06 Sözcük Türleri Öğretmen

Sözcük Türleri
6
ÜNİTE-6 Sözcük Türleri

ÖĞRETMENİN NOTU DİKKAT
SÖZCÜK TÜRLERİ Eylemsiler, ayrı bir sözcük türü olmayıp cümlede hangi görevi
üstlenmişse o türe dâhil edilmelidir.
Türkçede sözcükler, tür bakımından iki gruba ayrılır: ad soylu söz-
cükler ve eylem soylu sözcükler. ÖRNEK:
• Dinlenmek için Ankara’dan uzaklaşmalıyım.
Tür Bakımından Sözcükler
isim-fiil " isim
• Dinlenen insan yaptığı işte daha başarılı olur.
Ad Soylu Eylem Soylu sıfat-fiil " sıfat
1. Ad (İsim) • Dinlenince yarınki iş için hazır olduğunu hissettim.

1. Eylem (Fiil)
2. Ön ad (Sıfat) zarf-fiil " zarf
3. Adıl (Zamir) Birinci cümlede “dinlenmek” sözcüğü “dinle-” eyleminin

4. Belirteç (Zarf) adı olduğu için isim, ikinci cümlede “dinlenen” sözcüğü
5. İlgeç (Edat) ismi nitelediği için sıfat, üçüncü cümlede ise “dinlenince”
6. Bağlaç
sözcüğü eylemi zaman açısından belirttiği için zarf görevin-
7. Ünlem
de kullanılmıştır.
✓✓ Herhangi bir sözcüğün türü belirlenirken cümledeki anlam ve

görevi dikkate alınmalıdır çünkü sözcük, cümledeki kullanımı- NOT
na göre farklı görevlerde kullanılabilir.
Adlar, ön adlar, adıllar, belirteçler ve eylemler; kendi başına
ÖRNEK:
anlamlı olan sözcükler iken ilgeçler, bağlaçlar ve ünlemler tek
• Kapalı ortamlara girmeyi tercih etmiyor. başına anlamı olmayıp cümlede anlam kazanan sözcüklerdir.
sıfat
• Neden benimle kapalı konuşuyorsun?

zarf
HATIRLATMA
• Dışarıya karşı çok kapalısın, sebebi var mı? Sözcüklerle ilgili sorulan sorularda soru kökleri dikkatli okun-
isim malıdır. Sözcüğün türü sorulduğunda “isim, sıfat, zarf, edat,
Birinci cümlede “kapalı” sözcüğü adı nitelediği için sıfat, ikin- bağlaç, ünlem, eylem” olup olmadığına; kökünün türü sorul-
ci cümlede eylemi belirttiği için zarf, üçüncü cümlede bir du- duğunda “eylem kökü mü, isim kökü mü” olup olmadığına; ya-
rumu karşıladığı için ad görevini üstlenmiştir. pısı sorulduğunda ise “basit, türemiş, birleşik” olup olmadığı-
na bakılmalıdır.
ÖRNEK:
• Yalnızım ve bundan çok mutluyum, deyince çok güldüm. • Yarınki toplantı için detaylı bir rapor hazırlamalısın.
ad
“Detaylı” sözcüğü tür açısından ismi nitelediği için sıfat,
• Yalnız insanlar daha eğlencelidir görüşüne katılmadı.
yapım eki aldığı için türemiş, kökünün türü itibarıyla da
sıfat
isimdir.
• Ankara’da hâlâ yalnız yaşıyor, bu duruma şaşırmıyorum.
zarf
• Bu soruyu yalnız onun çözeceğinden çok eminim. ÖĞRENCİNİN NOTU
edat
• Sana anlatırım yalnız kimseye bahsetmeni istemiyorum.
bağlaç
Birinci cümlede “yalnız” sözcüğü bir durumu karşıladığı için
ad, ikinci cümlede adı niteliği için sıfat, üçüncü cümlede ey-
lemi belirttiği için zarf, dördüncü cümlede “sadece” anlamın-
da kullanıldığı için edat, beşinci cümlede ise “ama, fakat” an-
lamında kullanıldığı için bağlaç görevini üstlenmiştir.
TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 2

Sözcük Türleri ÜNİTE-6
Ad (İsim)
AD SOYLU SÖZCÜKLER
HATIRLATMA
1. AD (İSİM)
• Özel isimlere getirilen hâl eki, iyelik eki ve ek eylem kes-
✓✓ Varlıkları, kavramları, çeşitli durumları, duygu ve düşüncele-
ri karşılar. meyle ayrılır.
✓✓ “-mak / -mek” ekinin yanı sıra “kip, kişi” eklerini de almazlar. ÖRNEK: Bu yaz çalışmak için Almanya’ya gitti.
✓✓ Hâl, çokluk, iyelik, tamlama ekleri ile ek eylem ekini alabilirler. • Özel ada getirilen yapım eki, çokluk eki ve bunlardan son-
✓✓ Basit, türemiş, birleşik yapılı olabilirler. ra gelen ekler ayrılmaz.
✓✓ Varlıkların verilişine, varlıkların oluşuna ve varlıkların sayısına ÖRNEK: Fransızcanın çok kibar bir dil olduğunu söyledi.
göre üç başlıkta incelenirler.
• Sonunda üçüncü tekil kişi iyelik eki olan ada bu ek dışında
ÖRNEK: bir iyelik eki daha gelirse getirilen ek kesmeyle ayrılmaz.
• Birçok öğrenci bu soruyu çözerken epey zorlanmış. ÖRNEK: Boğaz Köprümüzdeki trafik çok vakit kaybettirdi.
Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcükler bir varlığı ve kavramı
karşıladığı için ad görevini üstlenmiştir. 2. Cins İsim (Tür Adı)
Yedi sözcükten oluşan yukarıdaki cümlede altı ad soylu, bir ✓✓ Aynı türden varlıkların birini, bir bölümünü veya tümünü karşılar.
eylem soylu sözcük bulunurken bunlardan sadece ikisi isimdir. ✓✓ Farklı şekillerde sınıflandırılabilirler:
• birçok " sıfat ➠ Organ adı: burun, göz vb.
• öğrenci " isim ➠ Akrabalık adları: hala, amca vb.
• bu " sıfat ➠ Hayvan adı: kedi, köpek vb.
• soruyu " isim
➠ Bitki adı: papatya, aslanağzı vb.
• çözerken " zarf
➠ Yiyecek ve içecek adları: elma, pasta, ayran vb.
• epey " zarf
➠ Zamanla ilgili adlar: hafta içi, gece yarısı vb.
• zorlanmış " eylem
➠ Oyun adları: dokuztaş, körebe vb.
A. Varlıkların Verilişine Göre İsimler ➠ Hastalık adları: grip, nezle vb.
1. Özel İsim ➠ Renk adları: sarı, yavruağzı vb.
✓✓ Tam bir benzeri olmayan, tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.
• Özel adlar şu şekilde sıralanabilir: UYARI
➠ Kişi ad ve soyadları: Hazal, Fatih Terim vb. Sözcüklerin özel veya cins isim olması cümle içindeki kullanı-
mına göre değişir.
➠ Hayvan adları: Gölge, Köpük vb.
ÖRNEK:
➠ Millet, boy, oymak adları: Türk, Kırgız, Yörük vb.
• Toprak son sınavda okul birincisi olmuş. (özel isim)
➠ Dil ve lehçe adları: Türkçe, Oğuzca vb. • Toprağa iyi bakmazsan sana ürün vermez. (cins isim)
➠ Devlet adları: Türkiye Cumhuriyeti, Azerbaycan vb.
➠ Din ve mezhep adları: Müslümanlık, Hanefi vb. B. Varlıkların Oluşuna Göre İsimler
➠ Gezegen ve yıldız adları: Merkür, Kutup Yıldızı vb.
1. Somut Ad
➠ Yer adları: Afrika, İç Anadolu, İstanbul vb.
✓✓ Beş duyumuzun herhangi biriyle algılayabildiğimiz varlıkları
➠ Coğrafya ile ilgili dağ, deniz, göl, boğaz adları: Ağrı Dağı, karşılayan adlardır.
Van Gölü vb.
➠ Kurum ve kuruluş adları: Türk Dil Kurumu, Çankaya Lisesi vb. ÖRNEK:
➠ Kitap, dergi, yapı adları: Sinekli Bakkal, Çankaya Köşkü vb. • Yağmur yağdığında elektrikler kesilir burada.
➠ Tarihî olay, çağ ve dönem adları: Kurtuluş Savaşı, İlk Çağ vb. • Sis yüzünden birçok uçak piste inemedi.
3 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

Ad (İsim
2. Soyut Ad
BİLİYOR MUYDUNUZ?
✓✓ Duyularımız aracılığıyla algılayamadığımız, zihin yoluyla kav-
rayabildiğimiz kavramları karşılayan adlardır. Bazı sözcükler ad aktarması yoluyla topluluk adı görevinde kul-
lanılabilir.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Akıl ve sağduyuya sahip insanlara ihtiyacımız var. • Okulda yapılan tadilat birkaç gün daha sürecek. (Topluluk
• Evlilik düşüncesini birçok kişi aklından çıkardı. adı değil, sadece bir yeri karşılıyor.)
• 29 Ekim’i okul büyük bir coşku içerisinde kutladı. (Topluluk
adı çünkü burada kastedilen insanlardır.)
UYARI
Adın Durumları (Hâlleri)
Bir sözcüğün soyut ya da somut ad olması cümledeki kullanı-
ma göre değişebilir. ✓✓ Adlar cümle içindeki görevlerine göre beş durumda bulunur.
1. Adın Yalın Durumu

ÖRNEK:
✓✓ Yalın olan ad, “-i, -e, -de, -den” eklerinden hiçbirini almaz.
• Can çıkmadan huy çıkmaz, derler.
soyut ad ✓✓ Çokluk eki, iyelik eki, yapım eki, tamlama eki ya da ek eylem
• Yan komşum evde dört cana bakıyor. alabilir.

somut ad ✓✓ Yalın olan ad cümlede özne, belirtisiz nesne veya yüklem gö-
revindedir.
C. Varlıkların Sayılarına Göre İsimler
ÖRNEK:
1. Tekil Ad • Bu roman beni çok farklı dünyalara götürdü.
✓✓ Tek bir varlığı ya da kavramı karşılar. • Verdiği cevaplar onu zor duruma düşürdü.
✓✓ Çokluk eki (-lar / -ler) almaz. • Odasının penceresi bizim apartmana bakıyor.
ÖRNEK: • Bazı sorular insanı çok farklı düşünmeye sevk eder.
• Kapının önündeki çocuğu daha önce de gördüm.
2. Adın Belirtme Durumu (-i hâli)
2. Çoğul Ad
✓✓ Adın “-ı / -i / -u / -ü” eklerinden birini aldığı ve cümlede belirtili
✓✓ Birden çok varlığı ya da kavramı karşılar. nesne görevi üstlendiği durumudur.
✓✓ Çokluk eki (-lar / -ler) alır.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Kitabı bitirince öğretmeni yanına çağırdı.
• Kitapların esiri olan insanlardan asla korkma.
3. Adın Yönelme Durumu (-e hâli)
3. Topluluk Adı ✓✓ Adın “-a / -e” eklerinden birini aldığı ve genellikle dolaylı tüm-
✓✓ Biçimce tekil olduğu hâlde birden çok varlığı karşılayan adlardır.

leç olduğu durumudur.
ÖRNEK: ÖRNEK:
• Denize düşünce yılana sakın sarılma.
• Bu hafta sunulan yasa tasarısı komisyondan geçemedi.
• Okula varınca beni aramayı unutma.
• Ailenin en büyük zenginlik olduğunu geç de olsa anladım.
✓✓ “-e” eki sesteş bir ek olup farklı görevlerde kullanılabilir.
NOT hâl eki " okul - a
-e FİYE " diz - e

Topluluk adları çokluk eki alabilir.
ÖRNEK: İFYE " harç - a - dı
• Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! kip eki " gel - e - y - im

Ad (İsim
4. Adın Bulunma Durumu (-de hâli) Yapılarına Göre Adlar

✓✓ Adın “-da / -de / -ta / -te” eklerinden birini alıp genellikle eyle- ✓✓ Adlar; yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik olmak üze-
min gerçekleştiği yeri belirttiği ve genellikle dolaylı tümleç ol- re üçe ayrılır.
duğu durumudur.
1. Basit İsim
ÖRNEK:
• Birçok insanda depresyon belirtileri var. ✓✓ Kök durumundadır.
✓✓ “-da / -de” eki de sesteş bir ek olup farklı görevlerde kullanı- ✓✓ Yapım eki almaz, çekim eki alabilir.
labilir. ÖRNEK:
hâl eki " ev - de
-de • Taşlık yerden geçerken ayağım çok ağrıdı.
yapım eki " göz - de oyuncu
2. Türemiş İsim
5. Adın Ayrılma Durumu (-den hâli)
✓✓ İsim ya da eylem kök ve gövdelerine yapım eki (isimden isim
✓✓ Adların “-dan / -den / -tan / -ten” eklerinden birini aldığı ve ge- veya fiilden isim) alır.
nellikle dolaylı tümleç görevinde kullanıldığı durumudur.
✓✓ Çekim eki alabilir.
ÖRNEK:
• Evden çıkarken bacağımdaki ağrı nedeniyle ağladım. ÖRNEK:
• Geçen yıl aldığı yazlığı satmaya karar vermiş.
✓✓ “-dan / -den” eki de “-e”, “-de” ekleri gibi sesteş bir ek olup fark-
lı görevlerde kullanılabilir. 3. Birleşik İsim
hâl eki " masa-dan
✓✓ Birden fazla sözcüğün bir araya getirilmesiyle oluşturulur.
-den yapım eki " sıra-dan ev
✓✓ Çekim eki alabilir.
tamlayan eki " öğrenciler-den biri
Adlarda Küçültme ÖRNEK:
✓✓ Adlarda küçültme anlamı, adlara getirilen “-cik, -ceğiz, -ce, • Pazartesi günü eğitim için yurt dışına gidecekmiş.
-msi, -mtırak” ekleriyle sağlanır. Bu ekler eklendiği ada “ona
yakın” anlamı verir. ETKİNLİK-1
ÖRNEK: Aşağıdaki dizelerde geçen sözcüklerden hâl eki alan isim-
• Yeşilimsi kazağı okulda herkesin dikkatini çekti. lerin altını çiziniz.
• Şu lokmacığı da at ağzına, sonra istediğin yere git. Desem ki vakitlerden bir nisan akşamıdır
• Yolun ortasındaki gölcükler sürücüleri tedirgin ediyor.
Rüzgârların en ferahlatıcısı senden esiyor
✓✓ Küçültme ekleri cümleye farklı anlam katabilir.
Sende seyrediyorum denizlerin en mavisini
ÖRNEK:
• Çocukcağız, herkesin içinde ağlamaya başladı. (acıma) Ormanların en kuytusunu sende görmekteyim
• Amcacığım, seni çok özledim; ne zaman geleceksin? (sevgi) Senden kopardım çiçeklerin en solmazını
DİKKAT Toprakların en bereketlisini sende sürdüm
Küçültme ekini alan bazı sözcükler, gerçek anlamından uzak- Sende tattım yemişlerin cümlesini
laşıp somut bir varlığın adı olduğunda küçültme anlamını ar-
tık taşımaz. ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖRNEK:
• Bademcik ameliyatı oldum. (organ)
• Dün gelincik topladık senin için. (çiçek)
• Kapıyı maymuncukla açabildik. (anahtar)

Ad (İsim
ETKİNLİK-2
a. Aşağıdaki dizelerde geçen sözcüklerden isim görevinde kullanılanların altını çiziniz.

Bir gün anlarsın hayal kurmayı
Beklemeyi, ümit etmeyi
Bir kirli gömlek gibi çıkarıp atasın gelir
Bütün vücudunu saran o korkunç geceyi
Lanet edersin yaşadığına
Maziden ne kalmışsa yırtar atarsın
O zaman bir çiçek büyür kabrimde kendiliğinden
b. Bu dizelerde geçen sözcüklerle ilgili olarak aşağıda yapılan açıklamalardan doğru olanların yanına (D), yanlış olanların
yanına (Y) yazınız.
1. İsim görevinde kullanılan sözcüklerin hepsi hâl eki almıştır. Y
2. Basit, türemiş ve birleşik isimlere yer verilmiştir. D
3. Zaman anlamlı bir isim, belirtme durum ekini almıştır. D
4. Bir isim, sıfat tamlamasında tamlanan görevini üstlenmiştir. D
5. İsimlerden biri, nitelediği sözcük düştüğü için adlaşmıştır. D
6. Nitelenmiş ve belirtilmiş birden çok isim kullanılmıştır. D
7. “Kabrimde” sözcüğü birden fazla isim çekim eki almıştır. D
8. İyelik ekini hâl ekinden önce almış isimler kullanılmıştır. D
9. Ek eylem alarak yüklem olmuş isme yer verilmiştir. Y
10. “Kendiliğinden” sözcüğü isim olup yapım ve hâl eki almıştır. Y
ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖDEV
Miray TYT Türkçe Soru Bankası’ndan
İsim Test 1-2-3’ü çözebilirsin. 6 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)
Düzey 1 2 3 ÖĞREN
KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 1 TEST

1. İnsana dair sorunlar henüz bitmedi. 19. yüzyıl evrimcileri, in- 4. Aşağıdaki cümlelerde yer alan ikilemelerden hangisi isim
sanın değişim geçirmiş maymun olduğunu söylerken ileri git- görevinde kullanılmıştır?
tiler. Bu açıklamada bir şeylerin eksik bırakıldığını hisseden
A) Ortalık ışıl ışıldı, herkes büyülenmiş gibi bakıyordu.
teologlar haklıydılar fakat gerçek olarak kabul ettikleri tin, yi-
ne hiçbir şeyi açıklamayan gizemli açıklamalarından biriydi. B) Üç beş kişi konuyu başka bir tarafa çekmeye çalıştı.
C) Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden, demiş şair.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin birden fazla ör-
D) Sokaktaki köpek, şirin mi şirin tavırlarıyla ilgi topladı.
neği yoktur?
E) Köyümüzün şırıl şırıl akan deresi bile zamanla kurumuştu.
A) Adlaşmış sıfat
B) Soyut isim
C) Hâl eki almış isim
D) Ek fiil alarak yüklem olmuş isim
E) Fiilden türemiş isim
5. Ağlasam sesimi duyar mısınız

Mısralarımda
Dokunabilir misiniz
Gözyaşlarıma ellerinizle
Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel
2. Marx, eski bir yazısında Bizans’tan dünya üzerindeki “en kö-
Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu
tü devlet” olarak söz etmişti. Yani Hegel’e yakındı onun ba-
kış açısı. Bu derde düşmeden önce
Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-

Bu parçada kaç tane isim kullanılmıştır?
nemez?
A) 8 B) 9 C) 10 D) 11 E) 12
A) Bulunma durum eki almış isim kullanılmıştır.
B) İyelik ekini alan isimlere yer verilmiştir.
C) Ayrılma durum eki almış isim kullanılmıştır.
D) Yönelme durum eki almış somut isme yer verilmiştir.
E) Bir isim, isim tamlamasının kalıplaşmasıyla oluşmuştur.
3. • Belleği, unutmayı, mimariyi, çağın getirdiklerini aynı şiir

gönlünde gördükçe zihnimde dizeler dağılıyor.
• Descartes, “Düşünüyorum, öyleyse varım.” önermesini
ortaya koyarken bir anlamda beden ruh ikiliğini gösteri-
yordu.
Yukarıda verilen iki cümlede,
I. Türemiş birden çok isim 6. Köy unsurlarını romanlarında işleyip de yanlışa düşmeyen
II. Hem yapım hem çekim eki almış isim tek romancımız bence Yaşar Kemal’dir.
III. İyelik ve hâl ekini almış soyut isim Bu cümledeki sözcüklerden hangisi hem yapım hem du-
özelliklerinden hangileri ortaktır? rum eki almış bir addır?
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II A) unsurlarını B) romanlarında C) işleyip

D) II ve III E) I, II ve III D) yanlışa E) romancımız

TEST 2 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
1. Şairlere, yazarlara, sanatçılara dönük binlerce ayrıma, sınıf- 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, ek eylem al-
landırmaya bir yenisini ekleyip şöyle girebiliriz bu yazıya: Ba- mış bir isimdir?
zı şairler yazdıkları üzerinden konuşulup tartışılırken bazıları
A) Bir süredir almaya çalıştığım araba tam da böyleydi.
daha çok hayatlarıyla anılır.
B) İnsanlığın hikâyesini, genellikle zenginler yazardı.
Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? C) Fabrikanın en aşağı katında hâlâ yaralı işçiler vardı.
A) Birinci tekil kişi iyelik eki almış isim kullanılmıştır. D) Birkaç gün önce bile havalar yaz günlerindeki gibiydi.
B) Yalın durumda birden fazla isme yer verilmiştir. E) Sana geçen akşam anlatmak istediğim asıl şey buydu.
C) Birden fazla çekim eki alan isimlere yer verilmiştir.
D) Hâl eki almış birden fazla sözcük kullanılmıştır.
E) Niteleyici bir sözcük, çekim eki alarak adlaşmıştır.
5. Şehrin kalabalığını, araçların kulaklarda yankılanan korna

seslerini ve okul servislerini dolduran küçücük çocukların
çantalarını, tüm insanlığı düşündü bir an.
Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-

nemez?
2. Bu, sinemanın hikmeti. Aynı anda ya da farklı zamanlarda in- A) Küçültme adına yer verilmiştir.
sanı bu denli etkileyebilen başka bir sanat dalı yok. B) Birden fazla çoğul ada yer verilmiştir.
Yukarıdaki parçada kaç tane isim kullanılmıştır? C) Çekim eki almış birden fazla isim kullanılmıştır.
D) Yapım eki almış soyut isim kullanılmıştır.
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
E) Birden fazla çekim eki almış isim kullanılmıştır.
6. Başlangıçtan bugüne gelen göçebeliğimizi hatırlayalım. Yak-

3. “Maid” adlı dizide Amerika’da şiddetten kurtulmak isteyen
laşık 60 bin yıl önce Afrika’dan çıkıp yaşanabilir yerlere göç-
yoksul ve güvencesiz kadınların sosyal devlet anlayışından
mekle başladı göçebeliğimiz.
medet dahi ummadığı, bürokratik engellerin, kadınların ha-
yatına mal olduğu bir ortam mercek altına alınıyor. Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-
nebilir?
Bu parçada aşağıdakilerden hangisine yer verilmemiştir?
A) Birden fazla birleşik isme yer verilmiştir.
A) Durum eki almış özel isme
B) Bulunma eki almış özel isim kullanılmıştır.
B) Birden fazla soyut isme
C) İlgi eki almış isim kullanılmıştır.
C) İlgi eki almış çoğul isme
D) Türemiş isme yer verilmemiştir.
D) Türemiş birden fazla isme
E) Çoğul isim, yönelme durum eki almıştır.
E) Belirtme durum eki almış isme

Adıl (Zamir)
2. ADIL (ZAMİR) ✓✓ Yapım eki aldıklarında isim, sıfat, zarf veya eylem olabilirler.
✓✓ İsmin, tamlamanın (isim tamlaması ve sıfat tamlaması) ve cüm-

ÖRNEK:
lenin yerine geçen sözcük veya eklerdir.
• Ben bu fikre sıcak bakıyorum. • Bencil insanlardan uzak dur.
ÖRNEK: adıl sıfat
• Ece, çantasını dün okulda unutmuş.
• Sen burayı çok değiştirdin.
• Sensiz kalınca epey değiştim.
isim isim isim
adıl zarf
• O, onu dün orada unutmuş.
adıl adıl adıl • Acaba bizi kim şikâyet etti? • Kimlik kartını almayı unutma.
adıl isim

• Evin anahtarını almayı unutmuşum, onu bana getirir misin? • Benim fikrimi neden almadın? • Bu sınıfı çok çabuk benimsedi.
isim tamlaması adıl adıl eylem

• Kırmızı kalemin güzel yazıyor, bunu bana hediye et. ✓✓ Sözcük ve ek biçiminde olmak üzere ikiye ayrılır.
sıfat tamlaması adıl
Zamir
• Sana çok haksızlık ettim, bunu aklımdan çıkaramıyorum.
cümle adıl
✓✓ İsimler gibi hâl eki alabilir ve cümlede özne, nesne, tümleç ya

da yüklem görevinde kullanılabilir. Sözcük Biçiminde Zamirler Ek Biçiminde Zamirler
1. Kişi adılı 1. İyelik adılı
ÖRNEK: 2. Dönüşlük adılı 2. İlgi adılı
• Seni çok yoğun olduğu için arayamadı. (sen - i) 3. İşaret adılı
belirtili zarf tümleci yüklem belirtme eki 4. Belgisiz adıl
nesne
5. Soru adılı
• Buğralar geçen ay oraya gitmiş. (ora - y - a)
özne zarf dolaylı yüklem yönelme eki
tümleci tümleç
BİLİYOR MUYDUNUZ?
• Ben de bu kitabı alacağım.
Ek biçiminde adıllar bir sözcük türü değildir. “Bu parçada,
özne cümle belirtili yüklem
dışı nesne metinde, dörtlükte kaç tane adıl vardır?” tarzı sorularda ek
unsur biçiminde adıllar değil sözcük biçiminde adıllar kastedilmek-
tedir.
• Her zaman bize destek olan oydu. (o idi)
özne yüklem ek eylem
ÖĞRENCİNİN NOTU
✓✓ İsim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olabilir.
• Onun şaşkınlığı yüzünden okunuyordu.

tamlayan tamlanan
(adıl)
belirtili isim tamlaması
• Öğrencilerin birkaçı sınavda epey zorlanmış.

tamlayan tamlanan
(adıl)

Adıl (Zamir)
A. Sözcük Biçiminde Adıllar

NOT
1. Kişi (Şahıs) Adılı
Kişi adılları iyelik ekini alamaz, dönüşlük adılı ise iyelik ekini
✓✓ İnsan adlarının yerini tutar. alır ve bu yönüyle diğer kişi adıllarından ayrılır.
ÖRNEK: ÖRNEK:
• Onu bugünkü toplantıya çağırmayın. • Kendim istediğim için takımdan ayrıldım.
• Beni anlayacağını düşünmek hataydı. Kendi - m
isim iyelik
• Sizin de bu işte payınız olduğunu düşündüm. kökü eki
✓✓ “Ben” ve “sen” adılları, adın yönelme (-e / -a) ekini aldığında
• Kendimize oldukça iyi bakmalıyız.
kelimenin kökündeki “e” sesleri “a”ya döner.
Kendi - miz - e
ÖRNEK: isim iyelik hâl eki
• Sana da fikrini birazdan soracağım. kökü eki
✓✓ “Kendi” dönüşlük adılı ismin yerine kullanıldığında “kişi adı- ✓✓ “Kendi” sözcüğü kişi adıllarından (ben, sen o; biz, siz, onlar)
lı” kabul edilir. sonra kullanıldığında cümleye pekiştirme anlamı katar. Bu du-
ÖRNEK: rum anlatım bozukluğuna neden olmaz.
• Kendimi bu aralar iyi hissettiğim için oldukça şanslıyım. ÖRNEK:

kişi adılı
• Bu kazağı ben kendim ördüm.
✓✓ Kişi adıllarının kullanılmadığı bazı cümlelerde anlam belirsiz- kişi dönüşlük
liği ortaya çıkar. Bu durum anlatım bozukluğuna neden olur. adılı adılı
ÖRNEK: • Sen kendin mi yazdın bu şiiri?

kişi dönüşlük
• Kardeşini dün alışveriş merkezinde gördüm. adılı adılı
Senin kardeşini mi, onun kardeşini mi?
UYARI
UYARI
Kişi adılları belirtili isim tamlamasında sadece tamlayan göre-
“O” ve “onlar” adılı insan dışında bir varlığın yerine kullanıldı- vinde kullanılırken dönüşlük adılı olan “kendi” sözcüğü hem
ğında kişi adılı değil, işaret adılı olur. tamlayan hem tamlanan olabilir.
ÖRNEK: ÖRNEK:
• Onu kimse görmeden çantana koyar mısın?
• Benim dünyamda sana yer yok.
işaret adılı
tamlayan
• Onları yenisiyle değiştirmenizi istiyorum.
işaret adılı • Kendi evine gitmeyen bir adamdı.
tamlayan
2. Dönüşlük Adılı
• Hayatın kendisi başlı başına bir mucize.
✓✓ “Kendi” sözcüğü olup insan ve insan dışı varlıklar için kulla- tamlanan
nılır.
ÖRNEK: ÖĞRENCİNİN NOTU

• Kediler kendini mutlu hissettiğinde hırlamaya başlar.
dönüşlük adılı
İnsan dışı varlık için kullanıldı.
• Kendine bu aralar çok haksızlık yaptığını söyledi.
dönüşlük adılı
İnsan yerine kullanıldı.

Adıl (Zamir)
3. İşaret Adılı 4. Belgisiz Adıl
✓✓ İsimlerin yerini “göstererek” tutan sözcüklerdir. ✓✓ İsimlerin yerini belirsizlik yoluyla tutar.
✓✓ Çokluk eki alabilirler. ÖRNEK:
✓✓ Tamlamanın, cümlenin yerine geçebilir. • Herkes bir anda ortadan kayboldu.

• Parasının tümünü bir günde harcadı.
ÖRNEK:
• Kalemlerimin çoğu yurt dışından geldi.
• Bunu beğenmedim, tekrar söyler misin?
• Her şey çok güzel olacak, buna inanıyorum.
• Şuna söyleyin de bir daha buraya gelmesin.
• Biri de bu üsluba gerçekten itiraz etmedi mi?
• Böylesi bir daha dünyaya gelmez.
• Falan buraya gelip defalarca seni sormuş.
• Onu sen al, diğerini de ben taşıyayım.
UYARI
UYARI
Falan filan anlamı katan yakıştırma sözcüklerle kurulan ikile-
İşaret anlamı veren “bu, şu” sözcükleri kişi için kullanılsa bile
melerde ikinci sözcük belgisiz adıldır.
işaret adılı kabul edilir.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Benden artık para mara isteme.
• Şunun hemen elini yüzünü yıkayın. belgisiz adıl
• Bunu benden habersiz neden çağırdın?

✓✓ Cümleye belirsizlik anlamı katan sözcük, herhangi bir ismin
✓✓ “O” sözcüğü insan dışındaki bir varlık için kullanıldığında “işa- yerine kullanıldığında belgisiz adıl; ismi veya adılı belirttiğinde
ret adılı”, insan için kullanıldığında “kişi adılı”, herhangi bir adı ise belgisiz sıfat olur.
adılı veya isim tamlamasını (belirtisiz veya takısız isim tamla-
ÖRNEK:
ması) belirttiğinde “işaret sıfatı” görevindedir.
• Kimi yer, kimi bakar sözünü duymadın mı?
ÖRNEK: belgisiz belgisiz
adıl adıl
• Ondan iki kilo vermeni istiyorum.
işaret adılı • Bazı konular şu sıralar can sıkmaya başladı.
belgisiz sıfat
• Onu görür görmez elinden tuttum.
• Cümle âlem gelse bu karardan vazgeçmem.
kişi adılı
belgisiz sıfat
• O soruyu çözerken biraz zorlandım.
işaret sıfat 5. Soru Adılı
✓✓ İsimlerin yerini soru yoluyla tutar.
✓✓ “Onlar” sözcüğü de cümledeki kullanımına göre kişi ve işaret ÖRNEK:

adılı olabilir. İnsan dışındaki bir varlık için kullanıldığında işa- • Onu dün tam olarak nerede görmüştün?
ret, insan için kullanıldığında kişi adılıdır.
• Kime, neye inanacağımızı artık şaşırdık.
ÖRNEK: • Kaçta buluşacağımızı hâlâ söylemedin.
• Onları tanıyınca yanlarından uzaklaştım. ÖĞRENCİNİN NOTU
kişi adılı
• Onlar bu köprüyü taşıyacak kadar güçlü değil.

işaret adılı

Adıl (Zamir)
2. İyelik Adılı
UYARI
✓✓ Herhangi bir varlığın, duygunun, düşüncenin “kime, neye” ait
“Ne” sözcüğü ismin yerini tuttuğunda soru adılı, ismi belirttiğin- olduğunu belirten iyelik ekleridir.
de soru sıfatı, “neden, niçin” anlamında kullanıldığında ise so-
✓✓ Bir isim tamlamasındaki tamlanan ekleri aynı zamanda iye-
ru zarfı görevini üstlenir.
lik adılıdır.
ÖRNEK: ✓✓ “-m, -n, -i; -miz, -niz, -leri” ekleri iyelik adılıdır.
• Bu konuda ne düşünüyorsun? ÖRNEK:
soru adılı
• Sevgisi beni bambaşka biri yaptı.
• Onun ne yöne gittiğini göremedim. sev - gi - s - i bir -i
soru sıfatı iyelik adılı(eki) iyelik adılı(eki)
• Ne bakıp duruyorsun bana öyle? • Çantamı taşırken çok zorlanır oldum.
soru zarfı
çanta - m - ı
iyelik adılı(eki)
✓✓ Bazı cümlelerde soru adılı olsa bile soru anlamı olmayabilir.
ÖRNEK: Yapı Bakımından Adıllar

• Buraya nereden geldiğini öğrenemedik. Adıllar yapı bakımından ikiye ayrılır.
• Hangisini alacağıma karar veremedim.
1. Basit Adıl
NOT ✓✓ Kök hâlinde olup çekim eki alabilir.
✓✓ Yapım eki alamaz.
Bazı cümlelerde, soru anlamı katan birden çok sözcük olabilir.
Yanıt hangisine göre veriliyorsa soru anlamı o sözcükle sağ- ✓✓ Birden fazla sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşmaz.
lanmıştır. ÖRNEK:
ÖRNEK: • Benden bunu istemenin sebebi nedir?
• Bilgi yarışmasına hangimizi seçtiğini öğrenebildin mi? • Çoğu bizden onlara ışık tutmamızı istiyor.
soru adılı soru edatı
Bu cümlede soru adılı ve soru edatı bulunsa da yanıt “mi” 2. Birleşik Adıl
soru edatına göre verildiği için soru anlamı soru edatıyla ✓✓ Birden fazla sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşur.
sağlandı. ✓✓ Çekim eki alabilir.
ÖRNEK:
B. Ek Biçiminde Adıllar
• Birçoğu okulu bırakmayı düşünüyor.
1. İlgi Adılı
• Herkes bu olay yüzünden sırtını döndü.
✓✓ Belirtili veya zincirleme isim tamlamasında düşen tamlananın
yerine geçen “-ki” ekidir. ÖĞRENCİNİN NOTU
✓✓ İlgi adılının olduğu yerde tamlananı düşmüş isim tamlaması vardır.
ÖRNEK:
• Benim saatim çalışmıyor, sınavda seninkini kullanabilir miyim?

benim saatim senin saatin " seninki
tamlayan tamlanan tamlayan tamlanan
• Onun bakış açısı çok farklıydı, ya benimki?

onun bakış açısı benim bakış açım " benimki
tamlayan tamlanan tamlayan tamlanan
zincirleme isim tamlaması

Adıl (Zamir)
ETKİNLİK-3 ETKİNLİK-5
Aşağıdaki dizelerde geçen sözcük ve ek biçimindeki adıl- Aşağıdaki cümlelerde zamirlerle ilgili yapılan açıklama-
ları belirtiniz. lardan doğru olanların yanına (D), yanlış olanların yanı-
Gözlerim gözünde aşkı seçmiyor na (Y) yazınız.
Onlardan kalbime sevda geçmiyor
1. “Kimsenin kalbini kırmak istemeyen biri olduğun
Ben yordum ruhumu biraz da sen yor
için üzülüyorsun.” cümlesinde birden çok belgisiz
Çünkü bence şimdi herkes gibisin D
zamir kullanılmıştır.
Yolunu beklerken daha dün gece
Kaçıyorum bugün senden gizlice 2. “Arkadaşlarımın çoğu bu mutlu günümde yanım-
Kalbime baktım da işte iyice da olmak istemedi.” cümlesinde zamir olarak kul-
Y
Anladım ki sen de herkes gibisin lanılan sözcük yapım eki almıştır.
Büsbütün unuttum seni eminim 3. “Onların birbirine olan bağlılığıyla ilgili ne düşün-
Maziye karıştı şimdi yeminim düğünü çok merak ediyorum.” cümlesinde farklı
D
Kalbimde senin için yok bile kinim yapıda zamirlere yer verilmiştir.
Bence sen de şimdi herkes gibisin
4. “Birçoğunuzun endişesini anlıyorum ama yer-
siz bulmuyor da değilim.” cümlesinde zamir, isim
D
ETKİNLİK-4 tamlamasının tamlayanı olmuştur.
Kendi dönüşlük adılı; kişi adıllarının yerine kullanılabilir, cüm- 5. “En son baktığımız evi çok beğendik, sanırım onu
le içerisinde özneyi pekiştirebilir, bir isim tamlamasında tamla- bu hafta satın alacağız.” cümlesinde kişi ve iyelik
Y
yan ve tamlanan olabilir, diğer adıllardan farklı olarak iyelik eki adılına yer verilmiştir.
alabilir ve ikileme kurup zarf görevini üstlenebilir.
Verilen bu bilgiye göre, “kendi” adılının verilen bu altı özel- 6. “Nereye gitmek istediğine geçen haftadan beri
liğini birer örnekle cümle içinde somutlayınız. hâlâ karar veremedin mi?” cümlesinde soru anla-
Y
mı soru zamiriyle sağlanmıştır.
1. Doğru bir üslupla konuşmadığını kendin söylemeliydin.
(Kişi adılının yerine kullanıldı.)
7. “Masamdaki kalemi kimin aldığını gerçekten çok
2. Bu kararı ben kendim aldım, yanlışsa da arkasındayım. merak ediyorum.” cümlesinde soru zamirine ve il-
Y
(Özneyi pekiştirdi.) gi adılına yer verilmiştir.
3. Kendi evine bugüne kadar hiçbirimizi davet etmedi. 8. “Oralara sensiz gitmek gibi bir düşünce asla aklı-
(Tamlayan görevini üstlendi.)
mın ucundan bile geçmemişti.” cümlesinde işaret
Y
4. Onun kendisi zaten başlı başına bir sorun değil mi? (Tam- ve kişi adılı kullanılmıştır.
lanan görevini üstlendi.)
9. “Başkası gibi görünmektense kendin olmak daha
5. Buraya neden gelmek istemediğini kendisi anlatacak. doğru gelmiyor mu sana da?” cümlesinde belgisiz
(İyelik eki aldı.) D
zamir bir edatla öbekleşmiştir.
6. Kendi kendine konuşması bizi biraz tedirgin etmişti.
10. “Defalarca aldatılmıştı kocası tarafından, bunu
(İkileme kurup zarf oldu.)
asla kabullenmek istemedi.” cümlesinde işaret
D
adılı cümlenin yerini tutmuştur.
ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖDEV
TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 13 Adıl (Zamir) Test 7-8-9’u çözebilirsin.
1. • İşaret zamirleri, soyut kavramların yerine kullanılabilir. 4. Glokom, göz içi basıncının artması sonucu ortaya çıkan bir
• Dönüşlülük zamiri, tamlayan eki almadan da tamlayan göz hastalığıdır. Kırk yaşını geçenler, yüksek tansiyonu olan-
görevinde kullanılabilir. lar ve şeker hastaları; glokom bakımından büyük risk altın-
dadır. Bu risk, ileri derecede miyop olanlarla ailelerinde glo-
• Soru zamirleri, iyelik eki alarak tamlanan görevinde kulla-
kom bulunanlar için de söz konusudur. Gözde basınç artışı-
nılabilir.
na bağlı olarak zedelenen görme sinirleri, görüntüleri beyne
• Birleşik yapılı zamir, cümle içinde herhangi bir öge göre- bozuk olarak gönderir. Böylece görme kaybı başlar ve has-
vinde kullanılabilir. talık körlükle sonuçlanabilir. Uzmanlar, glokomun erken ev-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yukarıdaki açıklama- rede herhangi bir belirtisinin olmadığını bu nedenle hastala-
lardan biri örneklenmemiştir? rın çoğunun görme kaybına uğradığını, bu durumun da teda-
vi edilmeyeceğini ifade etmektedir.
A) Kimin yanında öğretmenin istediği belgeler mevcuttur?
B) İnsanların birçoğunun bunu düşüneceğini pek sanmıyorum. Bu parçada aşağıdaki zamir türlerinden hangi ikisi kulla-
C) Kendi fikirlerine kendisi saygı duymuyor ki sana duysun. nılmıştır?
D) Hiçbiriniz böyle bir sorunla daha önce karşılaştı mı? A) Belgisiz zamir - iyelik zamiri
E) Başarılı olan insanlardan sence bizim neyimiz eksik? B) İşaret zamiri - soru zamiri
C) Kişi zamiri - belgisiz zamir
D) Dönüşlük zamiri - ilgi zamiri
E) Soru zamiri - belgisiz zamir
2. İsim olmadığı hâlde isimlerin yerini tutan sözcüklere zamir
denir.
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamanın dışında bir

zamir kullanılmıştır?
A) Dünkü konuyla ilgili hanginizden yardım istedi?

B) Herkes, buraya gelenlerin kim olduğunu merak ediyor.
C) Birçoğunu dersten sonra odasına çağırıp azarlamış.
D) İnandığın sürece başarılı olursun, bunu asla unutma.
5. I. İnsanoğlunun keşfettiği değerli maddelerden biri olan se-
E) Öğrencilerden bazıları ödevlerini eksik yapmış. def, binlerce yıl öncesinde de mücevher yapımında ve ev
eşyaların süslemesinde kullanılıyordu.
II. İnsanın varoluşundan günümüze kadar ne gibi aşamalar-
dan geçtiği, teknolojinin bu noktadaki rolü ve etkileri sa-
3. Zamirler, isim tamlamalarında tamlayan veya tamlanan gö- dece bilim insanlarının ilgisini çekmiyor artık.
revi üstlenir. III. Destanlara konu olan, adına filmler yapılan ve romanlar
Aşağıdakilerden hangisinde hem tamlayanı hem de tam- yazılan Ağrı Dağı’nın zirvesine Yaşar Kemal’in Ağrı Da-
lananı zamir olan bir tamlama vardır? ğı Efsanesi’ni yazdığı günlerde kimsenin çıkabileceğine
inanmıyordu.
A) En kısa zamanda onların çoğunu yanımıza çekemezsek
IV. Okur da yazılan romanın bir parçasıdır; o da duygularıy-
yeteri kadar kâra geçemeyiz.
la, yorumlarıyla yapıtın tamamlayıcı unsurudur ki bu se-
B) Sınavda bu konunun özellikle neresine dikkat etmem ge- beple yazılarımda okura sorular sorarım.
rektiğini zor da olsa saptadım.
V. Toplu olarak gidileceği için Ankara Palas’ta kendilerine
C) Senin fikirlerini desteklemek zorunda kalmaktan korksam diğer misafirlerin dışında dörtte üç oranında indirim yapı-
da söylediklerin çok mantıklı. lacakmış.
D) Kurumdaki gereksinimlerin bazılarını gidermek için ben-
Numaralanmış cümlelerde kullanılan zamirler türlerine
den ve ondan yardım istemiş.
göre eşleştirilirse hangisi dışarıda kalır?
E) Onun defterini gördüğümde kendi defterimin ne kadar kö-
tü ve düzensiz olduğunu fark ettim. A) I B) II C) III D) IV E) V


1. Hepimiz ara sıra, yaşadığımız her şeyin bir kurgu olduğunu 4. Meslek gruplarının bazıları üyelerinin davranışlarından so-
I I
düşünürüz. Yazgımızı düşünürken buluruz kendimizi ve bir ola- rumlu tutulur. Anneliğin de kimi açılardan bir meslek grubu
sılığı seçerken geride bıraktığımız diğerlerini ya da bundan sayılmasına rağmen onlardan birinin kötü davranışı diğerlerine
II III
II
sonra karşımıza çıkacakları düşünmeden edemeyiz. Elimiz- duyulan saygıyı pek etkilemez. Ancak iyi örgütlenmiş meslek
de veya hayatımızda olanların kayıplarını düşündüğümüz ya gruplarının üyeleri, insanların gözünde birbirleriyle öyle özdeş-
da bir cenazedeyken kendi cenazemizi aklımızdan geçirdiğimiz IV
leşmiştir ki mesleği icra eden birinin tutumu tüm meslektaş-
III
V
anlar olur. Nefesin 15 saniye kesildiği sonra da her şeyin ger-
ların itibarını etkiler.
IV
çeğe döndüğü kesikler olur zamanda. İşte bu ruh hâli, bana Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi zamir
V değildir?
böyle kitapları okutuyor.
A) I B) II C) III D) IV E) V
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi zamir
değildir? ÖSYM
2. Zamirler yapım eki alarak farklı görevler üstlenebilir.
Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamayı örnekleyen

bir durum yoktur? 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir kullanılmamıştır?
A) Kısa sürede senli benli konuşmaktan pek hoşlanmıyorum. A) Bu aralar kimse geleceğe umutla bakıp herhangi bir hayal
B) Kimliğini kaybettiği için görev yerine gidememiş. kuramıyor.
C) Oradaki insanları da anlayıp ona göre davranmalıyız. B) Öğrencinin sözlerini hiçbiri ciddiye almadığı için kendini
D) Bu aralar çok bencil davranıyorsun etrafındaki herkese. kötü hissetti.
E) Kimsenin hiçbir şey bilmediği yerde bir insan her şeyi bi- C) Verilen görevi sensiz nasıl gerçekleştirebilirim, lütfen yal-
lebilir. nız bırakma.
D) Fen kelimesi öyle büyüleyici bir etki yapardı ki hepsinin
sesini keserdi.
3. Genç kız, sevgilisiyle buluşmaya gidiyordu yine ancak bu,
E) Buradaki temaları başarıyla işlediği eserlerden biri de Duvar
dün geceden beri beynini iyice kemiriyordu. Sevgilisinin bu
romanıydı.
sefer geleceğinden emindi ama “Ya bu sefer de gelmezse?”
diye düşündü bir ara ve gözyaşları kendiliğinden yanaklarına
doğru süzüldü.
Bu parçada;
I. Kişi zamiri
II. İşaret zamiri
6. Aşağıdakilerden hangisinde soru anlamı zamirle sağlan-
III. Dönüşlük zamiri
mıştır?
IV. İlgi zamiri
A) Elindeki parayla nasıl bir ev almayı düşünüyorsun?
V. İyelik zamiri
B) Çocukları nereye götüreceğini anneme söyledin mi?
zamir çeşitlerinden hangi ikisi kullanılmıştır?
C) Söylediğim her cümleye neden tepki gösteriyorsun?
A) I ve II B) II ve III C) II ve V
D) Beni bu saatte neden aradığını kimden öğrenebilirim?
D) III ve V E) IV ve V
E) Onun buraya nereden geleceğini nasıl tahmin ettin?

Ön Ad (Sıfat)
✓✓ Sıfat-fiiller de niteleme sıfatı görevini üstlenir.

ÖĞRETMENİN NOTU
ÖRNEK:
3. ÖN AD (SIFAT)

✓✓ Adları, adılları, isim tamlamalarını (belirtisiz ve takısız) nitele- • Keşfedilmemiş gezegenlerin olduğunu düşünüyorum.
yen ya da belirten sözcüklerdir. sıfat-fiil(sıfat) isim
✓✓ Niteleme sıfatı ve belirtme sıfatları olmak üzere ikiye ayrılır.
• Gelecek hafta bu konuyla ilgili açıklama yapılacak.
sıfat-fiil(sıfat) isim
Sıfat
UYARI
Niteleme Sıfatı Belirtme Sıfatları Çekim eki alan niteleme sıfatları adlaşır ancak bazı niteleme sı-
1. İşaret sıfatı fatları, çekim eki alsa da sıfat görevini devam ettirir.
2. Soru sıfatı
3. Belgisiz sıfat ÖRNEK:
4. Sayı sıfatı • Soğuktan nefret ettiğimi birçoğu bilir.
adlaşmış sıfat
a. Asıl b. Sıra c. Kesir d. Üleştirme soğuk havadan " soğuktan

sıfat isim
A. NİTELEME SIFATI • Yaptığım açıklama herkesi rahatlattı.

✓✓ İsimleri, adılları, isim tamlamasını (belirtisiz ve takısız isim tam- sıfat
laması) biçim, durum, renk yönünden niteler.

yap-dık-ım açıklama
✓✓ “Nasıl” sorusuna yanıt verir.
çekim sıfat
eki
ÖRNEK: 14444244443
sıfat tamlaması
• Herkesi yuvarlak masanın etrafına topladı. (biçim)
sıfat isim • Güzelim ülke ne hâle geldi, aklım almıyor.
• Mavi gözleri birçoğumuzun dikkatini çekiyordu. (renk) sıfat
sıfat isim
• Yorucu günün ardından kendimi eve zor attım. (durum) güzel-im ülke
sıfat isim çekim isim
eki
• Dışarıdan anlayışlı birine benziyordu. 144424443
sıfat tamlaması
sıfat adıl
• Çizgili not defterini verir misin?
sıfat isim ÖĞRENCİNİN NOTU
tamlaması
• Siyah deri ceketini neden giymiyorsun?
sıfat isim
tamlaması
✓✓ Unvan sıfatları da niteleme sıfatı olup diğer niteleme sıfatların-
dan farklı olarak isimden sonra da gelebilir.

• Ali Bey bugün ofise akşama doğru geldi.
isim unvan
sıfatı
• Doktor Gökhan, hâlâ burada çalışıyormuş.

unvan isim
sıfatı

Ön Ad (Sıfat)
B. BELİRTME SIFATLARI 2. Belgisiz Sıfat

✓✓ Adı, adılı ve ad tamlamasını (belirtisiz ve takısız isim tamlama-
1. İşaret Sıfatı
sı) belirsizlik yönünden belirten sıfatlardır.
✓✓ Adı, adılı ve ad tamlamasını (belirtisiz ve takısız isim tamlama-
sı) işaret yoluyla belirten sıfatlardır. ÖRNEK:
✓✓ “Hangi” sorusuna yanıt verir. • Her yaz Edremit’teki ailesinin yanına gidiyor.
belgisiz isim
ÖRNEK: sıfat
• O evi almak için yıllarca çalıştığını herkes biliyor. • Çok para kazanınca farklı davranır oldu.
işaret isim belgisiz isim
sıfatı sıfat
• Diğer binanın da çökme tehlikesi olduğu biliniyor. • Bazı günler odasından hiç çıkmak istemiyor.
işaret isim belgisiz isim
sıfatı sıfat
• Öyle şiir yazman için böyle şair olman lazım. • Biraz masraf yaptıktan sonra sattım.
belgisiz isim
işaret isim işaret isim
sıfat
sıfatı sıfatı
• Birçok sınıf defteri hâlâ doldurulmamış.
• Bu şeyi hemen ortadan kaldır, başımızı belaya sokma. belgisiz isim tamlaması
işaret adıl sıfat
sıfatı
• Mutlu olmak için çok şey mi istedim?
• Şu soru bankasını da bitirdikten sonra ne alayım? belgisiz adıl
işaret isim tamlaması sıfat
sıfatı
✓✓ Sıfat yapan “-ki” ekini alan sözcük işaret sıfatı görevinde kul- DİKKAT
lanılır. “Bir” sözcüğü “herhangi bir” anlamındaysa belgisiz sıfat, “bir
tek” anlamındaysa sayı sıfatı, “aynı” anlamında ise niteleme
ÖRNEK:
sıfatı görevini üstlenir.
• İçimdeki kuşkudan bir türlü kurtulamıyorum.
ÖRNEK:
işaret sıfatı isim
• Bir gün yaptığın hatayı anlayacaksın. (belgisiz sıfat)
• Dünkü maç izleyicileri çok heyecanlandırdı.
• Bir hafta burada kalacağını söyledi. (sayı sıfatı)
işaret sıfatı isim
• Onunla bir yaşta olduğumuzu öğrendim. (niteleme sıfatı)
UYARI
NOT
İşaret anlamı veren sözcük bir adı, adılı ve tamlamayı (belirtisiz
veya takısız isim tamlaması) belirtirse işaret sıfatı; bir ismin ye- Belirsizlik anlamı veren sözcük; adı, adılı, ad tamlamasını (be-
rine geçerse işaret adılıdır. lirtisiz veya takısız isim tamlaması) belirtirse belgisiz sıfat, adın
yerine geçerse belgisiz adıldır.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Bu açıdan bakmayı nedense hiç düşünmedim.
işaret isim • Birçok kişi İstanbul’dan taşınmayı düşünüyor.
sıfatı belgisiz isim
sıfat
• Bu, kimden cesaret bulup yanımıza geldi.
işaret • Birçoğu İstanbul’dan taşınmayı düşünüyor.
adılı belgisiz adıl

Ön Ad (Sıfat)
3. Sayı Sıfatı c. Kesir Sayı Sıfatı

✓✓ Adı, adılı ve ad tamlamasını (belirtisiz ve takısız isim tamlama- ✓✓ Varlıkların bölümlerini bildiren sıfatlar olup çoğu, birden çok
sı) sayı yönünden belirten sıfatlardır. sözcükle kurulur.
✓✓ Asıl sayı, sıra sayı, kesir sayı ve üleştirme sayı sıfatı olmak ✓✓ “Kaçta kaç” sorusuna yanıt verir.
üzere dörde ayrılır.
ÖRNEK:
a. Asıl Sayı Sıfatı • Binde bir ihtimal de olsa bekleyeceğini söyledi.
kesir sayı isim
✓✓ Varlıkların sayısını bildiren sıfatlar olup “kaç” sorusuna yanıt verir.
sıfatı
ÖRNEK: • Aldığı arabayı yüzde yirmi kâr ile satmış.
• On gün boyunca haber alamadım. kesir sayı isim
sayı isim sıfatı
sıfatı
• Yapmanı istediğim üç şey var. UYARI
sayı adıl
sıfatı “Yarım”, “çeyrek”, “yarı” sözcükleri cümledeki kullanımlarına
• Altı güvenlik görevlisi işi bıraktı. göre kesir sayı sıfatı görevini üstleneblir.
sayı isim tamlaması
sıfatı ÖRNEK:
UYARI • Yarım saat sonra buraya gelecekmiş.

kesir sayı isim
“Tek”, “çift” sözcükleri de cümledeki kullanıma göre asıl sayı sı- sıfatı
fatı görevini üstlenebilir. • Büyük ikramiye çeyrek bilete çıkmış.
kesir sayı isim
ÖRNEK:
sıfatı
• Tek soru çözmeden öylece oturdu.
• Kitabı unutunca yarı yoldan döndüm.
asıl sayı sıfatı
kesir sayı isim
• Geçen ay çift kişilik bir yatak aldım. sıfatı
asıl sayı sıfatı
d. Üleştirme Sayı Sıfatı
b. Sıra Sayı Sıfatı ✓✓ Varlıkları eşit bölümlere ayıran sıfatlar olup “kaçar” sorusuna
✓✓ Varlıkların sırasını bildiren sıfatlar olup “kaçıncı” sorusuna ya- yanıt verir.
nıt verir.
ÖRNEK:
ÖRNEK: • Birer dilim daha baklava yiyelim.
• Yirmi birinci yüzyılda nelerle uğraşıyoruz? üleştirme isim
sıra sayı sıfatı isim sayı
• Üçüncü şeyi de bize senin söylemeni istiyorum. sıfatı
sıra sayı adıl • Üçer gün arayla gelmeye başladı.
sıfatı
üleştirme isim
• Birinci Dünya Savaşı’nda büyük kayıplar verildi. sayı
sıra sayı isim tamlaması sıfatı
sıfatı
UYARI
UYARI
“-ar / -er” ekiyle oluşturulan sıfatlarda bu ekler, ünlüyle biten
“İlk”, “son”, “orta”, “ortanca” sözcükleri de cümledeki kullanımı- asıl sayı sıfatına eklendiğinde araya “ş” kaynaştırma sesi girer.
na göre sıra sayı sıfatı görevini üstlenebilir.
ÖRNEK:
ÖRNEK: • Her öğrenciye altışar kalem hediye edilecekmiş.
• İçeriye giren ilk kişinin kim olacağını bilebilir misin? üleştirme isim
sayı sıfatı
• Ortanca torununu çok sevdiği için ona telefon almış. altı - ş - ar
• Son ay gün parasını ben aldım, borçlarımı kapattım. kaynaştırma sesi

Ön Ad (Sıfat)
Sıfatlarda Pekiştirme Sıfatın Adlaşması (Adlaşmış Sıfat)

✓✓ Söze güç katmak amacıyla sıfatlar; “m, p, r, s” harfleriyle, ikile- ✓✓ Bir sıfat tamlamasında isim düşerse sıfat onun yerini alır ve
melerle veya tekrar edilen kelimelerin arasına “mi” soru edatı- düşen ismin eki varsa, ki bazen olmayabilir, bu ek sıfata ekle-
nın getirilmesiyle pekiştirilir. nerek sıfat adlaşmış olur.
ÖRNEK ÖRNEK:
• Bembeyaz önlüğüne kahve döküldü. (Beyaz kelimesinin ilk • Mavi renk sana çok yakışıyor, daha sık giymelisin.
sıfat isim
hecesine “m” sesinin getirilmesiyle yapıldı.) 14243
sıfat tamlaması
• Sapasağlam bir adama benziyordu. (Sağlam kelimesinin ilk
Mavi sana çok yakışıyor, daha sık giymelisin.
hecesine “p” sesinin getirilmesinin yanı sıra “a” sesi türetilerek
adlaşmış sıfat
yapıldı.)
• Yapamadığın soruyu hocaya neden sormak istemiyorsun?
• Sepetinde renk renk çiçekler vardı. (Aynı sözcüğün tekrar edil- sıfat isim
14444244443
mesiyle oluşturulan ikilemeyle yapıldı.) sıfat tamlaması
• Zor mu zor bir dönemden geçiyoruz. (Tekrarlanan kelimeler Yapamadığını hocaya neden sormak istemiyorsun?
arasına “mi” edatının getirilmesiyle yapıldı.) adlaşmış sıfat
• Cebindeki parayı bana ver, gerçekten ihtiyacım var.
sıfat isim
Sıfatlarda Küçültme 14444244443
sıfat tamlaması
✓✓ Niteleme sıfatlarına “-cik, -cek, -ce, -msı ve -mtırak” eklerinin
Cebindekini bana ver, gerçekten ihtiyacım var.
getirilmesiyle oluşturulur. adlaşmış sıfat
ÖRNEK Sıfatlarda Yapı

• İtalya’nın daracık sokakları tarih kokuyor. ✓✓ Sıfatlar yapılarına göre basit, türemiş ve birleşik olmak üze-
(çok daha dar sokak anlamında)
re üçe ayrılır.
• Yediğim şey ağzımda ekşimsi bir tat bıraktı.
(ekşiye yakın) 1. Basit Sıfat
✓✓ Yapım eki almayan sıfatlardır.
NOT
ÖRNEK:
“Kapıyı çalan çocuğun elleri küçücüktü.” cümlesinde küçültme
ekini alan sözcük sıfat değil, nitelediği sözcük düştüğü için ad- • Bu cevabı senden beklemiyordum.
basit sıfat
laşmıştır yani sözcük küçültme adıdır.
• Her sorumu içtenlikle cevapladı.
basit sıfat
Sıfatlarda Derecelendirme
2. Türemiş Sıfat
✓✓ Sıfatların önüne getirilen “en, çok, az, daha, oldukça” gibi zarf-
✓✓ İsim ve eylem kök ya da gövdelerine yapım eki getirilerek oluş-
larla derecelendirme yapılır.
turulan sıfatlardır.
ÖRNEK
ÖRNEK:
• Çok verimli bir toplantı gerçekleştirdik.
zarf sıfat isim
• Yapıcı eleştirilere hep açığım. (yap - ıcı)
türemiş sıfat FİYE
• En zor soruyu sözlüde bana sormuş.
• Ormanlık alanların sayısı azaldı. (orman - lık)
zarf sıfat isim türemiş sıfat İİYE
• Masadaki kitabı kim aldı? (masa - da - ki)
ÖĞRENCİNİN NOTU
türemiş sıfat İİYE (sıfat yapan -ki)
UYARI
Sıfat yapan -ki ekini alan sözcük de türemiş sıfattır.

Ön Ad (Sıfat)
3. Birleşik Sıfat 4. Takısız isim tamlamalarında tamlanana “-lı” eki getirilir.

✓✓ En az iki sözcüğün bir araya getirilmesiyle oluşturulan sıfatlar ÖRNEK:
olup kendi içinde ikiye ayrılır. sıfat
444444
• deri ceket - li kadın
a. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfat ad ad
14243
✓✓ En az iki sözcüğün bir araya getirilmesiyle oluşturulan ve biti- takısız isim tamlaması
şik yazılan sıfatlardır. 5. Belirtisiz isim tamlamasında tamlanana “-lı” eki getirilir ama bu
durumda tamlanandaki iyelik eki düşer.
ÖRNEK:
• Birçok şeyin artık eskisi gibi olmadığını çok iyi biliyor. ÖRNEK:
(bir + çok) sıfat
44444444
• Vatansever biri olduğunu girdiği her ortamda dile getirirdi. • limon kokusu - lu bahçe
(vatan + sever) ad ad
444444
belirtisiz isim tamlaması
• Biraz parası kalınca bizimle dışarı çıkmaktan vazgeçti.
(bir + az)
ETKİNLİK-6
b. Kurallı Birleşik Sıfat Aşağıdaki parçada geçen niteleme sıfatlarını belirleyip al-
✓✓ Birden çok sözcükle belli kurallara bağlı olarak oluşturulan ve tını çiziniz.
ayrı yazılan sıfatlar olup farklı yollarla oluşturulurlar. Hyundai, dünyanın en hızlı büyüyen otomobil markası. Bu ge-
1. Sıfat tamlamasının tamlanına yani sonuna “-lı” eki getirilir. lişmede anahtar rolleri ise markanın gerçekleştirdiği tasarım
ÖRNEK: ve kalite atağı oluşturuyor. İşte Avrupalı tüketiciler için geliştiri-

len i40 da bu atağın ürünlerinden biri. Hyundai’nin doğadan il-
sıfat sıfat
4444 4444
ham alan yeni tasarım felsefesi, akıcı çizgileriyle i40’ta da he-
• mavi göz - lü dev • ileri görüş - lü siyasetçi
sıfat isim sıfat isim men fark edilebiliyor. Artık markanın tüm modellerinde görme-
14243 14243
sıfat tamlaması sıfat tamlaması ye alıştığımız altıgen ızgara, araca gerçekten dikkat çekici bir
görünüm kazandırıyor. Başarılı hat geçişleri, birlikte kullanılan
2. Bir sıfat tamlamasında ad ile sıfatın yeri değiştirilir ve ada üçün-
girintili ve çıkıntılı çizgiler ve arkaya doğru yükselen omuz çiz-
cü tekil kişi iyelik eki getirilir.
gisiyle i40, sportif ve dinamik görünmenin dışında kalite vurgu-
ÖRNEK: su da yapıyor.
• uzun boy • boy - u uzun çocuk
sıfat isim
14243 ad iyelik sıfat
eki ETKİNLİK-7
sıfat tamlaması 144424443
sıfat
Aşağıdaki dizelerde geçen belirtme sıfatlarının altını çizip
• sert bakış • bakış - ı sert hoca çeşitlerini belirtiniz.
elimden gelen bu ben iki kişiyim
sıfat
14243 isim ad iyelik sıfat
sıfat tamlaması eki sayı
144424443
sıfat çoğalmak neyse ne azalmak zor
birisi seni her an bırakıp gittiğim
3. Sayı sıfatıyla kurulan tamlamanın tamlananına yani sonuna belgisiz
“-lık, -sız” ekleri getirilir. öbürü kan gibi tutulmuş seviyor
ÖRNEK: ağzındaki acı alnındaki çizgiyim

sıfat sıfat işaret işaret
4444 44444
• üç ay - lık maaş • beş para - sız insan gözlerine kirli bir bulut getirdim
sıfat isim
14243 sıfat isim
14243 belgisiz
sıfat tamlaması sıfat tamlaması hiçbir sevinç aydınlığı onu silemiyor
belgisiz

Ön Ad (Sıfat)
ETKİNLİK-8
Aşağıdaki cümlelerde geçen sıfatları bulup çeşitlerini belirtiniz.
1. Ankara’daki birçok yerleşim yerinde sık sık elektrik kesintisi oluyormuş. (belgisiz)
2. İşten geldikten sonra bana sadece birkaç dakikanı ayırmanı istemiştim. (belgisiz)
3. Çalışkan ve disiplinli biri olduğun için bence her yerde iş bulacaksın. (niteleme-niteleme-belgisiz)
4. Son saniye basketiyle finale çıkan Anadolu Efes, bu başarıyı hak etmişti. (sayı-niteleme-işaret)
5. İki üç gün içerisinde bu konuyla ilgili bir açıklama yapılması bekleniyor. (belgisiz-işaret-niteleme-belgisiz)
6. Her güzel şeyin bir gün biteceğini bilerek yaşarsan çok fazla üzülmezsin. (belgisiz-belgisiz)
7. Nasıl bir sorunla karşı karşıya olduklarını hâlâ bilmedikleri belirttiler. (soru-belgisiz)
8. Öğretmen olmak isteyen birine bir şeyler söylemek ister misiniz? (niteleme-belgisiz)
9. Binadaki kimi dairelerin yöneticiden memnun olmadıklarını söyledi. (işaret-belgisiz)
10. Seni bugün Doktor Berna Hanım ile tanıştırmayı düşünüyordum. (unvan-unvan)
ETKİNLİK-9
Aşağıdaki cümlelerde sıfatlarla ilgili yapılan açıklamalardan doğru olanların yanına (D), yanlış olanların yanına (Y) yazınız.
1. “Her güzel şeyin biteceğini düşünmeliydin.” cümlesinde farklı türde sıfatlar kullanılmıştır. D
2. “Zor bir soruyla karşılaştığında sakın panikleme.” cümlesinde sayı sıfatına yer verilmiştir. Y
3. “Nasıl bir oyun planıyla sahaya çıkacaklarını öğrenemedim.” cümlesinde soru sıfatı kullanılmıştır. D
4. “İçeri koşarak giren çocuğun yanakları kıpkırmızıydı.” cümlesinde pekiştirme sıfatı kullanılmıştır. Y
5. “Gergin ve takıntılı biri olduğunu sonradan fark ettim.” cümlesinde bir isim birden fazla niteleme sıfatı almıştır. Y
6. “İçerideki gerginliği azaltmak izin çok çabaladım.” cümlesinde işaret sıfatına yer verilmiştir. D
7. “Bugüne kadar tanıdığım birçok kişiden çok farklıydı.” cümlesinde adlaşmış sıfat kullanılmıştır. D
8. “Uzun boylu ve yapılı birçok kişi bu turu tamamlayamadı.” cümlesinde farklı yapıda sıfatlar kullanılmıştır. D
9. “Çuval dolusu eriği tanımadığı kişilere dağıttı.” cümlesinde isim tamlaması sıfat görevini üstlenmiştir. D
10. “Olaylara birçok açıdan bakamadığın için kaybediyorsun.” cümlesinde niteleme sıfatı kullanılmıştır . Y
ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖDEV
TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 21 Sıfat Test 4-5-6’yı çözebilirsin.
1. Araştırmalar, çoğu galaksideki kütlenin %90’ının karanlık mad- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sıfata yer veril-
de adı verilen bilinmeyen bir biçimde olduğunu ortaya koy- memiştir?
maktadır.
A) Birkaç satırı kâğıda döktüm yarım sevdamdan kalan.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? B) Üç günlük dünyanın kölesi olarak yaşlanmayı tercih ettik.
A) Belgisiz sıfat B) İşaret sıfatı C) Beş parasız kalınca herkesten para dilenmeye başlamış.
D) Limon kokulu bahçelerini özledik çocukluğumuzun.
C) Niteleme sıfatı D) Adlaşmış sıfat
E) Karşıdaki deri ceketli çocuğu bir yerden hatırlıyorum.
E) Kesir sayı sıfatı
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı soru sıfa-

tıyla sağlanmıştır?
A) Hayallerini gerçekleştirmek için nasıl bir şekilde ilerleme-

yi tercih ettin?
B) Günlerdir okuduğun kitabın hangi yönünü beğendiğini
söyledi mi?
2. “Şimdi uzaklardasın, burada değilsin diye gönlün hicranla C) Bu boş sözlerle beni kandırabileceğini mi düşünmüştün
dolduğunu söyleyen şairin güzelim sözlerinin, hangi ustanın gerçekten?
ezgisinde yaşam bulacağını hiçbir okuru gibi Ece Hanım da
D) Son zamanların en başarılı isimlerinden hangisiyle röpor-
bilmiyordu.” cümlesiyle ilgili aşağıdakilerin hangisi söyle- taj yapacaksınız?
nemez?
E) Öğrencimi niçin uzman bir kişiye yönlendirmeyi düşünü-
A) Adlaşmış sıfata yer verilmiştir. yorsunuz?
B) Belgisiz sıfat kullanılmıştır
C) Soru sıfatına yer verilmiştir.
D) İyelik eki almış sıfata yer verilmiştir.
6. Aşağıdaki cümlelerden hangisiyle ilgili yapılan açıkla-
E) Sayı sıfatına yer verilmiştir.
mada yanlışlık yapılmıştır?
A) Eğitmenler, çocukların dikkate değer olduklarını ve insan

yaşamında önemli bir yere sahip olduklarını söylerler.
(Hem niteleme hem de belirtme sıfatı alan isim kullanıl-
mıştır.)
B) İlk zamanlarda çocukların yetişkinlerden daha farklı bir al-
gılamaya sahip oldukları kabul edilir. (Birden fazla sayı sı-
fatına yer verilmiştir.)
3. Kimi sıfat tamlamalarında sıfatla ismin yeri değiştirilip isme C) 18. yy.da çocukların kusurlu bireyler veya karakterler de-
üçüncü tekil kişi iyelik eki getirilerek birleşik sıfat yapılır. ğil, önemli varlıklar olduğu defalarca vurgulandı. (Bir sıfat
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uygun birden fazla ismi niteleme görevinde kullanılmıştır.)
bir sıfat kullanılmıştır? D) Modern çocukluk anlayışına ilişkin dönemin başlangıcını
belirleyen bazı dönüm noktaları vardır. (Belirtisiz ad tam-
A) El örgüsü kazağıyla tüm moda dergilerinin ilgisini çekmişti.
lamasını niteleyen sıfat kullanılmıştır.)
B) Sokaktaki tüm mama kaplarının içi boş görünüyordu.
E) Geleneksel eğitim denildiğinde genellikle sekiz yıllık eği-
C) Dizideki başrolü kimseye kaptırmaya niyeti görünmüyordu.
tim modeli akla gelmekteydi. (Kurallı birleşik sıfata yer ve-
D) Kafası bozuk olduğu için herkesle tartışmaya girecekti.
rilmiştir.)
E) Sahili güzel kentlerden birinde yaşamayı tercih etmelisin.


1. Oyun; çocuğun bedensel, zihinsel, psikolojik, sosyal yani birçok 4. İşte gidiyorum, bir şey demeden
I II
Arkamı dönmeden, şikâyet etmeden
açıdan sağlıklı gelişebilmesini sağlayan temel bileşenlerden
Hiçbir şey almadan, bir şey vermeden
biridir ve okul bahçeleri ise çocukların ders aralarında arka-
III IV Yol ayrılmış, görmeden gidiyorum
daşlarıyla zaman geçirdiği önemli bir oyun alanıdır. Bu dörtlükle ilgili olarak
V I. “bir” sözcüğü sayı sıfatıdır.
Bu parçada geçen altı çizili sözcüklerden hangisi bir is- II. Zamiri belirten sıfat vardır.
mi nitelemektedir?
III. Birleşik sıfat kullanılmıştır.
A) I B) II C) III D) IV E) V IV. Niteleme sıfatı kullanılmıştır.
numaralanmış yargılardan hangi ikisi söylenemez?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
D) II ve IV E) III ve IV
2. (I) Sinema ve edebiyat, birbiriyle sıkı ilişkiler içinde bulu-
nan sanat dallarıdır. (II) Pek çok edebî eser, senaryolaştı-
rılıp filmlere konu olarak çok daha geniş bir izleyici kitlesi-
ne ulaşır. (III) Bu şekilde edebî eserler, daha popüler hâle
gelmekte; meraklıları, kitaplardan okudukları bu eserleri, te-
levizyondan ve sinemadan da izleyebilmektedir. (IV) Günü- 5. Burada dinleneceğim, derenin kıyısında. Hoş kokulu çiçekler
müzde, güçlü bir izleyici kitlesine sahip olan filmler, bu kez açmış nice bahçede; küçük çiçekler, kim gönderdi sizi bura-
kitaplar yoluyla da izleyicisiyle buluşabilmektedir. (V) Bu yol- ya? Uzak diyarlardaki sevgilimin aşkının içten bir kanıtı mısı-
nız yoksa?
la izleyiciler filmlerden takip ettikleri öyküleri, bu kez de kitap-
laştırılmış şekilleriyle daha ayrıntılı bir şekilde tanıma fırsatı bu- Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?
labilmektedirler.
A) Kurallı birleşik sıfat B) İşaret sıfatı
Bu parçada numaralanmış cümlelerde geçen altı çizili C) Niteleme sıfatı D) Soru sıfatı
sözcüklerden hangisini belirten ya da niteleyen bir söz-
E) Belgisiz sıfat
cüğe yer verilmiştir?
6. Açık ve durgun bir havada bile yüksek irtifadaki rüzgârlar-

3. Kamuoyunu en doğru şekilde bilgilendirme bilinciyle hareket dan, bulutların hareketinden veya soğuk havanın yer değiş-
eden dünyanın farklı bölgelerindeki kamu yayıncı kuruluşları tirmesinden kaynaklanan bir hareketlilik meydana gelir. Ha-
gerek kendi kurumlarında gerekse de yayınlarında pandemi vadaki bu ani değişimler, yolcular tarafından sarsıntı olarak
sürecini nasıl yönetti? hissedilen ve kısa süren irtifa değişimlerine sebep olur.
Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-
Bu parçada geçen sözcüklerle ilgili aşağıdakilerin hangi-
nemez?
si söylenebilir?
A) Bir isim birden fazla niteleme sıfatı almıştır.
A) “doğru” sözcüğü belirtme sıfatıdır.
B) Bir isim birden fazla belirtme sıfatı almıştır.
B) “bilgilendirme” sözcüğü niteleme sıfatıdır.
C) Bir isim niteleme ve belirtme sıfatı almıştır.
C) “bölgelerindeki” sözcüğü türemiş bir sıfattır.
D) Birden fazla işaret sıfatına yer verilmiştir.
D) “kendi” sözcüğü bir ismi belirtmiştir.
E) Birden fazla kurallı birleşik sıfat kullanılmıştır.
E) “nasıl” sözcüğü soru sıfatı olarak kullanılmıştır.

Tamlamalar
✓✓ Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

ÖĞRETMENİN NOTU
ÖRNEK:
TAMLAMALAR • Gözyaşına bir türlü engel olamadım arkadaşımın.
✓✓ Birden fazla sözcüğün bir araya getirilmesiyle oluşturulan bir tamlanan tamlayan
söz öbeğidir. ✓✓ Tamlayan, tamlanan bir sıfat tarafından nitelenebilir ya da be-
✓✓ Kendi içinde isim tamlaması ve sıfat tamlaması olmak üzere lirtilebilir.
ikiye ayrılır.
ÖRNEK:
✓✓ Tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki temel unsura sahiptir.
✓✓ Tamlamalar; özne, nesne, tümleç veya yüklem olabilir ve bir

• Bu maçın sonunda olaylar çıkar.
sıfat tamlayan tamlanan
söz öbeği olduğu için asla bölünemez.

• Sende şiirin yumuşak sesini buldum.
A. İsim Tamlaması (Ad Tamlaması) tamlayan sıfat tamlanan
✓✓ Tamlayan ile tamlanan arasına farklı türde sözcükler girebilir.

1. Belirtili İsim Tamlaması
✓✓ Hem tamlayanın hem tamlananın ek aldığı tamlama çeşididir. ÖRNEK:
✓✓ Tamlayan eki “-n”, tamlanan eki “-m, -n, -i; -miz, -niz, -leri”dir. • Sınavın en zor sorusunu çok kısa sürede çözebilir.
tamlayan zarf sıfat tamlanan
✓✓ Tamlayan Tamlanan
+ + ✓✓ Kendinden sonra gelen ismi belirtip sıfat olabilir.
ÖRNEK: ÖRNEK:
• Sokağın başında karşılaşınca çok şaşırdım.
• Komşumuzun oğlu Ahmet tıbbı kazandı.
• Sporun faydasını gün içinde hissetmeye başladı. belirtili isim tamlaması
(sıfat)
• 2022’nin Aralık’ında hayatım inanılmaz değişti.
✓✓ “-den” ayrılma hâl eki, tamlayan ekinin görevini üstlenebilir.
Tamlayan Tamlanan
sokağın başı ÖRNEK:
sporun faydası • Öğrencilerden biri ders sırasında fenalaştı.
-in
2022’nin Aralık’ı
✓✓ Tamlayan, tamlanan adıl olabilir.
Belirtili İsim Tamlaması İle İlgili Özellikler ÖRNEK:
✓✓ Bir tamlayan birden fazla tamlanan için ortak kullanılabilir. • Onun düşüncesi birçoğumuzu etkiledi.
tamlayan tamlanan
ÖRNEK: (adıl)
• Evlerin birkaçı haftaya satılacakmış.

tamlayan tamlanan
• Acının dini, dili, yaşı olmaz.
(adıl)
tamlayan tamlanan tamlanan tamlanan
✓✓ Tamlayanı adıl olan isim tamlamalarında tamlayan bazen dü-
✓✓ Bir tamlanan birden fazla tamlayan için ortak kullanılabilir. şürülür. Buna tamlayanı düşmüş isim tamlaması denir.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Göğsümde birkaç gündür ağrı var. benim göğsümde
• Ankara’nın ve İstanbul’un trafiği birbirine benzer oldu. tamlayan tamlanan
tamlayan tamlayan tamlanan
• Arabası yüz metreye iki saniyede ulaşıyor. onun arabası
tamlayan tamlanan

Tamlamalar
✓✓ Tamlanan bazen düşebilir. Belirtisiz İsim Tamlaması İle İlgili Özellikler
ÖRNEK: ✓✓ Tamlayan birden çok tamlanan için ortak kullanılabilir.
ÖRNEK:
— Bu kimin defteri?
tamlayan tamlanan
— Ahmet’in. • Galatasaray forması ve arması kutsaldır.

tamlayan tamlayan tamlanan tamlanan
✓✓ Tamlayan birden çok tamlanan için ortak kullanılabilir.

UYARI
ÖRNEK:
İlgi adılının olduğu yerde tamlananı düşmüş isim tamlaması
vardır. • Para ve mevki hırsı çok şey kaybettirdi.
tamlayan tamlayan tamlanan
ÖRNEK:
✓✓ Kendinden sonra gelen adı niteleyip sıfat görevini üstlenebilir.
• Onun arabası çok daha hızlı ulaşır.
ÖRNEK:
• Onunki çok daha hızlı ulaşır.
• Allah vergisi bir yeteneği vardı.
sıfat
✓✓ Tamlanan eki yani iyelik eki bazen düşürülür.
• Kül rengi bulutlar göğü kapladı.
ÖRNEK:
sıfat
• Bizim okulda hâlâ tebeşir kullanılıyor. ✓✓ Tamlamanın başına gelen sıfat genellikle tamlamanın tama-
Tamlayan Tamlanan mını niteler ya da belirtir.
bizim okulumuzda ÖRNEK:
✓✓ “Ben” ve “biz” kişi adılları tamlayan olduğunda tamlayan eki
• Altı ayda dört soru bankası bitirdiğini söyledi.
“-n”, “-m”ye döner. sıfat isim tamlaması
Dört sözcüğü soruyu değil soru bankasının tamamını belirtti.
ÖRNEK:
m
• Benin dünyam sana göre değil. • Çizgili not defterimi sanırım okulda unuttum.
m sıfat isim tamlaması
• Bizin etrafımızda da sinsiler var.
Çizgili sözcüğü notu değil not defterinin tamamını niteledi.
2. Belirtisiz İsim Tamlaması

UYARI
✓✓ Tamlayanın ek almayıp tamlananın ek aldığı tamlama çeşi-
Bazen isim tamlamasının başına gelen sıfat, tamlamanın ta-
didir.
mamını değil yalnızca kendinden sonraki sözcüğü niteleyebilir.
– + ÖRNEK:
ÖRNEK: • Sorusu herkeste soğuk duş etkisi yarattı.

sıfat
• Neden sonra hayal kırıklığı yaşadım.
• Deprem korkusu nedeniyle eve giremedik.
✓✓ Tamlamayı oluşturan unsurlardan biri cümle biçiminde olabilir.
• Umarım 2023 yılı daha başarılı geçer.
ÖRNEK:
Tamlayan Tamlanan • Araç çıkabilir tabelasını görünce yavaşlamalıydın.
hayal kırıklığı cümle
deprem korkusu Araç çıkabilir tabelası

tamlayan tamlanan
2023 yılı 1444442444443
belirtisiz isim tamlaması

Tamlamalar
✓✓ Tamlayan ile tamlanan arasında çeşitli anlam ilişkileri olabilir.

DİKKAT
ÖRNEK: Üç sözcükten oluşan bir isim tamlamasında sözcüklerden biri
• Vişne reçeli almak için markete gitti. (ham madde) sıfat ise orada zincirleme isim tamlaması yoktur.
• Kahvaltıda sigara böreği istemiş. (benzerlik) ÖRNEK:
• Sınav heyecanı yaşadığım için tedirginim. (sebep) • Bu sanatçının eseri beni fazlasıyla değiştirdi.
Altı çizili tamlama üç sözcükten oluşmuş olsa da “bu” söz-
3. Takısız İsim Tamlaması cüğü sıfat olduğu için altı çizili söz öbeği zincirleme isim
✓✓ Hem tamlayanın hem tamlananın ek almadığı tamlama çeşi- tamlaması değildir. Tamlayanı sıfat almış belirtili isim tam-
didir. lamasıdır.
– – B. Sıfat Tamlaması
✓✓ Tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını belirtir. ✓✓ Sıfatların; kendisinden sonra gelen adı, adılı veya isim tamla-
masını (belirtisiz veya takısız isim tamlaması) nitelemesi ya da
ÖRNEK: belirtmesiyle kurulan bir söz öbeğidir.
• Yeni aldığı deri ceketi ona çok başka bir hava katmış. ✓✓ Tamlayan Tamlanan
• Yemekleri tahta kaşık ile karıştırmaya özen gösteriyor. sıfat ad
adıl
4. Zincirleme İsim Tamlaması ad tamlaması
✓✓ En az üç ismin veya adılın bir araya gelerek oluşturduğu tam- ✓✓ Sıfatın olduğu yerde sıfat tamlaması vardır.
lama çeşididir. ÖRNEK:

✓✓ Tamlayan kendi içinde bir isim tamlaması, tamlanan kendi • Eski fikirlerden kopmak için hiç çaba göstermedi.
içinde bir isim tamlaması olabilir.
eski fikir
sıfat isim
ÖRNEK: 14442443
• Sınıf kapısının boyası epey eskimişti. sıfat tamlaması
zincirleme isim tamlaması • Yağışlı havaları daha çok sevdiğimi fark ettim.
sınıf kapısı - n - ın boya - s - ı yağışlı hava
tamlayan tamlanan
sıfat isim
• Telefonun güvenlik kodunu öğrendim. 144424443
sıfat tamlaması
telefonun güvenlik kod - u • Çalışkan biri olduğunu fazlasıyla belli ediyordu.

tamlayan tamlanan çalışkan biri
(isim tamlaması)
sıfat adıl
• Televizyon dizisinin yayın saatinde değişiklik yapıldı. 144424443
sıfat tamlaması
televizyon dizisi - n - in yayın saat - i • Özgün bakış açısına sahip insanlara imreniyorum.
tamlayan tamlanan
özgün bakış açısı
(isim tamlaması) (isim tamlaması)
sıfat isim tamlaması
14444244443
UYARI sıfat tamlaması
Zincirleme isim tamlamasının içerisinde sıfat bulunabilir.

ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖRNEK:
• Türk toplumunun bu geleneği yabancıların ilgisini çekmiş.
isim isim sıfat isim
144444424444443

Tamlamalar
Sıfat Tamlamasının Özellikleri

ETKİNLİK-10
1. Bir sıfat birden çok adı niteleyebilir ya da belirtebilir.
Aşağıdaki cümlelerde geçen ad tamlamalarının altını çizip
ÖRNEK: türlerini belirtiniz.
1. Ürün elime hâlâ geçmediği için kargo şirketini aramaya ka-
• Kalabalık sokaklar ve caddelerden artık eser yok. rar verdim. (belirtisiz)
niteleme sıfatı isim isim
2. Onun şiirlerinde yöre halkının sorunları gerçekçi bir şekilde

• Bu kadını ve adamı daha önce bu kasabada görmedim.
anlatılmış. (belirtili ve zincirleme)
belirtme isim isim
sıfatı
3. Konunun en önemli kısmını, kendimi veremediğim için an-

2. Bir isim birden fazla niteleme sıfatı alabilir.
layamamıştım. (belirtili)
ÖRNEK:
4. Bu sıcak havada bile deri ceket giymesi tarzından vazgeç-

• Soğuk ve sıkıcı insanlardan nefret ederim. mediğini gösteriyor. (takısız)
niteleme niteleme isim
sıfatı sıfatı
5. Bahçedeki ağaçların sararan yaprakları âdeta sonbaharın
3. Bir isim birden fazla belirtme sıfatı alabilir. habercisiydi. (belirtili ve belirtili)
ÖRNEK:
6. Okulun güvenlik görevlisi hiçbirimizi tanımadığı için içeri al-
• Şu iki öğrenciyi sınavdan sonra yanıma çağırın.
belirtme belirtme isim mak istemedi. (zincirleme)
sıfatı sıfatı
7. 2023’ün Haziran ayındaki sınava birçok tanıdığım ve akra-

4. Bir isim niteleme ve belirtme sıfatını aynı anda alabilir.
bam girecek. (zincirleme)
ÖRNEK:
• Yaşlı bir amca biraz önce babanı sordu. 8. Aşk-ı Memnu romanı Halit Ziya Uşaklıgil’in en bilinen ve
niteleme belirtme isim
sıfatı sıfatı okunan romanıymış. (belirtisiz ve belirtili)
5. Sıfat bir unvan sıfatı ise addan önce de sonra da gelebilir.

9. Kendi hatan yüzünden insanları acımasızca suçlaman sa-
ÖRNEK: na hiç yakışmadı. (zincirleme)
• Mahmut Bey’i bugün hiç gördün mü?
isim sıfat
10. Yağmur yağdığı zaman etrafa yayılan toprak kokusu beni
• Doktor Melih alanında çok iyi biriydi. çok mutlu ediyor. (belirtisiz)
sıfat isim
ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖDEV
TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 27 Tamlamalar Test 16-17-18’i çözebilirsin.
Tamlamalar
Aşağıdaki cümlelerde hem isim hem sıfat tamlaması kul- Aşağıdaki cümlelerde tamlamalarla ilgili yapılan açıkla-
lanılanları belirtiniz. malardan doğru olanların yanına (D), yanlış olanlarına
1. Denemenin ilk sorusunda takılınca elimde ol- yanına (Y) yazınız.
✓
madan paniğe kapılmıştım. 1. “En yakın arkadaşımla yakın bir gelecekte
2. Divan edebiyatı sanatçılarının çoğu toplumsal dünya turuna çıkıp yeni yerleri keşfetmek is-
✓ Y
konulardan uzak durmuştur. tiyoruz.” cümlesinde sayı sıfatıyla kurulmuş
3. Oynadığı futbolla Arsenal bu sene yarışı en ön- sıfat tamlaması kullanılmıştır.
X
de bitireceğe benziyor. 2. “Sahil kasabalarından birine yerleşip Anka-
4. Çok akıcı ve güzel konuştuğu için bu sunumu ra’nın trafiğinden ve gürültüsünden uzaklaş-
X D
yapmasını ben istemiştim. malıyım.” cümlesinde tamlayanı ortak belirti-
5. Macera filmlerinin sayısı geçen yıla oranla yüz- li isim tamlaması kullanılmıştır.
✓
de elli artış göstermiş. 3. “Denemedeki anlatım bozukluğu soruların-
6. Herkese ömrünün en güzel yıllarını İskende- dan ikisi, birçok öğrenciye çok zaman kay-
✓ D
run’da geçirdiğini söylüyordu. bettirdi.” cümlesinde belirtme sıfatı, tamla-
manın tamamını belirtmiştir.
7. Son saniyede yaptığım o basit hata maçı kay-
X
betmemize ve elenmemize yol açmıştı. 4. “Onun romanları, Türk edebiyatında Türk
8. Oyunun büyük bir bölümünde seyirci heyecan- romanı için bir dönüm noktası olarak görü-
Y
dan kılını bile kıpırdatamamıştı.
✓ lüyor.” cümlesinde tamlayanı düşmüş isim
tamlamasına yer verilmiştir.
9. Uyanır uyanmaz en yakın arkadaşlarını çağırıp
X 5. “Seneye ‘Şampiyonlar Ligi’ne katılacak olan
onlarla dakikalarca sohbet etti.
takım bir ön eleme maçı oynamak zorunda.”
10. Günün erken saatlerinde kalkıp haftaya gireceği D
✓ cümlesinde birden fazla isim tamlaması bir
sınav için geç vakitlere kadar çalışıyor.
arada kullanılmıştır.
6. “Uzmanlarca 21.yy.ın son çeyreğinde dünya
ETKİNLİK-12
nüfusunu beklenenin çok daha üzerine çı-
Y
Aşağıdaki dizelerde geçen sıfat tamlamalarını bulup al- kacak.” cümlesinde farklı türde tamlamalara
tını çiziniz. yer verilmemiştir.
Ben acılar denizinde boğulmuşum 7. “Bir toplumun ayakta kalıp gelişmesi ancak
İşitmem vapur düdüklerini, martı çığlıklarını sanatın ve bilimin gücüyle gerçekleştirilebi-
D
Dalgalar her gün bir başka kıyıya atar beni lir.” cümlesinde tamlananı ortak belirtili isim
Duyarım yosunların benim için ağladıklarını tamlaması kullanılmıştır.
8. “Dünya çapında voleybolculara sahip olsak
Ölüyüm çoktan, bir baksana gözlerime da istediğimiz başarıyı hâlâ yakalayamadık.”
Gör, içindeki o kanlı cam kırıklarını D
cümlesinde isim tamlaması, sıfat tamlaması-
Bu ne karanlık, bu ne zindan gece böyle nın tamlayanı olmuştur.
Bütün gemiler söndürmüş ışıklarını
9. “Yeni taşındığımız evin en geniş odasını ben
almak istediğim için kardeşimle tartıştık.”
Ben acılar denizi olmuşum, yaklaşma D
cümlesinde tamlayanı ve tamlananı sıfat al-
Sularım tuzlu, sularım zehir zemberek mış belirtili isim tamlaması kullanılmıştır.
Baksana, herkes içime dökmüş artıklarını
10. “Elimdeki saatin onunki olduğunu anlayınca
bana hiç beklemediğim bir tepki verdi.” cüm-
Bu karanlık bitse artık, bir ay doğsa D
lesinde tamlayanı ve tamlananı düşmüş isim
Bir deli rüzgâr çıksa alıp götürse
tamlamasına yer verilmiştir.
Yılların içimde bıraktıklarını


1. Kaburga, gögüs kemiği ve omurlarla birleşip göğüs kafesini 4. Parfüm yapımında kullanılan yöntemler çağlar boyunca bü-
I I II
meydana getiren, sağda ve solda on iki tane olmak üzere
yük ölçüde değişip gelişim gösterdi. Kokulu malzemeleri bir
II
toplam yirmi dört tane olan yassı kemiklerin her biri olup göğsü III
III IV çeşit kese içinde taşıma yöntemiyle başlayan bu serüven daha
çevreleyen göğüs kafesinin paralel kemiklerini oluşturur. IV
V
sonralarda ise bugün kullanmış olduğumuz şişelenmiş
Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisi tek başına
parfüm hâlini aldı.
bir tamlamanın herhangi bir unsuru değildir?
V
Bu parçada altı çizili tamlamalardan hangisi tür yönüyle
diğerlerinden farklıdır?
2. Budist bir krallık olan Hotan Krallığı, gücünü günümüzde

Çin’in batısında yer alan İpek Yolu üzerindeki stratejik konu-
muna borçlu ve MÖ 1006 yılındaki fetihten önce burada ya-
yılıp hâkimiyet alanını genişletti.
5. (I) Emprovize caz yapan müzisyenlerde çok önemli bir yete-
Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle- nek var: Zihnin akışını kullanmak. (II) Trans hâli olarak da bi-
nemez? linen akış, bütünüyle tek aktiviteye odaklandığımız durumlar-
da beliriyor. (III) Örneğin maratonda koşuyorsanız tüm dikka-
A) Sayı sıfatı ile oluşturulmuş sıfat tamlaması kullanılmıştır.
tiniz vücudunuzun hareketlerine odaklanıyor. (IV) Kas hare-
B) Birden fazla belirtisiz isim tamlamasına yer verilmiştir.
ketlerinizi, ayaklarınızın yerle temasını hissetmeye başlıyor;
C) Tamlayanı düşmüş isim tamlamalarına yer verilmiştir. benliğinizin kaybolduğunu gözlemliyorsunuz. (V) Böyle du-
D) Belirtili ve zincirleme isim tamlamasına yer verilmiştir. rumlarda odaklanılan beceriler en üst seviyede gerçekleşi-
E) Farklı türde sıfatlarla kurulan sıfat tamlamasına yer veril- yor.
miştir.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde sıfat
tamlaması yoktur?
ÖSYM
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlamayı oluşturan

unsurlardan biri cümle biçimindedir?
A) Konuşma becerisini erken yaşta edinen çocuklar daha

hız düşünüyormuş.
B) Odasının düzgün bir şekilde temizlenmemesi gergin dav-
ranmasına yol açtı. 6. Şekersiz sakız çiğnemek ağız sağlığı için oldukça iyidir çün-
kü tükürük akışını hızlandırır. Bu da ağızdaki asitlerin nötra-
C) Zamanında alamadığı parfümün fiyatının iki katına çıktı-
lize edilmesini sağlar. Ayrıca dişleri güçlendirir, çürümeyi ön-
ğını öğrenince çıldırdı.
ler ve diş boşluğu riskini azaltır.
D) Paragraf sorularında çok zorlanıyorum yakınmasını bir-
çok öğrenciden duyarız. Bu parçada kaç tane tamlamaya yer verilmiştir?
E) Geçen ay aldığı evin ön bahçesindeki rengârenk çiçekler A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8
herkesi mutlu ediyor.

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili tamlamayla il- 4. Eski çağlardan beri yağmur yağması, insanlar tarafından
gili ayraç içinde verilen açıklamada yanlışlık yapılmıştır? merak konusu olmuştur. Önceleri tanrıların kızması ya da
bereketi ile bağdaştırılmıştır. Zaman içinde bilimin de geliş-
A) Romanın birçok karakteri bana çok tanıdık geldi.
mesi ile yağmurun oluşumu araştırılmıştır. Bulunan veriler,
(Tamlayanı ile tamlananı arasına sıfat girmiş isim tamla-
yağmur oluşumuna net bir açıklama getirmiş: “Yağmur nasıl
masıdır.)
oluşur?” sorusunu cevaplamıştır.
B) Aşırı hız cezası ailesiyle kavga etmesine neden oldu.
(Sıfat, isim tamlamasının tamamını nitelemiştir.) Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-
C) Yanlış bir cevap verdiğim için öfkeyle baktı. nemez?
(Niteleme ve belirtme sıfatı almış sıfat tamlamasıdır.) A) Tamlayanı ortak belirtili isim tamlaması kullanılmıştır.
D) Kapının önündeki görevli kapıda bekleyenlere sorun çıkardı. B) Arasına sözcük girmiş isim tamlaması kullanılmıştır.
(İsim tamlaması yapım eki alarak sıfat görevini üstlenmiştir.)
C) Tamlayanı cümle olan isim tamlamasına yer verilmiştir.
E) Bacağımın ve sırtımın ağrısı canımı çok yakıyor.
D) Birden fazla belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır.
(Tamlananı ortak belirtili isim tamlamasıdır.)
E) Zincirleme isim tamlamasına yer verilmiştir.
5. (I) Gözlükler insanın yaşamına ilk olarak 1280 yılında girdi.

(II) Armati adında bir İtalyan fizikçi tarafından ilk gözlük icat
2. Son yıllarda özellikle Türk dizi sektörünün dünya çapında bir
edildi. (III) Bu gözlük, cisimleri büyüterek kolayca görülmele-
tanınırlık elde ettiği gözleniyor. Öyle ki verilen bu ürünlerin,
rini sağlayan bir çift dışbükey mercekten oluşuyordu. (IV) İn-
Arap halklarının içsel yolculuğunda son derece etkili olduğu
sanlar bu ilk gözlükleri ellerinde tutup bir büyüteç edasıyla
anlaşılıyor.
kullanıyordu. (V) Daha sonra tek göze takılan, eski filmlerde
Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle- gördüğümüz gözlükler ortaya çıktı.
nemez?
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
A) Farklı türde isim tamlamaları kullanılmıştır. dakilerden hangisi söylenemez?
B) İsim tamlaması sıfat görevini üstlenmiştir. A) I. cümlede, belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır.
C) Sayı sıfatıyla kurulan sıfat tamlaması kullanılmıştır. B) II. cümlede, isim tamlaması sıfat görevinde kullanılmıştır.
D) Belirtili isim tamlamalarına yer verilmiştir. C) III. cümlede, sıfat tamlamasına yer verilmiştir.
E) Tamlananı sıfat almış isim tamlaması kullanılmıştır. D) IV. cümlede, belirtili isim tamlaması kullanılmıştır.
E) V. cümlede, birden fazla tamlamaya yer verilmiştir.
3. Tebeşir; çoğu durumda orijinal tortul kayanın ezilmesi, kuru- 6. Belirtisiz isim tamlamasının başına gelen sıfat, tamlamanın
tulması ve ince öğütülmesi ile elde edilen beyaz toz hâlinde tamanını niteler ya da belirtir.
bir maddedir ve daha yaygın olarak kalsiyum karbonat olarak
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu duruma aykırı bir
bilinen kalsit tanelerinden oluşur.
örneğe yer verilmiştir?
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Fazla telefon görüşmesi yaptığını söyledi.
A) Sıfat tamlaması B) Yoğun sis yüzünden aracı kullanırken zorlanmış.
B) Belirtili isim tamlaması C) Ankara’daki kitap fuarına yüz binler akın etti.
C) Belirtisiz isim tamlaması D) Bu otobüs biletini birkaç gün önceden aldım.
D) Tamlayanı ortak isim tamlaması E) Birçok sınıf arkadaşı onunla ilişkiyi kesti.
E) Zincirleme isim tamlaması

Zarf (Belirteç)
ÖRNEK:
ÖĞRETMENİN NOTU

• Çalıştığı herkesle iyi geçinirdi. (durum)
4. ZARF (BELİRTEÇ) zarf eylem
✓✓ Eylemi, eylemsiyi, sıfatı, adlaşmış sıfatı ve zarfı belirten söz-

• Sert davranınca biraz çekindim. (durum)
cüklerdir.
zarf eylemsi
✓✓ Belirttiği sözcükleri; durum, zaman, yer-yön, miktar ve soru yo-
luyla tamamlar. • İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı. (durum)
eylem zarf
✓✓ İsim ve sıfat tamlamaları, ikilemeler, deyimler ve edat öbekleri
cümlede zarf görevinde kullanılabilir. • Belki bizi de oraya davet eder. (olasılık)
zarf eylem
✓✓ Belirttiği sözcükten sonra da gelebilir.

ÖRNEK: • Önünde sonunda hatasını anlayacak. (kesinlik)
zarf eylem
• Anlatılan her şeyi hızlı kavrıyordu. (durum)
zarf eylem
• Uyanamayınca derse yine gecikti. (tekrar)

• Programlı çalışınca netleri arttı. (durum) zarf eylem
zarf eylemsi
• Ankara’da aşağı yukarı on yıl yaşadım. (yaklaşıklık)
• Sabahın köründe beni aradı. (zaman) zarf zarf
zarf eylem
• Artık bu şehirden ayrılmalıyım. (sınırlama)
• Dün yapılan sınav biraz zordu. (zaman)
zarf eylem
zarf eylemsi

• Bu sınavda çok sert sorular yöneltilmiş. (miktar) • Merdivenleri ikişer ikişer çıkınca yoruldum. (üleştirme)
zarf sıfat zarf eylemsi

• Bu konuda oldukça farklı düşünüyor. (miktar) • Umarım istediğin okulu kazanırsın. (istek)
zarf zarf zarf eylem

• Aşağı iner inmez yemek yedim. (yer-yön)
2. Zaman Zarfı
zarf eylemsi
✓✓ Eylemi, eylemsiyi ve adlaşmış sıfatı zaman yönünden belir-
ten sözcüklerdir.
• Babası arayınca koşarak dışarı çıktı. (zaman, durum, yer-yön)
zarf zarf zarf eylem ✓✓ “Ne zaman”,“ne zamana kadar”, “ne zamandan beri” soruları-
na yanıt verir.

• Sınav yüzünden bugün çok gerginim. (durum, zaman, miktar) ✓✓ Edat ve eylemsi öbekleri, isim ve sıfat tamlamaları da zaman
zarf zarf zarf adlaşmış zarfı görevini üstlenebilir.
sıfat
✓✓ Kendi içinde durum zarfı, zaman zarfı, yer-yön zarfı, miktar ÖRNEK:
zarfı ve soru zarfı olmak üzere beşe ayrılır.
1. Durum Zarfı • Bugün uzun bir toplantı yapıldı.
zarf eylem
✓✓ Eylemi, eylemsiyi; durum, sebep, kesinlik, olasılık, tekrar, yak-
laşıklık, üleştirme, istek ve sınırlama açısından tamamlayan
• Dün yediğim yemek çok yağlıydı.
sözcüklerdir. zarf eylemsi
✓✓ “Nasıl” sorusuna yanıt verir.

✓✓ Belirttiği sözcükten sonra da gelebilir. • Kapının önünde sabahtan beri bekliyor.
zarf eylem
✓✓ İsim tamlaması, ikileme, edat öbeği ve deyimler de durum zar- (edat öbeği)
fı görevini üstlenebilir.

Zarf (Belirteç)
3. Yer - Yön Zarfı

• Onu o hâlde görünce çok üzüldüm.
zarf ✓✓ Eylem ve eylemsiyi yer-yön yönünden belirten yalın hâldeki
(eylemsi öbeği) “içeri, dışarı, ileri, geri, öte, beri, aşağı, yukarı” sözcükleridir.

• Akşam vakti dışarı çıkmanı istemiyorum. ÖRNEK:
zarf
(isim tamlaması) • Siz neden yukarı çıkmadınız, herkes sizi bekliyor.
• Geri gelmek için çok çabalasa da bunu bir türlü yapamadı.
• Geçen yıl ani bir kararla buradan taşınmıştı.
zarf eylem
(sıfat tamlaması) UYARI
UYARI Yer-yön belirten sözcük çekim eki (hâl eki, iyelik eki, tamlama
eki) aldığında isim görevini, ismi belirttiğinde ise sıfat görevi-
“Daha” sözcüğü cümleye zaman anlamı kattığında “zaman zar-
ni üstlenir.
fı”, miktar anlamı kattığında “miktar zarfı”dır.
ÖRNEK: ÖRNEK:
• Dışarının havası bana iyi geldi. (Tamlayan eki aldı.)
• Geçen hafta verdiğim sipariş daha gelmedi. (zaman)
isim
zarf eylem
• Arabanı biraz öteye park eder misin? (Hâl eki aldı.)
• Kardeşine daha anlayışlı davranabilirdin. (miktar) isim
zarf zarf
• Aşağı katta çıkan yangın çok tedirgin etti. (İsmi belirtti.)
sıfat isim
NOT
Zaman anlamlı sözcük “ne zaman” sorusuna yanıt vermiyor

ise isim görevinde kullanılmıştır. 4. Miktar (Azlık - Çokluk, Nicelik) Zarfı
✓✓ Eylemi, eylemsiyi, sıfatı, adlaşmış sıfatı ve zarfı miktar yönün-
ÖRNEK:
den belirten sözcüklerdir.
• Yarın çok güzel bir haber alacaksın.
zarf ✓✓ “Ne kadar” sorusuna yanıt verir.
• Yarın, benim için bir şey ifade etmiyor.

ÖRNEK:
isim
• Kışın Ankara bu kadar soğuk oluyor mu?

• Bilmediği konularla ilgili çok konuşuyor.
zarf zarf eylem
• Kışın soğuğu onu bizim kadar etkilemiyor.
• Az çalıştığım için yeterli puanı alamadım.
isim
zarf eylemsi
DİKKAT
• Oldukça hırslı bir yapıya sahip sporcuydu.
Zaman anlamlı sözcük ismi belirttiğinde sıfat görevini üstlenir. zarf sıfat
ÖRNEK:
• Onu gördüğüm için epey keyifliyim.
• Dün akşam beni aramanı saatlerce bekledim. zarf adlaşmış sıfat
sıfat isim
• Ne güzel okudun şiiri, bayıldım ses tonuna.
zarf zarf
ÖĞRENCİNİN NOTU
• Ne kadar zor bir gün geçirdiğimi bilemezsin.

zarf sıfat

Zarf (Belirteç)
NOT
Yapılarına Göre Zarflar
“Daha” ve “en” sözcükleri üstünlük zarfıdır.
ÖRNEK:
1. Basit 2. Türemiş 3. Birleşik 4. Öbekleşmiş
• Öğrencilerinle daha yapıcı konuşmalısın.
zarf zarf Zarf Zarf Zarf Zarf

• Spora en hafif kilolarla başlamalıydın.
zarf sıfat 1. Basit Zarf
✓✓ Yapım eki almayan zarflardır.
5. Soru Zarfı
ÖRNEK:
✓✓ Eylemi, eylemsiyi, adlaşmış sıfatı soru yönünden tamamlayan
• Çok uyuduğum için yine geç kalktım.
sözcüklerdir.
• Haftaya ona evlenme teklif edeceğim.
ÖRNEK:
• Yarınki sınava ne kadar çalıştın? 2. Türemiş Zarf
• Bana yaşananları neden anlatmadın? ✓✓ Yapım eki alan zarflardır.
• Bu durumu ona nasıl anlatacaksın? ÖRNEK:

• Niçin düşüncelerinde bu kadar tutarsızsın? • Sunduğum teklife çok soğuk yaklaştı.
• Buradan ne zaman gittiğini öğren. • Hırslı davranırsan birçok şeyden olursun.
DİKKAT 3. Birleşik Zarf

✓✓ Birden fazla sözcüğün bir araya getirilmesi ve bitişik yazılma-
“Ne” sözcüğü “neden, niçin” anlamında kullanıldığında “soru
zarfı”, ismi belirttiğinde “soru sıfatı”, ismin yerine geçtiğinde ise sıyla oluşturulan zarflardır.
“soru adılı”dır. ÖRNEK:

ÖRNEK: • Bugün okula niçin gitmek istemiyorsun?
• Ne dönüp duruyorsun başımda? • Nasıl olur da ona böyle davranırsın?
(soru zarfı)
• Ne gün geleceğini bilmiyorum. 4. Öbekleşmiş Zarf

(soru sıfatı)
✓✓ Birden fazla sözcüğün bir araya gelip ayrı yazıldığı zarflardır.
• Ne alacağını hâlâ öğrenemedim.
(soru adılı) ÖRNEK:
• Onu görünce iki saat kapı önünde sohbet ettik.
• Soruma mesafeli yaklaştığı için tepki çekti.
UYARI
Bir cümlede soru anlamı veren birden çok sözcük olabilir. Yanıt
hangisine göre veriliyorsa soru anlamı o sözcükle sağlanmıştır. ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖRNEK:
• Arabayı nasıl kullandığını gördün mü?
soru zarfı soru edatı
Bu cümlede hem soru zarfı hem soru edatı kullanıldı. Ancak

yanıt sonda bulunan “mi” edatına göre verildiği için soru anla-
mı soru edatıyla sağlandı.

Zarf (Belirteç)
Aşağıdaki cümlelerde geçen durum zarflarının cümleye Aşağıdaki parçalarda geçen zarfların altını çizip türleri-
kattıkları anlamları karşısına yazınız. ni belirtiniz.
1. Yaptığı hatayı anlayınca belki de se- __________

olasılık 1. Fotoğrafçı Albert Allard bir sohbet sırasında şöyle diyor:
zaman durum
ni arayarak içten bir özür dileyecek. zarfı zarfı
Çoğu kişi, insanlarla çalışmanın sihirli ve farklı bir for-
mülü olduğunu zannediyor sanırım. İşte, tam olarak
2. Aşağı yukarı altı yıldır aynı şirkete __________
yaklaşıklık durum zarfı işaret durum
zarfı zarfı
çalıştığını ve mutsuz olduğunu söy- orada yanılıyorlar; öyle bir şey yok. Ancak konunuz ola-
ledi. cak insanların yaşadığı yerlerde zaman geçirmek fay-
3. Bana herkesin içerisinde yalan söy- __________ dalı oluyor mutlaka. Bu, insanlarla aranızda bir yakınlık
sebep
durum zarfı zaman zarfı
lediğin için kendinden utanmalıydın.
kurulmasını sağlarken fotoğraf çekmek istediğinizde
zaman zarfı
4. Sınıfa fırtına gibi girince bir şeylerin __________ onların sizi reddetmeleri ihtimalini de biraz zayıflatmak-
benzerlik
tadır. miktar zarfı
ters gittiğini o an anlamalıydık.
2. Saray mensuplarından bazıları kapıyı görür görmez du-
zaman zarfı
5. Her insan önünde sonunda bu ha- __________
kesinlik
daklarını büküp bu kapıyı açmanın mümkün olmadığına
yatta yaptığı hataları düşünüp ders durum zarfı
çıkarır. karar vermişti. Diğerlerine göre daha akıllı sayılabilecek
6. Artık bu ilişkiyi ayakta tutmaktan çok __________ durum zarfı miktar zarfı durum zarfı
sınırlama
yorulduğumu anlamanı istiyorum. birkaç saray mensubu kapıyı epey yakından inceledi
miktar zarfı durum zarfı
ama kapının azameti yüzünden onlar da pes etmek zo-
7. Daha programlı ve düzenli çalıştık- __________
koşul durum zarfı
ça sınavdaki netlerimin arttığını gör- runda kaldı. Kendi aralarında yaptıkları konuşmada bu
düm. kapının asla açılmayacağı fikrinde birleştiler.
8. Bana yine ondan bahsedeceksen __________
tekrar durum zarfı
eğer bir dakika bile burada durma-
yacağım.
ETKİNLİK-16
9. Birçok şeyin değiştiğini umarım sen __________
istek
de en kısa zamanda fark edersin. Aşağıdaki cümlelerde zaman zarfına yer verilenleri işa-
retleyiniz.
10. Yapılan son sınavda kopya çeken __________
üleştirme 1. Sağlığım elverirse yazın kafa dinlemek için Si- ✓
öğrencilerin isimlerini teker teker vas’taki köye gideceğim.
saydı.
2. O kadar çok yara aldım ki yarından hiçbir şey X
beklemez oldum.
ÖĞRENCİNİN NOTU
3. Şu anı iyi değerlendiremezsen gelecek sana X
asla iyi davranmaz.
4. Kışın şu soğuğunda dışarı çıkıp dolaşmak ne- X

reden aklına geldi?
5. Birkaç dakika sonra beni almak için buraya ✓

geleceğini söyledi.
ÖDEV
Zarf Test 10-11-12’yi çözebilirsin. 34 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı türde zarflar bir 4. (I) Narsist insanlar hepimizin çevresinde bulunur ve çoğu za-
arada kullanılmıştır? man bizde kızgınlık yaratırlar. (II) Dert anlatmak için bizi ara-
yanlar, bizim koşullarımızı hiç sormazlar. (III) Bize ilgi göster-
A) Eskiyi beğenmeyip geleneksel yapıyı aşmaya çalıştı.
seler bile bir süre sonra karşılığında mutlaka bir şey isterler.
B) Size gelirken birçok kez aynı şeyi düşündüm. (IV) Narsist kişi, bir yandan çok aşağılık duyguları yaşarken
C) Yüksek bir tepeye çıkıp manzarayı seyre daldık. bir yandan kendisine hayranmışçasına davranır. (V) Kendi-
D) Boş bir beyinle baktığın için göremiyorsun. sini eleştiren insanları kötü niyetli ve düşman gibi algılar.
E) Olay yerine vardığında hâlsiz bir durumdaydı. Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-
nemez?
A) I. cümlede zaman zarfına yer verilmiştir.

B) II. cümlede miktar zarfı kulanılmıştır.
C) III. cümlede durum zarfı kullanılmıştır.
D) IV. cümlede birden fazla zarf kullanılmıştır.
E) V. cümlede durum zarfı, fiilimsiyi belirtmiştir.
2. Zarflar cümleye “ihtimal, kesinlik, üstünlük, sınırlama” anlam-

ları katabilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bunların dışında bir an-

lam katan zarfa yer verilmiştir?
A) Bu kötü alışkanlıklardan artık uzak durmalısın.

B) Bu haberi mutlaka ben de izlemeliyim, dedi ve gitti.
C) En güzel yıllarımızı buralarda onunla geçirdik. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf kullanılmamıştır?
D) Bulaşabileceğimizi dün herkese söyleyen sendin. A) Yerinden yavaşça doğruldu ve etrafına bakındı.
E) Sizinle oraya gelmek istiyorum, belki izin alırım. B) Köyün etrafını çepeçevre saran sis, günlerce kalkmadı.
C) Oldukça yüksek bir tepenin ardını dolaşarak köye vardı.
D) Çorbadan biraz içip hızlı adımlarla odasına geçti.
E) Daracık yollardan ilerleyen kafile, geceyi burada geçirdi.
3. Aşağıdaki cümlelerde yer alan zarflardan hangisi farklı

türden bir sözcüğü belirtmiştir?
A) Birkaç dakika önce yemek katında onunla karşılaştım.

B) Kanada, dünyada en mutlu insanların yaşadığı ülkeymiş. 6. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi cümledeki kullanımına
C) Aceleyle içeri girdik ve salonun her yerini inceledik. göre tek başına zarf görevinde kullanılamaz?
D) O yaşlı adam yıllarca bir viranede yalnız yaşadı. A) kötü B) yalnız C) aşağı
E) İstediğimiz zammı vereceklerine pek ihtimal vermiyorum. D) nasıl E) kadar

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirteç kullanılmamıştır? 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir zarfla
sağlanmıştır?
A) Bazı insanlar çok çalıştıkları hâlde yorulmayabilir.
B) Birçok insan akşam saatlerinde de çalışmaya devam eder. A) Buraya nasıl geldiğimi sana söyleyeyim mi?
C) Aşağı katlardan gelen gürültü, çalışanları rahatsız etti. B) Size gelirken hangi otobüse binmem gerekiyor?
D) İş başında uyuyakalmak sık rastlanan durumlardan biridir. C) Edebiyattan kaç soru çözmemiz lazımmış?
E) Birkaç gün öncesine göre daha iyi olduğunu söylemiş. D) Öğrencilerden hangisi bunları anlattı sana?
E) Birkaç haftadır neden kursa gelmiyorsun?
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemi durum bakı- 5. Nazım Hikmet’in Türk şiirine sınıfsal bir boyut getirmesinden
mından tamamlayan bir sözcüğe yer verilmiştir? hemen sonra, onun açtığı yatakta yol alan şairler, genelde
A) Onu çok özlediğini bizim yanımızda bile ifade ediyordu. 40 kuşağı olarak anılır. Hatta Mehmet Kemal, bu kuşağı “acı-
lı kuşak” olarak çokça tanımlar ve bu tanım giderek yerleşir.
B) Toplantı bitince hepimizi evlerimize bırakmak istedi.
Onun Suat Taşer’le birlikte, çocuk denilecek çok erken bir
C) Fikirleri önemsenmeyince çevresine umarsız davranır. yaşta Zerre adını verdikleri bir dergi maceraları da vardı.
D) Dik merdivenleri çıkarken oldukça yorulduğumu hissettim.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
E) Kendimi kötü hissedince sinemaya gitmekten vazgeçtim.
A) Yer-yön belirteci B) Durum belirteci
C) Zaman belirteci D) Derecelendirme belirteci
E) Nicelik belirteci
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer-yön zarfına yer ve- 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı türde belirteçlere
rilmiştir? yer verilmiştir?
A) İçeride eli silahlı birinin olduğunu aktardı yetkililer. A) Kısa sorular yazmak beni daha çok yoruyor.
B) Görevliler etkinlik sonrasında aşağıyı temizlememiş. B) Ödevini yapmadığı için gergin görünüyordu.
C) Herkesi rahatsız eden bu müzik yukarıdan geliyordu. C) Belki de gerginlik yüzünden ağlamaya başladı.
D) Aşağı katta gördüğümüz klima aklımda kalmıştı. D) Onu değiştirmeye çalışma; böyle gelmiş, böyle gider.
E) Aracını ileri alan kadın, dikkatsiz yayayla tartıştı. E) Geç kalkınca annesiyle arası yine gerildi.

İlgeç (Edat)
“göre (-e göre)”

ÖĞRETMENİN NOTU
ÖRNEK:
5. İLGEÇ (EDAT)
• Bazılarına göre bu şehir artık insanları çok yoruyor. (görecelik)
✓✓ Tek başına anlamı olmayan, cümle içinde anlam kazanan,
• Bulunduğun yere ve zamana göre konuşmalısın. (uygunluk)
kendinden önce gelen sözcüklerle diğer sözcükler arasında
çeşitli anlam ilişkileri kuran sözcüklerdir. • Sınav dünküne göre bence daha belirleyiciydi. (karşılaştırma)
✓✓ Tek başlarına kullanılabildikleri gibi kendinden önceki sözcük-
lerle öbekleşebilirler. “ile (-la / -le / -yla / -yle)”
✓✓ Edatların diğer sözcüklerle oluşturmuş oldukları öbekler; cüm- ÖRNEK:

le içinde isim, sıfat, zarf görevinde kullanılabilir.
• Onların evine sadece minibüsle gidilebiliyor. (araç)
TÜRKÇEDE KULLANILAN EDATLAR • Bu oyuna arkadaşlarımla geçen hafta gitmiştim. (birliktelik)
EN ÇOK
• Heyecanla konuşunca ne diyeceğini bilemedi. (durum)
KULLANILANLAR için, gibi, mi, göre, kadar • Hızlı geçen araçların korkusuyla kenardan yürüyordu. (sebep)
-e karşın, -e karşı, -e doğru, -e rağmen, • Bu köyde, köylüler sabah ezanıyla yollara düşüyordu. (zaman)
-den dolayı, -den ötürü, -den başka,
ÖBEKLEŞENLER -den önce, -den sonra, -den yana, UYARI
-den beri, -e dair, -e değin, -e dek, -e ait,
“İle” sözcüğü cümledeki kullanıma göre edat ya da bağlaç ola-
-e özgü
bilir. “İle” sözcüğünün görevini belirlemek için yerine “ve” bağ-
CÜMLEDEKİ lacı konularak cümle okunmalıdır. “Ve” bağlacı gelemiyorsa
KULLANIMA edat, gelebiliyorsa bağlaçtır.
ile, ancak, bir, yalnız, tek
GÖRE EDAT
OLANLAR ÖRNEK:
• Ellerinde çiçeklerle içeri girip evlenme teklif etti. (edat)
DİĞERLERİ denli, üzere, değil, sadece, yalnızca, sanki
• Güçlüklerle geçirilen hayat insanı olgunlaştırır. (edat)
“kadar (-e kadar)” • Sanatla edebiyat çoğu zaman birbirini tamamlar. (bağlaç)
ÖRNEK: • Eviyle işi arasındaki mesafe oldukça kısaydı. (bağlaç)
• Seher teyzem bir melek kadar iyi biridir. (benzerlik)

• Benim kadar güzel şarkı söyleyemiyor. (karşılaştırma) “için”
• Beni ararsın diye sabaha kadar ayakta idim. (zaman)
ÖRNEK:
• El kadar çocukla uğraşmamayı öğrenmelisin. (ölçü)
• Küçük kızını görmek için buralara gelmişti. (amaç)
• Yüz kadar işçinin işi bırakması bekleniyormuş. (yaklaşık)
• Uyuyamadığı için direnci düşüyordu. (sebep)
“gibi” (benzetme edatı) • Kardeşi için her şeyi yapmaya hazırdı. (uğruna)
ÖRNEK: • Bu hediyelerin hepsini onun için almıştı. (özgülük)
• Liverpool bu yıl da şampiyon olacak gibi. (tahmin) • Senin için herkes güzel şeyler söyledi. (hakkında)
• Bir an yağmur yağacak gibi olmuştu. (yaklaşma) • Kardelen benim için apayrı bir çiçektir. (görecelik)
• Sokak hayvanlarına insan gibi davranmalıyız. (yakışır biçimde) • Üç gün için Bodrum’a gideceğini söyledi. (zaman)
• Haberi aldığı gibi koltuğundan fırlamıştı. (hemen)
• Bu eşyalar için kaç lira ödediniz? (karşılığında)
• Annem gibi sarma yapanı hiç görmedim. (karşılaştırma)

İlgeç (Edat)
“sanki” Öbekleşen Edatlar
ÖRNEK: ✓✓ -den beri: Eylemin başlangıç zamanını veya yerini belirtir.
• Sanki birazdan yağmur yağacak. (olasılık) ÖRNEK:

• Sanki bir rüzgârdı, buradan hızla geçti. (benzerlik) • 2017’den beri bu kurumda çalışıyorum.
• Buraya taşındık da iyi mi ettik sanki? (yakınma)
• Evden beri hep aynı konuyu tartıştık.
“mi” (soru edatı)
✓✓ -e değin: Eylemin bitiş zamanını veya yerini belirtir.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Eve geldikten sonra biraz dinlenebildin mi? (soru)
• Eylüle değin bizde kalmanda sakınca yok.
• Onu gördüm mü kendimi bir başka hissediyorum. (zaman)
• İş yerine değin bir konuyu konuşmak istiyorum.
• Türk futbolu zor mu zor bir dönemden geçiyor. (pekiştirme)
• Vişneler olgunlaştı mı yeriz onları, acele etme. (koşul) ✓✓ -e dek: Eylemin bitiş zamanını veya yerini belirtir.
“üzere” ÖRNEK:
ÖRNEK: • Virüs bitene dek evden çıkmayın.

• Seni görmek üzere buraya kadar geldik. (amaç) • Aşağıdaki çeşmeye dek yürüyelim.
• İyi hazırlamak üzere bu sunumu siz yapın. (koşul) ✓✓ -e ait: Sahiplik anlamı katar.
• Trenin gara girmek üzere olduğunu söyledi. (yaklaşma) ÖRNEK:
NOT • Sana ait olmayan eşyalara dokunma.

✓✓ -e rağmen: Çelişik durumlar arasında ilgi kurar.
Edatlar, kendisinden önceki sözcüklerle öbekleşerek onlara isim,
sıfat ya da zarf olma özelliği kazandırır. ÖRNEK:
ÖRNEK: • Parası olmasına rağmen yoksul bir hayat yaşıyor.

• Gerçekten bu kadarını da ondan beklemiyordum (isim)
✓✓ -e karşın: Karşıt durumlar bildirir.
• Senin gibi öğrencilerin sayısı çok azaldı. (sıfat)
ÖRNEK:
• Öfkeyle kalkan, zararla oturur; sakın unutma. (zarf)
• Zeki olmasına karşın sınavlarda başarısız oluyordu.
“değil” (olumsuzluk edatı)
✓✓ -e dair: Bir konu üzerine veya ilgili anlamı katar.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Onunla konuşmuyor olsam da onu sevmiyor değilim.
• Yapılacak sınavların hiçbiri zor değilmiş. • Yapılan sınava dair görüşlerimi daha sonra belirtirim.
✓✓ -den dolayı / -den ötürü: Neden-sonuç ilişkisi kurar.
UYARI
ÖRNEK:
“Yalnız, bir, tek, ancak” sözcükleri cümlede “sadece” anlamın-
da kullanılmışsa edat görevini üstlenir. • Ekonomik krizden dolayı birçok iş yeri kapandı.
ÖRNEK: • Ona böylesi kararlarından ötürü soru sorulmazdı.

• Beni bir sen anladın, sen de yanlış anladın. ✓✓ -den başka: Dışında, hariç anlamı katar.
• Tek Ahmet sorun çıkarmıştı söylenenlere. ÖRNEK:

• Bu mahalleye dair yalnız sen kalmışsın hayalimde.
• Benden başka herkes dünkü maçı izlemiş.
• Ancak senin durumunda olanlar seni anlayabilir.

İlgeç (Edat)
✓✓ -den önce: Zaman anlamı katar. ✓✓ “karşı” kelimesi edat olduğu gibi cümledeki kullanımına bağlı
ÖRNEK: olarak isim, sıfat görevini de üstlenebilir.
• Senden önce yaşadığım her şey biraz eksikmiş. ÖRNEK:
✓✓ -den sonra: Zaman anlamı katar. • Denize karşı oturup dalgaların sesine kulak verdim. (edat)
ÖRNEK: • Okulun karşısına yeni bir AVM daha açılacakmış. (isim)
• Bu cevabından sonra ilişkimizi gözden geçirmek istedim. • Karşı komşum dün akşam kalp krizi geçirdi. (sıfat)
✓✓ “bir” kelimesi edat olduğu gibi isim, sıfat, zamir, zarf ya da
UYARI
bağlaç da olabilir.
Edatlar, çekim eki aldıklarında isimleşir.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Bir o gelsin yeter, yarınki maçı kazanırız. (edat)
• Ben bugüne kadar onun gibisini hiç görmedim. (isim)
• Bir sayısı her zaman etkisiz eleman mıdır aşkta? (isim)
• Bu kadarına da dayanacak gücüm kalmadı. (isim)
• Bir gün sen de beni özleyeceksin, biliyorum. (belgisiz sıfat)
• Yarınki sınava yalnızca bir saat çalıştım. (sayı sıfatı)
Cümledeki Kullanımına Göre Farklı Görevler Üstlenenler
• Onunla ben sanırım bir yaştaymışız. (niteleme sıfatı)
✓✓ “yalnız” kelimesi edat olabildiği gibi cümledeki kullanımına
• Yapılacak olan sınava bir çalıştım ki ben bile şaşırdım. (zarf)
bağlı olarak isim, sıfat, zarf veya bağlaç da olabilir.
• Dün akşam bir beni bir onu aramış. (bağlaç)
ÖRNEK:
• Bu soruyu yalnız senin çözeceğini biliyordum. (edat) • Öğrencilerden biri ders esnasında fenalaştı. (zamir)
• Çok yalnızım, diye yakınıyordu birkaç gündür. (isim) ✓✓ “başka” kelimesi edat olabildiği gibi sıfat, zamir veya zarf da
• Yalnız insanlar diğerlerine göre daha mutludur. (sıfat) olabilir.
• Ankara’da yalnız yaşadığını bilmiyordum. (zarf) ÖRNEK:

• Seninle dışarı çıkarım yalnız çok vaktim yok. (bağlaç) • Sınavdan başka hiçbir şeyi önemsemiyorum. (edat)
✓✓ “ancak” kelimesi edat olabildiği gibi bağlaç veya zarf da ola- • Başka sorunuz yoksa dışarı çıkacağım. (sıfat)
bilir.
• Onunla başka konuştuğunu çok iyi biliyorum. (zarf)
ÖRNEK:
• Başkası olma, kendin ol; böyle çok daha güzelsin. (zamir)
• Onu bu durumdan ancak Melis kurtarabilir. (edat)
• Gitmene izin veririm ancak çabuk dön. (bağlaç)
ÖĞRENCİNİN NOTU
• Ödevimi ancak bitirebildim, kusura bakmayın. (zarf)
✓✓ “doğru” kelimesi edat olduğu gibi isim, sıfat veya zarf da ola-
bilir.
ÖRNEK:
• Birkaç haftadır eve sabaha doğru geliyormuş. (edat)

• İşin doğrusunu Onur anlattıktan sonra öğreniriz. (isim)
• Doğru insanı bulmak için yıllarını verdiğini söyledi. (sıfat)
• Benimle doğru konuş diye bağırınca çok korkmuştum. (zarf)

Bağlaç
“DA / DE”
ÖĞRETMENİN NOTU
ÖRNEK:
6. BAĞLAÇ • Bu kitabı geçen sene ben de okumuştum. (eşitlik)
✓✓ Tek başına anlamı olmayan, eş görevli sözcükleri, söz öbek-
• Ali’nin bindiği araba da arabaydı ha, gördün mü? (abartma)
lerini veya anlamca birbiriyle ilişkili cümleleri birbirine bağla-
• Sen bu işi becereceksin de biz göreceğiz. (küçümseme)
yan sözcüklerdir.
TÜRKÇEDE KULLANILAN BAĞLAÇLAR
• Buraya kadar geldi de uğramadan gitti. (yakınma)
• Yanımdan geçip de beni görmezden geldin. (sitem)
KLASİK BAĞLAÇLAR
• O da mı bizimle oraya gelecekmiş? (şaşma)
ve / veya / ya da / yahut / ama / fakat / ancak / ile / ise / ki /
• Söylediklerimi yapma da bir göreyim! (korkutma)
oysa / oysaki / çünkü / zira / hatta / nitekim / yani / hâlbuki /
üstelik / mademki / meğer / meğerki / yoksa / hele ki / bile /
• Epey ağladı da sınıftan dışarı çıkarıldı. (sebep)
dahi / de / değil • Yeni bir araba aldı da henüz kullanmadı. (ama)
TEKRARLI BAĞLAÇLAR
ya … ya / hem … hem / ne … ne / ha … ha / olsun … olsun / DİKKAT
ister … ister / gerek … gerek / kâh … kâh Bağlaç olan “da, de” ile ek olan “-da / -de” karıştırılmamalıdır.
CÜMLEDE BAĞLAÇ DEĞERİ KAZANANLAR ÖRNEK:

gelgelelim / kaldı ki / demek ki / şu var ki / öyle ki / ne var ki / • Sokaklarda kimsecikler kalmamıştı. (ek)
açıkçası / kısacası / sözün kısası / yeter ki • Ahmet Bey de bugün işten geç ayrıldı. (bağlaç)
“İLE” - “VE”
UYARI
✓✓ “Ve” bağlacı aynı görevdeki sözcükleri, söz öbeklerini ve cüm-
Bağlaç olan “de, da” ünsüz sertleşmesinden etkilenmez.
leleri; “ile” bağlacı aynı görevdeki sözcükleri ve söz öbekleri-
ni birbirine bağlar.
ÖRNEK: “AMA” - “FAKAT” - “LAKİN”
• Ankara’nın ve İstanbul’un suyu çok kireçliymiş. (Tamlayanla- ÖRNEK:
rı bağladı.)
• Kilo almamaya dikkat ediyor ama yine de şişmanlıyordu. (kar-
• Türkiye’de ve Almanya’da çok izleniyor. (Dolaylı tümleçleri
şıtlık)
bağladı.)
• Arabada müzik dinleyebilirsin fakat sesini fazla açma. (koşul)
• Bu işi halledince eve gideceğim ve dinleneceğim. (Cümlele-
ri bağladı.) • Senin için onunla konuşurum lakin ona baskı yapmam. (ama)
• İyi ile kötüyü birbirinden ayırmalısın bu yaşta. (Nesneleri bağ-
ladı.) BİLE / DAHİ
• Annem ile babam sürekli yurt dışına çıkıyor. (Özneleri bağladı.) ÖRNEK:
• Sen bile arkamdan konuşmuşsun ben gittikten sonra. (sitem)

UYARI
• Çalışsa dahi bu sınavda başarılı olamaz. (ön yargı)
İle bağlacı cümleleri bağlamaz.
ÖĞRENCİNİN NOTU

Bağlaç
“Kİ” “YANİ”
ÖRNEK: ÖRNEK:
• Sen ki hayatımın en önemli parçasısın. (pekiştirme) • Buraya kadar gelmiş yani çok pişman olmuş.
• Sınavı kötü geçmiş ki dakikalarca ağladı. (neden-sonuç) “HATTA / ÜSTELİK”
• Beni tanımıyor ki neden böyle düşündü? (yakınma) ÖRNEK:
• Bir de baktım ki ne göreyim, karşımda eski sevgilim! (şaşma) • Yapılan sınavı kazanmış hatta dereceye bile girmiş.
• Sana bu kitabı getirdim ki araştırıp öğrenesin. (amaç-sonuç) • Dün kardeşine çok sinirlenmiş üstelik elini kaldırmış.
• Günü kötü geçmiş olmalı ki yüzü hiç gülmüyor. (tahmin)
BİLİYOR MUYDUNUZ?
NOT
“DEĞİL”
Türkçede görev açısından üç farklı “ki” bulunmaktadır.
“Değil” sözcüğü yüklemle birlikte kullanılıp olumsuzluk anla-
Bağlaç olan ki mı katarsa edattır.
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Eminim ki bu kitabınız çok satacak.
• Seni anlamıyor değilim.
Sıfat yapan -ki edat
ÖRNEK: Birden fazla yüklemi olan cümlelerde yüklemlerden birinin ye-
• Sokaktaki sesleri ben de merak ediyordum. rine kullanılırsa bağlaç olur.
İlgi zamiri olan -ki
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Kahramanlıklarının kendilerine değil millete, orduya ait ol-
• Seninki biraz önce buradan ayrıldı. duğunu söylerler. bağlaç
• Yalnız Güney Şili’nin değil bütün geri kalmış ülkelerin dramına

UYARI parmak basıyor. bağlaç
Birkaç örnekte “ki” bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır.

ÖRNEK: Tekrarlı Bağlaçlar
• sanki, illaki, mademki, belki, oysaki, çünkü, meğerki ÖRNEK:
“İSE”
• Hem arabayı hem de evi satacakmış. (Nesneleri bağladı.)
• Soru bankasını ya Ali ya Aydın almıştır. (Özneleri bağladı.)
ÖRNEK:
• İster konuşursun ister konuşmazsın. (Yüklemleri bağladı.)
• Roman uzunca bir türdür, öykü ise daha özlüdür.
UYARI HATIRLATMA
“İse” cümleye karşılaştırma anlamı katarsa bağlaç, koşul anla- Tekrarlı bağlaçların arasına herhangi bir noktalama işareti ge-
mı katarsa ek eylemdir. tirilemez, getirilirse noktalama hatasına neden olunur.
ÖRNEK:
• Ben sınava deli gibi çalıştım, sen ise hep uyudun. (bağlaç) UYARI
• Hava bugün güzel olursa dışarı çıkarız hep birlikte. (ek eylem) Ne…ne tekrarlı bağlacı olumsuz yüklemlerle birlikte kullanıl-
maz. Kullanıldığı takdirde anlatım bozukluğuna neden olur.
“ÇÜNKÜ” - “ZİRA”
ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Ne bizi ne arkadaşlarını dinliyor.
• Ona çok güveniyorum çünkü beni asla yarı yolda bırakmadı.
• Ne bana baktı ne Elif’e selam verdi.
• Yarın okula gelemeyecekmiş zira dün küçük bir kaza yapmış.

Ünlemler
B) Ünlem Değeri Kazanmış Sözcükler:

ÖĞRETMENİN NOTU
✓✓ Bazı sözcükler (isim, eylem vb.) ünlem olmadığı hâlde ünlem
7. ÜNLEMLER görevini üstlenebilir.
✓✓ Korku, sevinç, heyecan, acıma, şaşma, öfke gibi duyguları
ÖRNEK:
karşılayan veya hitap, seslenme gibi durumları belirten keli-
melerdir. • Sus! Ben söz vermeden konuşma bir daha.
✓✓ Bu duygu ve durumların yanı sıra dilek, emir, tehdit gibi anlam- • Simitçi, bize iki tane sıcak simit verir misin?
lar taşıyan kelimeler, cümleler ve yansımalar da ünlem değe-
ri kazanabilir.
UYARI
✓✓ Asıl ve ünlem değeri kazanmış olanlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Ünlem olarak kullanılan bazı sözcükler cümlede farklı görevler-
A) Asıl Ünlemler: de de kullanılabilir.
✓✓ Asıl görevi ünlem olan kelimeler olup başka görevlerde kulla-
ÖRNEK:
nılmazlar, seslenme veya duygu anlamını verirler.
• Kadının imdadına polis yetişmişti. (isim)
ÖRNEK:
• Amansız bir hastalığa yakalanmış. (sıfat)
• Eyvah, sanırım anahtarı kapıda unuttum! (korku)
• Vah vah! Yaşlı amcayı ayaküstü kandırmışlar. (acıma) • Ha BMW ha AUDİ, ikisi de güçlü araçlar. (bağlaç)
• Hey, sana sesleniyorum; neden bana bakmıyorsun? (seslenme)
ETKİNLİK-17
Aşağıdaki parçada geçen edat ve bağlaçları bulup altını çiziniz.
Sıvıyla temas her yıl 82 milyon telefonu çöpe gönderiyor. Buna rağmen üreticiler aygıtları korumak için önlem almıyor. Ocak ayında
Kaliforniyalı Liquipel firması, telefonları ve medya oynatıcıları su geçirmez hâle getiren ilk üçüncü parti hizmeti piyasaya sürdü. Mü-
hendisler, telefonu vakumlu bir odaya koyuyor; içeriye de karbon temelli hidrofobik bir gaz dolduruyor. Gaz parçacıkları telefonun üs-
tünde insan saçının binde biri kalınlıkta bir katman oluşturuyor. Parçacıklar çok küçük olduğundan telefonun birleşim noktalarından
içeri giriyor ve işlemci ya da batarya gibi dâhilî bileşenleri de kaplıyor. Su geçirmez hâle getirme 30 dakikadan kısa sürüyor ve tele-
fonun görünümünde ya da elle tutulmasında hiçbir fark yaratmıyor. Ardından Liquipel, cihazı müşteriye eskisinden daha iyi bir şekil-
de kargoluyor.
ÖĞRENCİNİN NOTU

Ünlemler
Aşağıdaki cümlelerde geçen edatların cümleye kattıkları Aşağıdaki cümlelerde geçen bağlaçların cümleye kattık-
anlamları karşısına yazınız. ları anlamları karşısına yazınız.
1. Toplantıya yetişebilmek için çok er- __________

amaç 1. Akşamki yemeğe katılamayacağım çün- __________
açıklama
ken kalkmak zorundayım. kü halletmem gereken işlerim var.
2. Küçük kardeşim dışarıya bırakılan kö- __________ 2. Onun kazandığı paraları ben kazanmış __________
abartma
durum
olsam ne arabalar ne evler alırdım.
peğe hüzünle bakıyordu.
3. Sana söylediklerimi zamanında al ki __________

koşul
3. Onun gibi biri olmak benim asla başa- __________
karşılaştırma sonra bir sürprizle karşılaşmayalım.
ramayacağım bir şeymiş.
4. O da yapılan açıklamayı yeterli bulma- __________
eşitlik
4. Maç saatine kadar en azından dinle- __________
zaman dığı için buradan ayrılmak istemedi.
nip enerji depolamalısın.
5. Dün akşam beni birkaç kere aradı hat- __________
pekiştirme
5. Dışarıya çıktığında sert mi sert bir ha- __________
pekiştirme ta eve gelip benimle yüz yüze konuş-
va seni karşılayacak. mak istedi.
6. Ya senden istediklerimi zamanında ya- __________

tercih
6. Bana göre yaşanan bu olayda hiçbiri- __________
görecelik
pacaksın ya da başka bir iş bulacaksın.
mizin asla bir suçu yok.
7. Ben Ordu’da yaşamayı isterken o ise __________
karşılaştırma
7. Arabayı çok hızlı kullanmasından do- __________
gerekçe
başka bir şehre taşınmaktan yanaydı.
layı kimse arabasına binmez.
8. Ona göre bir iş bulmam lazım çünkü __________

uygunluk 8. Onun buraya gelmesi için çok çaba __________
karşıtlık
evde durdukça bana sardı. sarf ettim ama onu bir türlü ikna ede-
medim.
9. “John Wick 4”e yarın okul çıkışı en __________
birliktelik
9. Hem Türkiye’de hem Avrupa’da ben- __________
eşitlik
yakın arkadaşımla gideceğiz.
zin fiyatları büyük bir artış içerisinde.
10. Sanki bu olayda tek suçlu benmişim __________

yadsıma 10. Yaptığın yemekten biraz yiyebilirim yal- __________
koşul
gibi davranmayı bırak artık. nız çok fazla vermeni istemiyorum.
ÖĞRENCİNİN NOTU
ÖDEV
TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 43 Edat-Bağlaç-Ünlem Test 13-14-15’i çözebilirsin.
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat kullanılmamıştır? 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ile” sözcüğü farklı bir
görevde kullanılmıştır?
A) Haftaya ödemek üzere benden biraz borç istedi.
B) Onu gördüğüm günden beri aklımdan hiç çıkmadı. A) Yaptığı çalışmayla bilim dünyasının dikkatini çekti.
C) Bana karşı biraz daha hassas olmanı beklemiştim. B) Birkaç gündür sabah ezanıyla uyandığını söyledi.
D) Bu davranışından dolayı birçok kişi arkadaşlığını bitirdi. C) Düşüncesiyle eylemleri çoğu zaman birbirini tutmuyordu.
E) Onu asla anlayamazsın çünkü davranışları tutarsız. D) Takım kaptanı olmasıyla çok başka birine dönüştü.
E) Yıllardır görüşmeyen iki arkadaş hasretle kucaklaştı.
2. Aşağdaki cümlelerin hangisinde bağlaç kullanılmamıştır? 5. I. için

A) O kadar sinirlenmiştim ki gözüm kimseyi görmedi. II. çünkü
B) Oraya ben de gelirim yalnız orada sizin kadar duramam. III. ile
C) En yakın arkadaşım bile olayı para muhabbetine getirdi. IV. bile
D) Birçoğu ama bağlacının cümleye kattığı anlamı bilmiyor.
V. yalnız
E) Mademki bir şey hissetmedin, neden kabul ettin?
Yukarıdaki sözcüklerden hangileri yalnızca bağlaç ola-
rak kullanılabilir?
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
D) III ve V E) IV ve V
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat öbeği farklı bir gö- 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yalnız” sözcüğü edat
revde kullanılmıştır? göreviyle kullanılmıştır?
A) Onun kadar çalışkan birini sakın elden kaçırma. A) Yalnız yaşadığım dönemlerde daha da olgunlaştım.
B) Adam gibi birini bulamamaktan yıllardır şikâyetçiydi. B) Yalnızın hâlinden anlamak sana göre bir şey değil.
C) El kadar çocukla tartışmaya girmen doğru değil. C) Ona bu fikri sunarım yalnız dikkate almayacak.
D) Aylardır arasam da buna göre bir kılıf bulamadım. D) Kalabalık içinde yalnız insanlar olmaya başladık.
E) Sabah uyandığımda buz gibi bir hava vardı. E) Bu aralar yalnız onun düşüncelerine önem verir oldu.


1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç yan cümleleri 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem kullanılmamıştır?
bağlamıştır?
A) Erhan, sana söz hakkı vermeden konuşma.
A) Birkaç gündür aramadım çünkü hatanı anlamanı istedim. B) Sakın bir daha beni aramayı aklına bile getirme.
B) Takımın başkanı ve yönetimi futbolcuları alkışladı. C) Eyvah, aracın kaskosunu yapmadan yol çıkmışım.
C) Dediklerimi yapsa da benim için bir şey ifade etmiyor. D) Hadi be, cidden bunları sana o mu söyledi?
D) Kitap okumaktan ve şiir yazmaktan artık zevk almıyorum. E) İzmir’in çok başka bir şehir olduğunu düşünüyorum.
E) Buraya zamanında geldim ama yine çok bekledim.
5. İğne gibi batan sağanak aralıksız çağıldıyor, bütün yağmur

I
oluklarından iniyor ve hüzne bürünmüş göğü milyonlarca
II
2. (I) Dünden beri geleceği ile ilgili kararlar almaya başlamıştı.
kurşuni damara ayırıyordu. Rüzgâr, bazen dalgalanan bir
(II) Hayatına yeni bir yön vermek istiyordu çünkü. (III) Az da
bez misali yağmuru önüne katıyordu. Bu durum onu biraz et-
olsa güzel şeyler yaşamasına rağmen bunların yetmediğini III
fark etmişti. (IV) Birçok arkadaşına da bahsetmişti bu durum- kilemişti sanki. Koşacak kadar takati olmadığını düşünüp yü-
dan. (V) En güvendikleri bile bu duruma çok şaşırmıştı. IV V
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde hem rümeye devam etti.
edat hem bağlaç kullanılmıştır?
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi tür yö-
A) I B) II C) III D) IV E) V nüyle diğerlerinden farklıdır?
6. Aşağdaki cümlelerin hangisinde edat ya da bağlaç kulla-

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “için” edatı cümleye nılmamıştır?
amaç anlamı katmıştır? A) Çalıştığı yerde on kadar çalışan işi bırakmış.
A) Çok geç yattığım için yine zamanında uyanamadım. B) Bu konuda benim de fikirlerime başvurmuştu.
B) Bu hediyeyi onun için aldığını bence herkes biliyor. C) Şiir ve müzik birbirini etkileyen iki sanat dalıdır.
C) Dinlenmeyi çok sevdiği için Bodrum’daki yazlığına gitti. D) Başarılı sonuçlar alamayınca görevine son verildi.
D) Veli toplantısında benim için çok olumlu şeyler söylemiş. E) Ona hediye olarak kalem ya da çanta alacağım.
E) Kendisini affettirmek için onunla konuşmayı düşünüyor.

Düzey 1 2 3 GELİŞTİR
TEST 13 SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR
1. Sütten elde edilen bir tatlı çeşidi olan dondurmanın protein 5. Anadolu toprakları, çok eski yüzyıllardan beri birçok medeni-
kalitesi oldukça yüksek. Ayrıca A vitamini, B vitaminleri, kal- yetin üzerinde bulunduğu bir toprak parçasıdır. Tarihî eserler
siyum, fosfor, magnezyum ve potasyum gibi kaynakları da açısından çok fazla esere sahip olan bu topraklar, farklı me-
içerir. deniyetlere ait eserler barındırır.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-
nemez?
A) İlgeç B) Bağlaç C) Adlaşmış sıfat
A) Belgisiz sıfatı derecelendiren zarfa yer verilmiştir.
D) Belirteç E) Adıl
B) Tamlamanın tamamını belirten sıfata yer verilmiştir.
C) Edat öbeği sıfat ve zarf görevinde kullanılmıştır.
D) Tamlananı sıfat almış belirtili isim tamlaması kullanılmıştır.
2. Hepimiz duygu karışıklığı yaşarız, bazen bir duyguyu nasıl E) Niteleme ve belirtme sıfatı almış tamlama kullanılmıştır.
ifade edeceğimizi bilmez, çoğu kez içimizdeki duygunun tam
tersi biçimde davranırız.
Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Belgisiz sıfat B) Soru zarfı

C) İsim tamlaması D) İşaret sıfatı
6. Filtre kahvenin, insanın sağlığına bir zararı olmasa da farklı
E) Edat
I II
tüketim sonucunda istenmeyen yan etkiler meydana gelebi-
III
lir. Özellikle fazla tüketim sonucunda kalp çarpıntısı ve uyku-
3. Bir kitap okuyordun dalgın
suzluk yoğun olarak kendini gösterir.
İçinde insanlar seviyor ya da ölüyordu
IV V
Genç bir adamı öldürdüler romanda Bu parçada geçen altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşa-
Korktun, bütün yininle ağlamaya başladın ğıdakilerden hangisi söylenemez?
O ölen ben değilim A) I. sözcük, addır. B) II. sözcük, bağlaçtır.
Bu dizelerde geçen sözcüklerle ilgili aşağıdakilerden han- C) III. sözcük, sıfattır. D) IV. sözcük, durum zarfıdır.
gisi doğrudur?
E) V. sözcük, kişi adılıdır.
A) “dalgın” sözcüğü adlaşmış sıfattır.
B) “bir” sözcüğü sayı sıfatıdır.
C) “romanda” sözcüğü yalın addır.
D) “bütün” sözcüğü miktar zarfıdır.
E) “değilim” sözcüğü edattır.
7. Önce gözlerin girer odamdan içeri
Sonra ellerin, saçların, dudakların
Bir bir hatırlarım
4. Bilim insanları, beyne bilgi yüklemenin yakın zamanda uyku- Her sabah senin olan ne varsa
ya dalmak kadar kolaylaşacağını söylüyor.
Yüzüm aydınlanır
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? Şarkı söylemek gelir içimden
A) İsim tamlaması B) Edat Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi vardır?
C) Bağlaç D) Zarf A) İlgeç B) Bağlaç C) Adıl

E) Sıfat D) Ad tamlaması E) Ünlem

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR 14 TEST

1. Ne kadar yaşarsan yaşa 4. Uçan arabaların, ortalığı motor gürültüsüne boğmamak için
elektrikle çalışması gerekiyor. Ama günümüzün en iyi pilleri
Sevdiğin kadardır ömrün
bile normal yakıtın ancak %2’si kadar enerji yoğunluğuna sahip.
Gülebildiğin kadar mutlusun
Bu parçayla ilgili olarak
Üzülme bil ki ağladığın kadar güleceksin
I. Birden fazla ilgeç kullanılmıştır.
Sakın bitti sanma her şeyi
II. Birden fazla bağlaç kullanılmıştır.
Bu dizelerdeki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağıda-
III. Birden fazla isim tamlaması kullanılmıştır.
kilerden hangisi söylenemez?
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) “Ne kadar” sözcüğü soru zarfıdır.
B) “Mutlusun” sözcüğü sıfattır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
C) “Kadar” sözcüğü edattır. D) II ve III E) I, II ve III
D) “Sakın” sözcüğü ünlemdir.
E) “Şeyi” sözcüğü adıldır. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yay ayraç içinde veri-
len sözcük türünün örneği verilmemiştir?
A) Düğüne gelen birçok kişi ayakta kalmış. (belgisiz sıfat)

B) Deniz dalgalı olduğu için denize girmek istemedi. (ilgeç)
2. Piyano kelimesi, İtalyanca hafif ve güçlü anlamına gelen “pi-
C) Ama bağlacının olduğu cümleler olumsuz biter. (bağlaç)
anoforte” kelimesinin önce birleştirilmesi daha sonra da kı-
saltması ile ortaya çıkmıştır. D) Onu o şekilde gördüğüm için çok mutluyum. (zarf)
E) Genç yazarların çoğu popüler olmanın peşinde. (adıl)
Bu parçada geçen sözcüklerle ilgili olarak aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez?
6. Bazı sorumluluklarımız vardı
A) “Piyano kelimesi” belirtisiz isim tamlamasıdır. I
B) “ve” sözcüğü isimleri bağlayan bağlaçtır. Hayata ilişkin
II
C) “önce” sözcüğü eylemsiyi belirten zarftır.
Bazı basit sorularımız
D) “daha” sözcüğü miktar zarfıdır. III
E) “ile” sözcüğü neden anlamı katan edattır. Anlaşılır bazı sorunlarımız
IV
Göğsüm daralıyor
Yüreğim kanıyor
3. (I) 1950 senesinde Brezilya’da gerçekleştirilen Dünya Kupa- İncinmeseydi gençliğimiz böyle
sı’na on üç ülke katılmıştı. (II) İlk şampiyon Uruguay, protes- V
tosuna son verip komşusu Brezilya’daki turnuvada yer aldı. Bu dizelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi tür yönüy-
(III) Türkiye, katılmaya hak kazandığı bu turnuvaya maddi sı- le diğerlerinden farklıdır?
kıntılar nedeniyle gidemedi. (IV) İngiltere ise ilk kez Dünya
Kupası’nda boy gösterdi. (V) Maçları çıplak ayakla oynama
isteği reddedilen Hindistan, turnuvaya katılmadı.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bir sı-
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı- fat tarafından nitelenmemiştir?
dakilerden hangisi söylenemez?
A) Yola çıkmadan tüm paramı ona vermiştim.
A) I. cümlede, zaman zarfı kullanılmıştır.
B) Hedefsiz kişiler önünde sonunda karaya vurur.
B) II. cümlede, sayı sıfatına yer verilmiştir.
C) Yaptığı hata bir günde batmasına yol açtı.
C) III. cümlede, edata yer verilmiştir.
D) Çuval dolusu cevizi benden kırmamı istedi.
D) IV. cümlede, bağlaç kullanılmıştır.
E) Anlayışlı biri olduğu her hâlinden belli oluyor.
E) V. cümlede, adıl kullanılmıştır.

1. Herkes gördüğü bir manzaranın resmini yapabilir; dağ, de- 5. Dört koyunun başında bekleyen iki yaşlı, otlakta miskin mis-
niz hatta küçük kuşlar ve çiçekler çizebilir ama sanatçı dedi- kin oturuyordu. Güneş ağaçları geçip göle yaklaşırken sesle-
ğimiz, çiçeği uçurup dağı dalgalandırabilendir. ri yükseldi ve birden bağırmaya başladılar.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur? Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Belgisiz adıl B) Belgisiz sıfat C) Bağlaç A) Adlaşmış sıfat B) Zaman zarfı
D) Edat E) İsim tamlaması C) İsim tamlaması D) Bağlaç
E) İlgeç
6. Çünkü umutları da hüzünleri de

2. Ben hep sizi çizdim kâğıtlara, duvarlara Ne güzeldi seninle baş başa yudumlamak
I
Oturdum bir güzel boyadım sizi
Yaramaz çocuklar gibi kıvancımı da
Fırçam oldunuz, tuvalim oldunuz II III
Acılarımı da sevgiyle paylaştın
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
IV
A) Adıl B) Zaman zarfı C) Miktar zarfı Bu parçada numaralanmış sözcüklerin türü aşağıdaki-
D) Ad E) Sıfat lerden hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
I II III IV
A) Zamir İsim Bağlaç Zarf

B) Sıfat Sıfat Edat İsim
3. Ayrılmıyor gözlerim ıslak camlardan asla
C) Zarf Zamir Bağlaç Edat
Şimdi bütün düşüncem sadece yağmurla gel
D) Zarf Sıfat Edat Zarf
Acaba hangi kadındır tarıyor usul usul
Upuzun saçlarını simsiyah bir tarakla E) İsim Sıfat Zarf Zarf
Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-

nemez? 7. Azıcık esinti olmasa insanı eritecek kadar sıcak bir İstanbul
I II
A) Cümleye soru anlamı katan sözcük sıfattır.
gününde zehrimin yağmurlarını özleyerek Tophane-i Ami-
B) İsim ve sıfat tamlamasına yer verilmiştir. re’deki Büyük Ustalar Sergisi’ne doğru yol alıyorum. Röne-
C) İkileme durum zarfı görevinde kullanılmıştır. sans’ın üç büyüğü Leonardo, Michelangelo ve Raphael…
III
D) İsmi belirsizlik yönünden belirten sözcük kullanılmıştır.
Nasıl olmuş da üçü aynı zamanda, aynı coğrafyada yetişmiş?
E) Ek biçimde birden fazla adıla yer verilmiştir.
IV
Bu parçada numaralanmış sözcüklerin türü aşağıdakile-
rin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
I II III IV
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde aynı sözcük farklı tür-
A) Zarf Edat Sıfat Zamir
de kullanılmıştır?
B) Sıfat Edat İsim Zarf
A) Hiçbir yakın arkadaşı hiçbir konuda yardımcı olmamış.
C) Sıfat Zarf Zamir Edat
B) Büyük insanların hedefleri de kendileri gibi büyüktür.
D) Zarf Bağlaç İsim Sıfat
C) Yaşlı amca, yaşlı gözlerle olanları anlamaya çalıştı.
D) Buranın soğuk havası ve soğuk insanına alışamamış. E) İsim Bağlaç Zamir Zarf
E) Siyah pantolonunun altına siyah ayakkabı sence giyilir mi? ÖSYM

Eylem (Fiil)
B) Durum Eylemleri:
ÖĞRETMENİN NOTU
✓✓ İnsanlar tarafından bazen bilinçli bazen bilinçsiz olarak ger-
8. EYLEM (FİİL) çekleştirilir ve bundan etkilenen öge yani nesne yoktur. Dola-
✓✓ Varlıkların yaptığı işi, içinde bulunduğu durumu veya oluşu yısıyla “geçişsiz eylem” olarak kabul edilir.
karşılayan sözcüklerdir. ÖRNEK:
✓✓ Kip ve kişi eki alır.
• O konuştuğunda sınıftaki herkes uyur.
NOT • Derdimi anlatmak için yanına oturdum.
Kip ve kişi eki alan eylemlere “çekimli eylem” denir. Bütün ey-
DİKKAT
lemler çekimlidir.
Bazı eylemler cümledeki kullanımına göre iş (kılış) veya du-
ÖRNEK: rum eylemi olabilir.
• Dün akşam onu birkaç kişiyle konuşurken gördüm. ÖRNEK:
çekimli eylem
• Söylediklerimi yapmazsan bir daha senle konuşmayacağım. • Beni kırmızı ışıkta geçtin. (iş eylemi)
çekimli eylem çekimli eylem • Zaman çok hızlı geçti. (durum eylemi)
UYARI • Tarlayı iki saatte sürdü. (iş eylemi)

• Bu yılki tatilim kısa sürdü. (durum eylemi)
Çekimli eylemlerle eylemsiler karıştırılmamalıdır. Her iki türün
ortak özelliği; iş, durum, oluş belirtmesidir. Ancak eylemler bun-
ları kip, kişi eki alarak, eylemsiler ise kip ve kişi eklerini alma- C) Oluş Eylemleri:
dan belirtir. Dolayısıyla eylemsiler, çekimli eylem değildir.
✓✓ Öznenin istemi olmaksızın kendiliğinden oluşan eylemlerdir,
ÖRNEK:
öznenin dış görünüşünde bir değişiklik söz konusudur. Yapı-
• Dün, söylediğin sözleri enikonu düşündüm. lan eylemlerden etkilenen öge yani nesne olmadığı için “ge-
eylemsi çekimli eylem
çişsiz eylemler”dir.
✓✓ Anlamlarına göre iş (kılış), durum ve oluş eylemi olmak üze- ÖRNEK:
re üçe ayrılır.
• İki ay önce aldığı bıçak paslandı.
A) İş (Kılış) Eylemleri:
• Yaşıtlarına göre daha hızlı uzuyorsun.
✓✓ İnsanlar tarafından genellikle bilinçli olarak gerçekleştirilen ey-
lemler olup yapılan işten etkilenen öge yani nesne vardır. Bu
ÖĞRENCİNİN NOTU
eylemler “neyi, kimi; ne” sorularına yanıt verdiği için “geçiş-
li eylem”dir.
ÖRNEK:
• Verdiğin eşyaları üst kata taşıyor.
• Sınıf başkanlığı için beni seçti.
UYARI
Bir eylemin iş (kılış) eylemi olması için cümlede nesnenin olma-

sı şart değildir, önemli olan yapılan işten etkilenecek ögeyi ya-
ni nesneyi düşündürmesidir.
ÖRNEK:
• Verdiğim cevaba sinirlenince bir anda dışarı attı.
Verilen cümlede “at-” eyleminden etkilenen öge yani nes-
ne olmasa da bu eylem hâlâ iş (kılış) eylemidir çünkü bu iş-
ten etkilenecek varlık veya nesne zihinden getirilebilir.

Eylem (Fiil)
Eylemde Kip 5. Geniş Zaman

✓✓ Kipler, eylem kök ya da gövdelerine gelerek zaman veya ta- ✓✓ Eylemin kök ya da gövdelerine “-r / -ar / -er” ekleri getirilir.
sarlama anlamı katar. ✓✓ Sürekli ya da genellikle yapılma anlamlarını verir.
✓✓ Zaman anlamı katan kipler, haber kipi; tasarlama anlamı katan
ÖRNEK:
kipler ise dilek kipidir.
• Sabahları kalkınca kahve içerim.
A) Haber (Bildirme) Kipleri:
• İki yıldan beri buraya gelir.
✓✓ İşin, oluşun, hareketin gerçekleşme zamanını bildirir.
✓✓ Belirttikleri zamana bağlı olarak beş farklı haber kipi vardır. UYARI
1. Görülen (Bilinen, -Di’li) Geçmiş Zaman “-r” eki olumlu eylemlerde kullanılır. Eylem olumsuz olduğunda
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine gelir. bu ek “-z” ye döner.
✓✓ İşin önce, anlatışın sonra gerçekleştiğini ifade eder. ÖRNEK:
✓✓ Yapılan eylemlere tanık olma anlamını verir. • Yapacaklarını bize hep söyler.
✓ ✓ “-dı / -di/ -du / -dü” eklerinden birini alır, bu ekler sertleşip • Bana hiçbir zaman yalan söylemez.
“-tı / -ti / -tu / -tü”ye döner.
ÖRNEK: DİKKAT
• Sınav salonuna az önce girdi. Eylem 1. tekil kişiyle ve olumsuz bir şekilde çekimlendiğinde
• Sakin bir şekilde odadan çıktı. geniş zaman eki kullanılmaz.
2. Öğrenilen (Duyulan, -Miş’li) Geçmiş Zaman ÖRNEK:
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine gelir. • O buradayken buraya bir daha gelmem.
✓✓ Genellikle başkasından duyma anlamı kattığı gibi sonradan far-
kına varma anlamını da verebilir. B) Dilek (Tasarlama) Kipleri:
✓✓ Belirli bir zamanı karşılamaz.
✓✓ “-mış / -miş / -muş / -müş” eklerinden birini alır.
✓✓ Duygu veya istek anlamı katar.
ÖRNEK:
✓✓ Kendi içinde dörde ayrılır.
• Geçen gün yakın arkadaşıyla kavga etmiş. (başkasından duyma)
1. İstek Kipi
• Birkaç yıl içerisinde saçlarım ağarmış. (sonradan farkına varma)
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-e / -a” veya “-alım / -elim” ek-
3. Şimdiki Zaman
leri getirilir.
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-yor” veya “-makta / -mekte” eki
✓✓ Cümleye istek anlamı katar.
getirilir.
ÖRNEK:
✓✓ İş ve anlatışın aynı anda gerçekleştiğini belirtir.
• Ben de sizinle oraya geleyim.
ÖRNEK:
• Sınavdan sonra konuşalım mı?
• Bütün dikkatiyle dersi dinliyor.
• Dünden beri seni düşünmekteyim. ÖĞRENCİNİN NOTU
4. Gelecek Zaman
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-ecek / -acak” ekleri getirilir.
✓✓ İşin sonra, anlatışın önce gerçekleştiğini belirtir.
ÖRNEK:
• Yarın akşam oradan gelecek.
• Er ya da geç hatasını anlayacak.

Eylem (Fiil)
2. Gereklilik Kipi Eylemde Kişi

✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-malı / -meli” ekleri getirilir. ✓✓ Eylemin kim ya da kaçıncı kişi tarafından yapıldığını bildirir.
✓✓ Gereklilik, zorunluluk, öneri veya olasılık anlamı katar. ✓✓ Türkçede üç kişi vardır.
✓✓ 3. tekil kişinin çekiminde şahıs eki olmayıp eyleme kişi anla-
ÖRNEK:
mını kip eki verir.
• Daha erken kalkıp çalışmalısın çünkü daha iyi odaklanırsın.
ÖRNEK:
• Saçlarını bence uzatmalısın, sana çok yakışacaktır.
• sev-di-m (I. tekil kişisi) • sev-di-k (I. çoğul kişisi)
• Kitabım sizde kalmış olmalı, yarın okula getirir misin? sev-di-n (II. tekil kişisi) sev-di-niz (II. çoğul kişisi)
3. Dilek - Şart Kipi sev-di (III. tekil kişisi) sev-di-ler (III. çoğul kişisi)
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-sa / -se” ekleri getirilir. • gel-i-yor-um (I. tekil kişisi) • gel-i-yor-uz (I. çoğul kişisi)
✓✓ Dilek veya şart anlamı katar. gel-i-yor-sun (II. tekil kişisi) gel-i-yor-sunuz (II. çoğul kişisi)
ÖRNEK: gel-i-yor (III. tekil kişisi) gel-i-yor-lar (III. çoğul kişisi)
• Keşke daha farklı davransaydım. (dilek) Eylemde Olumsuzluk

• Dediklerimi yapsa başarısı artar. (koşul) ✓✓ “-ma / -me” ekiyle olumsuz yapılabildiği gibi “değil” edatıyla da
olumsuz yapılabliir.
4. Emir Kipi
✓✓ Eki olmayıp eyleme getirilen kişi eki ile emir anlamı sağlanır. ÖRNEK:
✓✓ 1. tekil ve 1. çoğul kişilerde emir kipinin çekimi olmaz. • Söyle ona, beni beklemesin.
ÖRNEK: • Seni eskisi gibi özlüyor değilim. (özlemiyorum)
• Onu çağırmadan buraya gelmesin, şu an zamanı değil. Eylemde Yapı

• Elindekileri hemen yere bırak ve sessizce bekle. ✓✓ Eylemler yapısına göre basit, türemiş ve birleşik olmak üze-
re üçe ayrılır.
Kip Kayması
✓✓ Herhangi bir kipin kendi anlamından uzaklaşarak başka bir ki- 1. Basit Eylem:
pin görevini üstlenmesidir. ✓✓ Yapım eki almayan ve birden fazla sözcükten oluşmayan ey-
ÖRNEK: lemlerdir.
• Her yaz, tek başıma Antalya’ya gidiyorum. ✓✓ Çekim eki alabildiği gibi almaya da bilir.
Şimdiki zaman kipi, geniş zaman kipinin yerine kullanıldı.

ÖRNEK:
• Öğretmenin verdiği ödevi hemen yapacaksın. • Birbirimizi daha çok sevmeliyiz, anla artık bunu.
Gelecek zaman kipi, emir kipinin yerine kullanıldı.
• Yollarımızın ayrı olduğunu sen de biliyorsun.
ÖĞRENCİNİN NOTU • Beş dakika sonra bunu da alman gerekiyor.
2. Türemiş Eylem:
✓✓ İsimden fiil veya fiilden fiil yapma eki alan sözcüklerdir.
✓✓ Çekim eki alabildiği gibi almaya da bilir.
ÖRNEK:
• Bu haftaki konuyu çok detaylı işledi.
• Hoşlandığı kıza sonunda bugün açılmış.

Eylem (Fiil)
3. Birleşik Eylem: 2) Kurallı Birleşik Eylemler
✓✓ Birden çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu sözcük- ✓✓ İki eylemin arasına “-a, -e, -ı, -i, -u, -ü” zarf-fiil eklerinin geti-
rilmesiyle oluşturulduğu gibi “-esi veya -eceği gel-” eyleminin
lerdir.
ya da “-eceği” sıfat-fiiliyle “tut-” eyleminin bir araya getirilme-
✓✓ Üç farklı yolla oluşturulur. siyle oluşturulur.
✓✓ Bazıları bitişik yazılırken bazıları ayrı yazılır. a. Yeterlik Eylemi
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-e + bil-”in getirilmesiyle oluş-
1) Yardımcı Eylemlerle Kurulan Birleşik Eylemler turulur.
✓✓ Ad veya ad soylu bir sözcüğün “et-, ol-, kıl-, eyle-, buyur-, ✓✓ Cümleye farklı anlamlar katar.
al-, yap-” gibi yardımcı eylemlerle bir araya getirilmesiyle oluş- ÖRNEK:
turulur. • Bence sen de bu soruyu çözebilirsin. (gücü yetme)
✓✓ İsim soylu sözcükte “ses düşmesi, ses türemesi veya ses de- • Seni okuldan bugün annem alabilirmiş. (olasılık)
ğişmesi” olursa bitişik, olmazsa ayrı yazılır. • Arabayı kullanabilirsin ama hız yapma. (izin, müsaade)
• Ben de sizinle oraya gelebilir miyim? (istek, rica)
ÖRNEK:
UYARI
• Bugüne kadar bana birçok konuda destek oldu. (Adda ses ola-
yı olmadığı için ayrı yazılır.) Yeterlik eylemi olumsuz yapılırken “bil-” eylemi kullanılmaz.
Eylem olumsuz hâle dönüştürüldüğünde “-a / -e” zarf-fiilinden
• Tek başına olmasına rağmen işi halletti. (Ünsüz türemesi ol-
sonra “-ma / -me, -maz / -mez” olumsuzluk eki getirilir.
duğu için bitişik yazılır.)
ÖRNEK:
• Neden bu güzel hayatı ona ve sana zehrettin? (Ünsüz düşme- • Toplantıya katılamadım çünkü aracım yolda kaldı.
si olduğu için bitişik yazılır.) • Oraya benden önce gidemezsin, aklından çıkar.
• Yolda karşılaştığı birkaç kişiyi darbetti. (Ünsüz yumuşaması ol- b. Tezlik Eylemi
duğu için bitişik yazılır.) ✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-i + ver-”in getirilmesiyle oluş-
• Sabahları kendime gelmek için soğuk suyla duş alıyorum. turulur.
• Birçok şeyde olduğu gibi bunda da beni yetkili kıldı. ✓✓ Cümleye farklı anlamlar katar.
• İki yıl içinde borsadan kazandıklarıyla servet yapmış. ÖRNEK:
• Yanımda olmasa da hep yakın eylemişti uzağı. • Bu soruyu bir dakika içinde çözüverdi. (tezlik)
• Bana da konuyla ilgili açıklama yapıver. (istek)
• Bu sorunun kısmen çözülmesi için yetkililere emir buyurdu.
• Kullanmadığı birçok eşyayı çöpe atıvermiş. (önemsememe)
UYARI
• Okulun girişinde arkadaşıyla karşıma çıkıverdi. (apansızın)
c. Yaklaşma Eylemi
“et-” ve “ol-” eylemleri, bazen asıl eylem olur yani tek başına
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-e / -a + yaz-”ın getirilmesiyle
yüklem görevini üstlenir; yapı olarak da yapım eki almadığı oluşturulur.
müddetçe basit eylem olur.
ÖRNEK:
ÖRNEK: • Yaşlı amca haberi duyunca korkudan bayılayazdı.
• Ondan hoşlandığını bence çok belli ettin. (birleşik eylem) • Tansiyonum çıkınca elimdeki bardağı düşüreyazdım.
• Kira dâhil aylık masrafımız yirmi bin ediyor. (basit eylem)
• Onun bu hareketlerinden rahatsız olmuş. (birleşik eylem) DİKKAT
• Saatler yine çok hızlı akıp sabah oldu. (basit eylem) Yaklaşma eylemiyle kurulan cümleler biçimce olumlu, anlam-
ca olumsuzdur.

Eylem (Fiil)
d. Sürerlik Eylemi Ad Soylu Sözcüklere Gelip Yüklem Yapan Ek Eylemler

✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-e / -a + kal-, gel-, dur-”un geti- ÖRNEK:
rilmesiyle oluşturulur. • İçeri girdiğimde hiç kimse yoktu.
ÖRNEK: • Beni defalarca şikâyet eden kişi oymuş.
• Sen onun arkasından gidedur, size yetişirim. • Vazgeçmediği tek şey çalışmaktı.
• Yaptığı açıklama nedeniyle herkes donakaldı. • Bu topraklar tarım için çok elverişlidir.
• Bu örf ve adetler yüzyıllardan beri süregeliyor.
e. İsteklenme Eylemi UYARI
✓✓ Eylem köküne “-esi, -eceği gel-”in getirilmesiyle oluşturulur. Ek eylemin geniş zamanı “-dır” eki, bazen düşer. Bu durumda
ÖRNEK: isim veya isim soylu sözcükteki kişi eki, düşen ek eylemin gö-
revini üstlenir.
• Aylardır konuşmadığım için arayasım geldi.
f. Beklenmezlik Eylemi ÖRNEK:
_
✓✓ Eylem köküne “-eceği tut-”ın getirilmesiyle oluşturulur.
• çalışkanım (dır) b
b
• çalışkansın (dır) b
ÖRNEK: b
• çalışkanız (dır) ` ek eylem
• Onun bugün okula geleceği tutmasın mı? b
• çalışkansınız (dır) b
bb
3. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Eylemler • çalışkanlar (dır)
a
✓✓ Herhangi bir adın bir eylemle kaynaşmasıyla oluşan eylem-
lerdir.
DİKKAT
✓✓ Birleşik eylemi oluşturan her iki sözcük anlamını kaybedebilir.
Bir cümlenin yüklemi isim veya isim soylu bir sözcükten oluşu-
✓✓ Birleşik eylemi oluşturan sözcüklerden biri gerçek anlamını
yorsa yüklemde ya ek eylem vardır ya da ek eylem düşmüştür.
kaybedebilir.
ÖRNEK:
✓✓ Deyimler anlamca kaynaşmış birleşik fiillere örnektir.
• Söylediği şeyler oldukça farklıydı.
ÖRNEK:
• Bugünkü sınav ona göre zor. (dur)
• İş bulmak amacıyla oraya başvurdu. (Her iki sözcük de anla-
mını yitirdi.)
Eyleme Gelip Birleşik Çekimli Yapan Ek Eylemler
• Yeteri kadar dinlenemediğim için yorgun düştüm. (“Düş-” anla-
✓✓ Basit çekimli yani tek kipli eyleme gelip onları birleşik çekim-
mını kaybetti.)
li yapar.
• Beni karşısında görünce süt dökmüş kediye döndü. (deyim)
✓✓ “-idi, -imiş, -ise” eklerinden herhangi biri getirilir.
Ek Eylem (Ek Fiil) ÖRNEK:
✓✓ İsim ya da isim soylu sözcüklere gelerek onları “yüklem” yap- • Onu görürsen ona beni aramasını söyle.
masının yanı sıra basit çekimli eylemleri “birleşik çekimli” yapar. gör - ür - ise - n
eylem kip ek kişi eki
✓✓ Cümleye olasılık veya kesinlik anlamı katar.
kökü eki eylem
✓✓ “-idi, -imiş, -ise; -dır, -m, -sin, -z, -siniz, -ler” ekleri getirilir.
• Bizi de toplantıya çağırmalıydınız.
✓✓ “-idi” ek eylemin hikâyesi, “-imiş” ek eylemin rivayeti, “-ise” ek
çağır - malı - idi - niz
eylemin şartı, “-dır” ise ek eylemin geniş zamanıdır.
eylem kip ek kişi eki
kökü eki eylem

Eylem (Fiil)
Cümleye Olasılık veya Kesinlik Anlamı Katan Ek Eylem

ETKİNLİK-21
✓✓ “-dır” eki cümleye kesinlik, olasılık anlamı katar.
Aşağıdaki cümlelerde geçen eylemleri kip, kişi, çekim ve
✓✓ Bu eki alan eylem birleşik çekimli değil, basit çekimlidir.
yapı açısından inceleyiniz.
ÖRNEK: 1. Kendimi biraz hâlsiz hissettiğim için maalesef akşam

• Bu saatte evde hâlâ uyuyordur. (olasılık) size eşlik edemeyeceğim.
(eşlik edemeyeceğim: haber kipi - I.tekil kişi - basit çekim-
• Ders bitmiştir, toparlanın. (kesinlik) li - birleşik yapılı)
2. Konuyu çok sade bir şekilde işlersen birçok öğrenci de
ETKİNLİK-20 anlattıklarını anlayacaktır.
(işlersen: haber kipi - II.tekil kişi - birleşik çekimli - türemiş
Bu parçada geçen çekimli eylemleri bulup altlarını çizi- yapılı)
(anlayacaktır: haber kipi - III. tekil kişi - basit çekimli - türe-
niz.
miş yapılı)
1957’de yollanan ilk uydu Sputnik 1’den bu yana insanoğlu- 3. Öyle bir psikolojiye büründüm ki aynı hataları yapa-
cakmışım gibi hissediyorum.
nun uzaydaki maceraları hızlanarak devam ediyor. Tüm bu (büründüm: haber kipi - I.tekil kişi - basit çekimli - türemiş
yapılı)
zaman içinde devre dışı kalan uydulardan, eldivene kadar bir- (hissediyorum: haber kipi - I.tekil kişi - basit çekimli - birle-
şik yapılı)
çok nesnenin orada unutularak ya da bırakılarak bir uzay çöp-
4. Yazılıda çalışmadığı yerlerden soru çıktığını görünce
lüğü yaratıldığını da söylemek gerekiyor. Avrupa Uzay Ajan- paniğe kapıldığını söyledi.
(söyledi: haber kipi - III.tekil kişi - basit çekimli - türemiş ya-
sının (ESA) raporlarında, 2011 yılında tam tamına 13.000 cis- pılı)
min uzay boşluğunda unutulduğu açıklandı. ESA bu soru- 5. Size verdiğim öğütlere zamanında kulak verseydiniz
şu an başka bir yerde olurdunuz.
nu ortadan kaldırmak adına yeni bir radar sistemi geliştiriyor. (kulak verseydiniz: dilek kipi - II. çoğul kişi - birleşik çekim-
li - birleşik yapılı)
Tahminlere göre, 2015 yılına dek 100.000 kayıp eşyanın bu (olurdunuz: haber kipi - II. çoğul kişi - birleşik çekimli - ba-
sit yapılı)
radara takılması öngörülüyor.
6. Herkesi bıçağıyla tehdit eden şahıs polis gelince he-
men bulunduğu yerden uzaklaştı.
ÖĞRENCİNİN NOTU
(uzaklaştı: haber kipi - III.tekil - basit çekimli - türemiş yapılı)
7. Okuldan gelir gelmez yemeğimizi hızlı bir şekilde yiyip

odada ders çalışıyoruz.
(ders çalışıyoruz: haber kipi - I. çoğul kişi - basit çekimli - bir-
leşik yapılı)
8. Havaların ısınmasıyla o yörede yaşayan Yörüklerin
hepsi çoktan yollara düşmüştür.
(yollara düşmüştür: haber kipi - III. çoğul kişi - basit çekim-
li - birleşik yapılı)
9. Ne zaman zor durumda olduğumu duysa hemen yanı-
ma gelip bana destek verirdi.
(duysa: dilek kipi - III.tekil kişi - basit çekimli - basit yapılı)
(destek verirdi: haber kipi - III. tekil kişi - birleşik çekimli - bir-
leşik yapılı)
10. Yaptığın hatanın farkına varıp benden ve annemden

özür dilemeni çok beklemiştim.
(beklemiştim: haber kipi - I. tekil kişi - birleşik çekimli - türe-
miş yapılı)

Eylem (Fiil)
Bu parçada geçen eylemleri yapılarına göre inceleyip Aşağıdaki cümlelerde eylemlerle ilgili yapılan açıklama-
aşağıdaki kutucuklara yazınız. lardan doğru olanların yanına (D), yanlış olanların yanı-
Aslında Güneş ve Ay tutulmaları ortalama bir yılda ikişer kez na (Y) yazınız.
yaşanıyor. Fakat dünyanın her yerinden tüm Güneş tutulmala- 1. “Yaşar Kemal, yazın hayatı boyunca toplumun
rını izlemek mümkün değil. Bunun sebebi Dünya’nın geomet- sorunlarını dile getirmiş ve onlara çözüm ara-
rik şekli. Dolunay zamanında Ay, Dünya’nın gölgesine girdi- Y
mış bir edebiyat çınarıydı.” cümlesinde birden
ği zaman Güneş’ten aldığı parlaklığı yitirdiği için Ay tutulması
fazla çekimli eyleme yer verilmiştir.
oluşuyor. Bu durum ufuk çizgisinin üzerinde kalan tüm bölge-
2. “Bu hayatta iyi yerlere gelmek istiyorsan önce-
lerde görülebilir. Yani Kuzey Yarım Küre’de yaşayan biri tüm
likle bakış açını değiştirmen gerektiğini bir an
Ay tutulmalarını izleyebilir. Ancak dolunay Güneş’in önünden Y
geçerken yaşanan Güneş tutulmasında Ay’ın solunda oluşan evvel öğrenmelisin.” cümlesinde farklı yapıda
gölge, Dünya’ya oranla çok küçüktür. Yaklaşık 480 km geniş- eylemlere yer verilmiştir.
liğindeki bu gölge, o sırada Dünya üzerinde nereye düşüyorsa 3. “TV karşısında çok vakit kaybettiğin için biz
sadece orada tam tutulma olarak izlenebiliyor. Bu yüzden Ay amcanlardan gelene kadar öğretmenin verdiği
D
tutulmaları daha geniş bir alanda, daha net izlenmekte. ödevi bitireceksin.” cümlesinde çekimli eylemde
kip kayması olmuştur.
Basit Eylem Türemiş Eylem
4. “Çok önemli futbolcuları transfer eden Galata-
düşüyorsa yaşanıyor
oluşuyor saray, yaz transfer döneminde de birçok dünya
Y
izlenmekte yıldızıyla görüşecekmiş.” cümlesinde eylem kip
ve kişi eki almıştır.
Birleşik Eylem
5. “Ateşi kontrol edebilen tek canlı olarak insanoğ-
görülebilir
lu geceyi de gündüz gibi aydınlatmayı başardı.”
izleyebilir D
izlenebiliyor cümlesinde türemiş yapılı, basit çekimli eylem
kullanılmıştır.
ETKİNLİK-23 6. “Yola çıkan yayaları fark eden araba içi gece

görüş sistemlerinin trafiği daha güvenli hâle ge-
Aşağıdaki parçada ek eylem alan sözcükleri bulup altı- D
tirdiği söyleniyor.” cümlesinde eylem birden faz-
nı çiziniz. la yapım eki almıştır.
Galaksimiz Samanyolu’nda 250 milyar yıldız var. Evrende ko- 7. “Onun kalbini kazanmaksa bütün amacın ona
şulları bizimkine benzeyen büyük galaksilerin sayısı 300 mil- her zaman nazik olup samimi davranmalısın.”
yar civarında. Bu yıldızların birçoğu Güneş’e çok benziyor ve Y
cümlesinde eylem zaman anlamı veren bir kip-
kendi özel sistemlerine sahipler. Bizim Güneş sistemimizi an-
le çekimlenmiştir.
dıran birçok yerde Dünya benzeri gezegenler görüntülemeyi
8. “Hemingway, öykülerini tümüyle konuşmalara
de başardık. Bu keşifler ilk olarak 90’lı yılların sonunda başla-
mıştı. Hatta Dünya benzeri gezegenleri keşfettikçe kendi Gü- yaslarken aslında tersinden insanlar arasındaki
D
neş sistemimizin oluşumu konusunda daha ayrıntılı bilgilere iletişimsizliği vurgular.” cümlesinde türemiş ya-
de sahibiz. Son yıllarda bir adım daha öteye giderek bir yıldız pılı iş fiili kullanılmıştır.
sistemine dâhil olan Jüpiter benzeri dev gezegenleri arıyoruz 9. “Ona verdiğim sözü bu sefer de tutamazsam
ve onları bulunca yakınlarında Dünya benzeri gezegenler var kendimi ona karşı çok mahcup hissedeceğim-
D
mı, diye çevrelerini tarıyoruz. Çünkü dev gezegenler yakınla- den adım gibi eminim.” cümlesinde birleşik ya-
rındaki diğer gezegenleri tehlikeli çarpışmalardan koruyacak pılı, birleşik çekimli eylem kullanılmıştır.
bir kalkan oluşturuyor. Böylece yaşamın oluşması için gere- 10. “Ön yargılarından sıyrılıp buraya gelse buraya
ken uygun koşullar da şekillenebilir hâle geliyor. niçin daha önce gelmedim, diye kendini suçla-
D
yacak.” cümlesinde farklı kiple çekimlenmiş ey-
lemlere yer verilmiştir.
ÖDEV
Eylem Test 22-23-24-25-26-27’yi çözebilirsin. 55 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)
1. Bir kampanya düzenlense 3. Peşimde bir hayalet var

Toplansak... Toplansak işte Elinde alınacak bir intikamı
Çekidüzen vermekten bahsetsek duruşlarımıza Zihnimde ıslıkların izdihamı
Hadi aklımıza bir şey gelmedi Sabahtan akşama dek kulak tıkamak imtihanım
Hadi konuşacak bir şey bulamadık Şafakta bütün sokak lambalarının intiharı
Sussak Peşimde bir hayalet var
Sussak beraberce Belinde altıpatlar
Baktık onu da yapamıyoruz Ne zaman yüzümü görse yüz hatlarını sancı kaplar
Yamalı ceketinin cebinde birkaç zarfı saklar
Ağlasak
Uzatmak istiyorken kaybolur ve şarkı başlar
Ağlasak sessizce
Peşimde bir hayalet var
Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
yanlıştır?
A) Kip eki B) Birleşik çekimli fiil
A) Birden fazla dilek kipine yer verilmiştir.
C) Birleşik fiil D) Basit çekimli fiil
B) Birleşik yapılı birden fazla eyleme yer verilmiştir.
C) Ek eylemler farklı görevde kullanılmıştır. E) Dilek kipi
D) Yeterlik fiilinin olumsuzuna yer verilmiştir.

E) Farklı yapıda eylemler kullanılmıştır. 4. “Gel, ne olursan ol, gel!” sözünün Hz. Mevlana’ya ait oldu-
ğunu biliyoruz. Veya yıllarca öyle öğretildi, bilindi, söylendi.
Tarihçiler bu konuda bilgilendirmede bulunup bu sözün Hz.
2. Bir insan bir insanı neden bu kadar özler ki Mevlana’ya ait olmadığını, bu sözlerin sahibinin Orta Asyalı
I ünlü Sufi Ebu Said Ebul Hayr olduğunu açıkladı.
Bu kadar acı yaşattığı hâlde
Sebebini bulamıyorum, düşüncelerimin içinde Bu parçayla ilgili
I. Türemiş yapılı fiillere yer verilmiştir.
Kalbimin derinliklerinde
II. Birleşik çekimli türemiş fiile yer verilmiştir.
Özledim işte, basit, sade, net
III. Emir kipiyle çekimlenmiş fiil kullanılmamıştır.
Sen orada başkalarıyla gülüşlerini paylaşırken
II IV. Edilgen çatılı birden fazla fiile yer verilmiştir.
Ben sana uzun uzun beklemeler büyüttüm V. Ek fiil, eylemi birleşik çekimli yapmıştır.
III numaralanmış açıklamalardan hangi ikisi yanlıştır?
Yalnız, acı dolu, çaresiz
Gözlerin başkalarının gözlerine eşlik ederken A) I ve IV B) I ve V C) II ve III
Benim elim yüreğimde kaldı D) II ve IV E) IV ve V
Kaldıramadım bile kafamı yerden
IV 5. I. Akşam olunca gözleri yavaş yavaş kapanıyor.
Ağır geldi sevgin kızgınlığıma II. Onun bu davranışlarını hiç sevmem.
V
Ve ben seni özledim delicesine III. Çocuklar ceplerinden birer tane mendil çıkardı.
Bu dizelerdeki altı çizili sözcüklerle ilgili IV. Her şeye rağmen sınavımız başlamıştır.
I. “özler” sözcüğü türemiş yapılı basit çekimli bir fiildir. V. Derslerine odaklanırsa kesinlikle başarılı olur.
II. “paylaşırken” sözcüğü kip eki almış eylemdir. Bu cümlelerdeki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağı-
III. “büyüttüm” sözcüğü kip, kişi eki almıştır. da yapılan açıklamalardan hangisi yanlıştır?
IV. “kaldıramadım” sözcüğü kurallı birleşik fiildir. A) I. sözcükte kip kayması olmuştur.
V. “ağır geldi” sözcüğü birleşik yapılı bir eylemdir. B) II. sözcükte kip eki kullanılmamıştır.
numaralanmış açıklamalardan hangisinde yanlışlık ya- C) III. sözcük, geniş zaman eki almıştır.
pılmıştır? D) IV. sözcük basit çekimli bir fiildir.
A) I B) II C) III D) IV E) V E) V. sözcük birleşik çekimli bir fiildir.


1. Evden çıkar çıkmaz soğuk hava sanki boğazına yapışmıştı. 4. Mustafa Kemal’in şoförü Sadık Kutlu’ydu, 1925 ile 1938 yıl-
I ları arasında direksiyonda hep o vardı. Mustafa Kemal’in ne
İş yerine kadar yürüyemeceğini düşündü. Ama mecburdu ve zaman, nereye gideceği belli olmadığı için, Sadık daima ta-
kım elbiseli bir şekilde hazır beklerdi. Mustafa Kemal’den
II
sonra yatar, ondan önce uyanırdı. Trenle veya gemiyle ne-
yürümeye devam etti. Artık iş yerindeydi. Masasına geçti ve
reye gidilirse gidilsin, Sadık da beraberinde giderdi. Orada
III hangi otomobil tahsis edilmişse onu kullanırdı.
hemen işe koyuldu. Yavaş yavaş yudumladığı kahve içini ol-
IV Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerin hangisi söylenemez?
dukça ısıtmıştı. A) Birleşik çekimli fiillere yer verilmiştir.
V B) Ek fiil almış isim soylu sözcüklere yer verilmiştir.
Yukarıdaki altı çizili sözcüklerle ilgili aşağıdaki ifadeler- C) Birleşik yapılı eyleme yer verilmiştir.
den hangisi yanlıştır? D) Geniş zamanın rivayetiyle çekimlenmiş fiil kullanılmıştır.
A) I. sözcük, birleşik çekimli bir fiildir. E) Türemiş yapılı birden çok fiile yer verilmiştir.
B) II. sözcük, basit çekimli türemiş bir fiildir.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamına göre farklı bir
C) III. sözcük, birleşik çekimli birleşik bir fiildir. fiil kullanılmıştır?
D) IV. sözcük, birleşik yapılı bir fiildir. A) Ne olduğunu anlamadan öğretmen odaya girdi.
E) V. sözcük, birleşik çekimli türemiş bir fiildir. B) Dün gece yorgun olduğu için hemen uyudu.
C) Bu durum gökyüzüne son bir kez bakmaya benziyordu.
D) Akşam saat sekizde herkes burada toplandı.
E) Son zamanlarda neden böyle davrandığını bilmiyoruz.
2. Dönülmez akşamın ufkundayız. Vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde şart kipi cümleye “ko-
Cihana bir daha gelmek hayal edilse bile şul” anlamı katmamıştır?
Avunmak istemeyiz böyle bir teselliyle A) Bunca şeye rağmen Ali mutlu olsa keşke.
B) Her gün soru çözse başarılı olacaktır.
Yukarıdaki dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
C) İyi bir ev bulsam hemen tutacağım.
söylenemez?
D) Hava biraz açsa ruh hâlimiz de değişir.
A) Ek fiilin iki görevine uygun örneklere yer verilmiştir.
E) Ödevini yapsak onu belki mutlu ederiz.
B) Geniş zaman şartıyla çekimlenmiş fiil kullanılmıştır.
C) Emir kipiyle çekimlenmiş basit yapılı bir fiile yer verilmiştir. 7. Git, istemiyorum artık seni
D) Birleşik yapılı, basit çekimli bir fiile yer verilmiştir. I II
E) Yeterlik fiilinin olumsuzuyla çekimlenmiş fiil kullanılmıştır. Yokluğunda anladım çaresizliği
III
Gelme artık neye yarar
IV V
3. Kongrenin toplanacağı binanın üst katındaki geniş oda tah- Sensiz geçen günlerin hasreti
sis edilmişti. Heyetin geriye kalanı öbür odalara yerleşmişti. Bu dizelerde numaralanmış fiillerle ilgili olarak aşağıda
Kısa süre sonra Kazım Karabekir geldi. Nerede kalacak? Hiç yapılan açıklamalardan hangisi yanlıştır?
kimse kendi odasını vermek istemiyordu. Zemin katta kahve
A) I. sözcük, emir kipiyle çekimlenmiştir.
ocağının bulunduğu penceresinde daracık bir yer vardı, hiç
B) II. sözcük, basit çekimli bir fiildir.
kimse oraya taşınmak istemiyordu.
C) III. sözcük, türemiş yapılı bir fiildir.
Yukarıdaki parçada çekimli kaç fiil kullanılmıştır? D) IV. sözcük, üçüncü tekil şahıs eki almıştır.
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8 E) V. sözcük, geniş zamanla çekimlenmiş bir fiildir.

Eylemsi (Fiilimsi)
9. FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)
DİKKAT
✓✓ Fiil kök ya da gövdelerine özel ekler getirilerek cümle içerisin-
de isim, sıfat, zarf olarak kullanılan sözcüklerdir. Bu sözcükle- Fiilden türeyen, cümlede isim, sıfat veya zarf göreviyle kullanı-
re fiilimsi denmesinin sebebi, fiillerin ve ad soylu sözcüklerin lan her sözcük fiilimsi değildir. Bu kelimelerin fiilimsi olup olma-
anlamlarını taşıyor olmasıdır. dıklarını anlamak için “-ma / -me” eki ile olumsuzu yapılmalıdır.
Fiil + Özel Ekler = İsim, Sıfat, Zarf ÖRNEK:
ÖRNEK: • Çalışkan öğrencileri motive etmek için onlara kitap aldık.
• Müzik dinlemek insan ruhuna çok iyi gelir. • Çalışan öğrencileri motive etmek için onlara kitap aldık.
• Kopan düğmemi dikmesi için yanına gittim. “Çalışkan” ve “çalışan” kelimelerini inceleyelim. İki keli-
me de “çalış-” fiilinden türemiş, sıfat göreviyle kullanılmış,
• Dersin hocası ve Ahmet sınıfa gülerek girdi.
“nasıl” sorusuna yanıt verdikleri için niteleme sıfatı olmuş-
Altı çizili sözcüklere bakıldığında sözcüklerin köklerinin fiil ol-
tur. Fiilimsi ekleri unutulacak olunursa sözcüğü olumsuz
duğu, kökü fiil olan bu sözcüklere çeşitli ekler getirilerek cüm-
yapmayı deneyerek de fiilimsi olup olmadığı anlaşılabilir.
le içerisinde, isim sıfat, zarf olarak kullanıldığı görülmekte-
“Çalışkan” kelimesini “-ma/-me” ile olumsuz yapmayı de-
dir. “Dinlemek” kelimesi isim, “kopan” kelimesi sıfat, “güle-
neyelim. “çalışkanma” şeklinde anlamsız bir sözcük orta-
rek” kelimesi ise cümle içerisinde zarf göreviyle kullanılmıştır.
ya çıkar. Bu kelimeyi bu ekle olumsuz yapamadığımız için
fiilimsi olamaz.“-ma/-me”olumsuzluk eklerini bu sefer de
DİKKAT “çalışan” kelimesine getirelim. “Çalışmayan” şeklinde an-
lamlı bir kelime olur ve bu, onun fiilimsi olduğunu gösterir.
Bir sözcüğün fiilimsi olması için eklerin fiile gelmesi gerekir.
ÖRNEK:
• Köydeyken kendimi çok huzurlu hissediyorum. FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)
“Köydeyken” sözcüğündeki ek, isme geldiği için sözcük
eylemsi değildir.
• Eve varınca kapını hemen kilitlemeni ve uyumanı istiyorum.
“Varınca” sözcüğündeki ek, fiile geldiği için sözcük fiilim-
sidir.
İSİM-FİİL SIFAT-FİİL ZARF-FİİL
UYARI
Bütün fiilimsi ekleri, fiilden isim yapım ekidir. Dolayısıyla fiilim-

siler yapıca türemiş sözcüklerdir. Fiilimsi eki birleşik bir eyleme 1) İSİM-FİİLLER (AD-EYLEM):
gelirse birleşik bir eylemsi elde edilir.
✓✓ Eylem kök ya da gövdelerine “-ma, -ış, -mak” eklerinin geti-
ÖRNEK:
rilmesiyle oluşturulur.
• Kalan parasının tamamını bana vermek istiyordu.
ÖRNEK:
“Kalan” kelimesi türemiş sıfattır.
• Bir süredir eve kapanmak insanları olumsuz etkiledi. • Masal çağında kalmayı istesem de hayatın gerçekleri yüzü-
me çarptı.
“Kapanmak” kelimesi türemiş isimdir.
• Evden hızlı çıkınca bir şeylerin ters gittiğini düşündüm. • Farklı bir düşünüş ve duyuş kabiliyeti kazanmak için çaba-
“Çıkınca” kelimesi türemiş zarftır. lamalısın.
• Yardım eden insanların olması umudumu yeşertiyor. • Çevremizdeki acıların tamamını bizim de çekmemiz gereki-
“Yardım eden” kelimesi türemiş değil, birleşik bir eylemsidir. yormuş.

Eylemsi (Fiilimsi)
2) SIFAT-FİİL (ORTAÇ):
UYARI
✓✓ Fiil kök ya da gövdelerine “-an, -ası, -mez, -ar, -r, -dik, -ecek,
İsim-fiil eki “-ma / -me” ile cümleyi olumsuz yapan “-ma / -me”
-miş” eklerinin getirilmesiyle oluşturulan sözcüklerdir. Bu ek-
karıştırılmamalıdır.
leri alan kelimeler cümlede genellikle niteleme sıfatı göreviyle
ÖRNEK:
kullanılır.
• Öğrencilerin soru sorması kendileri için oldukça önemlidir.
(isim-fiil eki) ÖRNEK:
• Bir daha el kaldırmadan hiçbir hocaya soru sormamalısın.
• Dut dallarına konan serçeleri seyrederdik.
(olumsuzluk eki)
• Masayı kirli bezle silmen herkesin midesini bulandırdı. (isim-fi- • Küçüklere okutulacak kitapların dili açık olmalıdır.
il eki)
• Etrafımda tanıdık yüzler görmek istiyorum.
• Masayı bir daha sakın elindeki şu kirli bir bezle silme. (olum-
suzluk eki) • Öpülesi yanakları vardı minik bebeğin.
• Bu konuya yeteri kadar çalışması için ona süre vermek isti- ✓✓ Sıfat-fiilin iki temel görevi vardır:
yorum. (isim-fiil eki) a) İsimlerin önünden gelip onları niteleyerek sıfat tamlaması oluş-
• Senin için hazırlanan program dışında hiçbir şeye çalışma- turur.
yacaksın. (olumsuzluk eki)
b) Oluşturduğu tamlamada isim düştüğünde adlaşır.
NOT
UYARI
“-ma, -ış, -mak” eklerini alıp kalıcı ad olarak kullanılan kelime-
Sıfat-fiiller adlaşsa da fiilimsi özelliğini devam ettirir.
ler fiilimsi değildir ama türemiş sözcüktür.
✓✓ sarma, dolma, kızartma, kıyma = yiyecek, dondurma = tatlı,
kazma = araç, çizme = giyecek, koşma = nazım şekli, ÖRNEK:
kaymak = yiyecek, ekmek = yiyecek, dövme= vücuda ya- • Doğru yanıt veren öğrencileri tebrik etti. (Sıfat tamlaması kurdu.)
pılan şekil, çakmak = araç, danışma = danışılan yer,
yağış = yağan yağmur veya kar miktarı; görüş, bakış = dü-
• Doğru yanıt verenleri tebrik etti. (Adlaştı.)
şünce, buluş = icat, giriş = içeri girilen yer, çıkış = çıkmak • Dün söylediğin şeyleri düşüneceğim. (Sıfat tamlaması kurdu.)
için kullanılan nokta anlamında kullanılmışsa eylemsi de-
• Dün söylediklerini düşüneceğim. (Adlaştı.)
ğildir.
ÖRNEK:
DİKKAT
• Murat Boz’un omzundaki dövmeyi çok beğendim. (kalıcı ad)
Dilenen insanları küçümsemesine anlam veremedik. (isim-fiil) Sıfat-fiil ekleri olan “-mez, -ar, -r, -dik, -ecek, -miş” ekleri ile kip
ekleri karıştırılmamalıdır. Sıfat-fiil ekleri yapım eki, kip ekleri
• Koşma, âşık edebiyatında kullanılan nazım biçimidir. (kalıcı ad)
ise çekim ekidir.
Her akşam en az yarım saat koşması gerekiyormuş. (isim-fiil)
ÖRNEK:
✓✓ İsim-fiiller, cümlede bazen sıfat göreviyle de kullanılabilir. • Karanlıkta hiçbir şey görünmez. (kip eki)
ÖRNEK: Görünmez kaza herkesin başına gelebilir. (fiilimsi eki)
• Kesme karpuzu çok sevdiğini biliyorum. • Birkaç gün sonra kardeşim de İzmir’den gelecek. (kip eki)
sıfat isim
Gelecek hafta konuyla ilgili açıklama yapacak. (fiilimsi eki)
• Birçok sanatçı takma ad kullanmayı tercih etmiş. • Bugün de evden kimseye haber vermeden çıkmış. (kip eki)
sıfat isim
Çıkmış soruları sınava girmeden çözmelisin. (fiilimsi eki)
• Kahvaltıda süzme bal yemeyi çok sever.
sıfat isim

Eylemsi (Fiilimsi)
NOT BİLİYOR MUYDUNUZ?
Sıfat-fiil eki almasına rağmen fiilimsi olmayıp kalıcı isim olarak Bu özellikle ilgili testlerde “Aşağıdaki zarf-fiillerden hangi-
kullanılan kelimeler de vardır. Bunlar fiilimsi değildir ama türe- si cümleye farklı bir anlam katmıştır?” veya “Aşağıdaki
miş sözcüklerdir. zarf-fiillerden hangisi farklı bir sorunun yanıtıdır?” şeklin-
Yiyecek, giyecek, yakacak, silecek, çağlayan, bakan, geçmiş, de sıkça sorular çıkmaktadır.
gelecek, dolmuş, döner, yazar vb. kelimeler eylemsi özelliğini ÖRNEK:
yitirip kalıcı ad olarak kullanılabilir.
• Belki de bebek ateşlendiğinden ağlıyor. (sebep) (“Niçin,
ÖRNEK: neden” sorusu sorulur.)
• Gelirken marketten yiyecek almayı sakın unutma. • Sınıfta ses çıkarmadan oturun ben gelene kadar. (durum)
• Bakan bugün şehre geleceği için hazırlık yapılıyor. (“Nasıl” sorusu sorulur.)
• Geçmişte birçok hata yaptığımı ben de kabul ettim. • Soruyu çözemeyince birden ağlamaya başladı. (zaman)
(“Ne zaman” sorusu sorulur.)
HATIRLATMA
✓✓ “-a / -e” eki çoğu zaman ikileme kurduğu gibi tek başına da
“-dık” ekinde ünsüz benzeşmesi ve yumuşaması olabilir. kullanılabilir.
ÖRNEK: ÖRNEK:
• Yaptıkları hiç de etik değildi. (ünsüz sertleşmesi / benzeş- • Uçağın, ikiye beş kala kalkacağı anonsu yapıldı.
mesi / uyumu) • Dünkü kavgayı üzülme diye sana anlatmadım.
• Gittiğini bana söylemediler. (ünsüz sertleşmesi ve ünsüz
değişmesi / yumuşaması) DİKKAT
Zarf-fiil eki olan “-madan” eki kalıplaşmış bir ek olup parça-

lanmamalıdır. Aksi takdirde “-ma” eki isim-fiil eki gibi düşünü-
3) ZARF-FİİL (BAĞ-FİİL, ULAÇ):
lebilir.
✓✓ Fiil kök ya da gövdelerine “-ip, -ince, -arak, -madan, -esiye, ÖRNEK:
-meksizin, -dıkça, -dığında, -dığından, -ken, -r … -mez, -ca-
• Toplantıda konuşmadan oturduğu için kızdım. (zarf-fiil)
sına, -a / -e” ekleri getirilerek cümlede zarf görevinde kullanı-
• Yapılan konuşmadan hiçbir şey anlamadık. (isim-fiil)
lan sözcüklerdir.
• Ben gelene kadar tartışmadan bekleyebilirsiniz. (zarf-fiil)
ÖRNEK:
• Bu tartışmadan bir sonuç bence çıkmaz. (isim-fiil)
• Çınar gölgesine oturup zeytin gözlerin için şiir yazdım.
• Şiir okurken baygınlık geçireceğini hemen anlamıştım.
HATIRLATMA
• İnsan yaşlanınca unutmak istemediği anılarla yaşamaya başlar.
Zarf-fiilden sonra virgülün kullanılması noktalama yanlışlığına
• Geçen hafta hastalandığından hiçbir denemeye girmedi.
sebep olur ancak arka arkaya zarf-fiil kullanılırsa virgül, eş
• Mektubu okur okumaz gözlerinin dolduğunu fark ettim.
görevli sözcükleri ayırma görevini üstleneceği için noktalama
• Yaşlı adam, savaş günlerini böbürlene böbürlene anlattı. yanlışı yapılmamış olur.
• Bu işi ortaklaşa yapalım mı, dedi bana dün akşam. ÖRNEK:
• İnsanları, onlarla zaman geçirdikçe daha iyi tanıyacaksın. • Plan yapmadan, hareket ettiğin için çoğu zaman üzülüyor-
• İstanbul’a gitmeyeli İstanbul değişmiş midir, ne düşünüyorsun? sun. (Noktalama yanlışı yapıldı.)
✓✓ Zarf-fiiller cümleye “sebep, miktar, durum, zaman, koşul” gibi • İstediği hedefe çalışarak, planlı hareket ederek ulaşmıştı.
anlamlar katabilir. (Noktalama yanlışı yok.)

Eylemsi (Fiilimsi)
e) Fiiller gibi “-ma / -me” eki ile olumsuzu yapılabilir.

DİKKAT
ÖRNEK:
“Oldukça” sözcüğü kendinden sonra gelen sıfatı ya da zarfı
derecelendirdiğinde miktar zarfı olur ve fiilimsi kabul edilmez.
• Anlattığım olayı dinlememek için her şeyi yapıyor.
Eylem anlamını devam ettirdiğinde ise eylemsidir. • Çalışmayan insanlar hayattan istediğini alamaz.
ÖRNEK: • Hızlı koşmayınca antrenör beni bayağı azarladı.
• Arabayı oldukça hızlı kullandığı için epey tedirgin olmuştuk.
Zarfı derecelendirdiği için miktar zarfı olup eylemsi değildir. UYARI
• Oldukça zor bir sınavın ardından içtiğim kahve bana iyi
✓✓ Fiilimsiler kip, kişi ekini alamaz.
gelmişti.
Sıfatı derecelendirdiği için miktar zarfı olup eylemsi değildir. Fiilimsiler özel ekleri aldıktan sonra isim, sıfat, zarf görevin-
de kullanıldığı için artık isim soylu sözcükler başlığı altında
• Sen benim yanımda oldukça bana hiçbir şey olmaz sanırdım.
ele alınır; isim soylu sözcükler de kip, kişi ekini alamayaca-
Oldukça kelimesi, bulunmak anlamında kullanıldığı için
ğı için fiilimsiler de alamaz. Ancak bazı eylemsilerde, özel-
eylemsidir.
likle zarf-fiillerde, kip ekine rastlanabilir.
Eylemsilerin Özellikleri: ÖRNEK:
a) İsim çekim eklerini (hâl, çokluk, iyelik, tamlayan veya tamla-
• Onunla buraya gelirken ikimiz de çok heyecanladık.
nan) alabilirler. (gel - ir - ken)
ÖRNEK: kip eki
• Konuşmaktan sıkılınca susmaya karar vermiş. (hâl eki) • Tuttuğu takımı taparcasına sevdiğini hepimiz biliyorduk.
• Yaptığın hatanın farkına varmana çok sevindim. (iyelik eki) (tap - ar - casına)
kip eki
• Konuşanlar izin verirse derse başlamak istiyorum. (çokluk eki)
• Okumanın faydasını er geç göreceksiniz. (tamlayan eki) g) Bir cümlede kaç tane eylemsi varsa o kadar yan cümle vardır.
b) İsim tamlaması ya da sıfat tamlaması kurabilir. ÖRNEK:
ÖRNEK:
• Şiirlerimi açık bir dille yazmaya çok önem veriyorum.
• Okulların açılması ileri bir tarihe ertelendi. (İsim tamlamasın-
• Birbirine yaslanmış ağaçlar arasından göl sıyrılıp kendini gös-
da tamlanan oldu.)
teriyordu.
• Okuma alışkanlığı, sana farklı pencereler açacak. (İsim tamla-
masında tamlayan oldu.) • Şiirin ortak dille yazılmasından yana olan şairler her dönem
azınlıkta kalıp ezilmiştir.
• Konuşan öğrencileri uyarmak için beni yolladı. (Sıfat tamla-
ması kurdu.)
BİLİYOR MUYDUNUZ?
c) Cümle içerisinde özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci olabilir.
ÖRNEK: Testlerde bu başlıkla ilgili özellikle “Cümlenin Ögeleri” konu-

sundan şu tarz bir soru sorulmaktadır: “Aşağıdaki cümlele-
• Sevmek, bazen bir ilişki için yeterli olmayacak. (özne)
rin hangisinde yan cümle diğerlerinden farklı bir görevde
• Girdiğin ortamlarda, konuşmana dikkat etmelisin. (dolaylı tümleç) kullanılmıştır?”
• Koşarken tansiyonum daha da yükseliyormuş. (zarf tümleci)
Cümleyi ögelerine ayırdığınızda eylemsinin içinde bulunduğu
• Rahatlattığı için okumayı çok seviyorum. (nesne) söz ya da söz öbeği hangi görevi üstlenmişse yan cümle de o
d) Diğer isim soylu sözcükler gibi ek eylem alarak yüklem olabi- görevi üstlenmiş demektir.
lir. Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler yüklemin türüne göre
ÖRNEK:
“isim cümlesi”dir.
• İzleyicilerin oturduğu salonda kısa süreli bir panik yaşandı.
ÖRNEK: dolaylı tümleç
• Hayatında vazgeçmediği tek şey çalışmaktı. • Başının döndüğünü anlayınca korkuluklara zar zor tutundu.
• Benim için önemli olan gelmendi. zarf tümleci

Eylemsi (Fiilimsi)
h) Yan cümlelerin eylemsilerle oluşturulduğu cümleler, cümlenin

yapısına göre “girişik birleşik cümle” kabul edilir. (Eylemsi yük- ETKİNLİK-26
lem dışında olmalı.) Aşağıdaki cümlelerde eylemsiler ilgili yapılan açıklama-
ÖRNEK: lardan doğru olanların yanına (D), yanlış olanların yanı-
na (Y) yazınız.
• Yalnız kalmaktan korktuğu için beni aradı. (girişik birleşik cümle)
• Annem, herkese yardım eden biriydi. (basit cümle) 1. “Trafik cezalarının artması, oldukça büyük bir Y
yüklem tepkiyle karşılandı.” cümlesinde birden fazla ey-
ı) Etken, dönüşlü, edilgen ve işteş eylemler; eylemsiye çevrildi- lemsiye yer verilmiştir.
ğinde bu eylemsiler etken, dönüşlü, edilgen ve işteşlik özelliği
gösterir. 2. “Yanımdan hızla geçen araç kırmızı ışıkta zor D
da olsa durmayı başardı.” cümlesinde farklı tür-
ÖRNEK: de eylemsiler kullanılmıştır.
• Yapılan açıklama hiç kimseyi memnun etmedi. (edilgen)
3. “Bize anlattığında bir beis görmediğim için açık- Y
• Etrafına bakınarak yürüdüğün için beni görmedin. (dönüşlü)
çası konuşmasını bölmek istemedim.” cümlesin-
• Söyleyeceğim şeyler seni biraz üzebilir. (etken) de zarf-fiile yer verilmiştir.
• Bekleşen insanlar uzun kuyruk oluşturdu. (işteş)
4. “Sorunu çözüme kavuşturmak için bir araya gel- Y
ETKİNLİK-25 meliyiz diye düşündüm.” cümlesinde birden faz-
la isim-fiil kullanılmıştır.
Aşağıdaki parçada geçen filimsilerin altlarını çizip türle-
rini belirtiniz.
5. “Şiirlerinin anlatımı ve içeriği kısa sürede birçok D
Bir kilo kumaşı boyamak için 100 ila 150 litre su harcanıyor.
okuyucunun ilgisini çekti.” cümlesinde eylemsi-
isim-fiil
ye yer verilmemiştir.
Bunu her yıl üretilen milyonlarca tişörtle, eşofmanla ve diğer
sıfat-fiil
tekstil ürünleriyle çarparsanız ortaya iki adet devasa çevre so- 6. “Sana karşı bugün samimi olanlar, bakarsın ya- D
runu çıkıyor: birincisi, milyonlarca ton kimyasal madde taşıyan rın farklı biri olarak karşına çıkar.” cümlesinde
sıfat-fiil
adlaşmış sıfat-fiil kullanılmıştır.
atık su; ikincisi ise içme suyunun tükenişi. DyeCoo’nun üretim
isim-fiil isim-fiil
süreci ise H2O yerine sıvıya benzer nitelik sergileyen süper 7. “Dün akşam onunla çok kötü kavga ettiğimizi D
sıfat-fiil sıfat-fiil sen üzülme diye anlatmamıştım.” cümlesinde
kritik karbondioksit içeriyor. Kumaş neredeyse bütün boyayı zarf-fiil sebep anlamı katmıştır.
emerken ortaya hiç atık su çıkmıyor ve kullanılan karbondiok-
zarf-fiil sıfat-fiil 8. “Beni biraz önce arayıp girişte beni beklediği- Y
sidin %95’i geri dönüştürülerek bir sonraki üretimde kullanılabi-
ni söyleyince çok tedirgin oldum.” cümlesinde
zarf-fiil
liyor. Dahası, azalan enerji ve kimyasal madde kullanımı üretim isim-fiile yer verilmiştir.
sıfat-fiil
maliyetini %30 ila 50 düşürüyor. DyeCoo’yla iş birliği yapan Nike, 9. “Moralim çok bozuk olduğu zamanlarda canım Y
sıfat-fiil
hiç kimseyi görmek istemezdi.” cümlesinde sı-
bu tekniği kullanarak Kenyalı maratoncu Abel Kirui için bir forma
zarf-fiil
fat-fiile yer verilmemiştir.
hazırladı ve Adidas, ilk 50.000 adet DryDye tişörtü bu yaz pi-
yasaya sürdü. 10. “Oradan ayrılırken bu kadar hüzünleneceğimi D
ve ağlayacağımı düşünmemiştim.” cümlesinde
kip eki alan eylemsi kullanılmıştır.
ÖDEV
Fiilimsiler Test 28-29-30’u çözebilirsin. 62 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil ötekilerden 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemsi kullanılmamış-
farklı bir görevde kullanılmıştır? tır?
A) Söyleyecek sözü olmayınca odasına çekildi. A) Bahar gelince ağaçların uzun dallarını budadı.
B) Okula yeni gelen çocuk hemen uyum sağladı. B) Oldukça sert bir soru yüzünden ortam epey gerildi.
C) Alışverişlerinde hep bilindik markaları tercih eder. C) Olumsuz eleştirilerin olması hevesini asla kırmasın.
D) Sırada bekleyenler şikâyet etmeye başlamıştı. D) İstanbul’dan göç edenlerin sayısı yüz binleri aşmış.
E) Olgunlaşmamış meyveleri alıp dışarı götürdü. E) Kazaların çoğu kurallara uymamaktan kaynaklanıyor.
2. Türbülans sırasında kanatların esnemesi sebebiyle uçakta-

ki yolcuları tedirgin edebilecek sarsıntı ve buna bağlı olarak
duyulan sesler oluşabilir. Aslında bu, gayet normal bir durum
olup uçağın yeterince esnek olduğunu gösteren sağlıklı bir
harekettir. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla eylemsiye
yer verilmiştir?
Bu parçada kaç eylemsiye yer verilmiştir?
A) Yeterince çalışmayınca sınavdan düşük not aldı.
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8
B) Onu kapıda görür görmez heyecanla yanına gitti.
C) Genç kalemlerden oluşan bu dergi çok satacak.
D) Beraber hazırladığımız şiir kitabı haftaya basılıyor.
E) Çalışmaktan asla yılmayan bir yapıya sahipti.
3. İlkokul ikinci sınıftayken Ömer Seyfettin okuduğum için çev-

I
remdekiler “Bu yaşta Ömer Seyfettin mi okunur?” derlerdi.
Oysa benim gibi birçok çocuğun, onun kitaplarını okuduğunu
II
biliyorum. Öte yandan çocuk kitabı olarak bilinip de yetişkin-
III
ler tarafından okunan kitaplar da var: Edmondo de Amicis’in
IV
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-fiil farklı bir soru-
Çocuk Kalbi romanı bunun en güzel örneğidir. Bu yüzden ki-
ya yanıt vermektedir?
taplar ve yazarlar hakkında bu tür sınırlamalar yapmak çok
V A) Ali İhsan, kitap okumadan asla yastığa başını koymuyordu.
doğru gelmiyor bana.
B) Hatice, sağlığına kavuşur kavuşmaz çalışmaya koyuldu.
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi fiilimsi C) Telefonla konuşurken Aysun içeriye bir hışımla girdi.
değildir? D) Onur eve geldiğinde birçoğu çoktan uykuya dalmıştı bile.
A) I B) II C) III D) IV E) V E) Arkadaşlarını görünce Ece de kitap okumaya başladı.

1. Kanadalı mucit Damien Fournier, ayağına giyebildiği ya da 4. Ömrüm oldukça hatırlayacağım

I I II
birleşince tekne niyetine kullanılabilen alüminyum su ayak- Uyuduğum yıldızlı geceleri
II III Sular başladı mı sığlaşmaya
kabıları yapmış. Özel bir koltuk sayesinde duran ayakkabı- III
lar, dıştan takmalı motor takabilecek kadar kaldırma kuvveti- Bir bir sönerdi yıldızlar
IV V IV
ne sahip. Bırakırdı beni usulca beşiğime
V
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi eylem-
si değildir? Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi eylem-
A) I B) II C) III D) IV E) V sidir?
2. (I) Ağrı’da, yağışların artmasıyla canlanan doğada sarı, mor,

kırmızı ve beyaz renkteki birçok çiçekle kaplanan tarlalar ve
dağlar ayrı bir güzelliğe kavuştu. (II) Kentte kurak geçen bir
önceki yılın aksine bu yıl özellikle mayıs ve haziran ayların-
da yağışların artmasıyla doğa da canlandı. (III) Özellikle il 5. (I) Okyanusların ısınmasına aşırı avlanma, kitlesel turizm ve
merkezi, Taşlıçay, Diyadin ve Doğubeyazıt ilçelerindeki tar- kirliliğin eklenmesiyle yeryüzünün cennet köşelerinden üzün-
lalar ile dağlarda sarı, mor, pembe, kırmızı ve beyaz renkli tü veren haberler gelmeye devam ediyor. (II) Örneğin Avust-
çiçekler açtı. (IV) Düz ovalarda kıvrıla kıvrıla akan ve çevre- ralya’daki Büyük Set Resifi, gerçekleşen iklim değişikliğiyle
si yeşilin farklı tonlarına bürünen Murat Nehri’nin bulunduğu yakından ilişkili bu olumsuz etkileri en üst seviyede yaşıyor.
ovalık alanlar da rengarenk çiçeklerle ayrı bir güzelliğe bü- (III) Mercan resiflerinin beyazlayarak ölmesi okyanusların ik-
ründü. (V) Güzel manzaraların oluşturduğu tarlalar bölgede- lim değişikliğine gösterdiği en açık tepkilerden biri. (IV) Kızıl-
ki Ağrı-İran kara yolunda seyahat eden vatandaşların beğe- deniz’in bir ucundaki Akabe Körfezi’nden gelen haberler ise
nisini topluyor. ümit verici. (V) Körfezin yarı kapalı bir havzada bulunması ve
aldığı yıllık yağışın azlığı sayesinde buradaki mercan resifle-
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı- ri çok sağlıklı.
dakilerden hangisi söylenemez?
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde hem
A) I. cümlede, birden fazla isim-fiil kullanılmıştır. isim-fiil hem sıfat-fiil hem de zarf-fiil yer almaktadır?
B) II. cümlede, kalıcı ada yer verilmiştir. A) I B) II C) III D) IV E) V
C) III. cümlede, eylemsiye yer verilmemiştir.
D) IV. cümlede, ikileme biçiminde eylemsi kullanılmıştır. ÖSYM
E) V. cümlede, farklı türde eylemsiler kullanılmamıştır.
3. Onu bugün okulda göremeyince epey endişelenmiştik.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu cümledekiyle aynı

türde bir eylemsiye yer verilmiştir? 6. Aşağıdaki altı çizili fiilimsilerden hangisi farklı türdedir?
A) Bu saatte eve gitmek için okul müdüründen izin istedi. A) Düşünmeden hareket ettiğin için bunlar başına geldi.
B) Bana olan bu yaklaşımı kendimi kötü hissettirdi. B) Konuşmadan birkaç dakika durmayı beceremez misin?
C) Ondan etkilenmemek için bir süredir köşe bucak kaçıyor. C) Kalbini istemeden kırdığım için çok özür dilerim.
D) Gözlerinden süzülen yaşlar onu daha da güçlendirdi. D) Bir şeye ihtiyacın varsa bana çekinmeden söyle.
E) Bu tartışmadan çıkan sonucu özetlemeni istiyorum.
E) İşe yetişebilmek için evden sekize baş kala çıkıyordu.

Eylemde Çatı
ÖĞRETMENİN NOTU Eylemde Çatı
EYLEMDE ÇATI
Çatı, bir fiilin nesne ve özne ile olan ilişkisidir. Başlıktan da anlaşı-
Nesnesine Göre Öznesine Göre
lacağı gibi çatı özelliğini aramamız için yüklemin çekimli bir fiilden
oluşması gerekmektedir. İsim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. - Geçişli fiil - Etken fiil
ÖRNEK: - Geçişsiz fiil - Dönüşlü fiil

• Toplumcu gerçekçi sanatçılar romanlarında anlaşılır bir dil kul- - Oldurgan fiil - Edilgen fiil
lanıyor. - Ettirgen fiil - İşteş fiil
yüklem
• Son TYT’de çıkan Türkçe ve matematik soruları oldukça
kolaydı.
yüklem UYARI
Her iki cümleyi inceleyecek olursak yapmamız gereken ön- Çatı sorularında karşınıza sıkça çıkacak üç soru tipi vardır:
celikli iş yüklemleri bulmaktır. Bizim için önemli olan tam yar-
1. “Aşağıdaki cümlelerden hangisi nesne-yüklem ilişkisi yö-
gı bildiren unsurun yani yüklemin “eylem” olmasıdır. Herhan-
nüyle diğerlerinden farklıdır?”
gi bir sözcüğün isim veya eylem olup olmadığını anlamak için
2. “Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi yönüy-
sözcüğün köküne ya da gövdesine “-mak, -mek” mastar eki-
le diğerlerinden farklıdır?”
ni getirmek gerekir. Ekin getirildiği sözcük anlamlıysa fiil, an-
lamlı değilse isim veya isim soyludur. Bu bilgiler ışığında cüm- 3. “Aşağıdaki cümlelerden hangisi çatı yönüyle diğerlerinden
lelere tekrar bakacak olursak ilk cümlenin yüklemi “kullan- farklıdır?”
mış”, ikinci cümlenin yüklemi ise “kolaydı” kelimesidir. “Kul- Çözüm Yolu:
lan” kelimesine mastar eki getirildiğinde “kullanmak” gibi
Nesne-yüklem ilişkisi soruluyorsa geçişli, geçişsiz, oldurgan,
anlamlı bir sözcük ortaya çıkar. Bu nedenle “kullan” kelime-
ettirgen olmasına; özne-yüklem ilişkisi soruluyorsa etken, dö-
si fiildir ve burada çatı özelliği aranabilir. Aynı eki “kolay” ke-
nüşlü, edilgen, işteş olmasına; çatı özelliği soruluyorsa hem
limesine getirecek olursak “kolaymak” gibi anlamsız bir söz-
nesne-yüklem hem özne-yüklem ilişkisine aynı anda bakılır.
cük ortaya çıkar ki bu, sözcüğün isim olduğunu gösterir. İsim
olduğu için de bu cümlede çatı özelliği aranmaz.
ÖĞRENCİNİN NOTU
DİKKAT
Dikkatinizi ölçmek amacıyla bazı sorularda sesteş kelimeler-

den yararlanılabilir. Burada dikkat etmemiz gereken şey, söz-
cüğün cümleye katmış olduğu anlamı hesaba katmaktır. Yani
sözcük odaklı değil de cümle odaklı hareket edilmelidir.
ÖRNEK:
• Esra yeni atandığı ilçeye, Edremit’e, erkenden vardı.
• Zeren’in, üstesinden gelmekte zorlandığı sorunları vardı.
İki cümlenin yüklemi de “var” kelimesidir. Cümleleri söz-
cük odaklı çözmeye kalkışırsak her iki sözcüğe de “-mak
/ -mek” mastar ekinin getirilebileceği görülür. Bu çözüme
göre her iki sözcük de fiildir ve çatı aranabilir. Ancak yap-
mamız gereken sözcüklerin cümleye katmış oldukları an-
lamları dikkate almaktır. Birinci cümlede “var” kelimesi bir
hareket bildirirken aynı kelime, ikinci cümlede mevcut ya
da yokun tersi anlamında kullanılmıştır. Bu nedenle birinci
cümledeki “var” kelimesi fiil iken ikinci cümlede isimdir ve
bu yüzden çatı özelliği aranmaz.

Eylemde Çatı
A) Nesne-Yüklem İlişkisine Göre (Nesnesine Göre) 2) Geçişsiz Fiil: Nesne alamayan fiiller olup “neyi”, “kimi”; “ne”
1) Geçişli Fiil: Nesne alabilir konumda olan eylemlerdir. Cümle- sorularına yanıt vermez ve bu nedenle bu cümlelerde belirtili
de nesnenin olup olmadığını anlamak için yükleme “neyi”, “ki- veya belirtisiz nesne olmaz.
mi”; “ne” soruları sorulmalıdır. Yani bu sorulara yanıt veren ge- ÖRNEK:
çişli eylemlerde belirtili veya belirtisiz nesne vardır. • Topu patlayan çocuk, sokakta hüngür hüngür ağladı.
ÖRNEK: • Bugün okul tatil edilince bütün gün evde uyudum.
• Mektubun bir kenarına alt alta bir şeyler yazmıştı. • Sınavı kazandığını duyunca çocuklar gibi sevindi.
• Bu yaz tatilinde, okulun belirlediği kitapları okudum. • Yörenin tarihî mekânlarını görünce çok heyecanlandım.
• Sınavı kazanmanın verdiği haklı mutluluğu yaşıyordu. • Çok yorgun olduğum için bir iki gündür erken yatıyorum.
• Aradığım kalemi ancak iki gün sonra bulabilmiştim.
3) Oldurgan Fiil: Geçişsiz eylemlerin, “-r, -t, -dır” eklerinden
• Yaşlı kadın oğlunun askerden dönmesini bekliyordu.
herhangi biriyle geçişli konuma getirildiği fiillerdir.
✓✓ Bazı cümlelerde eylem geçişli olduğu hâlde nesne kullanılma-
Geçişsiz Geçişli Geçişsiz Geçişli
yabilir. Önemli olan fiilin nesne alması değil, geçişlilik özelliğini
göstermesi yani nesne alabilir konumda olmasıdır. Böyle du- uyu- uyu-t- azal- azal-t-
rumlarda cümleye “onu” sözcüğü eklenerek cümlenin geçişli- koş- koş-tur- kalk- kalk-dır-
lik özelliği gösterip göstermediği anlaşılabilir. dur- dur-dur- kork- kork-ut-
yürü- yürü-t- gül- gül-dür-
BİLİYOR MUYDUNUZ?
uç- uç-u-r- acı- acı-t-
Yukarıdaki özellikle ilgili testlerde “Aşağıdaki cümlelerin han-
ÖRNEK:
gisinde yüklem geçişli olduğu hâlde nesne kullanılmamış-
tır?” şeklinde sorular çıkmaktadır. • Antrenmanda ve maçta yine en çok onları koşturmuş.
ÖRNEK: • Polis, önündeki aracı silah zoruyla durdurmuş.
• Ben de herkes gibi bir süre sonra benimsedim. • Sen olmasan da işleri hızlı bir şekilde yürütürdük.
• Eve varır varmaz sana bir bir anlatacakmış. • Gökyüzünde her renkten balonlar uçuruyordu.
• Dikkatli bakmayınca asla fark edemeyeceksiniz. • Konuyla ilgili yaptığı açıklama şikâyetleri azalttı.
Bu üç cümleyi incelediğimizde ortak özelliklerinin nesne • Nedense birkaç gündür çok erken kaldırıyorum.
kullanılmamasıdır. Bu durum onların geçişli olmadığı anla-
• Sokağa çıkma yasağı gelecek diye beni çok korkuttu.
mına gelmemelidir. Her üç cümleye de “onu” kelimesi ek-
lenerek geçişlilik özelliği gösterdiği kolayca anlaşılır. Yani • Hocanın yaptığı espri sınıftaki hiç kimseyi güldürmedi.
“Onu benimsedim.”, “Onu anlatacakmış.”, “Onu fark ede- • Söylediği o iğneleyici sözler hassas kalbimi acıttı.
meyeceksiniz.” diyebiliriz.
ÖĞRENCİNİN NOTU
DİKKAT
Bazı eylemlerin geçişli veya geçişsiz olması cümle içindeki kul-

lanımına göre değişebilir.
ÖRNEK:
• Köylü bu tarlayı birkaç gün daha sürecekmiş. (geçişli)
• Dün başlayan kar yağışı üç gün sürecekmiş. (geçişsiz)
• Erhan biraz önce beni kırmızı ışıkta geçti. (geçişli)
• Bu yılki yaz tatilimiz maalesef kısa geçti. (geçişsiz)

Eylemde Çatı
4) Ettirgen Fiil: Geçişli eylemlerin derecesinin, “-r, -t, -dır” ekle- 1) Etken Fiil: Cümlenin yüklemindeki eylemi gerçekleştirenin belli
rinden biri getirilerek artırıldığı fiillerdir. Ettirgen fiillerde genel- olduğu eylemlerdir.
likle “eylemi başkasına yaptırma” anlamı vardır. ✓✓ Etken çatılı eylemlerde özne, gerçek özne olabileceği gibi giz-
li özne de olabilir.
Geçişli Geçişli Geçişli Geçişli
✓✓ Etken çatılı eylemlerde özne, sözde özne olamaz çünkü sözde
oku- oku-t- ye- ye-dir-
öznenin olduğu cümlelerde eylemi yapan belli değildir.
sil- sil-dir- çöz- çöz-dür-
✓✓ Etken çatılı eylemlerde “-ş, -n, -l” ekleri bulunmaz. (“-ş” ekini
al- al-dır- anla- anla-t- aldığı hâlde etken olan bazı eylemler de mevcuttur.)
iç- iç-ir- öde- öde-t- ✓✓ Etken çatılı eylemi gerçekleştiren özne, insan olabileceği gibi
boya- boya-t- tanı- tanı-t- insan dışındaki canlı veya cansız bir varlık da olabilir.
ÖRNEK:
ÖRNEK: • Öğrencilerin birçoğu hâlâ yazım yanlışından soru kaçırıyor.
• Her zaman olduğu gibi Mahmut Hoca tahtayı bana sildirdi. • Allı morlu giysilerle köy kızları halk oyunları oynuyordu.
• Geç kalktığım için dönemin son sınavına son anda yetiştim. (Ben)
• Yarınki yemekte mahcup olmamak için her şeyi aldırmış.
• Ertesi sabah bu soğuk şehirden ayrılmak istedim. (Ben)
• Annem evde olmadığı için kardeşime sütü ben içirdim.
• O günlerden bizlere sanırım sadece mutlu anılar kaldı.
• Evin havasını değiştirmek için duvarları açık yeşile boyatacak.
2) Dönüşlü Fiil: Öznenin yaptığı işin yine özneye döndüğü ey-
• İki elinde yara olduğu için yaşlı amcaya yemeğini o yedirmiş. lemlerdir. Bir fiilin dönüşlü olabilmesi için fiil “-l, -n” eklerinden
birini almalıdır.
• Sınavda yapamadığı soruları tahtaya kaldırıp çözdürdüm.
ÖRNEK:
• Birçok konuda olduğu gibi bunda da hatalı olduğunu anlattım.
• Beni pikniğe çağırmayı unuttuğunuz için size çok kırıldım.
• Gittiğimiz yemekte sinirlenince bütün hesabı ona ödetmiş.
• Gazetedeki ölüm haberini okuyunca bir anda yere yığılmış.
• Aramıza yeni katılan arkadaşımızı şirkettekilere ben tanıttım. • Gökhan, arkadaşının sınıfta söylediklerine fazlasıyla alınmış.
• Kız kardeşim okulunu bitirir bitirmez bu zorlu hayata atıldı.
B) Özne-Yüklem İlişkisine Göre (Öznesine Göre)
• Anlatılan konudan hiçbir şey anlamadığım için çok sıkıldım.
Özneyle yüklem arasında dört farklı ilişki kurulabilir:
1. Özne, yükemde verilen eylemi kendisi yapabilir: UYARI
• Ayşen bayram için sınıfı süsledi. “-l, -n” ekleri, eklendiği eylemi dönüşlü de edilgen de yapabi-
2. Özne, başkasının yaptığı işten etkilenebilir. lir. İkilemde kalınması durumunda eylemlerin cümleye kattığı
• Okulun en büyük sınıfı bayram için süslendi. anlamdan yola çıkılarak soru çözülmelidir. Dönüşlü eylemler-
3. Özne, yaptığı işten kendisi etkilenebilir. de eylemi yapan belli iken edilgen eylemlerde ise eylemi ya-
pan belli değildir.
• Ayşen bayram için süslendi.
ÖRNEK:
4. Özne, eylemi başkalarıyla birlikte ya da karşılıklı yapabilir.
• En büyük amcam bu dönemde siyasete atıldı.
• Ayşen bayramda akrabalarıyla görüştü.
Siyasete atılma eylemini yapan belli olduğu için dönüşlüdür.
• En küçük amcam geçen ay işten atıldı.
ÖĞRENCİNİN NOTU
İşten atma eylemini yapan belli olmadığı için edilgendir.
• Birçoğu dersten çıktıktan sonra söylenmiş.
Söylenme eylemini yapan belli olduğu için dönüşlüdür.
• Bugünkü derste hep bir ağızdan şarkılar söylenmiş.
Söylenme eylemini yapan belli olmadığı için edilgendir.

Eylemde Çatı
3) Edilgen Fiil: Eylemi yapanın belli olmadığı eylemler olup fiil

kök ya da gövdelerine “-l, -n” eki getirilerek oluşturulur. Edil- NOT
gen cümlelerde gerçek özne olmadığı için etken çatılı fiilde Edilgen cümlelerde işi yapanın sezdirildiği ancak bunun tam
nesne olan kelime, edilgen cümlede “sözde özne” görevini olarak cevap görevi üstlenemediği öznelere örtülü özne denir.
üstlenir. “… tarafından, … tarafınca, …-ca, …-ce” kalıplarıyla kullanılır.
ÖRNEK:
ÖRNEK: • Mobilyalar ustalar tarafından boyanıyor.
• “29 Ekim’de şiir okudum.” cümlesinin edilgen olup olmadığına • Genç sanatçı, seyircilerce uzun süre alkışlandı.
birlikte karar verelim. Edilgen cümlenin en önemli özelliği, ey-
lemi yapanın bilinmemesidir. Bu cümlede ise şiir okuma eyle- 4) İşteş Fiil: Eylemin birden çok özne tarafından karşılıklı veya
mini yapan kişi bellidir, eylem birinci tekil kişi tarafından yapıl- birlikte yapıldığı anlamını veren eylemlerdir. İşteş çatılı eylem-
maktadır. Eylemi yapan bilindiği için bu cümle edilgen olamaz. lere “-ş” eki getirilir.
“-l, -n” eklerinden uygun olanını getirerek bu cümleyi biz edil- ÖRNEK:
gen yapabiliriz.
• Otogarın önünde iki otobüs çarpıştı.
• “29 Ekim’de şiir okundu.” şeklinde “-n” eki getirerek cümleyi • İlkokul arkadaşımla hâlâ mektuplaşıyoruz.
edilgen yapabiliriz. Okuma eylemini yapan da belli olmadığı • Evrim konusunu anlatırken tartıştılar.
için “şiir” kelimesi “sözde özne” görevini üstlenmiştir.
• Kuşlar silah sesini duyunca uçuştu.
ÖRNEK: ✓✓ Sayısı az olmakla birlikte “-ş” sesiyle biten anlamca işteş bir-
kaç sözcük bulunmaktadır.
• Toplantıda velilere güzel şeyler anlatıldı.
ÖRNEK:
• Yayınevine yolladığı roman beğenilmemiş.
• İki yıldır küs olduğu arkadaşıyla dün barışmış.
• İş başvurusunda kendisinden iki fotoğraf istenmiş.
• Birçok ülke hâlâ sınırımızda savaşıyor.
• Sınav sonuçları iki hafta sonra açıklanacakmış.
• Ünlü sporcu on yıldır güreşiyormuş.
• Yanan ağaçların yerine yenileri neden dikilmedi?
• Münazarada iki grup kıyasıya yarıştı.
✓✓ Bazı eylemler “-ş” ekini almış olsa bile işteş olmayıp etkendir.
BİLİYOR MUYDUNUZ?
ÖRNEK:
Bazı edilgen cümlelerde gerçek özne olmadığı gibi sözde öz-
• Ev arkadaşım vapura zar zor yetişti.
ne de bulunmayabilir.
• Teknoloji her geçen gün gelişiyor.
Geçişli bir eylem edilgen konuma getirildiğinde cümlede nes-
ne görevindeki söz ya da söz öbeği, eylemi yapan belli ol- ✓✓ “-ş” ekini alan bazı eylemlerde tek kişi kullanılmış olabilir. An-
madığı için “sözde özne” görevini üstlenecektir. Ama geçiş- cak bazı eylemlerin gerçekleşmesi için birden fazla kişi olması
siz bir eylem edilgen yapıldığında sözde özne görevini üstle- gerektiğinden bu eylemler de işteş sayılır.
nebilecek bir nesne olmayacağı için bu cümlede gerçek özne ÖRNEK:

bulunmadığı gibi sözde özne de bulunmayacaktır yani cümle • Mahallenin serserileriyle haraç yüzünden kavgaya tutuştu.
öznesiz bir cümle olacaktır.
UYARI
ÖRNEK:
İşteş çatılı eylemler birkaç istisna dışında geçişsizdir yani nes-
• Televizyon bozulunca eski fotoğraflara bakıldı.
ne almaz.
zarf tümleci yer tamlayıcısı yüklem
ÖRNEK:
• Çıplak ayakla kızgın kumlarda yürünmez. • Birkaç saatliğine de olsa dertlerimizi paylaştık.
edat tümleci yer tamlayıcısı yüklem nesne

Eylemde Çatı
ETKİNLİK-27
Aşağıdaki cümleleri nesne-yüklem ilişkisine göre inceleyip karşısına yazınız.
1. Bundan sonra daha dikkatli olacağını ve özenli davranacağını belirtti. oldurgan

__________
2. Önemli bir konu hakkında bana danışıp benden fikir almak istiyormuş. geçişli
__________
3. Derse zamanında gelmeyen öğrencileri bir süre kapının önünde bekletti. ettirgen
__________
4. Yapılacak olan bu maçta onun adı da TFF’ye verilen listede yer alacakmış. geçişsiz
__________
5. Sabahları uyanır uyanmaz sahile gidip kumsalda ağır tempo koşuyorum. geçişsiz
__________
6. Ona söylediğimiz hiçbir şeye aldırmadan elindeki kahvesini yudumluyordu. geçişli
__________
7. Bana ve birçoğumuza bu aralar soğuk davrandığını ben de fark etmiştim. geçişli
__________
8. Son turdaki acemice hatası yüzünden birinciliği en yakın rakibine kaptırdı. ettirgen
__________
9. İş yerinden bugün de izin alıp erken çıkabilirsem ben de oraya geleceğim. geçişsiz
__________
10. Her yıl bu mevsimde annem ve teyzemler; patlıcan, biber, kabak kurutur. oldurgan
__________
ETKİNLİK-28
Aşağıdaki cümleleri özne-yüklem ilişkisine göre inceleyip karşısına yazınız.
1. Sınıftaki herkese öğretmenin yarın sınav yapacağını bizzat ben söyledim. etken
__________
2. Denizden çıkar çıkmaz yeni aldığı desenli havlusunu isteyip kurulandı. dönüşlü
__________
3. Emre Aydın’ın konserinde son albümündeki şarkılar bir ağızdan söylendi. edilgen
__________
4. En arka sırada oturan öğrencilerin birkaçı kendi arasında fısıldaşıyordu. işteş

__________
5. Metrobüs durağında bekleyenler, aracı görünce aniden hareketlendi. dönüşlü

__________
6. Yanlış bir şey söyleyip onu herkesin içinde kırmaktan çok çekiniyorum. dönüşlü
__________
7. Artık hiç kimseden borç almak ve hiç kimseye borç vermek istemiyormuş. etken
__________
8. Velilere toplantıyla ilgili birkaç dakika sonra bilgilendirme mesajı atılacak. edilgen
__________
9. Bölükte askerler sabah yoklaması için bahçede teker teker sıralandı. dönüşlü
__________
10. O kadar saygılı ki içeri büyüklerden biri girer girmez toplanıyordu. dönüşlü
__________

Eylemde Çatı
ETKİNLİK-29 11. “Kendisinden genç birinin oraya oturduğunu gö- Y

Aşağıdaki cümlelerde eylemde çatı ile ilgili yapılan açık- rünce onu hemen kaldırdı.” cümlesi etken ve
lamalardan doğru olanların yanına (D), yanlış olanların geçişlidir.
yanına (Y) yazınız.
12. “Söylediklerinin yanlış anlaşıldığını fark edince D
1. “Telefon konuşmasındaki ses tonundan gergin Y
herkesten özür diledi.” cümlesi nesnesine göre
ve endişeli olduğun oldukça belliydi.” cümlesi
geçişsizdir.
öznesine göre etkendir.
2. “Taşımakta zorlandığım kolileri birkaç dakika 13. “Onu yarınki pikniğe çağırmadıklarını öğrendiği D
D
içinde kamyondan indirdi.” cümlesinde eylem, için uzun süre sızlandı.” cümlesinde dönüşlü ey-
nesne alır konuma getirilmiştir. lem kullanılmıştır.
14. “Dedesinden kalan köklü şirketi birkaç yıl için- Y

3. “Derste bu konuyla ilgili ona söz vermediğim için D
de batırdı.” cümlesinde geçişli eyleme yer ve-
sanırım bana bozulmuş.” cümlesinde özne yap-
rilmiştir.
tığı işten etkilenmiştir.
15. “Hiç tanımadığı kişiyle otobüste dakikalarca ba- Y

4. “Hâlâ birçok sırrımızı, sıkıntımızı kısacası her Y
kıştı.” cümlesinde işteş fiil cümleye birliktelik an-
şeyimizi paylaşıyoruz.” cümlesinde etken ve ge-
lamı katmıştır.
çişli bir eyleme yer verilmiştir.
16. “Yapılan son araştırmayla Güneş hakkında önem- D

5. “Bu sabah biraz geç kalktığım için vapura son Y
li veriler saptandı.” cümlesinde eylemden etkile-
anda yetişebildim.” cümlesinde işteş çatılı eyle-
nen öge belirtilmemiştir.
me yer verilmiştir.
6. “Birkaç dakika içerisinde orada olup tek tek an- D

17. “Üst katta çıkan yangın apartmana yayılmadan D
latacaktım hâlbuki.” cümlesinde yüklem geçişli söndürüldü.” cümlesinde birden fazla çatı eki
olsa da nesne kullanılmamıştır. kullanılmıştır.
7. “Bu sınava iyi çalışırsan sınavda iyi bir puan ala- D 18. “Geçen ayki değerlendirme toplantısında Okan Y
cağını düşünüyorum.” cümlesinde geçişli ve ge- da bulunmuştu.” cümlesinde eylemi gerçekleşti-
çişsiz eyleme yer verilmiştir. ren verilmemiştir.
8. “Yıllardır görmediği en küçük kardeşine dakika- Y

19. “Sabahın erken saatlerinde tek başına dışarı çı- Y
larca sıkıca sarılmıştı.” cümlesinde etken çatılı
kardı.” cümlesinde oldurgan çatılı fiil kullanıl-
eyleme yer verilmiştir.
mıştır.
9. “Büyük bir heyecanla aldığı parfümü tanıdığı D

20. “Arabasının çalındığını söyleyip onu epeyce kor- D
herkese koklatmıştı.” cümlesinde eylemin ge-
kutmuştuk.” cümlesinde oldurgan çatılı eylem
çişlik derecesi artırılmıştır.
kullanılmıştır.
10. “Son antrenmanda sakatlanınca maç kadrosun- D

dan son anda çıkarıldı.” cümlesinde eylemi ger-
çekleştiren belirtilmemiştir.
ÖDEV
TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 70 Fiilde Çatı Test 31-32-33’ü çözebilirsin.

1. “Seni düşünürken ----” sözü aşağıdakilerden hangisiyle ta- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edilgen bir eylemsi var-
mamlanırsa özne-yüklem ilişkisi yönüyle diğerlerinden dır?
farklı olur?
A) Çocuğuna sarılınca dünyalar sanki onun oluyordu.
A) bir kuş gelir yüreğimin ucuna konar. B) Zamanında sorulmayan sorular öğrenciyi geliştirmez.
B) bir gelincik sinsi sinsi kanar. C) Kanepede dinlenen dayım salonda uyuyakalmış.
C) bir erik ağacı çözüldükçe ufalıp küçülür. D) Kapının arkasına saklanan kedi birden önüme çıktı.
D) bir gelincik açılır ansızın. E) Karın yağmasına sevinen çocuklar neşeyle dışarı fırladı.
E) dokundukça yanar dudaklarım.
2. Aşağıdaki işteş çatılı fiillerden hangisi yapılışına göre di-

ğerlerinden farklıdır?
A) Dans yarışmasında ikinci olan çocuklar bir süre sahnede

ağlaştı. 5. I. 30 Nisan 1919’da Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Kıta-
B) Bizim evin arkasındaki binbir çeşit kuş dallarda her sabah atı Müfettişliğine atanmasını içeren kararname Padişah
ötüşüyor. Vahdettin tarafından onaylandı.
C) Parkta oynayan çocuklar köpeği görünce sağa sola ka- II. Mustafa Kemal Paşa, Samsun’da bulunduğu sırada bir
çıştı. yandan görevi ile ilgili faaliyetlerini sürdürürken diğer
D) Yıllar sonra tesadüfen karşılaştığım arkadaşımla hasretle yandan da bazı yakın komutan arkadaşlarıyla yazışmıştır.
kucaklaştık. Yukarıdaki iki parçadan hareketle aşağıdakilerden han-
E) Öğrenciler, söylenenleri dinledikten sonra anlamlı anlam- gisi söylenemez?
lı gülüştüler.
A) I. cümlede edilgen çatılı fiile yer verilmiştir.
B) II. cümlede geçişsiz bir eylem kullanılmıştır.
C) II. cümlede birliktelik anlamlı işteş fiil kullanılmıştır.
D) I. cümlede etken ve edilgen eylemsi kullanılmıştır.
E) I. cümlede sözde özne bir fiilimsi öbeğinden oluşmuştur.
3. Edebiyat ürünlerini kültür tarihinin deposu sayan anlayış
üzerine düşünürken tarih ve edebiyat araştırmacılarının du-
rumunu tartışmak gerekir. Aslında her iki yaratıcı çabanın da
kazı alanı ortaktır ve edebî metnin sunduğu geçmişe ait bul-
gular üzerinde edebiyatçı da tarihçi de farklı yöntemlerle ça-
lışarak ortak bir noktada buluşabilir. Ancak aralarında temel
bir fark vardır: Edebiyatçının kazı çalışmaları yönünü gelece-
ğe de çevirebilirken tarihçinin bakışı geçmişle sınırlanmıştır.
Bu parçayla ilgili olarak
I. Oldurgan çatılı bir fiile yer verilmiştir.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi edilgen çatılı
değildir?
II. Etken ve geçişsiz bir fiile yer verilmiştir.
III. Edilgen çatılı bir fiile yer verilmiştir. A) Öğretmen, derste konuşan öğrencilere söylendi.
B) Keyifle dinlediğin bu şarkı yıllar önce bestelendi.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
C) Bu efsane bize yıllarca birçok kişi tarafından anlatıldı.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) Sınav sonuçları en kısa sürede açıklandı.
D) II ve III E) I, II ve III E) Törende görev alan öğrenciler ödüllendirildi.

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kitap” sözcüğü sözde 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı özelliği aranmaz?
özne göreviyle kullanılmıştır?
A) Sanat, en genel anlamıyla yaratıcılığın ve hayal gücünün
A) Kitap; okuma alışkanlığını, kişilerin düşünce dünyasını ve ifadesi olarak anlaşılır.
hayal gücünü geliştirir. B) Sanat tarihçileri, nesnelerin ontolojisi ve tarihine ilişkin
B) İçeriklerinden dolayı piyasadaki beş bin kitap bakanlık ta- araştırmalarında farklı yöntem kullanır.
rafından toplandı. C) Pek çok sanat tarihçisi, araştırmalarını nesnelerle bir ze-
C) Kitap, basılı ya da el yazılı kâğıt yaprakların ciltli ya da cilt- mine oturtmak için eleştirel teoriye yönelir.
siz bir araya getirilmiş biçimidir. D) Sanat, birçok açıdan insanın hayatına dokunan, dünyayı
D) Kitap; insana konuşmayı, yazmayı, hayatı ve hitap sana- anlamlandırmaya çalışan bir alandır.
tını etkili bir şekilde öğretir. E) Sanatlı düşünce biçimi, hayata daha geniş perspektiften
bakmayı ve değişmeyi sağlar.
E) Kitap, insanı geleceğe taşırken ona farklı bakış açısı ka-
zandırmayı amaçlar.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi nesne-yüklem ilişkisi bakı- 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-n” eki eklendiği söz-
mından farklıdır? cüğe ötekilerden farklı bir çatı özelliği kazandırmıştır?
A) Murat, bu yıl yaptığı resimleri sergiledi. A) Salonun koltukları kirli olduğu için temizlendi.
B) Akşam yemeği için sofrayı Özden hazırladı. B) Odadaki çiçekler kurumasın diye sulandı.
C) Aydın dün gece erkenden uyumaya karar verdi. C) Salona bu hafta büyük bir televizyon alındı.
D) Masal, bu kitabı yaklaşık üç saatte bulabilmiş. D) Bebeğin elbiseleri sıcak suyla yıkandı.
E) Kartal, elindekileri kapının yanına bıraktı. E) Kanepedeki çocuk saatlerce odasında dinlendi.
6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi çatı bakımından diğerle-

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne-yüklem ilişkisi bakı-
rinden farklıdır?
mından farklıdır?
A) Öğretmen tahtaya birçok şey yazdırdı.
A) Mustafa Kemal’in odası hızlı bir şekilde temizlendi.
B) Oldukça yorgun olan çocuğu salonda uyuttu.
B) Son gelen haberlere göre İstanbul işgal edilmişti.
C) Yeni aldığı arabayı iki gün arayla temizletti.
C) Kitaplar daha detaylı hâle getirildikten sonra basıldı.
D) Bu kitabı yazılıda çıkacak diye yine okuttu.
D) Atatürk’ün yanında bulunan askerler tutuklandı.
E) Komşunun kedisini çocuğuna sevdirdi.
E) Atatürk, en güvendiği adamlara sımsıkı sarıldı.


1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli eylem kullanıl- 4. Aşağıdaki cümlelerde geçen eylemlerden hangisi yapıca
mamıştır? diğerlerinden farklıdır?
A) Kullandığınız ATM bir anda para saçmaya başlarsa bu A) Yalnız kaldığım zamanlarda edebiyat üzerine denemeler
durum karşısında paniklemeyin. yazıyorum.
B) ATM’nin para saçması ATM’ye virüsün bulaştığının başlı B) Doğru kararlar alamamaktan ve üzülmekten çok korkuyorum.
başına bir göstergesidir.
C) Daha iyi bir geleceğe sahip ol diye bütün imkânlarımı sa-
C) ATM’lerdeki güvenlik açığından yararlanan birçok kişi na adıyorum.
ATM soygunu gerçekleştirdi.
D) Seninle göz göze her geldiğimizde aşk dolu mazimizi anı-
D) ATM’ye, cihazın ön panelinin sökülerek USB girişinden yorum.
virüs yüklenmesiyle cihaz ele geçiriliyor.
E) Sesini duymadığım, yüzünü görmediğim her saniye biraz
E) Geçtiğimiz bir yıl içerisinde sadece Berlin’de 30 ATM’den daha ölüyorum.
binlerce avro çalındı.
2. Lakabını son derece saldırgan bir yılan türü olan Black Mam-
ba’dan alan Kobe Bryant, 42 yaşında hayatını kaybetmesinin
ardından spor dünyasını yasa boğdu. Kariyeri boyunca pek
çok başarı elde eden Kobe Bryant; NBA tarihinin bir maçta
en fazla sayı atan, NBA All Star maçına üst üste en fazla se-
çilen oyuncu gibi pek çok rekora imza atmış, geçtiğimiz yıl- 5. Dün gece saatlerinde gelen son dakika bilgilerine göre Ela-
larda THY’nin reklamında oynayarak Oscar Ödülü’nü kazan- zığ deprem ile sarsıldı. Geç saatlerde yaşanan ve şiddeti
mış bir basketbol efsanesiydi. Kandilli Rasathanesine göre 4,8; AFAD’ın verilerine göre ise
Bu parçada geçen sözcüklerle ilgili olarak aşağıdakiler- 4,5 olan sarsıntı vatandaşları tedirgin ederken yaşanan afe-
den hangisi söylenemez? tin şiddetinin birçok ilden hissedildiği öğrenildi.
A) “kaybetmesinin” sözü çekim eki almış bir isim-fiildir. Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?
B) “yasa boğdu” sözü birleşik yapılı basit çekimli bir eylemdir.
A) Edilgen eylemsi B) Sıfat-fiil
C) “imza atmış” sözü kip eki almış çekimli bir eylemdir.
C) Birleşik eylem D) Zarf-fiil
D) “elde eden” ve “seçilen” sözcükleri aynı tür eylemsidir.
E) Türemiş eylem
E) “oynayarak” sözü birden fazla yapım eki almış bir bağ-fiildir.
3. (I) Plastik poşetlerin zararları günden güne artıyor. (II) Artı-

şa engel olmak için insanların seçebileceği çeşitli yollar var.
(III) Artan tehlikenin farkında olan ülkeler, poşetlere talebin
azalması yönünde faaliyetler yürütüyor. (IV) Örneğin, alışve-
riş marketleri ürünlerin içine konulacağı poşetleri ücret karşı-
lığında veriyorlar. (V) Türkiye’de de bu uygulamaya yakın za-
manda geçildi.
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı- 6. 23 yaşında ne kadar tecrübeli olabilirsin, diyor bazıları. Ba-
dakilerden hangisi söylenemez? basız büyümek, üç kez kanseri yenmek, kendi emeğinle oku-
A) I. cümlede, türemiş yapılı eyleme yer verilmiştir. lu bitirip psikolog olmak, ailene bakmak, hayattayken terk
edilip aldatılmak ve bugün binlerce insana umut olmak… Ru-
B) II. cümlede, çekimli eylem kullanılmamıştır.
hum asla 23 değil ki!
C) III. cümlede, farklı türde eylemsilerden yararlanılmıştır.
D) IV. cümlede, kip ve kişi eki alan eyleme yer verilmiştir. Bu parçada kaç eylemsiye yer verilmiştir?
E) V. cümlede, edilgen çatılı eylem kullanılmıştır. A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10

1. Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla dünyada bir umut rüzgârı es- 4. I. Corona virüsü, insanlarda soğuk algınlığından zatürreye
mişti. Batı ile Sovyet Rusya arasındaki gerginliğin sona er- kadar değişen çok çeşitli solunum yolu enfeksiyonlarına
mesi, yaklaşık kırk yıldır insanlığı tehdit eden bir nükleer fe- neden olur.
laket tehlikesini ortadan kaldırmıştı. İnanıyorduk ki bundan II. Bu virüs; her yıl sonbahar ve kış aylarında boğaz ağrısı,
böyle demokrasi yavaş yavaş yaygınlaşacaktı, en sonunda burun akıntısı, hâlsizlik ve yorgunlukla seyreden soğuk
da bütün dünyaya yayılıp yerkürenin çeşitli ülkeleri arasında- algınlığına yol açar.
ki duvarlar kalkacaktı.
Yukarıda numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda-
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? kilerden hangisi söylenemez?
A) Her iki cümlede aynı yapıda eyleme yer verilmiştir.
A) İsim-fiil B) Birleşik fiil C) Oldurgan fiil
B) Her iki cümlede aynı sayıda çekimli eylem kullanılmıştır.
D) Basit fiil E) Oluş fiili
C) Her iki cümlede aynı tür eylemsiye yer verilmiştir.
D) Her iki cümlede basit çekimli eylem kullanılmıştır.
E) Her iki cümlede geçişli ve etken eylem kullanılmıştır.
5. (I) Kedilerin, karanlıkta bile avlanabilecek kadar gelişmiş

olan gözleri vücutlarına oranla hayli büyük. (II) John Brad-
show Kedi Algısı adlı kitabında, gözlerinin büyüklüğü nede-
2. Tren tüm frenlerini gıcırdatarak istasyonda durdu. Guylain be- niyle kedilerin, yakına ve uzağa odaklanırken çok zorlandı-
yaz çizgiyi terk edip basamağı çıktı. Kapının sağındaki katla- ğını belirtiyor. (III) Bu yüzden göz kaslarının da bu duruma
nır dar koltuk onu bekliyordu. Portakal rengi açılıp kapanan bağlı olarak geliştiğini dile getiriyor. (IV) Örneğin sokak kedi-
koltuğun sertliğini sıraların yumuşaklığına tercih ediyordu. leri uzağı iyi görebiliyor ama ev kedilerinin büyük çoğunluğu
uzağı iyi göremiyor. (V) John Bradshow aynı kitabında, ke-
Bu parçada altı çizili sözcüklerden hangisi eylemsi de- dilerin, kendine yaklaşık 40 cm’den daha yakın herhangi bir
ğildir? şeye odaklanamadığını da ifade ediyor.
A) gıcırdatarak B) terk edip Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
C) katlanır D) bekliyordu dakilerden hangisi söylenebilir?
A) I. cümlede, ek eylem kullanılmamıştır.
E) kapanan
B) II. cümlede, bütün eylemsi çeşitlerine yer verilmiştir.
C) III. cümlede, farklı yapıda eylemler kullanılmıştır.
D) IV. cümlede, birden çok çekimli eylemden yararlanılmıştır.
E) V. cümlede, eylem dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiştir.
6. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili eylemsilerden han-

gisi diğerlerinden farklı türdedir?
3. Çaresi yok sanma sakın onarılmaz mı A) Herkesin içinde, yaptığından memnun musun diye bağı-
Her gece dua ettim duyulmaz mı rınca çok utandım.
B) Benim tanıdığım Ahmet, sevdiğinden hiçbir karşılık bek-
Yanlışlar yapmadık affedilmeyecek
lemeden bu işi yapardı.
Ne sen ne de ben
C) Bana yazdığından nasıl bir anlam çıkarmamı beklediğini
Bu dörtlükte aşağıdakilerden hangisi yoktur? merak ediyorum.
D) Söylediğinden kendi adıma bir sonuç çıkarabilmek için
A) Ek eylem B) Edilgen eylem
çok çaba sarf ettim.
C) Birleşik yapılı eylem D) Birleşik çekimli eylem E) Arabayı çok dikkatsiz kullandığından birçok kişi arabası-
E) Sıfat-fiil na binmek istemiyor.


1. Aşağıdaki cümlelerdeki ek eylemler görevlerine göre eş- 4. Hiçbir mimar kalemini onun gibi kullanamadı. Özgün tarzıy-
leştirilirse hangisi dışarıda kalır? la Barcelona’ya silinmez bir imza attı, sanat tarihine sayısız
başyapıt kazandırdı Antoni Gauidi. En ünlü eserlerinden
I. Osmanlı İmparatorluğu’nun 15. yüzyılda ilk tanıdığı dev-
Casa Batilo, özgün cephesi ve ışıklı pencereleriyle Barcelo-
letlerden biri Polonya’ydı.
na akşamını selamlıyor şimdi, onun hatırasını yaşatıyor.
II. O dönemden bu yana Polonya siyasi olarak ortadan kalk-
tığı dönemde bile ilişkiler devam etmişti. Bu parçada geçen sözcüklerle ilgili,
III. Prof. İlber Ortaylı, Osmanlı - Polonya ilişkilerinin 600. yılı I. “kullanamadı” basit çekimli, birleşik yapılı bir eylemdir.
nedeniyle kaleme aldığı makalesinde tarihî ilişkilerin öne-
II. “silinmez” türemiş yapılı bir eylemdir.
mini şöyle anlatmıştı.
III. “kazandırdı” ettirgen çatılı bir eylemdir.
IV. 17. yüzyıl, Türklerin ve Polonyalıların tarihinde sürekli savaş-
la geçen ve bu nedenle çok yıpratıcı olan bir dönemdir. IV. “selamlıyor” isimden türemiş basit çekimli bir eylemdir.
V. Bununla birlikte Osmanlı yöneticileri, Polonya’nın var ol- V. “yaşatıyordu” kökü ve gövdesi aynı türde bir eylemdir.
ması ve güçlü kalmasının, kendileri için de önemli oldu- numaralanmış açıklamalardan hangi ikisi yanlıştır?
ğunu kavramıştır.
A) I ve II B) II ve III C) II ve V
D) III ve IV E) IV ve V
5. Aşağıdaki cümlelerden hangisi kesinlikle edilgen bir ifa-

deyle tamamlanır?
A) Kayıt ücretini ödeyemeyen birçok öğrenci ----.

B) Ankara Türkiye’nin başkenti olduktan sonra ----.
C) Maçta kırmızı kart gören futbolculardan biri ----.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem haber kipiyle hem
D) Dün yaptığım sunum öğretmenim tarafından ----.
dilek kipiyle çekimlenmiş fiillere örnek gösterilebilir?
E) Son filmi yüzünden sert eleştiriler alan yönetmen ----.
A) Biraz üşüttüm, birkaç gün okula gelemeyeceğim.
B) “Hamdım, yandım, piştim.” sözünü ilke edindim.
6. (I) Celali Ayaklanmaları, Osmanlı ve Anadolu tarihinin çok
C) Alanında uzman bir ekiple çalışır, işini severek yapardı.
tartışılan konularından biri olmuştur. (II) Hatta bu bakımdan
D) Ben biraz dinleneceğim, siz istediğiniz yere gidin. Celali Ayaklanmalarını Osmanlı’nın kuruluş tartışmalarına
E) Erken kalkalım, kimsenin ağzına laf vermeyelim. benzetebiliriz. (III) Yani Osmanlı’nın kuruluş tartışmaları da
çok uzayıp giden ve genellikle paradigma değişimleriyle geli-
şen tartışmalar olmuştur. (IV) Mesela Celali Ayaklanmaların-
da 60’lı yıllarda bir sınıf savaşı aranmış ve bulunmaya çalı-
şılmıştır. (V) Özellikle Engels’in Almanya’da köylü savaşları,
Protestan-Katolik çatışmaları ve reformasyon üstüne yazdık-
ları tarih yazıcılarını çok etkilemiş; Celali Ayaklanmaları bir
sınıf çatışması olarak ele alınmıştı.
3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi yö- Yukarıda numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda-
nüyle diğerlerinden farklıdır? kilerden hangisi söylenemez?
A) Hiçbir sebep yokken ayrılık konusu yine açıldı. A) I. cümlede, birleşik çekimli eyleme yer verilmiştir.
B) Sınıfa ısındığı için kısa bir süre içerisinde açıldı. B) II. cümlede, oldurgan çatılı eyleme yer verilmiştir
C) Alt sokağımızda yeni ve büyük bir spor salonu açıldı. C) III. cümlede, farklı türde fiilimsilere yer verilmiştir.
D) Ülkenin genelinde bir ay içinde birçok AVM açıldı. D) IV. cümlede, edilgen eyleme yer verilmiştir.
E) Dün aldığım kart biraz önce kullanıma açıldı. E) V. cümlede, farklı yapıda eylemlere yer verilmiştir.

1. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerden han- 4. Ekonomi tarihimizin kilometre taşlarından biri olan Uşak Şe-
gisi eylemsi değildir? ker Fabrikası, 1926 yılında Uşak’ta, şehrin ileri gelenlerinin
yatırımı ile kurulur. Temeli 6 Kasım 1925’te atılan fabrikanın
A) Yalan söylediğini anlayınca masadan hemen kalkmak is-
inşaatı, bir yıl gibi kısa bir sürede bitirilerek fabrika 17 Aralık
tedim.
1926’da törenle açılır. O yılların olanakları düşünülürse ola-
B) Bu bilince sahip olmak, olgun bir kişiliğin en önemli işare- ğanüstü bir çalışma sonucu bitirilen fabrikanın kuruluş çalış-
tidir. maları 1923 yılına dek uzanır.
C) Yaptığı plan suya düşünce suratının aldığı hâli görmeni
isterdim. Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-
nemez?
D) Kendini sevince hayata farklı pencerelerden bakacağını
fark edeceksin. A) Sıfat görevinde kullanılan eylemsiye yer verilmiştir.
E) Yurt dışında birkaç yıl kalınca kendi ülkeme ihanet edildi- B) Yapım eki alan eylemlerden yararlanılmıştır.
ğini anladım. C) Etken ve edilgen eylemsiye yer verilmiştir.
D) Aynı cümlede birden fazla çekimli eylem kullanılmıştır.
E) Eylemlerin hepsinde edilgenlik ekine yer verilmiştir.
2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde farklı türde eylemsi-

lere yer verilmiştir?
A) Bu yaz tatilinde şiir yazmak ve yurt dışına çıkmak istiyorum.

B) Toplumcu kimliğini koruyan, faydalı olan bir edebiyat sev-
5. O kadar korkarım ki uykum kaçtığı gece
dalısıydı.
C) Balkanlarda, hayat veren bir derenin kolları boyunca gezdim. Galiba bir çöldeyim, gözlerimde susuzluk
D) Kaza yapıp onu aradığında maalesef telefonuna yanıt ver- Hafiften serpilmeye başlayıp da gittikçe
medi.
Artarak tufan olan yağmurdur uykusuzluk
E) Bu işi ortaklaşa yapma isteği taşıması bizi çok mutlu et-
mişti. Yukarıdaki dizelerde çekimli kaç eyleme yer verilmiştir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
3. Türk yemek kültüründe önemli bir yeri olan simit, yüzyıllardır

Anadolu’da ve Balkanlar’da hemen herkesin keyifle yediği bir
yiyecek. İsmet Zeki Eyüboğlu, Türk Dilinin Etimolojik Sözlü- 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek eylem kullanılma-
ğü’nde çeşitli yörelerde değişik tatlarda imal edilen simit söz- mıştır?
cüğünün kökeninin Rumca “semidolites” sözcüğünden geldi-
ğini yazar. A) Bütün zorluklara rağmen ayakta kalmayı başarıyordu.
B) Sebebini bilmiyorum, bugünlerde epey durgunum.
Bu parçada geçen aşağıdaki sözcüklerden hangisi fiilim-
C) Yanımıza yaklaşıp “Köyün yeni öğretmeni benim.” dedi.
sidir?
D) Uzun bir süre yazmamaya karar vermiştim hâlbuki.
A) yemek B) yiyecek C) yazar
E) Üstündeki paltoyu içeri çok sıcak olduğu için çıkardı.
D) değişik E) olan

Sözcük Türleri • CEVAP ANAHTARI
ETKİNLİK 1 ETKİNLİK 6
vakitlerden mavisini kuytusunu büyüyen, gerçekleştirdiği, Avrupalı, geliştirilen, doğadan ilham alan
yeni, akıcı,
solmazını bereketlisini
artık markanın tüm modellerinde görmeye alıştığımız altıgen,
dikkat çekici, başarılı,
ETKİNLİK 2 birlikte kullanılan girintili ve çıkıntılı, arkaya doğru yükselen
a. gün, hayal kurmayı yaşadığına
beklemeyi, ümit etmeyi maziden ETKİNLİK 7
gömlek, geceyi zaman, çiçek, kabrimde iki(sayı), her(belgisiz), ağzındaki(işaret), alnındaki(işaret), bir(belgi-
vücudunu siz), hiçbir(belgisiz)
b. 1.Y, 2.D, 3.D, 4.D, 5.D, 6.D, 7.D, 8.D 9.Y, 10.Y
ETKİNLİK 8
1. birçok (belgisiz)
ETKİNLİK 3
2. birkaç (belgisiz)
Gözlerim gözünde aşkı seçmiyor 3. Çalışkan, disiplinli, her (niteleme-niteleme-belgisiz)
Onlardan kalbime sevda geçmiyor 4. Son, finale çıkan, bu (sayı-niteleme-işaret)
Ben yordum ruhumu biraz da sen yor 5. İki üç, bu, konuyla ilgili bir (belgisiz-işaret-niteleme-belgisiz)
6. Her, bir (belgisiz-belgisiz)
Çünkü bence şimdi herkes gibisin
7. Nasıl, bir (soru-belgisiz)
Yolunu beklerken daha dün gece
8. Öğretmen olmak isteyen, bir (niteleme-belgisiz)
Kaçıyorum bugün senden gizlice 9. Binadaki kimi (işaret-belgisiz)
Kalbime baktım da işte iyice 10. Doktor, Hanım (unvan-unvan)
Anladım ki sen de herkes gibisin ETKİNLİK 9
Büsbütün unuttum seni eminim 1.D, 2.Y, 3.D, 4.Y, 5.Y, 6.D, 7.D, 8.D 9.D, 10.Y
Maziye karıştı şimdi yeminim ETKİNLİK 10

Kalbimde senin için yok bile kinim 1. kargo şirketini (belirtisiz)
Bence sen de şimdi herkes gibisin 2. Onun şiirlerinde, yöre halkının sorunları (belirtili ve zincirleme)
3. Konunun en önemli kısmını (belirtili)
ETKİNLİK 4 4. deri ceket (takısız)
1. Doğru bir üslupla konuşmadığını kendin söylemeliydin. (Kişi adılının ye- 5. Bahçedeki ağaçların sararan yaprakları, sonbaharın habercisiydi.
rine kullanıldı.) (belirtili ve belirtili)
2. Bu kararı ben kendim aldım, yanlışsa da arkasındayım. (Özneyi pekiş- 6. Okulun güvenlik görevlisi (zincirleme)
tirdi.) 7. 2023’ün Haziran ayı (zincirleme)
3. Kendi evine bugüne kadar hiçbirimizi davet etmedi. (Tamlayan görevini 8. Aşk-ı Memnu romanı, Halit Ziya Uşaklıgil’in en bilinen ve oku-
üstlendi.) nan romanıymış (belirtisiz ve belirtili)
4. Onun kendisi zaten başlı başına bir sorun değil mi? (Tamlanan görevini 9. Kendi hatan yüzünden (zincirleme)
üstlendi.) 10. toprak kokusu (belirtisiz)
5. Buraya neden gelmek istemediğini kendisi anlatacak. (İyelik eki aldı.) ETKİNLİK 11
6. Kendi kendine konuşması bizi biraz tedirgin etmişti. (İkileme kurup zarf 1.✓, 2.✓, 3.X, 4.X, 5.✓, 6.✓, 7.X, 8.✓ 9.X, 10.✓
oldu.)
ETKİNLİK 12
her gün, bir başka kıyıya, içindeki o kanlı cam kırıklarını
ETKİNLİK 5
ne karanlık, bu ne zindan gece, bütün gemiler
1.D, 2.Y, 3.D, 4.D, 5.Y, 6.Y, 7.Y, 8.Y 9.D, 10.D
bu karanlık, bir ay
bir deli rüzgâr

ETKİNLİK 13 ETKİNLİK 19
1. açıklama 2. abartma 3. koşul
1.Y, 2.D, 3.D, 4.Y, 5.D, 6.Y, 7.D, 8.D 9.D, 10.D
4. eşitlik 5. pekiştirme 6. tercih
7. karşılaştırma 8. karşıtlık 9. eşitlik
ETKİNLİK 14 10. koşul
1. olasılık 2. yaklaşıklık 3. sebep
4. benzerlik 5. kesinlik 6. sınırlama ETKİNLİK 20
7. koşul 8. tekrar 9. istek devam ediyor, gerekiyor, açıklandı, geliştiriyor, öngörülüyor.
10. üleştirme
ETKİNLİK 21
1. (eşlik edemeyeceğim: haber kipi - I.tekil kişi - basit çekimli - bir-
ETKİNLİK 15
leşik yapılı)
1. bir sohbet sırasında(zaman zarfı), şöyle(durum zarfı), sanırım(du-
2. (işlersen: haber kipi - II.tekil kişi - birleşik çekimli - türemiş yapılı)
rum zarfı), işte(işaret zarfı), tam olarak(durum zarfı), mutlaka(durum
(anlayacaktır: haber kipi - III.tekil kişi - basit çekimli - türemiş yapılı)
zarfı), insanlarla aranızda bir yakınlık kurulmasını sağlarken (zaman
3. (büründüm: haber kipi - I.tekil kişi - basit çekimli - türemiş yapılı)
zarfı), fotoğraf çekmek istediğinizde(zaman zarfı), biraz(miktar zarfı)
(hissediyorum: haber kipi - I.tekil kişi - basit çekimli - birleşik ya-
2. kapıyı görür görmez dudaklarını büküp(zaman zarfı),
pılı)
Diğerlerine göre(durum zarfı), daha(miktar zarfı),
4. (söyledi: haber kipi - III.tekil kişi - basit çekimli - türemiş yapılı)
epey(miktar zarfı), yakından(durum zarfı), akıllı(durum zarfı), kapı-
5. (kulak verseydiniz: dilek kipi - II. çoğul kişi - birleşik çekimli - bir-
nın azameti yüzünden(durum zarfı), asla(durum zarfı)
leşik yapılı)
(olurdunuz: haber kipi - II. çoğul kişi - birleşik çekimli - basit ya-
ETKİNLİK 16
pılı)
1.✓, 2.X, 3.X, 4.X, 5.✓
6. (uzaklaştı: haber kipi - III.tekil - basit çekimli - türemiş yapılı)
7. (ders çalışıyoruz: haber kipi - I. çoğul kişi - basit çekimli - birle-
ETKİNLİK 17 şik yapılı)
Sıvıyla temas her yıl 82 milyon telefonu çöpe gönderiyor. Buna 8. (yollara düşmüştür: haber kipi - III. çoğul kişi - basit çekimli - bir-
rağmen üreticiler aygıtları korumak için önlem almıyor. Ocak ayın- leşik yapılı)
da Kaliforniyalı Liquipel firması, telefonları ve medya oynatıcıları 9. (duysa: dilek kipi - III.tekil kişi - basit çekimli - basit yapılı)
su geçirmez hâle getiren ilk üçüncü parti hizmeti piyasaya sürdü. (destek verirdi: haber kipi - III. tekil kişi - birleşik çekimli - birleşik
Mühendisler, telefonu vakumlu bir odaya koyuyor; içeriye de kar- yapılı)
bon temelli hidrofobik bir gaz dolduruyor. Gaz parçacıkları telefo- 10. (beklemiştim: haber kipi - I. tekil kişi - birleşik çekimli - türemiş
nun üstünde insan saçının binde biri kalınlıkta bir katman oluşturu- yapılı)
yor. Parçacıklar çok küçük olduğundan telefonun birleşim noktala-
rından içeri giriyor ve işlemci ya da batarya gibi dahili bileşenleri de
ETKİNLİK 22
kaplıyor. Su geçirmez hâle getirme 30 dakikadan kısa sürüyor ve
telefonun görünümünde ya da elle tutulmasında hiçbir fark yaratmı- Basit Eylem Türemiş Eylem
yor. Ardından Liquipel, cihazı müşteriye eskisinden daha iyi bir şe- düşüyorsa yaşanıyor
kilde kargoluyor. oluşuyor
izlenmekte
ETKİNLİK 18
Birleşik Eylem
1. amaç 2. durum 3. karşılaştırma
görülebilir
4. zaman 5. pekiştirme 6. görecelik
izleyebilir
7. gerekçe 8. uygunluk 9. birliktelik
izlenebiliyor
10. yadsıma

ETKİNLİK 23 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
var, civarında, sahipler, başlamıştı, sahibiz, mı TEST 1
1. D 2. B 3. E 4. A 5. C 6. D
ETKİNLİK 24
1.Y, 2.Y, 3.D, 4.Y, 5.D, 6.D, 7.Y, 8.D 9.D, 10.D
TEST 2
1. A 2. D 3. E 4. C 5. A 6. E
ETKİNLİK 25
boyamak (isim-fiil), üretilen (sıfat-fiil), taşıyan (sıfat-fiil), içme (isim-fiil),
tükenişi (isim-fiil), benzer (sıfat-fiil), sergileyen (sıfat-fiil), emerken (zarf-fiil), TEST 3
kullanılan (sıfat-fiil), dönüştürülerek (zarf-fiil), azalan (sıfat-fiil), yapan 1. A 2. D 3. A 4. A 5. B
(sıfat-fiil), kullanarak (zarf-fiil)
TEST 4
ETKİNLİK 26 1. E 2. E 3. C 4. E 5. C 6. D
1.Y, 2.D, 3.Y, 4.Y, 5.D, 6.D, 7.D, 8.Y 9.Y, 10.D
TEST 5
ETKİNLİK 27
1. oldurgan 2. geçişli 3. ettirgen 1. E 2. E 3. E 4. C 5. A 6. B
4. geçişsiz 5. geçişsiz 6. geçişli

7. geçişli 8. ettirgen 9. geçişsiz TEST 6
10. oldurgan 1. A 2. D 3. C 4. C 5. D 6. E
ETKİNLİK 28 TEST 7
1. etken 2. dönüşlü 3. edilgen
1. D 2. A 3. D 4. C 5. D 6. C
4. işteş 5. dönüşlü 6. dönüşlü
7. etken 8. edilgen 9. dönüşlü
TEST 8
10. dönüşlü
1. B 2. D 3. E 4. E 5. D 6. B
ETKİNLİK 29
1.Y, 2.D, 3.D, 4.Y, 5.Y, 6.D, 7.D
TEST 9
8.Y 9.D, 10.D 11.Y, 12.D, 13.D, 14.Y,
1. B 2. D 3. B 4. E 5. E 6. E
15.Y, 16.D, 17.D, 18.Y 19.Y, 20.D
TEST 10
1. C 2. C 3. E 4. E 5. A 6. E
TEST 11
1. E 2. D 3. A 4. C 5. C 6. E
TEST 12
1. D 2. C 3. E 4. E 5. B 6. D

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR
TEST 13 TEST 22
1. E 2. E 3. E 4. C 5. D 6. E 7. C 1. B 2. C 3. A 4. C 5. C 6. C
TEST 14
TEST 23
1. B 2. E 3. E 4. E 5. C 6. E 7. A
1. E 2. D 3. D 4. E 5. D 6. E
TEST 15
TEST 24
1. D 2. E 3. B 4. B 5. E 6. D 7. B
1. E 2. D 3. B 4. C 5. D 6. A
KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR TEST 25

TEST 16 1. B 2. E 3. E 4. E 5. A 6. E
1. C 2. B 3. B 4. C 5. C
TEST 17
1. C 2. E 3. C 4. D 5. E 6. A 7. D
TEST 18
1. D 2. D 3. A 4. B 5. E 6. A
TEST 19
1. D 2. A 3. E 4. A 5. C 6. E
TEST 20
1. D 2. D 3. D 4. B 5. C 6. A
TEST 21
1. B 2. C 3. E 4. D 5. E 6. B

06 Sözcük Türleri Öğretmen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

06 Sözcük Türleri Öğretmen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

﻿

ÖĞRETMENİN NOTU DİKKAT

1. Ad (İsim) • Dinlenince yarınki iş için hazır olduğunu hissettim.

3. Adıl (Zamir) Birinci cümlede “dinlenmek” sözcüğü “dinle-” eyleminin

✓✓ Herhangi bir sözcüğün türü belirlenirken cümledeki anlam ve

• Neden benimle kapalı konuşuyorsun?

TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 2

• Özel adlar şu şekilde sıralanabilir: UYARI

3 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

1. Adın Yalın Durumu

• Yan komşum evde dört cana bakıyor. alabilir.

✓✓ Biçimce tekil olduğu hâlde birden çok varlığı karşılayan adlardır.

NOT hâl eki " okul - a

-e FİYE " diz - e

TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 4

4. Adın Bulunma Durumu (-de hâli) Yapılarına Göre Adlar

DİKKAT Toprakların en bereketlisini sende sürdüm

5 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

a. Aşağıdaki dizelerde geçen sözcüklerden isim görevinde kullanılanların altını çiziniz.

1. İsim görevinde kullanılan sözcüklerin hepsi hâl eki almıştır. Y

2. Basit, türemiş ve birleşik isimlere yer verilmiştir. D

3. Zaman anlamlı bir isim, belirtme durum ekini almıştır. D

4. Bir isim, sıfat tamlamasında tamlanan görevini üstlenmiştir. D

5. İsimlerden biri, nitelediği sözcük düştüğü için adlaşmıştır. D

6. Nitelenmiş ve belirtilmiş birden çok isim kullanılmıştır. D

7. “Kabrimde” sözcüğü birden fazla isim çekim eki almıştır. D

8. İyelik ekini hâl ekinden önce almış isimler kullanılmıştır. D

9. Ek eylem alarak yüklem olmuş isme yer verilmiştir. Y

10. “Kendiliğinden” sözcüğü isim olup yapım ve hâl eki almıştır. Y

KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 1 TEST

5. Ağlasam sesimi duyar mısınız

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-

3. • Belleği, unutmayı, mimariyi, çağın getirdiklerini aynı şiir

Yukarıda verilen iki cümlede,

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II A) unsurlarını B) romanlarında C) işleyip

7 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

TEST 2 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

5. Şehrin kalabalığını, araçların kulaklarda yankılanan korna

Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-

6. Başlangıçtan bugüne gelen göçebeliğimizi hatırlayalım. Yak-

TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 8

✓✓ İsmin, tamlamanın (isim tamlaması ve sıfat tamlaması) ve cüm-

✓✓ İsimler gibi hâl eki alabilir ve cümlede özne, nesne, tümleç ya

• Onun şaşkınlığı yüzünden okunuyordu.

• Öğrencilerin birkaçı sınavda epey zorlanmış.

belirtili isim tamlaması

9 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

A. Sözcük Biçiminde Adıllar

• Kendimi bu aralar iyi hissettiğim için oldukça şanslıyım. ÖRNEK:

ÖRNEK: • Sen kendin mi yazdın bu şiiri?

ÖRNEK: ÖĞRENCİNİN NOTU

TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 10

3. İşaret Adılı 4. Belgisiz Adıl

✓✓ Çokluk eki alabilirler. ÖRNEK:

✓✓ Tamlamanın, cümlenin yerine geçebilir. • Herkes bir anda ortadan kayboldu.

• Bunu benden habersiz neden çağırdın?

✓✓ “Onlar” sözcüğü de cümledeki kullanımına göre kişi ve işaret ÖRNEK:

• Onlar bu köprüyü taşıyacak kadar güçlü değil.

11 TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

ÖRNEK: Yapı Bakımından Adıllar

• Onun bakış açısı çok farklıydı, ya benimki?

TYT TÜRKÇE Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 12

TEST 3 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamanın dışında bir