SÖZCÜKBİLİME GİRİŞ

Sözcük

Sözlüğün
Dilin temel
temel
öğesidir.
birimidir.
 3

BİÇİM
Sözcük, üç
biçimde ANLAM
tanımlanır.
DİLBİLGİSEL
ULAM
 4

Biçim
Biçimbirim Türetimsel Çekimsel
Biçimbirim Biçimbirim 
 5

 Dildeki en küçük anlamlı birimdir. 

Biçimbirim  Köklerden ayrı olarak her dilde bulunur. 
nedir?  İşlevleri ve bulunma yerleri farklılaşabilir.
 6

TÜRETİMSEL BİÇİMBİRİM 
 Eklendiği sözcükbirimin anlamını değiştirerek yeni sözcükler
oluşturabilir.
 Anlam değişirse, sözcüğün sözdizimsel ulamı da değişebilir. 
 {Oku-} {okur} vb.

BİÇİMBİRİM
ÇEKİMSEL BİÇİMBİRİM 
  Bu biçimbirimler, eklendikleri sözcükbirimin ya da
sözdizimsel ulamın anlamında ya da göndergesinde değişiklik
yapmazlar. 
 {balık} {balıklar} / {gitmek} {gidiyorum}
Türkçede biçimbirimsel türetim, köke ya da gövdeye eklenen
soneklerle;
çekimsel türetim, adları çoğul yapan {-lAr} ya da eylem çekim
ekleri ile yapılmaktadır.
 8

 Biçimbirimler, eklendikleri Çorap - çorabı

kök sözcükler üzerinde fazla Kağıt - kağıdı
değişiklik göstermezler. Fakat Mutfak - mutfağa
bu değişimler Ad ve Eylem Tavır - tavrı
çekimlerinde görülür.
 9

[OLMAK] eyleminin çekiminde

''kök'' bazen tamamen
kaybolmaktadır.
'' Bu kitap benim.'' (Bu kitabın benim olduğunu
biliyorsun.) 
 10

 EŞANLAMLI SÖZCÜKLER
 ÇOKANLAMLI SÖZCÜKLER

ANLAM
 Her ikisinin de en sık görüldüğü sözcük türü ADdır.
 11

  Dil, her biri bir düzgü uyarınca eklemlenmiş, ayrıştırılabilir

DİLBİLGİSEL öğelerden oluşur. Sözcükler bu öğeleri sınıflandırır, her biri için

ULAM öğenin anlamını oluşturan bir tanım verir. Sözcük, tümcedeki

görevine göre farklı biçimlerde tanımlanır.
 Ad, sıfat, belirteç, adıl, ilgeç, bağlaç, ünlem, eylem
 12

Farklı  Bu tepedeki yalnız ev Ali'nindir. ( yalnız / SIFAT)

bağlamlarda
 Yalnız onunla görüşebilirsin. ( İLGEÇ)
aynı sözcük
değişik türleri  Giderim; yalnız, arkadaş isterim. ( BAĞLAÇ)
belirtir.
 13

SÖZCÜKBİRİM
(SÖZCÜKSEL BİÇİMBİRİM)
(SÖZCÜKSEL ANLAMBİRİM)
ANLAMBİRİM
BİÇİMBİRİM
 (DİLBİLGİSEL BİÇİMBİRİM)
  (DİLBİLGİSEL ANLAMBİRİM)
 14

       
SÖZCÜKBİRİMLER TEK BAŞINA ANLAMLI YAPILARDIR.

BİÇİMBİRİMLER İSE TEK BAŞINA BİR ANLAM İFADE ETMEZLER.

YALNIZCA EKLENDİKLERİ SÖZCÜĞE YENİ BİR ANLAM
KATARLAR.
 15

Biçimbirimler sınırlı sayıda yapılar olmasına

rağmen sözcükbirimler sınırsız sayıdadır. 
ANLAMBİRİMLER
+
BİÇİMBİRİM + SÖZCÜKBİRİM
SÖZC
+ E
SESBİRİMLER
 17

Türk dilinde kullanım sıklığı

en fazla olan yapılar
Biçimbirimlerdir. Tartışmalı
durumdaki önekler ( eş, üst,
art, ön, alt vb. ) dışında tüm
biçimbirimler sonek
durumundadır.
 18

 DOLU SÖZCÜKLER
   Anlamını tek başına sağlayabilen sözcüksel sözcükler, dolu sözcüklerdir.

Biçimbirimler ve       

sözcükbirimler farklı
bir şekilde de  BOŞ SÖZCÜKLER

tanımlanabilir:       Tek başına anlamı olmayan sözcükler, boş sözcüklerdir.

( dilbilgisel sözcükler)
 19

Bir sözlüksel birim,

dilbilgisel birime dönüşürse
ya da sözlüksel değerinden  Kuzu + kulak = kuzukulağı
ayrı olarak dilbilgisel bir
kullanım kazanırsa  Aslan + ağız = aslanağzı
dilbilgiselleşme söz
konusudur.
 20

Örnekler:

1. Hanımeli 1. Bileşimde her iki

    Kuşpalazı sözcük de anlamını
    Balıksırtı kaybeder.

2. Acıağaç 2. Yalnızca ilk sözcük Dilbilgiselleşme

    Adamotu 
    Sigaraböreği
anlamsal değerini
kaybeder.
açısından dört 
3. Doğumevi 3. Son kısımdaki birim
bileşik sözcük
    Kolbaşı  anlamsal değerini türünden
    Basımevi kaybeder.
bahsedilir :
4. Cumartesi 4. Sözcükler anlamını
    Uluslararası korumaya devam eder. 
    Önsöz 
 21

KAYNAK
SÖZCÜKBİLİME GİRİŞ - PROF.
DR V. DOĞAN GÜNAY

HAZIRLAYAN : BANU BEGÜM

AYGÜZER