Professional Documents
Culture Documents
Gerçek SÖZCÜKTE
(İlk - Temel) Mecaz Yan Anlam Terim ANLAM Somut Soyut Nicel - Nitel Genel - Özel
Anleam Anlam (Yakıştırmaca) Anlam Anlam Anlam Anlam Anlam
Sözcük (Kelime):
İnsanlar arasında
Sözcüğün akla ge- Sözcüğün anlam Sözcüğün gerçek anla- Bilim, sanat veya anlaşmayı sağla- Beş duyudan her- Duyu organlarıyla al- Sayılabilen varlıklar ni- Sözcüğün bir türün ta-
len ilk anlamıdır. genişlemesi yoluyla mından tamamen uzak- herhangi bir mes- yan, dilin anlamlı hangi biriyle algılana- gılanamayan ancak cel, sayılamayan var- mamını karşılayacak
✓ Pencere kenarından gerçek anlamından laşmadan şekil ya da lekle alakalı özel bir en küçük bilen varlık veya kav- zihin yoluyla kavra- lıklar nitel anlamlıdır. şekilde kullanılmasına
soğuk geliyordu. tamamen uzaklaşa- görev benzerliğinden kavramı karşılayan parçasıdır. ramları karşılayan nabilen varlık veya ✓ Büyük lokma ye, büyük genel, türün dar bir
rak kazandığı yeni dolayı başka bir varlığa sözcüklerdir. sözcüklerdir. kavramları karşılayan (Nicel) (Nitel) kısmını karşılayacak
anlamdır. ad olarak verilmesidir. ✓ Oyunun son perde- ✓ Ağaç, taş, elektrik, sözcüklerdir. konuşma! şekilde kullanılmasına
✓ Soğuk bakışlarına bir ✓ Dağın eteğinde renk- sini hiç beğenme- ısı... ✓ Mutluluk, sevgi, zihin, özel anlam denir.
anlam veremedim. garenk çiçekleri vardı. akıl...
dim. ✓ Kitap çok sıkıcıydı.
(Özel)
✓ Kitap en iyi dosttur.
DİKKAT DİKKAT (Genel)
Sözcüklerin her cümlede farklı anlamlar kazandığı göz önünde bulundurulmalı ve cümleler baştan sona okunmalıdır. Sözcüklerin anlam genişlemesi yoluyla somutken soyut anlamda kullanılmasına
✓ Ağız kenarında çıkan yaralarla oynamamak gerekir. (Gerçek) soyutlama; soyutken somut anlamda kullanılmasına somutlama denir.
✓ Benimle başkasının ağzıyla konuşma! (Mecaz) ✓ Hatıralarım hiç peşimi bırakmaz. (Somutlama)
✓ Çantanın ağzı açık kalmış. (Yan) ✓ Bu kadar katı olmanı anlayamıyorum. (Soyutlama)
✓ Bu romanda kahramanların ağız özellikleri dikkat çekmektedir. (Terim)
Ad Aktarması Deyim
Yansıma Dolaylama
(Mecazımürsel) Aktarmaları
Eş Sesli Eş Anlamlı Yakın Zıt (Karşıt)
(Sesteş) (Anlamdaş) Anlamlı Anlamlı
Benzerlik ilgisi olmadan a) İnsandan Doğaya Doğadaki seslerin tak- Bir kavram veya var-
Sözcükler Sözcükler Sözcükler Sözcükler bir sözcüğün başka bir ✓ Ağaçlar selamladı bizi. lit edilmesiyle oluşan lığın birden çok söz-
sözcüğün yerine kulla- b) Doğadan İnsana sözcüklerdir. cükle anlatılmasıdır.
Anlamca birbirine ters
nılmasıdır. ✓ Babası sinirden kükredi. ✓ Tak tak ayak sesleri ✓ Derya kuzusu balık
Yazılışları aynı, anlamları Yazılışları farklı, Anlamdaş gibi görü-
düşen sözcüklerdir. ✓ Stat, ayağa kalktı. c) Doğadan Doğaya geliyor. ✓ Sanat güneşi Zeki
farklı olan sözcüklerdir. anlamları aynı olan nen ancak birbirinin
✓ Zengin - fakir
İnsanlar ✓ Bu dağlarda rüzgâr ulur ✓ Suyun şırıltıları eşliğin- Müren
✓ Sal, yol, el... sözcüklerdir. yerini tamamen tut- ✓ Ünlü raketler, ödül tören- sabaha kadar.
✓ Yüzünü yüz yıl geçse de ✓ Hikâye - öykü mayan sözcüklerdir. ✓ Bulanık - berrak de uyudum.
Bir sözcüğün olumsuzu Tenisçiler d) Duyudan Duyuya Aktarma
unutamam. ✓ Edebiyat - yazın ✓ Doğru-dürüst
Sözcüğün temel ve mecaz ✓ Endişe - kuşku ✓ Yalan-yanlış o sözcüğün zıt anlamlısı inde bir araya geldi. ✓ Tatlı sesi herkesi büyüledi.
Kinayeli Anlatım: Bir sözün karşıdakini alaya almak amacıyla, tersini kas- Verilen cümlede boş bırakılan yerin dil bilgisi kuralları göz önünde 2) Amaç - Sonuç Cümleleri: Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştirildiğini belirten cümlelerdir.
tedecek şekilde kullanılmasıdır. bulundurularak anlam bütünlüğü doğrultusunda tamamlanmasıdır. “-mak, -mek , -mak için, -mek üzere...vb. ek ve sözcüklerle kurulabilir.
✓ Buraya tatil yapmak için geldiler.
✓ Günde 10 dakika çalışarak YGS’de derece yapacaksın(!) Cümle Oluşturma Amaç Sonuç
Öznel Cümle: Kişiden kişiye değişkenlik gösteren, kanıtlanamayan yargı- Sözcükleri karışık olarak verilen cümlenin yüklemi tespit edil- 3) Koşul - Sonuç Cümleleri: Bir olay ya da durumun gerçekleşmesinin koşula bağlı olduğu yargılardır.
lardır. dikten sonra diğer sözcüklerin anlam ve dil bilgisi bütünlüğü ✓ Sinemaya gidebilirsin ama önce odanı topla.
✓ Türkiye’nin en güzel ili İstanbul’dur. doğrultusunda sıralanmasıdır. Sonuç Koşul
Nesnel Cümle: Kişiden kişiye değişkenlik gösteren, kanıtlanabilen yargı- 4) Eş - Yakın Anlamlı Cümleler: Değişik sözcüklerle aynı duygu ve düşünceyi anlatan yargılardır.
lardır. ✓ Yalnızca iyiyi anlatan yazar, başarılı olamaz.
✓ İstanbul, kalabalık şehirlerden biridir. ✓ Sanatçı, hayatı her yönüyle anlatılırsa başarılı olur.
Tanım Cümlesi (Tanımlama): Bir kavram ya da varlığın ne olduğunu bildi- 5) Zıt (Karşıt) Anlamlı Cümleler: Duygu ve ilettikleri mesaj bakımından birbirinin tam tersi olan cümlelerdir.
✓ Bir şair için en önemli şey, dili nasıl kullandığıdır.
ren, “nedir, kimdir” sorularına yanıt veren cümlelerdir.
✓ Şiir, büyük zekâların rüyalarıdır.
CÜMLEDE ANLAM ✓ Şairin şiirindeki en önemli noktalar hissettirdiği, duygu ve işlediği temadır.
Eleştiri Cümlesi: Bir sanatçı, eser ya da durumla ilgili olumlu veya olum-
suz değerlendirmenin yapıldığı cümlelerdir.
✓ Bu kitap, uzun betimlemeleriyle okuyucuyu sıkıyor.
Öz Eleştiri Cümlesi: Kişinin kendisi ile ilgili yaptığı olumlu veya olumsuz
Kavramlar
değerlendirmelerdir. Özlülük: Anlatımda az sözle çok anlam ifade etmektir. Olasılık (Tahmin): Birtakım sezgilere dayanarak bir durum ya da olayın nasıl gerçekleşe-
✓ Düşünmeden konuştuğum için başım dertten kurtulmaz. ceği hakkında fikir yürütmektir.
Özgünlük: Sanatçının yaptıklarında kendine özgü nite-
Değerlendirme Cümlesi: Bir sanatçı ya da yapıtla ilgili öznel ya da nesnel likle taşımasıdır. ✓ Seni yanlış anlamış olabilir.
görüş bildirmektir. Gerçekleşmemiş Beklenti: Olması beklenen bir durumun gerçekleşmediğini anlatır.
✓ Onun romanındaki kahramanları başka romanlarda
✓ Yazar, bu romanında yetkinlik göstermiş. göremezsiniz. ✓ Bu konuda beni anlayacağını sanmıştım.
Hayıflanma: Kişinin gerçekleşmeyen durumlarla ilgili kendi kendine üzülmesi ve pişmanlık
İçerik (Konu): Bir sanat yapıtının ne anlattığı ile ilgili bilgi veren yargılardır. Açıklık: Anlatımın herkes tarafından aynı ve yoruma duymasıdır.
✓ Peyami Safa, Fatih - Harbiye’de Doğu - Batı sorununa parmak basar. açık olmayacak şekilde ifade edilmesidir.
✓ Gençlik yıllarımı daha verimli geçirebilirdim.
Üslup (Biçem): Eserin, sanatçının anlatımı ile ilgili bilgi veren yargılardır. Yalınlık: Anlatımın süsten uzak olmasıdır. Pişmanlık: Yapılan bir yanlış veya durumdan dolayı duyulan üzüntüyü anlatan cümlelerdir.
✓ Bu şair, yabancı tamlamalarla ve ağır sanatlarla oluşturmuş dizelerini. Akıcılık: Anlatımın pürüzsüz olmasıdır. ✓ Keşke bu konuda onu dinleseydim.
Aşamalı Durum Bildiren Cümleler: Bir durumun, bir olgunun aşama aşama ✓ Kitaba başladığınızda nasıl olduğunu anlamadan Sitem: Kırgınlık, kızgınlık, üzüntü bildiren cümlelerdir.
değiştiğini anlatan cümlelerdir. sona kadar geliyorsunuz. ✓ Her hafta birinizin evinde toplanırsınız da beni hiç çağırmazsınız!
✓ Hasta, günden güne kötüleşiyor. Kalıcılık: Yapıtın ya da yazarın sonraki devirlerde de Öneri: Bir sorunun çözümü ya da bir durumla ilgili görüş bildirmektir.
Karşılaştırma Cümleleri: Birden fazla varlık ya da durumun çeşitli yönler- okunması, rağbet görmesidir. ✓ Okumaya, klasiklerle başlayabilirsin.
den kıyaslandığı yargılardır. “daha / en / göre / gibi / fazla... vb.” sözcükler- ✓ Mevlana, asırlar öncesinden asırlar sonrasına seslen- Varsayım: Gerçekleşmeyen bir durumu veya olayı gerçekleşmiş gibi kabul etmektir.
le kurulur. mektedir. “Tut ki / diyelim ki / farz edelim / düşünelim ...vb.” ifadelerle kurulur.
✓ Kışın Erzurum, İstanbul’dan daha soğuk olur. Evrensellik: Bir sanat yapıtının tüm insanlığa seslene- ✓ Farz et ki edebiyatı kazandın...
Karşıt Durum Cümleleri: Birbirinin zıttı durum ve kavramların bir arada cek özellikler taşımasıdır. Ön Yargı: Bir kimse, olay veya durum hakkında önceden ifade edilen olumlu / olumsuz yargılar.
kullanıldığı cümlelerdir. ✓ Klasikler, dili ve sınırları ortadan kaldıran eserlerdir. ✓ O, hiçbir zaman nitelikli bir yazar olamayacak.
✓ Dışarıda hava günlük güneşlikken biz içerde donuyoruz. Ulusallık: Sanat yapıtının millî özellikler taşımasıdır. Saptama: Bir durum için tespitte bulunmaktır.
✓ Stresten kurtulmak için spor yapmak önemlidir.
✓ Yaşar Kemal, kendi toprağından beslenen bir yazardır.
Çıkarım: Nesnel sonuçlardan hareketle öznel yorumlara ulaşmaktır.
Yoğunluk: Anlatımın yeni anlam ve yorumlara açık ol-
✓ Yapıtlarının çok satması, onun başarılı olduğunu gösteriyor.
masıdır.
Tasarı: Gelecekle ilgili yapılan plan ve projelerdir.
✓ İleride bir şiir kitabı yazmayı düşünüyorum.
DİKKAT Yakınma: İçinde bulunulan herhangi bir durumdan şikâyet etmektir.
Nesnel ve öznel yargılar “Hangisi kanıtlanabilirlik açısından farklıdır?” şekliyle sorulur. ✓ Bir gün de odanı toplu görsem!
Nesnel: Kanıtlanabilir. Öznel: Kanıtlanamaz.
TYT: PARAGRAF 03
PARAGRAF
Paragrafta Anlam Paragrafta Yapı
Konu Başlık Ana Düşünce Yardımcı Düşünce Paragrafın Bölümleri Akışı Bozan Cümle İkiye Bölme Paragraf Tamamlama
1. Giriş Bölümü Her paragrafta bir Her paragraf, bir ana Bir paragraf tamam-
Paragrafta üzerinde Paragrafın konusu- Paragrafta, yazarın Ana düşünceyi geliştirmek,
en çok durulan kav- nun bir ya da birkaç okuyucuya vermek açıklamak ve desteklemek İçinde bağlayıcı ögeler bu- konu ele alınır ve pa- düşünceyi ele alır. lanırken öncelikle pa-
ram ya da kavram- sözcükle ifade istediği mesajdır. amacıyla kurulan cümleler lunmayan, açıklanıp geliştiri- ragraftaki cümleler de İkiye bölme sorula- ragrafın konu ve ana
lardır. edilmesidir. yardımcı düşünceleri oluşturur. lebilecek genel ve bağımsız bu konu bütünlüğünü rında paragraf, ana düşüncesi belirlenme-
“Yazarın vermek yargıların olduğu bölümdür. sağlayacak şekilde düşüncenin değiştiği lidir. Çünkü paragrafın
“Yazar ne anlatı- Başlığın bulunabil- istediği mesaj nedir, Yardımcı düşünce soruları kullanılır. Paragrafın veya farklı bir yönün başına, ortasına veya
yor, neyden söz mesi için öncelikle yazar niçin anla- olumsuz ifadelerle sorulur: 2. Gelişme Bölümü
anlam bütünlüğüne ele alındığı yerden sonuna getirilebilecek
ediyor?” sorusunun konun belirlenmesi tıyor?” sorularının Konunun örneklerle zengin-
✓ değinilmemiştir uymayan, paragrafta itibaren bölünür. cümle; paragraftaki
yanıtıdır. gerekir. yanıtıdır. leştirilip açıklandığı bölümdür.
✓ çıkarılamaz işlenen düşüncelerin konu ve ana düşün-
✓ söylenemez 3. Sonuç Bölümü dışında bir düşünce- ceyle uyum içerisinde
Konunun özetlendiği ve bir ye yer vermek parag- olmalıdır.
sonuca bağlandığı bölümdür. rafın akışını bozar.
Düşünceyi Geliştirme
Anlatım Teknikleri
Yolları
Açıklayıcı Tartışmacı Betimleyici Öyküleyici Tanımlama Karşılaştırma Örneklendirme Benzetme Tanık Gösterme Sayısal Veriler-
Anlatım Anlatım Anlatım Anlatım den Yararlanma
Bir kavram veya İki varlık, kavram Yazarın ele Bir varlık ya da Yazarın ileri sür-
Herhangi bir Bir düşüncenin Yazarın gözlem- Belirli bir yer ve varlığın ne oldu- ya da olayın aldığı düşünceyi kavramın başka düğü düşünceyi Düşünceyi
konuda okuyucu- yanlışlığını gös- lerini okuyucunun zamana bağlı ola- ğunun açıklan- benzer ve farklı somutlaştırmak bir varlık ya da desteklemek için inandırıcı kılmak
yu bilgilendirmeyi terip ileri sürülen gözünde canla- rak kahramanların masıdır. yönleriyle kıyas- için örneklere kavramın özellik- o alanda yetkin, için istatiksel
ve ona bir şey düşüncenin savu- nacak biçimde hareketiyle ortaya lanmasıdır. başvurmasıdır. leriyle anlatılma- bilinen kişilerin verilerden yarar-
“Nedir, kimdir”
öğretmeyi amaç- nulduğu yazılarda anlatmasıdır. çıkan bir olayın sıdır. görüşüne yer lanmaktır.
sorularına yanıt ✓ Makalede ço- ✓ Kültür, bir top-
layan yazılarda kullanılan anlatım anlatımıdır. vermesidir.
✓ Kapıda yaşlı bir verir. ğunlukla nesnel lumun yaşama ✓ Birikimsiz yazar- ✓ Türkiye’nin nüfu-
kullanılan anlatım tekniğidir.
adam belirdi. ✓ On altı katı asan- yargılar hâkim- biçiminde ve dav- lık, saman alevi ✓ Denemede su 2016’da %1,3
tekniğidir. ✓ Korku; gerçek bir
✓ İyi konuşmayı bilen, Üzerinde biraz sörler çıktık. Bana ken denemede ranışlarında be- gibidir. yazar; birikimini, artış göstererek
tehlikenin ya da
✓ Sinekkapangiller iyi yazmayı da bilir- eski, açık mavi odayı gösterecek öznel yargılar lirginleşir. Mesela içinden gelenleri 79 milyon 814
tehlike olasılığı-
familyasından miş. Konuştuğumuz bir takım elbise çocuğun peşinden hâkimdir. bir Türk “hayır” özgürce aktarır. bin 871 olmuştur.
nın, düşüncesi-
olan bülbül, gibi yazmak olacak vardı. Ceketin üst yürüyordum... anlamında başını Nurullah Ataç’ın
nin uyandırdığı
Akdeniz ülkele- iş midir?... cebinde kıvrılmış yukarı kaldırırken dediği gibi:
kaygı duygusu-
rinde ormanlarda bir mendil... dur. bir Amerikan yana “Deneme benin
ve bahçelerde hareket ettirir. ülkesidir.”
yaşar...
I
TYT: İSİM (AD) - ZAMİR (ADIL) 04
Varlıkların, duyguların, düşüncelerin, kavramların ve çeşitli durumların karşılığı olarak kullanılan sözcük- • Adın yerini tutan sözcük türlerine denir. • Zamirler, bütün ad çekim eklerini alabilir.
lere denir.
✓ Ona daha önce de söyledim. ✓ Bunun bana hiçbir faydası yok.
✓ Mavi iklim gibi çağırır beni sesin.
Ad Ad
Zamirler 5’e Ayrılır
✓ Rüyalarıma ışık ve özlem serpmektesin.
Ad Ad Ad
1) Kişi (Şahıs) Zamiri 2) İşaret Zamiri
Adlar Kendi İçinde 3’e Ayrılır
• İnsan adlarının yerini tutan zamirlerdir. • Adların yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
• Ben, sen, o, biz, siz, onlar • Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, şuraya...
✓ Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim. ✓ Orada bize bunları verdiler.
✓ Üstelik sen hiçbir zaman anlamadın beni. ✓ Bunu sen al berikini de o alsın.
“O ve onlar” zamirleri insan adlarının yerini tutarsa kişi
“O ve onlar” zamirleri insan dışı varlıklar için kullanılırsa
zamiri, insan dışı varlıkların yerini tutarsa işaret zamiri
işaret zamiri olur.
Varlıkların Oluşuna Göre olur.
✓ Onları kafese koymak istemedim.
Adlar ✓ Onların artık kullanılamayacağını ona söyledim.
İşaret zamiri
Somut Ad: Beş duyudan her- İşaret zamiri Kişi zamiri
Varlıklara Verilişlerine Göre Dönüşlülük Zamiri
hangi biriyle algılanabilen var- “Bu, şu, bunlar...vb.” zamirler kişilerin yerini tutsa bile
lıkları karşılayan adlardır. • Kendi sözcüğüdür.
Cins Ad (Tür Adı): Aynı tür- işaret zamiri olur.
den varlıkları karşıyan söz- ✓ Bu resmi kendisi yapmış.
✓ Kağıt, kalem, yağmur, ışık, ✓ Bütün her şeyi bu anlatmış.
cüklerdir. ekşi, soğuk… Dönüşlülük zamiri, kişi zamiriyle kullanıldığında pekiştir- İşaret zamiri
Varlıkların Sayılara Göre
me anlamı katar. İşaret zamiriyle işaret sıfatını karıştırmamak gerekir:
✓ Papatya, insan, çiçek, şehir, Soyut Ad: Beş duyudan her- Adlar
dağ, deniz, öğrenci…. hangi biriyle algılanamayan; ✓ Sen kendin bu yolu seçtin. (Pekiştirme yapmıştır.) İşaret zamiri bir adın yerini tutar, işaret sıfatı addan önce
Tekil Ad: Sayıca tek bir varlığı gelerek “hangi” sorusuna yanıt verir.
Özel Ad: Tek olan, benzeri akıl, sezgi yoluyla varlıkları ka- karşılayan adlardır.
olmayan varlıkları karşılayan bul edilen kavramlara verilen ✓ Bu sözleri bu mu söylemişti.
sözcüklerdir. addır. ✓ Ağaç, kalem, defter, asker... İşaret sıfatı İşaret zamiri
3) Belgisiz Zamir
✓ İyi, kötü, zeki, güzel, çirkin, Çoğul Ad: “-lar/-ler” eki alarak
✓ Sabahattin Ali, Ayşe, Cebeci mutluluk, sevinç... • Adların yerini belgisizlik (belirsizlik) yönüyle tutan zamirler-
Mahallesi, İstanbul, Galata- aynı türden birden fazla varlı-
dir.
saray Lisesi…. ğı karşılayan adlardır.
Soyut bir sözcüğün anlam • Bazı, kimi, biri, çoğu, hepsi , tümü... 4) Soru Zamiri
genişlemesi yoluyla somut ✓ Ağaçlar, kalemler, defterler... ✓ Mahallede kimse kalmamış, herkes düğüne gitmiş. • Adların yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.
Bazı tür adları, özel ad olarak
anlam kazanmasına somut- ✓ Hepimiz onun nasıl biri olduğunu biliriz.
da kullanılabilir. Topluluk Adı: Çoğul eki alma- • Hangisi, nereye, ne, kaçıncı, kim...
lama, somut bir sözcüğün
dığı hâlde çoğul anlamı olan Belgisiz zamir ile belgisiz sıfatı karıştırmamak gerekir: ✓ Sen hangisini beğendin?
✓ Adana’da pamuk tarlaları var. soyut anlam kazanmasına
adlardır. Belgisiz zamir, bir adın yerini tutarken belgisiz sıfat ad- ✓ Kim anlattı bunu sana?
Cins ad soyutlama denir.
✓ Orman, sürü, deste, kafile, ta- dan önce gelerek onları belirtir. Soru zamirlerini bulmak için yerine ad getirilmelidir.
✓ Pamuk, tatlı bir kedidir. ✓ Yalnızlık yağıyordu şehrin ✓ Birçoğu, bu dönemdeki birçok sorunu ele almamıştır.
damlarına.
kım,... ✓ Bu yıl nereye gideceksiniz?
Özel ad Belgisiz sıfat
Belgisiz zamir Bodrum’a
Bazı adlar, cümle içindeki kul-
“Güneş, ay, dünya,” sözcük- Soyut bir sözcük olan “yalnız-
lık” sözcüğü, somut bir sözcük lanımına göre hem tekil ad
leri coğrafi terim olarak kulla- hem de topluluk adı olarak
nıldığında özel addır. olan yağmura benzetilerek so- 5) Ek Hâlindeki Zamirler
mutlaştırılmıştır. kullanılabilir. b) İyelik Zamiri
✓ Ay, Dünya’nın uydusudur. ✓ Sınıf, temizlenecek. a) İlgi Zamiri • Aitlik anlamı katan tamlanan ekleridir.
✓ Onda yürek ne gezer?
Özel ad Tekil ad • Bir adın yerini tutan “-ki” eki ilgi zamiridir. (-m, -n, -ı, -mız, -nız, -ları)
“Yürek” kelimesi “cesaret” keli- ✓ Kırık sözcüklerim özlüyor seni.
Gelemem, dünya kadar işim • Tamlayan ekinden (-ın, -in, -ım) sonra gelir.
mesinin yerine kullanıldığı için ✓ Deprem olunca sınıf bahçeye
var. Cins ad çıktı. Topluluk adı ✓ Sizinki yine okula gitmemiş. I. tekil kişiye
soyutlama yapılmıştır. aitlik anlamı taşır.
Oğlunuz
TYT: SIFAT (ÖN AD) 05
BUNLARI UNUTMA ! BUNLARI UNUTMA !
Sıfat yapan “ki” bitişik yazılır, Sıfatlarda pekiştirme
kendisinden sonra gelen adı
simsiyah saç
yer ve zaman anlamıyla ta-
mamlar. darmadağınık oda
TAMLAMALAR
Sıfatların adların önüne gelerek onlarla Ad ve ad soylu bir sözcüğün aitlik ilgi- Belirtili Ad Tamlaması Belirtisiz Ad Tamlaması
oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tam- si yönünden daha belirgin hâle gelme-
laması denir. si için başka bir ad ve ad soylu sözcük
tarafından tamamlanmasıyla oluşan söz Tamlayanın ilgi eki, tamlananın iyelik eki
Sıfat + Ad öbekleridir. aldığı ad tamlamalarıdır. Sadece tamlananın iyelik eki aldığı ad
Tamlayan Tamlanan Tamlanana “neyin kimin” sorusu sorula- tamlamalarıdır.
Ad tamlamaları, tamlayan ve tamlanan- rak bulunur.
Sıfat Tamlaması Tamlanana “ne” sorusu sorularak
dan oluşur.
✓ Kitabın sayfası (Neyin sayfası?) bulunur.
✓ Çalışkan öğrenci
Sıfat Ad Tamlayan + tamlayan eki (ilgi eki) ✓ Benim kararım (Kimin kararı?) ✓ Kitap kapağı (Ne kapağı?)
Sıfat Tamlaması -ın, -in, -un, -ün ✓ Soruların birçoğu (Neyin birçoğu?) ✓ Soru sayısı (Ne sayısı?)
-(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün
Sıfatlar, her zaman addan önce gelir.
-im
Sıfat tamlamalarında, tamlanana (ada)
“nasıl, hangisi, kaç, kaçıncı” soruları so-
rularak tamlayan (sıfat) bulunur. Tamlanan + tamlanan eki (iyelik eki)
Zincirleme Ad Tamlaması Takısız Ad Tamlaması
✓ Kırk gün (Kaç gün?) -ı, -i, -u, -ü
Tamlayan Tamlanan -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
✓ Nitelikli yazar (Nasıl yazar?) -im, in
Tamlayan Tamlanan En az iki ad tamlamasının bir araya gelerek Tamlayan ve tamlananın ek almadığı
oluşturduğu ad tamlamalarıdır. ad tamlamalarıdır.
Tamlanana sorulan “nasıl” sorusuna
✓ Mahalle bakkalının camı yanıt verir.
✓ Öğretmenlerin sınav soruları Tamlayan, tamlananın neye benzedi-
ğini ve neyden yapıldığını ifade eder.
Özellikleri Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan ✓ Pamuk yorgan (Nasıl yorgan?)
Ad tamlamalarında bir tamlayan, birden çok ✓ Taş kalp (Nasıl kalp?)
zamir olabilir.
tamlanana ya da birden çok tamlayan, bir
✓ Kiminin duası ✓ Öğrencilerin birçoğu
tamlanana bağlanabilir. Tamlayan Tamlanan
✓ Komşumuzun evi ve bahçesi Tamlayan durumdaki zamir düşebilir. Tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir. DİKKAT
Tamlayan Tamlanan Tamlanan ✓ Kitabım yok. Takısız ad tamlaması ile sıfat tamlamasını
✓ Çalışkan öğrencinin zor sorularını çözdüm.
✓ Şiirin ve hikâyenin kuralları (Benim) Tamlayan Tamlanan karıştırmamak gerekir.
Tamlayan Tamlayan Tamlanan Sıfat Sıfat ✓ Yaşlı adam ✓ Altın bileklik
Sıfat tam. Takısız ad tam.
✓ Bu çocuğun başarılı hikâyesine kulak verin.
Tamlayan Tamlanan
Sıfat Sıfat
DİKKAT
Niteleme sıfatı ile durum zarfını karıştırmamak ge- ZARF Miktar Zarfı
(BELİRTEÇ)
rekir: “Nasıl” sorusu ada sorulduğunda alınan yanıt (Azlık-Çokluk / Derecelendirme Zarfı)
niteleme sıfatını, eylem ve eylemsiye sorulduğunda
alınan yanıt durum zarfını verir. Eylem, eylemsi, sıfat, adlaşmış sıfatı ya da
başka bir zarfın anlamını miktar bakımından
✓ Dikkatli bir çocuktu. (Nasıl çocuktu?) tamamlayan zarflardır. DİKKAT
Niteleme sıfatı “En” ve “daha” sözcükleri; sıfatı, adlaş-
• Eyllemllerri, veeyleemylseimlersii,lesrıifaytlearrıveveyöknenildgii-
✓ Dikkatli davranıyordu. (Nasıl davranıyordu?) mış sıfatı ve belirteci üstünlük yönüyle
tsüiyrülend
taem özlacyüaknlesriöçzecşüiktllieyrödnir.le“rNdeneybelir”-
n asm “Ne kadar” sorusuna yanıt verir.
Durum zarfı
tseonrussöuzncuünk ctüervlearbidıior.lan sözcüklerdir. belirtir. Bu durumlarda bu sözcükler,
üstünlük belirteci olarak adlandırılır.
Aşağı,yukarı,içeri,dışarı,ileri,geri,öte...beri ✓ Çok çalışarak sınavı kazandı.
✓ Ç
İçoecriugki,rikpah
peıyrıkyeasveakşıçza . çtı.
dıa ✓ Oldukça büyük bir evde oturuyor. ✓ En güzel çiçek papatyadır.
✓ D
Müisnaafilrdleığriım
içeızrieakla
mlıemk.bayatlamış. ✓ Üyelerin en yaşlısı başkan seçilmiş. ✓ Hepsinden daha çok çalıştı.
✓ S
Bıennavbdiraazçdoaknza rd.ı.
oşr asğoıryuılainr evraim ✓ Bizi kapıda epey beklettiler.
Zaman Zarfı
✓ Çocuk ne güzel anlatıyordu. ✓ Bilgisayar çok hızlı çalışıyor.
Eylem ve eylemsileri zaman yönünden belirten
sözcüklerdir.
DİKKAT
Soru Zarfı
“Ne” sözcüğü cümle içinde farklı görev-
DİKKAT Eylemleri soru yoluyla belirten sözcüklerdir. lerde kullanılır: bir adın yerini tutarsa
Cümlede zaman anlamı taşıyan her sözcük, belirteç görevinde Nasıl, ne zaman, ne kadar, neden, niçin, adıl, bir adı belirtip “hangi” sorusuna
olmayabilir. Eğer sözcük “ne zaman” sorusuna cevap veriyorsa niye, ne (niçin anlamında) yanıt verirse sıfat, “niçin” ya da “çok”
belirteçtir, vermiyorsa belirteç değildir. anlamlarında kullanılırsa zarf olur.
✓ Köye ne zaman varırız?
✓ Akşam, sinemaya gideceğiz. (Ne zaman gideceğiz?) ✓ Bana niye bağırıyorsun? ✓ Sandığın içinde ne var? (Soru adılı)
Belirteç ✓ Ne gülüp duruyorsun? ✓ Ne gün bize geleceksin? (Soru sıfatı)
✓ Akşam, şairlerin ilham kaynağıdır. (Ne şairlerin ilham kaynağıdır?) ✓ Ne kızıyorsun yine? (Soru zarfı)
Ad ✓ Ne akıllı bir çocuk bu! (Miktar belirteci)
TYT: EDAT (İLGEÇ) - BAĞLAÇ - ÜNLEM 08
EDAT (İLGEÇ) BAĞLAÇ ÜNLEM
Tek başına anlamı olmayan ancak kullanıldığı cümlede anlam kaza- Tek başına bir anlam olmayan; aynı görevdeki sözcük- Sevinç, acı, korku... vb. duyguları anlatan veya seslenme, buyruk, onaylama gibi durumları bildiren
nan ve diğer sözcükler arasında anlamsal bağ kuran sözcük türüdür. leri, söz öbeklerini, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri sözcük türleridir.
Edatlar cümleden çıkarılınca anlam bozulur ya da değişir. birbirine bağlayan sözcük türleridir.
Bağlaçlar cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulmaz,
✓ Hey, buraya bak!
daralmaz. ✓ Eyvah, ona haber vermeyi unuttuk!
Kadar
• Karşılaştırma • Roman, öykü kadar ilgi görmedi. ✓ Vah vah, yazık oldu bu çocuğa!
• Yaklaşıklık • Elli kadar öğrencisi var. ✓ Tüh, nasıl unuttum seni!
anlam- Ve • “Leyla ve Mecnun” bir halk hikâyesidir.
• Keçi kadar inatçısın. ✓ Elveda, ey gençliğim !
• Ölçü larını • Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven. Ünlemler; cümle içinde değişik görevlerde bulunabilirler.
• Benzerlik katar. • Cennet kadar güzel vatanımız.
✓ Kimsenin ahını alma. (Ad)
• Zaman • Akşama kadar çalıştı.
✓ Amansız bir derde düştük. (Sıfat)
Veya • Annesi veya babası gelsin. ✓ Her işi vahlayarak yapma! (Zarf)
Gibi Ya da • Film izle ya da kitap oku.
• Benzerlik anlam- • Kesilmiş limon dilimleri gibiydi güneş.
• Karşılaştırma larını • Senin gibi birini görmedim!
katar.
ki • Martılar ki sokak çocuklarıdır.
Yalnız anlam-
• Yalnız sen yoktun aramızda
• Sen ki vaktiyle çiğnendin ey kalbim! DİKKAT DİKKAT
• Tek, sadece larını • Bana sadece o yardım etti. “sadece” = Edat “Doğru, başka, karşı” sözcükleri cümle içinde
katar. anlamındaysa
Yalnız ilgeç dışında farklı görevlerde de kullanılır.
da / de Ancak “ama”
• Sana da bunları aldım. anlamındaysa = Bağlaç
İçin • Sen de dinle anlatacaklarımı. Doğru
Dahi
• Amaç-sonuç • Onu mutlu etmek için çok uğraştım. ✓ Yalnız sana inandım. (Edat) • Köye doğru ilerlemeye başladık. (Edat)
anlam-
• Neden-sonuç • Sıkıldığı için dışarı çıktı. ✓ Biliyorum yalnız anlatamıyorum. (Bağlaç) • Bütün sorunları doğru çözdü. (Belirteç)
larını
• Görelik • Senin için sorun yok tabii! ✓ Bunu ancak ben çözerim. (Edat)
katar. • Sonunda doğruyu gördüm. (Ad)
• ... Ne ... ne • Ne geldi ne de aradı. ✓ Söyledim ancak inanmadı. (Bağlaç)
• Doğru tarafa mı gidiyoruz? (Sıfat)
• Ne annesini ne de abisini dinliyordu.
Üzere Karşı
• Şart anlam- • Geri vermek üzere kitabı alabilir miyim? • Sabaha karşı yola çıktık. (Edat)
• Zaman larını • Ders başlamak üzere. DİKKAT • Burası karşıdan güzel görünüyor. (Ad)
• Şekilde katar. • Yemeği bildiğiniz üzere yapın. Hem ... hem • Hem sevindi hem sevindirdi. Yalnız, ancak, bir, tek sözcükleri edat dışında • Ailem karşı yakada oturuyor. (Sıfat)
• Hem beni hem de arkadaşını üzdün. farklı görevlerde de kullanılabilirler.
✓ Yalnız yaşamak istemiyorum. (Zarf) Başka
Göre • Senden başka sevemem kimseyi. (Edat)
✓ O yalnız bir insandı. (Edat)
• Karşılaştırma • Bu araba seninkine göre daha ucuz. • Bana başka adres verdi. (Sıfat)
anlam- ✓ Ancak gelebildik. (Zarf)
• Uygunluk • Anneme göre elbise bakıyorum. Ama • Okudum ama anlamadım.
larını ✓ Evde tek kaldım. (Zarf) • Olayı bana başkası anlattı. (Zamir)
• Görelik • Ona göre sen de haklısın. • Gelirim ama yardım edemem.
katar. ✓ Bir şair söylemişti bunu. (Sıfat) • Size başka, bize başka anlatmış. (Belirteç)
• ...
FİİL (EYLEM)
KİP EK EYLEM (EK FİİL)
SÖZCÜKTE YAPI
Birleşik Ad
Ad, sıfat ve fiil gibi farklı türden söz-
cüklerin bir araya gelmesiyle olu-
şan adlardır.
✓ Kapıkule (ad + ad)
✓ Kırkbayır (sıfat + ad)
✓ Kuşburnu (ad tamlaması)
✓ Biçerdöver (fiil + fiil)
Birleşik Fiil
✓ Külbastı (ad + fiil)
1) Kurallı Birleşik Fiilller 2) Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller ✓ Daha akşam olmadı.
✓ Yanardağ (fiilimsi + ad)
a. Yeterlik Fiili: Fiil + ebil- Ad + et- 3) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
✓ Oyunbozan (ad + fiilimsi)
✓ gelebildi ol- a. Deyimler anlamca kaynaşmış birleşik fiillerdir: Birleşik Sıfat
✓ Çatapat (yansıma + yansıma)
✓ duyabiliyorum kıl- ✓ Gözü dol - 1) Kurallı Birleşik Sıfat:
✓ gelemedi yeterlik fiilinin olumsuzu eyle
✓ Akla karayı seç - Sıfat ve takısız ad tamlamalarına “–lı
✓ duyamayabilirim yeterlik fiilinin olumsuzu ✓ kahrol- -li, -lık, -lik, -sız, -siz” yapım ekleri geti-
✓ Aklına gel -
b. Tezlik Fiili: Fiil + ıver- rilerek kurallı birleşik sıfat yapılır.
✓ fark et-
Birleşik Zarf ✓ çıkıver
b. Ad + Fiilden oluşan anlamca birleşik fiil:
✓ sabreyle- ✓ yün kazaklı çocuk
• Birden fazla sözcüklerin bir araya gelip kay- ✓ buluverdim ✓ Başvur -
Ad + yardımcı eylemin birleşmesinden oluşan Sıfat tamlamalarında sıfatla adın yeri
naşmasıyla oluşan zarfa denir. Bugün, biraz, ✓ çıkmayıver
birleşik fiillerde ses olayı varsa sözcükler bitişik, ✓ Varsay -
tezlik fiilinin olumsuzu değiştirilip ada iyelik eki (-ı, -i) getirile-
birdenbire, nasıl, niçin...
c. Sürerlik Fiili: Fiil + ekal-, edur-, egel- yoksa ayrı yazılır. ✓ Öngör - rek kurallı birleşik sıfat yapılır.
✓ Bugün gelecekler.
✓ süregeldi ✓ his et- hisset ✓ terk et- ✓ sokağı dar semtler
✓ Bu fikir aklıma birdenbire geldi.
✓ bakakaldım 2) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfat:
• Farklı yollarla yan yana gelen ve belirteç gö- ✓ kayıp ol- kaybol ✓ hasta ol-
reviyle kullanılan zarf grubuna öbekleşmiş ✓ gidedur
Bazı cümlelerde “olmak” ve “etmek” sözcükleri İki sözcük bir araya getirilerek oluşturu-
zarf denir. Öbekleşmiş zarflar da birleşik d. Yaklaşma Fiili: Fiil + eyaz-
yardımcı eylem değil, asıl eylem olarak kullanılır. lan birleşik sıfatlardır.
zarf kabul edilir. ✓ düşeyazdı
✓ Bu kitap ne kadar eder? ✓ vurdumduymaz insan
✓ Hemen hemen bitirdik. ✓ söyleyeyazdım
✓ Er geç döneceksiniz. ✓ kahverengi ceket
TYT: CÜMLENİN ÖGELERİ 13
Özne
• Yüklemin bildirdiği işi yapan veya oluş içinde bulunan
temel ögedir. Yükleme sorulan “Kim” ve “Ne” soruları-
CÜMLENİN ÖGELERİ
nın yanıtıdır.
✓ Çocuk, durmadan soru soruyordu.
Özne Yüklem
• Özne; gerçek, gizli ve sözde özne olmak üzere üç
grupta incelenir.
1) Gerçek Özne: İşi gerçekleştiren ve cümlede açıkça
bulunan öznedir.
✓ Çiçekler toprağa tutunmuş.
Gerçek Özne Yüklem
2) Gizli Özne: Cümlede açıkça bulunmayan fakat bildiri-
len işi gerçekleştiren öznedir.
Yüklem Zarf Tümleci Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
✓ İçeriye girdiler. • Yüklemi “sebep, zaman, miktar, durum, vası-
• Cümlede işi, hareketi, yargıyı bildiren temel öge- • Yüklemi yer anlamıyla tamamlayan ögedir.
Onlar Yüklem dir. ta, şart yönünden tamamlayan ögedir. Yükleme sorulan “Neye”, “Neyde”, “Ney-
Gizli Özne • Yükleme sorulan “Ne ile”, “Kiminle”, “Ne için” den”, “Kime”, “Kimde”, “Kimden” ve “Nere-
• Yüklem; fiil, ad ya da ad soylu sözcük olabilir.
ve “Kimin için” sorularına yanıt verir. ye”, “Nerede”, “Nereden” sorularına yanıt
3) Sözde Özne: Yüklemin aldığı “-l / -n” ekinden dolayı işi • Yüklem, söz öbeklerinden oluşabilir. verir.
yapıyormuş gibi görünen öznedir. ✓ Yıllar önce gelmiştim buraya.
• Öge bulunurken bütün sorular yükleme sorulur. • Yaklaşma
Zarf tümleci
• Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde bulunur.
Bulunma anlamları da katar.
✓ Yorgun görünüyorsun.
✓ Camlar silindi. Zarf tümleci Uzaklaşma
Sözde Özne Yüklem ✓ Dağlar ağarırken konuşurduk tepelerde.
✓ Dili ağır olduğu için anlayamıyorum.
Zarf tümleci Dolaylı tümleç
✓ Söylediğin hiçbir şeye inanmıyorum.
BUNLARI UNUTMA ! Dolaylı tümleç
DİKKAT
Vurgu • Yüklemin “ne ile, kimin ile, hangi amaçla” ya-
• Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. pıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci
denir.
Yüklem fiilse yüklemden önceki öge vurgulanan
Nesne ögedir. Edat tümleci olarak adlandırılan tümleçler
birer zarf tümlecidir.
• Cümlede öznenin yaptığı işte etkilenen ögedir. ✓ Ben en çok gençliğimi özlüyorum.
• 2’ye ayrılır: Belirtili nesne ✓ Bir el yağmurla dokunacak omzuma.
Yüklem ad ve ad soylu sözcükse vurgu yük- Edat tümleci
a) Belirtisiz Nesne
lemdedir.
• Özne bulunduktan sonra yükleme sorulan “ne” sorusu-
✓ Bu konu, diğerlerinden daha kolaydır.
na yanıt verir.
✓ Adam, kızına masal anlattı.
Yüklem
BUNLARI UNUTMA !
Soru bildiren sözcükler, cümlede vurgulanan öge
Belirtisiz Nesne olur. Ara Söz
a) Belirtili Nesne ✓ Ne zaman geleceksin?
• Yükleme sorulan “neyi, kimi” sorularına yanıt verir. Zarf tümleci • İki virgül ya da iki kısa çizgi arasında verilen, kendinden önceki ögenin
“mi” soru edatı, “de ve ki” bağlaçları vurguyu ken- açıklayıcısı ya da cümle dışı unsur olan söz veya söz öbeklerine denir.
• Belirtme hâl ekini (-i) alır.
dinden önceki ögeye taşır.
✓ Bu kitabı yıllar önce okumuştum. ✓ Ömer Seyfettin - Türk edebiyatının usta öykücüsü - birçok eser yazmış.
✓ Onu dün de aramadım. Özne Ara Söz (Öznenin açıklayıcısı)
Belirtili Nesne Zarf Tümleci
✓ Onu her zaman takdir etmişimdir. ✓ Dün akşam, hiç de inanmıyorum ya, her yerde beni aramış.
✓ Ben mi sordum?
Cümle dışı unsur
Belirtili Nesne Özne
TYT: FİİLDE ÇATI 14
Nesne - Yüklem
İlişkisine Göre
Özne - Yüklem
İlişkisine Göre
CÜMLE TÜRLERİ
Yüklemin Türüne Göre Cümleler Yüklemin Yerine (Öge Dizilişine) Anlamına Göre Cümleler Yapısına Göre Cümleler
Göre Cümleler
1. Fiil (Eylem) Cümlesi 1. Olumlu Cümle 1. Basit Cümle
1. Kurallı (Düz) Cümle
Yüklemi çekimli eylem olan cümlelerdir. Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleşti- Tek yargılı (yüklemli) cümledir.
Yüklemi sonda olan cümlelerdir. ği anlamını taşıyan cümlelerdir. ✓ Bahçemizde erik, kayısı ve şeftali ağacı var.
✓ Bu yıl tatile gidemeyebilirim.
✓ Yine başı derde girdi. ✓ Otobüs çok kalabalıktı. 2. Birleşik Cümle
Fiil
Yüklem
✓ İmbat, her akşam ılgıt ılgıt esiyordu. Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği olan
✓ İnsan bazen durup düşünmeli.
✓ Yazdığı en hacimli eseri buydu. 2. Olumsuz Cümle cümlelerdir.
Fiil
Yüklem a) Girişik birleşik cümle: Yan cümlesi fiilimsi olan
2. Ad (İsim) Cümlesi Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleş-
cümlelerdir.
2. Devrik (Kuralsız) Cümle mediği anlamını taşıyan cümlelerdir.
Yüklemi ek eylem almış ad ya da ad soylu sözcüklerdir. ✓ Onun okuduğuna kimse inanmıyor.
Yüklemi sonda olmayan cümlelerdir. “-ma / -me, -maz / -mez, -sız / -siz” ekleri veya “yok, b) Ki’li birleşik cümle: Birbiriyle ilgili iki yargının “ki”
✓ Hayat bazen çok zordur. ✓ Duymuyor beni kimseler. değil” sözcükleriyle yapılır. bağlacı ile bağlandığı cümlelerdir.
Ad Yüklem
✓ Onu hiçbir zaman dinlemezdim. ✓ Bir geldim ki ortalık karışmış.
✓ Bir kıyamettir kopacak ufuklarda. ✓ Pır pır yaldızlanırdı kanatları kahkaha kuşlarının. c) Şartlı birleşik cümle: Şart yan cümlesi ile kurulan
Ad ✓ Başarılı bir öğrenci değildi.
Yüklem cümlelerdir.
Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümle:
Fiilimsiler ad soylu sözcükler olduğu için fiilimsilerin 3. Eksilti Cümle ✓ Sabah gelirse konuşuruz.
yüklem olduğu cümleler, ad cümlesi kabul edilir. ✓ Bu mağazada yok yok. d) İç içe birleşik cümle: Aktarma cümlelerinin yan
Yüklemi olmayan cümlelerdir.
cümlecik olarak kullandığı cümlelerdir.
✓ Başarıya giden yol çalışmaktır. (Ad cümlesi) Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümle:
Eksiltili cümlelerin sonunda üç nokta (...) kullanılır. ✓ “Bu sene şampiyonuz.” dedi başkan.
Fiilimsi
✓ Oğlan dayıya, kız halaya... ✓ İnsan sevdiğini hiç üzer mi? 3. Sıralı Cümle
✓ Uyanıp kış uykularından... 3. Soru Cümlesi Birden fazla yargının virgül ya da noktalı virgülle bir
İçinde soru eki ve sözcükleri bulunan, soru anlamı ta- birine bağlandığı cümlelerdir.
şıyan cümlelerdir. ✓ Onu dinlendim, ona hak verdim.
✓ Nasıl olduğunu sordun mu? Sıralı cümle 2'ye ayrılır:
4. Ünlem Cümlesi a) Bağımlı sıralı cümle:
Korku, heyecan... vb. duyguları anlatan cümlelerdir. Öge ortaklığı bulunan sıralı cümlelerdir.
✓ Eyvah, yandık!
✓ Sen iyiydin, güzeldin! (Özne ortak)
5. Emir Cümlesi Özne Yüklem Yüklem
Emir kipiyle çekimlenmiş fiilin yüklem olduğu b) Bağımsız sıralı cümle:
cümledir. Öge ortaklığı bulunmayan sıralı cümlelerdir.
✓ Beni rahatsız etmeyiniz. ✓ Gökyüzü ağladı, ben ağladım. (Öge ortaklığı yoktur.)
6. İstek Cümlesi
4. Bağlı Cümlesi
İstek anlamı taşıyan cümlelerdir; “-a / -e” istek kipi
Birden fazla yargının bağlaçla bağlandığı cümleler-
ile kurulur.
dir.
✓ Yarın gidelim.
✓ Sabah erken kalktı ve evi temizledi.
7. Şart Cümlesi
Öge ortaklığı olan bağlı cümlelere bağımlı bağlı, öge
Koşul ilişkisiyle kurulan cümlelerdir; “-se / -sa” ortaklığı olmayanlara bağımsız bağlı cümle denir.
şart kipi ile kurulur.
✓ Sınavı geçersen hediyen hazır.
TYT: SES BİLGİSİ 16
Ünlü (Sesli) Harfler Ünsüz (Sessiz) Harfler
Ünlü Harfler
Kalın
Geniş
İnce Kalın
Dar
İnce
SES BİLGİSİ Sessiz Harfler Süreksiz Sessizler Sürekli Sessizler
Sert Sessizler p, ç, t, k f, h, s, ş
Düz a e ı i
Yuvarlak o ö u ü Yumuşak Sessizler b, c, d, g ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
Büyük Ünlü Uyumu Ünlü Düşmesi Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) Ünsüz Türemesi
Türkçe sözcüklerin hecelerindeki ünlülerin kalınlık - incelik • İkinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcüğe, ünlü ile Sert ünsüz ile biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle • Dilimizde Arapçadan girmiş bazı sözcükler ünlü ile
açısından uyumlu olması kuralıdır. başlayan bir ek getirildiğinde ikinci hece düşer. başlayan bir ek geldiğinde ekin başındaki ünsüz sertleşir. başlayan bir ek aldığında ünsüz türemesi olabilir.
✓ gülümsemek ✓ çocukların ✗ sinema ✓ gönül - üm gönlüm ✓ uçak - dan — uçaktan ✓ hak-ım hakkım ✓ red-i reddin
✓ zihin - i zihni ✓ konuş - gan — konuşkan ✓ zam-ı zammı ✓ af-ı affı
• -yor, -ken, -ki, -leyin, -(i)mtrak, -daş, -gil eklerini alan ✓ sert - ce — sertçe
sözcükler ve bazı Türkçe sözcükler bu kurala uymaz. • Yardımcı eylemle yapılan birleşik eylemlerde ünlü düş- ✓ 1975’de — 1975’te • Yardımcı eylemlerle yapılan birleşik eylemlerde ünsüz
mesi olabilir. türemesi olabilir.
✓ akşamki ✓ geziyor ✓ anne
✓ meslektaş ✓ kardeş ✓ sabahleyin ✓ kayıt olmak kaydolmak ✓ his-et- hissetmek ✓ redet- reddetmek
Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi)
✓ şükür etmek şükretmek ✓ zan-et- zannetmek
Süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biriyle biten söz-
• Yabancı sözcüklerde, tek heceli ve birleşik sözcükler- cüğe, ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde sert ünsüz yu-
• Birleşik sözcük yapılırken ünlü düşmesi olabilir.
de bu kural aranmaz. muşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür.
✓ kahve altı kahvaltı ✓ ne asıl nasıl n - m Değişimi
✓ radyo ✓ cumhuriyet
✓ kit ✓ yayınevi ✓ kalp - i kalbi Türkçe sözcüklerde “b” harfinden önce gelen “n” harfi, du-
• Sözcük türetilirken ünlü düşmesi olabilir. ✓ ahenk - i ahengi dak ünsüzü olan “m”ye dönüşür.
✓ kayıp olmak kaybolmak
Küçük Ünlü Uyumu ✓ yumurta - la yumurtla- ✓ çenber çember
Türkçe sözcüklerde ünlülerin düzlük - yuvarlaklık, darlık - ✓ kavuş - ak kavşak ✓ anbar ambar
Bazı tek heceli sözcüklerde ve yabancı sözcüklerde
genişlik açısından uyumlu olması kuralıdır. yumuşama görülmez.
İkilemelerde ses düşmesi olmaz. Özel adlarda ve birleşik sözcüklerde bu kurala uyulmaz.
✓ kayıkçı ✓ boğaz ✗ kavun ✓ suçu ✓ hukuku ✓ evrakı
✓ Burun buruna ✓ yazıtı ✓ anıta ✓ tabiatı ✓ Safranbolu
• Türkçe olduğu hâlde bazı sözcükler ve “-yor” eki alan ✓ Külhanbeyi
sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz. Ünlü Türemesi
Özel adlarda konuşma dilinde yumuşama yapılır fakat
✗ çamur ✗ yağmurluk ✗ seviyor “-cık” küçültme ekini alan sözcüklerde ünlü türemesi olabilir. yazı dilinde gösterilmez. Kaynaştırma Ünsüzü (Koruyucu ünsüzler)
✓ dar - cık daracık ✓ Zonguldak’ın Türkçe sözcüklerde iki ünlünün yan yana bulunamayaca-
• Yabancı sözcüklerde bu kural aranmaz.
✓ genç - cik gencecik ✓ Zeynep’in ğından iki ünlü arasına “y, s, ş, n” kaynaştırma ünsüzle-
✓ daktilo ✓ asansör rinden biri girer.
• Bazı pekiştirmelerde ünlü türemesi görülür.
açı ortay
Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru
asvalt çok espiri özeleştiri