TYT DİL VE ANLATIM: SÖZCÜKTE ANLAM SADIK UYGUN YAYINLARI 01

Gerçek
SÖZCÜKTE
(İlk - Temel) Mecaz Yan Anlam Terim ANLAM Somut Soyut Nicel - Nitel Genel - Özel
Anleam Anlam (Yakıştırmaca) Anlam Anlam Anlam Anlam Anlam
Sözcük (Kelime):
İnsanlar arasında
• Sözcüğün akla ge- • Sözcüğün anlam • Sözcüğün gerçek anla- • Bilim, sanat veya anlaşmayı sağla- • Beş duyudan her- • Duyu organlarıyla al- • Sayılabilen varlıklar ni- • Sözcüğün bir türün ta-
len ilk anlamıdır. genişlemesi yoluyla mından tamamen uzak- herhangi bir mes- yan, dilin anlamlı hangi biriyle algılana- gılanamayan ancak cel, sayılamayan var- mamını karşılayacak
✓ Pencere kenarından gerçek anlamından laşmadan şekil ya da lekle alakalı özel bir en küçük bilen varlık veya kav- zihin yoluyla kavra- lıklar nitel anlamlıdır. şekilde kullanılmasına
soğuk geliyordu. tamamen uzaklaşa- görev benzerliğinden kavramı karşılayan parçasıdır. ramları karşılayan nabilen varlık veya ✓ Büyük lokma ye, büyük genel, türün dar bir
rak kazandığı yeni dolayı başka bir varlığa sözcüklerdir. sözcüklerdir. kavramları karşılayan (Nicel) (Nitel) kısmını karşılayacak
anlamdır. ad olarak verilmesidir. ✓ Oyunun son perde- ✓ Ağaç, taş, elektrik, sözcüklerdir. konuşma! şekilde kullanılmasına
✓ Soğuk bakışlarına bir ✓ Dağın eteğinde renk- sini hiç beğenme- ısı... ✓ Mutluluk, sevgi, zihin, özel anlam denir.
anlam veremedim. garenk çiçekleri vardı. dim. akıl... ✓ Kitap çok sıkıcıydı.
(Özel)
✓ Kitap en iyi dosttur.
DİKKAT DİKKAT (Genel)
Sözcüklerin her cümlede farklı anlamlar kazandığı göz önünde bulundurulmalı ve cümleler baştan sona okunmalıdır. • Sözcüklerin anlam genişlemesi yoluyla somutken soyut anlamda kullanılmasına
✓ Ağız kenarında çıkan yaralarla oynamamak gerekir. (Gerçek) soyutlama; soyutken somut anlamda kullanılmasına somutlama denir.
✓ Benimle başkasının ağzıyla konuşma! (Mecaz) ✓ Hatıralarım hiç peşimi bırakmaz. (Somutlama)
✓ Çantanın ağzı açık kalmış. (Yan) ✓ Bu kadar katı olmanı anlayamıyorum. (Soyutlama)
✓ Bu romanda kahramanların ağız özellikleri dikkat çekmektedir. (Terim)

Eş Sesli
(Sesteş)
Sözcükler
• Yazılışları aynı, anlamları
farklı olan sözcüklerdir.
✓ Sal, yol, el...
✓ Yüzünü yüz yıl geçse de
unutamam.
Sözcüğün temel ve mecaz
anlamları eş sli sayılamaz.
DİKKAT
• Hem ad hem eylem
olarak kullanılan ve
aralarında anlam bağı
olan sözcükler sesteş
değil kökteştir.
✓ boya- ⇒ eylem
Boya →
→ sözcüklerle kurduğu anlam ve söz öbeğinin ilişkile-
boya ⇒ ad
✓ Bu odayı yeşil boya ile
boya. ad
eylem
Ad Aktarması Deyim
Yansıma Dolaylama
(Mecazımürsel) Aktarmaları
Eş Anlamlı Yakın Zıt (Karşıt)
(Anlamdaş) Anlamlı Anlamlı
• Benzerlik ilgisi olmadan a) İnsandan Doğaya • Doğadaki seslerin tak- • Bir kavram veya var-
Sözcükler Sözcükler Sözcükler bir sözcüğün başka bir ✓ Ağaçlar selamladı bizi. lit edilmesiyle oluşan lığın birden çok söz-
sözcüğün yerine kulla- b) Doğadan İnsana sözcüklerdir. cükle anlatılmasıdır.
• Anlamca birbirine ters nılmasıdır. ✓ Babası sinirden kükredi. ✓ Tak tak ayak sesleri ✓ Derya kuzusu ⇒ balık
• Yazılışları farklı, • Anlamdaş gibi görü-
düşen sözcüklerdir. ✓ Stat, ayağa kalktı. c) Doğadan Doğaya geliyor. ✓ Sanat güneşi ⇒ Zeki
anlamları aynı olan nen ancak birbirinin
✓ Zengin - fakir İnsanlar ✓ Bu dağlarda rüzgâr ulur ✓ Suyun şırıltıları eşliğin- Müren
sözcüklerdir. yerini tamamen tut-
✓ Bulanık - berrak ✓ Ünlü raketler, ödül tören- sabaha kadar. de uyudum.
✓ Hikâye - öykü mayan sözcüklerdir.
Bir sözcüğün olumsuzu Tenisçiler d) Duyudan Duyuya Aktarma
✓ Edebiyat - yazın ✓ Doğru-dürüst
o sözcüğün zıt anlamlısı inde bir araya geldi. ✓ Tatlı sesi herkesi büyüledi.
✓ Endişe - kuşku ✓ Yalan-yanlış
değildir. İKİLEME
✓ Git ⇒ gitme (Olumsuzu)
• Anlamı kuvvetlendirmek için anlam ilişkisi olan söz-
cükleri bir arada kullanmaktır.
• Daima ayrı yazılır ve aralarına noktalama işareti konmaz.
DEYİM 1) Aynı sözcüğün tekrarıyla kurulanlar:
SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM
✓ Mini mini, sık sık...
• En az iki sözcükten oluşan, kalıplaşmış söz öbekleridir.
• Tek sözcükle anlatılamayan, anlatımı için birden 2) Eş anlamlı sözcüklerle kurulanlar:
ATASÖZÜ ✓ Bire bin katmak
fazla sözcüğe gereksinim duyulan nesne ve kav- ✓ Ses seda, şan şöhret...
ramları karşılayan dil birliklerine söz öbeği denir. ✓ Evlerden ırak
• Deneyim ve gözlemlere dayanılarak 3) Karşıt anlamı sözcüklerle kurulanlar:
Söz öbeğini oluşturan sözcükler, gerçek ve mecaz söylenmiş, öğüt veren, kalıplaşmış özlü ✓ Baltayı taşa vurmak ✓ Aşağı yukarı, az çok...
anlamıyla kullanılabilir. Sözcüğün cümledeki diğer yargılardır. Gerçek, mecaz ya da hem gerçek hem mecaz anlamlı 4) Yakın anlamı sözcüklerle kurulanlar:
Kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için hiç- olabilir. ✓ Doğru dürüst, delik deşik...
rine dikkat edilmelidir. “Altı çizili söz öbeğinin kattığı bir şekilde değiştirilemez. ✓ İyi gün dostu (Gerçek) ✓ Diline dolamak (Mecaz) 5) Biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerle kurulanlar:
anlam” şeklinde soru kalıbıyla karşımıza çıkabilir. ✓ Yırtık pırtık, eğri büğrü...
Cümle hâlinde de olabilir.
✓ Bu yazarların eserleri aynı tornadan çıkmış gibiydi. ✓ Mum dibine ışık vermez. (Gerçek-Mecaz) 6) İkisi de anlamsız olan sözcüklerle kurulanlar:
Farklılığın olmadığı ✓ Atı atan Üsküdar’ı geçti. ✓ Mırın kırın, ıvır zıvır...
✓ Akıl, akıldan üstündür. (Gerçek)
✓ Sanatçı, romanlarında kendini paranteze alır. ✓ Damlaya damlaya göl olur. (Mecaz) Kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için hiçbir şekilde de- 7) Yansıma sözcüklerle kurulanlar:
Öznel olmamak, kişisel ayrıntıya girmemek ğiştirilemez. ✓ Şırıl şırıl, tık tık...

www.sadikuygun.com.tr
SADIK UYGUN YAYINLARI UYGUN TYT DİL VE ANLATIM KAVRAM HARİTALARI