TYT DİL VE ANLATIM: SÖZCÜKTE ANLAM SADIK UYGUN YAYINLARI 01

Gerçek SÖZCÜKTE
(İlk - Temel)
Anleam
Mecaz Yan Anlam Terim ANLAM Somut Soyut Nicel - Nitel Genel - Özel
Anlam (Yakıştırmaca) Anlam Sözcük (Kelime):
Anlam Anlam Anlam Anlam
İnsanlar arasında
 Sözcüğün akla ge- len  Sözcüğün anlam  Sözcüğün gerçek anla- sanBaitlim,veya anlaşmayı sağla- duyBuedşan her- o rgDaunylaurıyla al-  Sayılabilen varlıklar ni-  Sözcüğün bir türün ta-
ilk anlamıdır. genişlemesi yoluyla mından tamamen uzak- herhangi bir mes- yan, dilin anlamlı hangi biriyle algılana- gılanamayan ancak cel, sayılamayan var- mamını karşılayacak
✓ Pencere kenarından gerçek anlamından laşmadan şekil ya da lekle alakalı özel bir en küçük bilen varlık veya kav- zihin yoluyla kavra- lıklar nitel anlamlıdır. şekilde kullanılmasına
soğuk geliyordu. tamamen uzaklaşa- görev benzerliğinden kavramı karşılayan parçasıdır. ramları karşılayan nabilen varlık veya ✓ Büyük lokma ye, büyük genel, türün dar bir
rak kazandığı yeni dolayı başka bir varlığa sözcüklerdir. sözcüklerdir. kavramları karşılayan (Nicel) (Nitel) kısmını karşılayacak
anlamdır. ad olarak verilmesidir. ✓ Oyunun son perde- ✓ Ağaç, taş, elektrik, ısı... sözcüklerdir. konuşma! şekilde kullanılmasına
✓ Soğuk bakışlarına bir ✓ Dağın eteğinde renk- sini hiç beğenme- ✓ Mutluluk, sevgi, zihin, özel anlam denir.
anlam veremedim. garenk çiçekleri vardı. dim. akıl... ✓ Kitap çok sıkıcıydı.
(Özel)
✓ Kitap en iyi dosttur.
DİKKAT DİKKAT (Genel)
Sözcüklerin her cümlede farklı anlamlar kazandığı göz önünde bulundurulmalı ve cümleler baştan sona okunmalıdır.  Sözcüklerin anlam genişlemesi yoluyla somutken soyut anlamda kullanılmasına
✓ Ağız kenarında çıkan yaralarla oynamamak gerekir. (Gerçek) soyutlama; soyutken somut anlamda kullanılmasına somutlama denir.
✓ Benimle başkasının ağzıyla konuşma! (Mecaz) ✓ Hatıralarım hiç peşimi bırakmaz. (Somutlama)
✓ Çantanın ağzı açık kalmış. (Yan) ✓ Bu kadar katı olmanı anlayamıyorum. (Soyutlama)
✓ Bu romanda kahramanların ağız özellikleri dikkat çekmektedir. (Terim)

Ad Aktarması Deyim
Yansıma Dolaylama
(Mecazımürsel) Aktarmaları
Eş Sesli Eş Anlamlı Yakın Zıt (Karşıt)
(Sesteş) (Anlamdaş) Anlamlı Anlamlı
 Benzerlik ilgisi olmadan a) İnsandan Doğaya  Doğadaki seslerin tak- kavBrairm veya var-
Sözcükler Sözcükler Sözcükler Sözcükler bir sözcüğün başka bir ✓ Ağaçlar selamladı bizi. lit edilmesiyle oluşan lığın birden çok söz- cükle
sözcüğün yerine kulla- b) Doğadan İnsana sözcüklerdir. anlatılmasıdır.
nılmasıdır. ✓ Babası sinirden kükredi. ✓ Tak tak ayak sesleri ✓ Derya kuzusu  balık
azılYışları aynı, anlamları azılYışları farklı,  Anlamdaş gibi görü-  Anlamca birbirine ters
✓ Stat, ayağa kalktı. c) Doğadan Doğaya geliyor. ✓ Sanat güneşi  Zeki
farklı olan sözcüklerdir. anlamları aynı olan nen ancak birbirinin düşen sözcüklerdir.
İnsanlar ✓ Bu dağlarda rüzgâr ulur ✓ Suyun şırıltıları eşliğin- Müren
✓ Sal, yol, el... sözcüklerdir. yerini tamamen tut- ✓ Zengin - fakir
✓ Ünlü raketler, ödül sabaha kadar. de uyudum.
✓ Yüzünü yüz yıl geçse de ✓ Hikâye - öykü mayan sözcüklerdir. ✓ Bulanık - berrak
tören- d) Duyudan Duyuya Aktarma
unutamam. söBzicr üğün
✓ Edebiyat - yazın ✓ Doğru-dürüst Tenisçiler ✓ Tatlı sesi herkesi büyüledi.
Sözcüğün temel ve mecaz ✓ Endişe - kuşku ✓ Yalan-yanlış olumsuzu
o sözcüğün zıt anlamlısı inde bir araya geldi.

anlamları eş sli sayılamaz. değildir. İKİLEME

✓ Git  gitme (Olumsuzu) kuvAvneltalemnıdirmek için anlam ilişkisi olan
söz- cükleri bir arada kullanmaktır.
DİKKAT  Daima ayrı yazılır ve aralarına noktalama işareti konmaz.
 Hem ad hem eylem SÖZ ÖBEKLERİND E ANLAM DEYİM 1) Aynı sözcüğün tekrarıyla kurulanlar:
olarak kullanılan ve az iEkni sözcükten oluşan, kalıplaşmış söz öbekleridir. ✓ Mini mini, sık sık...
ek Tsözcükle anlatılamayan, anlatımı için birden fazla 2) Eş anlamlı sözcüklerle kurulanlar:
aralarında anlam bağı ATASÖZÜ ✓ Bire bin katmak
olan sözcükler sesteş sözcüğe gereksinim duyulan nesne ve kav- ramları ✓ Ses seda, şan şöhret...
✓ Evlerden ırak 3) Karşıt anlamı sözcüklerle kurulanlar:
karşılayan dil birliklerine söz öbeği denir.  Deneyim ve gözlemlere dayanılarak
değil kökteştir. Söz öbeğini oluşturan sözcükler, gerçek ve mecaz söylenmiş, öğüt veren, kalıplaşmış özlü ✓ Baltayı taşa vurmak ✓ Aşağı yukarı, az çok...
✓ boya-  eylem anlamıyla kullanılabilir. Sözcüğün cümledeki diğer yargılardır. mGecearçzeyka, da hem gerçek hem mecaz 4) Yakın anlamı sözcüklerle kurulanlar:
anlamlı
Boya sözcüklerle kurduğu anlam ve söz öbeğinin ilişkile- Kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için hiç- olabilir. ✓Doğru dürüst, delik deşik...
boya  ad
rine dikkat edilmelidir. “Altı çizili söz öbeğinin kattığı bir şekilde değiştirilemez. ✓ İyi gün dostu (Gerçek) ✓ Diline dolamak (Mecaz) 5) Biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerle kurulanlar:
✓ Bu odayı yeşil boya ile www.sadikuygun.com.tr anlam” şeklinde soru kalıbıyla karşımıza Öznel olmamak, kişisel ayrıntıya girmemek
boya. ad çıkabilir.
✓ Mum dibine ışık vermez. (Gerçek-Mecaz)
eylem ✓ Bu yazarların eserleri aynı tornadan çıkmış
✓ Akıl, akıldan üstündür. (Gerçek)
gibiydi.
✓ Damlaya damlaya göl olur. (Mecaz)
Farklılığın olmadığı
✓ Sanatçı, romanlarında kendini
paranteze alır.
SADIK Cümle hâlinde de olabilir.
✓ Yırtık pırtık, eğri büğrü...
6) İkisi de anlamsız olan sözcüklerle
✓ Atı atan Üsküdar’ı geçti.
UYGUN kurulanlar:
Kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için hiçbir şekilde ✓ Mırın kırın, ıvır zıvır...
de- ğiştirilemez. 7) Yansıma sözcüklerle kurulanlar:
✓ Şırıl şırıl, tık tık...

YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE

ANLATIM KAVRAM
HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: CÜMLEDE ANLAM
Anlamına Göre Cümleler
danDAonğlrautım: Kişinin ağzından çıkan cümleyi olduğu gibi aktarmaktır.
✓ Ayşe, “Bugün çok çalıştım.” dedi.
Dolaylı Anlatım: Başkasına ait sözün değiştirilerek aktarılmasıdır.
✓ Ayşe, bugün çok çalıştığını söyledi.
Kinayeli Anlatım: Bir sözün karşıdakini alaya almak amacıyla, tersini kas-
tedecek şekilde kullanılmasıdır.
✓ Günde 10 dakika çalışarak YGS’de derece yapacaksın(!)
Öznel Cümle: Kişiden kişiye değişkenlik gösteren, kanıtlanamayan yargı- lardır.
✓ Türkiye’nin en güzel ili İstanbul’dur.
Nesnel Cümle: Kişiden kişiye değişkenlik gösteren, kanıtlanabilen yargı- lardır.
✓ İstanbul, kalabalık şehirlerden biridir.
Tanım Cümlesi (Tanımlama): Bir kavram ya da varlığın ne olduğunu bildi- ren,
“nedir, kimdir” sorularına yanıt veren cümlelerdir.
✓ Şiir, büyük zekâların rüyalarıdır.
Eleştiri Cümlesi: Bir sanatçı, eser ya da durumla ilgili olumlu veya olum- suz
değerlendirmenin yapıldığı cümlelerdir.
✓ Bu kitap, uzun betimlemeleriyle okuyucuyu sıkıyor.
Öz Eleştiri Cümlesi: Kişinin kendisi ile ilgili yaptığı olumlu veya olumsuz
değerlendirmelerdir.
✓ Düşünmeden konuştuğum için başım dertten kurtulmaz.
Değerlendirme Cümlesi: Bir sanatçı ya da yapıtla ilgili öznel ya da nesnel görüş
bildirmektir.
✓ Yazar, bu romanında yetkinlik göstermiş.
İçerik (Konu): Bir sanat yapıtının ne anlattığı ile ilgili bilgi veren yargılardır.
✓ Peyami Safa, Fatih - Harbiye’de Doğu - Batı sorununa parmak basar. Üslup
(Biçem): Eserin, sanatçının anlatımı ile ilgili bilgi veren yargılardır.
✓ Bu şair, yabancı tamlamalarla ve ağır sanatlarla oluşturmuş dizelerini. Aşamalı
Durum Bildiren Cümleler: Bir durumun, bir olgunun aşama aşama değiştiğini
anlatan cümlelerdir.
✓ Hasta, günden güne kötüleşiyor.
Karşılaştırma Cümleleri: Birden fazla varlık ya da durumun çeşitli yönler- den
kıyaslandığı yargılardır. “daha / en / göre / gibi / fazla... vb.” sözcükler- le
kurulur.
✓ Kışın Erzurum, İstanbul’dan daha soğuk olur.
Karşıt Durum Cümleleri: Birbirinin zıttı durum ve kavramların bir arada
kullanıldığı cümlelerdir.
✓ Dışarıda hava günlük güneşlikken biz içerde donuyoruz.
DİKKAT
ve öNzensenleylargılar “Hangisi kanıtlanabilirlik açısından farklıdır?” şekliyle
sorulur.
Nesnel: Kanıtlanabilir. Öznel: Kanıtlanamaz.
www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI
Cümle Yorumu
Cümleden Çıkarılabilecek Yargı
Cümlenin ana düşüncesi doğrultusunda ulaşılabilen yargılardır.
Cümle Tamamlama
erileVn cümlede boş bırakılan yerin dil bilgisi kuralları göz önünde
bulundurularak anlam bütünlüğü doğrultusunda tamamlanmasıdır.
Cümle Oluşturma
Sözcükleri karışık olarak verilen cümlenin yüklemi tespit edil-
dikten sonra diğer sözcüklerin anlam ve dil bilgisi bütünlüğü
doğrultusunda sıralanmasıdır.
CÜMLEDE ANLAM
Kavramlar
Özlülük: Anlatımda az sözle çok anlam ifade etmektir.
Özgünlük: Sanatçının yaptıklarında kendine özgü nite-
likle taşımasıdır.
✓ Onun romanındaki kahramanları başka romanlarda
göremezsiniz.
Açıklık: Anlatımın herkes tarafından aynı ve yoruma açık
olmayacak şekilde ifade edilmesidir.
Yalınlık: Anlatımın süsten uzak olmasıdır. Akıcılık:
Anlatımın pürüzsüz olmasıdır.
✓ Kitaba başladığınızda nasıl olduğunu anlamadan sona
kadar geliyorsunuz.
Kalıcılık: Yapıtın ya da yazarın sonraki devirlerde de
okunması, rağbet görmesidir.
✓ Mevlana, asırlar öncesinden asırlar sonrasına seslen-
mektedir.
Evrensellik: Bir sanat yapıtının tüm insanlığa seslene- cek
özellikler taşımasıdır.
✓ Klasikler, dili ve sınırları ortadan kaldıran eserlerdir.
Ulusallık: Sanat yapıtının millî özellikler taşımasıdır.
✓ Yaşar Kemal, kendi toprağından beslenen bir yazardır.
Yoğunluk: Anlatımın yeni anlam ve yorumlara açık ol-
masıdır.
SADIK UYGUN YAYINLARI
02
Anlam İlişkilerine Göre Cümleler
1) Neden - Sonuç Cümleleri: Bir eylemin hangi gerekçeyle yapıldığını bildiren cümlelerdir. “için,
-den dolayı, ile, -den /-dan...vb.” ek ve sözcüklerle kurulabilir.
✓ Arabamı sattığım için toplu taşıma kullanıyorum.
Neden Sonuç
2) Amaç - Sonuç Cümleleri: Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştirildiğini belirten cümlelerdir. “-
mak, -mek , -mak için, -mek üzere...vb. ek ve sözcüklerle kurulabilir.
✓ Buraya tatil yapmak için geldiler.
Amaç Sonuç
3) Koşul - Sonuç Cümleleri: Bir olay ya da durumun gerçekleşmesinin koşula bağlı olduğu yargılardır.
✓ Sinemaya gidebilirsin ama önce odanı topla.
Sonuç Koşul
4) Eş - Yakın Anlamlı Cümleler: Değişik sözcüklerle aynı duygu ve düşünceyi anlatan yargılardır.
✓ Yalnızca iyiyi anlatan yazar, başarılı olamaz.
✓ Sanatçı, hayatı her yönüyle anlatılırsa başarılı olur.
5) Zıt (Karşıt) Anlamlı Cümleler: Duygu ve ilettikleri mesaj bakımından birbirinin tam tersi olan cümlelerdir.
✓ Bir şair için en önemli şey, dili nasıl kullandığıdır.
✓ Şairin şiirindeki en önemli noktalar hissettirdiği, duygu ve işlediği temadır.
Olasılık (Tahmin): Birtakım sezgilere dayanarak bir durum ya da olayın nasıl gerçekleşe- ceği
hakkında fikir yürütmektir.
✓ Seni yanlış anlamış olabilir.
Gerçekleşmemiş Beklenti: Olması beklenen bir durumun gerçekleşmediğini anlatır.
✓ Bu konuda beni anlayacağını sanmıştım.
Hayıflanma: Kişinin gerçekleşmeyen durumlarla ilgili kendi kendine üzülmesi ve pişmanlık
duymasıdır.
✓ Gençlik yıllarımı daha verimli geçirebilirdim.
Pişmanlık: Yapılan bir yanlış veya durumdan dolayı duyulan üzüntüyü anlatan cümlelerdir.
✓ Keşke bu konuda onu dinleseydim.
Sitem: Kırgınlık, kızgınlık, üzüntü bildiren cümlelerdir.
✓ Her hafta birinizin evinde toplanırsınız da beni hiç çağırmazsınız! Öneri:
Bir sorunun çözümü ya da bir durumla ilgili görüş bildirmektir.
✓ Okumaya, klasiklerle başlayabilirsin.
Varsayım: Gerçekleşmeyen bir durumu veya olayı gerçekleşmiş gibi kabul etmektir. “Tut ki /
diyelim ki / farz edelim / düşünelim ...vb.” ifadelerle kurulur.
✓ Farz et ki edebiyatı kazandın...
Ön Yargı: Bir kimse, olay veya durum hakkında önceden ifade edilen olumlu / olumsuz yargılar.
✓ O, hiçbir zaman nitelikli bir yazar olamayacak.
Saptama: Bir durum için tespitte bulunmaktır.
✓ Stresten kurtulmak için spor yapmak önemlidir.
Çıkarım: Nesnel sonuçlardan hareketle öznel yorumlara ulaşmaktır.
✓ Yapıtlarının çok satması, onun başarılı olduğunu gösteriyor.
Tasarı: Gelecekle ilgili yapılan plan ve projelerdir.
✓ İleride bir şiir kitabı yazmayı düşünüyorum.
Yakınma: İçinde bulunulan herhangi bir durumdan şikâyet etmektir.
✓ Bir gün de odanı toplu görsem!
UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: PARAGRAF SADIK UYGUN YAYINLARI 03

PARAGRAF
Paragrafta Anlam Paragrafta Yapı

Konu Başlık Ana Düşünce ardYımcı Düşünce Paragrafın Bölümleri Akışı Bozan Cümle İkiye Bölme Paragraf Tamamlama
1. Giriş Bölümü  Her paragrafta bir konu  Her paragraf, bir ana  Bir paragraf tamam-
 Paragrafta üzerinde  Paragrafın konusu-  Paragrafta, yazarın  Ana düşünceyi geliştirmek,
nun bir ya da birkaç okuyucuya vermek açıklamak ve desteklemek İçinde bağlayıcı ögeler bu- ele alınır ve pa- düşünceyi ele alır. lanırken öncelikle pa-
en çok durulan kav-
sözcükle ifade istediği mesajdır. amacıyla kurulan cümleler lunmayan, açıklanıp geliştiri- ragraftaki cümleler de İkiye bölme sorula- ragrafın konu ve ana
ram ya da kavram-
edilmesidir. yardımcı düşünceleri oluşturur. lebilecek genel ve bağımsız bu konu bütünlüğünü rında paragraf, ana düşüncesi belirlenme-
lardır.
 “Yazarın vermek yargıların olduğu bölümdür. sağlayacak şekilde düşüncenin değiştiği lidir. Çünkü paragrafın
 “Yazar ne anlatı- Başlığın bulunabil- istediği mesaj nedir,  Yardımcı düşünce soruları kullanılır. Paragrafın veya farklı bir yönün başına, ortasına veya
2. Gelişme Bölümü
yor, neyden söz mesi için öncelikle yazar niçin anla- olumsuz ifadelerle sorulur: anlam bütünlüğüne ele alındığı yerden sonuna getirilebilecek
Konunun örneklerle zengin-
ediyor?” sorusunun konun belirlenmesi tıyor?” sorularının uymayan, paragrafta itibaren bölünür. cümle; paragraftaki
✓ değinilmemiştir leştirilip açıklandığı bölümdür.
yanıtıdır. gerekir. yanıtıdır. ✓ çıkarılamaz işlenen düşüncelerin konu ve ana düşün-
✓ söylenemez 3. Sonuç Bölümü dışında bir düşünce- ye ceyle uyum içerisinde
Konunun özetlendiği ve bir yer vermek parag- rafın olmalıdır.
sonuca bağlandığı bölümdür. akışını bozar.

Paragrafta Anlatım Yönü

Anlatım Teknikleri Düşünceyi Geliştirme

Yolları

Açıklayıcı artTışmacı Betimleyici Öyküleyici anıTmlama Karşılaştırma Örneklendirme Benzetme anıTk Gösterme Sayısal Veriler-
Anlatım Anlatım Anlatım Anlatım den Yararlanma
 Bir kavram veya  İki varlık, kavram  Yazarın ele aldığı  Bir varlık ya da  Yazarın ileri sür-
 Herhangi bir  Bir düşüncenin  Yazarın gözlem-  Belirli bir yer ve varlığın ne oldu- ya da olayın düşünceyi kavramın başka düğü düşünceyi  Düşünceyi
konuda okuyucu- yanlışlığını gös- lerini okuyucunun zamana bağlı ola- ğunun açıklan- benzer ve farklı somutlaştırmak bir varlık ya da desteklemek için inandırıcı kılmak
yu bilgilendirmeyi terip ileri sürülen gözünde canla- rak kahramanların masıdır. yönleriyle kıyas- için örneklere kavramın özellik- o alanda yetkin, için istatiksel
ve ona bir şey düşüncenin savu- nacak biçimde hareketiyle ortaya lanmasıdır. başvurmasıdır. leriyle anlatılma- bilinen kişilerin verilerden yarar-
 “Nedir, kimdir”
öğretmeyi amaç- nulduğu yazılarda anlatmasıdır. çıkan bir olayın sıdır. görüşüne yer lanmaktır.
sorularına yanıt ✓ Makalede ço- ✓ Kültür, bir top-
layan yazılarda kullanılan anlatım anlatımıdır. vermesidir.
✓ Kapıda yaşlı bir verir. ğunlukla nesnel lumun yaşama ✓ Birikimsiz yazar- ✓ Türkiye’nin nüfu-
kullanılan anlatım tekniğidir.
adam belirdi. ✓ On altı katı asan- yargılar hâkim- biçiminde ve dav- lık, saman alevi ✓ Denemede yazar; su 2016’da %1,3
tekniğidir. ✓ Korku; gerçek bir
✓ İyi konuşmayı bilen, Üzerinde biraz sörler çıktık. Bana ken denemede ranışlarında be- gibidir. birikimini, artış göstererek 79
tehlikenin ya da
✓ Sinekkapangiller iyi yazmayı da bilir- eski, açık mavi bir odayı gösterecek öznel yargılar lirginleşir. Mesela içinden gelenleri milyon 814 bin
tehlike olasılığı-
familyasından miş. Konuştuğumuz takım elbise vardı. çocuğun peşinden hâkimdir. bir Türk “hayır” özgürce aktarır. 871 olmuştur.
nın, düşüncesi-
olan bülbül, gibi yazmak olacak iş Ceketin üst yürüyordum... anlamında başını Nurullah Ataç’ın
nin uyandırdığı
Akdeniz ülkele- midir?... cebinde kıvrılmış yukarı kaldırırken dediği gibi:
kaygı duygusu-
rinde ormanlarda bir mendil... bir Amerikan yana “Deneme benin
dur.
ve bahçelerde hareket ettirir. ülkesidir.”
yaşar...

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: İSİM (AD) - ZAMİR
(ADIL)
a rlıVkların, duyguların, düşüncelerin, kavramların ve çeşitli durumların karşılığı olarak kullanılan sözcük- lere
denir.
✓ Mavi iklim gibi çağırır beni sesin.
Ad Ad
✓ Rüyalarıma ışık ve özlem serpmektesin. Ad
Ad Ad
Varlıklara Verilişlerine Göre
Cins Ad (Tür Adı): Aynı tür-
den varlıkları karşıyan söz-
cüklerdir.
✓ Papatya, insan, çiçek, şehir, dağ,
deniz, öğrenci….
Özel Ad: Tek olan, benzeri
olmayan varlıkları karşılayan
sözcüklerdir.
✓ Sabahattin Ali, Ayşe, Cebeci
Mahallesi, İstanbul, Galata-
saray Lisesi….
tüBr adıları, özel ad olarak
da kullanılabilir.
✓ Adana’da pamuk tarlaları var.
Cins ad
✓ Pamuk, tatlı bir kedidir.
Özel ad
ay“,Gdüünneyşa, ,” sözcük-
leri coğrafi terim olarak kulla-
nıldığında özel addır.
✓ Ay, Dünya’nın uydusudur.
Özel ad
Gelemem, dünya kadar işim
var. Cins ad
www.sadikuygun.com.tr
İSİM (AD)
Adlar Kendi İçinde 3’e Ayrılır
Varlıkların Oluşuna Göre
Adlar
Somut Ad: Beş duyudan her-
hangi biriyle algılanabilen var-
lıkları karşılayan adlardır.
✓ Kağıt, kalem, yağmur, ışık,
ekşi, soğuk…
Soyut Ad: Beş duyudan her-
hangi biriyle algılanamayan; akıl,
sezgi yoluyla varlıkları ka- bul
edilen kavramlara verilen addır.
✓ İyi, kötü, zeki, güzel, çirkin,
mutluluk, sevinç...
biSr osyöuzt cüğün anlam
genişlemesi yoluyla somut
anlam kazanmasına somut- lama,
somut bir sözcüğün soyut anlam
kazanmasına soyutlama denir.
✓ Yalnızlık yağıyordu şehrin
damlarına.
Soyut bir sözcük olan “yalnız-
lık” sözcüğü, somut bir sözcük
olan yağmura benzetilerek so-
mutlaştırılmıştır.
✓ Onda yürek ne gezer?
“Yürek” kelimesi “cesaret” keli-
mesinin yerine kullanıldığı için
soyutlama yapılmıştır.
SADIK UYGUN YAYINLARI
İSİM (AD - ZAMİR (ADIL
Varlıkların Sayılara Göre
Adlar
Tekil Ad: Sayıca tek bir varlığı
karşılayan adlardır.
✓ Ağaç, kalem, defter, asker...
Çoğul Ad: “-lar/-ler” eki alarak
aynı türden birden fazla varlı-
ğı karşılayan adlardır.
✓ Ağaçlar, kalemler, defterler...
Topluluk Adı: Çoğul eki alma-
dığı hâlde çoğul anlamı olan
adlardır.
✓ Orman, sürü, deste, kafile, ta-
kım,...
adBlarz,ıcümle içindeki kul-
lanımına göre hem tekil ad hem
de topluluk adı olarak
kullanılabilir.
✓ Sınıf, temizlenecek.
Tekil ad
✓ Deprem olunca sınıf bahçeye
çıktı. Topluluk adı
SADIK UYGUN YAYINLARI
04
ZAMİR (ADIL)
• Adın yerini tutan sözcük türlerine denir. • Zamirler, bütün ad çekim eklerini alabilir.
✓ Ona daha önce de söyledim. ✓ Bunun bana hiçbir faydası yok.
Zamirler 5’e Ayrılır
1) Kişi (Şahıs) Zamiri 2) İşaret Zamiri
• İnsan adlarının yerini tutan zamirlerdir. • Adların yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
• Ben, sen, o, biz, siz, onlar • Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, şuraya...
✓ Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim. ✓ Orada bize bunları verdiler.
✓ Üstelik sen hiçbir zaman anlamadın beni. ✓ Bunu sen al berikini de o alsın.
ve“Oonlar” zamirleri insan adlarının yerini tutarsa kişi zamiri,
ve“Oonlar” zamirleri insan dışı varlıklar için kullanılırsa işaret
insan dışı varlıkların yerini tutarsa işaret zamiri olur.
zamiri olur.
✓ Onların artık kullanılamayacağını ona söyledim.
✓ Onları kafese koymak istemedim. İşaret zamiri Kişi zamiri
İşaret zamiri
şu“B, ub,unlar...vb.” zamirler kişilerin yerini tutsa
 Dönüşlülük Zamiri
bile işaret zamiri olur.
• Kendi sözcüğüdür. ✓ Bütün her şeyi bu anlatmış.
✓ Bu resmi kendisi yapmış.
Dönüşlülük zamiri, kişi zamiriyle kullanıldığında pekiştir- İşaret zamiri
me anlamı katar. zaİşmairreiytle işaret sıfatını karıştırmamak gerekir:
✓ Sen kendin bu yolu seçtin. (Pekiştirme yapmıştır.) İşaret zamiri bir adın yerini tutar, işaret sıfatı addan önce
gelerek “hangi” sorusuna yanıt verir.
✓ Bu sözleri bu mu söylemişti.
3) Belgisiz Zamir
İşaret sıfatı İşaret zamiri
• Adların yerini belgisizlik (belirsizlik) yönüyle tutan zamirler-
dir.
4Z)aSmoiriu
• Bazı, kimi, biri, çoğu, hepsi , tümü...
✓ Mahallede kimse kalmamış, herkes düğüne gitmiş. • Adların yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.
✓ Hepimiz onun nasıl biri olduğunu biliriz.
• Hangisi, nereye, ne, kaçıncı, kim...
izBzealgmisir ile belgisiz sıfatı karıştırmamak gerekir: ✓ Sen hangisini beğendin?
Belgisiz zamir, bir adın yerini tutarken belgisiz sıfat ad- dan ✓ Kim anlattı bunu sana?
önce gelerek onları belirtir. Soru zamirlerini bulmak için yerine ad getirilmelidir.
✓ Birçoğu, bu dönemdeki birçok sorunu ele almamıştır.
✓ Bu yıl nereye gideceksiniz?
Belgisiz zamir Belgisiz sıfat
Bodrum’a
5) Ek Hâlindeki Zamirler
b) İyelik Zamiri
a) İlgi Zamiri • Aitlik anlamı katan tamlanan ekleridir. (-
• Bir adın yerini tutan “-ki” eki ilgi zamiridir. m, -n, -ı, -mız, -nız, -ları)
• Tamlayan ekinden (-ın, -in, -ım) sonra gelir. ✓ Kırık sözcüklerim özlüyor seni.
✓ Sizinki yine okula gitmemiş. I. tekil kişiye
Oğlunuz aitlik anlamı taşır.
UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: SIFAT (ÖN AD) SADIK UYGUN YAYINLARI 05
BUNLARI UNUTMA ! BUNLARI UNUTMA !
Sıfatlarda pekiştirme simsiyah saç darmadağınık oda s
Sıfatlarda Küçültme
yapSaınfat “ki” bitişik yazılır,
-ca / -ce / -(i)msi / -(i)mtırak Genişçe oda
kendisinden sonra gelen adı Beyazımsı gömlek Sarımtırak yapraklar
yer ve zaman anlamıyla ta- mamlar.
Yarınki maç (zaman)
Karşıki dağ (yer)
SIFAT (ÖN AD
 Adları niteleyen veya belirten sözcük türleridir.

NİTELEME
SIFATI
BELİRTME
SIFATI
dlaArı renk, durum, biçim bakı-
mından tamamlayan sıfatlardır.
 Ada sorulan “nasıl” sorusuna ya- SAYI SIFATI
nıt verir. İŞARET SIFATI SORU SIFATI
✓ Akıllı öğrenci (Nasıl öğrenci?)  Adları sayı yoluyla belirten sıfatlardır.
Niteleme Ad a. Asıl Sayı Sıfatı: Tam sayı bildirir.
sıfatı işarAedt lyaorıluyla belirten b elgAidsliazlriık (belirsizlik)
sıfat- lardır.  Ada sorulan “kaç” sorusuna yanıt verir. yö- nüyle belirten sıfatlardır.
✓ Kaygan yol (Nasıl yol?)
Niteleme Ad  Ada sorulan “hangi” sorusuna ya- nıt  Ada sorulan “hangi” sorusuna
✓ Üç yüz soru (Kaç soru?) yanıt verir.
sıfatı verir.
Başlıca Bu, şu, o, öyle, ✓ Beş hafta (Kaç hafta?) ✓ Birçok kişi BELGİSİZ SIFAT
İşaret böyle, şöyle, b. Sıra Sayı Sıfatı: -(ı)ncı, -(i)nci, -(u)uncu, -(ü)üncü ekle- rini ✓ Başka zaman
Unvan Sıfat Sıfatları öteki, beriki... alarak ada sorulan “kaçıncı” sorusuna yanıt veren ✓ Birtakım sorular sorAudylaorluı yla belirten sı-
 Kişilerin makam, meslek, statü ve sıfatlardır. ✓ Bazı insanlar fatlardır.
✓ Öteki çocuk (Hangi çocuk?)
rütbelerini bildiren sıfatlara unvan ✓ Kimi öğrenciler ✓ Hangi evde oturuyorsun?
✓ Bu olay (Hangi olay?) ✓ Birinci kat (Kaçıncı kat?)
sıfatı denir.
✓ Sekizinci hafta (Kaçıncı hafta?) ✓ Kaç ekmek alalım?
 Unvanlar, adın başında ve so-
c. Üleştirme Sayı Sıfatı: -ar, -er, (-ş)ar, (ş)er eklerini alarak ada ✓ Kaçıncı kattaydı?
nunda bulunabilir.
sorulan “kaçar” sorusuna yanıt veren sıfatlardır. ✓ Kaçar ceviz verdin?
✓ Gazi Mustafa Kemal Paşa
✓ Nene Hatun DİKKAT ✓ Altışar saat (Kaçar saat?) DİKKAT ✓ Nasıl bir iş istiyorsun?
✓ Ayşe Öğretmen sıfaİtşıaylraetişaret zamiri ✓ Beşer kitap (Kaçar kitap?) iz Bsıefalgtliasrla, belgisiz zamirlerin
karıştırılma- karıştırıl-
malıdır: mamak gerekir: Belgisiz sözcük; addan önce
d. Kesir Sayı Sıfatı: Kesirli olarak adları belirten sıfatlardır. gelerek onu belirtirse sıfat, bir adın yerini tutarsa
 İşaret sözcükleri, sıfat veya zamir göre-
vinde bulunabilirler. İşaret sözcüğü bir  “Kaçta kaç, ne kadar” sorularına yanıt verir. zamir olur.
DİKKAT addan önce gelerek “hangi” sorusuna yanıt ✓ Dörtte bir şans (Kaçta kaç şans?) ✓ Bu sınavda kimi sorular kolaydı, kimisi zordu.
Adlaşmış Sıfat verirse sıfat, bir adın yerini tutarsa zamir Belgisiz sıfat Belgisiz zamir
✓ Yarım ekmek (Ne kadar ekmek?)
DİKKAT
 Sıfat tamlamalarında ad kimi za- olur. ✓ Bazı insanlar çalışkandır, bazıları ise tembel. kaç“,Hnaen”gsio, ru sıfatları ad
man düşer ve adın görevini sıfat ✓ Bu, senin değil miydi? Belgisiz sıfat Belgisiz zamir
çe- kim eki alarak zamir olur:
yüklenir. Bu durumda sıfat adın Zamir  “Bir” sözcüğü sayı sıfatı, belgisiz sıfat ve belgisiz za-
✓ Resimlerin hangisi güzel?
görevini üstlendiği için adlaşır. Bu ✓ Bu evde yirmi yıldır kimse yaşamıyor. DİKKAT mir olabilir: Soru zamiri
sıfatlara adlaşmış sıfat denir. (Hangi evde?) ✓ Biri seni sordu. (Belgisiz zamir) ✓ Sınıfta kaçıncısın?
İlk soru
✓ Çürük meyveleri çöpe at. Sıfat Soru zamiri
“Birinci” anlamındaysa sıra sayı sıfatıdır. ✓ Orada bir gün kaldım. (Sayı sıfatı)
Niteleme sıfatı  İşaret sözcüğüyle sıfat arasına virgül (,) ✓ Bir sabah uyanırsın her şey değişmiş. (Belgisiz sıfat) ✓ Bu elbisenin neyini beğendin?
gelmez, gelirse işaret sözcüğü zamir olur. Tek cevap Soru zamiri
✓ Çürükleri çöpe at. (Herhangi bir anlamında)
Adlaşmış sıfat “Bir” anlamında asıl sayı sıfatıdır.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: TAMLAMALAR SADIK UYGUN YAYINLARI 06

TAMLAMALAR

Sıfat Tamlaması

 Sıfatların adların önüne gelerek onlarla Ad Tamlaması

oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tam-
laması denir.  Ad ve ad soylu bir sözcüğün aitlik ilgi- si Belirtili Ad Tamlaması Belirtisiz Ad Tamlaması
yönünden daha belirgin hâle gelme- si için
başka bir ad ve ad soylu sözcük tarafından
tamamlanmasıyla oluşan söz a mTlayanın ilgi eki, tamlananın iyelik eki
Sıfat + Ad öbekleridir. aldığı ad tamlamalarıdır.  Sadece tamlananın iyelik eki aldığı ad
Tamlayan Tamlanan tamlamalarıdır.
 Tamlanana “neyin kimin” sorusu sorula-
 Ad tamlamaları, tamlayan ve tamlanan- dan rak bulunur.
Sıfat Tamlaması  Tamlanana “ne” sorusu sorularak
oluşur.
✓ Kitabın sayfası (Neyin sayfası?) bulunur.
✓ Çalışkan öğrenci
Sıfat Ad Tamlayan + tamlayan eki (ilgi eki) ✓ Benim kararım (Kimin kararı?) ✓ Kitap kapağı (Ne kapağı?)
Sıfat Tamlaması -ın, -in, -un, -ün ✓ Soruların birçoğu (Neyin birçoğu?) ✓ Soru sayısı (Ne sayısı?)
-(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün
 Sıfatlar, her zaman addan önce gelir. Sıfat
-im
tamlamalarında, tamlanana (ada) “nasıl,
hangisi, kaç, kaçıncı” soruları so- rularak
tamlayan (sıfat) bulunur. Tamlanan + tamlanan eki (iyelik eki)
Zincirleme Ad Tamlaması Takısız Ad Tamlaması
✓ Kırk gün (Kaç gün?) -ı, -i, -u, -ü
Tamlayan Tamlanan -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
✓ Nitelikli yazar (Nasıl yazar?) -im, in
Tamlayan Tamlanan  Tamlayan ve tamlananın ek almadığı ad
 En az iki ad tamlamasının bir araya gelerek
tamlamalarıdır.
oluşturduğu ad tamlamalarıdır.
 Tamlanana sorulan “nasıl” sorusuna yanıt
✓ Mahalle bakkalının camı verir.
✓ Öğretmenlerin sınav soruları  Tamlayan, tamlananın neye benzedi- ğini
ve neyden yapıldığını ifade eder.
Özellikleri  Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan ✓ Pamuk yorgan (Nasıl yorgan?)
 Ad tamlamalarında bir tamlayan, birden çok zamir olabilir. ✓ Taş kalp (Nasıl kalp?)
tamlanana ya da birden çok tamlayan, bir ✓Kiminin duası ✓ Öğrencilerin birçoğu
tamlanana bağlanabilir. Tamlayan Tamlanan
✓ Komşumuzun evi amTlayan durumdaki zamir düşebilir.
ve bahçesi  Tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir. DİKKAT
Tamlayan Tamlanan Tamlanan ✓Kitabım yok. Takısız ad tamlaması ile sıfat tamlamasını
✓ Çalışkan öğrencinin zor sorularını çözdüm.
(Benim) karıştırmamak gerekir.
✓ Şiirin ve hikâyenin kuralları Tamlayan Tamlanan
Tamlayan Tamlayan Tamlanan Sıfat Sıfat ✓ Yaşlı adam ✓ Altın bileklik
Sıfat tam. Takısız ad tam.
✓ Bu çocuğun başarılı hikâyesine kulak verin.
Tamlayan Tamlanan
Sıfat Sıfat

 Belirtisiz ad tamlaması, bir sı- fat  Belirtisiz ad tamlamaları, sıfat ya da

 Ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan tarafından tamamlanabilir.  Ad tamlamalarında tamlayan ve
 “-den” hâl eki, tamlayan ekinin (-ın) ye- zarf görevinde kullanılabilir.
arasına farklı türde sözcükler girebilir. tamlanan yer değiştirebilir.
rine kullanılabilir.
✓ Benim de canım var. (Bağlaç) ✓ Eski edebiyat öğretmeni ✓ Lambası yanıyordu köşkün. ✓ Deniz mavisi gözleri vardı. (Sıfat)
✓ Çocuklardan bazıları söz dinlemiyordu. Sıfat Belirtisiz
✓ Haziranın en sıcak günüydü. (Zarf ve sıfat) ın Tamlanan Tamlayan ✓ Bir kış günü tanıştık. (Zarf)
ad tamlaması
www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: ZARF (BELİRTEÇ) SADIK UYGUN YAYINLARI 07
Durum Zarfı Yer-Yön Zarfı
 Eylemleri ve eylemsileri durum yönünden belirten sözcüklerdir. ve Eeyyllemsileri yer ve yön
 Eylemlere ve eylemsilere sorulan “nasıl” sorusuna yanıt verir. ilgisiyle tamamlayan sözcüklerdir. DİKKAT
 Eylem ve eylemsiye sorulan “nere” soru- Yer-yön sözcükleri, adları belirttiğinde
✓ Eğri oturalım doğru konuşalım. (Nasıl konuşalım?)
suna yanıt verir. sıfat; ek aldığında ad olur.
✓ Adam çekine çekine içeri girdi. (Nasıl girdi?)
✓ Biraz ileri gider misiniz? (Belirteç)
Cümlede eylem ve eylemsilere bazen nitelik anlamının yanında ✓ Dışarı çıkıp herkese kızdı. (Nere çıkıp?) ✓ İleri ülkeler daha demokratiktir. (Sıfat)
kesinlik, olasılık, yineleme ya da sebep anlamları da katar. ✓ Misafirleri içeri alalım. (Nere alalım?) ✓ Bizi ileride bekleyin. (Ad)
✓ Ben birazdan aşağı inerim. (Nere inerim?)
✓ Oraya asla gitmeyeceğim. (Kesinlik)
✓ Tane tane anlatırsan belki anlar. (İhtimal)
✓ Sürekli aynı konuyu konuşuyor. (Yineleme)
✓ Arkadaşlarına kızdığından oynamıyor. (Sebep)

DİKKAT
Niteleme sıfatı ile durum zarfını karıştırmamak ge- rekir:
“Nasıl” sorusu ada sorulduğunda alınan yanıt niteleme
sıfatını, eylem ve eylemsiye sorulduğunda alınan yanıt
durum zarfını verir.
✓ Dikkatli bir çocuktu. (Nasıl çocuktu?)
Niteleme sıfatı
✓ Dikkatli davranıyordu. (Nasıl davranıyordu?)
Durum zarfı
Zaman Zarfı
ve Eeyylleemsileri zaman yönünden
belirten sözcüklerdir.
 “Ne zaman” sorusuna yanıt verir.
ZARF Miktar Zarfı
(BELİRTEÇ (Azlık-Çokluk / Derecelendirme Zarfı)
eyleEmylseim, ,sıfat, adlaşmış sıfatı ya da
başka bir zarfın anlamını miktar bakımından DİKKAT
tamamlayan zarflardır. “En” ve “daha” sözcükleri; sıfatı, adlaş-
• Eyllemllerrii, mış sıfatı ve belirteci üstünlük yönüyle
 “Ne kadar” sorusuna yanıt verir. belirtir. Bu durumlarda bu sözcükler,
veeyleemylseimlersii,lesrıifaytlearrıveveyök
üstünlük belirteci olarak adlandırılır.
nenidlgii-
tsüiyrülendtaemn asmözlacyüaknlesriöçzecşü ✓ Çok çalışarak sınavı kazandı.
iktllieyrödnir.le“rNdeneybelir”- ✓ En güzel çiçek papatyadır.
✓ Oldukça büyük bir evde oturuyor. ✓ Hepsinden daha çok çalıştı.
tseonrussöuzncuünk ctüervlearbidı ior.lan
✓ Üyelerin en yaşlısı başkan seçilmiş.
sözcüklerdir.
✓ Bizi kapıda epey beklettiler.
 Aşağı,yukarı,içeri,dışarı,ileri,geri,öte...beri
✓ Bilgisayar çok hızlı çalışıyor.
✓ Çİçoecriugki,rikpahpeıyrıkyeasveakşıçzadıa.
çtı.
✓ DMüisnaafilrdleığriımiçeızrieaklamlıemk.bay
atlamış.

✓ Program birazdan başlıyor. (Ne zaman başlıyor?) ✓ SBıennavbdiraazçdoaknzaoşr

asğoıryuılainrevraimrd.ı.
✓ Az önce konuşan kimdi? (Ne zaman konuşan?)
✓ Çocuk ne güzel anlatıyordu.

DİKKAT
Soru Zarfı
“Ne” sözcüğü cümle içinde farklı görev-
DİKKAT  Eylemleri soru yoluyla belirten sözcüklerdir. lerde kullanılır: bir adın yerini tutarsa adıl,
Cümlede zaman anlamı taşıyan her sözcük, belirteç görevinde  Nasıl, ne zaman, ne kadar, neden, niçin, niye, bir adı belirtip “hangi” sorusuna yanıt
olmayabilir. Eğer sözcük “ne zaman” sorusuna cevap veriyorsa ne (niçin anlamında) verirse sıfat, “niçin” ya da “çok”
belirteçtir, vermiyorsa belirteç değildir. anlamlarında kullanılırsa zarf olur.
✓ Köye ne zaman varırız?
✓ Akşam, sinemaya gideceğiz. (Ne zaman gideceğiz?) ✓ Bana niye bağırıyorsun? ✓ Sandığın içinde ne var? (Soru adılı)
Belirteç ✓ Ne gülüp duruyorsun? ✓ Ne gün bize geleceksin? (Soru sıfatı)
✓ Akşam, şairlerin ilham kaynağıdır. (Ne şairlerin ilham kaynağıdır?) ✓ Ne kızıyorsun yine? (Soru zarfı)
Ad ✓ Ne akıllı bir çocuk bu! (Miktar belirteci)

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: EDAT (İLGEÇ) - BAĞLAÇ -
ÜNLEM
SADIK UYGUN YAYINLARI 08
EDAT (İLGEÇ BAĞLAÇ ÜNLEM

ek bTaşına anlamı olmayan ancak kullanıldığı cümlede anlam kaza- nan ve

diğer sözcükler arasında anlamsal bağ kuran sözcük türüdür. Edatlar ek Tbaşına bir anlam olmayan; aynı görevdeki sözcük - Sevinç, acı, korku... vb. duyguları anlatan veya seslenme, buyruk, onaylama gibi durumları bildiren sözcük
cümleden çıkarılınca anlam bozulur ya da değişir. leri, söz öbeklerini, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri türleridir.
birbirine bağlayan sözcük türleridir.
Kadar Bağlaçlar cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulmaz,
✓ Hey, buraya bak!
daralmaz. ✓ Eyvah, ona haber vermeyi unuttuk!
• Karşılaştırma • Roman, öykü kadar ilgi görmedi. ✓ Vah vah, yazık oldu bu çocuğa!
• Yaklaşıklık • Elli kadar öğrencisi var. ✓ Tüh, nasıl unuttum seni!
anlam- Ve • “Leyla ve Mecnun” bir halk hikâyesidir.
• Ölçü • Keçi kadar inatçısın. ✓ Elveda, ey gençliğim !
larını • Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven.
• Benzerlik Ünlemler; cümle içinde değişik görevlerde bulunabilirler.
katar. • Cennet kadar güzel vatanımız.
• Zaman ✓ Kimsenin ahını alma. (Ad)
• Akşama kadar çalıştı.
✓ Amansız bir derde düştük. (Sıfat)
Veya • Annesi veya babası gelsin. ✓ Her işi vahlayarak yapma! (Zarf)
Gibi Ya da • Film izle ya da kitap oku.
• Benzerlik anlam- • Kesilmiş limon dilimleri gibiydi güneş.
• Karşılaştırma larını • Senin gibi birini görmedim!
katar.
ki • Martılar ki sokak çocuklarıdır.
Yalnız anlam- • Sen ki vaktiyle çiğnendin ey kalbim! DİKKA DİKKAT
• Tek, sadece a• lYnız sen yoktun aramızda
larını • Bana sadece o yardım etti. T = Edat baş“kDao,ğkraur,şı” sözcükleri cümle içinde
“sadece”
katar. anlamındaysa
Yalnız ilgeç dışında farklı görevlerde de kullanılır.
Ancak “ama”
da / de • Sana da bunları aldım. = Bağlaç
İçin • Sen de dinle anlatacaklarımı. anlamındaysa Doğru
Dahi
• Amaç-sonuç • Onu mutlu etmek için çok uğraştım. ✓alnıYz sana inandım. (Edat) • Köye doğru ilerlemeye başladık. (Edat)
anlam-
• Neden-sonuç • Sıkıldığı için dışarı çıktı. ✓ Biliyorum yalnız anlatamıyorum. (Bağlaç) • Bütün sorunları doğru çözdü. (Belirteç)
larını
• Görelik • Senin için sorun yok tabii! ✓ Bunu ancak ben çözerim. (Edat)
katar. • Sonunda doğruyu gördüm. (Ad)
• ... Ne ... ne • Ne geldi ne de aradı. ✓ Söyledim ancak inanmadı. (Bağlaç)
• Doğru tarafa mı gidiyoruz? (Sıfat)
• Ne annesini ne de abisini dinliyordu.
Üzere Karşı
• Şart anlam- • Geri vermek üzere kitabı alabilir miyim? • Sabaha karşı yola çıktık. (Edat)
• Zaman larını • Ders başlamak üzere. DİKKAT • Burası karşıdan güzel görünüyor. (Ad)
• Şekilde katar. • Yemeği bildiğiniz üzere yapın. Hem ... hem • Hem sevindi hem sevindirdi. alnYız, ancak, bir, tek sözcükleri edat dışında • Ailem karşı yakada oturuyor. (Sıfat)
• Hem beni hem de arkadaşını üzdün. farklı görevlerde de kullanılabilirler.
✓ Yalnız yaşamak istemiyorum. (Zarf) Başka
Göre • Senden başka sevemem kimseyi. (Edat)
✓ O yalnız bir insandı. (Edat)
• Karşılaştırma anlam- • Bu araba seninkine göre daha ucuz. • Bana başka adres verdi. (Sıfat)
✓ Ancak gelebildik. (Zarf)
• Uygunluk • Anneme göre elbise bakıyorum. Ama • Okudum ama anlamadım.
larını ✓ Evde tek kaldım. (Zarf) • Olayı bana başkası anlattı. (Zamir)
• Görelik • Ona göre sen de haklısın. • Gelirim ama yardım edemem.
katar. ✓ Bir şair söylemişti bunu. (Sıfat) • Size başka, bize başka anlatmış. (Belirteç)
• ...

İle Ya ... ya • Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.

• Durum • Ya onunla git ya da bizimle gel.
• Üzüntüyle boynuma sarıldı.
• Araç anlam-
• Buraya kadar otobüsle gelmiş.
• Birliktelik larını
• Seninle sinemaya gidelim. DİKKAT
• Sebep katar.
• Misafirler gürültüyle irkildi. İle • Ahmet ile Ayşe hastaymış. Yerine “ve” ya-
zılabiliyorsa = Bağlaç
• Ay ile güneş ezelden iki dosttur.
• Her şeye rağmen buradayım. ile
• -e rağmen • -e değin
• Sabaha değin çalıştı. Fakat, lakin, ancak, oysa, oysaki, madem, mademki, meğer, meğerki, öyleyse,
• Karşın • -den dolayı
www.sadikuygun.com.tr • Bugün hava sıcak değil. çünkü, hatta, yoksa, ise, hâlbuki, bir...bir, gerek... gerek,
• Değil • Ancak
• Bundan dolayı çocuğa kızılmaz ki! ister... ister, olsun... olsun... vb.
• Bu soruyu ancak sen çözersin.
 Y
e
r
SAD i
n
e
IK “
v
e
UYG ”
y
a
UN -
=
YAY E
d
INL a
t

ARI z
ı
l
a
m
ı
y
o
r
s
a
✓ Şiirle
müzik
her
zaman
birbirin
den
beslenm
iştir.
(Bağlaç)
✓ Elindeki boyayla her tarafı boyadı.
(Edat)

U
Y
G
U
N

T
Y
T
D
İ
L
V
E
A
N
L
A
T
I
M

K
A
V
R
A
M

H
A
R
İ
T
A
L
A
R
I
TYT DİL VE ANLATIM: FİİL (EYLEM) SADIK UYGUN YAYINLARI 09

FİİL (EYLEM
KİP EK EYLEM (EK FİİL)

ÇEKİMLİ FİİL ö• zeSllöiğzicnüi kyitirip ek durumuna

ge- len “imek (i-)” eylemidir.
 İki görevi vardır:
Haber Kipleri Dilek Kipleri 1. Basit çekimli eylemleri birleşik çekimli yapar.
Görülen Geçmiş Zaman: ✓ Ah gitmeden görseydim onu. (görse idim)
Gereklilik: Basit Çekimli Eylem Birleşik Çekimli Eylem
 Eylemin geçmişte yapıldığını ve yapılırken tanık  Eylemin yapılması gerektiği- ni ✓ O bizi arayacakmış. (arayacak imiş)
olunduğunu belirtir. belirtir. çekBimasliit eylemin ek 2. Ad soylu sözcükleri yüklem yapar.
ek Tkip eki olan eylemdir.
(-dı / -di / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü) (-meli / -malı) eylem almasıdır. ✓ Bugün hava çok sıcaktı. (sıcak idi)
✓ Kitabı beraber okuduk. ✓ Kitabı okumalısın. ✓ gitmeliyim
gereklilik kipi Fiil + kip + kip
Duyulan Geçmiş Zaman: Dilek-Koşul (Şart): 1) Hikâye Birleşik Çekimli Eylem: a. Ek eylemin -di’li geçmiş zamanı (idi):
✓ dinledik
 Eylemin geçmişte yapıldığını ve başkasından öğre-  Eylemin gerçekleşmesinin bir görülen geçmiş zaman  Fiil + kip + kip ✓ O her zaman böyle vefalıydı. (vefalı idi)
nildiğini belirtir. şarta bağlı olduğunu belirtir. (- -dı b. Ek eylemin -miş’li geçmiş zamanı (imiş):
(-mış / -miş / -muş / -müş) sa / -se) -di ✓Zavallı çocuk çok hastaymış. (hasta imiş)
✓ Kitabı beraber okumuşlar. ✓ Kitabı okursan ne demek iste- ✓bil - iyor - du c. Ek eylemin şart çekimi (ise):
diğimi anlarsın. fiil şimdiki zaman hikâye
Şimdiki Zaman: ✓ Kazak inceyse değiştir. (ince ise)
2) Rivayet Birleşik Çekimli Eylem:
 Eylemin henüz yapılmakta olduğunu belirtir. (- İstek: d. Ek eylemin geniş zaman çekimi (-dır):
yor / -(ı)yor / -makta / -mekte)  Eylemin gerçekleşmesinin bir  Fiil + kip + kip
 Ek eylemin geniş zaman çekimi, kişi ekle-
✓ Kitabı beraber okuyoruz. isteğe bağlı olduğunu belirtir. (- -mış
riyle yapılır.
a / -e) -miş
Gelecek Zaman: ✓ yaz - acak - mış ✓ Seni kırdığım için üzgünüm.
✓ Kitabı okuyalım.
 Eylemin gelecekte yapılacağını belirtir. (- fiil gelecek zaman rivayet  Ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. te- kil
ecek / -acak / -acağ / -eceğ) Emir: 3) Şartlı Birleşik Çekimli Eylem: kişi eki “-dir” düşebilir.
✓ Kitabı beraber okuyacağız.  Eylemin yapılmasını buyurur. ✓ O çok iyi biri.
 Fiil + kip + kip
(Eki yoktur.) -sa  Adlara gelen ek eylemde olumsuzluk “de-
Geniş Zaman:
✓ Kitabı oku. -se ğil” sözcüğüyle yapılır. Kip ve şahıs ekle-
 Eylemin her zaman yapıldığını ve yapılacağını belirtir. (-r
/ -ar / -er / -ır / -ir / -maz / -mez) ✓ dinle - mez - se rini, adla birlikte kullanılan “değil” sözcü-
fiil geniş zaman şart ğü alır.
✓ Kitabı beraber okuruz.
✓ O da benim gibi mutlu değildi.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: EYLEMSİ (FİİLİMSİ) SADIK UYGUN YAYINLARI
Özellikleri
•anlEamyleınmı kaybetmeden cümle içinde sı-
fat, zarf ve ad olarak kullanılan sözcüklerdir.
• Eylemden türerler.
• Olumsuzluk eki (-ma, -me) alabilirler.
• İsim fiil ve sıfat filler isim çekim eklerini alırlar.
• Fiil çekim eklerini (şahıs ve kip ekleri) almazlar.
• Yan cümlecik olurlar.
• Cümlede ad soylu sözcük gibi görev yaparlar.
• İsim fiil, sıfat fiil ve zarf fiil olmak üzere üç tür
eylemsi vardır.
Sıfat Fiil (Ortaç)
anlEaymleınmı yitirmeden cümle içinde genellikle
sıfat görevinde olan sözcüklerdir.
 -an / -ası / -mez / -ar / -dik / -ecek / -miş
✓ Kitap okumayan insanları anlamıyorum.
EYLEMSİ
✓ Çıkmaz bir sokağa girmiştik.
✓ Gördüğü herkese selam verdi.
✓ Görülecek hesabımız vardı onunla.
✓ İmzalanmış belgeleri bir tarafa koydu.
Bazen sıfat görevinde olmayabilirler. (FİİLİMSİ
✓ Beni beklediğini bilmiyordum.
✓ Şairin Üsküdar’da yaşadığını duyduk.
Bazı sıfat fiiller kalıplaşarak kalıcı ad olurlar.
✓ Yazar, yiyecek, yakacak, gelecek…
DİKKAT
fiil ekSleıfraitile kip eklerini karıştırmamak için cümlenin İsim Fiil (Ad Eylem)
anlamına ve ekin işlevine bakmak gerekir.  -ma / -ış / -mak (mayışmak)
✓ Çalmadık kapı kalmadı.  Eylem kök ve gövdelerine -ma / -ış / -mak ekleri getirilir.
Sıfat fiil (Sıfat görevinde kullanılmıştır.)  Bulundukları cümlede ad olarak kullanılırlar.
✓ Onların kapısını çalmadık. ✓ Okumak, zekâyı güçlendirir.
Eylem (di’li geçmiş zaman ve ✓ Bu yüzüşü ona madalya getirdi.
I. çoğul şahısla çekimlenmiştir.) ✓ Kovanın dolması tam üç dakika sürdü.
Bazı ad eylemler kalıplaşarak bir varlığın adı olabilir.
✓ Kavurma, deyiş, bağlama, ekmek...
-m“-em”ae,ylemsi ekiyle olumsuzluk eki
DİKKAT karıştırılma- malıdır.
✓ Seni dinlemeye geldim.
Adlaşmış Sıfat Fiil
Ad eylem
 Bazı sıfat fiillerin niteledikleri ad düşebilir. Sıfat fiiller, bu
✓ Onu dinleme artık, dedi.
durumda adlaşmış sıfat görevini yüklenir. Olumsuzluk
✓ Ağlayanlar bir gün güler. eki
(Ağlayan kişiler)
Ad eylemler, cümlede sıfat görevinde de kullanılabilirler.
✓ Dün geceki gösteride tanıdıklar da vardı.
✓ Böyle uydurma hikâyelere inanma!
(tanıdık simalar)
Sıfat
10
TAKTİK
Eylemsi ve çekimli eylemi ayırt etmek için:
Eylemsiler cümleden atılabilirken çekimli eylemler atılamaz.
✓ Sakın bunlara gülme!
Çekimli fiil
✓ Gülme ve ağlama, insan bu ikisinden ibarettir.
Eylemsi
• Eylemsi ve kalıcı adları ayırt etmek için:
• Eylemsiler olumsuzluk eki alabilirler fakat kalıcı adlar olumsuzluk eki
almazlar.
✓ Masadaki çakmak kaybolmuştu.
Kalıcı ad
✓ Çiviyi çakmak ona oldukça zor gelmişti.
Eylemsi
Zarf Fiil (Bağ Fiil / Ulaç)
a• nlEamyleınmı yitirmeden cümle içinde her zaman zarf görevinde kullanı-
lan sözcüklerdir.
-ip / -arak / -madan / -meksizin / -dıkça / -ince / -eli / -ken / -a….-a / -r…-mez
/ -asıya / -casına
✓ Gelmeden önce ararsan sevinirim.
✓ Onu beklerken uyuyakalmışım.
• Cümleye durum ve zaman anlamı katarlar.
✓ Çalışıp bize para gönderecek. (Durum)
✓ Gelirken ekmek al. (Zaman)
✓ Durmaksızın akan bir suydu ömrümüz. (Durum)
✓ Dışarıda çıldırasıya büyüyen bir bahar! (Durum)
✓ Söyler söylemez gözü parladı. (Zaman)
• Bazı sözcükler; bağ fiil eki aldığı hâlde bağ fiil olarak kullanılmaz.
✓ Paketleri danışmadan verdiler. (Kalıcı ad)
✓ Bana danışmadan karar verme. (Bağ fiil)
DİKKAT
zar“f-fkiiel neki, ek fiilin zarf fiil eki olduğu için diğer zarf
fiil eklerinden farklı olarak zaman ekinden sonra gelir.
✓ Giderken bunu da al.
 “-ken” eki bazen adların üzerine gelerek onla- rı
zarf yapar. Bu durumda fiilimsi olmazlar fakat
cümlede yan cümlecik görevinde bulunurlar.
✓ Çocukken çok yaramazdı.
Yan cümlecik (Eylemsi değil)

UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI

SADIK UYGUN YAYINLARI

www.sadikuygun.com.tr
TYT DİL VE ANLATIM: EKLER SADIK UYGUN YAYINLARI 11
EKLER
Sözcüklerin kök ve gövdelerine gelerek onların an-
Fiil Çekim Ekleri lamlarını değiştiren veya cümle içindeki görevlerini Yapım Ekleri
belirleyen ses ve ses gruplarıdır.
Eklendiği sözcüğün türünü ve anlamını değiştiren eklerdir.
I. Şahıs Ekleri: (-m / -n / -k / -nız / -lar)
• Gel - di - m • Gel - di - n • Gel - di - Ø I. İsimden İsim Yapan Yapım Ekleri
• Gel - di - k • Gel - di - niz • Gel - di - ler • su - cu • ben - cil • bir - inci
II. Kip Ekleri • iş - çi - lik • kızıl - cık • fısıl - tı
a) Haber Kipleri Çekim Ekleri • vatan - daş • heybet - li • tuz - suz
✓ Duyulan geçmiş zaman (-miş) Ekledikleri sözcüklerin anlamını değiştirmeyen an- cak
✓ Görülen geçmiş zaman (-di) II. İsimden Fiil Yapan Yapım Ekleri
cümle içinde sözcükler arasında anlam ve görev bağı
✓ Şimdiki zaman (-yor / -makta) • bağ -la - • mor - ar - • yön - el -
kuran eklerdir.
✓ Gelecek zaman (-ecek) • kan - a - • ince - l - • fısıl - da -
✓ Geniş zaman (-r / -ar) • ev - len - • göz - (ü)k - • garip - se -
b) Dilek Kipleri
III. Fiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri
✓ Gereklilik Kipi (-meli) ✓ Şart Kipi (-sa)
✓ İstek Kipi (-a) ✓ Emir Kipi - Ø • at - ıl - • yaz - dır - • uyu - t -
III. Soru Eki: (mi) • yıka - n - • bak - ış - • kur - ul -
✓ İlacını aldın mı? • tanı - ş - • çık - ar - • gör - üş -
IV. Olumsuzluk Eki: (-ma, -maz) İsim Çekim Ekleri IV. Fiilden İsim Yapan Yapım Ekleri
✓ Ağlamasın yavrucuklar!
• seç - im • um - (u)t • kon - ak
V. Ek Fiil: (-di / -miş / -sa/ -dır) I. Hâl Ekleri IV. İyelik Ekleri: (-m / -n / -i / -miz / -niz / -ları)
• ör - gü • öner - ge • bit - ki
✓ Çalışmıştık ✓ Çalışıyorsak 1) Yalın Hâli ✓ Suçumuz ne? • uç - ak • sev - gi • yan - ıcı
✓ Masa çok büyüktü. ✓ Saçlarınız çok güzel.
✓ Çalışıyormuşuz ✓ Çalışmıştır 2) Belirtme Hâl Eki: (-ı / -i / -u / -ü) • yığ - ın • an - (ı)t • morar - tı
✓ Masayı temiz tutun! V. Eşitlik Eki: (-ca / -ce / -ça / -çe)
3) Yönelme (Yaklaşma) Hâl Eki: (-a / -e) ✓ Büyükçe bir ev aldı. (Küçültme)
✓ Aldığı çiçekleri masaya koydu. ✓ Çocukça davranıyor. (Benzerlik)
4) Bulunma (Kalma) Hâl Eki: (-da / -de / -ta / -te) ✓ Ailece tatile gidiyoruz. (Birliktelik)
✓ Masada unutulan kitaplar kiminmiş? ✓ Benden yaşça büyüksün. Küçültme eki
5) Ayrılma (Uzaklaşma) Hâl Eki: (-dan / -den / -tan / -ten) (Karşılaştırma) eklendiği
✓ Örtüyü masadan kaldıralım. ✓ Bence sen de haklısın. (Görelik) sözcüğe farklı
✓ Tatil masrafınız şirketimizce anlamlar
II. Çokluk (Çoğul) Eki: (-lar / -ler) karşılanacaktır. (Tarafından) katabilir.
✓ Kırlangıçlar uçtu yine. (Çokluk) ✓ Evinde yüzlerce kitabı var. (Abartma)
✓ Bu akşam Dilekler gelecek. (Aile)
✓ Beş yaşlarında bir çocuğu var. VI. Vasıta Eki: (-la / -le)
(Yaklaşıklık) ”-lar” eki ✓ Köye trenle gittik. (Vasıta, araç)
✓ Türklerin Anadolu’ya gelmesi uzun ek- lendiği ✓ Ödevi annemle yaptık. (Birliktelik)
sürmüş. (Millet) söz- cüğe
✓ Sabahları spor yaparım. (Geniş zaman) farklı anlam
✓ Nice Sinanlar, nice Mustafa Kemaller VII. Soru Eki: (mi)
kata- bilir.
yetişiyor. (Benzerlik) ✓ Evde su ve elektrik var mı?
✓ Dünyaları gezse doymaz.(Abartma)
VIII. Ek Eylem: (-di / -miş / -sa / -dir)
✓ Çocuk çok hastaymış.
III. İlgi (Tamlayan) Eki: (-ın / -in / -un / -ün / -im) ✓ Bozuksa alma o sütü.
✓ Kelebeğin kanadı renkliydi. ✓ Elindeki eser bir klasikti.
✓ Bizim okulumuz uzak bir semtte. ✓ O iyi niyetli biridir.
✓ Yazarın son eseri çok başarılı.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: SÖZCÜKTE YAPI SADIK UYGUN YAYINLARI 12

SÖZCÜKTE YAPI

Basit Sözcük Türemiş Sözcük

apıYm eki almamış, kök hâlinde bulunan ya da sadece çekim a pıYm eki almış sözcüklerdir.
alan sözcüklerdir.  Türemiş sözcükler, yapım ekinden sonra çekim eki de
✓ Vatanımızı canımız pahasına koruruz. alabilir.
 vatan - ımız - ı  Basit  can - ımız  Basit Birleşik Sözcük ✓ Uçağımız düşme tehlikesi atlattı.
Kök Ç.E. Ç.E. Kök Ç.E.
 İki sözcüğün birleşmesiyle oluşan sözcüklerdir.  uç - ak - ımız  Türemiş  düş - me  Türemiş
 paha - (s)ı - (n)a  Basit  koru - r - uz  Basit Kök Y.E. Ç.E. Kök Y.E.
✓ bilgisayar, gökyüzü, camgöbeği, hapsol-, zannet-
Kök Ç.E. Ç.E. Kök Ç.E. Ç.E.
 at - la - t - tı  Türemiş
Kök Y.E. Y.E.Ç.E.

Birleşik Ad
 Ad, sıfat ve fiil gibi farklı türden söz-
cüklerin bir araya gelmesiyle olu- şan
adlardır.
✓ Kapıkule (ad + ad)
✓ Kırkbayır (sıfat + ad)
✓ Kuşburnu (ad tamlaması)
✓ Biçerdöver (fiil + fiil)
Birleşik Fiil
✓ Külbastı (ad + fiil)
1) Kurallı Birleşik Fiilller 2) Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller ✓ Daha akşam olmadı.
✓ Yanardağ (fiilimsi + ad)
a. Yeterlik Fiili: Fiil + ebil-  Ad + et- 3) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
✓ Oyunbozan (ad + fiilimsi)
✓ gelebildi ol- a. Deyimler anlamca kaynaşmış birleşik fiillerdir: Birleşik Sıfat
✓ Çatapat (yansıma + yansıma)
✓ duyabiliyorum kıl- ✓ Gözü dol - 1) Kurallı Birleşik Sıfat:
✓ gelemedi  yeterlik fiilinin olumsuzu eyle
✓ Akla karayı seç -  Sıfat ve takısız ad tamlamalarına “–lı
✓ duyamayabilirim  yeterlik fiilinin olumsuzu ✓ kahrol- -li, -lık, -lik, -sız, -siz” yapım ekleri geti-
Birleşik Zarf ✓ Aklına gel -
b. Tezlik Fiili: Fiil + ıver- rilerek kurallı birleşik sıfat yapılır.
✓ fark et-
f•azBlairsdöezncüklerin bir araya gelip kay- b. Ad + Fiilden oluşan anlamca birleşik fiil:
✓ çıkıver ✓ sabreyle- ✓ yün kazaklı çocuk
naşmasıyla oluşan zarfa denir. Bugün, biraz, ✓ Başvur -
✓ buluverdim  Sıfat tamlamalarında sıfatla adın yeri
birdenbire, nasıl, niçin...  Ad + yardımcı eylemin birleşmesinden oluşan
✓ çıkmayıver  tezlik fiilinin olumsuzu
✓ Bugün gelecekler. birleşik fiillerde ses olayı varsa sözcükler bitişik, ✓ Varsay - değiştirilip ada iyelik eki (-ı, -i) getirile-
c. Sürerlik Fiili: Fiil + ekal-, edur-, egel- yoksa ayrı yazılır. ✓ Öngör - rek kurallı birleşik sıfat yapılır.
✓ Bu fikir aklıma birdenbire geldi. ✓ his et-  hisset ✓ terk et- ✓ sokağı dar semtler
✓ süregeldi
• Farklı yollarla yan yana gelen ve belirteç gö- 2) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfat:
✓ bakakaldım ✓ kayıp ol-  kaybol ✓ hasta ol-
reviyle kullanılan zarf grubuna öbekleşmiş zarf
✓ gidedur  İki sözcük bir araya getirilerek oluşturu-
denir. Öbekleşmiş zarflar da birleşik zarf kabul  Bazı cümlelerde “olmak” ve “etmek” sözcükleri
edilir. d. Yaklaşma Fiili: Fiil + eyaz- yardımcı eylem değil, asıl eylem olarak kullanılır. lan birleşik sıfatlardır.

✓ Hemen hemen bitirdik. ✓ düşeyazdı ✓ Bu kitap ne kadar eder? ✓ vurdumduymaz insan

✓ Er geç döneceksiniz. ✓ söyleyeyazdım ✓ kahverengi ceket

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: CÜMLENİN ÖGELERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 13
Özne
• Yüklemin bildirdiği işi yapan veya oluş içinde bulunan
temel ögedir. Yükleme sorulan “Kim” ve “Ne” soruları-
CÜMLENİN ÖGELERİ
nın yanıtıdır.
✓ Çocuk, durmadan soru soruyordu.
Özne Yüklem
• Özne; gerçek, gizli ve sözde özne olmak üzere üç grupta
incelenir.
1) Gerçek Özne: İşi gerçekleştiren ve cümlede açıkça
bulunan öznedir.
✓ Çiçekler toprağa tutunmuş.
Gerçek Özne Yüklem
2) Gizli Özne: Cümlede açıkça bulunmayan fakat bildiri- len
işi gerçekleştiren öznedir.
Yüklem Zarf Tümleci Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
✓ İçeriye girdiler. “•seYbeüp an, miktar, durum, vası-
• Cümlede işi, hareketi, yargıyı bildiren temel öge- • Yüklemi yer anlamıyla tamamlayan ögedir.
kl,ezmami
Onlar Yüklem dir. ta, şart yönünden tamamlayan ögedir. Yükleme sorulan “Neye”, “Neyde”, “Ney-
Gizli Özne • Yükleme sorulan “Ne ile”, “Kiminle”, “Ne den”, “Kime”, “Kimde”, “Kimden” ve “Nere-
• Yüklem; fiil, ad ya da ad soylu sözcük olabilir.
için” ve “Kimin için” sorularına yanıt verir. ye”, “Nerede”, “Nereden” sorularına yanıt
3) Sözde Özne: Yüklemin aldığı “-l / -n” ekinden dolayı işi • Yüklem, söz öbeklerinden oluşabilir. verir.
yapıyormuş gibi görünen öznedir. ✓ Yıllar önce gelmiştim buraya.
• Öge bulunurken bütün sorular yükleme sorulur. • Yaklaşma
Zarf tümleci
• Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde bulunur. Bulunma anlamları da katar.
✓ Yorgun görünüyorsun.
✓ Camlar silindi. Uzaklaşma
Zarf tümleci
Sözde Özne Yüklem ✓ Dağlar ağarırken konuşurduk tepelerde.
✓ Dili ağır olduğu için anlayamıyorum.
Zarf tümleci Dolaylı tümleç
✓ Söylediğin hiçbir şeye inanmıyorum.
BUNLARI UNUTMA ! Dolaylı tümleç
DİKKAT
urgVu • Yüklemin “ne ile, kimin ile, hangi amaçla” ya-
• Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. pıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci
Yüklem fiilse yüklemden önceki öge vurgulanan denir.
Nesne ögedir. tüEmdleact i olarak adlandırılan tümleçler
• Cümlede öznenin yaptığı işte etkilenen ögedir. ✓ Ben en çok gençliğimi özlüyorum. birer zarf tümlecidir.
• 2’ye ayrılır: Belirtili nesne
✓ Bir el yağmurla dokunacak omzuma.
a) Belirtisiz Nesne Yüklem ad ve ad soylu sözcükse vurgu yük- Edat tümleci
lemdedir.
• Özne bulunduktan sonra yükleme sorulan “ne” sorusu- na
yanıt verir. ✓ Bu konu, diğerlerinden daha kolaydır.
Yüklem
✓ Adam, kızına masal anlattı.
Soru bildiren sözcükler, cümlede vurgulanan öge olur.
BUNLARI UNUTMA !
Belirtisiz Nesne
✓ Ne zaman geleceksin?
a) Belirtili Nesne Ara Söz
• Yükleme sorulan “neyi, kimi” sorularına yanıt verir. Zarf tümleci •virgİküil ya da iki kısa çizgi arasında verilen, kendinden önceki ögenin
• Belirtme hâl ekini (-i) alır. “mi” soru edatı, “de ve ki” bağlaçları vurguyu ken- açıklayıcısı ya da cümle dışı unsur olan söz veya söz öbeklerine denir.
dinden önceki ögeye taşır.
✓ Bu kitabı yıllar önce okumuştum. ✓ Ömer Seyfettin - Türk edebiyatının usta öykücüsü - birçok eser yazmış.
✓ Onu dün de aramadım. Özne Ara Söz (Öznenin açıklayıcısı)
Belirtili Nesne
Zarf Tümleci
✓ Onu her zaman takdir etmişimdir. ✓ Dün akşam, hiç de inanmıyorum ya, her yerde beni aramış.
✓ Ben mi sordum?
Belirtili Nesne Cümle dışı unsur
Özne

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: FİİLDE ÇATI SADIK UYGUN YAYINLARI 14
Nesne - Yüklem
İlişkisine Göre

Geçişli Fiil Geçişsiz Fiil Oldurgan Fiil Ettirgen Fiil

 Nesnesi olan ya da nesne alabilen fiillerdir.  Nesne alamayan fiillerdir. Geçişsiz bir fiilin “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişli yapılmasıdır.
 Geçişli bir fiilin “-r,-t,-tır” ekleriyle geçişlilik
 “Onu” zamirini alabilen fiillerdir.  “Onu” zamirini alamayan fiillerdir. ✓Bebeği uyuttuk.
derecesinin artırılmasıdır.
 “Ne, neyi, kimi” sorularına yanıt verir.  “Ne, neyi, kimi” sorularına yanıt vermez. Onu uyu - t ✓Soruyu bana çözdürdü.
✓Bu soruyu çözdüm. ✓O bugün gidecek. Geçişsiz çöz - dür -
✓Dün yazdım. Oldurgan Onu
Nesne Geçişli fiil Geçişsiz fiil fiil Geçişli
Geçişli fiil fiil Ettirgen
Onu Geçişli fiil fiil
onu ✓Hayattan hiçbir zaman korkmadım.
fiil
Geçişsiz fiil Onu Geçişli fiil
✓Beni çok güldürüyorsun.
Onu ✓Şarkıyı defalarca dinletti.
gül - dür -
Geçişsiz Onu dinle - t -
Oldurgan Geçişli
fiil fiil Ettirgen
fiil fiil
Onu Geçişli
Onu Geçişli fiil
DİKKAT fiil
Bazı eylemler, cümle içindeki kullanımına Ettirgen fiillerde işi başkasına yaptırma anlamı
göre hem geçişli hem de geçişsiz eylem vardır.
özelliği gösterir. DİKKAT ✓ Elindekileri arkadaşına taşıttı.
Bazı eylemler oldurgan veya ettir-
✓Yolu hızlıca koştu. ✓ Bahçede koştu.
Geçişli fiil Geçişsiz fiil gen yapılırken değişikliğe uğrar.
✓ gel  -dir  getirmek
FİİLDE ÇATI ✓ kalk  -dır  kaldırmak
✓ git  -r  götürmek
✓ gör  -dür  göstermek
BUNLARI UNUTMA !
Ad cümlelerinde çatı özelliği aranmaz.
✓ En güzel çiçek bence güldür.

Özne - Yüklem
İlişkisine Göre

Etken Fiil Edilgen Fiil

Dönüşlü Fiil
Yüklemde bildirilen işin gerçek ya da gizli
 Yüklemde bildirilen işin “başkası tarafın-
özne tarafından yapıldığını belirten fiiller-  Öznenin yüklemde bildirilen işi hem
dir. dan” yapıldığını belirten fiillerdir. yaptığı hem de yaptığı işten etkilen- İşteş Fiil
✓ Evi temizliyorum.  Eylem “-l / -n” çatı eki alır. diğini belirten fiillerdir. Yüklemin “-ş” çatı eki alarak işin birden fazla özne tarafından
Etken fiil  Sözde özne vardır.  “-l / -n” çatı eki alır. gerçekleştirildiğini belirten fiillerdir.
Ben
✓Cihaz parçalarına ayrıldı. ✓Babam emekliye ayrıldı. Karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı vardır.
Gizli özne
Sözde özne Edilgen fiil Özne Dönüşlü fiil ✓ Çocuklar aylardır mektuplaşıyor. (Karşılıklı)
✓ Arkadaşım, sözlerime alınmış.
✓Çocuklar odasında oynadı. ✓Elma ve armutlar pazardan alınmış. ✓ Öğrenciler saatlerce gülüştü. (Birlikte)
Özne Dönüşlü fiil
Gerçek özne Etken fiil Sözde özne Edilgen fiil ✓ Eşyalarını paylaştılar. (Karşılıklı)
www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: CÜMLE TÜRLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 15

CÜMLE TÜRLERİ

Yüklemin Türüne Göre Cümleler Yüklemin Yerine (Öge Dizilişine) Anlamına Göre Cümleler Yapısına Göre Cümleler
Göre Cümleler
1. Fiil (Eylem) Cümlesi 1. Olumlu Cümle 1. Basit Cümle
1. Kurallı (Düz) Cümle
 Yüklemi çekimli eylem olan cümlelerdir.  Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleşti-  Tek yargılı (yüklemli) cümledir.
 Yüklemi sonda olan cümlelerdir. ği anlamını taşıyan cümlelerdir. ✓ Bahçemizde erik, kayısı ve şeftali ağacı var.
✓ Bu yıl tatile gidemeyebilirim.
Fiil ✓ Yine başı derde girdi. ✓ Otobüs çok kalabalıktı. 2. Birleşik Cümle
Yüklem ✓ İmbat, her akşam ılgıt ılgıt esiyordu.
✓ İnsan bazen durup düşünmeli.  Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği olan
Fiil ✓ Yazdığı en hacimli eseri buydu. 2. Olumsuz Cümle cümlelerdir.
Yüklem a) Girişik birleşik cümle: Yan cümlesi fiilimsi olan
2. Ad (İsim) Cümlesi  Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleş-
cümlelerdir.
2. Devrik (Kuralsız) Cümle mediği anlamını taşıyan cümlelerdir.
 Yüklemi ek eylem almış ad ya da ad soylu sözcüklerdir. ✓ Onun okuduğuna kimse inanmıyor.
 Yüklemi sonda olmayan cümlelerdir. “-ma / -me, -maz / -mez, -sız / -siz” ekleri veya “yok, b) Ki’li birleşik cümle: Birbiriyle ilgili iki yargının “ki”
✓ Hayat bazen çok zordur. ✓ Duymuyor beni kimseler. değil” sözcükleriyle yapılır. bağlacı ile bağlandığı cümlelerdir.
Ad Yüklem
✓ Onu hiçbir zaman dinlemezdim. ✓ Bir geldim ki ortalık karışmış.
✓ Bir kıyamettir kopacak ufuklarda. ✓ Pır pır yaldızlanırdı kanatları kahkaha kuşlarının. c) Şartlı birleşik cümle: Şart yan cümlesi ile kurulan
Ad ✓ Başarılı bir öğrenci değildi.
Yüklem cümlelerdir.
Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümle:
Fiilimsiler ad soylu sözcükler olduğu için fiilimsilerin 3. Eksilti Cümle ✓ Sabah gelirse konuşuruz.
yüklem olduğu cümleler, ad cümlesi kabul edilir. ✓ Bu mağazada yok yok. d) İç içe birleşik cümle: Aktarma cümlelerinin yan
 Yüklemi olmayan cümlelerdir.
cümlecik olarak kullandığı cümlelerdir.
✓ Başarıya giden yol çalışmaktır. (Ad cümlesi) Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümle:
 Eksiltili cümlelerin sonunda üç nokta (...) kullanılır. ✓ “Bu sene şampiyonuz.” dedi başkan.
Fiilimsi
✓ İnsan sevdiğini hiç üzer mi? 3. Sıralı Cümle
✓ Oğlan dayıya, kız halaya...
✓ Uyanıp kış uykularından... 3. Soru Cümlesi Birden fazla yargının virgül ya da noktalı virgülle bir birine
 İçinde soru eki ve sözcükleri bulunan, soru anlamı ta- bağlandığı cümlelerdir.
şıyan cümlelerdir. ✓ Onu dinlendim, ona hak verdim.
✓ Nasıl olduğunu sordun mu?  Sıralı cümle 2'ye ayrılır:
4. Ünlem Cümlesi a) Bağımlı sıralı cümle:
 Korku, heyecan... vb. duyguları anlatan cümlelerdir. Öge ortaklığı bulunan sıralı cümlelerdir.
✓ Eyvah, yandık! ✓ Sen iyiydin, güzeldin! (Özne ortak)
5. Emir Cümlesi Özne Yüklem Yüklem
 Emir kipiyle çekimlenmiş fiilin yüklem olduğu b) Bağımsız sıralı cümle:
cümledir. Öge ortaklığı bulunmayan sıralı cümlelerdir.
✓ Beni rahatsız etmeyiniz. ✓ Gökyüzü ağladı, ben ağladım. (Öge ortaklığı yoktur.)
6. İstek Cümlesi
4. Bağlı Cümlesi
 İstek anlamı taşıyan cümlelerdir; “-a / -e” istek kipi
Birden fazla yargının bağlaçla bağlandığı cümleler- dir.
ile kurulur.
✓ Sabah erken kalktı ve evi temizledi.
✓ Yarın gidelim.
Öge ortaklığı olan bağlı cümlelere bağımlı bağlı, öge
7. Şart Cümlesi
ortaklığı olmayanlara bağımsız bağlı cümle denir.
 Koşul ilişkisiyle kurulan cümlelerdir; “-se / -sa” şart
kipi ile kurulur.
✓ Sınavı geçersen hediyen hazır.

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: SES BİLGİSİ SADIK UYGUN YAYINLARI 16

Ünlü (Sesli) Harfler Ünsüz (Sessiz) Harfler

Ünlü Harfler
Kalın
Geniş
İnce Kalın
Dar
İnce SES BİLGİSİ Sessiz Harfler Süreksiz Sessizler Sürekli Sessizler

Sert Sessizler p, ç, t, k f, h, s, ş
Düz a e ı i
Yuvarlak o ö u ü İlgili Ses Olayları
Ünlülerle Yumuşak Sessizler b, c, d, g ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları

Büyük Ünlü Uyumu Ünlü Düşmesi Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) Ünsüz Türemesi
Türkçe sözcüklerin hecelerindeki ünlülerin kalınlık - incelik Sert ünsüz ile biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle • Dilimizde Arapçadan girmiş bazı sözcükler ünlü ile
• İkinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcüğe, ünlü ile
açısından uyumlu olması kuralıdır. başlayan bir ek geldiğinde ekin başındaki ünsüz sertleşir. başlayan bir ek aldığında ünsüz türemesi olabilir.
başlayan bir ek getirildiğinde ikinci hece düşer.

✓gülümsemek ✓ çocukların 7 sinema

✓ gönül - üm  gönlüm ✓ uçak - dan — uçaktan ✓ hak-ım  hakkım ✓ red-i  reddin
•, -k-eyno,r -ki, -leyin, -(i)mtrak, -daş, -gil eklerini ✓ zihin - i  zihni ✓ konuş - gan — konuşkan ✓ zam-ı  zammı ✓ af-ı  affı
alan ✓ sert - ce — sertçe
sözcükler ve bazı Türkçe sözcükler bu kurala uymaz. a• rdYımcı eylemle yapılan birleşik eylemlerde ünlü düş- ✓ 1975’de — 1975’te a• rdYımcı eylemlerle yapılan birleşik eylemlerde ünsüz türemesi
mesi olabilir. olabilir.
✓ akşamki ✓ geziyor ✓ anne
✓ meslektaş ✓ kardeş ✓ sabahleyin ✓ kayıt olmak  kaydolmak ✓ his-et-  hissetmek ✓ redet-  reddetmek
Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi)
✓ şükür etmek  şükretmek ✓ zan-et-  zannetmek
Süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biriyle biten söz-
•abaYncı sözcüklerde, tek heceli ve birleşik sözcükler- cüğe, ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde sert ünsüz yu- muşayarak “b, c,
• Birleşik sözcük yapılırken ünlü düşmesi olabilir.
de bu kural aranmaz. d, g, ğ”ye dönüşür.
✓ radyo ✓ kahve altı  kahvaltı ✓ ne asıl  nasıl n - m Değişimi
✓ cumhuriyet
✓ kit ✓ yayınevi ✓ kalp - i  kalbi Türkçe sözcüklerde “b” harfinden önce gelen “n” harfi, du- dak
• Sözcük türetilirken ünlü düşmesi olabilir. ✓ ahenk - i  ahengi ünsüzü olan “m”ye dönüşür.
✓ kayıp olmak  kaybolmak
Küçük Ünlü Uyumu
✓ yumurta - la  yumurtla- ✓ çenber  çember
Türkçe sözcüklerde ünlülerin düzlük - yuvarlaklık, darlık - ✓ kavuş - ak  kavşak ✓ anbar  ambar
genişlik açısından uyumlu olması kuralıdır. azBı tek heceli sözcüklerde ve yabancı sözcüklerde
yumuşama görülmez.
İkilemelerde ses düşmesi olmaz. adÖlazredla ve birleşik sözcüklerde bu kurala uyulmaz.
✓kayıkçı ✓ boğaz 7 ✓ suçu ✓ hukuku ✓ evrakı
kavun ✓ Burun buruna ✓ Safranbolu
✓ yazıtı ✓ anıta ✓ tabiatı
✓ Külhanbeyi
•oldTuğüurkçheâlde bazı sözcükler ve “-yor” eki Ünlü Türemesi
alan sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz.
✓ yiyecek ✓ niye ✓ diyecek ✓ Kaldırımlar , ͜ içimde kıvrılan bir lisândır.
7 çamur 7 yağmurluk 7 seviyor “-cık” küçültme ekini alan sözcüklerde ünlü türemesi olabilir.
7
✓ dar - cık  daracık
•abaYncı sözcüklerde bu kural aranmaz.
✓ genç - cik  gencecik
✓ daktilo ✓ asansör
• Bazı pekiştirmelerde ünlü türemesi görülür.

✓ sapasağlam ✓ güpegündüz
Ünlü Daralması
Geniş ünlü (a, e) ile biten eylemlere “-yor” eki eklendiğin- de
Ulama
“a, e” sesleri “-ı, -i, -u, -ü”ye dönüşür.
Sözcüklerin sonundaki ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün
başındaki ünlü ile ulanarak okunmasıdır.
✓ izle - yor  izliyor ✓ bağla - yor  bağlıyor
✓ Kapıdan ͜ ağır ͜ ağır geçtim ͜ ey güzel!
•ye-“,dnee-,” sözcükleri “y” kaynaştırma ünsüzünün
• Aralarında noktalama işaretli bulunan sözcüklerde ula- ma
etkisiyle de daralmaya uğrayabilir. olmaz.
 adÖlazredla konuşma dilinde yumuşama yapılır fakat dığında “k” sesi düşer. ✓ yedi - er  yedişer
yazı dilinde gösterilmez. Kaynaştırma Ünsüzü (Koruyucu ünsüzler) ✓ kapı - ın  kapının
✓ küçük - l  küçül-
✓ Zonguldak’ın Türkçe sözcüklerde iki ünlünün yan yana bulunamayaca-
✓ ufak - cık  ufacık
✓ Zeynep’in ğından iki ünlü arasına “y, s, ş, n” kaynaştırma ünsüzle- e• yleEmk ler bir sözcükle birleşirken “ i ” sesi düşer ve
rinden biri girer. iki sözcük arasında “y” koruyucu ünsüzü kullanılır.
biBrleaşziık sözcüklerde ünsüz düşmesi görülebilir.
Ünsüz Düşmesi ✓ kedi - i  kedisi ✓ araba idi  arabaydı
✓ ast - teğmen - asteğmen ✓ su - a  suya ✓ işte iken  işteyken
Genellikle “k” ile biten sözcükler “-cık / -cak / -I” ekleri al- ✓ üst - teğmen - üsteğmen ✓ anne - in  annenin

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: YAZIM KURALLARI SADIK UYGUN YAYINLARI 17
Büyük Harflerin Kullanımı Yön Adlarının Yazımı Pekiştirme ve İkilemelerin Yazımı Kısaltmaların Yazımı Satır Sonuna Gelen
adlYaröı;n özel adın başındaysa  Kuruluş,ülke, kitap, dergi ve yön adlarının Sözcüklerin Yazımı
 Cümleler, dize başları, mektup ve resmî yazış-  Pekiştirilmiş sözcükler her zaman bitişik, iki- kısaltmaları; her kelimenin ilk harfinin bü-
büyük, sonundaysa küçük harfle
malardaki hitaplar büyük harfle başlar. lemeler ise ayrı yazılır.  Heceye göre yazılır.
başlar. yük olarak yazılmasıyla yapılır ve getirilen
✓ Ne içindeyim zamanın ne de büsbütün dışın- ✓ Paramparça  Pekiştirme ✓..........................................................sa-
ek kısaltmanın son harfinin okunuşuna göre
da... ✓ Batı Anadolu, Karadeniz’in batısı... kın gelme.
✓ Ivır zıvır  İkileme getirilir.
Ara yönler bitişik yazılır.
✓ Sayın Müdürüm, İkilemeler arasına virgül (,) konmaz. ✓ TDK (Türk Dil Kurumu)  Kısa çizgi (-) kullanılır.
✓ Kuzeydoğu, güneybatı...
 Özel adlar; kitap, dergi, gazete adları; millet, dil, ✓ Aşağı, yukarı (yanlış) TDK’nın (yanlış)  Birleşik sözcükler, tek sözcük gibi he-
din, ırk, mezhep adları; kitap ve dergilerde- ki adYlaörnı, devletleri veya celenir.
ikiBleamzıeler, varlıkların adı olarak TDK’nin (doğru)
bölüm adları büyük harfle başlar. kültürleri ✓.............................................................il-
kullanıldı- ğında bitişik yazılır.  Küçük harfle yapılan kısaltmalara getirilen
karşıladığında büyük harfle başlar.
✓ Vatan yahut Silistre, Varlık dergisi, Resmî Ga- köğretim
✓ Çıtçıt, gırgır, çatapat, fısfıs, cızbız... ekler, sözcüğün okunuşuna göre getirilir.
zete... ✓ Bu nazım biçimleri edebiyatımıza
soSnautnırda ve başında tek harf
Batı’dan geldi. ✓ kg’dan ✓ mm’den
✓ Hasan Ali Toptaş, Türklük, Protestanlık, Sün- bırakılmaz, satır sonunda kesme işareti
nilik... noSkotanubnudlaunan ve üs
varsa kısa çizgi kullanılmaz.
işaretli kı-
veGdaezergtei ifadesi özel ada dahilse ✓..........................................................Ali’
saltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.
bü- yük değilse küçük yazılır. nin
✓ Alm.dan, m2ye
✓ Sabah gazetesi...
itaKp, dergi, kurum vb. özel adlarda yer alan de, da’nın Yazımı
kelimelerin ilk harfleri büyükse kullanılan
olaBna“dğela,çda” ayrı yazılır ve
sert- leşmeye (ta, te) uğramaz.
edat veya bağlaçlar küçük, harflerin tamamı
YAZIM
Cümleden çıkarıldığında cümlenin anla-
büyükse kullanılan edat ve bağlaçlar da bü- yük mı bozulmaz. Ek Eylemin Yazımı Birleşik Sözcüklerin Yazımı
harfle yazılır.
✓ Onu ben de tanıyorum. eyleEmk ler bitişik ya da ayrı yazıla-
✓ Mai ve Siyah ✓ MAİ VE SİYAH YazBıliatinşliakr
 Hâl eki olan “-de, -da” kendinden önceki bilir.
 Devlet, kurum, kuruluş adları; şehir, semt, ma-  Ses düşmesine uğrayanlar: birbiri
sözcüğe bitişik yazılır ve sertleşmeye (-ta, ✓ Hastaymışsın.  Hasta imişsin.
halle adları; gezegen ve yıldız adları büyük
harfle başlar.
-te) uğrar. KURALLARI ✓ Gidiyordu.  Gidiyor idi.
 Yardımcı fiille yapılan ve ses olayına
uğrayan birleşik fiiller: hisset-
Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur.  Kurallı birleşik fiiller: yazabil-
✓ Türkiye Cumhuriyeti, Galatasaray Lisesi, Hal-
ley Kuyruklu Yıldızı ✓ Bu sokakta oturuyorum.  Her iki kelimesi ya da ikinci kelimesi
✓ Kalemin bende kalmış. anlam kaybına uğrayanlar: aslanağzı,
✓ Türk Dil Kurumu, Aydın, Fevzi Paşa Mah... mi Soru Edatının Yazımı
danaburnu
adÖazedlahil olmayan ve tamlama kuran “il, sor“umei”datı; kendinden önce ve  Emir kipiyle kurulanlar: ateşkes
ilçe, köy” vb. sözcükler küçük harfle başlar. sonra gelen sözcüklerden ayrı, ken-  “Alt, üst, üzeri” sözcükleriyle kurulanlar:
✓ Bolu ilinin Mengen ilçesi... dinden sonra gelen ekle bitişik yazılır. bilinçaltı
 Özel ada bağlı unvan sıfatları, saygı sözcükle- ✓ Sen mi geldin?  “Ev” sözcüğüyle kurulanlar: aşevi

ki’nin Yazımı
ri, takma adlar büyük harfle başlar.  Sıfat fiille kurulanlar: gökdelen
yapSaınfatve zamir olan “-ki” ektir ve bitişik ✓ Geliyor muydu?
✓ Nene Hatun, Hala Sultan, Doktor Ersan Bey... ✓ “Hane, zade, zede” sözcükleriyle ku-
yazılır. rulanlar: kahvehane, kazazede
Akrabalık bildiren sözcükler, büyük harfle baş-
✓ Yarınki maç için hazırlanıyordu. (Sıfat yapan -ki) Ayrı Yazılanlar
lamaz.
Tarihlerin Yazımı ✓ Bizimkisi bir aşk hikâyesidir. (İlgi zamiri olan -ki)  Birleşme sırasında ikinci sözcük ya da
✓ Murat amcan, Türkan teyzem
bir Btaerlilhi i bildiren ay ve gün adları  Bağlaç olan “ki” sözcüktür ve ayrı yazılır. sözcüklerden hiçbiri anlam deği-
arTihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle şikliğine uğramayan; durum,olgu,o- lay
büyük harfle başlar. ✓ Sen ki söz vermiştin. (Bağlaç olan ki)
başlar. bildiren; “dış, öte, iç, sıra, küre”
✓ 30 Haziran Cuma günü gelecek. Kalıplaşmış bazı bağlaçlarda “ki” bitişik yazılır.
✓ İstiklal Savaşı, Tanzimat Dönemi Sayıların Yazımı sözcükleriyle oluşturulan birleşik
✓ Okullar haziranda kapanır. SİM BOHÇAM
arTihi dönem bildirmeyip tür ve tarz bildiren , yaSzaıyylaılayrazıldığında her sözcük ayrı sözcükler ayrı yazılır.
sözcükler küçük harfle yazılır.  Ay ve gün adları rakamlarla da yazılabilir. meğerki çünkü yazılır. ✓ köpek balığı, kayseri mantısı...
✓ 30/06/2017 hâlbuki
✓ Türk halk edebiyatı, divan şiiri... ✓ Üç yüz altmış beş kişi katıldı davete. ✓ ana fikir, olağan dışı, hafta sonu
oysaki
 Yer adlarında ilk addan sonra gelen deniz, göl, ✓ 30.06.2017 Çek ve senetlerde bitişik yazılır. ✓ yer küre, alt yazı
✓ Çekin üzerinde ellibeşbin TL yazıyordu.
nehir, dağ vb. tür bildiren ikinci adlar büyük y Aadı yazıyla ✓ 23 Nisan 1920 (doğru)
harfle başlar. yazıldığında
sayılar, nokta ✓ 23.Nisan.1920 (yanlış)
SADIK
www.sadikuygun.com.tr
✓ Ağrı Dağı, Dicle Irmağı... ve çizgi ile
ayrılmaz.
 belki veAültst
 Sayılara gelen ek kesme ile ayrılır ve
mademki illaki sözcükleri
ünsüz uyu- muna girer.
sanki somut yer
✓ 1965’te ✓ 2’nci ✓ 10’uncu bildir-
mezse
UYGUN YAYINLARI (mecaz
olursa)
bitişik
yazılır.
✓ ayakaltı,
dizüstü ...

UYGUN TYT DİL

VE ANLATIM
KAVRAM
HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: SIKÇA YAPILAN YAZIM YANLIŞLARI SADIK UYGUN YAYINLARI 18
Yanlış Doğru Yanlış Doğru
SIKÇA YAPILAN YAZIM YANLIŞLARI
açık göz önyargı
açı ortay ön sezi
Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru
bir çok ilk okul özeleştiri
asvalt espiri

akşam üstü birden bire eşortman insiyatif peşpeşe

alçakgönüllü bire bir (etkili) fantestik restaurant

işyeri

alel acele bir kaç fasülye kamu oyu sağ duyu

alış veriş çağdışı kapütülasyon

fülüt stajer

çala kalem klavuz

alt üst gel git süpriz

anadüşünce def etmek gelişi güzel kırk ikindi tek düze

ana okulu dekarasyon gerçek üstü tenefüs

kiprik

antreman demiryolu git gide konar göçer

traş

arasöz dilbilgisi günbe gün kurdale

ünvan

ard arda dinazor harfiyat laboratuar vaddetmek

ardısıra dip not hava alanı malesef vejateryan

başbaşa diz üstü herhâlde müsade yaşamöyküsü

başabaş düz yazı herhangibir okur yazar yerkabuğu

bilinç altı heykeltraş olağandışı yer küre

eksoz

bilir kişi eni konu hoşçakal yıldönümü

orjinal

bir takım (belgisiz) entellektüel iç güdü ortaoyunu zatüre

erezyon zeytin yağı

bir biri iddaa önsöz

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: NOKTALAMA İŞARETLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 19
Nokta ( . ) Virgül ( , ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : )
 Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır. irgüVl ile giderilemeyen anlam belirsizliklerini gidermek için kullanılır.  Kendisiyle ilgili örnek ve açıklama verilecek cüm- le
 Eş görevli söz ve söz öbeklerini ayırmak için kullanılır.
✓ Beni yalnız bıraktın. ✓ Küçük; afacan, sevimli ve zekiydi. ya da sözcüklerden sonra kullanılır.
✓ Çalışkan, akıllı bir öğrenciydi.
 Bazı kısaltmaların sonunda kullanılır.  Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. ✓ Sıfat: Adı niteleyen sözcük türüdür.
 Hitaplardan sonra kullanılır.
✓ Prof. ✓ Doç. ✓ vb. ✓ Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur. ✓ Çok şey eksikti: sevgi, saygı...
✓ Canım Arkadaşım,
.CT. ve T. dışında büyük harfle yapılan kısaltmalarda nokta  Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ve takımları ayırmak için kullanılır.  Aktarma cümlelerinde tırnaktan önce kullanılır.
 Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır.
kullanılmaz. ✓ Adam bağırdı: “Herkes otursun!”
✓ Başkası olma, kendin ol. ✓ Kırmızı, yeşil, mavi zarfları buraya; sarı, beyaz, pembe zarfları di- ğer
✓ TBMM ✓ ÖSYM çekmeceye koyun!  Karşılıklı konuşmalarda kullanılır.
 Özne, yüklemden uzak düştüğünde ya da vurgulamak is-
 -(i)nci eki yerine ve tarih bildiren rakamlar arasına konur.  Özneyi kendinden sonra gelen, virgülle ayrılmış sözcüklerden ayır- ✓ Zeynep seslendi:
tendiğinde özneden sonra kullanılır.
✓ 19. yüzyıl ✓ 10. 06. 2017 mak için kullanılır. – Neredesin?
✓ Okullar, haftaya kapanacak.
 Saat ve dakika arasında, ondalıklı sayılarda basamakları ✓ Portakal; mandalina, limon gibi turunçgildir.
 Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda kullanılır.
göstermede kullanılır.
✓ Annem, evimizin güneşi, yarın memlekete gidiyor.
✓ Saat 10. 40’ta ✓ 12. 430. 000 DİKKAT
 Tırnak içine alınmamış aktarma cümlesinin sonuna konur.
nokİktai dan sonra gelen ifade cümle ve
✓ Benden günah gitti, dedi.
Üç Nokta ( ... ) özel ad değilse küçük harfle başlar:
örnBeeklnezrienr devam ettiğini göster- ✓Atatürk diyor ki: Yurtta sulh, cihanda sulh.

mek için kullanılır. NOKTALAMA ✓ Şu iki şeyi aklından çıkarma: güvenmek, ba-
şarmak.
✓ Burada neler var neler: elmalar, armutlar...
 Eksiltili cümlelerin sonunda kullanılır. İŞARETLERİ
✓ Okullar kapansa da...
 Söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine
kullanılır.
Ünlem İşareti ( ! ) Uzun Çizgi ( ― ) Tırnak İşareti ( “ ” )
✓ Herkesin içinde ona... deyince ortalık üzüSnetüv,inkço,rku, hitap ve ses-
Karşılıklı konuşmalarda cümle ba-  Aktarma cümlelerin başın- da
birbirine girdi. lenme ifade eden sözcük ve cümle-
şında kullanılır. ve sonunda kullanılır.
 Alıntılarda atlanmış yerleri belirtmek için Kesme İşareti ( ’ ) lerden sonra kullanılır.
✓ Annem: “Her şey yolunda.”
kullanılır. ✓ Şair sordu:
✓ Vah,vah! dedi.
adlaÖrzaevl e kısaltmalara getirilen ― Şiiri beğendiniz mi?
✓ Atatürk Gençliğe Hitabe’de: “... Muh- taç ✓ Hey, buraya bak!
çekim eklerini ayırmada kullanılır.  Cümle içinde vurgulanmak
olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda  Söylenen söze inanılmadığını gös-
✓ Ankara’dan ✓ PTT’ye istenen söz ve terimleri
mevcuttur.” der. termek, sözün tam tersini anlatmak için
 Sayılardan sonra gelen ekleri ayır- mak göstermek için kullanılır.
parantez içinde kullanılır.
Kısa Çizgi ( - ) ✓ Edebiyatta “eski - yeni” tar-
ve sözcükte düşen ünlüyü gös- termek ✓ Zeki (!) olduğunu herkes bilir. Yay Ayraç ( ( ) ) sığmSaatyıraan sözcükler tışması hep vardı.
için kullanılır.
 Açıklamalarda kullanılır. bölünür- ken satır sonunda
✓ 6’ncı ✓ 09.00’da ✓ N’olur  Cümle içinde geçen eser
DİKKAT ✓ O tarihte (2000) üniversitedeydim. kullanılır. adları, yazı başlıkları tırnak
 Anlam karışıklığını gidermek için Soru İşareti ( ? )
kurKuluurşu,miş, yeri adlarına  Yabancı sözcüklerin Türkçe okunu- şu ✓söy-
kullanılır. içinde verilir.
gelen ekler kesme işaretiyle anlSamorıutaşıyan cümle ve sözle- belirtmek için kullanılır. lerken
✓ Kadı’nın kararı herkesi üzdü.  Ara söz ve cümlelerin başında ve ✓ Batılı anlamda ilk roman
ayrılmaz. rin sonunda kullanılır.
✓ Shakespeare (Şekspir) “Mai ve Siyah”tır.
✓ Marmara Üniversitesine gidiyoruz.  Bir harf ya da ekten sonra gelen ek- ✓ Nereye gidiyorsun? sonunda kullanılır.
leri ayırmak için kullanılır.  Tiyatro metinlerinde konuşanın ha- ✓ Şımarıkları - pek sevmem - sustur-
 Sonunda nokta olan kısaltmalar veya üs  Bilinmeyen, kesin olmayan tarih, bil- reketlerini ve durumunu belirtmek için dum.
işareti olan rakamlara gelen ekler ✓ b’ye ✓ -lar’dan gi, yer... vb. durumlar için kullanılır. kullanılır.  Arasında, ve, ile... gibi anlamlarını
kesmeyle ayrılmaz. adÖlazreilçin parantez içinde açık- ✓ Yunus Emre 1238(?)’de doğmuş. ✓ Adam (Korkarak): Ne oldu burada? vermek için kelimeler ve sayılar ara- DİKKAT
2 lama yapılırsa kesme işareti paran-
✓Prof.ları ✓ yy.da ✓ m ye anSlaomruı taşımayan cümlelerde sında kullanılır. işaTreırtinnadken sonra
tezden önce kullanılır.  Doğum - ölüm, başlangıç - bitiş
 Sonunda 3.tekil kişi iyelik eki alan ad- kullanılmaz. ✓ Türk - Alman dostluğu kes- me işareti
✓ Necip Fazıl’ı (1905-1983) lisede tarihlerini göstermek için kullanılır.
lara başka iyelik ekleri getirildiğinde ✓ Neden baktığını bilmiyorum. ✓ 2016 - 2017 öğretim yılı kullanılmaz.
kesme kullanılmaz. okumuştum. ✓ Atatürk (1881-1938) gelmiş geçmiş en  Sözcüklerin kök ve eklerini birbirin-  Çift tırnak içine alınmış cüm-
ifaSdoersui taşıyan sıralı ve
✓ Galata Kulemizin güzelliği dillere destan!  Özel adların kısaltmalı söyleyişle- büyük liderdir. den ayırmak için kullanılır.
bağ- lelerin içinde başka bir alıntı
 Özel ada gelen yapım, çoğul ekleri ve rinden sonra getirilen çekim eklerini  Bir sözcüğün eş anlamlısını göster- ✓ çocuk - lar - ım ✓ yaz - lık cümlesi için tek tırnak kullanılır.
lı cümlelerde soru işareti en sonda
bundan sonra gelen ekler ayrılmaz. ayırmak için kullanılır. mek için kullanılır.  Fiil kök ve gövdelerini göstermek için
kullanılır. ✓ Annesi “Onu ‘Buraya gel!’ diye
✓ Türkçenin ✓ İzmirlilerin ✓ Tariz (iğneleme) zor bir sanattır. kullanılır. çağırdım.” dedi.
✓ Hisar’ı ✓ Köprü’yü ✓ Aradı mı, sordu mu seni?
✓ gel - ✓ başla -

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI
TYT DİL VE ANLATIM: ANLATIM BOZUKLUKLARI SADIK UYGUN YAYINLARI
ANLATIM
ANLAMA DAYALI BOZUKLUKLARI
Gereksiz Sözcük Kullanılması
 Eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım
bozukluğuna sebep olur.
Deyim ve Atasözü Yanlışları
✓ En güzel anılarını ve hatıralarını bizimle paylaştı.
✓ Mutluluk ve saadeti parada aramak doğru değil. e• aDtaesyöimzlevri kalıplaşmış söz öbek-
leri oldukları için bu sözcüklerin değiştirile-
• Anlamca birbirini içeren sözcük ve eklerin bir arada
rek kullanılması anlatım bozukluğuna yol
kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
açar.
✓ Onunla bu konuda hep karşılıklı tartışırdık.
✓ Bu işi de ağzına gözüne bulaştırdın.
✓ Başarısızlığının nedeni derslerine düzenli çalışma-
masındandır.
yüzüne
✓ Atalarımız “Ağaç dalıyla gürler.” demiş.
yaprağıyla
Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması
Mantık ve Sıralama Hatası
 Anlamca karıştırılan sözcüklerin birbirinin yerine kul-
lanılması anlatım bozukluğuna sebep olur. • Cümledeki kavramların önem sırasının ka-
rıştırılması veya cümlenin mantık
✓ İstanbul’a gelmesine karşılık hâlâ görüşemedik. açısından yanlış kurulması anlatım
karşın
bozukluğuna se- bep olur.
✓ Sanatçının atasözlerine ve deyimlere yer vermesi
anlatımının kolayca anlaşılmasına neden oluyor.
✓ Romeo ve Juliet, Türkçeye hatta İngilizceye
bile çevrilmiş.
sağlıyor
✓ İlk kez gerçekleştirilen gösteriye katılım en
✓ Evin bahçesine birkaç gül fidanı ektik.
üst düzeydeydi.
diktik
Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
Anlam Belirsizliği
 Cümledeki sözcüklerin yerinde kullanılmaması, söy-
lenmek istenenin karşıtı bir anlamın ortaya 1) Şahıs Yönüyle
çıkmasına ya da cümlenin anlaşılmamasına yol açar. • Bazen kişi zamirlerinin kullanılmaması an-
✓ Çocuk, çok denizde yüzdüğü için hemen uyudu. lam belirsizliğine yol açar.
✓ Tatile gitmeyeceğini bugün öğrendim.
senin / onun
✓ Kolay kolay kişi adlarını aklımda tutamam.
2) Noktalama Yönüyle
• Noktalama işaretlerinin kullanılmaması
veya yanlış yerde kullanılması anlam karı-
şıklığına yol açar.
Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması ✓ Genç adama başından geçenleri anlattı.
Genç, adama
 Anlamca birbiriyle uyuşmayan sözcüklerin bir arada
kullanılması, cümlede çelişkili ifadenin doğmasına 3) Karşılaştırma Yönüyle
neden olur. • Karşılaştırılan ifadelerdeki belirsizlik,
✓ Yalova’dan İstanbul, feribotla tam üç saat kadardır. anlam karışıklığına yol açar.
✓ Bu sorunu kesinlikle çözeceğimizi tahmin ediyorum. ✓ O, annesini kardeşinden çok sever.
www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI
20
YAPIYA DAYALI
Ek Eylem ve Eylemsi Eksikliği
Ek Eylem Eksikliği
Özne-Yüklem Uyumsuzluğu Öğrencilerin çoğu zeki ama çalışkan değildi.
1e)kiTllik-Çoğulluk Yönünden
Eylemsi Eksikliği idi
• Öznenin tekil olduğu cümlelerde, yüklem de tekil olur.
Bu yemekleri yaşlı ve sağlıklı olmayanların yemesi kötü sonu
✓ Çocuk, sessizce sırasına oturdu.
• Öznenin insandan oluştuğu ve çoğul olduğu durum-
larda, yüklem tekil veya çoğul olabilir.
✓ Öğrenciler, sınıfta toplandı. / toplandılar.
• Öznenin insan dışında bir varlıktan oluştuğu ve çoğul Tamlama Yanlışlığı
olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur. e• aSdıdf anvoluşan birden fazla tamlaya-
nın aynı tamlanana bağlanması veya tamla- yanın kullanılmam
✓ Ağaçlar bir aya kadar çiçek açarlar. / açar. Mahallesindeki insanlarla konuşur, dertlerine
yanlış doğru
• Öznenin topluluk adı veya belgisiz sözcük olduğu
cümlelerde yüklem tekil olur. ortak olurdu. onların (tamlayan eksikliği)
✓ Herkes beni anlayışla karşıladılar. / karşıladı. Özel ve kamu kuruluşlarında yıllarca çalıştım.
yanlış doğru (özel kuruluşlar ve kamu kuruluşları)
2) Kişi Yönünden
• Öznenin birinci tekil, ikinci tekil veya üçün tekil (ben,
sen, o) olduğu cümlelerde yüklem birinci çoğul kişiye
(biz) göre çekimlenir. (Bu kural, çoğul kişiler için de Çatı Uyuşmazlığı
• Cümledeki fiil ve fiilimsilerin etken ve edil-
geçerlidir.)
genlik yönüyle uyuşmaması anlatım
✓ Ben ve sen yarınki fuarda görevlisin. / görevliyiz.
bozuk- luğuna sebep olur.
yanlış doğru
✓ Bir otobüs tutup düğüne hep beraber gidile-
3) Olumluluk-Olumsuzluk Yönünden cek. tutulup
• Olumsuz anlam içeren belgisiz sözcüklerin özne ✓ Sınavdaki sorular dikkatli okuduktan sonra
oldu- ğu cümlelerde, yüklem de olumsuz olur. çözülsün. okunduktan
✓ Hiç kimse kitap okudu. / okumadı.
yanlış doğru
Ek Yanlışlıkları
• Cümlede bir ekin eksik, fazla ya da yanlış
Öge Eksikliği kullanılması anlatım bozukluğuna sebep
1) Özne Eksikliği olur.
✓ Kızın çantası çalındı, polisten yardım istedi. ✓ Kış aylarında bu köydeki yaşayan herkes
İstanbul’a gider. (köyde)
kız (özne)
2) Nesne Eksikliği ✓ Kitap okumasını sevmeyen insanlara şaşı-
✓ Sanatçı, kitaba imza atıp; bana uzattı. rıyorum. (okumayı)
kitabı (nesne) ✓ Birçok değerli bilim insanları bu konferansa
3) Tümleç Eksikliği katıldı. (insanı)
✓ Torunlarını çok sever, gözü gibi bakardı. ✓ Her türlü isteklerinizi bize iletebilirsiniz.
onlara (dolaylı tümleç) (isteğinizi)
4) Yüklem Eksikliği
✓ Bu öğrencilerin başarısına özellikle
✓ O gün siz meyve suyu, biz ise maden suyu içmiştik. ilgilenmek gerek. (başarısıyla)
içmiştiniz (yüklem)
UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI