cua thep tho d hai
thi trudng My va chau Au), khi do se co dieu chinh ty gia de muc gia trd lai
can bang d ca hai nude (dong USD giam gia). Trong Hinh 15-4, muc gia ca
tai My tang len 11m cho hing h6a chau Au tuong doi re hom d My, ngudi
My se tang cudng mua EUR de mua hang hoa chau Au, dudng cau EUR
dich phai va lam tang ty gia tir E] tdi E2.
Nhu vay, khi muc g ii ca cua mot nude tang cao hon tuong doi so vdi
muc g ii ca d nude ngoai thi dong noi te se giam g ii so vdi ngoai te, v l mot
su giam xuong tuomg doi trong muc gii ca d mot nude se lam dong noi te
cua nude do tang gii.

Hinh 15-4. Nhu cau mua EUR tang lam duong cau EUR djch phai
(2) Thue quan va han ngach nhap khau (quota)
Neu thue nhap khau tang v l han ngach nhap khau giam, lam cho hang
hoa nhap khau tror nen dat do h an , lam g iam nhu cau n h ap khau h an g hoa,
cung noi te giam xuong v l 11m dong noi te tang g ii trong dai han. Ngugc
lai, neu thue nhap khau giam va/hoac han ngach nhap khau tang len, nhu
cau nhap khau hang h6a tir nude ngoli tang len 11m tang cung noi te va lam
dong noi te giam gii.
Vi du, mgt su giam xuong ve thue nhap khau doi vdi hang chau Au
(neu c6) d My va/hoac My dd bo han ngach nhap khau hing hoa chau Au
lam cau doi vdi hang chau Au d My tang, cau EUR dich phai 11m ty gii
tang nhu trong Hinh 15-4.
(3) Su uu thi'ch hing noi so vdi hing ngoai

448
 Neu ngucri My gia tang su ua thfch hkng doi voi o to cua Due, nude
hoa Phap va rugru vang Y, lam cau doi vdi dong EUR gia tang va dong EUR
tang gia nhu trong Hinh 15-4. Noi each khac, khi ngudi My gia tang s\r ua
thich doi vdi hang nhap khau thi lam dong USD giam gia.
(4) Nkng suat lao dQng
Nang suat lao dQng (NSLD) d mot nude tang len lkm gia ca hkng hoa san
xuit tai nude do trd nen re hem so vdi hkng h6a san xuat d nude ngoki vk dong
noi te se tang gik. Neu NSLD nude ngoki tang cao hon NSLD noi dja thi hkng
hoa nhap khau trd nen re hom vk dong nQi t? co xu hudng giam gia.
Neu nhu NSLD d My tang cao hom so vdi chau Au lkm mky tinh, sgi
bong san xuat tai My trd nen re hon, lkm nhu cau nhap khau hkng h6a cua
My vko chau Au tang len, cung EUR tang len, dudng cung EUR djch phai
vk lkm dong EUR giam gia trong dki han (Hinh 15-5).

Hinh 15-5. NSng suat lao dgng tang cao horn a My lam tang nhu cau
n h a p k h a u h a n g h o a v a o c h a u A u la m d o n g E U R
giam gia trong dai han

Bang 15-3. Tom tat cac yeu to lam thay ddi ty gi£ dai han
Thay doi Gia trj npi t?/ty gi*
M lpc gid c i n0i dja t I
T h u l quan vk quota T T
C iu hkng nhgp k h iu T i
Cau hkng x u it k h iu T t
N SLD T T

449
15.2.3. Ty gia ngan han
Xdc d\nh ty gid trong ngdn han
Diem mau chot trong viec xac djnh ty gia ngan han do la lai suat tien gui
ngan hang tai moi nuoc khac nhau va no tac dQng tdi cung cau tien cua moi
nuac. Ty g ii ngin han duac xic dinh de lam can bang lai suat tien gui trong
nuac vdi lai suat tuong duong cua tien gui bang ngoai te. Ta c6 the thuc hien
viec xac djnh ty gia thong qua cach tiep can cua ly thuyet luang cau tai san.
So sanh lai suat tien gin npi te vd ngoai te
Tiep tuc nghien cuu doi vai USD va EUR nhu d muc ty gia dai han va
gia su lay dong EUR la noi te, tien gui noi te hudmg lai suat cua dong EUR
va tra lai bang dong EUR; USD la ngoai tg dugc hudng lai suat tien gui
ngoai te la USD va tra lai bang USD. Thuyet cau ve tai san cho biet cau ve
noi te va ngoai te phu thuoc vao lai suat du tmh tir tien gui cua hai dong tien
niy. Khi lai suat noi te tang len so vdi ngoai te thi cau noi te se tang so voi
ngoai tg. De hieu lai suat dugc hinh thanh nhu the nao, ta phai so sanh lai
suat du tfnh cua 2 loai tien giri.
Goi lai suat noi te l i iD, lii suat ngoai te l i iF; de so sinh lai suat du
tfnh cua 2 dong tien, ta se thuc hien phan ti'ch nhu sau:
Goi ty g ii trao ngay hien tai li E, (EUR/$), ty g ii du kien sau 1 nam
la Eet+I.
G ii su ta co 1 USD v i c6 2 lua chon de giri tien:
- Gui bang dong USD: So tien thu duac sau 1 nam ti'nh bang USD
li 1 + iF;
- Gui b ing dong EUR: chuyen USD d thoi dilm hign tai sang EUR de
g u i, so ticn thu d u g c sau 1 nam tm h b an g EUR la 1/Et x ( l + i D). Ti'nh ra
USD so tien nhan duac cuoi ky se li: 1/E, x (l+ iD) x Ee,+1:
De thi trudng dat dugc can bang ta phai co so tien nhan dugc tir 2
lua chon l i bang nhau ti'nh theo USD:
1 + i F= ( l + i D) x E et+,/E,
Bien doi ta c6:
iF = E et+1/ E x i D + ( E et+1-E )/E ,
vi Eet+i/E, rat gan 1 nen ta co:
iF = iD + (Eet+l-E )/E ,

450
 Viet lai ta co:
iF - ( E el+1-E,)/E, = iD (15.1)
Dieu kien ngang gid lai suat
Dieu kien ngang gia lai suat (15.1) phat bieu rang ty gia ngan han E,
dugc xac dinh sao cho lai suat tien gui ngoai te tuang duang phai bang vai
lai suat cua tien gui noi te, khi do thj truang ngoai hoi la can bang.
Neu dieu kien (5.1) khong dugc thoa man, se co su dich chuyen giua tien
gui ngoai te vdi tien gui noi te, lam cung cau ngoai te thay doi va lam thay doi
ty gia cho den khi dieu kien ngang gia tien lai nay dugc khoi phuc
S u ca n bdng tren thi trudng ngoai hoi ngdn han
Chung ta se xay dung do thi xac dinh ty gia ngan han dua tren dieu
kien ngang gia ve lai suat tien giri. Trong Hinh 15-6, true tung the hien ty
gia ngan han E,. Ty gia nay dugc xdc dinh trong vf du tren giua EUR va
USD (EUR/USD). Day la phuang phap yet gia true tiep cho chung ta biet
khi Et tang tuc la dong ngi te tang gia va ngugc lai. True hoanh the hi^n lai
suat tien gui noi te (iD). Cac dudng lai suat cua tien gui noi te va lai suat cua
tien giri ngoai te tuang duang dugc the hien tren do thj trong moi tuang
quan giua ty gia ngan han vdi lai suat tien giri noi te.
Ldi suat tien gui ngoai le luang duang bang lai suat tien gui ngoai te
trir di ty le tang gia du tfnh cua noi te, dugc xac djnh d ve phai cua cong
thuc 15.1. Ggi lai suat nay la RF ta co:
RF = iF - (Ect+i- EJ/Et
Bieu thuc (Eet+i- E,)/Et dugc ggi la toe do tang gia du tfnh cua noi te.
Gia sir lai suat tien gui ngoai te (USD) la iF= 5%, ty gid du tfnh trong
ky tdi la Eel+i= 1,20; neu ty gia hien hanh la E,= 1,15, muc tang gia du tfnh
cua EUR la:
(1,20 - 1,15 )/l, 15 = 0,0434 = 4,34%
Lai suat du tfnh tien gui ngoai te tuang duang la 5% - 4,34% = 0,66%
(diem A);
Vdi mgt ty gia hien hanh cao han E, = 1,2, lai suat du tfnh cua tien gui
ngoai te tuang duang la 5% (diem B);
neu ty gia hien hanh la E, = 1,25, lai suat du tfnh cua tien gui ngoai te
tuang duang la:
5% - (1,20 - 1,25)/l,25 x 100% = 9 % (di6m C);

451
 Tir 3 diem A, B, C ta ve dugrc duong lai suat tien giri tuong duong cua
ngoai t? la RF.
Lai suat npi t<?: iD luon la 5% 6 cac muc ty gia khac nhau. Dudng the
hien lai suat tien gui npi te la R° tren do thi Hinh 15-6. R° la dudng thang
dung tren do thj.
Ty gia can bang: giao diem cua hai dudng lai suat n$i te va lai suat ngoai
te tuong duong xac djnh ty gia can bang tren thi trudng ngoai hoi ngan han
(Hinh 15-6). Tai diem B vdi ty gid E, = 1,20 thoa man dieu kien ngang gid ve
lai suat tien gui noi te vd ngoai te vd la muc ty gid can bang thi trudng.
S u dieu chinh ve ty gid can bdng
De hieu dugrc ty gia djch chuyen ve vj tri can bang nhu the nao ta hay
xem hai trudng hgrp sau:

Hinh 15-6. Can bSng tren thj trirdng ngn?i hoi ngin h?n
- Neu ty gid la E, = 1,25, cao hon ty gid can bang, lai sudt du ti'nh
tien gui ngoai te tuong duong ld 9% (diem C) cao hon lai sudt tien gui noi
t§, ngudi ta se co gang bdn EUR mua USD de gui; tuy nhien se ft c6 ngudi
ndo c6 USD muon bdn doi lay EUR, so cung vugt qua tren lam cho gia cua
EUR ti'nh theo USD tyt xuong (ty gid giam) cho den khi ty gid dat thang
bang tai B.
- Neu ty gia ld E, = 1,15, tai day lai suat dy tinh tien gui ngoai te tuomg
duomg bdng USD thdp hon lai suat ngi te (EUR), khong ai muon gui ngoai
t? va mgi ngudi se bdn ngoai te mua EUR (ngi te) lam cho nQi t# tdng gid va

452
nang ty gia len liim cho lai suat tien gui ngoai te tfnh theo noi te tang len v&
bang nhau tai ty gia can bang.
Cac yeu to lam thay doi ty gia trong ngdn han
Thay ddi trong lai suat tien gui ngoai te: neu lai suat tien gui ngoai te
(USD) tang len, iF tang.
Vf du: iD = 5%, E',+i = 1,20, iF = 5%, gia su bay gia iF tang len tdi 7%,
luc nay lai suat tien gui ngoai t? tuang duang se cao han. Tren do thi dieu
nay duac the hien bang viec duang lai suat tien gui ngoai te tuang duang RF
dich phai lam dong noi te (EUR) giam gia (Hinh 15-7). Ngugc lai khi lai
suat tien gui ngoai te giam thi dong noi te tang gia.

Hinh 15-7. Su tang len cua lai suat tien gui ngoai t£
lam duong RF djch phai va dong npi t£ giam gia
Thay <101 tron g ty g id d d i hart d u link E ' i+i : ncu ty gid ddi han d\r
ti'nh trong tuang lai E et+i giam xuong lam cho muc tang gia du tfnh cua
noi te giam xuong, liim lai suat cua tien gui nuac ngoai tuang duang tang
len, duang lai suat du tmh tien gui ngoai te dich phai vii lkm giam ty gid
(tuang tu nhu trong Hinh 15-7). Truang hgp ngugc lai, ty gia tuang lai
du tfnh tang len dich chuyen dudng lai suat d\r tfnh ngoai t? sang trai va
ty gia tang len.
N hu vay, cac yeu to lam thay doi ty gia dai han cung se la cac yeu
to tac dgng tdi ty gia ngan han (cac yeu to nky da dugc t6ng hgp trong
Bang 15-1).

453
 Thay doi lai suat tien giri noi te
Lai suat noi te tang lam dircmg lai suat tien gui noi te djch phai (RD
dich phai) va lam tang gia nQi te, ty gia tang (Hinh 15-8).

Hinh 15-8. Lai suat nQi te tang lam R° djch phai va ngi te tang gia
Tuy vay mot cau hoi dat la la lieu c6 phai bat ky mot su tang lai suat
noi te cung dan tdi ty gia tang khong?
Chu y la lai suat danh nghia gom 2 phan: lai suat thuc cQng vdi ty le
lam phat du tfnh (cong thuc Fisher).
Trong trudng hap lai suat thuc tang lkm lai suat danh nghia tang,
trong khi lam phat du ti'nh khong thay doi, nhu vay muc tang gia du ti'nh cua
nQi te [(Eet+i- E,)/E,)] se khong thay doi, lai suat du ti'nh cua tien gui ngoai t?
tuang duang khong thay doi, dudng RF dung yen, dudng Rn dich phai lam
ty gia tang len, noi te tang gia (Hinh 15-8).

Hinh 15-9. Lam phat du ti'nh cua nQi t? tang len lam dudng RF
djch phai nhieu hon so voi duong R° va ty gia giam xuong

454
 Con trong trucmg hop lai suat noi te tang do sir tang len cua lam phat
dy tmh, lai suat danh nghia tang; muc tang gia dy tfnh cua noi te giam
xuong [(Eet+i- E,)/E, giam do Eet+i giam)] ket qua la lai suat du ti'nh bang
tien gui ngoai te tang len va tang nhieu hem muc tang lai suat noi te, duomg
R f dich phai va dich phai nhieu hom so voi duomg R°, lam dong noi te giam
gia, ty gia giam (Hinh 15-9).
15.2.4. Can thi£p ty gia va lugmg tien cung ung
Trong che do ty gia tha noi co quan ly, ty gia dugc xdc dinh dua tren
cung cau noi te, ngoai te tren thj truang. Be ngan chan su thay doi qud
thuang xuyen va muc do giao dong Idm cua ty gia, cac NHTW thuang can
thiep vao thi trucmg ngoai hoi de giu cho ty gia tuang doi on dinh
Can thiep ngoai hoi va cung ung tien te
Trong bang can doi tien te cua NHTW, khoan muc du tru quoc te (tai
san cd menh gia la ngoai te hoac vang tieu chuan quoc te, cd the ggi chung
la dy tru quoc te) nam ben tai san. Vf du, khi NHTW ban ra mgt khoan dy
tru quoc te ra tren thj truang tuomg duang vai 10 ty dong se lam giam du tru
quoc te va so tien luu hanh.
NHTW

Tai san Mg’

D y tru q u o c ti -10 ty T iin luu hanh -10 ty

Neu la NHTW ban cho cac ngan hang thuang mai:

NHTW

Tai san N q>

D y tru q u o c t6 - 1 0 ty D y 'tr u - 1 0 ty

Trong vi dy nay, khi NHTW ban ra du tru ngoai hoi lam giam tien ca
sa va lam giam lugng tien cung ung.
Can thigp him hipu va can thigp vd hipu
Viec mua ban du tru quoc te lam thay doi ca so tien t$ va lugng tien
cung ung trong nuac dugc ggi la can thiep ngoai hoi huu hi?u. Con can
thiep vo hieu la hoat dong mua ban du tru quoc te cua NHTW va hoat dong
dd dugc trung hoa vai mot nghiep vu thj truang m a doi ung vd khong ldm
thay doi ca so tien te, khong lam lugng tien cung ung.

455
 Vi dy a tren NHTW bdn dy tru quoc tS la giam co so tien t?. De trung
h6a sy can thigp nay, NHTW dong then thyc hien vi£c mua vao trai phieu
chmh phu trai phieu chmh phu lkm co so tien t? tang len, ket qua lk co so tien
t? khong d6i, lugng tien cung ung khong doi vk khong anh huang tdi ty gik.
Minh h<?a tiSp theo thay doi trong bang can doi tien tf cua NHTW nhu sau:
NHTW
Tai skn Ng
D y trO qu6c te -10 ty D g trCr -1 0 ty
Trki p h ilu +10 ty D g trO + 10 ty
C a s6 tiin t§ + Oty

Can thifp ty gid vd lupng tien cung ung

Can thifp vo hi?u khong lkm thay doi lugng tien cung ung vk khong
lkm thay doi ty gik. Trong trudmg hop can thi?p huu hi?u lkm lugng tien
cung ung thay doi thi ty gik se thay doi nhu sau:
Cung ngi t? tkng lkm muc lam phat dy ti'nh tkng vk lkm ty gia dki hanh
(Eet+i) giam, muc tkng gia ngi t? giam, lkm tkng lai suat dy ti'nh cua tien gui
ngoai t? vk di chuyln RF sang phai. Dong thdi muc cung tien tkng lkm lai
suat trong nuoc giam xuong lkm RD giam xuong lkm ty gik giam tir E|
xuong E2. Sau d6 trong dki han, lai suat se tang tra ve R |D vk lkm ty gik tkng
len E3 (Hinh 15-10).

Hinh 15-10. Thay doi trong lu-gng tien cung ung va ty gia

456
15.3. CAN CAN THANH TOAN
Can can thanh toan la mot bang thong ke cac giao djch kinh te quoc te
giua cac ca nhan, to chuc d mot nuac (bao gom ca khu vuc tu nhan va chmh
phu) voi cac to chuc, ca nhan a cac nuac con lai tren the gidi trong mot
khoang thai gian nhat djnh, thuang la mQt nam hoac mot quy.
Cac giao djch lam cho dong tien djch chuyen viio mot nuac thi dugc
ghi cot ben Co (tien thu ve) hoac dugc the hien a cot dau (+), con giao djch
lam cho tien dugc chuyen ra nuac ngoai dugc ghi vao cot ben Ng hoac d cpt
dau (-) trong can can thanh toan cua nuac do.
Vf du, cac giao djch ghi Co can can thanh toan bao gom xuat khau
hang hoa djch vu, thu nhap tu nuac ngoai, ban tai san cho nude ngoai hoac
gia tang cac khoan ng nude ngoai; cac giao djch ghi Ng bao gom nhap khau
hang hoa djch vu, mua tai san d nude ngoai, tra ng nude ngoai.
So lieu ve can can thanh toan co y nghia quan trpng doi vdi cac nha
kinh te va cac nha phan tich chfnh sach. Cac khfa canh ve ben ngoai nhu
mat can bang can can thanh toan, dong dau tu tu nude ngoai vao hoac
ngugc lai, c6 anh hudng tdi viec ra quyet djnh va lap chfnh sach kinh te.
Cac so lieu ve mat can bang can can thanh toan cung dugc nghien cuu de
dua ra cac bien phap dieu chinh, dugc su dung de du bao ve cac giao djch
trong tuang lai. So lieu ve cin can thanh toan cung quan trpng doi vdi cac
chu the tham gia vao thj trudng ngoai hoi, vi bat ky su thang du hay tham
hut can can thanh toan se anh hudng tdi cung, cau cua dong tien mpt nude
va anh hudng tdi ty gia ngan han va dai han.
Noi dung cdn cdn thanh todn
Can can thanh toan bao gom 3 tai khoan nho la tai khoan vang lai, tai
khoan v6n v i tai khoan tai chfnh. D6 minh hoa nOi dung cin can thanh toan,
chung ta nghien cuu can can thanh toan rut gon cua Nhat Ban nam 2011
trong Bang 15-2.
Tdi khodn vdng lai bao gom 4 muc:
Can can thuang mai bao gom nguyen vat li^u tho, hang hoa thanh
pham dugc xuat nhap khau. Cdn can thuang mai cung bao gom ca xuat nhap
khau djch vu cua mot nude. Khi chi ve nhap khau hang hod ldn han thu ve
xuat khau hang hoa, thi c6 can can thuang mai tham hut hay nhap sieu (d
day la -1.616,5 ty Yen Nhat - Muc 1); neu thu ve xuat khau ldn han chi ve
nhap khau hang hod thi can can thuang mai thang du hay xuat sieu.

457
 Djch vy bao gom du lich, van tai, dich vy thiet ke va tu van nhu luat,
tu van quan ly, ke toan. Phi thu tu dich vy nhu quyen so huu tri tue, sach,
phim anh cung dugc dua vao nhom djch vy. Ngucri Nhat su dung dich vu a
nuac ngoki nhieu han nguai nuac ngoki sir dung dich vy tai Nhat lam khoan
muc nky bi am trong nam 2011 (-1.761,6 ty Yen Nhat - Muc 3).
Thu nhap tu dau tu, tu viec sa huu tai san nhu co tuc hoac tien lai cho
vay. Khoan thu rong la 14.038,4 ty Yen Nhat (Myc 2).
Ckc khoan di chuyen mot chieu nhu lk cong nhan gui ve nuac hoac
vifn trg tryc tiep tir nuac ngoai. Muc 4 1a di chuyen mQt chieu rong bj am
(nguai nuac ngoki a Nhat chuyen tien ve nuoc nhieu hom nguai Nhat a
nuac ngoki chuyen tien ve Nhat).
Tki khoan von bao gom 2 muc nho. Thu nhat lk ckc khoan di chuyen
hang hoa vk tki chi'nh lien quan tai cu dan di cu ra hoac vko mgt nuac. Cac
khoan myc nhu von di chuyen de mua tai san co dinh. Thir hai 1a cac giao dich
lien quan tai mua hoac bkn ckc tki san phi tki chi'nh, phi san xuat nhu 1a tki
nguyen: mo nguyen lifu hoac mua ban ckc tki san vo hinh nhu quyen scr huu tri
tu?, thuang hifu, dac quyen kinh doanh. Myc 5 di chuyen von rong cua Nhat
Ban 1a 37,5 ty Yen, vk Myc 6 Mua tki san phi san xuat 1a 9,3 ty Yen.
Tki khoan tki chi'nh bao gom cac myc nho sau day: Thu nhat 1a dau tu
true tiep, the h i|n cam ket cua chu dau tu dki han vko mQt doanh nghiep
trong nuac (dau tu tir nuac ngoki vko - Muc 7.2) hay mQt doanh nghiep a
nuac ngoki (dau tu ra nuac ngoki - Muc 7.1). Thir hai 1a cac khoan dau tu
gikn tiep (dau tu theo danh muc) vko ckc loai tki san tki chi'nh (Myc 8) vk
thir ba lk ckc khoan dau tu khke (Myc 9 vk 10).
Tham hut hoac lhang dir cdn cdn thanh loan
T o n g cac so du cua 3 tai khoan (bao go m ca ca c sai lpch th on g kc
(Myc 11) dugc ggi 1a so du giao djch ckn can thanh toan (t6ng cac khoan
myc tir 1-11, Myc 12). Sai lfch thong ke phan anh nhung sai sot, nham lan
trong vi?c do luomg, tong hgp ckc giao djch tren ckn can thanh tokn. Do lk
ckc giao dich khong dugc ghi chep day du nhu buon lau vk ckc nguon von
khac. Khoan sai lfch thong ke lkm cho ckc tki khoan cua can can thanh toan
dugc can bang.
Khi ngucri ta n6i thang du hay tham hyt ckn can thanh tokn lk noi tai
so du giao djch nky. Ckn can thanh tokn cua Nhat Ban thang du 13 nghin ty
Yen trong nam 2011. So li#u nky dugc nhieu ngucri quan tam tren thi truang

458
tdi chfnh, vi tham hut hay thang du can can thanh toin se anh hucmg tai ty
gia thj truang vd lugng tien cung ung.
Phuong thuc tai tro cdn cdn thanh todn
Ve mat ly thuyet, can can thanh todn phai luon luon can bang, tuc ld
tong so du cua ba tdi khoan trong cdn can thanh todn phai luon luon bang 0.
Mot nuac co tham hut tai khoan vang lai dugc tai trg bang v i|c gia tang vay
ng nuac ngoai hoac nhan thay su sut giam trong dy tru ngoai hoi, hoac dong
tien dau tu tu nuac ngodi tang len. Trong vf du ndy ta thay Nhat Ban c6
thang du trong cdn can thanh todn (dong tien vdo duang), nhu vay, su thang
du ndy dugc can bang thong qua viec tdi san du tru cua Nhat Ban tang len
(tang len trong du tru ngoai hoi hodc tdi san du tru khac). Sy tang len trong
tdi san du tru dugc the hi?n bang dau (-) trong Muc 13 cua cdn can thanh
todn. Thong thuang khoan muc thay doi trong tdi san du tru cung dugc gop
luon trong tdi khoan tdi chmh.
Bang 15-4. Can can thanh toan rut gQn cua Nhat Ban nam 2011
Don vj: Ty Yen
N? Co
Khoan myc So dir
(-) (+)
A. Tai kh oin thuong xuyen 9.559,7
1. Can can thuang m^i -1.616,5
Xuat khau 62.725,8
Nh$p k h lu 64.341,2
2. Thu nhdp tip dau tu r6ng 14.038.4
3. Djch vy r6ng -1.761,6
4. Di c h u y ln m$t c h iiu r6ng -1.109,6
B. Tai khoin v6n 28,2
5. Di c h u y in v in 362,8 400,3 37,5
6. Mua/Ban tdi sdn phi tdi chinh, phi sdn xu it -9,3
C. Tki khoin t i i chmh 6.237,7
7. D iu tu tryc tiip -9.266,5
D iu tip ra n u 6 c ngodi 9.126,2
D iu tu tip nude ngodi vdo -140,3*
8. D iu tu gidn tiip 15.296,5
D iu tu ra n u6 c ngodi 6.122,8
D iu tu tip nude ngodi vdo 21.419,3

459
 Na Co
Khoan muc So du
(-) (+)
9. Chirng k h o in p h ii sinh 1.347,0
10. Cac khoan d iu tu r6ng k h ic -1.147,1
11. Sai l$ch thong ke -2.026,9
12. So d u giao djch c in can thanh toan 13.789,6
D. T ii trqr can can thanh toin
13. T in g len trong tai san d y tru 13.789,7
13.789,7*
12. Tang len trong na nude n g o ii
Tong 0,0
(*) Dau (-) trong dau tu tir nu&c ngodi the hien ddng tien di ra (rut von dau tu tu
nuac ngoai); vd dau (-) trong so du tang len trong tai sdn dir tru the hien su
tdng len cua tdi sdn du trir vd gidm di cua cdc khodn np nude ngodi.
Ngudn: International Deparment. Bank o f Japan

15.4. svr PHAT TRIEN CUA HE THONG TAI CHINH QUOC TE

Hoat dong cua he thong tai chfnh quoc te ngay cang cang huang lan
tai hoat dong cua he thong tki chfnh noi dja cac nuac, dac biet la trong dilu
kien tu do h6a thuang mai va tai chfnh dang gia tang tren pham vi toan ciu.
De hieu he thong tai chfnh quoc te hoat dong nhu the nao, ta se nghien cuu
su phat trien cua he thong tai chfnh quoc te.
Che d§ ban vj vang
Che do ban vj vang thinh hanh tren the giai trong the ky XIX cho tai
truac khi xay ra Chien tranh the giai thu nhat nam 1914. Trong che d<? ban vj
vang, tien tp cua cac nuac co the dupe chuyen doi true tiep ra vang. Vf du tai
thai ky do, 1 USD ($) co the doi dupe tuang duang 1/20 ounce vang, trong khi
do 1 Bang Anh (£) doi dupe tuang duang 'A ounce ving. Dit3u niy him y ring
ty gid giua Bang Anh vk USD duac co dinh tai 5 $/£. Ty gid co dinh trong che
do ban vj ving lim giam rui ro bien dong trong gid ca hang h6a xuat nhap khlu
giua cac nuac va thuc day hoat dQng thuang mai quoc te.
Bat cu s\r chenh l?ch cua ty gia khoi ty gia co djnh nay deu dan tai su
djch chuyen cua vang giua cac nuac lam thay doi luang tiin cung ung, thay
doi gid ca giua cdc nuac de khoi phuc lai ty gid can bang 5 $/£. Vf du, vi
mot ly do ndo do dong Bang Anh tang gid len 6 $/£. Neu mot thuomg nhan
nguai My muon nhap khau 1 cuon vai len cua Anh gid 100 £ se phai m it
600 $ de thanh todn. Tuy vay, c6 mQt cdch khde de trdnh chi phf tang them

460
la doi 500 $ ra vang (20 ounce vang) va chuyen sang Anh doi dugc thanh
100 £ de mua vai. Su chenh lech ty gia nay lam cho vang dugc chuyen
nhieu han tir My sang Anh, lam du tru vang a My giam xuong cimg voi ca
so tien te a My, dong thai lam dy tru vang a Anh tang len cung vdi ca so
tien te d Anh. Dieu nay lam cho muc gia ca d Anh tang len con muc gia ca
d My thi lai giam xuong. Gia cua cuon vai Anh bay gid tang len 110 £ con
gia cuon len d My la 550 $. Dieu nay tuc la ty gia dugc dieu chinh ve muc
ban dau la 1£ = 5$. Bay gid neu thuang nhan ngudi My muon nhap khau
cuon vai len tren thi khong co gi khac biet giua doi 550$ ra Bang Anh hay
mua vang de chuyen sang Anh, vi hai cich nay deu cho ket qua nhu nhau.
Ngugc lai, neu dong Bang Anh giam gia thap han 5$ thi dan tdi du
djch chuyen vang ngugc lai tu Anh sang My lam cho lugng tien cung ung d
hai nude thay doi, gia ca d hai nude thay doi cho tdi khi dat dugc lai ty gia
can bang ban dau.
Han che ca ban cua che do ban vi vang la lugng tien cung ung d mot
nude nao do phu vao lugng vang di chuyen ra hay vao nude do va lugng
cung tien cua cac nude sir dung he thong ban vi vang phu thuoc vao toe do
khai thac vang. Khi toe do khai thac vang cham han toe do tang trudng kinh
te the gidi giai doan nam 1870 - 1880 lam cho muc gia ca giam xuong, trong
khi do sau nam 1890 vdi viec kham pha ra vang d Alaska va Nam Phi lam
san lugng vang gia tang lam tang lugng tien cung ung va muc gia ca tang
len cho tdi nam 1914.
He thdng Bretton Woods va Quy lien le Quoc le (IMF)
Dai chien the gidi thu nhat da pha va nghiem trpng hoat dong thuang
mai quoc te. Trong khoang thdi gian giua hai cuoc the chien, cac no luc khoi
phuc lai che do ban vi vang da khong thanh cong va tiep theo la Chien the
gidi thu hai. Cho den nam 1944, khi ket cue cua Dai chien 11 da r6 rang, My
va cac nude dong minh da hop tai thanh pho Bretton Woods bang New
Hampshire de thong nhat thiet lap mot he thong tai chmh quoc te mdi nham
thuc day thuang mai va phat trien kinh te sau chien tranh. He thong nky hoat
dong tir nam 1945 den nam 1971 va dugc goi la He thong Bretton Woods.
Nguyen tac hoat dong ca ban cua He thong Bretton Woods la dua tren
kha nang chuyen doi cua dong USD ra vang. Theo do nude My cam ket se
chuyen doi tir USD ra vang doi vdi chmh phu va ngan hang trung uang cac
nude khke vdi ty le 1 ounce vkng = 35$, vk ngan hkng trung uang cac nude
khac cam ket se duy tri mot ty gia hoi doai co djnh giua dong tien cua nude
hp vdi dong USD. Nhu vay thuc chat hoat dong cua He thong Bretton

461
Woods la hoat dQng cua hg thong ty gia hoi doai co dinh dya tren cam ket
chuyen doi ra vang cua dong USD.
De hieu duac ca che hoat dong cua Hg thong Bretton Woods, ta se
nghien cuu hai truang hQrp sau. Truang hgrp thu nhat la khi dong ngi tg dugc
dinh gid cao han muc ty gid can bang thi truang (djnh gia cao han muc gii
hgp ly cua nQi tp) nhu trong Hinh 15-10. Epar la muc ty gia co dinh ma ngan
hing trung ucrng can duy tri, muc ty gii niy cao han ty g ii can bang thj
truang dugc xic djnh bai dieu kign ngang g ii tien lai. Ngan hang trung
uang se can thiep bang cich bln ra du tru quoc te de mua vao dong noi te,
lam giam dy tru quoc te, giam lugng tien cung ung; lai suat nQi tg tang len
lam duang R° djch phai dua ty g ii tang len tir Ei tai Epar.

Hinh 15-11. Can thigp trong trirong hop dong tien dir^c djnh gia cao
Trong truang hgp ngugc lai, dong nQi tg dugc djnh g ii thap hom g ii trj
hgp ly cua n6 (Hinh 15-11), tuc 11 muc ty gii Epar dugc xic dinh thap han
m u c ty gid can bang thi trucrng. T ron g tru an g hgrp n a y ngan h an g trung
uomg se can thigp bang cich dung nQi te de mua vio du tru ngoai hoi 11m du
tru ngoai hoi tang len, lugng tien cung ung trong nuac tang len, lai suat ngi
tg giam xuong va lam ty g ii giam tir Ei xudng Epar.
MQt nuac c6 the dieu chinh ty g ii hoi doli khi ho gap phai mot su
tham hyt hoac thing du dai dang trong cin can thanh toin. Tuy nhien sau
khi dieu chinh ty g ii thi nude dd van phai duy tri ty g ii co djnh giua dong
tien nuorc hQ vori dong USD tai muc ty g ii moi dugc dieu chinh.
Hg thong Bretton Woods cung thanh lap them 2 to chuc tai chfnh quoc
te mori 11 Quy Tien tg Quoc te (IMF - International Monetary Fund) v l Ngan
hing the gidi (WB).

462
 Quy Tien te Quoc te (IMF) dugc thanh lap voi muc dfch thuc day tang
truong thuong mai quoc te thong qua viec thiet lap cac quy tac de duy tri che
do ty gia co dinh, dong thoi cho vay doi voi cac nuac dang gap kho khan trong
can can thanh todn de duy tri ty gia co dinh do. Ben canh viec giam sdt tuan thu
cac quy tac cua He thong Bretton Woods cua cac nude thanh vien, IMF cung
thuc hien them chuc nang thu thap va chuan hoa so lieu kinh te quoc te.
Ngan hang The gidi (WB) dugc thanh lap vdi ten ban dau la Ngan hang
Quoc te ve Tai thiet va Phat trien (the International Bank for Reconstruction
and Development). WB cung cap cdc khoan vay dai han de giup cdc nude
dang phat trien xay dung dudng xa, dap thuy dien va cdc ca sd ha tang khac
nham thuc day phdt trien kinh te d cdc nude nay. Nguon von cho cdc khoan
vay nay dugc huy dong tu viec phdt hanh trdi phieu tren thi trudng von d cdc
nude phdt trien. Nam 1960, WB thdnh lap Hiep hoi phdt trien quoc te (the
International Development Association - IDA) nham cung cap cac khoan vay
rat uu dai (tdi 50 nam vdi lai suat 0%) doi vdi cdc nude d the gidi thu ba.

Hinh 15-12. Can thi£p trong trirdng hgp dong noi t£ dirge djnh gia thap
H<? thong Bretton Wood hoat dgng tuang doi hieu qua trong giai doan dau,
giup thuc day thuang mai quoc te vd khac phuc hau qua sau chien tranh. Trong
he thong ty gid co djnh, neu mot nude bi tham hut cdn can thanh todn dai ddng,
ngan hang trung uong nude do se bdn ra du tru ngoai hoi de mua vao noi te ldm
giam lugng tien cung ung, lai suat ngi t? tang len de duy tri ty gid co dinh.
IMF se cho vay cdc nude bi thieu du tru quoc te de duy tri ty gid. Trong trudng
hgp cdc khoan vay tu IMF van khong du, nude do co the phd gid dong tien.
Tuy nhien doi vdi mQt nude co thang du cdn can thanh todn dai dang
thi khong muon xdc djnh lai ty gid de nang gid dong tien cua nude do len, vi
nhu vay se tdc dQng tieu cuc tdi xuat khau cua nude do. Dieu nay lam cho

463
he thong khong the tu dieu chinh dugc va tra nen mat on djnh tu nam 1967
vai sir pha gia cua dong Bang Anh, va den nam 1971 la khung hoang dong
Mac cua Due. Mot nhugc diem ca ban khac la dong tien du tru USD khong
dugc dieu chinh giam gid trong truang hgp no dugc dinh gia cao va da dan
dan tich luy su bat can bang trong he thong tai chmh quoc te va dan toi su
cham dirt hoat dong cua He thong Bretton Woods nam 1971.
He thong tai chinh quoc te hien tai
Ty gia hien tai giua cac dong tien thay doi hang ngay theo bien dpng
cua cung, cau cua moi dong tien tren thj truang ngoai hoi. Tuy vay, ngan
hang trung uang mot so nuac van lua chpn ap dung che do ty gia tha noi co
quan ly (managed float) de dieu chinh ty gia cua nuac hp. Ngan hang trung
uang muon duy tri mot ty gia on dinh vi neu nhu dong tien cua nude hp tang
gia se gay bat lgi cho xuat khau, con neu nhu dong tien trong nuac mat gia
se lam tang gia ca hang hoa nhap khau, gay ap luc lam tang lam phat a trong
nuac. Do vay lira chpn can thiep de on dinh ty gia la co can cu hgp ly.
He thong tai chmh quoc te hien dai la mot su tong hgp bao gom nhieu
nuac ap dung che do ty gia tha noi co quan ly va che do ty gia tu do (free
float system). Tai Hoi nghi thugng dinh 20 nen kinh te hang dau the giai tai
Seoul nam 2010, cac nha lanh dao da cam ket thuc day tang cudng su on djnh
cua thi truang tai chfnh, dac biet huang tdi mot he thong ty gia hoi doai tu do
han, tang cudng su linh hoat cua ty gia de phan anh tinh hinh kinh te cua moi
nude, han che su pha gia tien te de tao lgi the canh tranh.

15.5. CAC TO CHlTC TAI CHINH QUOC TE

15.5.1. Quy tien t? quoc te
Quy Tien te Quoc te (IMF) hoat dong nham muc dfch thuc day hgp
tac ve tien te tren the gidi, duy tri su on dinh tai chfnh quoc te, thuc day
thuang mai quoc te, tao viec lam, tang trudng kinh te ben vung va giam doi
ngheo tren toan the gidi.
Hi?n tai Quy co 188 nude thanh vien va hoat dpng dua tren von gop tu
cac nude thanh vien, chu yeu thong qua viec thanh toan cac han muc gop
von tuomg ung vdi quy mo nen kinh te cua moi nude. Dau nam 2013, tong
han muc gop von cua cac nude thanh vien la 360 ty USD vdi cam ket gop
them 1.000 ty USD nua de dam bao an toan cho he thong tai chfnh quoc tS
trudc nhung cupc khung hoang xay ra tir nam 2008. IMF cung cap cac

464
khoan vay cho cac nude thanh vien trong trucmg hgp cac nude nay gap kho
khan ve can bang can can thanh toan. Khi mot nude bj tham hut can can
thanh toan va dong tien chju sire ep giam gia, de duy tri ty gia co dinh nude
do se phai dung du tru quoc te de mua vao dong noi te. IMF khuyen khfch
nude nay thuc thi chfnh sach tien te that chat de nang lai suat noi te va ho
trg dong noi te de han che tham hut can can thanh toan.
IMF phat hanh mot tai san dong vai tro la du trCr quoc te dugc goi la
Quyen rut von dac biet (Special Drawing Rights - SDRs) co vai tro la tai san
du tru quoc te chinh thuc cua mot nude. Cac nude thanh vien co the trao doi
SDRs vdi nhau de lay ngoai te. Ngoai ra, IMF cflng theo doi chmh sach kinh
te cua cac nude va cung cap cac ho trg ve mat ky thuat de giup cac nude xay
dung va thuc thi cac chinh sach hieu qua, duy tri on djnh va ngan chan
khung hoang tai chmh quoc te.
15.5.2. Ngan hang The gidi
Dugc thanh lap theo Hiep udc Bretton Wood nam 1944, Ngan hang
The gidi co ten la Ngan hang Quoc te ve Tai thiet va Phat trien vdi muc tieu
la trg giup cac nude khoi phuc lai kinh te sau Chien tranh the gidi thu hai.
Khoan vay dau tien danh cho nude Phap trj gia 250 trieu USD vdo nam
1947 de tai xay dung sau chien tranh. Uu tien ve tai thiet sau chien tranh ld
mot trong nhung muc tieu chinh cua Ngan hang The gidi cung vdi cac muc
tieu khac nhu trg giup trong cac trudng hgp tham hoa thien nhien, ho trg
nhan dao, tai hoa nhap sau xung dot d cac nude dang phdt trien vd chuyen
doi kinh te.
Ngan hdng The gidi (WB) hien tai chuyen hudng hoat dong sang 1a
mot ngan hdng phat trien vdi muc tieu 1a xoa bo doi ngheo vd thuc day su
thinh vugng d cac nude tren the gidi. WB cung cap cac khoan vay vdi lai
suat thap, cac khoan tin dung uu dai khong lai suat vd cac khoan vien trg
khong hodn lai doi vdi cac nude dang phat trien. Cac khoan ho trg ndy nham
dau tu vdo cac linh vuc da dang nhu ve giao due, sue khoe, quan ly cong, ca
sd ha tang, phat trien khu vuc tu nhan va he thong tdi chi'nh, nong nghiep,
moi trudng vd tdi nguyen. Nhieu du an cua WB cung dugc dong tdi trg bdi
chi'nh phu cac nude, cac to chuc da phuang, ngan hdng, cac ca quan cap tin
dung xuat khau va cac nhd dau tu tu nhan. Ngodi ra, WB cung ho trg cdc
nude dang phat trien thong qua viec tu van chi'nh sach, phan ti'ch va nghien
cuu chi'nh sach vd cdc ho trg ve ky thuat.

465
 Nhdm WB hien tai bao gom 5 ca quan phdt trien:
- Ngan hang Quoc te ve Tai thiet va Phat trien (IBRD)
- Hiep hQi Phat trien Quoc te (IDA)
- Cong ty Tai chi'nh Quoc te (IFC)
- Co quan bao lanh dau tu quoc te (MIGA)
- Trung tam Quoc te Giai quyet tranh chap ve Dau tu (ICSID)
15.5.3. Cac to chuc tai chi'nh quoc te khac
Ngdn hang phdt trien Chau A (ADB)
ADB co dac diem hoat dQng giong nhu Ngan hang The giai nham
muc di'ch xoa bo doi ngheo doi vdi cac nuac chau A va khu vuc Thai Binh
Duang. Cac cong cy dugc su dyng bao gom cac khoan vay, cac khoan vi^n
tra khong hoan lai, doi thoai chi'nh sdeh, ho tra ky thuat vd cdc khoan dau tu
vao von co phan.
Ngan hang Thanh todn Quoc te (BIS)
Day la to chuc tdi chi'nh quoc te thdnh lap sam nhat tren the giai tu
nam 1930 c6 tru so chi'nh tai Basel, Thyy ST. Nhiem vu trong tam cua BIS ld
phyc ngan hang trung uang cac nuac de duy tri on dinh tdi chi'nh tien t$,
thuc day hgp tac quoc te trong ITnh vyc tdi chi'nh tien te vd dong vai tro ngan
hdng doi vai cac ngan hdng trung uang. BIS thyc hi?n cac ho^it dQng chu
yeu sau day:
- Thuc day doi thoai vd hgp tac giua ngan hdng trung uang cac nuac;
- Ho trg doi thoai vai cdc ca quan huu quan co trach nhi^m duy tri on
dinh tdi chi'nh;
- Thuc hien nghien cuu cdc van de chi'nh sdeh md ngan hdng trung
uang vd cdc c a quan quan ly phai doi dau;
- D6ng vai tr6 ld doi tdc chmh trong giao djch quoc te vai cac ngan
hdng trung ucmg;
- D o n g v a i tro trQng tdi hodc dai d i?n cho ngan hang trung u a n g cdc
n u d e trong cdc g ia o d ic h tai chi'nh quoc te khde.

BIS bao gom nhieu uy ban khac nhau thyc hi£n cac nghien cuu va tu
van chinh sdeh doi vdi ngan hdng trung uang va cdc ca quan huu quan cua
cdc nude nhu Uy ban Basel ve gidm sdt ngan hdng, Uy ban v£ He thong tdi
chfnh todn cau, Uy ban He thong thanh todn, Uy ban Fisher, Uy ban On
dinh tdi chfnh, Uy ban Thi trucmg.

466
 TU- KHOA

Ty gid Thj trucmg ngoai hoi

Quy luat mot gia Thuyet ngang gia sue mua
Dieu kien ngang gia lai suat Cdn can thanh todn
Can thi^p hiru hi$u Can thiep vo hieu
Dir trir chinh thuc Che dp ban vi vang
Che dQ ty gid co dinh He thong Bretton Woods

CAU HOI ON TAP

1. Neu ty gid giua VND vd USD tdng tir 20.800 VND/USD len
21.300 d/USD thi dong tien ndo giam gid, ddng tien ndo tang gid?
2. Truy cap trang web cua Ngdn hdng thuomg mai co phan ngoai
thucmg Viet Nam vd cho biet ty gid giua dong tien cdc nuac vai
Viet Nam dong.
3. Neu muc gid cd a M y tdng 5% cdn muc gid cd a chau Au khong
thay ddi, theo thuyet ngang gid sire mua, ty gid giua EUR/USD se
thay doi nhu the ndo?
4. Hay lap luan vd xdy dung duang cung vd cau doi vai USD so
vai EUR.
5. Trong che do bdn vj vdng, neu ndng suat lao ddng & My tdng cao
han so vai ndng suat lao dong a Anh, dieu gi sS xdy ra doi v&i
lucmg tien cung irng & hai nu&c.
6. Tai sao trong che do ty gid cd dinh, cdc cuoc tan cdng dau ca lien
te lai de xdy ra han so v&i che do ty gid thd ndi? Neu IM F tuyen
bo cho mpt nu&c vay khong han che thi khong xdy ra tan cdng
dau ca vdo ddng tien cua nu&c do.
7. Trong che do ty gid cd dinh, neu dong lien cita mot nu&c duac
dinh gid thap han ty gid cdn bdng thi truang (muc gid thirc te cua
dong tien), ngdn hdng trung uang se can thiep nhu the ndo vd se
anh hu&ng t&i du tru quoc te cua nu&c do nhu the ndo?

467
 8. Gidi thich tai sao tham hut cdn cdn thanh todn dai ddng cua My
lai ddn tai tinh trang lam phdt tren pham vi todn cau.
Trong cdc cau hoi sau day, hay trd loi cung vai viec ve cdc do thi
hoac tdi khodn chir T de minh hoa.
9. Neu NHTW chau Au tiep tuc tdng cung lien de gidm that
nghiep, dieu gi xdy ra ddi vai ty gid cua dong EUR trong ngdn
han vd ddi han.
10. Neu Chinh phu Australia tuyen bo dp dung tdng ihue xuat khau
doi vai tdi nguyen cua nuac ndy, dieu gi se xdy ddi vai ly gid cua
ddng do la Australia so vai USD.
11. Neu nguai M y tiep tuc nhap khau xe o to cua Nhat, do len tit Anh,
vd nuac hoa tu Phdp, dieu gi se xdy ra doi vai ty gid cua USD
trong ddi han vd ngdn han.
12. Neu Ngdn hdng Trung uang Nhat mua USD tren thi trudng nhung
khong lam vd hieu su can thiep, dieu gi xdy ra doi vdi du tru quoc te,
cung tien vd ty gid cua ddng Yen Nhat? Neu NHTW thuc hien nghiep
vu thi trucmg m a doi ung de trung hoa su can thiep, dieu gi xdy ra
doi vai du tru quoc te, cung lien vd ty gid cua dong Yen Nhat?

468
 DANH MUC TAI LIEU THAM KHAO
T iin g Viet
1. A.C.L.Day (1989), Kinh le lien /<?, Nha xuat ban LICOSAXUBA,
Ha Noi.
2. Dang Ngpc Due (2012), Ly thuyet Tai chi'nh tien te, Nha xuat ban
Tai chinh.
3. Frederic S. Miskin (2002), Tien te ngdn hdng thi trudng tdi chi'nh,
NXB Khoa hoc Ky thuat, Ha Noi.
4. Karl Marx - Tu Bdn - Quyen 1, Tap 1, NXB Chinh tri quoc gia - Sir
that, Ha Noi, 1963.
5. Luat Ngan hang va cac to chuc tin dung, 2010.
6. Luat so: 83/2015/QH13 ngay 25 thdng 06 nam 2015 ve Ngan sach
nha nuac.
7. Milton Spercer, Kinh te hoc hien dai.
8. Nghi dinh so 58/2012/ND-CP cua Chmh phu quy djnh chi tiet va
huang dan thi hanh mot so dieu cua Luat Chung khoan va Luat
sua doi, bo sung mot so dieu cua Luat Chung khodn.
9. Nguyen Huu Tai (2007), Giao trinh Ly thuyel tdi chi'nh lien te,
Nha xuat ban Thong ke
10. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus (1989), Kinh te hoc, tap I,
Vien Quan he quoc te Viet Nam.
11. Quyet djnh so 112/2009/QD-TTg, quy dinh chuc nang, nhiem vu,
quyen han va ca cau to chuc cua Uy ban Chung khoan Nha nuac
true thupc Bo Tai chmh.
12. Uy ban Kinh te cua Quoc hoi vd UNDP cr Viet Nam (2012), Lam
phdi muc lieu vd hdm y voi khuon kho chinh sdeh tien le d Viet
Nam, Nha xuat ban Tri thuc.
13. Nguyen Van Tien (2010), Giao trinh Kinh te tien te ngdn hdng,
Nhd xuat ban Thong ke.
14. Nguyen Vdn Ngpc (2012), Tiin t$ ngdn hdng vd thi trudng tdi
chinh, Nha xuat ban Dai hpc Kinh te Quoc Dan.

469
 15. Nghi djnh cua HQi dong B q truang so 53-HBBT ngay 26/3/1985 ve
To chuc bQ may Ngan hang Nha nuac Vi?t Nam.
16. Nghi dinh 60/2003/NB-CP ngay 16/6/2003 ve Hudng dan Ihuc
hien Luat Ngan sdeh N h i nude.
17. Thong tu 59/2003/TT-BTC ngiy 23/6/2003 v/v Hudng dan hue
hi?n Nghj dinh 60.
18. Luat so 01/2002/QH11 ngay 16/12/2012 ve Ngan sich nha nuefe

Tieng Anh
19. J.H. Adam (1992), Longman Concise Dictionary of Busiiess
English, York press, 5th.
20. Stanley G. (2005), Eakins, Finance: Investment, Institutions,
Management, Pearson Addison-Wesley, 2lh.
21. Lloyd B. Thomas (2005) Money, Banking and Financial Markits
(Available Titles Cengagenow) Hardcover - January 5, 2005.
22. Wynne Mark A, Core Inflation: A review of some conceptual
issues, Federal Reserve Bank, St. Louis, May/June 2008, part 2,
page 205-206.
23. Sachs, J.D. Larrain, F. (1993), Macroeconomics in the Global
Economy, Harvester.
24. Eckstein, Otto (1981), Core Inflation, Prentice Hall (nc,
Englewood Cliffs, New Jersey.
25. Quah, D. S.P. Vahey (1995), Measuring Core Inflation, The
E conom ic Journal, N o . 105 (S ep tem b er), 1 1 3 0 -1 1 4 4 .

26. Donkers, H.W, Jensen, J. Bjerregaard, Hyrkko, J. Lehtiner, I.

Murphy, D.C., Stolpe, G. & Turvey, R (1983), ‘Adjusting the TPI
for Indirect Taxes’ Bulletin o f Labor Statistics, 4, 26-30.
27. Frederic S. Mishkin (2010), Economics of Money, Banking, and
Financial Markets, The Columbia University.
28. Bank of Japan, Japan’s Balance of Payment for 2011.
29. Frederic S. Mishkin, The economics o f money, banking 2nd

finance markets, Tenth edition.

470
30. Frederic S. Mishkin, The Economics o f Money, Banking, and
Financial Markets, 7th Addison-Wesley.
31. International Monetary Fund, BOP Manual 5,h.
32. International Monetary Fund, Factsheet - The IMF at a glance.
33. Jeff Madura, (2010) Financial Markets and Institutions, 9th
South-Western Cengage Learing.
34. Milton Friedman (1956), The Quantity Theory o f Money: A
Restatement, Studies in the Quantity Theory o f Money.
35. Roger LeRoy Miller, David D. Van Hoose (2007), Money,
Banking & Finance Market, 3th Thomson South-Western.
36. The World Bank History.
37. The World Bank: About us - What we do.
38. Wheatsheaf, New York.

471
 Giao trinh
LY THUY^T TAI CHINH TIEN TE

NHA XUAT BAN DAI HOC KINH TE QUOC DAN

Oia chi: 207 D iro n g Giai Phong, Quan Hai Ba Trung, Ha Ndi

W ebsite: http//nxb.neu.edu.vn E-mail: nxb@ neu.edu.vn

D i$n thogi/Fax: (04) 36282486

k>£Sc>3

Chju tric h nhi$m xuat b in : TS. n g u y £ n a n h t u

Gidm doc Nhd xuat bdn

Chju tric h nhi$m nQi dung: G S .TS. N G U Y fN TH AN H D 0

Tong bien tap

Bien t$p: TR IN H TH| Q U YBzN

Che b in vi tinh: N G U Y E N O l i C C U ’O 'N G
Thiet ke bia: T R A N MAI H O A
SCra b in in v i doc mSu s ic h : T R IN H TH| Q U Y ^ N

In 3.500 bin, kho 16 x 24cm tai Cong ty TNHH In va ThUOng mai H ii Nam,
Oja chi: so 18 ngach 6 8 /5 3 /9 Quan Hoa, Cau Giay, Ha Noi.
Ma so DKXB: 1313-2016/CXBIPH/01-87/DHKTQD va ISBN 978-604-946-120-0
So Quyet djnh xuat bin: 102/QD-NXBDHKTQ cap ngay 1 2 /05 /20 1 6
In xong va nop liiu chieu quy III nim 2016

472