07
FÖY
TÜRKÇE
EKLER VE SÖZCÜKTE YAPI
EKLER
Ekler ve Sözcükte Yapı ile İlgili Temel Kavramlar
Kök
Bir sözcüğün bölünemeyen en küçük anlamlı parçası-
dır: yurt-taş, anla-m-sız, say-gı-lar
Kök, kelimenin tamamının anlamıyla ilişkili olmalıdır.
İsim Kökü
✓✓ -mak / -mek alamayan bütün kökler isim kökü ola-
rak kabul edilir: hava-lı, toprak-lar-ımız, aşağı-la-
dı, ben-lik, o-(n)-suz
Fiil Kökü
✓✓ -mak / -mek alabilen köklerdir: in-iş-te, bak-ım-lı,
kork-uyor-du
Ortak (İkili) Kök
✓✓ Anlamı aynı olmakla birlikte hem isim hem fiil kar-
şılığı olan köklerdir. Bunlara kökteş de denir: göç,
göç-; barış, barış-, güven, güven-; boya, boya- vb.
Sesteş Kök
✓✓ Yazılışı ve okunuşu aynı olmakla birlikte anlam
yönüyle hiç ilişkili olmayan köklerdir: var (mevcut),
var- (gitmek); yıl (sene), yıl- (pes etmek), aç (tok
olmayan), aç- (açık duruma getirmek), kır (tabiat),
kır- (parçalara ayırmak)
Basit Sözcük
✓✓ Hiçbir yapım eki almamış ve başka bir sözcükle bir-
leşmemiş sözcüktür: işlerimizde, köyden, anladılar,
okumalısınız
Basit yapılı sözcükler çekim eki alabilir.
Türemiş Sözcük
✓✓ En az bir yapım eki almış sözcüktür: köylü, yaktırdı,
sevinsin, tutanak, başlık
1
Gövde
✓✓ Köke en az bir yapım eki getirilmesiyle oluşturulan
sözcüktür: bilgi, yoksul, türlü, açık, söylen-, anlaş-
Çekim Eki ve Yapım Eki Farkı
Türkçe, sondan eklemeli bir dildir. Türkçede eklerin,
çekim ekleri (işletme ekleri) ve yapım ekleri (türetme
ekleri) olmak üzere iki görevi vardır.
Bir kelimeyi çeşitli anlam ilgileri kurarak (aitlik, çok-
luk, yönelme, bulunma, eşitlik vb.) cümlede kullan-
dırmaya yarayan ve diğer kelimelere bağlayan ekler,
çekim ekleridir. Çekim ekleri olmasaydı Türkçede
kelimeleri bir araya getirip cümle kurmak çoğunlukla
mümkün olmazdı. Aşağıdaki cümleyi işaretlenmiş
ekler olmadan okuduğunuzda çekim eklerinin önemi
daha iyi anlaşılır:
✓✓ Ben-im kardeş-im İstanbul’da çalışma-y-ı düşün-ü-
yor. (Ben kardeş İstanbul çalışma düşün.)
Bir kelimenin anlamını değiştirip ondan yeni anlam-
lar ve kavramlar türeten ekler ise yapım ekleridir.
Yapım ekleri sözlüğe girebilecek kelimeler üreten
eklerdir:
✓✓ Uçak hareket etmeden adımızı yolcu listesine yaz-
dırdık.
Bu cümlede geçen “uç-” fiili “havada yol almak” an-
lamına gelirken “-ak” ekini aldıktan sonra “uçmaya
yarayan taşıt” anlamını oluşturmuş; “yol” kelimesi
“bir yerden bir yere gitmek için aşılan mesafe, gü-
zergâh” anlamına gelirken “-cu” ekini aldıktan sonra
“yola çıkan kişi” anlamını karşılamış; “yaz-“ fiili ise
“söz ve düşünceyi özel işaret ve harflerle anlatmak”
anlamına gelirken “–dır” eki sayesinde “yazma işini
başkasına yaptırmak” anlamı kazanmıştır.
Yapım ekleri, çekim eklerinden önce gelir: sevgilerde,
yorucuydu, basamaktan, koklaştılar…
“gündelik, annemsiz, dayımgil, sendeki” gibi az sayıda
örnek bu kurala uymaz.
 07

Hâl (Durum) Ekleri

Örnek-1
?
Yaklaşma, Yönelme Hâl Eki (-a / -e)
Hayatımızı şekillendiren düşüncelerin ve davranışların
I II Eklendiği sözcüğe temelde yönelme ve yaklaşma an-
zaman zaman tuhaf yanlarını yakalayıp bunu abartılı bir lamı katsa da zaman, amaç, aitlik vb. anlamlar da ka-
III tabilir:
anlatımla sahnede gülmeceye dönüştürme işidir tek ki-
IV V ✓✓ Binaya kaç kişi girdi. (yönelme)
şilik komedi.
✓✓ Akşama orada oluruz. (zaman)
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi
✓✓ Anneme bir hediye aldım. (aitlik)
yalnızca çekim eki almıştır?
✓✓ Onları karşılamaya gitti. (amaç)
A) I B) II C) III D) IV E) V
✓✓ Akşama doğru, yetkililere göre… (edata bağlama)
Çözüm-1
✓✓ Baş başa, omuz omuza… (ikileme)

-e hâl eki, bağ-fiil eki olan -e (-e…-e) eki ile karıştı-

rılmamalıdır. Hâl eki isim soylu sözcüklere, bağ-fiil eki
ise doğrudan fiile gelir.

Saat dokuzu beş geçe geldi. (bağ-fiil)

fiil
Biraz yana kayar mısın? (-e hâl eki)
isim
Çekim Ekleri

İsim Çekim Ekleri Bulunma, Kalma Hâl Eki (-da / -de / -ta / -te)

-mak/-mek alamayan kelimelere (isim, sıfat, zamir, ✓✓ Çocuklar bahçede oynuyor. (bulunma)
zarf, edat, bağlaç, fiilimsi) gelen çekim ekleridir. ✓✓ Herkes onu ayakta karşıladı. (durum)
Bunlar; hâl ekleri, iyelik ekleri, tamlayan eki, çoğul eki, ✓✓ Sonbaharda ayva, nar pazarlarda görür. (zaman,
eşitlik eki, vasıta eki, ek fiil, soru eki ve ilgi zamiri olan yer)
–ki ekidir.
✓✓ Gözlerinde yalan yoktu. (bulunma)

✓✓ İkide bir sözümü kesiyor. (ikileme)

Bir sözcüğün ilk aldığı çekim ekinden önce –mak /

-mek gelemiyorsa o ek isim çekim ekidir (i.ç.e) ve bir
sözcük bir kez isim çekim eki aldıysa gerisi de %99 “-de” hâl eki sözcüğe bazen yeni bir anlam katar ve
isim çekim eki ile devam eder: yapım eki görevi üstlenir. (sözlükte geçer)
Gözcü-ler-in-den, kararlı-y-ız, baş-ımız-a, kitap-ı-y- ✓✓ O, dönemin gözde sanatçılarındandır. (kıymetli)
i.ç.e i.ç.e i.ç.e i.ç.e i.ç.e i.ç.e i.ç.e
✓✓ Sözde bize yardım edecekti. (güya)
la, sevgili-m-in
i.ç.e i.ç.e i.ç.e
Ayrılma, Çıkma, Uzaklaşma Hâl Eki (-dan / -den / -tan
/ -ten)

✓✓ Otobüse her sabah duraktan biniyor. (ayrılma)

✓✓ Ben bir selvi boylu yârdan ayrıldım. (uzaklaşma, ay-

rılma)

2
 07

✓✓ Sabahtan uğradım yârin bağına. (zaman) ✓✓ İsim tamlamasının tamlananında yer aldığı için tam-
lanan eki de denir:
✓✓ Heyecandan ne diyeceğini şaşırmıştı. (sebep)

✓✓ Araç aniden durdu. (durum)

Su sesi ve kanat şakırtısından
✓✓ Öykülerimden birkaçını yayımladım. (tamlayan eki
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan
“-in” yerine)
Billur bir avize Bursa’da zaman

“-den” hâl eki de sözcüğün anlamını değiştirerek ya-

pım eki görevi üstlenebilir:
3. şahıs iyelik eki olan –ı /-i / -u / -ü ile belirtme durum
✓✓ Bu iş yerinde toptan satış yapılır. (toplu)
eki karıştırılmamalıdır:
✓✓ Candan bir dost arıyordu kendine. (samimi)
✓✓ Yolu yeni yapmışlar. (neyi / yolu † belirtme du-
✓✓ Sıradan romanlarla zaman kaybetmeyelim. (alela- rum eki) Burada, belli bir yol kastediliyor.
de)
✓✓ Yolu buralardan geçmez. (onun yolu † iyelik eki)
✓✓ İki arkadaş sudan bir sebeple tartışmış. (önemsiz) Burada ise tamlanana gelmiş ve yolun 3. tekil şah-
sa ait olduğu anlamını katmıştır.
Belirtme, Yükleme Hâl Eki (-ı / -i / -u / ü):

İsmin belirttiği kavramı belirginleştirmeyi sağlar.

Cümlede yapılan işten etkileneni yani nesneyi belirten Bir parçada iyelik ekini pratik bir şekilde bulabilmek
ektir. Yükleme sorulan “neyi, kimi” sorularının cevabın- için şuna bakarız: Başına “benim, senin, onun, bizim,
da bu ek bulunur. sizin, onların” getirebildiğimiz her kelimede iyelik eki
✓✓ Sözü güzel söyledi. (neyi söyledi / sözü) vardır:

✓✓ Notları temize çekmeliyiz. Gözlerin, dişlerin ve ak pak gerdanınla

✓✓ Bahçedeki bitkileri sulamayı unutma. Ne güzel komşumuzdun sen Fahriye abla

(senin) gözlerin, (senin) dişlerin, (senin) gerdanın

(bizim) komşumuz
Bir sözcüğün yalın durumda olması, ek almadığı anla-
mına gelmez; durum (hâl) eki almadığı anlamına gelir: Örnek-2
?
“eve” kelimesi yönelme durum eki almıştır, bu yüzden
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili sözcük
yalın değildir fakat “ev” ve “evim” sözcükleri durum eki
ötekilerden farklı bir ek almıştır?
almadığı için yalındır.
A) Aydın insan, kimsenin oyuncağı olmayacak biridir.
İyelik (Tamlanan) Eki
B) Köylüler, ürünleri halk pazarında satıyorlar.
✓✓ Sonuna geldiği sözcüğün kime veya neye ait oldu-
C) Bir bahar şarkısı duyulur tabiatın koynunda.
ğunu bildiren eklerdir. Şahsa göre değişir.
D) Öğretmenin verdiği geometri ödevi çok zordu.
ders-im, mesele-m † (1.tekil kişi iyelik eki)
E) Yolculuk esnasında otomobilin lastiği patlamış.
ders-in, mesele-n † (2.tekil kişi iyelik eki)
Çözüm-2
ders-i, mesele-s-i † (3.tekil kişi iyelik eki)

ders-imiz, mesele-miz † (1.çoğul kişi iyelik eki)

ders-iniz, mesele-niz † (2.çoğul kişi iyelik eki)

ders-leri mesele-leri † (3.çoğul kişi iyelik eki)

3
 07
Tamlayan Eki (-ın / -in / -un / -ün ve -im)
✓✓ Belirtili isim tamlamalarında tamlayana geldiği için
“tamlayan eki” olarak isimlendirilir.
Sokağ-ın köşesi
Esaret-in bedeli
Yol-un sonu
Hayvan-ın alacası
O-n-un dostları
✓✓ “Ben ve biz” zamirleri, tamlayan olduğunda “–in” ye-
rine “–im” kullanılır: ben-im şiirlerim, biz-im şarkımız
✓✓ Eklendiği sözcüğü edata bağlayabilir: Sen-in için,
o-n-un gibi
✓✓ Zamirleri fiile bağlar: sen-in olsun, biz-im olacak.
Tamlayan eki “–in” ve “-im”, tamlanan eki “–in” ve
“-im” eki ile karıştırılmamalıdır:
Kalem-in ucu kırılmış. (Tamlayan eki)
Kalem-in çok güzelmiş. (2. tekil kişi iyelik eki)
Biz-im memleketimiz (Tamlayan eki)
Defter-im kayboldu. (1. Tekil kişi iyelik eki)
Örnek-3
? Vasıta Eki (-la /-le)
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerde geçen “-ın (-in / -un /
-ün)” eklerinden hangisi ötekilerden farklı bir görev-
de kullanılmıştır?
A) Tanıtımların etkisi ürün satışlarında kendini gösterdi.
B) Çok konuşulan bu oyunun ilk gösterimine birlikte gi-
delim.
C) Bu işin sonunda başarılı olmak da başarısız olmak
da var.
D) Kapıların önlerine oturmuş yaşlı kadınlar bizi izliyordu.
E) Çalışma tarzın buradaki herkese örnek olmalı.
Çözüm-3
4
Çoğul Eki (-lar / ler)
Eklendiği sözcüğe çokluk anlamı katan ektir.
✓✓ Ah bu türkü-ler, türkü-ler-imiz
Ana sütü gibi candan, ana sütü gibi temiz
✓✓ Ağaç-lar sonbahara hazırlanıyor.
Eklendiği sözcüklere başka anlamlar da katabilir:
✓✓ Verme dünyaları alsan da bu cennet vatanı. (abartma)
✓✓ Selin Hanımlar henüz gelmedi. (saygı / iğneleme)
✓✓ Modern şiirimiz Hamitler, Fikretler, Haşimler saye-
sinde kuruldu. (benzerlik)
✓✓ İskoçlar cimriliği ile bilinir. (millet)
Eşitlik Eki (-ca / -ce / -ça / -çe)
Cümleye benzerlik, durum, birliktelik, küçültme gibi çe-
şitli anlam ilgileri katar.
✓✓ Bize dostça davranıyor. (benzerlik, eşitlik)
✓✓ Yerinden yavaşça kalktı. (durum)
✓✓ Sınav sonuçları yetkililerce açıklandı. (tarafından)
✓✓ Yıllarca haber alamadık arkadaşımızdan. (boyunca,
süresince)
✓✓ Evlerinin genişçe bir salonu vardı. (küçültme)
✓✓ Sinemaya ailece gittik. (birliktelik)
✓✓ Sizce yarışmanın birincisi kim olacak. (görelik)
İle edatının ekleşmesiyle oluşur.
✓✓ Uçakla seyahat etmekten korkuyor. (vasıta)
✓✓ Havadan gelen topa hızla vurdu. (durum)
✓✓ Tatile arkadaşıyla gitti. (birliktelik)
✓✓ Yazılarını daktiloyla yazar. (araç)
✓✓ Yağan yağmurla ortalık göle döndü. (sebep)
Ek Fiil (Ek Eylem)
i-(mek) fiilinin kip almış şekilleri (i-di, i-miş, i-se,
-dir) isim soylu sözcüklere eklendiğinde isim çekim
eki olarak kullanılır ve isimleri yüklem yapar:
✓✓ Deniz bugün çok durgundu. (durgun idi)
✓✓ Bu kalenin burçları oldukça yüksekmiş. (yüksek imiş)
✓✓ İçim ürperiyor, ya evde yoksan. (yok isen)
✓✓ Yarım kalmış şiirler, aşkın güzelliğiyledir. (-dir)
 07

Örnek-4
?
Ek eylemin geniş zamanı, şahıs eki görünümünde olur Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde yer alan
ve 3. şahıslarda “-dır” düşebilir. “-ki” eki diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır?

Öğrenci-y-im (Ben, öğrenci -y-im.) A) Bahçemizdeki meyve ağaçları şimdiden çiçek açtı.

Öğrenci-sin (Sen, öğrenci -sin.) B) Yoldaki işaretler bizi büyük bir kazadan korudu.

Öğrenci-dir (O, öğrenci.) C) Kimse onun aklındakileri kolay kolay bilemez.

Öğrenci-y-iz (Biz, öğrenci -y-iz.) D) Geçen yılki ürünler oldukça fazla para etti.

Öğrenci-siniz (Siz, öğrenci -siniz) E) Sizinkilerin teslimatı bu akşam yapılacakmış.

Öğrenci-dirler (Onlar, öğrenciler.) Çözüm-4

Bir sözcüğün olumsuzu “yok veya değil” ile yapılıyorsa

o sözcükte ek fiil vardır.
Öğrenciyim. † Öğrenci değilim.
Varım. † Yokum.
Hava bugün soğuk. † Hava bugün soğuk değil. Fiil Çekim Ekleri

-mak/-mek alabilen kelimelere gelen çekim ekleridir. İlk

Soru Eki (mı, mi, mu, mü)
fiil çekim ekinden sonra gelen çekim ekleri de fiil çekim
Bu şehir o eski İstanbul mudur? eki (f.ç.e) olur.
Sen misin okşayan saçlarımı? sev - miş - ti - m gözle - y - ecek - iz
Eski mi eski bir evde tek başına yaşıyordu. (pekiştirme) fiil f.ç.e f.ç.e f.ç.e f.ç.e f.ç.e f.ç.e f.ç.e

Ben sevdim mi adam gibi severim. (zaman, şart)

Kip Ekleri
İlgi Zamiri (-ki)
Eylemin gerçekleşme zamanını ve eylemle ilgili tasarıyı
Belirtili isim tamlamalarında düşen tamlananın yerini bildiren eklerdir.
tutan “-ki” ekidir. Tamlayan eki olan “-in” veya “im”den
sonra gelir: Haber Kipleri (Bildirme Kipleri)
✓✓ Bizim projemiz bitmedi, çocuklarınki bitmiş. -mış, -dı, -yor, -ar (-maz /-ma), -acak
(çocukların projesi) gel-miş (duyulan / öğrenilen geçmiş zaman kipi)
Tamlayan Tamlanan
gel-di (görülen / bilinen geçmiş zaman kipi)
✓✓ Sizin arabanız bozuksa bizimkiyle gidelim.
gel-iyor (şimdiki zaman kipi)
(bizim arabamız)
gel-ir (gelmez) (geniş zaman kipi)
Tamlayan Tamlanan
gel-ecek (gelecek zaman kipi)

Dilek Kipleri (Tasarlama Kipleri)

-de hâl ekinden sonra veya zaman bildiren bir sözcük-
-meli, -sa, -a, emir (emir kipi görünmez)
ten sonra gelen “-ki” “sıfatlaştıran -ki”dir ve bir yapım
ekidir: gel-meli (gereklilik kipi)

Evdeki hesap, yarınki toplantı… gel-se (şart kipi)

Ayrı yazılan ki ise bağlaçtır: gel-e (istek kipi)

Derler ki insanda hazin bir yaradır köksüzlük. gel (emir kipi)

5
 07

Kişi (Şahıs) Ekleri Ek Fiil (Ek Eylem)

Kiplerden sonra gelerek eylemin kim tarafından yapıldı- Ek eylemler (i-di, i-miş, i-se, -dir) fiillere gelen kiplerden
ğını bildiren eklerdir. Kipe ve şahsa göre değişir. sonra kullanılırsa fiil çekim ekidir ve birleşik zamanlı fiil
yapar. (-dir hariç)
gör-dü-m, bil-e-lim, oku-yor-um
(1. tekil kişi eki) yap-ar idi † yapar-dı (geniş zamanın hikâyesi)

gör-dü-n, bil-e-sin, oku-yor-sun, yap yap-ar imiş † yapar-mış (geniş zamanın rivayeti)
(2. tekil kişi eki) yap-ar ise † yapar-sa (geniş zamanın şartı)
gör-dü, bil-e, oku-yor, yap-sın
(3. tekil kişi eki)
gör-dü-k, bil-e-lim, oku-yor-uz
-dır eki fiillere geldiğinde birleşik zamanlı fiil yapmaz,
(1. çoğul kişi eki) kesinlik/ihtimal bildirme eki olur:
gör-dü-nüz, bil-e-siniz, oku-yor-sunuz, yap-ın(ız)
Ödevini yapmış-tır. (ihtimal)
(2. çoğul kişi eki)
Çıkabilirsiniz, toplantı bitmiş-tir. (kesinlik)
gör-dü-ler, bil-e-ler, oku-yor-lar, yap-sınlar
(3. çoğul kişi eki)
Soru Eki

Eylemlerin sonuna gelerek onlara soru anlamı katar.

✓✓ Hancı, dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?
Kişi ekleri ile iyelik ekleri birbirine karıştırılmamalıdır:
✓✓ Seslensem uzaklardan gelir misin bana doğru?
✓✓ Bir kelimenin başına “ben, sen, o, biz, siz, onlar”
geliyorsa şahıs eki vardır: (sen) çalışmışsın Farklı anlamlar da katabilir:
✓✓ Bir kelimenin başına “benim, senin, onun, bizim, ✓✓ Bedo, sazı eline aldı mı herkes susardı. (zaman)
sizin, onların” geliyorsa iyelik eki vardır: (senin)
✓✓ Düzenli çalıştın mı sınavda başarılı olursun. (koşul)
çalıştığın

Yapım Ekleri
Örnek-5
?
Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip onlardan yeni
Karac’oğlan der ki bu tasam bitmez sözcükler türeten eklerdir.
I
Yapım eki almış bir sözcüğe gövde denir.
Yârimin sevdası serimden gitmez
II III Yapım eki, yapıca basit sözcüğü yapıca türemiş duruma
Nice öğüt versen biri kâr etmez getirir.

Elif’im aklıma düştü ağlarım Bazen sözcüğün türünü de değiştirir. Adı, eylem; eyle-
IV V mi, ad yapabilir:
Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerden han-
gisindeki -ım/-im eki ötekilerden farklı görevde yıl-lık: addan ad türetme
kullanılmıştır?
as-kı: eylemden ad türetme
A) I B) II C) III D) IV E) V
yıl-lan-: addan eylem türetme
Çözüm-5
as-tır-: eylemden eylem türetme

Bir sözcüğün aldığı ekler ve o sözcüğün kökü incelenir-

ken sözcüğün kökü ile gövdesi arasında anlam ilişkisi
olmalıdır:

6
 07

✓✓ “Varlık” kelimesinin kökü fiil olan “var-” değil isim -cıl (-cil, -cul,-cül): evcil, insancıl
olan “mevcut” anlamındaki “var” sözcüğüdür. -cık (-cik, -cuk, -cük): maymuncuk, kızılcık
✓✓ “Yazlık” kelimesinin kökünde fiil olan “yaz-” değil -ar (-er): ikişer, üçer
isim olan mevsim anlamındaki “yaz” vardır.
-sal (-sel): kumsal, duygusal
Kök ile gövde arasındaki anlam ilişkisi bazen mecaz -enek (-anak): gözenek
veya yan anlamlarla kurulur:

✓✓ Örneğin “toplumsal” kelimesinin kökünde “top” var-
dır fakat burada “top” kelimesinin oyuncak anlamın-
dan değil “bütün” anlamından yararlanılmıştır. (“bir
top kumaş” örneğinde olduğu gibi)
✓✓ “tutku” kelimesinin kökünde “tut-” fiili vardır fakat bu
elle tutmak değil mecaz anlamda “sevmek, benim-
semek” anlamında kullanılan “tutmak” fiilidir.
Bir kelimenin eki ve kökü bulunurken ses olaylarına dik-
kat edilmezse hata yapılabilir:
✓✓ Örneğin “ağardı” kelimesinin kökünde “ağar-” fiili
değil “ak” ismi vardır. Ünsüz yumuşamasıyla “ak”
sözcüğünün son sesi “ğ”ye dönmüştür. Dolayısıyla
“ak-ar- dı” şeklinde incelenmelidir.
✓✓ çev(i)r-e † çevre, oy(u)n-a- † oyna-,
Fiilden İsim Yapım Ekleri
-a (-e): yara, dize, kısa, çevre
-ım (-im, -um, -üm): durum, bilim
-ı (-i, -u, -ü): açı, korku
-gı (-gi, -gu, -gü): sevgi, algı, uy(u)ku
-gın (-gin, -gun, -gün): dalgın, etkin
-gan (-gen): unutkan, yapışkan
-k (-ık, -ik, -uk, -ük): büyük, istek
-ınç (-inç, -unç, -ünç): sevinç, basınç
-ak (-ak): durak, barınak
-ıcı (-ici, -ucu, -ücü): alıcı, görücü
-r (-ir, -ur, -ür): gelir, çıkar
-ıt (-it, -ut, -üt): anıt, umut

iler(i)-le- † ilerle- , at-ım † adım (yürümek) -ıntı (-inti, -untu, -üntü): örüntü, sıkıntı
-anak (-enek): tutanak, yetenek
gibi örneklerde de sözcüğün kökü, ses olaylarına dikkat
edilerek bulunabilir. -ağan (-eğen): olağan, durağan
-ca (-ce): güvence, sakınca
Yapım eklerinin ezberlenmesine gerek yoktur. Bir ya-
pım ekinin hangi yapım eki olduğunu anlamak için -ga (-ga): dalga, bilge
-gaç (geç): üşengeç, utangaç
“-mak/-mek alabilen kelimeye mi, alamayan kelimeye
mi geldiğine” bakılır. Daha sonra da o yapım ekini koy- -gıç (-giç, guç, güç): dalgıç, bilgiç
duktan sonra yine “-mak/-mek alıp alamadığına” bakı-
Fiilimsi ekleri ve fiilimsiden kalıplaşmış ekler de fiil-
lır. Bu durumda şu dört türde yapım eki karşımıza çıkar: den fiil yapım ekidir.
sev (mek) gi (mek) sev (mek) in (mek) -ma (-ma): ekleme, donma
fiil fiilden fiil fiilden
isim yapım fiil yapım -ış (-iş, -uş, -üş): yürüyüş, görüş
eki eki -mak (-mek): ağlamak, bilmek
iz (mek)ci (mek) iz (mek) le (mek)
-an (-en): kaçan, yapan
isim isimden isim isimden fiil
isim yapım yapım eki -ası (-esi): görülesi, yıkılası
eki
-mez (-maz): tükenmez (kalem), yılmaz (savunucu)
İsimden İsim Yapım Ekleri
-ar (-er, -ır, -ir, -ur, -ür, -r): benzer (iş), döner (sermaye)
-lık (-lik, -luk, -lük): yazlık, başlık -dik (-dık, -duk, -dük): tanıdık(insan), alışıldık (bahane)
-cı (-ci,-cu,-cü): kalaycı, oyuncu, öncü -ecek (-acak): diyecek(söz), yakacak (kömür)
-lı (-li, -lu, -lü): saygılı, pahalı -miş (-mış): geçmiş(günler), eskimiş (eşyalar)
-sız (-siz, -suz, -süz): evsiz, gamsız -arak (-arak): koşarak, bilerek
-daş (-taş): vatandaş, meslektaş -ınca (-ince, -unca, -ünce): yapınca, görünce
-tı (-ti, -tu, -tü): şırıltı, gürültü -ıp (-ip, -up, -üp): söyleyip, alıp

7
 07

Fiilden Fiil Yapım Ekleri

-t (-ıt, -it, -ut, -üt): arat- yaşat-

Sıfat-fiil eklerinden “–mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ek-
leri, haber kipleri olan “–ar (–maz), -di, -ecek, -miş” ile
karıştırılmamalıdır. Haber kipleri bir çekim ekidir ve bu
ekleri alan sözcük fiil kabul edilir:
✓✓ Bu yol hiçbir yere çıkmaz.
(-maz eki bu cümlede geniş zaman kipinin olum-
suzudur, bunu yüklem olmasından yani yargı bil-
dirmesinden anlarız. Dolayısıyla da “fiil çekim
ekidir”, sözcük türü olarak “fiildir” ve yapı olarak
“basit” bir sözcüktür.)
✓✓ Çıkmaz sokaklarda ömür tüketti.
-l (-ıl, -il, -ul, -ül): sevil, yorul-
-n (-ın, -in, -un, -ün): alın-, sevin-
-ş (-ış, -iş, -uş,- üş): görüş-, bekleş-
-tır (-tir, tur, -tür): öldür-, açtır-
-r (-ır, -ir, -ur, -ür): bitir-, kaçır-
-ala- (-ele): kovala-, eşele-
✓✓ Başka dilde türetilmiş kelimeler Türkçede yapım
eki almış kabul edilmez, kök kabul edilir:

(-maz eki bu cümlede sıfat-fiil ekidir, bunu yüklem taraftar, cumhuriyet, mutlaka, edebiyat, sembolizm
olamamasından anlarız. Dolayısıyla fiilimsi olduğu ✓✓ Şekilce benzer çekim ve yapım eklerine dikkat
için de “fiilden isim yapım ekidir”, sözcük türü ola- edilmelidir:
rak artık bir “fiil değildir”, isim soylu bir sözcük olan
Etrafına bakındı.(-ın eki, fiilden fiil yapım ekidir)
“sıfattır”, yapı bakımından da “türemiştir”.
Bir yığın derdi var.(-ın eki, fiilden isim yapım eki)
Örnek-6
? Bu kitapları satın.(-ın eki, emir kipi ikinci çoğul şa-
hıs eki, çekim eki)
Nobel Edebiyat Ödülleri daima bazı yazarları es geç-
I ✓✓ Gövdeden türemiş sözcük sorulduğunda en az iki
mekle suçlanır. Oysa zaten bir kişiye ödül vermek pek yapım eki almış sözcük aranır:
II
gözlem, evlendir-, biçimlendir-, tanıklık
çok kişiye ödül vermemektir. Her liste doğası gereği bi-
III
TEST - 1'İ ÇÖZEBİLİRSİNİZ.
rilerini dışlar. Nobel edebiyat jürisi de çoğu zaman
tahmin edilemez şekilde ödüller vermiştir.
IV V SÖZCÜKTE YAPI
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi
Bir sözcük, “yapısı yönüyle” sorulduğunda basit, türe-
eylemden ad yapım eki almamıştır?
miş, birleşik olup olmadığına bakılır. (Sözcük, “tür” ya
A) I B) II C) III D) IV E) V da “görev” yönüyle sorulursa bu defa “isim, fiil, zamir,
sıfat, zarf, edat, bağlaç” olup olmadığına bakılır.)
Çözüm-6

Basit Sözcük

Yapım eki almamış sözcüktür:

✓✓ insanlarımızda

İsimden Fiil Yapım Ekleri insan - lar - ımız - da

isim çoğul eki iyelik eki bulunma
a (-e): türe-, oy(u)na-, yaşa- kökü (isim (isim durum
-ık (-ik, -uk, -ük,): gözük-, birik- çekim çekim eki
eki) eki) (isim çe-
-la (-le): özle-, iler(i)le-, başla-, bes(i)le-,bekle- kim eki)
-ar (-er): başar-, sar(ı)ar-, içer- ✓✓ seviyoruz

-da (-de): şırılda-, çatırda- sev - iyor - uz

fiil kip eki şahıs eki
-msa- (-mse-): benimse- , azımsa-
kökü (fiil çekim (fiil çekim
-al (el-): daral-, azal- eki) eki)

8
 07

Türemiş Sözcük Örnek-7

?
En az bir yapım eki almış sözcüktür.
“Veryansın, konuksever, gelgit, gündöndü” gibi birleşik
✓✓ özletmiş sözcükler, aşağıdaki yöntemlerden hangisi ile oluş-
öz - le - t - miş muştur?
isim isimden fiilden fiil kip eki
kökü fiil yapım yapım (fiil çekim A) Birinci sözcük kendi öz anlamı dışında kullanılmıştır.
eki
eki eki)
B) İkinci sözcük kendi öz anlamı dışında kullanılmıştır.
✓✓ uykusuz (yolcu) C) Her iki sözcük de kendi öz anlamı dışında kullanıl-
uy(u) - ku - suz mıştır.
fiil fiilden isimden
kökü isim isim yapım
D) Ses değişimi yoluyla oluşan birleşik sözcüklerde, iki
yapım ünlü kaynaşmış ya da hece düşmesi olmuştur.
eki
eki
E) Eylem soylu sözcükler, birleştikleri sözcükle birlik-
Birleşik Sözcük
te tür bakımından değişikliğe uğrayarak ad ve sıfat
Birden çok sözcüğün bir anlamı karşılamak için bir ara- oluşturmuştur.
ya gelmesiyle oluşan kelimelerdir. Birleşik sözcüklerin
Çözüm-7
bazıları ayrı, bazıları bitişik yazılabilir: kahverengi, küp-
lere binmek, yardım etmek, bakakalmak…

Birleşik İsim

En az iki kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu isim-

lerdir. Birleşik isimlerin oluşumu şu yollarla yapılır:
✓✓ isim + isim (isim tamlaması)
kuşburnu, gökyüzü, çörek otu, semizotu, köpek balığı
✓✓ sıfat + isim (sıfat tamlaması)
boşboğaz, bugün, yükseköğretim, açıkgöz
✓✓ isim + fiil
ateşkes, mirasyedi, kuşkonmaz, bilgisayar
✓✓ fiil + fiil
vurdumduymaz, gelgit, biçerdöver, oldubitti, kapkaç
✓✓ isim + fiilimsi
gökdelen, ağaçkakan, Tozkoparan, dalgakıran
✓✓ fiilimsi + isim
yanardağ, bilirkişi, atardamar
✓✓ yansıma + yansıma
gırgır, patpat, çıtçıt, hırgür, civciv
Birleşik isim oluşturan kelimelerden bazen birinde, ba-
zen her ikisinde birden anlam kaynaşması olabilir:
suçiçeği, akbaba, demirbaş
Bazen de kelimelerden birinde veya her ikisinde tür
kayması (fiilin artık isme dönüşmesi) görülebilir: ge-
cekondu, ateşkes, oldubitti gibi örneklerde fiiller, artık
isim olmuştur.
Bazen de ses düşmesi görülebilir: pazartesi, kahvaltı,
kaynana, sütlaç, çöreotu, birbirine
Birleşik Sıfat
Birden çok kelimenin bir araya gelerek sıfat görevinde
kullanılmasıyla oluşur. Şu şekillerde oluşur:
Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfat
İki kelimenin bir araya gelerek tek bir anlamı karşılama-
sı yoluyla oluşur. Bitişik yazılan birleşik sıfatlardır:
yavruağzı (gömlek), hiçbir (sporcu), birkaç (kitap), boş-
boğaz (insan)
Kurallı Birleşik Sıfatlar
Biçimsel olarak ayrı yazılmalarına karşın belli bir kurala
bağlı olarak bir araya geldikleri için kurallı birleşik sıfat
olarak isimlendirilir.
a. Bir tamlamaya “-lı, -lık, -sız” eklerinin getirilmesi ile
oluşur:
pembe inci + li (kaftan), on asır + lık (saray), beş para +
sıfat sıfat sıfat
sız (adam)
b. Sıfat tamlamalarında sıfatla isim yer değiştirip isme
iyelik eki (-ı, -i-, u, -ü) getirilmesi ile oluşturulur:
(kırık kanat) kanadı kırık kuş, (geniş salon) salonu geniş
sıfat sıfat
ev, (açık kapı) kapı-s-ı açık oda
sıfat

9
 07

Birleşik Fiil

Birden fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fi-

illerdir. Şu yollarla oluşturulur: ✓✓ Kurallı birleşik fiiller her zaman bitişik yazılır.

Yardımcı Fiille (etmek, olmak, eylemek, kılmak, ✓✓ Yeterlik (-ebilmek) fiilinin olumsuzu yapılırken
“-ebilmek” görünmese de birleşik fiil kabul edilir:
buyurmak) Yapılan Birleşik Fiil
“çözemedim” fiilinin olumlusu “çözdüm” değil “çö-
Bir isimle yardımcı fiilin bir araya gelmesiyle oluşur. zebildim” fiilidir, bu yüzden “çözemedim” kurallı
birleşik fiildir.
İsim Yardımcı Fiil
terk etmek † Uzun süredir yaşadığı bu şehri
terk edecek. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
kayıp olmak † Bu kütüphanede binlerce kitap
En az bir isim ve bir fiilin kendi anlamlarından uzakla-
arasında kayboluyorsunuz.
şarak yani mecazlaşarak yeni bir anlamı karşılamak için
minnet eylemek ₺ Rızkımı veren Hüda’dır, kula
minnet eylemem.
bir araya gelmesiyle oluşur. Fiillerle yapılan deyimler
anlamca kaynaşmış bir birleşik fiil örneğidir:
yetkili kılmak † Projede sadece onu yetkili
kıldılar. Yolun sonunda bir kaza meydana geldi.
emir buyurmak ₺ Hükümdar bu kalenin alınma-
Öğrenciler anlatılanlara kulak kesildi.
sını emir buyurdu.
Bütün dertlerini içine atıyor.

Yardımcı fiille yapılan birleşik fiillerde ses düşmesi

veya türemesi varsa fiil bitişik, yoksa ayrı yazılmalıdır:
✓✓ ayırt etmek, zehrolmak, fethetmek, feryat etmek,
zannetmek, razı olmak, hissetmek, fark etmek ✓✓ Anlamca kaynaşmış birleşik fiillerin bazıları bitişik
Bazı cümlelerde etmek ve olmak, kendinden önceki yazılır:
kelimeden bağımsız, tek başına bir anlamı karşılar, bu
Öngörmek, başvurmak, varsaymak, rastgelmek, vaz-
durumda yardımcı fiil değil asıl fiil olur:
geçmek…
✓✓ Bu araba ne kadar eder? (eder = tutar)
✓✓ Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, cümle okunma-
✓✓ Yolda kaza olmuş. (olmuş = meydana gelmiş)
dan bulunamaz:
✓✓ Ben ettim, sen etme. (etme = yapma)
✓✓ Bu yıl meyveler erken oldu. (oldu = olgunlaştı) “Elindeki bütün kitaplar yola düştü.” cümlesindeki “yola
düşmek” gerçek anlamlı olduğu için anlamca kaynaş-
✓✓ Gönderdiğim çoraplar ayağına oldu mu?
mış birleşik fiil değildir; “düştü” yüklem, “yola” dolaylı
(oldu mu = uydu mu) tümleçtir.
Kurallı (Özel) Birleşik Fiiller “Ankara’ya gelmek üzere yola düştü.” cümlesinde ise
(eylem + ünlü + eylem) “düşmek” mecazlaşarak “yol” kelimesi ile anlamca kay-
naşmıştır, tek bir kelime gibi işlem görmelidir. Bu yüzden
anlat + a + bilmek (yeterlik) Eşyaları tek başına bu cümlede yüklem “yola düşmüşler” ifadesidir.
yükleyebilir misin?
sür + e + gelmek (sürerlik) Bu destan böyle söyle-
negelir Anadolu’da.
bak + a + kalmak (sürerlik) Haberi duyan herkes
öylece donakaldı. TEST - 2'Yİ ÇÖZEBİLİRSİNİZ.
git + e + durmak (sürerlik) Ben de geleceğim, siz
orada bekleyedurun.
düş + e + yazmak (yaklaşma) Meyve toplamak için çık-
tığı ağaçtan düşeyazdı.
ÖRNEK CEVAP ANAHTARI
çöz + ü + vermek (tezlik) Güvercin uçuverdi, 1 2 3 4 5 6 7
kanadın açıverdi. A B E E E E E

10
 Test - 1
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-
cük yapım eki almamıştır?
A) Çocukların sürekli değişen ilgilerini kitaplara
yöneltmek gerekir.
B) Kitap bu evrede çocuğu, kendi evinde, sanatçı
duyarlılığıyla buluşturan en etkili araçtır.
C) Resimler, sözcüklerle anlatılanları çocuğun
belleğinde canlandırmasına katkı sağlar.
D) Bir metinde üzerinde söz söylenen, başka bir
deyişle ele alınan konu, o metnin yazınsal de-
ğerini belirleyen bir unsur değildir.
E) Edebiyat metni dilin en yetkin kullanım örnekle-
rini yansıtır.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iyelik eki al-
mış bir sözcük yoktur?
A) Zaten eskiden beri saadeti ziyan etmekten kor-
kardım.
B) Gözlerim kapının arkasında geçen adama ta-
kıldı.
C) Garip bir dikkatle dolaşmaya başladığınız için
gelip geçenler size baktı.
D) Sokakta birinin arkamdan geldiğini hissettim.
E) Bu akşam da aynı yerden geçeceğimi nasıl
tahmin ettiniz?
3. Türkçede bir sözcük önce yapım eki sonra çekim
eki alır.
Aşağıdakilerin hangisinde buna uymayan bir
kullanım vardır?
A) Bu sahil beldesinin kumlu yollarında uzun süre
dolaştık.
B) Bu mevsimde ziyaretçisi yok denecek kadar
azdır.
C) Toplumsal değerler insan yaşamının önemli bir
kısmını oluşturur.
D) Kitapsız duramazken gündelik işler yüzünden
okumaktan epey bir uzaklaştık.
E) Gözleri her baktığı yerde takılıp kalmak istiyor
ve o, bunları sanki güçlükle oradan ayırabili-
yordu.
11
07
4. Nitelikli çocuk kitapları, erken dönemden
I II III
başlayarak çocuklara gelişimlerine uygun zengin
IV
bir dil çevresi sunan; onların söz varlığını, dil bilin-
cini ve duyarlılığını geliştiren araçlardır.
V
Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerden
hangisi hem yapım hem çekim eki almıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
5. Aşağıdakilerin hangisinde “-ki” eki, diğerlerin-
den farklı bir görevde kullanılmıştır?
A) Bunca sınavdan sonra yine de bir sonrakini sa-
bırsızlıkla bekliyorum.
B) Geceki işinin yoruculuğunu düşünerek dinlen-
meye karar verdi.
C) Ben de o zamana kadarki hayatımın boşluğunu
fark ettim.
D) Yüzünde her zamanki tebessümü andıran bir
ifade belirdi.
E) Yan tarafınkine göre daha düzenli bir bahçeye
sahibiz.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi isim-
den türemiş bir fiildir?
A) Makamı insanlığımızdan daha fazla önemsi-
yorsak bu tavrımız hatalıdır.
B) Benim bulunduğum tarafa yaklaştığını görünce
etrafıma bakındım.
C) Manav meselesini babamdan mektup aldıkça
hatırlıyorum.
D) Öğleden sonraları caddelerde, kalabalık sokak-
larda dolaşır.
E) Boş zamanlarında derhal gazetesini okumaya
koyulurdu.
7. • Tam o sırada çantasından anahtarını çıkararak
merdivenlerden çıkmaya başlar.
• Gelir vergisinde son beyan günü 10 Mayıs.
• Paketlere beşer tane de kalem koymamız ge-
rekir.
Yukarıdaki cümlelerde “-(ı)r” eki kaç farklı gö-
revde kullanılmıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
 07 Test - 1

8. Bu da benim bir nevi eğlencemdir. Sokakta birisi- 12. Yağmurlardan sonra büyürmüş başak
nin arkamdan geldiğini hissettim mi bütün tecessü- I II
sümü yenerek başımı çevirmemekte ısrar ederim Meyveler sabırla olgunlaşırmış
ve bu sırada kafamdan birçok ihtimali geçiririm. III
Bendeki bu duygunun tanımı yoktur. Bir gün gözlerimin ta içine bak
IV
Bu parçada “-(ı)m” eki kaç farklı görevde kulla-
nılmıştır? Anlarsın ölüler niçin yaşarmış
V
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Yağmurlardan sonra büyürmüş başak.
Bu dizelerdeki numaralanmış sözcüklerin han-
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapım eki al- gisi birden fazla yapım eki almıştır?
mış bir sözcük yoktur?
A) I B) II C) III D) IV E) V
A) Bu anlamlı ve güzel rüya ne kadar çok devam
ederse o kadar iyiydi. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-
B) Bir müdür bir memura ne söyledi? cük iyelik eki almamıştır?
C) Sağ eliyle kapıyı açtı ve çabuk adımlarla oda- A) Sergide o resmin karşısında dalgın dalgın epey
dan çıktı. bir süre oturdum.
D) Benden herhangi bir şey istediğiniz gün her şey B) Şiirde konuşma dilinin olanaklarından yararla-
bitmiş demektir. nılır.
E) Sözlerinin ortasına gelmişken tekrar yürümeye C) Sergiden sonra duvardaki resmi indirmem söy-
başladı. lendi.
D) Bütün tereddütlerim, binbir türlü manasız tah-
minlerim uçup gitmişti.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-
cük farklı bir yapım eki almıştır? E) Son şarkısını söyledikten sonra hızlı adımlarla
gözden kayboldu.
A) Sınıfta arkadaşlarımın yaptığı bir kabahat
daima benim üstüme atılırdı.
14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-
B) Benim her şeye bir çare bulduğumu bilirdi.
cük fiil çekim eki almıştır?
C) Bir zamanlar bir şeyler yazmaya hatta şiirler ka-
A) İnsanlardan daha fazlasını isteyerek talihimi ür-
ralamaya başlamıştım.
kütmekten her zaman kaçındım.
D) Mağaradaki emsalsiz zenginliği görünce büyük
B) Bir aralık içimden cız diye bir şüphe geçti.
bir şaşkınlığa uğradım.
C) Benimle ilgili her şeyi araştırdığı her hâlinden
E) İçimdekileri herhangi bir şekilde dışarıya vurma
belliydi.
korkusu vardı.
D) Garsonu çağırmak için etrafa bakındım ama
kimsecikler yoktu.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz- E) O, aynen benim tahmin ettiğim gibiydi.
cük çekim eki almamıştır?
A) Tabiatımda manasız denilecek kadar ileri giden Ö.No Soru A B C D E Soru A B C D E
bir çekingenlik vardı. 0 1 11 100860

1 2 12
B) Sabahattin Ali’nin talihsizliklerle dolu bir yaşamı 2 3 13
vardır. 3 4 14
4 5 15
C) Cevabımı beklemeden bana yanında bir yer 5 6 16
açtı. 6 7 17
7 8 18
D) Beni baştan aşağı süzdü, kılık kıyafetime baktı. 8 9 19

E) Bir akşamüstü istasyondan aşağı doğru ağır 9 10 20

ağır yürüdük.

12
 Test - 2
1. Beyin eğitimiyle ilgili yapılan alıştırmalarda
I II III
çağrışım yoluyla bilgi zenginliği kazandırılması
IV
amaçlanmalıdır.
V
Bu cümlede numaralanmış sözcüklerden han-
gisinin kökü, tür yönüyle diğerlerinden farklı-
dır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
2. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi yapı
bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Şiir okumak, diksiyonun bütün alanlarını kapsa-
yan uygulamalı bir alandır.
B) Şiirde duygu, bir anlam bağlamında verilirse
daha değerli hâle gelir.
C) Konuşmada monotonluğu gideren unsurlardan
biri de ezgili söylemektir.
D) Cümle içinde ton ve vurgu dışındaki alçalıp
yükselmeler cümlenin ezgisinin farklılaşmasını
sağlar.
E) Duyguya dayalı bir ifade aracının duygululuğa
dayalı biçimde aktarılması gerekir.
3. Geldiğin günü ve gözlerini unutamam
En çok seni sevdim ey alnımın yazısı
Bu dizelerde “-ı / -i / -u / -ü” eki kaç faklı görev-
de kullanılmıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
4. Bazı bileşik sözcükler oluşurken sözcüklerden biri
ya da her ikisi türünü kaybeder ve buna tür kay-
ması denir.
Aşağıdaki altı çizili birleşik isimlerden hangisi
tür kayması yoluyla oluşmamıştır?
A) Tanzimat romanlarında mirasyedi tiplere sıkça
rastlanmaktadır.
B) Gecekondu mahallesinin tam ortasından geçen
bu yol buraların çehresini değiştirdi.
C) Kapkaç, özellikle bir dönem, herkesin korkulu
rüyası olmuştu.
D) Hanımeli çiçeğinin yaklaşık yüz seksen türü
vardır ve çoğu Çin’dedir.
E) Gelgit enerjisi yenilenebilir enerjidir ve okya-
nusa kıyısı olan ülkelerde kullanılır.
13
07
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik söz-
cük yoktur?
A) Hazır bulunuşluk olgunlaşma ve öğrenme etki-
leşiminin bir sonucu olarak ortaya çıkar.
B) Çocuklarına iyi bir gelecek hazırlayamadığını
düşündükçe mutsuzluğu daha da artıyordu.
C) Kalıtım, anne ve babadan bireye genetik yolla
geçen yetenek ve özelliklerdir.
D) Ortaokul ve lise yıllarımda oldukça çekingen bir
çocuktum.
E) Çocuklar on beş yaşına geldiklerinde birçok
özellikleri bakımından olgunlaşır.
6. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcük-
ler yapıca ikişerli gruplandığında hangisi dışta
kalır?
A) Beyin fırtınası; çok sayıda fikri, bir grup insanın
kısa sürede elde etme tekniklerinden biridir.
B) Sözlük kullanma alışkanlığı kazandırmak in-
sanların kelime servetini arttırır.
C) Hazırlıklı ve hazırlıksız konuşmalarda bilgilerin
gelişigüzel aktarılması dinleyicileri etkiler.
D) Öğrencileri bir kelime üzerine birkaç dakika ko-
nuşturmaya çalışmak yararlı olur.
E) Çocukların çağrışım becerilerini oyunlara dayalı
eğlendirici yöntemler kullanarak geliştirmek ge-
rekir.
7. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcük-
lerden hangisi farklı bir yapım eki almıştır?
A) Yapraklı dallarıyla taş duvarın ardından yükse-
len ağaçlar korku vericiydi.
B) Erkek çocukların iştahları genellikle çok açık
olur.
C) Rahatsız olduğum durumlarda bile huzursuzlu-
ğumu gizlemeye çalışırım.
D) Mahallede gürültü olunca dallarda konan kuşlar
birden bulut gibi yükseldiler.
E) Çürük yumurtayı tadan biri gibi doktor şüpheci
bir şekilde havayı kokluyordu.
8. Bir konuşmanın daha önceden yapılan hazırlıklarla
ezberlenerek sunulması son derece sakıncalıdır.
Bu cümlede türemiş kaç tane sözcük vardır?
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
 07 Test - 2

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde basit, türemiş 12. Aşağıdaki cümlelerde geçen birleşik fiillerden
ve birleşik sözcüklerin üçüne de örnek vardır? hangisi farklı bir yolla oluşmuştur?
A) Konuşmacı hafızasında bilgiyi düzenlerken A) Genç yaşına rağmen yoğun çalışma tempo-
hedef kitlenin özelliklerini dikkate almalıdır. sunu kaldıramayıp başka bir sektöre adım attı.
B) Bilgiye verilen önem aynı zamanda o bilginin
B) Yazma becerisini ölçen sınavların olmaması
unutulmamasını da sağlar.
bu beceriye yeteri kadar önem verilmemesi ile
C) Bilgi bellekte ancak ve ancak eğitim yoluyla
açıklanabilir.
saklanır.
D) Bilgiyi unutmamak için onu geçmiş ve gelecek C) Öğrencilerin sınıflarına ve öğretim kademele-
yaşantımızla ilişkilendirmemiz gerekir. rine göre yazılı anlatım beceri düzeyleri hâlâ bi-
E) Mantık çerçevesinde hemen her şeyi yeteri linememektedir.
kadar tekrarlarsak ezberleriz. D) Size verdiğim raporları inceleyedurun, diğer
toplantım bittikten sonra aranıza katılacağım.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-da / -de” eki E) Yaşadığı ahşap ev en küçük bir depremde yı-
farklı bir görevde kullanılmıştır? kılıverecekti fakat o buna hiç aldırmıyordu.
A) Ömer, dedesinin evinin arkasındaki çayırlıkta
vakit geçirmeyi severdi.
B) Şeftali devleştikten sonra yuvarlanarak etrafın-
daki birçok şeyi ezdi.
C) Sizler için Akdeniz’in en gözde tatil mekânlarını
seçtik.
13. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi bir-
D) Leonardo ertesi gün babasıyla birlikte ünlü res-
den çok yapım eki almamıştır?
samın yanına gitti.
A) Fonetik, seslerin zaman ve yerlere göre geçir-
E) Öğrenciler henüz yeterli bilgileri edinmemiş du-
diği evrimi araştırır.
rumda olsalar bile mecazı görebilirler.
B) Fonetik, dilin sesle ilgili kurallarını verir ve söy-
11. I. İnsan, yaşamını sağlıklı bir şekilde sürdürebil- leniş yönüyle ilgilenir.
mek için diğer insanlarla iletişim kurmak zorun- C) Güzel, doğru ve etkili konuşmak için diksiyonun
dadır. kurallarını iyi bilmek gerekir.
II. İletişim; duygu, düşünce, hayal, istek ve şikâ- D) Genellikle kelimelerin doğru söylenişini araştır-
yetlerin akışını kapsayan bir süreçtir. madan etrafımızdan duyduğumuz gibi söyleriz.
III. İletişim, toplumsal yaşam açısından önemlidir;
E) Türkçemiz İstanbul ağzıyla konuşulduğu için
medeniyetin oldukça özel sembolik aracıdır.
okulda mahallî ağızlardan kurtulmak gerekir.
IV. Tartışma tekniği kullanılarak öğrencilerin yaz-
mayla ilgili görüşleri alınır.
V. Öğretim sürecinin her aşamasında öğretmen-
lerin ortak bir yazma yaklaşımını benimsemesi
daha verimli olur.
Numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda-
kilerden hangisi söylenemez?
A B C D E A B C D E
A) I. cümlede birleşik sözcüğe yer verilmiştir.
Ö.No Soru Soru

0 1 11
B) II. cümlede hem iyelik hem durum eki almış bir
100861

1 2 12

sözcük kullanılmıştır. 2 3 13
3 4 14
C) III. cümlede basit yapıda sözcük kullanılmamış- 4 5 15
tır. 5 6 16

D) IV. cümlede “tekniği” sözcüğü dışındaki tüm 6 7 17

7 8 18
sözcükler yapım eki almıştır. 8 9 19

E) V. cümlede gövdeden türemiş sözcüğe yer ve- 9 10 20

rilmiştir.

14
 Tarama Testi
1. 1906 yılında doğan Sait Faik yazarlığa lise yılların-
I ya çalışanlar; bir aile yuvasının sıcaklığından önce
da başlamıştır. Yükseköğrenim için İstanbul’a, ar-
II
dından Avrupa’nın değişik ülkelerine gitmiş fakat
eğitimini tamamlayamamıştır. Çehov tarzı öykücü-
III
lüğün edebiyatımızdaki temsilcisi Sait Faik, eserle-
IV
rinde gözlemlerini işlemiştir.
V 5. Aşağıdakilerin hangisinde birleşik sıfat diğer-
Yukarıdaki parçadaki altı çizili sözcüklerden
hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
2. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcük-
lerden hangisi sadece yapım eki almıştır?
A) Faruk Nafiz tıp öğrenimini yarıda bırakıp yazar-
lık ve öğretmenlik yapmıştır.
B) Yazar şiirlerini önceleri aruzla sonraları ise
hece ölçüsüyle kaleme almıştır.
C) Sanatçı lirik aşk şiirleriyle büyük beğeni topla-
mıştır.
D) Anadolu’yu konu alan şiirler yazmış, edebiyat
onunla yeni bir soluk kazanmıştır.
E) Çoban Çeşmesi ve Han Duvarları şiirleriyle
meşhur olmuştur.
3. I. Kaygusuz Abdal 15. yüzyılda yaşamıştır.
II. İnanış ve düşüncelerini halkın anlayabileceği
bir dille sunmuştur.
III. Taşlamayı zıtlıklardan yararlanıp sergileyen
önder bir halk ozanıdır.
IV. İki yüze yakın şiiriyle Alevi-Bektaşi şiirinin ku-
rucusu olmuştur.
V. Şiirlerinde Allah’a nazı geçen bir sitem havası
sezilir.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisin-
deki altı çizili sözcükte birden fazla yapım eki
vardır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
15
07
4. Evin yerine ısrarla konutu, daireyi, siteyi koyma-
çimentodan, betondan, demirden ve bunların har-
manlanıp pazarlanmasından kazanacakları para-
ların hesabını yapıyorlar.
Yukarıdaki cümlede kökü fiil olan kaç sözcük
vardır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
lerinden farklı bir yolla oluşturulmuştur?
A) Bu coğrafyanın karakteristik bitkileri büyük yap-
raklı ağaçlardır.
B) Konakladığımız yer, başı dumanlı dağlara
bakan yemyeşil bir ovaydı.
C) Biraz yağmur yağdı mı Beyoğlu'nun kaldırımla-
rında yürüyemezsin.
D) Güvercin bakışlı sessizlik bile çınlıyor bir devam
vehmiyle.
E) Hayatını yarım günlük işlerden kazandıkları ile
devam ettiriyordu.
6. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler-
den hangisi diğerlerinden farklı bir ek almıştır?
A) Ülkemizde son yıllarda bilim kadar sanata da
değer veriliyor.
B) Yaşam mücadelesi verirken sevdiklerini de hiç
ihmal etmedi.
C) İkinci Yeni sanatçıları için anlamdan önce biçim
gelir.
D) Durum çok ciddi, farkında değilsin sanırım.
E) Yüz dönüm arazi üzerine kurulu bir yerden
bahsediyordu.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem iyelik
hem hâl eki almış bir sözcük yoktur?
A) Bazen bir gülümseme ya da bir öfkeyle çirkin-
leştiğini biliyordu.
B) Elleri ömründe bulaşık yıkamamış bir hanıme-
fendinin ellerine benziyordu.
C) Göğsünde yabancı nişanların kurdelelerinden
ince bir sıra vardı.
D) İçinde bulunduğu anın dehşetli bir an olduğunu
apaçık anlıyordu.
E) Pek güzel bir adam sayılmazdım ama çirkinliği-
min derdi de bende yoktu.
07 Test - 3

8. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcük-
lerden hangisi birleşik yapılıdır?
A) Üniversite eğitimini tamamladıktan sonra öğret-
menlik yapmaya başlamıştır.
B) Bu kadar kısa zamanda işini bu denli seveme-
yeceğini düşünmüştüm.
C) Yeni valiyi parlak bir törenle karşılamaya hazır-
lanıyorlardı.
D) Ortalık kararmaya başlamıştı ki seyis ilerde bir
gürültü işitti.
E) Söylediği sözlerin ne kadar saçma olduğunu
anlayacaktır.
11. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcük-
lerden hangisi kökünün türü bakımından di-
ğerlerinden farklıdır?
A) Rahat ve akıcı bir dille yazıldığı için çok sevil-
miş, yeni bir çığır açmıştır.
B) Ceketinin düğmelerini ilikleyip önünde saygıyla
eğildi.
C) Beklerken etrafına bakınıyor, ne yöne gidece-
ğini bilemiyordu.
D) Uzun süredir birbiriyle konuşmayan iki arkada-
şını barıştırdı.
E) Yüzünde yılların bıraktığı yorgun çizgiler vardı.

12. Nefi, övgüleri ve yergileriyle tanınmış kaside ve

hiciv alanının en usta şairidir. Divanının yanı sıra
9. I. Toplanmışlardı hicivlerini topladığı “Sihamıkaza” adlı bir eseri var-
II. Sevdiklerinin dır. Yazdığı şiirleriyle IV. Murat’ın övgüsünü ka-
III. Annemlere zanmıştır.

IV. Yapmalısınız Bu parçada geçen kelimelerden hangisi sadece

çekim eki almıştır?
V. Gözlemlerini
A) yergileriyle B) tanınmış C) topladığı
Numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağıdakiler-
den hangisi yanlıştır? D) övgüsünü E) kazanmıştır

A) I. sözcük fiilden isim yapım eki almıştır.

B) II. sözcük tamlayan eki almıştır.
C) III. sözcük iyelik ekinden sonra hâl eki almıştır. A B C D E A B C D E
Ö.No Soru Soru

0 1 11 100862

D) IV. sözcük kip ve şahıs eklerini almıştır. 1 2 12

2 3 13
E) V. sözcük hem yapım hem çekim eki almıştır. 3 4 14
4 5 15
5 6 16
6 7 17
7 8 18
8 9 19
9 10 20

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayan eki

kullanılmamıştır?
A) Çocuklar genellikle eğitim yıllarının başlarında
okuma becerisi kazanırlar. CEVAP ANAHTARI
TEST-1
B) Benim söylediklerimin ona bu kadar dokunaca-
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
ğını tahmin etmemiştim. D A D C E C D D B C A C C D
C) Buralar yazın harika olur, başka planın yoksa TEST-2
bu güzellikleri mevsiminde görmelisin. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
D) Kitabın son sayfasına kadar kitabı heyecanla E C C D C A D C A C C A D

okudu. TEST-3

E) Lise seviyesindeki öğrencilerin problemlerine 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C A C E C B E B A C C E
çözümler sunulmaktadır.

16