SB

es
ilgisi

1. Anlamına Göre Cümleler

2. Anlatımına Göre Cümleler
Bu konuya mobil uygulamalarımızdan ulaşabilir,
3. Anlam İlişkisine Göre Cümleler anlık bir şekilde soru çözebilirsiniz.

Ses Bilgisi -ğimiz olay gerçekleşir.

www.edebiyatveturkce.com
ÖRNEKLER
Türkçede bu konuda yer alan tam tamına 29 harf 🔸 Kitap + cı > Kitapçı
bulunmaktadır. Bu 29 harfin sekiz adeti ünlü, kalan 🔸 Küs - gün > Küskün
yirmi bir harfi de ünsüz olarak geçmektedir. 🔸 Kes - gin > Keskin
🔸 Et + cil > Etçil
Ünlüler, kendi içerisinde incelik, kalınlık, düzlük, yu-
varlaklık bakımından; ünsüzler ise sertlik ve yumu-
şaklık bakımından ayrılır. Bizim işimize yarayacak NOT: Özellikle sizleri yoran benzeşme
olanlar da tam olarak bunlardır. olayı, kelime ortasında gelişenlerdir.
🔸 Bu bitkiyi nereden aldınız?
Öncelikle ünlü harflerimize bakalım: 🔸 Araştırma sonuçları elimize geldi.

Pratik Bilgiler
www.edebiyatveturkce.com

Sorular üzerinde benzeşme olayı genel olarak “-dı,

-dık, -dığında, -dır, -da, -dan” vb. ekler ile verilir. Tespiti
zor olduğu için tercih edilir.
🔸 Anlattığını hiç beğenmedim ben.
🔸 Her şeyi söyletti ona sinsice.
Burada kafamızı karıştıracak pek bir şey yok, sade-
🔸 Uçtan örnekler vermek istemiyorum.
ce bilmemiz gerekenler şunlar:
🔸 Dar ünlüler denildiği an: ı, i, u, ü 🔸 Çok çalışkan ancak bir o kadar da yapışkan biri.
🔸 Geniş ünlüler denildiği an: a, e o, ö 🔸 Meslektaşlarımı hiç uyarmadım ben.
🔸 Düz ünlüler denildiği an: a, e, ı, i
🔸 Yuvarlak ünlüler denildiği an: o, ö, u, ü

NOT: Benzeşme kuralı, rakamlar ve özel

isimler için de geçerlidir.
🔸 Ahmet+de > Ahmet’te
🔸 1993+den > 1993’ten

NOT: Bazı ekler, sert ünsüzle başlayan

Ünsüz Olayları bir kelimeye gelse de benzeşme ger-
çekleşmez:
🔸
www.edebiyatveturkce.com
Çocuk + cağız > Çocukcağız
1. Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi-Uyumu)
Sert ünsüzler olarak geçen f, s, t, k, ç, ş, h p ses-
sizleri üzerine c, d, g sessizleriyle başlayan bir ek
gelirse benzeşme dediğimiz olay gerçekleşir. 2. Ünsüz Yumuşaması (Değişimi)
P, ç, t, k ile biten bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir
Bu, sert ünsüzler ile yumuşak ünsüzün bir arada sözcük ya da ek gelirse bu p, ç, t, k ; b, c, d, g’ye
söyleyiş olarak bulunamayacağından dolayı ortaya dönüşür. Konu tamamıyla bundan ibarettir.
çıkan bir ses olayıdır.
ÖRNEKLER
Türkiye Türkçesinde genel olarak ekler yumuşak ün- 🔸 Çelenk +i > çelengi
süzle başlar. Bunun sonucunda da benzeşme dedi- 🔸 Kitap + ı > Kitabı
1 🔸 Anlattık + ı > Anlattığı
 Tüm içerikler, telif hakkına sahiptir.
Gelir elde etme amacı güdülemez.

Pratik Bilgiler NOT: Sac, yağ, dağ, od, ad gibi kelime-

Sorular üzerinde yumuşama olayı genellikle -dık, +lık, lerde ünsüz yumuşaması bulunmaz. Bu
-ecek ekleri üzerinde görülür. Özellikle -dığı, -dığından kelimeler yumuşak ünsüzlerle bitmekte-
eklerinde kesin bir yumuşama söz konusudur. dir.
🔸 Gördüğüm en harika diziydi Lucifer.
🔸 Seninle konuşacağını sanmıyorum.
🔸 İnsanlığı hafife alan birisin sen artık.
🔸 Her şeyi dalgaya aldığından yol katedemiyoruz
biz.
NOT: Alt geçit kelimesinde ünsüz yumu-
şaması görülür. “Alt geçit+i” > alt geçidi
şeklini alır.

NOT: Özel isimlerde yumuşama olmaz:

🔸 Ahmet’i, Mehmet’i…
3. Ünsüz Türemesi (İkizleşmesi)
Genel olarak yabancı sözcüklere getirilen yardımcı
eylemlerle arada bir ünsüz türer. Aynı zamanda
ikizleşme de denilir.
www.edebiyatveturkce.com

DİKKAT: Bazı sorularda sizlere yumuşamaya

aykırılık sorulabilir. Bu tarz sorularda şunlara dikkat
ÖRNEKLER
etmelisiniz. Yumuşaması gereken bir ünsüz varsa ve
🔸 Af + etmek > affetmek
yumuşamamışsa ona ünsüz yumuşamasına aykırılık
🔸 Zan + etmek > Zannetmek
denir.
🔸 His + etmek > Hissetmek
➡ Bazı tek heceli sözcüklerde yumuşamaya aykırılık
görülebilir.
Aç + ı > Açı; NOT: ”Hürriyet, ciddi, millî” gibi kelime-
Kork + u > Korku lerde ünsüz türemesi yoktur. Yabancı
İç+im > İçim … kelimeler, kök alınır. Kök alındığı için de
ünsüz türemesi kabul edilmez.
➡ Ancak bazı tek hecelilerde yumuşama görülür:
Yurt + u > yurdu
Geç + ik > gecik-
Denk + i > Dengi
DİKKAT: 2017 LYS sorusunda ünsüz türemesi olarak biriydi veya

➡ Türetme esnasında yumuşama olabilir: ipince sözcüklerindeki “y, p” sesleri türeme alındı. Yani ÖSYM,
pekiştirme ünsüzlerini ünsüz türemesi olarak kabul etti. Ancak
At - ım > Adım yayınevleri hâlen bu durumu kabul etmediği için soruya göre
Ak+ar > Ağar- hareket etmeniz daha doğru olacaktır.

➡ Bazı yabancı sözcüklerin sonundaki ünsüzler

yumuşamaz, bu örnekler de yumuşamaya aykırılık
olarak görülebilir:
🔸 Hukuk + u> Hukuku
🔸 Cemiyet+i> Cemiyeti
DİKKAT: “hakketmek” ile “hak etmek” sözcükleri

🔸
karıştırılmamalıdır. “Maden, ağaç, taş üzerine
Millet + e> Millete elle yazı veya şekil oymak” anlamına gelen ifade,
🔸 Evrak + a > Evraka “hakketmek” şeklinde yazılır ve ünsüz türemesi
🔸 Sürat + e > Sürate
vardır.

🔸 Merak + ım > Merakım

🔸 Tazyik + i > Tazyiki
4. Ünsüz Düşmesi
➡ -ıt ekini alan kelimelerde de yumuşama görül- “k” ünsüzü ile biten bir kelimeye, “-cik, -cek” ekleri
mez: getirildiğinde “k” ünsüzü düşmeye uğrar.
🔸 Yap + ıt > Yapıt An + ıt > Anıt
ÖRNEKLER
🔸 Ufak + cık > Ufacık
2
 Tüm içerikler, telif hakkına sahiptir.
Gelir elde etme amacı güdülemez.

🔸 Büyük + cek > Büyücek 🔸 Akıl + ı > Akılı > Aklı

🔸 Sağlık +cak > Sağlıcak 🔸 Akis + i > Akisi > Aksi
➡ Yine “k” ünsüzü ile biten bir kelimeye “-l” yapım 🚩 Bazen sorularda sizlere ünlü düşmesinin sebep-
eki getirildiğinde “k” ünsüzü düşmeye uğrar. leri sorulabilir. Bu durumda dikkat etmeniz gereken
🔸 Küçük + l > Küçül- ise sebebi bulmaktır. Sebepler şöyle sıralanabilir:
🔸 Alçak + l > Alçal- 1. Çekim eki aldığı için düşme
2. Yapım eki aldığı için düşme
➡ Bu gibi kelimelerin dışında “adaş” ve “kaldırım” 3. Birleşme esnasında düşme
sözcüklerinde de ünsüz düşmesi söz konusudur.
🔸 Ad+daş > Adaş ➡ Bazen ünlüler çekim eki aldığı için düşmeye
🔸 Kalk+dırım > Kaldırım uğrarlar.
🔸 Benim zihnim karanlık odalara sahip.
➡ Bazen birleşme esnasında ünsüz düşebilir. 🔸 Göğsüm daralıyor, yüreğim kanıyor.
🔸 Ast+teğmen > Asteğmen
🔸 Ast+başkan > Asbaşkan Örneklerde gördüğünüz gibi zihin sözcüğü, +im iye-
lik ekini almış ancak zihin kelimesi anlam veya tür
5. Gerileyici Ünsüz Benzeşmesi (Dudak Ünsüzü değişimine uğramamıştır. Bu da ünlü düşmesinin se-
Uyumu - N-B Çatışması( bebi olarak çekim eki almasına bağlanır.
Türkçede ünsüzler, dil ve dudak şekline göre oluş-
turulur. “n” ve “b” ünsüzleri bir araya geldiklerinde ➡ Bazen ünlüler yapım eki aldığı için düşmeye
uğrarlar.
www.edebiyatveturkce.com

damak ve dudak yapısı nedeniyle “n” ünsüzü, “m”

🔸 Biraz hızlı ilerlememiz gerekiyor.,
ünsüzüne dönüşür.
🔸 Kurak topraklara sahip bir memleket düşlüyor.
🔸 Bu çok büyük bir devrimdi.
ÖRNEKLER
🔸 Penbe > Pembe
🔸 Kokladığım en güzel çiçeksin sen.
🔸 Çarşanba > Çarşamba
🔸 Sünbül > Sümbül
Örneklere baktığımızda ileri sözcüğü, +le ekini aldığı
için anlam ve tür değişimine uğramıştır. İlerle- eyle-
➡ Özel isimlerde ve birleşik sözcüklerde bu kural mi, bu nedenle yapım eki aldığı için ünlü düşmesine
örnektir. Bu nedenle sebep sorulduğunda bu örnek-
uygulanmaz.
🔸 Onbaşı leri, yapım eki ile düşmeye örnek olur.
🔸 Binbaşı 🔸 Ayır - ım > Ayırım > Ayrım
🔸 İstanbul 🔸 Çevir - e > Çevire > Çevre
🔸 Safranbolu 🔸 Tasarı + la > Tasarıla > Tasarla
🔸 Kavuş - ak > Kavuşak > Kavşak
🔸 Yanıl - ış > Yanılış > Yanlış
🔸 Yalın + ız > Yalınız > Yalnız
NOT: Görüldüğü gibi nb harflerinin yan
yna gelmesine rağmen n harfi m harfine
🔸 Sarı + ar > Sarıar > Sarar-
dönüşmemiştir.
➡ Bazen ünlüler birleşme esnasında ünlü düşmesi-
ne uğrar. Bu bölümde ünlü aşınması da gerçekleşe-
bilir.
🔸 Mahvolmuş bir bedene sahibim artık.
Ünlü Olayları 🔸 Daha neyi kaybedebilirim ki?
www.edebiyatveturkce.com
🔸 Burası sana uygun bir yer değil.

Örneklere baktığımız zaman mahıv+ol- eylemini gör-

1. Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi - Ünlü Aşınması) mekteyiz. Bu nedenle burada ünlü düşmesinin temel
Ünlü düşmesi, genellikle kelimeye gelen ünlü ile sebebi birleşmedir diyebiliriz.
başlamış ek veya kelime sonucu hecenin düşmesi
demektir. 🔸 Ne + için > Niçin
🔸 Ne + asıl > Nasıl
➡ Organ adları ve bazı sözcüklerde düşme gerçek- 🔸 Cuma + ertesi > Cumartesi
leşir. 🔸 Sabır + et > Sabret
🔸 Burun + u > Burunu > Burnu
🔸 Alın + ı > Alını > Alnı Bu örneklerde ise her ünlü düşmesi, bir ünlü aşın-
3 masına eşittir.
 Tüm içerikler, telif hakkına sahiptir.
Gelir elde etme amacı güdülemez.

DİKKAT: İçeri, dışarı, ileri, yukarı, ora, bura, şura, nere gibi Pratik Bilgiler
kelimeler; çekim eki aldıklarında ünlü düşmesi gerçekleş-
Bu konudaki sorulara yönelik içeriklerde
✅ ✅ ✅
mez.

❌ ❌ ❌ şuna dikkat etmeniz gerekir. Ünlü türemesi

İçerde İleride Şurada
İçerde İlerde Şurda
için esas şart ya +cık eki ya da pekiştirme-
dir. Eğer bunlar yoksa o cümle ünlü türeme-
si de bulunmaz. Ancak unutulmamalıdır ki
her +cık eki alan kelime veya pekiştirme de
ünlü türemesine örnek olamaz. Bu, büyük
DİKKAT: İkileme kurulduğunda ünlü düşmesi bir ipucudur sadece.
✅ ✅
görülmez.

❌ ❌
Omuz omuza Nesilden nesile
Omuz omza Nesilden nesle

DİKKAT:Gülücük, öpücük gibi sözcüklerde

ünlü türemesi yok, ünsüz düşmesi vardır.
Bunun temel sebebi, +cık ekinin isim soylu
Hatırlatma: Bazı kaynaklar; idi, imiş, ise, ile, iken keli- sözcüklere gelebilmesidir.
melerindeki düşmeleri ünlü düşmesi kabul etmekte- 🔸 Gül-üş+cük > gülücük
dir. 2016 Türkçe KPSS sorusunda ÖSYM bu düşmeyi 🔸 Öp-üş+cük > öpücük

kabul etmiştir. Ancak bunu yine de son ihtimal olarak

www.edebiyatveturkce.com

kullanmak daha doğru olacaktır. Yani çok sıkışılınca

tercih edilmelidir. 3. Ünlü Daralması
Genellikle -yor ekini alan bir kelimede gerçekleşen
Pratik Bilgiler ses olayıdır.
Ünlü düşmesi, cümle içinde zor bulunabile-
cek ses olaylarındandır. Bu nedenle kelime-
lerin ekine köküne ayrılarak okunması, en
doğru sonuca götürecektir.
Pratik Bilgiler
🔸 Birazdan ayrılıyoruz seninle. Ünlü daralmasını algılayabilmek için bilin-
🔸 Tavukların yumurtlatılması önem arz edi- mesi gereken tek şey, kelime veya ekin “-e,
yor. -a” ile bitme zorunluluğudur. Kelime “-e ya
da -a” ile bitmiyorsa daralma gerçekleş-
meyecektir. Örneğin “gidiyor” kelimesinde
daralma yoktur. Ek ayrımı şöyledir: git-(i)yor.
Gideyor şeklinde bir kullanım hatalıdır.

DİKKAT: Umur, buyur, avuç, hatır sözcükle-

✅ ✅
rinde ünlü kaybı görülmez.

❌ ❌
umurumda buyurun
umrumda buyrun
DİKKAT: İPUCU: Daralma olayı genellikle
-me, -ma olumsuzluk eki ya da -le, -la ekin-
de gerçekleşmektedir.
🔸 Başla + yor > Başlayor > Başlıyor
2. Ünlü Türemesi
Sözcüğün aslında olmadığı halde gelen eklerle be-
🔸 Sevme + yor > Sevmeyor > Sevmiyor
raber bir ünlünün türemesi sonucu ortaya çıkan ses
olayıdır.

➡ Kelimelere -cık, -cik ekinin getirilmesi sonucu ünlü ➡ -yor ekinin dışında sözcük, y sesi ile daralmaya
türer. uğrayabilir:
🔸 Dar + cık > Dar+a+cık > Daracık 🔸 De + ecek > De+y+ecek> Diyecek
🔸 Bir + cik > Bir + i + cik > Biricik 🔸 De + e > De+y+e > Diye
🔸 Ye + ecek > Ye+y+ecek> Yiyecek
➡ Türeme, pekiştirme yapılırken de ortaya çıkar:
🔸 Sap + sağlam > Sap + a + sağlam> Sapa-sağlam
🔸 Çep + çevre > Çep + e + çevre > Çepeçevre
4
 Tüm içerikler, telif hakkına sahiptir.
Gelir elde etme amacı güdülemez.

❗ DİKKAT: Kelimelerin yazım benzerliğine dikkat 3. Kaynaştırma

edilmelidir. Daralma, kelimenin yazımına göre değil, Kaynaştırma ünsüzleri “y, ş, s, n” olarak kabul görür.
anlamına göre bulunmalıdır. Bu ünsüzler, ünlüyle biten bir kelimeye ünlüyle baş-
🔸 Bıçağın dişlerini bil(i)yor. layan bir ek getirildiğinde araya girer. Bu nedenle
🔸 Tüm soruları doğru bil(i)yor. “kaynaştırma” adını alır.

Bu örneklerde daralma olayına dikkat edilmelidir. ÖRNEKLER

İlk kelime, “bile-“ fiilidir. Bu yüzden daralma vardır. 🔸 Bunu anlatmaya nereden başlasak?
İkinci kelime ise “bil-“ fiilidir. Bu kelimede daralma 🔸 Hislerimizi yok saymayı ne zaman öğreniriz?
yoktur. Aynı durum “dil-“ ve “dile-“ fiilleri için de
geçerlidir.
🔸 Ekmekleri hızlı hızlı dil(i)yor. Pratik Bilgiler
🔸 Bunları herkesten dil(i)yor.
🔸
Kaynaştırma sorulduğu zaman +şer, +nın, +sı eklerine
dikkat edilmesi gerekir.
Bu örneklerde ilk kelimede daralma yoktur. Çünkü
kelime “dil-“ yani bölmek ke-limesidir. İkinci kelime-
🔸 İkişer kişi geldi buraya.
İki sözcüğü +er üleştirme ekini alınca araya ş kaynaş-
de ise daralma yer almaktadır. Çünkü kelime “dile-“ tırma ünsüzü girer.
fiilidir. 🔸 Kaygısı kalmamış bu çocuğun.

➡ De- fiiline -ip ve -ince ekleri getirilse bile daralma Kaygı sözcüğü +ı iyelik ekini aldığında araya s kay-
naştırma ünsüzü girer.
olmaz.
🔸 De - ip > Deyip
www.edebiyatveturkce.com

🔸 De - ince > Deyince

4. Ünlü Değişimi (Kalınlaşması) NOT: “n” kaynaştırma ünsüzü, iyelik ekiyle karıştırılmamalıdır. Tamla-

Ben ve sen sözcüklerinde gerçekleşen bir durum- nanda, tamlama içinde kalıyorsa bu “n” ünsüzü, iyelik ekidir. Dışında

dur. Bu sözcüklere yönelme hâl eki getirildiğinde “e” kalınca kaynaştırma olur.
🔸 Ben, senin huyunu bir türlü çözemedim. (Tamlama içinde, iyelik)
ünlüsü, “a” ünlüsüne dönüşür. 🔸 Ben, onun huyunu bir türlü çözemedim. (Tamlama dışında, kay-

naştırma)

ÖRNEKLER
🔸 Ben+a > Bana
❗❗DİKKAT
🔸 Sen+a > Sana
İsim tamlamalarında kaynaştırma ünsüzü olarak
tamlananda genel olarak “n, s” ünsüzleri tercih
Diğer Ses Başlıkları edilir ancak bu ünsüzlerin dışında bazen “y” ünsüzü
www.edebiyatveturkce.com de tamlananda tercih edilebilir. Bu da özel bir soru
olarak karşımıza çıkar.
1. Metatez - Göçüşme
ÖRNEKLER
Bu durum esasen bir yazım yanlışı olarak alınabilir.
Özellikle kırsal yerleşkelerde, halk diline kolay geleni 🔸 Hayatın suyu bizim için önem arz ediyor.
söylediği için göçüşme denen olay gerçekleşir.

NOT: Bu ünsüzlerin kök veya gövdede olmamasına dikkat et-

ÖRNEKLER
🔸 yalnız > yanlız melisin. Kök veya gövdede olunca bunlar kaynaştırma olmaz.

🔸 yanlış > yalnış 🔸 Huyu bu o zavallının.

🔸 ekşi > eşki Örneğin altı çizili kelimede “y” ünsüzü, kelime kökünde

🔸 toprak > torpak olduğu için kaynaştırma değildir.

2. Ulama
Ünsüzle biten bir kelimeden sonra ünlüyle başlayan
NOT: Bazen sorularda zamir “n”si olarak adlandırılan “n” ünsüzü sorul-
bir kelime getirilirse bu iki kelime arasında ulama
maktadır. Bu “n” harfi, bir ünlü ile bir ünsüz arasında bulunur. Bu, bazı
gerçekleşir.
kaynaklarda kaynaştırma alınabilir. Burada soruya göre hareket etmen

daha doğru olacaktır.

ÖRNEKLER:
🔸 Kalbimin orta yerinde sakladım seni.
🔸 Onda kaldı tüm huzurum. (Dikkat edilirse o zamiri, +bulunma hâl

ekini alınca araya “n” ünsüzünün girildiği görülür.)