5.

SINIF KÖK ve EKLER KONU ANLATIMI PDF

o Kökleri ve ekleri ayırt eder.

o Yapım ekinin işlevlerini açıklar.
o Yapım ekleri ezberletilmez, işlevleri sezdirilir. Kelime türetmenin mantığı kavratılır.

KÖK ve EK Nedir?

Kök ve ekin ne olduğunu anlatmadan önce birlikte düşünelim:

Sizce göz, gözlük, gözlükçü ve gözlükçülük sözcükleri arasında nasıl bir benzerlik var? Sanırım biraz ip ucu vermiş
olduk. Evet, bu sözcüklerin hepsi "göz" sözcüğü ile başlıyor ve örneğin göz ile gözlük aynı şeyi ifade etmiyor,
aynı anlama gelmiyor: Göz, görme organımız; gözlük ise görme organımız için bir alet. Aslında
düşündüğümüzde sözcüklerin hepsinin göz sözcüğü ile başlamasının yanı sıra sözcüklerin birbirileri
ile aralarında bir ilişkisi olduğunu görüyoruz: Göz, görme organı; gözlük, göze takılır; gözlükçü, gözlük
yapar; gözlükçülük, gözlük yapma mesleğidir.

Türkçede bir sözcüğün anlamlı en küçük hâline kök diyoruz.

o Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğundan, dilimizde kökler her zaman cümle başındadır.
o Öyle ise örneğin gözlükçülük sözcüğün en başında olan ve tek başına anlamı olan sözcüğü
bulduğumuzda, sözcüğün kökünü bulmuş oluyoruz. Evet, gözlükçü sözcüğünün kökü "göz"dür.

Peki, ek nedir?
o Tahmin ettiğiniz gibi, bir sözcüğün köküne eklediğimiz dil bilgisel ögelere de ek diyoruz. Siz
bunları anlamsız heceler gibi düşünebilirsiniz. Göz kök, -lük ise ek ve -lük'ün bir anlamı yok.

Göz-lük-çü-lük Göz-lük-çü Göz-lük

KÖK EK EK EK KÖK EK EK KÖK EK
  Eklerin Türkçede iki görevi vardır:

1. Bazı ekler, yukarıda verdiğimiz örnekteki gibi bir sözcüğe eklenerek yepyeni bir sözcük yapar.
2. Bazı ekler ise sözcüklere eklenerek onların görevlerini bildirir. Bu ekler yeni bir sözcük yapmaz,
türetmez. Örneğin, göz sözcüğüne gelen "-üm" eki, gözün benim "göz-üm" olduğunu bildirir. Bu
eklere çekim eki diyoruz ve bunu 6.Sınıfta öğreneceksiniz.

Biz şimdilik sadece şunları bilelim:

Kök ve ekler sözcüklerle ilgilidir.
Bir sözcüğün kökü ve eklerini bulabiliriz.
Bazı ekler sayesinde yeni sözcükler türetiriz ve bu eklere de "Yapım Ekleri" denir.
Bazı ekler ise yeni sözcükler türetmetmez, bu eklere ise "Çekim Ekleri" denir.

Örnekler

Kök Ek Kelime Yeni kelime türedi Yeni kelime türemedi

baş -lık başlık √

kitap -çı kitapçı √

kuş -um kuşum √

ev -de evde √

çiz -gi çizgi √

Türk -çe Türkçe √