11 Sinif Ki̇mya PDF

11.
SINIF // KİMYA FÖY NO

MODERN ATOM TEORİSİ
Atomla İlgili Düşünceler 01
Kazanım: Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modellerini bu modellere temel oluşturan bulgular bağlamında karşılaştırır.
Dalton atom modeline göre;

� ATOMLA İLGİLİ DÜŞÜNCELER
hh Elementler atom adı verilen çok küçük taneciklerden oluş-
hh Atom modelleri ile ilgili çalışmalar 1800'lü yıllarda Dalton'un
muştur.
atomu keşfi ile başlamıştır.
hh Elementleri oluşturan atomlar içi dolu birer küredir.
hh Atomun keşfi ile birlikte atom altı parçacıklar ilgi kaynağı ol-
muştur. hh Bir elemente ait tüm atomlar şekil, kütle, büyüklük bakımın-
dan birbirleriyle aynıdır.
hh Günümüzde de hâlen atom altı parçacıklar ile ilgili çalışmalar
devam etmektedir. hh Farklı elementlerin atomları ise birbirinden farklıdır.
hh Atomlar hiçbir şekilde parçalanamaz.

Dalton Atom Modeli
hh Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit bir
hh John Dalton 1800'lü yılların başında yapmış olduğu çalışma- oran vardır.
larla atomun varlığını ortaya koymuştur.
hh Dalton atom teorisinde atomun elektriksel yapısı hakkında
hh Dalton'a göre, bir elementin kimyasal olarak en küçük ve en herhangi bir yaklaşımda bulunmamıştır.
temel birimi atomdur.
Dalton Atom Modeli
Atom Altı Taneciklerin Keşfi

hh Maddenin elektriksel yapısı ilk kez Antik dönemde insanların
kehribar taşı olarak bilinen taşın ipek ya da kumaşa sürtül-
dükten sonra küçük cisimleri çekmesi ile gözlenmiştir.
hh Plastik tarakla saç tarandıktan sonra tarağın küçük parçaları

çekmesi, yün bir kazağı çıkarırken küçük kıvılcımlar ve ses-
ler çıkması elektriklenme ile ilgilidir.
John Dalton hh Elektriklenme ile ilgili yapılan çalışmalar elektrik yüklerinin

pozitif (+) ve negatif (-) olmak üzere iki tür olduğunu gös-
termiştir.
11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 1

MODERN ATOM TEORİSİ / Atomla İlgili Düşünceler
hh Bu çalışmalar sonucunda maddenin yapısında (+) ve (-)

Örnek 1:
yüklü tanecikler olduğu ortaya çıkmıştır.
Katot ışınları ile ilgili,
hh Atom altı parçacıklar proton, nötron ve elektronlardır.
I. Katottan anoda doğru hareket eder.
hh Atom altı parçacıklardan illk keşfedilen elektronlardır.
II. Elektriksel alanda pozitif kutba sapar.
hh Şimdi bu parçacıkların keşfi ile ilgili çalışmaları öğrenelim. III. Manyetik alanda sapmaya uğrar.
yargılarından hangileri doğrudur?
Elektronun Keşfi ve Thomson Atom Modeli
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
hh Maddenin elektriksel yapısı hakkında ilk bilimsel çalışma
D) II ve III E) I, II ve III
Michael Faraday'a aittir.
Katot ışınları katottan anoda doğru hareket eden negatif yüklü ışınlardır.
hh Faraday yapmış olduğu elektroliz deneyi ile birlikte atom altı Elektriksel alanda pozitif kutba sapar, manyetik alanda sapmaya uğrar.
yüklü taneciklerin olması gerektiğini belirtmiştir. Cevap E
hh Elektroliz deneyinde devreden geçen yük miktarı ile devre- hh J.J. Thomson katot ışınlarının elektrik ve manyetik alanların-
de biriken madde miktarı doğru orantılıdır. daki sapmalarını incelemiştir.
hh Elektron ile ilgili kapsamlı veriler katot ışınları kullanılarak Elektron Yükünün ve Kütlesinin Bulunması
yapılan çalışmalar sonucu elde edilmiştir. hh Thomson katot ışınlarının George Johnstone Stoney'in keş-
hh William Crooks yapmış olduğu çalışmalarla katottan anoda fettiği elektronlarla aynı olduğunu keşfetmiştir.
doğru hareket eden negatif yüklü ışınları keşfetmiştir. hh Thomson'un yapmış olduğu deney sonucunda elektron için
hh Bu ışınlara katot ışınları adı verilir. Katot ışınlarına daha q
bulduğu yük/kütle oranı = - 1, 7588.1014 Cloumb/g'dır.
m
sonra George Stoney elektron adını verdi.
hh Robert Andrews Millikan, Thomson'dan sonra elektronların
yükünü ve kütlesini tam olarak tespit edebilmek için yağ
damlası deneyini yapmıştır.
hh Thomson elektronların elektrik ve manyetik alanlardaki sap-

malarını inceleyerek elektronun yük / kütle oranını tespit et-
miştir.
hh Thomson elektronların yük / kütle oranını keşfettikten sonra
Dalton'un atom modelinin yetersiz kaldığını belirtmiş ve yeni
bir model ortaya koymuştur.
Thomson atom modeline göre;

Katot ışınlarının özellikleri;
hh Atom "+" yüklü bir küredir.
hh Katottan anoda doğru hareket eder.
hh Elektronlar "+" yüklü küre içerisinde dağılmıştır.
hh Negatif yüklüdür. hh Atomda "+" yükler ile elektronlar birbirini elektriksel olarak
dengelemektedir.
hh Katodun ve tüpteki gazın türüne bağlı değildir.
hh Nötrondan bahsedilmemesi modelin eksik yönlerinden bir-
dir.
Sorusu
Öğretmen
Katot ışınları, atom altı parçacıklardan hangisine verilen ad-

dır?
Elektron
2 11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

Protonun Keşfi ve Rutherford Atom Modeli

hh Elektronun keşfinden sonra atomda pozitif yüklü taneciklerin
olması gerektiğini Eugen Goldstein katot ışınlarını inceleye-
rek belirlemiştir.
hh Pozitif yüklü bu ışınlara kanal ışınları adı verilir.
hh Kanal ışınları ile elde edilen en küçük pozitif yüklü tanecik
protondur.
Thomson Atom Modeli hh Kanal ışınları katot ışınlarından daha ağırdır.
hh Robert Andrews Millikan, Thomson'dan sonra yapmış olduğu
hh Protonun kütlesi elektronun kütlesinin yaklaşık 1840 kat daha
yağ damlası deneyi ile elektronların yükünü ve kütlesini he-
fazladır.
saplamıştır.
hh 1909 yılında Ernest Rutherford, Thomson'un atom modelini
Küçük yağ Pülverizatör
damlacıkları temel olarak bir dizi araştırmalar yapmıştır.
+
hh Rutherford yapmış olduğu a ışınları saçılma deneyi ile Thom-
Yüklü levha son atom modelinin yetersiz olduğunu ortaya koymuştur.
Yağ
X ışınları Yağ hh Metal levhaya gönderilen a parçacıklarının büyük bir kısmı
Yüklü levha Mikroskop damlasının sapmaya uğramadan geçmiştir.
- mikroskop
Pencere
görüntüsü hh a parçacıklarının çok küçük bir kısmı sapmaya uğramıştır.
hh Millikan yapmış olduğu bu deneyde kabın içerisinde serbest hh Rutherford 1911 yılında yapmış olduğu a saçılma deneyi ile
düşmeye uğrayan yağ damlacıklarına, ortama gönderdiği X yeni bir atom modeli öne sürmüştür.
ışınlarının havadaki N2 ve O2 gazlarına çarpması ile koparı-
lan elektronların yapışmasını sağlamıştır. Doğrultusu
değişmeyen ışınlar
ZnS sürülmüş
hh Bu deney sonucunda Millikan Thomson'ın bulmuş olduğu
levha
yük/kütle oranını kullanarak elektronların yükünü ve kütlesini
hesaplamıştır.
Doğrultusu
Örnek 2: değişen ışınlar
Alfa ışın kaynağı
Atom altı parçacıklar ile ilgili,
I. İlk keşfedilen tanecik elektrondur. Rutherford atom modeline göre,
II. Thomson, elektronların yük/kütle oranını hesaplamıştır.
hh Pozitif yüklü tanecikler çekir-
III. Faraday, elektroliz deneyi ile atom altı parçacıklar ol-
dek adı verilen çok küçük bir
ması gerektiğini belirtmiştir.
hacimde toplanmıştır.
yargılardan hangileri doğrudur?
hh Atomun büyük bir kısmı
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III boşluktur.
D) II ve III E) I, II ve III hh Pozitif yüklerin toplam küt-
lesi atom kütlesinin yaklaşık
Atomaltı parçacıklardan ilk keşfedilen elektrondur. Faraday elektroliz deneyi
ile atom altı parçacıklar olması gerektiğini belirtmiştir. Thomson elektronların yarısını oluşturur.
yük/kütle oranını hesaplamıştır. Cevap E
Rutherford Atom Modeli

Nötron : Üç Temel Taneciğin Özellikleri
hh Rutherford çekirdek kavramını ortaya koyduğunda, çekir- Tanecik Elektrik yükü Kütlesi Simgesi
dekte pozitif yüklü protonların yanında yüksüz taneciklerin Proton +1,602.10–19 1,67310–24 p
de olması gerektiğini belirtmiştir. Nötron 0 1,675.10–24 n
hh 1922 yılında Rutherford'un öğrencisi olan James Chadwick Elektron –1,602.10–19 9,109.10–28 e–
nötr parçacıklardan meydana gelmiş yeni ışınlar keşfetmiştir. hh Atomu X sembolü ile gösterecek olursak;
hh Çekirdekten yayılan bu parçacıklara Chadwick tarafından KN iyon yükü
nötron adı verilmiştir.
=
n.s
+
+
p.s = e. s
KN : Kütle numarası
p . s : Proton sayısı
n . s : Nötron sayısı
e- . s : Elektron sayısı
Örnek 4:
Atom numarası 20 olan +2 yüklü iyon ile aynı sayıda
elektron içeren -1 yüklü bir iyonun nötron sayısı 20 ise
kütle numarası kaçtır?
James Chadwick A) 37 B) 36 C) 35 D) 34 E) 33
Örnek 3: 2+ 37 -
20
Rutherford atom modeli ile ilgili, 20 18 17 18
I. Pozitif yük çekirdek adı verilen çok küçük bir hacimde Atom numarısı 37 olur.
toplanmıştır. Cevap A
II. Elektronlar çekirdeğin çevresinde belirli yörüngelerde
bulunur.
III. Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını elektronlar oluşturur.
Atom Kütlelerinin Belirlenmesi
hh Henry Moseley katot ışınları tüpünde anot olarak çeşitli ele-
yargılarından hangileri doğrudur? mentleri kullanmış ve bunları katot ışınları ile bombardıman
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III etmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III hh Moseley, bombardıman sonucu her elementin kendine özgü
dalga boyuna sahip ışımalar yaptığını tespit etmiştir.
Elektronlar çekirdeğin çevresinde rastgele bulunur. Atomun kütlesinin yaklaşık
yarısını protonlar oluşturur.
Cevap A
Sorusu
Öğretmen
Atom numarası 16 olan -2 yüklü iyon ile aynı sayıda elekt-

ron içeren +1 yüklü bir iyonun nötron sayısı 21 ise kütle
numarası kaçtır? e- = 16 + 2 = 18
+1 = p - 18 & p = 19
n = 21
KN = 19 + 21 = 40

Örnek 5:
Rutherford atom modeli ile ilgili,
I
Atom altı parçacıklardan ilk keşfedilen ................. dur.
II
Thomson yapmış olduğu çalışma ile elektronun .................
III
tespit etmiştir. Thomson'un atom modeli ................. modeli
olarak da ifade edilir.
Yukarıda verilen bölgede boş bırakılan yerlere hangisi
getirilmelidir?
I. II. III.
A) elektron yük/kütle oranını üzümlü kek
B) proton yük/kütle oranını çekirdekli atom
C) elektron yükünü çekirdekli atom
Moseley'in X ışını spektrumları
D) proton yükünü üzümlü kek
hh Bu ışınların dalga boylarının elementlerdeki proton sayıları E) elektron yük/kütle oranını çekirdekli atom
ile ilişkili olduğunu belirten Moseley yapmış olduğu çalış-
mayla her elemente ait proton sayılarını keşfetmiştir. I. elektron , II. yük/kütle oranını , III. üzümlü kek
Cevap A
Örnek 6:
Dalton atom modeli ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
A) Elementler atom adı verilen çok küçük taneciklerden

Henry Moseley oluşmuştur.
hh Her elemente ait proton sayısı atom numarası olarak ifade B) Atomlar içi dolu küredir.
edilmektedir. C) Bir elementin tüm atomları özdeştir.
hh Atom çekirdeğindeki proton sayısını keşfeden Henry Mose- D) Atomlar parçalanamaz.
ley'dir.
E) Elektronlar atom içerisinde rastgele dağılmıştır.
hh Moseley elementlerin X ışınları spektrumlarını kullanarak
elementlerin atom numaralarını keşfetmiştir. Dalton atom modelinde elektron kavramı yoktur.
Cevap E

Örnek 7: Örnek 10:
Kanal ışınları ile ilgili, I. Atom "+" yüklü bir küredir.
I. Katot ışınları ile ters yönde hareket eder. II. Atomun büyük bir kısmı boşluktur.
II. Ağırlığı katot ışınlarından daha fazladır. III. Elektronlar çekirdek çevresinde belirli yörüngelerde hare-
III. Katottan anoda doğru hareket eder. ket eder.
yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda verilenlerden hangileri Rutherford atom mo-

deline göre doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
Kanal ışınları anottan katoda doğru hareket eder.
Diğer öncüller doğrudur. Rutherford atom modeline göre atomun büyük bir kısmı boşluktur.
Cevap B Cevap B
Örnek 8:
Elektronun keşfi ve özellikleri ile ilgili.
I. Thomson yük/kütle oranını hesaplamıştır.
II. Millikan yükünü tespit etmiştir.
III. Stoney negatif yüklü bu parçacığa ismini vermiştir.
Örnek 11:
D) II ve III E) I, II ve III Rutherford atom modeli ile ilgili;
I. Pozitif yüklü tanecikler çekirdek adı verilen çok küçük
Verilen tüm öncüller doğrudur.
bir hacimde toplanmıştır.
Cevap E
II. Pozitif yüklerin toplam kütlesi yaklaşık atom kütlesine
eşittir.
III. Elektronlar + yüklü küre içerisinde dağılmıştır.
Örnek 9: A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

"Atom "+" yüklü bir küre olup "-" yükler bu küre içerisinde
rastgele dağılmıştır."
Rutherford atom modeline göre pozitif yüklerin tamamı yaklaşık atomun küt-
Yukarıda verilen ifade hangi bilim insanına aittir? lesinin yarısına eşittir. Ayrıca + yüklü küre içerisinde elektronların dağıldığını
Thomson bulmuştur.
A) Dalton B) Thomson C) Millikan
Cevap A
D) Crooks E) Rutherford
Verilen bilgiler Thomson'a aittir.

Cevap B
Örnek Cevapları
1. E 2. E 3. A 4. A 5. A 6. E 7. B 8. E 9. B 10. B 11. A

MODERN ATOM TEORİSİ / Atomla İlgili Düşünceler Konu Testi
1. Dalton atom modeli ile ilgili aşağıdakilerden hangisi 4. Aşağıda verilen bilim insanlarından hangisinin bir
yanlıştır? atom modeli yoktur?
A) Elementler atom adı verilen çok küçük taneciklerden A) Dalton B) Thomson C) Rutherford
oluşmuştur. D) Milikan E) Bohr
B) Atomlar içi dolu kürelerdir. Millikan'ın atom modeli yoktur.
C) Bir elementin tüm atomları ağırlık ve büyüklükçe birbi- Cevap D
rine eşit olamaz.
D) Atomlar hiçbir şekilde parçalanamaz.
E) Farklı elementlere ait atomlar birbirinden farklıdır.
Bir elementin tüm atomları ağırlık ve büyüdükçe birbirinin aynısıdır.

Cevap C
5. I. Thomson, yapmış olduğu çalışmalarla elektronun

yük / kütle oranını hesaplamıştır.
II. Millikan, yağ damlası deneyi ile elektronun yükünü he-
2. Rutherford atom modeli ile ilgili, saplamıştır.
I. Protonlar çekirdek denilen çok küçük bir hacimde top- III. Faraday, elektroliz deneyleri ile protonu keşfetmiştir.
lanmıştır. Atom altı parçacıklar ile ilgili yukarıda verilenlerden
II. Elektronlar çekirdeğin çevresinde belirli yörüngelerde hangileri yanlıştır?
bulunurlar. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını protonlar oluşturur-
D) I ve III E) II ve III
lar.
Faraday elektroliz deneyi ile elektronun varlığı ile ilgili veriler elde etmiş
yargılardan hangileri yanlıştır? proton ile ilgili çalışma yapmamıştır.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III Cevap C
Belirli bir yörünge kavramı Rutherford atom madelinde yoktur.

Cevap A
6. Atomun yapısı ile ilgili,

3. Katot ışınları ile ilgili, I. Çekirdekte protonlar bulunur.
I. Katottan anoda doğru hareket ederler.
II. Kütle numarası, proton sayısı ve nötron sayısının top-
II. Negatif yüklü ışınlardır. lamına eşittir.
III. Elektriksel alanda pozitif kutba saparlar. III. Her element farklı sayıda proton içerir.
yargılardan hangileri doğrudur? yargılardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
Verilerden tüm öncüller katot ışınları için doğrudur. Verilen tüm öncüller doğrudur.
Cevap E Cevap E

7. Milikan'ın yağ damlası deneyinde püskürtülen yağ 10. I. X 2- iyonunun X- iyonuna

damlacıkları üzerine hangi tür ışınlar gönderilmiştir? II. X 2+ iyonunun X3+ iyonuna
A) X ışınları III. X+ iyonunun X- iyonuna
B) α ışınları Yukarıda verilen dönüşümlerden hangilerinde elektron
C) β ışınları sayısı artar?
D) Katot ışınları A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Işık ışınları D) I ve II E) II ve III

Bu deneyde bir püskürteç yardımıyla bir kabın üst bölgesine gönderilen
yağ damlacıkları aşağı doğru inerken ortama X ışınları gönderilir ve yağ X+ iyonunun X- iyonuna dönüşümü sırasında elektron sayısı artar.
damlacıklarının elektrikle yüklenmesi sağlanır. Cevap C
Cevap A
11. Kanal ışınları ile ilgili,

8. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi katot ışınları için I. Protonların keşfini sağlamıştır.
yanlıştır?
II. Elektriksel alanda pozitif kutba saparlar.
A) Katottan anota doğru hareket eder. III. Katottan anoda doğru hareket ederler.
B) Kullanılan elektrodun türüne bağlıdır. yargılarından hangileri doğrudur?
C) Elektriksel alanda pozitif kutba sapar. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) Manyetik alanda sapmaya uğrar.
E) Negatif yüklüdür. Elektriksel alanda negatif kutba sapar.
Anottan katoda hareket eder.
Katot ışınları kullanılan elektronun türüne bağlı değildir. Cevap A
Cevap B
12. X2O42- iyonunda toplam 46 elektron bulunmaktadır.

9. Katot ışınları ile ilgili, X'in proton sayısı nötron sayısından 1 eksik ise kütle
I. Negatif yüklü ışınlardır. numarası kaçtır? (80)
II. Milikan tarafından keşfedilmiştir.
A) 14 B) 13 C) 12 D) 11 E) 10
III. Katottan anoda doğru hareket eder.
2x + 32 + 2 = 46 p.s=6
2x = 12 x = 6 n . s =7
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 13 Cevap B
D) I ve III E) I, II ve III
Crooks tarafından keşfedilmiştir. II. yargı yanlıştır.

Cevap D
12. B 11. A 10. C 9. D 8. B 7. A 6. E 5. C 4. D 3. E 2. A 1. C Cevaplar

11. SINIF // KİMYA FÖY NO
Atomla İlgili Düşünceler 02
Kazanım: Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modellerini bu modellere temel oluşturan bulgular bağlamında karşılaştırır.
hh Dalganın orta çizgisinden tepesine veya çukuruna genlik

� ATOMLA İLGİLİ DÜŞÜNCELER (A) denir.
Elektromanyetik Işınların Dalga ve Tanecik hh Genlik yükseklik olarak da ifade edilebilir.

Modeli hh Dalganın şiddeti genliğin karesi (A) ile doğru orantılıdır.
hh Elektromanyetik ışıma ile maddenin etkileşimi incelenerek, hh Daha uzun dalga boyuna sahip dalganın frekansı daha dü-
atom hakkında bilgi edinilebilir. şük, daha kısa dalga boyuna sahip dalganın frekansı daha
hh Elektromanyetik ışıma, elektrik ve manyetik alanda dalgalar yüksektir.
hâlinde yayılan enerji şeklidir. hh Sl birim sisteminde frekansın birimi saniye –1 yani Hertz
hh Dalga, bir ortamda enerji taşıyan uyarıcıdır. (Hz)'dir.
hh Bir dalgada birbirini izleyen iki tepe ya da iki çukur arasındaki hh Dalga boyunun birimi ise metredir.
uzaklığa dalga boyu denir. hh Çok küçük dalga boylarını ifade edebilmek için kullanılan bi-
hh Dalga boyu λ ile gösterilir. rim nanometredir.
hh Belirli bir noktadan birim zamanda geçen dalga sayısına fre- hh Ayrıca Sl birim sistemine dahil olmayan Angstrom (A°) da
kans adı verilir. Frekans υ(nü) ile gösterilir. kullanılmaktadır.
λ λ
Genlik Genlik
Elektrik ve manyetik alanda dalganın dalga boyu, frekansı ve genliği birbirinin aynısıdır.
λ
Manyetiksel alan bileşeni
Yayılma
doğrultusu
Elektriksel alan
bileşeni
Sorusu
Öğretmen
Işık hızı nedir?
Dalga hareketinin birim zamanda aldığı yoldur.

Işık hızı, c = 3 . 108 m/s değerindedir.
c = λ.υ

hh Elektromanyetik ışımanın belirgin özelliği vakumlu bir ortam-

Örnek 2:
da 2,99 . 108 ms–1 hızla yayılmasıdır.
Frekansı 1,2 . 1015 Hz olan bir ışık kaynağından yayılan
hh Bu değere ışık hızı denir. Işık hızı c harfiyle gösterilir.
ışığın dalga boyu kaç nm dir?
hh Işık hızının dalga boyu ve frekansla arasındaki bağıntı;
(c: 3 . 108 m/s)
c=λ.ν şeklindedir.
Cevap: 250 nm
c=λ.ν 3 . 108 = λ 1,2 1015
3.10 8
Örnek 1: λ= = 2, 5.10- 7 m 2, 5.10- 7 .10 9 = 250 nm
1, 2.10 15
Bir ışık kaynağından yayılan ışığın dalga boyu

750 nm'dir. Görünür Bölge Spektrumu
Buna göre, bu ışığın frekansı kaç Hz'tir? hh Frekansı çok yüksek ya da çok düşük olan ışımaları duyula-
rımızla algılayamayız. 390 nm ve 760 nm dalga boyu aralığı
(c: 3 . 108 m/s)
görünür bölge olarak tanımlanır.
Cevap: 4 . 1014
C = 3 . 108 m/s λ = 750 nm ν = ? hh Görünür bölge dışında dalga boyu kısa ve frekansı büyük
Dalga boyunun birimini metreye çevirmemiz gerekmektedir. olan dalgaların enerjileri fazladır.
1 nm = 10–9 m ⇒ 750 nm = 7,5 . 10–7 m olur.
c=λ.ν hh Beyaz ışığın kırılması sonucunda görünür bölgede oluşan
8
3 . 108 = 7,5 . 10–7 . ν = 3.10 = 4. 1014 Hz mor ışık dalga boyu en düşük, enerjisi ve frekansı en büyük
7, 5.10- 7
ışıktır.
Frekans, (s–1)
1024 1022 1020 1018 1016 1014 1012 1010 108 106 104
γ Işınları Radyo dalgaları
X– Işınları Mikrodalga
Mor ötesi Kızıl ötesi
10–16 10–14 10–12 10–10 10–8 10–6 10–6 10–4 10–2 100 102 104
Dalga boyu, (m)
Görünür bölge
450 500 550 600 650 700 760 nm

hh Frekansı mor ışıktan daha yüksek olan ışığa morötesi (UV Elektromanyetik Işınların Tanecik Modeli
veya ultraviyole) ışınlar denir.
hh Siyah cisim ışıması ve fotoelektrik olayları ışığın tanecikli ya-
hh Kırmızı ışık ise görünür bölge içinde dalga boyu en büyük, pısını gösteren olaylardır.
enerjisi ve frekansı en düşük ışıktır. Frekansı kırmızı ışıktan
hh Işığın bir kaynaktan tanecikler şeklinde yayıldığını ilk kez
daha büyük olan ışığa kızılötesi (İnfrared) ışınlar denir. Newton ortaya atmıştır.
hh Bu bölgede yer alan c (gama) ışınları X ışınları yüksek ener- hh Daha sonra Max Planck ışık enerjisinin kuant adı verilen pa-
jili ışınlardır. Görünür bölge dışında dalga boyu uzun ve fre- ketler şeklinde alınıp verildiğini belirtmiştir.
kansı düşük ışınlar da bulunur. Radyo dalgaları, mikrodalga- hh Albert Einstein ise bu tanecikleri foton olarak tanımlamıştır.
lar bu bölgede yer alır. Bu ışımaların enerjileri daha düşüktür.
hh Sıcak cisimler farklı renklerde ışık yayar.
Dalga Modeli ile Açıklanan Olaylar hh Örneğin elektrikli ısıtıcılarda ısınan teller donuk kırmızı renk
yayarken elektrik ampülünün flamı parlak beyaz renk yayar.
hh Işığın kırılması, yansıması girişim deseni oluşturması ışığın
dalga hareketiyle ilgilidir. İngiliz fizikçi Thomas Young kendi hh Sıcak katı cisimlerden ışık yayılması olayına siyah cisim ışı-
adıyla anılan deney ile ışığın dalga hareketini ortaya koymuş- ması adı verilir.
tur.
hh Max Planck siyah cisim ışımasını açıklayabilmek için "enerji
hh Dalgaların birbiri içine (girişim) olayı, alttaki ekran üzerinde madde gibi kesiklidir." önerisini ileri sürmüştür.
girişim çizgileri dediğimiz bir sıra aydınlık, bir sıra karanlık
çizgilerin oluşmasını sağlar. hh Bu ifadeye göre enerji belirli değerlerdeki enerji paketleri ola-
rak adlandırılmıştır.
hh Young deneyinde çift yarıkta ışığın girişim deseni oluşturduğu
gözlenmiştir. hh Bu enerjilere kuant, iki enerji arasındaki farka enerji kuantu-
mu adı verilmiştir.
E = hν formülüyle belirtilir. h Planck sabiti olup değeri

6,623 . 10–34Js dir.
c
c = λ . ν eşitliğinden ν = sonucuna ulaşılır.
λ
E = h . ν eşitliğinde ν yerine c yazılabilir.
λ
Örnek 3:
Dalga boyu 1326 nm olan elektromanyetik ışımanın
enerjisi kaç joule'dür?
(h: 6,63 . 10–34 J.s, c: 3 . 108 m/s)
Cevap: 1,5 . 10-19 J

λ = 1326 nm = 1,326 . 10–6 m
Enerji için kullanacağımız bağıntı;
C
E = h . ν = h . λ dır.
3.10 8
E = 6,63 . 10–34 . = 1, 5.10 −19
1, 326.10 -6
Sorusu
Öğretmen
Aşağıda verilen elektromanyetik dalgalardan hangisinin

frekansı en büyüktür?
A) Kızıl ötesi B) Mor ötesi C) X ışınları
D) Görünür ışık E) Mikrodalga
Dalga boyu büyüyünce frekans küçülür. Bu nedenle cevap C'dir.
Cevap C

hh 1905 yılında Einstein fotoelektrik olayını çözmüştür.

Örnek 4:
hh Fotoelektrik olayında ışık kaynağından çıkan özgün bir ener-
Elektromanyetik dalgalar ile ilgili, jiye sahip taneciklere foton adı verilir.
I. 380 – 760 nm dalga boyları arası görünür bölgedir.
hh Metal bir yüzeye ışık düşürüldüğünde metal yüzeyden elekt-
II. Dalga boyu kısa olan ışımaların enerjisi yüksektir.
ron koparılması olayına fotoelektrik adı verilir.
III. Radyo dalgaları düşük enerji yayar.
hh Metal yüzeyden elektron koparabilmek için fotonların sahip
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III olması gereken enerjiye eşik enerjisi, frekansa ise eşik fre-
D) II ve III E) I, II ve III kansı denir.
Görünür bölge 380-760 nm dalga boyu aralığıdır. Dalga boyu kısa olan ışıma- hh Fotoelektrik olayında fotonlar elektronlarla çarpışarak tüm
lar yüksek enerjili olur. Radyo dalgaları düşük enerji yayan dalga boyu uzun enerjilerini elektrona aktarırlar.
ışımalardır.
Cevap E hh Işığın frekansı ne kadar yüksekse fotonların enerjisi de o ka-
dar fazla olur. Böylelikle elektronlar daha yüksek enerjili hale
geçmiş olur ve elektronların kinetik enerjisi artar.
Işıma Işıma
Işıma Elektron – – Elektron –
Metal Metal
– –
– – – – – – – – – – – –
– –
– – – – – – – – – –
– – – – – – – – – – – –
– –
– – – – – – – – – –
– –
Işıma şiddeti artırılırsa daha fazla elektron kopar.
Hızlı
Yüksek frekanslı elektron
ışıma
Metal
–
– – – – – – –
– – – – –
– – – – – – –
– – – – –
–
Işımanın frekansı artırılırsa elektronların kinetik enerjisi artar.

hh Bir element belirli bir sıcaklığa kadar ısıtıldığında ışıma ya-

Örnek 5:
par. Bu ışıma bir prizmadan geçirilip ekrana yansıtılırsa ke-
Fotoelektrik olayı ile ilgili, sikli spektrum elde edilir.
I. Işığın tanecik modelini açıklar.
II. Metal levhaya düşürülen her foton levhadan elektron
koparabilir. 410,1 434,0 486,1 656,3
III. Fotonun frekansı artarsa, metal levhadan kopan elekt-
ron sayısı artar.
Hidrojen Spektrumu
hh Rutherford atom modeli, bir atom çekirdeği etrafındaki elekt-
D) II ve III E) I, II ve III ronların nasıl bulunduğunu açıklamamaktadır.
Fotoelektrik olayı ışığın tanecik modelini açıklar. Metal levhaya düşen fotonun
frekansı bağlanma frekansından büyük ise elektron kopar. Fotonun frekansı
artarsa kopan elektron sayısı artmaz, elektronun kinetik enerjisi artar.
Cevap A
n=4
Işıma
n=3
Hidrojen Atomu Spektrumu ve Bohr Atom n=2 n=1
Modeli
hh Beyaz ışığın prizmadan geçirilmesi ile oluşan farklı renkler-
deki ve farklı dalga boylarındaki ışıklar, bir ekranda kesiksiz
(sürekli) spektrum oluşturur.
hh Beyaz ışık spektrumu kesiksizdir ancak elementlerden elde

edilen ışımalar kesiklidir.
n=∞
n=7
n=6
n=5
n=4
Bracket
n=3
Paschen
Balmer
Enerji
n=2
Lyman
n=1
Lyman serisi

hh 1913 yılında Niels Bohr, Planck'ın kuantum teorisini kullana-

Örnek 7:
rak bir atom modeli oluşturmuştur.
hh Bu modelin var sayımları aşağıdaki gibidir. Hidrojenin 4. enerji düzeyinden 2. enerji düzeyine bir
elektronun geçişi sırasında yaymış olduğu enerjinin
hh Elektronlar çekirdeğin etrafında belirli dairesel yörüngelerde frekansı kaç Hz'dir?
hareket eder.
(h = 6,63 . 1034 Js, RH = –2,18 . 10-18 J)
hh Her yörüngenin belirli bir enerji değeri vardır. Yörüngeler
1, 2, 3, 4 ... gibi rakamlarla ya da K, L, M, N ... gibi harflerle Cevap: 6,2 . 1014 Hz
 1 1 
gösterilir. ∆E = RH  2  . Z 2 eşitliği ile ∆E hesaplanır.
 ni nd2
 1 1 
hh Elektronlar belirli ve sabit bir yörüngede bulunabilir. Bu duru- ∆E = –2 . 18 . 10–18   . 12
 22 42 
ma temel hal adı verilir. 
 
∆E = –2,18 . 10–18  3 
hh Elektronlar temel halde bulundukları sürece enerji yaymazlar.  16 
 
hh Elektronlar temel halde bulunduğu yörüngeden başka bir yö-
∆E = –4,1 . 10–19J sonucun "–" çıkması enerjinin açığa çıktığını gösterir.
rüngeye geçebilir. Buna uyarılmış hâl denir. ∆E = h . ν ⇒ 4,1 . 10–19 = 6,63.10–34 . ν
hh Bu geçişlerde Planck eşitliği ile enerji değişimi hesaplanır. ν = 6,2 . 1014Hz bulunur.
Uyarılmış atom temel hale geçerken ışıma yapar.
–– ∆E = Eyüksek – Edüşük ∆E = hν
hh Bohr atom modelinde hidrojenin spektrumları incelenmiştir.
hh Hidrojenin herhangi bir yörüngedeki elektronunun enerjisi;

–RH
–– E = bağıntısıyla hesaplanır. Burada
n2
–– RH = –2, 18 . 10–18J'dur. n ise yörünge sayısını ifade eder. Örnek 8:

Hidrojen atomuna ait emisyon spektrumunda Balmer seri-
sine (n = 2) ait 410 nm'de bir geçiş gözleniyor.
Buna göre atom başlangıçta hangi enerji düzeyinde-
dir?
(h: 6,626.10 -34, RH=2,18.10 -18, C: 3.108)
Örnek 6:
Cevap: 6
Başlangıç düzeyi n olsun.
Temel haldeki 4Be3+ iyonunun enerjisi aşağıdakilerden c 1 1
3 E = h. = - R H c 2 - 2 m
hangisinde doğru verilmiştir? (Rh = 2,2 x 10 -18 ) λ n 2
1 1 h. c
A) -3,5 x 10 -18 B) -3,5 x 10 -17 C) -1,9 x 10 -18 -
n2 22
=-
R H .λ
D) -1,9 x 10 -17 E) -1,7 x 10 -17 1 1 6, 626.10 - 34 x 3.10 8
- =-
n2 4 2, 18.10 -18 x 410.10 - 9
Z2 42 1 1
E = - Rh = - 2, 2 x 10 - 18 = - 3, 5 x 10 - 17 = & n= 6
1 n2 36
n2
Cevap B
Örnek Cevapları
4. E 5. A 6. B

1. Elektromanyetik dalgalar ile ilgili, 4. Bohr atom modeline göre,

I. 1200 nm dalga boylu ışın insan gözüyle görülebilir. I. Atom kesikli spektrum verir.
II. Işının frekansı artıkça enerjisi artar. II. Elektronlar belirli enerji düzeylerindeki orbitallerde bu-
III. Işının dalga boyu ile frekansı ters orantılıdır. lunur.
yargılarından hangileri doğrudur? III. Elektron enerji alarak bir üst enerji seviyesine çıkabilir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri yanlıştır?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Her üç yargı da doğrudur.
Cevap E Bohr modelinde orbital kavramı yoktur.
Cevap B
2. Dalga boyu 450 nm olan ışının sahip olduğu enerji kaç

joule olur? (h: 6 . 10–34 J.s, c: 3 . 108 m/s) 5. Frekansı 4 . 1012 Hz olan bir fotonun yaymış olduğu
A) 2 . 10 –19 B) 2 . 10 –20 C) 8 . 10 –19 enerji kaç joule'dür? (h: 6 . 10–34 j.s)
D) 4 . 10 –19 E) 4 . 10 –20 A) 1,2 . 10 –21 B) 1,2 . 10 –22 C) 2,4 . 10 –21
6 $ 10 - 34 $ 3 $ 10 8
D) 2,4 . 10 –22 E) 3,6 . 10 –21
E = hυ = hc =
450 $ 10 - 9 E = 6 . 10-34 . 4 . 1012
E = 4 . 10-19 = 2,4 . 10-21
Cevap C
Cevap D
6. Bohr atom modeli,

3. Frekansı 3 . 1015 Hz olan elektromanyetik bir dalganın
I. Çok elektronlu atomlara ait spektrumlar,
dalga boyu kaç nm'dir? (c: 3 . 108 m/s)
II. Hidrojen atomu spektrumu,
A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 E) 300
III. Helyum atomunun uyarılmış hâli
8
c 3 $ 10 yukarıdakilerden hangilerini açıklamada yetersiz kal-
λ= = = 10 - 7 m
υ 3 $ 10 15
mıştır?
= 100 nm Cevap A
Bohr modeli çok elektronlu atomları açıklamada yetersiz kalır.
Cevap C

7. 300 nm dalga boyuna sahip bir fotonun yaymış olduğu 10. Bir ışık kaynağı 8.1014 Hz frekanslı ışık yaymaktadır.
enerji kaç joule'dür? Buna göre, yayılan ışığın dalga boyu kaç nm'dir?
(h: 6,62 . 10–34 J.s, c: 3 . 108 m/s) (c: 3.108 m/s)
A) 6,62 . 10 –19 B) 3,31 . 10 –19 A) 375 B) 562,5 C) 750
C) 6,62 . 10–20 D) 3,31 . 10–20 D) 1125 E) 1500
E) 6,62 . 10–21 c 3 $ 10 8
λ= = = 375
υ 8 $ 10 14
- 34 8
hc 6, 62 $ 10 $ 3 $ 10 Cevap A
E= = = 6, 62 $ 10 - 19
λ 3 $ 10 - 7
Cevap A
11. Thomas Young tarafından yapılan ışık girişim deneyin-

den;
8. Elektromanyetik ışıma ile ilgili; I. ışığın tanecikli yapıda olduğu
I. Görünür bölgede dalga boyu en kısa olan kırmızıdır. II. siyah cisim ışımasının nasıl olduğu
II. Manyetik alandan dalgalar şeklinde yayınlanır. III. ışığın dalga hareketi yaptığı
III. Işımanın frekansı ile dalga boyu doğru orantılıdır. sonuçlarından hangisine ulaşılmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III Thomas deneyi siyah cisim ışınmasını ve ışığın tanecikli yapısını açıkla-
mamaktadır. Bu nedenle I ve II. yargı yanlıştır.
Görünür bölgede en uzun ışın kırmızıdır. Frekans ile dalga boyu ters oran-
tılıdır. Cevap B
Cevap B
9. Bohr atom modeline göre,

I. Alt enerji seviyesinde bulunan bir elektron enerji soğu- 12. Aşağıda verilen elektromanyetik dalgaların,
rarak bir üst enerji düzeyine çıkarılabilir. I. Radyo dalgaları
II. Elektronlar çekirdekten belirli uzaklıkta ve sabit bir II. Mor ötesi ışınlar
enerjiyle hareket eder. III. Mikro dalgalar
III. Elektronlar orbital adı verilen alt enerji seviyesinde bu- IV. X ışınlar
lunur.
enerjilerine göre karşılaştırılması aşağıdakilerden han-
yargılarından hangileri doğrudur? gisinde doğru gösterilmiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) I < II < III < IV B) IV < III < II < I
D) II ve III E) I, II ve III C) I < IV < II < III D) II < III < I < IV
Bohr modelinde orbital kavramı yoktur.
E) I < III < II < IV
Cevap B I < III < II < IV
Cevap E
12. E 11. B 10. A 9. B 8. B 7. A 6. C 5. C 4. B 3. A 2. D 1. E Cevaplar

Atomun Kuantum Modeli 03
Kazanım: Atomun kuantum modeline yönlendiren bulguları tarihsel gelişimi içinde açıklar.
Kazanım: "???
� ATOMUN KUANTUM MODELİ

De Broglie doktora çalışma-
Bohr Atom Modelinin Yetersizliği ları yaparken atom altı par-
çacıklarının dalga tanecik
hh Bohr atom modeli hidrojen (1H), helyum (2He+) ve Lityum
ikiliğini kavramış ve bu ça-
(3Li2+) gibi tek elektronlu atom ve iyonların spektrumlarını
lışması ile 1929 yılında No-
başarıyla açıklamıştır.
bel Ödülü almıştır.
hh Ancak birden fazla elektron içeren atom ve iyonların spekt-
rumlarını açıklamada yetersiz kalmıştır.
hh Bohr, atom spektrumlarındaki çizgilerin ince yapılı olduğunu

söylemiştir. Louis de Broglie
c c h
hh Ancak yapılan çalışmalar bu çizgilerin birkaç çizgiden oluş- E = hν = h , E = mc2 h = mc2 λ = mc bağıntısı
λ λ
tuğunu göstermiştir.
elde edilir.
hh Bir atomdaki elektronun enerji düzeyleri arasındaki geçişleri
hh Bu eşitlik hareket eden maddesel taneciklerin dalga özelliği
sırasında oluşan spektrumdaki çizgilerden bazılarının daha
gösterilebileceğini ifade etmektedir.
parlak olduğu gözlenmiştir.
h
hh Bohr atom modeli, elektronların bazı enerji düzeyleri arasın- λ = mν
daki geçişleri daha çok tercih etmelerini açıklamıştır.
hh Atomlar arasındaki bağların oluşumu ve atomların birleşe- Örnek 1:

rek molekülleri oluşturması bu modelle açıklanamamıştır.
1
2,21 kg ağırlığındaki bir cisim, ışık hızının
hızıyla ha-
5
reket ederse, bu cismin de Broglie dalga boyu kaç nm
olur?
Dalga ve Tanecik İkiliği
(h: 6,63 . 10–34 J.s, c: 3 . 108 m/s)
hh 1924 yılında Louis de Broglie, ışık ve maddenin doğasını
dikkate aldığında küçük taneciklerinde dalgaya benzer özel- de Broglie dalga boyu; Cevap: 5 . 10-33 nm
likler gösterebileceğini söylemiştir. h

λ = mυ bağıntısıyla hesaplanır:
-
hh De Broglie Einstein ve Planck’ın enerji eşitsizliklerini kulla- 6.63.10 34
λ= = 5 . 10–42m = 5.10–33nm olur.
3.10 8
narak taneciklere eşlik eden dalga boylarını hesaplamıştır. 2, 21. 5
Sorusu
Öğretmen
Elektronların yani negatif yüklerin bulunma olasılığının yük-

sek olduğu bölgelere ne ad verilir?
Orbital

MODERN ATOM TEORİSİ / Atomun Kuantum Modeli
hh Buna göre elektron gibi çok küçük tanecikler, kütleli tane- hh Bunlar başkuantum sayısı (n), açısal (orbital) kuantum sayı-
cikler olduğundan ve dalga özelliği gösterdiğinden madde sı, (,) manyetik kuantum sayısı (m,) ve spin kuantum sayısı
dalgaları olarak yol almalıdır. (ms)'dır.
hh Schrödinger’e göre atomdaki elektronların bulunabileceği
Heisenberg Belirsizlik Prensibi enerji düzeyleri ve dalga fonksiyonları kuantum sayıları ile
hh Werner Heisenberg yaptığı çalışmalarla elektronun konumu- ifade edilir.
nun ve hızının birlikte bulunamayacağını ortaya koymuştur. hh Bohr atom modelindeki yörünge (orbital) tanımlaması yerine
hh Heisenberg belirsizlik ilkesine göre elektronun yerini biliyor- kuantum mekaniğinde orbital tanımlaması kullanılır.
sak hızını, hızını biliyorsak yerini tespit edemeyiz. hh Orbital, elektronların kuantum sayıları ile belirlenen dalga
hh Heisenbergin belirsizlik ilkesini birlikte sağlayalım. Formül fonksiyonudur.
h
gösteriminde ∆X . ∆V ≥ olarak ifade edilir. ∆X konum,
4πm Baş Kuantum Sayısı (n)
∆V ise hızdaki değişimdir.
hh Temel enerji düzeyi sayısı ya da katman sayısını ifade eder.
hh Formülden de anlaşıldığı gibi konumdaki ve hızdaki deği- “n” harfiyle gösterilir.
şimler birbiriyle ters orantılıdır.
hh Baş kuantum sayısı sıfırdan büyük tam sayılardır. n = 1, 2,
hh Elektronun atom içindeki yerini ne kadar net belirlerseniz hı- 3, 4... elektronlar çekirdekten uzaklaştıkça elektronların po-
zındaki belirsizlik o kadar artar. tansiyel enerjileri artar.
hh Baş kuantum sayılarının belirttiği elektron enerji seviyelerine
hh Elektronun hızını ne kadar net belirlerseniz konumundaki
katman denir.
belirsizlik o kadar artar.
hh Bu katmanlar n = 1, n = 2 , n = 3 ... gibi sayılarla gösterilebi-
hh Dalga - tanecik ikiliğinin sonucunun belirsizlik ilkesi olduğu leceği gibi K, L, M, N, O, P, R gibi harflerle de gösterilebilir.
kavrandığında Bohr atom modelindeki temel hatanın, bir
elektronun dışında hareket edemeyeceği tek boyutlu bir yö- 5
rüngede bulunduğunu kabul etmek olduğu anlaşılacaktır. 4
hh Bu hatanın anlaşılması atomlardaki elektronların farklı yo- 3

rumlanmasını ve atomun kuantum modelinin gelişimini sür-
2
dürmesini sağlamıştır.
1
Atomun Kuantum Modeli
hh Modern atom teorisine göre çekirdeğin çevresinde bulu-
nan elektronlar kuantum sayıları ve orbital kavramlarıyla K
ifade edilir.
L
hh Orbital, elektronların bulunma olasılığının en yüksek olduğu
M
bölgeler olarak tanımlanır.
N
hh Elektronun durumunu ifade eden kuantum sayıları ise 4 ta- Pozitif yüklü
O
nedir. çekirdek

hh Baş kuantum sayısı, elektronun bulunduğu katmanları ve hh Başka bir ifadeyle orbital sayısını belirtir.
enerji düzeyini gösterir. Elektronun çekirdekten olan ortala- hh Değeri açısal kuantum sayısına bağlıdır.
ma uzaklığını belirler.
hh m, = 2, + 1 bağıntısı ile orbital türlerinin kaç tane orbitalden
Açısal (Orbital) Momentum Kuantum Sayısı (,) oluştuğu hesaplanır. Örneğin , = 0 ise s orbitali 1 tane or-
bitaldir ve m, = 0 ile gösterilir. , = 1 ise p orbitalidir. 3 tane
hh Açısal momentum kuantum sayısı elektron bulutlarının şekil-
orbitalden oluşur. m, = –1, 0, +1 ile ifade edilir.
lerini ve enerji seviyelerindeki ayrılmaların nasıl olabileceğini
tanımlar. Baş kuantum sayısı Orbital kuantum sayısı (,)
1 0
hh “,” harfiyle gösterilir. Diğer bir ifadeyle orbital türlerini
0
tanımlar. 2
1
hh İkincil kuantum sayısı olarak da adlandırılır. 0
hh 4 çeşit orbital türü bulunmaktadır. Bunlar s, p, d ve f'dir. 3 1
2
hh Açısal momentum kuantum sayısı baş kuantum sayısına
0
bağlı olarak sıfırdan (n-1)'e kadar pozitif tam sayılardır. Yani
1
, = 0, 1, 2, ......... n - 1 değerini alır. 4
2
hh Oluşan bu alt enerji seviyelerine ikincil katman denir. 3
Açısal kuantum sayısı (,) Orbital türü

Manyetik kuantum sayısı (m,) Orbital sayısı Gösterimi
0 s
0 1 1s
1 p
0 1 2s
2 d
–1, 0, +1 3 2p
3 f
0 1 3s
hh n = 1 & , = 0 olabilir. Yani 1. enerji düzeyinde sadece s orbi- –1, 0, +1 3 3p
tali vardır. 1s ile gösterilir. –2, –1, 0, +1, +2 5 3d
hh n = 2 & , = 0,1 olabilir. 2s, 2p ile gösterilir. 0 1 4s
–1, 0, +1 3 4p
hh n = 3 & , = 0, 1, 2 olabilir. 3s, 3p, 3d orbitalleri bulunur. –2, –1, 0, +1 +2 5 4d
hh n = 4 & , = 0, 1, 2, 3 olabilir. 4s, 4p, 4d, 4f orbitalleri bulunur. –3, –2, –1, 0, +1, +2, +3 7 4f
Not
Orbital Çeşitleri
Orbitallerin adı aşağıdaki kısaltmalardan gelir:
s : Sharp (keskin) s–Orbitali
p : Principal (asıl baş)
d : diffuse (yayılmış) hh , = 0 değerlerine sahip orbitallerin hepsi s orbitalidir.
f : fundamantel (temel) hh Bütün enerji düzeyleri “s” orbitali ile başlar.
hh Küresel bir yapıya sahiptir.

Manyetik Kuantum Sayısı (m,)
hh Yani s orbitali bulutunun geometrik şekli merkezinde çekir-
hh Bir orbitalin uzaydaki yönlenmesini ifade eder. “m,” ile gös-
değin bulunduğu bir küredir.
terilir.

hh Enerji düzeyi sayısı arttıkça s orbitalinin büyüklüğü de artar. hh 3. enerji düzeyinden itibaren başlar.
hh Eş enerjili 5 alt orbitalden oluşur.
hh Bir katmandaki d orbitalleri en fazla 10 elektron içerebilir.

1s 2s 3s z z z
p – Orbitali
hh , = 1 orbitaline sahip orbitallerin hepsi "p" orbitalleridir.
x x
hh p orbitallerini s orbitalinden ayıran temel fark p orbitallerinin
küresel olmamasıdır. y y
hh 2. enerji düzeyinden itibaren başlar.
hh Birbirleriyle eş enerjili 3 alt orbitalden

z oluşur. Bunlar X,zY ve z z y
Z eksenlerinde bulunur. PX, PY ve PZ olarak adlandırılırlar.
hh Örneğin n = 2 ve , = 1 durumunda 2Px, 2Py ve 2Pz olmak

üzere üç tane p orbitali vardır. x x x x
y y y y y y
y
z
z z
z x z xz z x y
x x x x x
pX pY pZ y
y y y y
y y
z z
f–Orbitali
x x x
hh , = 3 değerine sahip orbitallerin hepsi "f" orbitalleridir.
hh 4. enerji düzeyinden itibaren başlar. Eş enerjili 7 tane alt or-

pY pZ bitalden oluşur.
hh s–orbitalinde olduğu gibi enerji düzeyi sayısı arttıkça p orbi- hh Baş kuantum sayısı n = 4 değerinde görülen bir orbital çe-
talinin büyüklüğü ve potansiyel enerjisi de artar. şididir.
d–Orbitali hh Atom numarası 57’den büyük elementlerin davranışlarını açık-
hh , = 2 değerine sahip orbitallerin hepsi "d" orbitalleridir. lamak için bilinmeleri önemlidir. Sınır yüzey diyagramlarının
çizilmesi çok karmaşıktır.
hh Bir orbital , sayısı kadar düğüm düzlemine sahiptir. Bu ne-
denle d orbitalleri iki düğüm düzlemi içerir.
Sorusu
Öğretmen
, = 2 için manyetik kuantum sayısı hangi değerleri alabilir?
, = 2 için m, = 2, + 1 = 2 . 2 + 1 = 5 olur.
Bu durumda m,, -,'den +,'ye kadar değer alır.
-2, -1, 0, +1, +2

hh Elektronların bulunduğu kabuklar, enerji düzeyleri ve alt ka- Spin Kuantum Sayısı
buklar aşağıdaki tabloda verilmiştir.
hh Pauli öteleme prensibine göre bir orbitalde en fazla iki elekt-
Kabuk Enerji düzeyi Alt kabuk ron bulunur ve bu elektronların kendi eksenleri etrafında
dönmeleri zıt yönlüdür.
K n=1 1s
hh “ms” ile gösterilen spin kuantum sayısı orbitaldeki elektron
L n=2 2s, 2p
yönelişini ifade eder.
M n=3 3s, 3p, 3d hh Buna göre, elektronun saat yönünde veya tersi yönde dön-
düğü varsayılabilir.
N n=4 4s, 4p, 4d, 4f
hh ms = ± 1/2 ile gösterilir.
+ 21 – 21
?
Örnek 2:
n = 2,  = 1 kuantum sayılarına sahip orbitalin göste- 1 1
hh + elektronun yukarı, – aşağı yönünü gösterir.
rimi nedir? 2 2
n = 2 olduğu için başkuantum sayısı 2 dir. Cevap: 2p orbitalidir. hh Örneğin 1s obitaline bakacak olursak 1s orbitali 1 orbitalden
 = 1 p orbitalini gösterir. Öyleyse n = 2  = 1 ⇒ 2p orbitalidir. oluşur en fazla 2 elektron içerir.
N S
Örnek 3:
Aşağıda verilen kuantum sayılarından oluşan dizilerin
bulunma olasılıklarının olup olmadığını sebepleri ile
yazınız.
a) n = 1 , , = 0 m, = 0
b) n = 2 , , = 2 m, = +2
c) n = 3 , , = 1 m,= +1
d) n = 1 , , = 1 m, = 0 1 1
+ −
2 2
a) n = 1 ise birinci enerji seviyesinde, , = 0 ise s orbitali olur. s orbitallerinde ml
= 0 olur. Bu orbital dizisi bulunur.
b) n = 2 ise ikinci enerji seviyesinde , , = 2 ise d orbitali olması gerekir. Bu enerji S N
seviyesinde d orbitali yoktur. Bu orbital dizisi bulunamaz.
c) n = 3 ise üçüncü enerji seviyesinde , , = 1 ise p orbitali olur. p orbitallerinde
m, = –1, 0, +1 değerlerini alabilir. Bu orbital dizisi bulunabilir.
d) n = 1 ise birinci enerji seviyesinde , , = 1 ise p orbitali olması gerekir. Bu
enerji seviyesinde p orbitali yoktur. Bu orbital dizisi bulunamaz.

Örnek 4: Örnek 6:
Orbital kavramı ile ilgili, 3. enerji katmanında bulunan bir elektrona ait kuantum
I. Elektronun kuantum sayıları ile belirlenen dalga fonksi- sayıları aşağıdakilerden hangisi olabilir?
yonudur. n , m,
II. Her orbitalin kendine özgü bir elektron yoğunluğu vardır. A) 2 0, 1 -1, 0, +1
B) 2 2 -1, 0, +1
III. Alt enerji seviyeleridir.
C) 3 0, 1, 2, 3 -2, -1, 0, +1, +2
D) 3 0, 1, 2 -2, -1, 0, +1, +2
E) 2 0, 1, 2 -1, 0, +1
3. enerji katmanında bulunduğu için baş kuatum sayısı n = 3 olur.
Elektronların bulunma olasılığının en yüksek olduğu bölgelere orbital denir. Açısal momentum sayısı (,) 0'dan n-1'e kadar olan değerlerdir.
Kuantum sayıları ile belirlenen alt enerji seviyeleridir. Her orbitalin kendine
Yani, , = 0, 1, 2'dir.
özgü elektron yoğunluğu bulunur.
Manyetim kuantum sayısı (m,) ise -,'den +,'ye kadar değer alır.
Cevap E
Yani, m, = -2, -1, 0, +1, +2
Cevap D
Örnek 5:
p orbitalleri ile ilgili, Örnek 7:
I. Başkuantum sayıları 1 ile başlar. 4p orbitallerine ait baş kuantum sayısı (n), açısal
II. , =1 değerine sahip orbitalleri içerirler. momentum kuantum sayısı (,), manyetik kuantum
sayısı (m,) değerini bulunuz?
III. Eş enerjili olanların uzaydaki yönelişleri farklıdır.
Cevap: n = 4
yargılarından hangisi yanlıştır?
,=1
4p'de baş kuantum sayısı n = 4'tür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II m, = -1, 0, +1
p orbitallerinden , = 1'dir. olabilir.
D) I ve III E) I, II ve III m, ise -,'den +,'ye kadar değer aldığı için -1, 0, +1 olabilir.
p orbitallerinin baş kuantum sayıları en az 2 den başlar. Baş kuantum sayısı 1

olan enerji düzeyinde sadece s orbitali bulunur. p orbitalinin , değeri 1 olup eş
enerjili 3 orbitalden oluşur. Bu orbitallerin uzaydaki yönelişleri farklıdır.
Bu nedenle I. yargı yanlıştır.
Cevap A
Örnek Cevapları
4. E 5. A 6. D

MODERN ATOM TEORİSİ / Atomun Kuantum Modeli Konu Testi
1. 6,63 kg ağırlığındaki bir topun ışık hızının altıda biri hız- 4. Işık hızının dokuzda biri hızda hareket eden bir elektro-
la hareket etmesi sonucu oluşan dalganın dalga boyu nun de Broglie dalga boyu kaç nm'dir?
kaç nm olur? (h: 6,63 . 10–34 J.s c: 3 . 108 m/s) (me: 9 . 10–31 kg, h: 6.10–34 j.s, c: 3 . 108 m/s)
A) 2 . 10 –42 B) 1 . 10 –42 C) 2 . 10 –33 A) 2 . 10 –2 B) 4 . 10 –2 C) 2 . 10 –1
D) 1 . 10 –33 E) 5 . 10 –34 D) 4 . 10 –1 E) 2
- 34
h 6, 63 x 10 6 $ 10 - 34
λ= = λ= = 2 $ 10 - 11 m
mυ 1 1
6, 63 x 3x10 8 $ 9 $ 10 - 31
x $ 3 x 10 + 8
6 9
λ = 2 $ 10 - 42 m = 2 $ 10 - 33 nm = 2 $ 10 - 2 nm
Cevap C Cevap A
y
5.
z
2. Aşağıda verilen atomlardan hangisinin , = 1 değerine x
sahip 12 tane elektronu vardır?
A) 19K B) 17CI C) 12Mg D) 10Ne E) 6C

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2
Yüzey diyagramı verilen orbital ile ilgili aşağıdaki ifade-
, = 1 & p orbitali. Dolayısıyla 2p6 ve 3p6 orbitalleri olmalı.
lerden hangisi yanlıştır?
Cevap A
A) 1. katmandan itibaren tüm katmanlarda bulunur.
B) En düşük enerjili orbitaldir.
C) , = 0 değerine sahiptir.
D) Küreseldir.
E) Çekirdekten uzaklaştıkça boyutu küçülür.
Tamamen simetrik dolayısıyla s orbitalidir. Çekirdekten uzaklaştıkça bü-
yüklüğü artar.
Cevap E
3. Bir elementin başkuantum sayısı n = 4, açısal kuantum

sayısı , = 2 olan orbitalinin türü ve manyetik kuantum
sayısı (m,) aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
Orbital türü m, 6. 3d orbitali ile ilgili,
A) p –1, 0, +1
I. n = 3, , = 2 kuantum sayıları ile ifade edilir.
B) p –2, –1, 0, +1, +2
II. Eş enerjili 5 tane alt orbitalden oluşur.
C) d –1, 0, +1
III. m, = –2 değerine sahip en fazla 2 elektron içerir.
D) d –2, –1, 0, +1, +2
E) f –3, –2, –1, 0, +1, +2, +3
,=2&d
m, = -2, -1, 0, 1, 2
Cevap D Bütün öncüller doğrudur.
Cevap E

MODERN ATOM TEORİSİ / Atomun Kuantum Modeli Konu Testi
7. n = 3 ve m, = +1 değerine sahip en fazla kaç elektron 10. m, = 3 kuantum sayısına sahip bir elektron baş kuan-
bulunabilir? tum sayısı en az kaç olabilir?
A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
m, = -3 ise , değeri en az 3 olabilir.
n = 3 , = 0, +1, +2
, = n - 1 olduğundan 3 = n - 1 n = 4 olabilir.
m, = +1 ise p + 1 yada d + 1 olabilir.
Cevap D
2 x 2 = 4 elektron bulunabilir.
Cevap C
11. S orbitalleri için;

I. Baş kuantum sayısı arttıkça orbital büyür.
8. De Broglie dalga boyu hesaplanırken aşağıdaki bağın- II. Şekli küreseldir.
tılardan hangisi ya da hangilerinden yararlanılmıştır?
III. Açısal momentum kuantum sayısı (,) 0'dır.
1
I. E = mυ 2 yargılarından hangileri doğrudur?
2
II. E = mc2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. E = h $ υ D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III s orbitali için verilen yargılardan üçü de doğrudur.
D) I ve III E) II ve III Cevap E
De Broglie bir fotonun dalga boyunu hesaplamak için Planck bağıntısı
E = h . ν ve Einstein'in enerji eşitliğini e = mc2 birleştirdi.
Cevap E
12. 11Na atomunun temel hâl elektron dizilimindeki son

elektronunun kuantum değerleri (n, ,, m, ve ms) aşağı-
dakilerden hangisidir?
n , m, ms
A) 3 1 -1 1
-
2
9. De Broglie hipotezi ile ilgili; B) 3 0 0 1
I. Maddenin yapısındaki tanecikler de dalgaya benzer
özellikler gösterir. C) 3 0 0 1
h +
II. Taneciklerin dalga boyu λ = formülü ile hesapla- 2
mυ
nır.
D) 2 0 1 1
III. Bir taneciğin kütlesi ve hızı ne kadar büyükse bu tane- +
2
ciğe eşlik eden dalganın boyu o kadar büyüktür.
E) 2 1 0 1
verilen bilgilerden hangisi doğrudur? -
2
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
11Na : 1s2 2s2 2p6 3s1
D) I ve III E) I, II ve III n = 3 , = 0 m, = 0
1
ms = +
III. yargı yanlıştır. Bir taneciğin kütlesi ve hızı ne kadar büyükse dalga 2
boyu o kadar küçük olur. Cevap C
Cevap B
12. C 11. E 10. D 9. B 8. E 7. C 6. E 5. E 4. A 3. D 2. A 1. C Cevaplar

Atomun Kuantum Modeli 04
Kazanım: Atomu kuantum modeliyle betimler.
Kazanım: "???
�ATOMUN KUANTUM MODELİ 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p
Elektron Dizilimi n 1 2 2 3 3 4 3 4 5 4 5
hh Atomun enerji bakımından en kararlı olduğu hâle temel hâl , 0 0 1 0 1 0 2 1 0 2 1

denir. Temel hâldeki bir atomun elektronlarının orbitallerine
dağılımına elektron dizilimi denir. n+, 1 2 3 3 4 4 5 5 5 6 6
hh Elektron dağılımıyla ilgili yörünge kavramını öğrenmiştik. hh Temel hâlde elektronlar çekirdeğe en yakın olan en düşük
hh Bir yörüngede bulunabilecek elektron sayısı "2n2" bağıntı- enerjili orbitalden başlanarak sırasıyla en yüksek enerjili or-
sıyla hesaplanmaktadır. bitale doğru yerleştirilir.
hh Buna Aufbau ilkesi denir.

2 8 18 32
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p 6s 4f 5d 6p 7s 5f 6d 7p
hh Atom numarası 20'ye kadar olan atomların elektron dağılı-
mında 3. yörünge en fazla 8 elektron bulundurur. hh Bir orbitalde yalnızca 2 elektron bulunabilir.
hh Bu elektronlar zıt spinli olmalıdır.

20Ca 2 8 8 2
hh Bir atomun elektron dizilimi elektronların orbitallere nasıl hh Buna Pauli ilkesi adı verilir.
yerleşeceğini gösterir. hh Öyleyse; 1 orbitalden oluşan s orbitali 2, 3 orbitalden oluşan

p orbitali 6, 5 orbitalden oluşan d orbitali 10 ve 7 orbitalden
Örnek 1:
oluşan f orbitali 14 elektron alabilir.
11Na ve 18Ar atomlarının elektron dağılımlarını yörün-
hh Bir atomun elektron davranışlarını anlayabilmemiz için o
ge şeklinde belirtiniz.
atoma ilişkin elektron dizilimini yani elektronların orbitallere
ne şekilde yerleştiğini bilmemiz gerekir.
11Na 18Ar
2 8 1 2 8 8
10Ne: 1s2 2s2 2p6




hh Elektronlar orbitallere atomun enerjisi en az olacak şekilde

yerleşir.
hh Elektron dizilimleri yazıldığında en az bir tane eşlenmemiş
hh Elektron diziliminde (n + ,) kuralına uyulur. n + , değerine
göre orbitaller sıralanır. n + , değeri aynı olan orbitallerde ise elektron içeren maddeler paramanyetiktir.
n değeri büyük olanın enerjisi daha büyük olur. hh Bu maddeler mıknatıs tarafından çekilirler.
hh Eşlenmemiş elektronu bulunmayan atomlar ise diyamanye-
hh Buna Kletchkowski - Madelung İlkesi denir.
tik maddelerdir.

hh Bu maddeler mıknatıs tarafından çok az itilen maddelerdir. Küresel Simetri

Elektron dağılımı;
hh Temel haldeki bir atomun elektron dağılımındaki son orbita-
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d10 5p6 6s2 4f14 lin yarı dolu ya da tam dolu olması durumuna küresel simetri
adı verilir.
hh Elektron dizilişleri yarı dolu olan s1, p3, d5 ve f7 ile tam dolu
olan s2, p6, d10 ve f14 ile sonlanan atomlar küresel simet-
riktir.
hh Küresel simetrik yapıya sahip atomlar daha kararlı atomlar-

dır.
11Na: 1s2 2s2 2p63s1 7N: 1s2 2s2 2p3

Küresel Simetri İçin Özel Durumlar

Elektronların alt
kabuklara dolma sırası Temel hal elektron dağılımı d4 ya da d9 ile bitemez. ns ve (n – 1)
d orbitallerinde elektron geçişi sağlanarak d5 ve d10 dağılımı-
Hund Kuralı na ulaşılır. Bu dağılım kesinlikle uyarılmış hal elektron dağılımı
hh Elektronlar eş enerjili orbitallere önce aynı spinli olmak üze- değildir.
re birer birer yerleşirler. 1s22s22p63s23p64s13d5

24Cr:
hh Bütün eş enerjili orbitaller birer elektron aldıktan sonra ikinci 1s22s22p63s23p64s13d10
29Cu:
elektronlar orbitallere zıt spinli olmak koşuluyla yerleşirler.
24Cr: 1s22s22p63s23p64s23d4
hh Bu yerleşim kuralına Hund kuralı adı verilir. Yanlış gösterimler.
2 2 6 2 6 2 9
29Cu: 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
Örnek 2:
8Oatomunun Hund kuralına uygun olan ve uygun ol-
Örnek 3:
mayan elektron dağılımlarına örnekler veriniz.
15X, 20Y, 25 Z atomlarından hangileri küresel yük dağılı-
Hund kuralına göre eş enerjili orbitallere elektronlar önce yarı dolu sonra zıt mına sahiptir?
spinli olmak üzere tam dolu gelecek şekilde yerleşir. Öyleyse; Hund kuralına
uygun olan ve uygun olmayan bazı gösterimler şöyledir;
X, Y ve Z'nin elektron dağılımlarını yazalım.
8O: 1s22s22p4
2 2 6 2 3
2p4 2p4 15X: 1s 2s 2p 3s 3p
Y: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2
Hund 20
2 2 6 2 6 2 5
Hund kuralına 25Z: 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
kuralına uygun
uygun değil Her üçü de küresel yük dağılımına sahiptir.
Elektron diziliminde temel hâl nedir?

Sorusu
Öğretmen
Atomun en kararlı olduğu hâldir. Yani en düşük enerjili hâldir.

Örneğin C'nin uyarılmış hâl elektron dizilimi aşağıdaki gibidir.

Örnek 4:
1s2 2s1 2p3
Orbitallerin enerjileri (n + ,) değerinin artmasıyla yükselir. 6C =
(n+ ,) değerlerinin aynı olması halinde n değeri büyük olan
orbitalin enerjisi daha fazladır. Örnek 6:
Buna göre aşağıda verilen orbitallerden hangisinin Aşağıda verilen elektron dizilimlerinden hangisi uyarıl-
enerjisi en fazladır? mış bir atoma aittir?
A) 3d B) 5p C) 4f D) 3p E) 6s A) 1s2 2s2 2p6
n+, değeri en büyük olan orbital 4f orbitalidir. En yüksek enerjili orbital 4f olur. B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5
Cevap C C) 1s2 2s2 2p6 3s1 3p3
D) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6

Örnek 5: E) 1s2 2s2 2p6 3s1
35Br atomu ile ilgili

1s2 2s2 2p6 3s1 3p3 dizilimi uyarılmış haldir.
I. Temel hal elektron dağılımında 1 tane yarı dolu orbital Cevap C
bulunur.
II. Küresel simetriktir.
Örnek 7:
III. n = 4 ve , = 1 kuantum sayılarına sahip elektron sayısı
5'dir. I. 1s2 2s2 2p2
II. 1s2 2s1 2p3
D) I ve III E) I, II ve III III. 1s2 2s2 2p4
35Br'nin elektron dağılımını yapalım.
35Br: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p5 Yukarıda verilen elektron dağılımlarından hangileri
Son orbitali 4p5'tir. Yani küresel simetrik değildir. uyarılmış hal elektron dağılımıdır?
1 tane yarı dolu orbitali vardır. n = 4 , = 1 değerine sahip 5 elektron bulun- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
durur.
Cevap D
1s2 2s1 2p3 dağılımı uyarılmış haldir.

Uyarılmış Hâl Cevap B
hh Temel hal elektron dağılımına sahip bir atomun enerji alarak

elektronun bir üst enerji seviyeye taşınması durumuna uya- İyonların Elektron Dizilimi
rılmış hal denir.
hh Anyon oluşurken elektronlar en yüksek enerji düzeyine ek-
hh Uyarılmış hal yüksek enerjili ve kararsız bir durumdur. lenir.
hh Uyarılmış atom temel hale dönerken ışımalar yapar. 17CI: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 8O: 1s2 2s2 2p4
–: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 2–: 1s2 2s2 2p6

17CI 8O
Sorusu
Öğretmen
15P atomunun temel hâl elektron dizilimini yapınız ve orbital 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
şemalarını çiziniz.

Katyon oluşurken elektronlar öncelikle en yüksek enerji düze-

Örnek 9:
yinden kopmaya başlar.
1s2 2s2 2p6 3s1 25Mn atomu ile ilgili

11Na:
+:
a. Temel hal elektron dağılımını yazınız.
11Na 1s2 2s2 2p6
b. Orbital şemasını çiziniz.
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 c. +2 yüklü iyonunun elektron dizilimini yazınız.
21Sc:
+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d1
21Sc 25Mn: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5
26Fe: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6

+2: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6
26Fe
2+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5
25Mn
hh İyonların elektron dizilimleri yazılırken aldığı veya verdiği İzoelektronik

elektron sayıları dikkate alınır. hh Elektron sayıları ve dağılımları aynı olan farklı proton sayısı-
hh Orbitallerden elektron kopma sırası 3d orbitalinden önce 4s na sahip taneciklere izoelektronik tanecikler denir.
veya 4d orbitalinden önce 5s orbitalinden elektron kopması + : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
19K
orbitallerin enerji değerlerinden kaynaklanır.
: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
18Ar
hh Elektron sayısının aynı olduğu tüm durumlarda tanecikler

Örnek 8:
izoelektronik olmayabilir.
+ iyonu
24Cr ile ilgili,
3+
23V : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d2
I. Elektron dağılımının son terimi 3d5'tir.
: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2
II. , = 0 değerine sahip 6 tane elektron içerir. 20Ca
III. 23V atomu ile izoelektroniktir. hh Elektron sayıları aynı fakat dağılımları farklı tanecikler izoe-
yargılarından hangileri doğrudur? lektronik değildir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Örnek 10:

D) I ve III E) I, II ve III Aşağıda verilen tanecik çiftlerinden hangisi birbirinin
izoelektroniği değildir?
Önce temel hal elektron dağılımını yazalım.
A) 12Mg2+ - 9F-
24Cr: 1s22s22p63s23p64s13d5
24Cr
+: 1s22s22p63s23p63d5 olur. B) 26Fe3+ - 25Mn2+
Elektron 4s'ten kopar. , = 0 s orbitalidir. Toplam 6 elektron s orbitallerindedir. C) 27Co2+ - 25Mn
23V: 1s22s22p63s23p64s23d3 tür. D) 17CI- - 16S2-
İzoelektronik olması için elektron sayıları ve dağılımları aynı olmalıdır.
E) 13Al3+ - 7N3-
Cevap C
2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4d7
27Co
25Mn : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4d2 4d5

Co2+ ve Mn taneciklerinin elektron sayıları aynı fakat dağılımları farklıdır.
Cevap C
2+
20Ca, 22Ti atomları izoelektronik midir? Neden? Örnek Cevapları
Sorusu
Öğretmen
4. C 5. D 6. C 7. B 8. C 10. C
20Ca20 : 1s2 2s2 2p6 3s2 3s2 3p6 4s2

2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d2
22Ti20
Elektron sayıları ayrı fakat elektron dizilişleri farklı olduğu için tane-
cikler izoelektronik değildir.

MODERN ATOM TEORİSİ / Atomun Kuantum Modeli Konu Testi - 1
1. 34X atomunun nötr halindeki en dışta bulunan orbitali 4. 24X atomu ile ilgili,
ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? I. Elektron dizilimi
Baş kuantum 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4 şeklindedir.
Orbital türü Elektron sayısı
sayısı (n) II. 24X+ iyonu ile 23Y atomu izoelektroniktir.
A) 4 p 4 III. , = 0 değerine sahip toplam 7 elektronu bulunur.
B) 4 d 2
yargılarından hangileri yanlıştır?
C) 3 d 8
D) 4 p 2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) 3 d 4 D) I ve II E) II ve III
X : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p4 : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 dağılımına sahiptir.
24X
34
4p4 X+ ile
24 23Y izoelektronik değildir.
n = 4 orbital türü : p , = 0 değerine sahip toplam 7 elektron içerir.
elektron sayısı : 4 Cevap D
Cevap A
2.
X atomuna ait yukarıda verilen elektron dağılımı ile ilgi-

5. 33X atomu ile ilgili,
li,
I. Küresel simetriktir.
I. X'in atom numarası 9'dur.
II. +5 yüklü iyon halinin son terimi 3d10'dur.
II. Elektron dağılımı uyarılmış hale aittir.
III. En yüksek enerjili orbitalinin n ve , değerleri sırasıyla 4
III. Küresel simetriktir.
ve 1'dir.
2 10 3
X'in atom numarası 9'dur. 33X: 18[Ar] 4s 3d 4p
Elektron dağılımı temel hal olup küresel simetrik değildir. I. → p3 ile sonlandığından küresel simetriktir.
Cevap A II. → 33X5+ →3d10'dur.
III. → 4p3 için n = 4 , = 1'dir. Üçü de doğrudur.
Cevap E
3. 33As atomu ile ilgili,

I. Temel hal elektron dağılımının son terimi 4p3'tür.
II. +5 yüklü iyonunun , = 0 değerine sahip elektron sayısı
8'dir.
6. Aşağıdaki orbitallerden hangisinin baş kuantum sayısı
(n) 4 ve açısal momentum sayısı (,) 3 olur?
III. Küresel simetriktir.
A) 3p B) 4d C) 4f D) 4p E) 4s
n=4
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ,=3
D) II ve III E) I, II ve III m, = -3, -2, -1, 0, + 1, +2, +3
2 2 6 2 6 2 10 3
33As: 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p Buna göre orbital 4f olur.
son terimi 4p3'tür ve küresel simetriktir. Cevap C
5+ 2 2 6 2 6 10
35As : 1s 2s 2p 3s 3p 3d
, = 0 yani s orbitallerinde 6 elektron içerir.
Cevap C

7. Temel hâldeki 13Al atomunun en yüksek enerjili orbitali- 10. 13Al''den 3 elektron kopartılırsa oluşan yeni iyonun
nin baş kuantum sayısı, orbital türü ve toplam elektron elektron dizilimi nasıl olur?
sayısı hangi şıkta doğru verilmiştir? A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
Al 3+:
13
A) 3 s 1
B) 2 s 2
B) 1s2 2s2 2p6 3s2
C) 3 p 1 3+
13Al :
D) 3 p 2
E) 3 d 1 C) 1s2 2s2 2p3 3s2 3p3
3+
16Al'ün temel hal elektron dağılımı 13Al :
13Al : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1
En yüksek enerjili orbital 3p olduğundan 1s2 2s2 2p6
D)
3p1 elektron sayısı 3+
13Al :
Baş orbital
kuantum türü 1s2 2s2 2p6 3s2 4s2
E)
sayısı Cevap C
13 Al3+:
1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

13Al:
8. Temel hâl elektron diziliminde 3 tam dolu orbitale sahip Temel hâl bu şekildedir. 3 elektron koparsa 3p1 ve 3s2'dekiler gider ve
şu şekilde olur.
bir atomla ilgili;
1s2 2s2 2p6
I. Değerlik elektron sayısı 4'tür. 3+:
13Al
II. , değeri 1 olan 4 elektronu vardır.
III. Küresel simetriye sahip değildir. Cevap D

A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) Yalnız III E) I, II ve III
1s2 2s2 2p4
3 tam dolu orbitale sahipse değerlik elektron sayısı 6'dır.

Cevap C
11. 9F elementi anyon oluştururken elektron dizilimi nasıl

olur?
A) 9F: 1s2 2s3 2p5
9. p orbitalleri ile ilgili; B) 9F: 1s2 2s3 2p4
I. Px, Py ve Pz orbitalleri şekil ve enerji bakımından öz- C) 9F: 1s2 2s1 2p6
deş, yönelişleri bakımından farklıdır.
D) 9F: 1s2 2s2 2p5
II. p orbitalleri bütün katmanlarda yer alabilir.
E) 9F: 1s2 2s2 2p6
III. p orbitalleri küresel değildir.
9F:1s2 2s2 2p5 şeklindedir.
yagılarından hangileri doğrudur? Anyon oluştururken elektronlar en yüksek enerji düzeyine eklenir.
A) I ve III B) I ve II C) Yalnız III 9F: 1s2 2s2 2p6 olur.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap E
p orbitalleri 1. katmanda yer almaz. Bu nedenle II. yargı yanlıştır. I ve III

ise doğrudur.
Cevap A
11. E 10. D 9. A 8. C 7. C 6. C 5. E 4. D 3. C 2. A 1. A Cevaplar

1. Temel hal elektron dağılımının son terimi n = 3 ve , = 1 4. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
olan bir atom için,
I. Atom numarası en fazla 18'dir. Yukarıda dağılımı verilen atom ile ilgili,
1
II. ms = + olan en fazla 6 elektron içerir. I. Elektron dağılımı hund kuralına uymaz.
2
III. Son orbitalinin m, değeri –1, 0, +1 olur. II. Atom numarası 16'dır.
yargılarından hangileri doğrudur? III. +1 yüklü iyon haline geçerken önce 3p orbitalinden
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III elektron kopar.
D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
1 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
ms = + olan en fazla 9 elektron vardır.
2
Cevap C
Bütün yargılar doğrudur.
Cevap E
2. I. 1s2 2s2 2p4
II. 1s2 2s2 2p2
5. 27Co atomu ile ilgili,

III. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
I. +2 yüklü iyonun son terimi 3d5'tir.
II. 3d elektronları 4s elektronlarından daha yüksek enerji-
Yukarıda elektron dağılımları verilen atomlardan hangi-
lidir.
lerinin dağılımı Hund kuralına uyar?
III. n = 3 , =1 değerine sahip elektronlardan 3 tanesinin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 1
ms değeri - 'dir.
D) I ve II E) I ve III 2
III. yargıda 3p orbitalinde birer elektron bulunmalıydı.
Cevap D
D) I ve II E) I ve III
+2 yüklü iyonun son terimi 3d7'dir. I. yargı yanlıştır.
Cevap A
3. 24Cr atomu ile ilgili,

I. Elektron dağılımı;
1s22s22p63s23p6 4s13d5
6. Aşağıda verilen iyonların elektron dağılımlarından han-
şeklindedir.
gisi yanlıştır?
II. Uyarılmış hal dağılımına sahiptir.
A) 25A 2+: 1s22s22p63s23p63d5
III. "+1" yüklü iyon halinin son terimi 3d4'tür.
B) 17B –: 1s22s22p63s23p6
yagılarından hangileri doğrudur?
C) 19C+: 1s22s22p63s23p6
D) 24D+: 1s22s22p63s23p6 4s13d4
E) 32E2+: 1s22s22p63s23p6 4s23d10
Temel hal e- dağılımına sahiptir. +1 yüklü iyonunda son terim 3d5'dir.
+2 yüklü iyonun son terimi 3d7'dir.
Cevap A
Cevap D

7. 10. Xn iyonunun elektron dağılımı; 1s22s22p6 şeklindedir.

1s 2s 2p 3s 3p 4s
Bu iyonun kütle numarası 16, nötron sayısı 8 olduğuna
Ç:
göre, n kaçtır?
Ö:
A) –3 B) –2 C) –1 D) +1 E) +2
Z: p = 16 - 8 = 8'dir.
Ü: n = 8 - 10 = -2'dir.
M: Cevap B
Ç, Ö, Z, Ü, M elementlerine ait elektron dağılımlarından

hangisi Hund kuralına uymaz?
11. Uyarılmış hâldeki14Si elementi için elektron-orbital
A) Ç B) Ö C) Z D) Ü E) M şemalarından hangileri doğrudur?
Ü'de elektronlar 3p orbitaline zıt spinli yerleşmiştir.
1s 2s 2p 3s 3p
Cevap D
I.
II.
I. Baş kuantum sayısı 4'tür. III.

II. +3 yüklü iyonunun elektron dağılımı 3d10 ile sonlanır.
III. m, = 0 değerine sahip elektron sayısı 15'tir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
IV. Küresel simetriktir. D) I ve II E) I ve III

Temel hâl
yargılarından hangileri doğrudur? 2 2s2 2p6 3s2 3p2
14Si: 1s
A) Yalnız I B) I ve II C) II, III ve IV
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
Uyarılmış hâl
Bütün öncüller doğrudur.
Cevap E 14Si: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
9. 8O atomunun temel hal elektron dağılımına ait orbital Cevap C

gösterimi aşağıdakilerin hangisinde doğru gösteril-
miştir?
A)
B)
C) 12. 34Se atomunun temel hâl elektron dizilimi aşağıdaki-

lerden hangisidir?
D)
A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d8 4p6
E)
B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p4
2p4 dizilişinde elektronlar önce paralel spinli yerleşmeli son elektronun
zıt spinli yerleşmeli. C) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p2
Cevap E D) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3p6 5s2 4d2
E) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 4d10 5p4
34Se: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p4 şeklindedir.
Cevap B
12. B 11. C 10. B 9. E 8. E 7. D 6. D 5. A 4. E 3. A 2. D 1. C Cevaplar

11. SINIF // Kimya FÖY NO
TARAMA
05
1. Pozitif ışınlar da denilen ve elektronların ters yönünde 4. Aynı hızla hareket eden A, B ve C parçacıklarının hareketi-
hareket eden tanecik aşağıdakilerden hangisidir? ne eşlik eden dalgaların de Broglie dalga boyları arasında
λA > λB > λC ilişkisi vardır.
A) Nötron B) İyon C) Proton
Buna göre bu parçacıkların kütlelerinin sıralanışı han-
D) Orbital E) Katyon
gi seçenekte doğru verilmiştir?
Tanımı verilen tanecik katyondur.
A) mC > mB > mA B) mA = mB = mC
Cevap E
C) mC > mA > mB D) mA > mC > mB
E) mB > mA > mC
h
De Broglie eşitliği λ = 'dir.
m.υ
Buna göre dalga boyu ve kütle ters orantılıdır. Bu nedenle kütlelerin sı-
ralanışı mC > mB > mA'dır.
Cevap A
2. Elektronun dalga özelliği gösterdiğini ispatlayan ilk

deneysel çalışma aşağıdaki bilim insanlarından hangi-
si tarafından yapılmıştır? 5. Aşağıdakilerden hangisi 30Zn atomunun temel hâl
elektron dizilimidir?
A) Werner Heisenberg
A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10
B) J. T Thomson
B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10
C) Louis de Broglie
C) 1s2 2s2 2p6 3s2 3s2 3d10
D) Erwin Schrödinger
D) 1s2 2s2 2p6 3s2 4s2 3d8
E) Ernest Rutherford
E) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 4p6
Özellikle verilen bilim insanı Louis de Broglie'dir.
Temel hâl olduğu için;
Cevap C
Zn: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10'dür.
Cevap A
6. I. Atom (+) yüklü bir küredir.

3. Bir atomun n = 4 enerji düzeyinden n = 2 enerji düzeyine II. Elektron için
q
= -1,7688.1014 Cloumb/g'dir.
inen elektronun verdiği enerji 6,6.10-18J'dir. m
III. Elektronlar (+) yüklü küre içinde homojen olarak dağıl-
Bu sırada yayılan fotonun dalga boyu kaç nm'dir? mıştır.
(h = 6,6.10-34 J.s c = 3.108 m/s) Thomson atom modeline göre yukarıdakilerden hangi-
leri doğrudur?
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
c 1 nm 10-9 m A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
E = h.V = h.
λ
3.10 8 x 3.10-8 m D) II ve III E) I, II ve III
6,6.10-18 = 6,6.10-34.
λ
λ = 3.10-8m x = 30 nm
Verilen yargılardan üçü de doğrudur.
Cevap B Cevap E

TARAMA
7. Aşağıda verilen atom teorilerinden hangisinde atomun 10. Modern atom modeline göre,
elektriksel yapısı hakkında herhangi bir yaklaşımda I. Çekirdeğe en yakın elektronun enerjisi en düşüktür.
bulunulmamıştır?
II. Elektronlar çekirdeğe en yakın orbitalden başlayarak
A) Modern atom teorisi yerleşir.
B) Rutherford atom modeli III. Elektronun herhangi bir andaki hızı ve yeri aynı anda
C) Thomson atom modeli belirlenemez.
D) Dalton atom modeli
A) I ve II B) I, II ve III C) I ve III
E) Bohr atom modeli
D) II ve III E) Yalnız I
Dalton, atom teorisinde atomun elektriksel yapısı hakkında herhangi bir
görüş belirtmemiştir. Verilerden tüm öncüller doğrudur.
Cevap D
Cevap B
8. "Elementler belirli bir bileşiği oluştururken iki elementin bir-

leşen sayıları oranı hep sabittir." ifadesi hangi kanun ile 11. Modern atom modeline göre,
ilişkilidir?
I. Elektronlar orbital adı verilen alt enerji seviyelerinde
A) Sabit oranlar kanunu bulunur.
B) Kütlenin korunumu kanunu II. Çekirdeğe en yakın orbital 1s orbitalidir.
C) Faraday kanunu III. 4s orbitalinin enerjisi 3d orbitalininkinden daha büyük-

tür.
D) Katlı oranlar kanunu
E) Elektroliz kanunları
Dalton, yaptığı çalışmalar sonucunda bir bileşiği oluşturan elementlerin A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
kütleleri arasında sabit bir oran olduğu sonucunu bulmuştur. Bu da sabit D) II ve III E) I, II ve III
oranlar kanunu olarak adlandırılmıştır.
Cevap A 4s orbitali 3d ye göre daha düşük enerjilidir.
Cevap B
9. x
y 12. Elektromanyatik spektrumda görünür bölgedeki;

I. Sarı
y
II.
Kırmızı
III. Mavi
Yukarıda verilen dalga modeline göre; yukarıda verilen renklerin dalga boyu sıralaması ara-
sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
I. x değeri dalga boyunu gösterir.
verilmiştir?
II.
y değeri genliği verir.
A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I
III. x değeri arttıkça y değeri değişmez.
D) II > I > III E) III > II > I
Kırmızı en uzun, mavi en kısadır.
Cevap D
Dalganın şiddeti genliğin karesi ile doğru orantılıdır. Bu nedenle III. yargı
yanlıştır.
Cevap B

TARAMA
13. Thomson atom modeline göre; 16. Aşağıda elektron dağılımları gösterilen atomlardan
I. Atomdaki pozitif yükler küçük bir hacimde toplanmıştır. hangisinde Hund kuralına uyulmamıştır?
II.
Nötr atomlarda pozitif yüklü parçacık sayısı negatif A) B)
yüklü parçacık sayısına eşittir. 1s 2s 2p 1s 2s 2p
III. Elektronların kütle/yük oranı atomdan atoma değişir. C) D)

1s 2s 2p 1s 2s 2p
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E)
1s 2s 2p
D seçeneğinde eş enerjili orbitallere elektronlar birer birer yerleşmemiştir.
I. yargı Rutherford modelinde açıklanmıştır.
kütle Cevap D
Elektronların sabittir.
y ük Cevap A
17. Manyetik kuantum sayısı (m,) ile ilgili;

14. Atomun uyarılmış hali ile ilgili; , = 1 ise m, = -1, 0, +1 değerlerini alır.
I.
I. Kararsız bir hâldir. II.
d orbitali için 5 farklı değer alır.
II.
Yüksek enerjili bir hâldir. III. Bir orbital için m, = 0 ise bu orbital kesinlikle s orbitali-
III. Temel hâl ile arasındaki enerji farklı kuantlaşmıştır. dir.
Bütün yargılar doğrudur. m, = -,, ..., 0, ... +, değerlerini alır. Yani bütün orbital türlerinde m, = 0
Cevap E olan orbital bulunur.
Cevap B
15. Baş kuantum sayısı ile ilgili; 18. 12X+ : 1s2 2s2 2p6 3s1
I. n ile gösterilir. Elektron dizilişi verilen X+ iyonu ile ilgili;
II. 0, 1, 2, ... gibi tamsayı değerlerini alabilir. I.
Temel hâlde 3 tane enerji düzeyi bulunur.
III. Elektronun enerji düzeyini gösterir. II.
Bütün orbitalleri tamamen doludur.
yargılardan hangileri doğrudur? III. Atom nötr hâldedir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılardan hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
n = 1, 2, 3 ... değerlerini alır. Sıfır değerini almaz. D) II ve III E) I, II ve III

Cevap C
3s orbitali yarı doludur. Atom +1 yüklüdür.
Cevap A

TARAMA
19. Kuantum sayıları ile ilgili; 22. R. A Milikan yapmış olduğu yağ damlası deneyi ile;
yük e
, = 2 ise m, = -2, -1, 0, +1, +2 değerlerini alabilir.
I. I. b l oranında yararlanarak elektronun yükü,
kütle m
II.
n = 3 ise , = 0, 1, 2, 3 değerlerini alabilir. II.
yağ damlalarının taşıdığı elektriksel yükü,
III.
, = 2 ise m, = +2 olamaz. III. pozitif yüklü kanal ışınları,
yargılardan hangileri doğrudur? niceliklerinden hangilerini hesaplamıştır?
, = 0, 1, ..., n-1'dir. Dolayısıyla n = 3 için , = 3 olamaz. Pozitif yüklü kanal ışınları yani protonun keşfi ile ilgili çalışmaları Alman
m, = -,, ... 0, ... +, Fizikçi Evgen Goldstein yapmıştır. Bu nedenle III. yargı yanlıştır.
, = 2 için m, = +2 olabilir. Cevap B
Cevap A
23. Işık hızı ile hareket eden bir ışının dalga boyu 6.10-5 m
20. Elektron dağılımı 2p4 ile sonlanan X atomu için; olduğunda o ışının frekensı kaç Hertz olur?
I.
En büyük baş kuantum sayısı 2'dir. A) 3.1012 B) 6.1010 C) 6.1012
II.
Atom numarası 8'dir. D) 5.1012 E) 5.1015
III.
Bütün orbitalleri tam doludur. Elektromanyetik bir ışığın dalga boyu ile frekansının çarpımı ışık hızına
eşittir.
C=λ.V
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Işık hızı Frekans
Dalga boyu
C 3.10 8
Orbital dizilimi 'dir. Dolayısıyla 2p orbitali tam dolu V= = = 5.10 12
λ 6.10 - 5
1s 2s 2p Cevap D
değildir.
Cevap B
24. Aşağıda elektromanyetik dalga spektrumundaki görünür

bölgeye ait dalga boyları verilmiştir.
Mor Mavi Yeşil Sarı Turuncu Kırmızı
21. Temel haldeki 7X atomunun elektron dizilimindeki en
son orbitalin baş kuantum sayısı (n), manyetik kuan-
380 400 500 600 700 760 nm
tum sayıları toplamı ve bu orbitaldeki toplam elektron
sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- Buna göre;
miştir? I.
Mor ışığın enerjisi ve frekansı en büyüktür.
n Toplam m, Toplam e-sayısı II.
Dalga boyu en küçük olan kırmızı ışıktır.
A) 2 0 3 III.
Sarı ışığın frekansı mavi ışıktan küçüktür.
B) 2 1 2 yargılardan hangileri doğrudur?
C) 3 1 3 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 2 1 3
E) 3 0 2
Kırmızı ışık dalga boyu en büyük, enerjisi ve frekansı en düşük ışıktır. Mor
En son orbital 2p3'tür. ışık ise dalga boyu en düşük, enerjisi ve frekansı en büyük ışıktır. Buna
göre II. yargı yanlıştır.
n = 2 m, = -1 + 0 + 1 =0 e- sayısı = 3'tür.
Cevap C
Cevap A

TARAMA
25. 210 gramlık bir futbol topuna vurulduğunda topun hızı sa- 28. I. 1H
atte 36 km hıza ulaşıyor. II.
2He
Buna göre topun hareketine eşlik eden dalganın dalga III.
3Li
2+
boyu kaç nm'dir? (h = 6,626 . 10 -34) Yukarıda verilen atom ve iyonlardan hangilerinin elekt-
A) 6,25 . 10 -23 B) 3,15 . 10 -34 C) 7,88 . 10 -23 ron yapısı Bohr atom teorisiyle açıklanabilir?
D) 3,15 . 10 -23 E) 7,88 . 10 -34 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
1 sa = 60 x 60 = 3600 s h 6, 626.10 - 34 D) II ve III E) I, II ve III

λ= =
mV 0, 210.10
36 000 m 360s λ = 3,15.10-34 m Bohr atom teorisi sadece tek elektronlu sistemleri açıklar.
x 1s
Cevap C
x = 10 m/s λ = 3,15.15-23 nm
Cevap D
29. y z y z y z
26. s, p, d ve f orbitalleri ile ilgili aşağıda verilen bilgiler- x x x

den hangisi yanlıştır?
A) s orbitalleri küresel şekillerdir.
I II III
B) 1. katmanda p orbitalleri yer almaz.
Yukarıda uzaydaki yönlenmeleri gösterilen orbitaller
C) d orbitaleri üçüncü enerji katmanından itibaren buluna-
aşağıdakilerden hangisinden doğru olarak verilmiştir?
bilir.
D) Bir katmandaki f orbitalleri en fazla 10 elektron bulun- I II III
durur. A) s Px Py
E) p orbitalleri küresel değildir. B) Px Py Pz
C) Px Pz Py
Bir katmandaki f orbitallerin sayısı 7 olup en fazla 14 elektron içerebilir.
D) s Py Px
Bu nedenle D şıkkı yanlıştır.
Cevap D E) Pz Px Py

I. tamamen simetrik, dolayısıyla S orbitaldir. II ve III sırasıyla x ve y yön-

lerinde olduklarında Px ve Py orbitalleridir.
Cevap A
27. 20Ca: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2

I.
Küresel simetri özelliği gösterir.
30. 24X: [18 Ar] 4s1 3d5
II.
En büyük baş kuantum sayısı 4'tür. Yukarıda elektron dizilişi verilen atom ile ilgili;
III. Değerlik elektron sayısı 2'dir.
I.
Uyarılmış haldedir.
Yargılardan hangileri doğrudur?
II.
Küresel simetriktir.
III. Değerlik elektron sayısı 5'tir.
Yargılardan hangileri doğrudur?
Bütün yargılar doğrudur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Cevap E
Atom temel haldedir. Değerlik sayısı 6'dır.

Cevap B

TARAMA
31. X3- iyonunun elektron sayısı 18'dir. 34. Atomun yapısı ile ilgili;
Nötron sayısı, proton sayısından 1 fazla olduğuna I.
Aynı orbitaldeki iki elektron aynı spinli olamaz.
göre, kütle numarası kaçtır? II.
Elektronların aynı anda konumu ve momentumu belir-
lenemez.
A) 32 B) 37 C) 29 D) 31 E) 30
p = 18 - 3 = 15 n = p + 1 = 16 K . N = 15 + 16 = 31 III. Baş kuantum sayısı aynı olan orbitallerin enerjileri ke-
sinlikle eşittir.
Cevap D
n aynı olan orbitaller her zaman eş enerjili değildir. Örneğin 3Li için 2s ve
2p orbitallerin enerjileri farklıdır.
Cevap C
32. İyon Elektron sayısı Nötron sayısı

X2- 18 16 35. Nötr X, Y ve Z atomlarının elektron dizilişi aşağıda verilmiştir.
Y3+ 10 14
X:
Z- 10 9 1s 2s 2p 3s
Y:
Yukarıda elektron ve nötron sayıları verilen iyonların 1s 2s 2p 3s
ait olduğu nötr atomların kütle numaraları arasındaki Z:
ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- 1s 2s 2p 3s
miştir? Buna göre;
A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > X > Z I.
Y uyarılmış haldedir.
D) Y > Z > X E) Z > Y > X II.
X ve Z eş enerjilidir.
X = 15 + 16 = 31
III. X'in Y'ye dönüşümü enerji gerektirir.
Y = 13 + 14 = 27
Z = 9 + 9 = 18
Cevap A
Bütün yargılar doğrudur.
Cevap E
36. Nötr bir atomun en büyük baş kuantum sayısı 2'dir.

33. X2- iyonu Yn iyonuna 2 elektron verdiğinde her iki iyonun Buna göre, bu atomun;
yükleri eşit oluyor. I.
Temel enerji düzeyi sayısı
Buna göre n kaçtır? II.
Değerlik elektron sayısı
III. Elektron içeren s orbital sayısı
A) -2 B) +1 C) -1 D) +2 E) -3
niceliklerinden hangileri kesinlikle 2'ye eşittir?
X2- 2e verdiğinde yükü 0 olur.
Yn 2e aldığında yükü 0 olduğundan n = +2'dir.
Cevap D D) II ve III E) I, II ve III
n = 2 olduğundan 2s ve 2p orbitalleri mevcuttur. Değerlik elektron sayısı
2'den farklı olabilir.
Cevap C

TARAMA
37. Temel enerji Orbital kuantum Toplam orbital 40. 26Fe3+ iyonun s, p ve d orbitallerindeki elektron sayıları
düzeyi Sayısı sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
I. 3 , = 0, 1, 2 9 s p d
II. 2 , = 0, 1 4 A) 8 12 3
III. 4 , = 0, 1, 2, 3, 4 4 B) 8 12 5
Tabloda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? C) 6 12 5

D) 6 12 3
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
E) 8 12 6
3+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5
n = 4 için , = 0, 1, 2, 3 olur. 26Fe
Cevap B Cevap C
41. 16S atomunun temel hâl elektron dizilimi aşağıdakiler-

den hangisidir?
38. A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4

1s 2s 2p
5X: B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4

9Y:
8Z: C) 1s2 2s2 2p6 3p6

Yukarıda X, Y ve Z atomları için verilen elektron diziliş-
lerinden hangileri doğrudur? D) 1s2 2s2 2p6 4s2 3p4
A) Yalnız X B) X ve Z C) Y ve Z
D) X ve Y E) X, Y ve Z
E) 1s2 2s2 2p6 4s2 3p4
Z'nin dizilimi Hund kuralına uymaz.
Cevap D
16S: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
Elektronlar spinlere önce tek tek yerleşir. Cevap A
42. Temel hâl elektron dizilimi 4p5 orbitali ile sonlanan X

atomu için;
39. Aşağıda elektron dizilişi verilen taneciklerden hangisi
farklı bir atoma aittir? I.
En büyük baş kuantum sayısı 4'tür.
II.
Elektron sayısı 35'tir.
A) X: 1s22s22p63s1
III. Bütün orbitalleri tam doludur.
B) Y: 1s22s22p63p1 yargılarından hangileri doğrudur?
C) Z+: 1s22s22p6 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) T+: 1s22s22p5
X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p5
E) M: 1s22s22p53s2
T'nin proton sayısı 10 diğerlerinden ise 11'dir. I. En büyük baş kuantum sayısı 4'tür. (Doğru)
Cevap D
II. Elektron sayısı 35'tir. (Doğru)
III. 4p5 de 1 tane yarı dolu orbital olduğu için yanlıştır.
Cevap B

TARAMA
43. Elektron dizilişi 1s22s22p63s23p4 şeklinde olan X ato- 46. 4d orbitalleriyle ilgili;
mu ile ilgili; I. n = 4 tür.
I.
En büyük baş kuantum sayısı 3'tür. II.
l = 3 tür.
II.
Bütün orbitalleri tam doludur. III. m l değeri –3 ile +3 arasında değişir.
III. Elektron sayısı 16'dır. yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III I. n = 4
I. 3p4 ile sonlandığından n = 3 tür. II. l = 2
II. 3p orbitalinde 6e– olmadığından tam dolu değildir. III. ml = –2, –1, 0, +1, +2 dir.
III. e– sayısı 16 dır. Cevap A
Cevap C
47. 15X atomu ile ilgili;

I. Elektron dizilişi X: şeklindedir.
44. 2p orbitalleriyle ilgili; 1s 2s 2p 3s 3p
I.
Baş kuantum sayısı 2'dir. II. 3p orbitallerindeki elektronlar eş enerjilidir.
II.
l = 1 dir. III. 2. enerji düzeyindeki orbitalleri tam doludur.
III. m l = –1, 0, +1 dir. yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III I. doğrudur.
I. n = 2 II. 3p deki elektronlar eş enerjilidir.
II. l = 1 III. 2s22p6 olduğundan doğrudur.
III. ml = –1, 0, +1 Cevap E
Cevap E
48. n l ml
I. 2 2 +2
45. I. 1s II. 3 1 0
III. 4 3 +1
II. 2p
III. 2s Yukarıda verilen n, l ve ml değerlerinden hangileri
Yukarıda verilen orbitallerin enerjileri aşağıdakilerden doğru olabilir?
hangisinde doğru karşılaştırılmıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I D) II ve III E) I, II ve III
D) III > I > II E) III > II > I n = 1, 2, 3 ...
l = 0, 1, ...., n – 1
1s < 2s < 2p ml = –l, ..., 0, ...+l olduğundan II ve III doğrudur, I yanlıştır.
Cevap C Cevap D
25. D 26. D 27. E 28. C 29. A 30. B 31. D 32. A 33. D 34. C 35. E 36. C 37. B 38. D 39. D 40. C 41. A 42. B 43. C 44. E 45. C 46. A 47. E 48. D
Cevaplar
10. B 11. B 12. D 13. A 14. E 15. C 16. D 17. B 18. A 19. A 20. B 21. A 22. B 23. D 24. C 9. B 7. D 8. A 6. E 5. A 4. A 2. C 3. B 1. E

Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri - Periyodik Özellikler 06
Kazanım: Nötral atomların elektron dizilimleriyle periyodik sistemdeki yerleri arasında ilişki kurar.
Kazanım: "???
�
PERİYODİK SİSTEM VE ELEKTRON
Ca
Atom Ağırlığı
40,07
Ortalama
DİZİLİMLERİ - PERİYODİK ÖZELLİKLER Sr 87,62 88,70

hh Elementlerin pek çoğunun keşfiyle birlikte bilim insanları bu Ba 137,32
elementleri özelliklerine göre sınıflandırma ihtiyacı hissetmiştir.
hh Elementlerin bilinen ilk sınıflandırmasını Alman Kimyacı Jo- Özkütle Ortalama

hann Wolfgang Döbereiner yapmıştır. 1,55
hh Döbereiner kalsiyum, stronsiyum ve baryumun atom ağırlık- 2,6 2,53

ları, yoğunlukları, erime ve kaynama noktaları gibi özellik- 3,5
lerini göz önüne alarak incelemiş ve stronsiyumdaki bu de-
ğerlerin kalsiyum ve baryumun toplamının yaklaşık yarısına
hh Daha sonraki yıllarda John Newlands elementlerin kimyasal
eşit olduğunu gözlemlemiştir.
özelliklerinin atom kütleleriyle ilişkili olduğunu belirterek ok-
hh Aynı durumun klor, brom, iyotta da tekrar ettiğini gören Dö- tavlar adını verdiği sınıflandırmayı yapmıştır.
bereiner bu üçlü element gruplarına “triadlar” adını vermiştir. hh Bu sınıflandırmaya göre bir elementin kimyasal özelliği ken-
Triadlar üçlüler anlamına gelmektedir. disinden sonra gelen 8. element ile benzerdir.,
Gruppe I. Gruppe II. Gruppe III. Gruppe IV. Gruppe V. Gruppe VI. Gruppe VII. Gruppe VIII.
Reihen
– – – RH4 RH3 RH2 RH –

R 2O RO R2O3 RO2 R2O5 RO3 R2O7 RO4
1 H=1
2 Li = 7 Be = 9,4 B = 11 C = 12 N = 14 O = 16 F = 19
3 Na = 23 Mg = 24 AI = 27,3 Si = 28 P = 31 S = 32 CI = 35,5
4 K = 39 Ca = 40 – = 44 Ti = 48 V = 51 Cr = 52 Mn = 55 Fe = 56, Co = 59,
Ni = 59, Cu = 63
5 (Cu = 63) Zn = 65 – = 68 – = 72 As = 75 Se = 78 Br = 80
6 Rb = 85 Sr = 87 ?Yt = 88 Zr = 90 Nb = 94 Mo = 96 – = 100 Ru = 104, Rh = 104, Pd
= 106, Ag = 108
7 (Ag = 108) Cd = 112 In = 113 Sn = 118 Sb = 122 Te = 125 I = 127
8 Cs = 133 Ba = 137 ?Di = 138 ?Ce = 140 – – – ––––
9 (–) – – – – – –
10 – – ?Er = 178 ?La = 180 Ta = 182 W = 184 – Os = 195, Ir = 197,
Pt = 198, Au = 199
11 (Au = 199) Hg = 200 TI = 204 Pb = 207 Bi = 208
12 – – – Th = 231 – U = 240

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri - Periyodik Özellikler
hh Elementlerin atom kütlelerinin bazılarının belirsiz olması ve Modern Periyodik Çizelge

bazı elementlerin henüz keşfedilmemiş olması kimyacıların
elementleri bir düzen içerisine koymalarını geciktirmiştir. hh Mendeleyev’in periyodik çizelgesi yeni elementlerin bulun-
ması ve atom kütlelerindeki hatalardan dolayı yetersiz kal-
hh 1869 yılında birbirlerinden bağımsız olarak çalışan Dimitri
Mendeleyev ve Lothar Mayer bir periyodik yasa önermiş- mıştır.
lerdir. hh Henry G. J. Moseley 1913 yılında X ışınları spektrumlarını
kullanarak elementlerin proton sayılarını tespit etmiştir.
hh Bu yasaya göre elementler artan atom kütlelerine göre sınıf-
hh Her atomun kendine özgü proton sayısına sahip olduğunu
landırılır. Bazı özellikler periyodik olarak tekrarlanır.
bulan Moseley periyodik sistemin proton sayılarına göre ha-
zırlanması gerektiğini belirtmiştir
Mendeleyev’in Periyodik Çizelgesi
hh Modern periyodik çizelge artan atom numaralarına göre ha-
hh Periyodik çizelge elementleri benzer kimyasal özelliklerine zırlanmıştır.
göre düzenleyen bir sınıf-
hh Periyodik çizel-
landırmadır.
1 18 gede yatay sı-
hh Mendeleyev diğer bilim 1A 8A
2 13 14 15 16 17 ralara periyot,
1 2A G r u p 3A 4A 5A 6A 7A
insanlarından farklı ola- düşey sütunlara
2
rak elementleri atom küt- 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 grup adı verilir.
P e r i y o t
3 3B 4B 5B 6B 7B 8B 8B 8B 1B 2B
lelerine göre düzenleme-
4 hh Çizelgenin ilk pe-
yi başarmıştır.
5 riyodu sadece iki
hh Mendeleyev’in periyodik
çizelgesine göre o gün 6 element içerir.
için keşfedilmemiş bazı 7 Bunlar hidrojen
elementlerin yeri boş bı- ve helyumdur.
rakılmıştır.
hh Periyodik çizel-
hh Mendeleyev’in çizelgesinde 12 yatay sıra ve 8 tane grup bu- gede 7 tane periyot bulunur. Gruplar iki farklı şekilde adlan-
lunmaktadır. dırılır. Bunlar A ve B ya da 1 den 18’e kadar sayılar verilerek
yapılır.
hh Çizelgede benzer özellik gösteren elementler aynı düşey
sütunda bulunmaktadır. hh Periyodik sistemde 8 tane A, 10 tane B grubu vardır. B grup-
larından 3 tanesi 8B grubudur.
hh Yukarıdan aşağıya doğru değişimlerin düzenli olarak değiş-
tiği gözlenmektedir. Element Atomların Elektron Dizilimi ve
hh Mendeleyev’in 1. grubu ele alındığında erime noktalarının
Bloklar
grupta aşağı doğru gittikçe azaldığı gözlemlenir. hh Periyodik sistem s, p, d, f olmak üzere 4 bloktan oluşur.
hh Elementlerin temel hal elektron dağılımındaki son terim bu-

Li(174 °C) > Na(97,8 °C) > K(63,7 °C) > Rb(38,9 °C) > Cs(28,5 °C)
lundukları blokları belirler.

MODERN PERİYODİK TABLO
Grup
Periyot
ATOM KÜTLESİ
YARI METAL AMETAL
Hidrojen IUPAC GRUP NO CAS GRUP NO Helyum
ALKALİ METAL KALKOJEN
TOPRAK ALKALİ METAL HALOJEN
GEÇİŞ METALİ SOYGAZ SEMBOL
Lityum Berilyum Bor Karbon Azot Oksijen Flor Neon
LANTANİT Standart koşul (25 °C: 101 kPa) BOR
AKTENİT GAZ KATI
SIVI YAPAY ELEMENT ADI
Sodyum Magnezyum Alüminyum Silisyum Fosfor Kükürt Klor Argon
Potasyum Kalsiyum Skandiyum Titanyum Vanadyum Krom Mangan Demir Kobalt Nikel Bakır Çinko Galyum Germanyum Arsenik Selenyum Brom Kripton
Rubidyum Stronsiyum İtriyum Zirkonyum Niyobyum Molibden Teknesyum Rutenyum Rodyum Palladyum Gümüş Kadmiyum İndiyum Kalay Antimon Tellür İyot Ksenon
Sezyum Baryum
Hafniyum Tantal Wolfram Renyum Osmiyum İridyum Platin Altın Kadmiyum Talyum Kurşun Bizmut Polonyum Astatin Radon
Fransiyum Radyum Rutherfordyum Dubniyum Seaborgiyum Bohriyum Hassiyum Meitneriyum
Lantanit
Lantinit Seryum Praseodim Neodim Prometyum Samaryum Europyum Gadolinyum Terbiyum Disprosyum Holmiyum Erbiyum Tulyum İterbiyum Lutesyum
Akinit Toryum Protaktinyum Uranyum Neptünyum Plütonyum Amerikyum Küriyum Berkelyum Kaliforniyum Einsteinyum Fermiyum Mendelevyum Nobelyum Lavrensiyum
Aktinit
11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

3
hh Periyodik tabloda 1A grubundan 7A grubuna kadar olan ele- hh 6A grubu kalkojenler, 7A grubu halojenler olarak adlandırılır.
mentler baş grup elementleri olarak adlandırılır. hh 8A grubu soygazlar diğer bir adıyla asal gazlar olarak ad-
hh Periyodik tabloda bazı grupların özel adları vardır. landırılır.
hh B grubunda bulunan elementler ise geçiş metalleri olarak

hh 1A grubu elementleri alkali metaller olarak adlandırılır.
adlandırılır.
hh 2A grubu elementleri toprak alkali metaller olarak adlandı-
hh 6 ve 7. periyodun 14'er elementi sistemin altına yerleştiril-
rılır.
miştir. 6. periyodun 14 elementine Lantanitler, 7. periyodun
hh 3A grubu toprak metalleri olarak adlandırılır. 14 elementine Aktinitler adı verilir.
hh s ile bitenler s bloğu (1A ve 2A grupları)

hh p ile bitenler p bloğu (3A, 4A, 5A, 6A, 7A ve 8A grupları) ns1 ⇒ 1A
hh d ile bitenler d bloğu (3B, 4B, 5B, 6B, 7B, 8B, 8B, 8B, 1B ve
ns2 ⇒ 2A
2B grupları)
ns2 np1 ⇒ 3A
hh f ile bitenler f bloğu
ns2 np2 ⇒ 4A
Periyodik Çizelgede Periyot ve Grup Bulma
ns2 np3 ⇒ 5A
hh Elementlerin temel hal elektron dizilimleri ile periyodik çizel-
gedeki konumları belirlenir. ns2 np4 ⇒ 6A
hh Temel hal elektron dağılımındaki baş kuantum sayısı o ele- ns2 np5 ⇒ 7A
mentin bulunduğu periyodu belirtir.
ns2 np6 ⇒ 8A
hh Bu dağılımın en yüksek enerji düzeyindeki toplam elektron
sayısı grup numarasını verir.
Sorusu
Öğretmen
34Se elementinin elektron dağılımını yazarak periyodik cet- 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p4
velde yerini belirleyiniz. Değerlik elektron sayısı 6'dır.
4. periyot 6A grubunda yer alır.

Örnek 1: Örnek 2:
3Li, 15P ve 21Sc atomlarının periyodik çizelgedeki yerle-
26Fe, 27Co ve 28Ni elementleri periyodik çizelgede hangi
rini belirtiniz. gruplarda yer alır?
Cevap: Li: 2. periyot 1A grubu Cevap: 4. periyot 8B grubu
Öncelikle atomların elektron dizilimlerini yazalım. P: 3. periyot 5A grubu 26Fe, 27Co ve 28Ni elementlerinin temel hal elektron dizilimlerini yazalım.
Sc: 4. periyot 3B grubu 1s22s22p63s23p6 / 4s23d6 Değerlik elektron sayısı = 8
26Fe:
2 1
3Li: 1s 2 s 2. periyot
1s2 2s2 2p6 3 s2 3 p3 Co: 2s22s22p63s23p6 / 4s23d7 Değerlik elektron sayısı = 9
15P: 3. periyot 27
2 2 6 2 6 2 8 Değerlik elektron sayısı = 10
21Sc: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4 s2 3d1 4. periyot 28Ni: 1s 2s 2p 3s 3p / 4s 3d
– Li, elektron dizilimi s orbitali ile bittiği için A grubunda yer alır. Değerlik d orbitali ile temel hal elektron dizilimleri sonlanan atomlarda değerlik elekt-
elektron sayısı 1 olduğu için 1A grubu üyesidir. ron sayısı 8, 9,10 olduğunda bu elementler 8B grubunda yer alır.
Li: 2. periyot 1A grubu 26Fe, 27Co, 28Ni; 4. periyot 8B grubu üyeleridir.
– P, elektron dizilimi p orbitali ile sonlandığı için A grubu üyesidir. 3. katman-

da toplam 5 elektron içerir. Öyleyse P, 5A grubu üyesidir.
P: 3. periyot 5A grubu
Örnek 3:
– Sc, elektron dizilimi d orbitali ile sonlanır. Öyleyse Sc B grubu üyesidir. 4.
katmandaki 2 elektron ve d orbitalindeki 1 elektronun toplamı Sc elemen- 29Cu elementi ile ilgili,
tinin değerlik elektron sayısıdır. Bu sayı Sc elementinin grubunu belirler.
I. 1B grubunda bulunur.
Sc: 4. periyot 3B grubu
II.  = 0 değerine sahip 7 tane elektron içerir.
III. Küresel simetrik yük dağılımına sahiptir.
Temel hâl elektron dağılımı d ile bitenler B grubu elementleridir.
Kaç B grubunda olduğunu bulmak için en yüksek enerji seviye-
sindeki elektron sayısı toplanır.
Öncelikle 29Cu elementinin temel hal elektron dizilimini yazalım,
22s22p63s23p6 / 4s13d10
29Cu: 1s
ns2 (n – 1)d1 ⇒ 3B
4. periyot 1B grubu
ns2 (n – 1)d2 ⇒ 4B  = 0 ⇒ s orbitalidir. s orbitallerinde toplam 7 elektron bulunur.
ns2 (n – 1) d3 ⇒ 5B Son orbitali tam dolu olduğu için küresel simetriktir.

Cevap E
ns1 (n – 1)d5 ⇒ 6B
ns2 (n–1) d5 ⇒ 7B
ns2 (n – 1)d6 ⇒ 8B Örnek 4:

ns2 (n– 1)d7 ⇒ 8B
23V elementinin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
ns2 (n – 1)d8 ⇒ 8B
22s22p63s23p64s23d3 Cevap: 4. periyot 5B grubu
29V: 1s
ns1 (n – 1)d10 ⇒ 1B
Değerlik elektron sayısı 5'tir.
ns2 (n – 1)d10 ⇒ 2B 4. periyot 5B grubundadır.
Sorusu
Öğretmen
Elementin temel hâl elektron dizilimi s ya da p orbitali ile s ya da p ile bitenler A grubu elementidir.
sonlanıyorsa element hangi gruptadır?

Örnek 5: Örnek 7:
Periyodik tablo ile ilgili;
T I. Elektron dizilimleri d ile biten ve 4. periyottan itibaren
Z bulunan elementler geçiş metalleridir.
X Y L
II. Lantanit ve aktinitler f bloğunda yer alır.
III. He hariç elektron dizilişi s ile bitenler 1A ya da 2A grubu
elementleridir.
Periyodik cetvelde yerleri gösterilen elementler ile ilgili yargılarından hangileri doğrudur?
aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) X, s blok elementidir. D) II ve III E) I, II ve III
B) Y, d blok elementidir.
I. Geçiş metalleri, d ile biter ve 4. periyotta başlar. (Doğru)
C) L, kararlı bir yapıya sahiptir.
II. 6. ve 7. periyotta yer alan lantanit ve aktinitler f bloğunu oluşturur. (Doğru)
D) Z, f blok elementidir. III. He hariç s ile bitenler 1A ve 2A grubunda yer alır. (Doğru)
E) T, p blok elementidir. Cevap E
X: s, Y: d, Z: p blok elementidir. Bu nedenle D şıkkı yanlıştır.

Cevap D
Örnek 6:
Aşağıda elektron dağılımı verilen elementlerden hangi-
si soygazdır? Örnek 8:
A) 1s2 2s2 2p2 B) 1s2 2s1 C) 1s2 2s2 2p5
Periyodik cetvelin üçüncü periyodunun birinci elemen-
D) 1s2 2s2 2p6 E) 1s2 2s2 2p6 3s2 ti olan X elementinin atom numarası kaçtır?
X: 1s2 2s2 2p6 3s1 1A grubu Cevap: 11

A) 2. periyot 4A grubu (ametal) ↓
B) 2. periyot 1A grubu (metal) 3. periyot
C) 2. periyot 7A grubu (ametal) 3. periyot 1A grubu olması için elektron diziliminin yukarıdaki gibi olması la-
D) 2. periyot 8A grubu (soygaz) zım. Buna göre atom numarası 11dir.
E) 3. periyot 2A grubu (metal)
Cevap D
Örnek Cevapları
3. E 5. D 6. D 7. E

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri - Periyodik Özellikler Konu Testi
1. Periyodik sistem ile ilgili, 4. 26Feelementinin periyodik tablodaki yeri aşağıdaki se-
I. Mendeleyev elementleri artan atom kütlelerine göre çeneklerden hangisinde doğru verilmiştir?
sınıflandırmıştır. A) 4. periyot 8B grubu
II. Newlands oktavlar adı verilen bir sınıflandırma ile ele- B) 4. periyot 8A grubu
mentleri sınıflandırmıştır.
C) 3. periyot 6A grubu
III. Moseley elementlerin artan atom numaralarına göre
D) 4. periyot 2A grubu
sınıflandırılması gerektiğini belirtmiştir.
E) 3. periyot 6B grubu
26Fe: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III d ile bittiği için B grubudur. 4. periyot 8B grubundadır.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap A
Bütün öncüller doğrudur.

Cevap E
5. Periyodik sistem ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-

lıştır?
A) Döbereiner, elementleri benzer özelliklerine göre üçer-

li gruplar halinde sınıflandırmıştır.
2. B) Newlands, oktavlar yasasını ortaya koymuştur.

24Cr atomu ile ilgili,
I. Küresel simetriktir. C) Mendeleyev, elementleri artan atom kütlelerine göre
sınıflandırmıştır.
II. +1 yüklü iyonu 4. periyot 5B grubunda yer alır.
D) Faraday, elektron sayılarına göre periyodik sistem ge-
III. , = 2 değerine sahip 5 elektron içerir.
liştirmiştir.
E) Moseley, periyodik sistemin artan atom numaralarına
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III göre hazırlanması gerektiğini ortaya koymuştur.
D) II ve III E) I, II ve III Faraday'ın periyodik sistem ile ilgili çalışması yoktur.
Cevap D
Atom iyon haline geçtiğinde periyodik sistemdeki yeri değişmez.
Cevap C
6. Periyodik sistem ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden

hangisi kesinlikle doğrudur?
A) Alkali metaller bileşiklerinde sadece +1 değerliğini alır-

lar.
B) Soy gazlardan bir önce gelen grup halojendir.
3. Periyodik sistemin 4.periyot 7A grubunda yer alan ele- C) Atom numarası alkali metallerden 2 fazla olan grup
mentin atom numarası kaçtır? toprak metali grubudur.
D) Elektron dağılımı ns2 ile sonlanan elementler toprak
A) 25 B) 30 C) 33 D) 35 E) 40
alkali metal grubunda yer alır.
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p5
E) Değerlik elektron sayısı 3 olan elementlerin elektron
Elektron sayısı 35 olduğuna göre atom numarası da 35 dir. dağılımları p1 orbitali ile biter.
Cevap D
Alkali metaller sadece +1 değerlik alır.
Cevap A

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri - Periyodik Özellikler Konu Testi
7. Modern periyodik sistem ile ilgili, 10.

I. 7 tane periyottan oluşur.
II. 8 tane A 12 tane B grubu içerir. III
I
III. Elementlerin artan atom numaralarına göre hazırlan- II
mıştır.
Periyodik sistemde gösterilen bölgelerle ilgili aşağıda-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III kilerden hangisi yanlıştır?
D) II ve III E) I, II ve III A) II. bölgenin tamamı metaldir.
P.T. da 8 tane B grubu vardır. B) I. bölge s bloğu olarak adlandırılır.
Cevap C C) III. bölgede metal, yarı metal, ametal ve soy gazlar bu-
lunur.
D) III. bölgede 6 tane grup vardır.
E) I. bölge yalnızca aktif metallerden oluşur.
I. bölgede H elementi de vardır. 2A grubunun hepsi aktif metal değildir.

Cevap E
8. X+, Y–, Z3– iyonlarının elektron dağılımları 18Ar ile aynıdır.

Buna göre, X, Y ve Z atomları ile ilgili aşağıdaki ifade-
lerden hangisi yanlıştır? 11. Periyodik sistem ile ilgili,
A) X 4. periyotta yer alır. I. 1. periyotta bulunan elementler aralarında bileşik oluş-
turmazlar.
B) Y ve Z, elementleri Ar ile aynı periyotta yer alır.
II. 2. ve 3. periyotlarda geçiş elementleri yer almaz.
C) X alkali metal Y halojendir.
III. 4. periyot 2A grubu elementi ile aynı periyottaki 3A
D) Z küresel simetrik yük dağılımına sahiptir.
grubu elementinin atom numaraları arasındaki fark
E) Y bileşiklerinde daima –1 değerliğini alır. 10'dur.
Y bileşiklerinde -1 ile +7 arasında değerlik alır. yargılarından hangileri doğrudur?
Cevap E A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. öncüldeki fark 11'dir.

Cevap B
9. Bir elemente ait bazı özellikler şöyledir.

I. Atom numarası kendisine en yakın soy gazdan 3 fark-
lıdır. I. 17 tane tam dolu 1 tane yarı dolu orbital içerir.
II. Oksijenli bileşikleri asidik ya da nötr özellik gösterir. II. 4. periyot 7A grubunda yer alır.
Buna göre, bu element periyodik sistemde hangi grup- III. Küresel simetriktir.
ta yer alır? yargılarından hangileri yanlıştır?
A) 1A B) 3A C) 3B D) 5A E) 7A A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Asidik oksit oluşturduğuna göre 5A grubudur.
Cevap D 7A grubunda küresel simetri yoktur.
Cevap C
12. C 11. B 10. E 9. D 8. E 7. C 6. A 5. D 4. A 3. D 2. C 1. E Cevaplar

Periyodik Özellikler 07
Kazanım: Periyodik özelliklerdeki değişim eğilimlerini sebepleriyle irdeler.
Kazanım: "???
İyon Yarıçapı
�PERİYODİK ÖZELLİKLER
hh İyonik bağı oluşturan iyonların yarıçapları hesaplanırken
Atom Yarıçapları iyonlar arasındaki uzaklığın yarısı alınamaz. Çünkü anyon
ve katyonlar eş değer büyüklükte değildirler.
hh Atom yarıçaplarını kesin olarak tespit etmek çok zordur.
hh İyon yarıçapı özel yöntemlerle ölçülür ve iyonlar arasında
hh Elektronların atom çekirdeğinden uzaklaştıkça bulunma ola-
uygun şekilde bölüştürülür.
sılıkları azalır, ancak sıfır olmaz.
hh Bir atomun kesin bir dış sınırı yoktur.
hh Atom yarıçapı, atomların yoğunluk, erime ve kaynama nok-

talarıyla birlikte elektron alabilme ve verebilme yatkınlıkları-
95 pm 181 pm
nı belirler.
hh Atom yarıçapları atomların oluşturduğu bağa göre, kovalent,

metal, iyon ve Van der Waals yarıçapları olarak sınıflandırı-
labilir. Na+ Cl–
Kovalent Yarıçapı Na+ ve CI- yarıçaplarının model gösterimi

hh Ametal atomları genellikle moleküler
hh Atomların elektron verdikçe elektron başına düşen çekim
halde bulunur. (H2, O2, F2, CI2 …) iki
atomlu ametal moleküllerinde iki 198 pm kuvvetleri artacağından çapları küçülür.
ametal atomunun çekirdekleri ara- Na > Na+
sındaki uzaklığın yarısına kovalent
yarıçap denir. hh Proton sayıları aynı, elektron sayıları farklı iyonların yarıçap-
CI2 molekülü ları;
hh Yandaki şekle göre CI'nin yarıçapı
- > 17CI+ > 17CI3+ > 17CI5+ şeklinde olur.
198 17CI
= 99 pm'dir.
2 hh Proton sayıları farklı, elektron sayıları aynı iyonların yarı
Metal Yarıçapı çapları;
hh Metallerin kristal katı hal- 2- > 17CI- > 19K+ > 20Ca2+ şeklinde sıralanır.
186 pm 16S
lerindeki iki atomun çekir- 186 pm
dekleri arasındaki uzaklı-

ğın yarısı olarak tanımla-
Na atomu
nır.

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Özellikler
Van der Waals Yarıçapı Örnek 1:
19K, 16S, 13Al ve 5B atomlarının yarıçaplarını büyükten

küçüğe doğru sıralayınız.
Cevap: 19K > 13Al > 16S > 5B

Öncelikle verilen atomların elektron dizilimlerini yapıp periyodik sistemdeki
Cl2 molekülü yerlerini bulalım.
19K: 1s22s22p63s23p64s1 4. periyot 1A grubu

S: 1s22s22p63s23p4
16 3. periyot 6A grubu
2 2 6 2 1
Cl2 molekülü 13Al:1s 2s 2p 3s 3p 3. periyot 3A grubu
5B: 1s22s22p1 2. periyot 3A grubu
Atom yarıçaplarına göre sıralanışı

hh Aynı cins atomlardan oluşan moleküllerin ya da soygazla-
19K > 13Al > 16S > 5B şeklindedir.
rın birbirlerine en yakın konumda olduğu andaki çekirdekler
arası uzaklığın yarısına Van der Waals yarıçapı denir.
Periyodik Çizelgede Atom Yarıçaplarının İyonlaşma Enerjisi

Kıyaslanması hh Gaz halinde ve nötr bir atomdan bir elektron koparmak için
hh Periyodik çizelgede yer alan elementlerin atom yarıçapları gereken enerjiye 1. iyonlaşma enerjisi, ikinci elektronu ko-
karşılaştırılırken öncelikle periyot daha sonra grup numara- parmak için gereken enerjiye 2. iyonlaşma enerjisi denir.
sına bakılır. hh Her seferinde bir sonraki elektronu koparmak için bir önceki-
hh Periyot numarası arttıkça atom çapı da artar. ne göre daha yüksek enerjiye ihtiyaç vardır.
3Li: 1s2 2s1 2. periyot

…3.iE > 2 . iE > 1 . iE
11Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 3. periyot
Mg(g) + Q1 → Mg+(g) + e–
Na atomunun yarıçapı Li atomununkinden büyüktür.
Mg+(g) + Q2 → Mg2+(g) + e–
hh Aynı periyotta grup numarası azaldıkça atom çapı artar.
1s2 2s2 2p6 3s2 ise Q2 > Q1'dir.

12Mg: 2. periyot
17Cl: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 3. periyot

hh Bir elektron çekirdekten ne kadar uzakta ise elektronun ko-
3. periyotta bulunan Mg ve Cl atomlarından, Mg atomunun ya- parılması için gereken enerji o kadar düşük olur.
rıçapı Cl atomununkinden daha büyüktür.
hh Atom yarıçapı arttıkça iyonlaşma enerjisi azalır.
Atom yarıçapı belirtilen oklar yönünde artar.
hh P
eriyodik çizelgede atom yarıçapının azaldığı yönde genel-
likle iyonlaşma enerjisi artar.

hh 3. periyot elementlerinin iyonlaşma enerjileri (kj/mol); hh İyonlaşma enerjilerinin atom yarıçapıyla ters orantılı olduğu-
Na Mg AI Si P S CI Ar nu daha önce söylemiştik.
1iE 495,8 737,7 577,6 786,5 1012 999,6 1251,1 1520,5 hh Periyodik tabloda periyot numarası azaldıkça iyonlaşma
enerjisi artar.
2iE 4562 1451 1817 1577 1903 2251 2297 2666
hh Aynı periyotta grup numarası arttıkça genellikle iyonlaşma
enerjisi artar.
3iE 7733 2745 3232 1912 3361 3822 3931
İE artar
4iE 11580 4356 4957 4564 5158 5771
5iE 16090 6274 7013 6542 7238
6iE 21270 8496 9362 8781
7iE 11020 12000
hh Fakat çizelgeyi incelediğimiz zaman 3. periyotta bulunan Mg

hh Na atomunun 1. iyonlaşma enerjisi ile 2. iyonlaşma enerjisi ve AI ile P ve S'nin bu sıralamaya uymadığı görülmektedir.
kıyaslandığında oransal olarak çok büyük bir artış olduğu
görülür. hh Aynı periyotta 1. iyonlaşma enerjisi sıralaması;
hh 8A > 7A > 5A > 6A > 4A > 2A > 3A > 1A şeklindedir.

2.İE 4562
Na = = = 9,20 hh 5A ve 6A ile 2A ve 3A arasındaki bu değişikliğin sebebi 5A ve
1.İE 495.8
2A'nın küresel simetrik yapıya sahip olmasıdır.
hh Aynı şekilde Mg atomu incelendiğinde 2. ve 3. iyonlaşma
hh Küresel simetri 5A'nın iyonlaşma enerjisini 6A'ninkini, 2A'nın
enerjileri arasında oransal olarak büyük artış görülmektedir.
iyonlaşma enerjisini 3A'nınkini geçecek kadar etkilemektedir.
3.İE 7733 İyonlaşma enerjisi
Mg = = = 5.33
2.İE 1451

8A
hh Bu büyük oransal farklılık soy gaz elektron düzenine geçil-
diğini gösterir. 7A
hh Soy gaz kararlılığına ulaşan Na+ ve Mg2+ iyonlarından 5A
elektron koparmak çok daha zordur. 6A
4A
hh Öyleyse bu oransal artış atomların grup numaralarını be-
lirler. 2A
3A
Na = 1A (1. ve 2. iE arası fark çok büyük) 1A
Mg = 2A (2. ve 3. iE arasındaki fark çok büyük) 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A Grup numarası

12Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2

Sorusu
Öğretmen
12Mg ve 12Mg+ atom yarıçaplarını kıyaslayınız. +: 1s2 2s2 2p6 3s1

12Mg
Mg atomu 1 elektron verir.
Mg+ hâline geçtiğinde elektron başına düşen çekim artacağından atom
yarıçapı küçülür.
+
rMg > rMg

Örnek 2: H+δ ––– F–δ

F'nin elektronegatifliği 4.0
3Li, 4Be ve 5B atomlarının 1. ve 2. iyonlaşma enerjilerini

H'nin elektronegatifliği 2.1
Polar kovalent
kıyaslayınız. bağ
Cevap: 1. İ.E Be > B > Li
2. İ.E Li+ > B+ > Be+ hh Elektronegatiflik, elektron ilgisi ve iyonlaşma enerjisi ile ilgili
Öncelikle elektron dizilimlerinden Li, Be ve B elementlerinin periyot ve grup-
larını bulalım. bir değerdir.
3Li: 1s22s1 2. periyot 1A grubu hh Elektron ilgisi ve iyonlaşma enerjisi büyük olan atomların
2 2
4Be: 1s 2s 2. periyot 2A grubu elektronegatiflikleri de büyük olur. Öyleyse periyodik sistem-
5B: 1s22s22p1 2. periyot 3A grubu de elektronegatiflik atom çapının azaldığı yönde artar.
Öyleyse 1. iyonlaşma enerjileri sıralaması Be > B > Li şeklinde olmalıdır.
Birer elektron koparıldıktan sonraki elektron dizilimlerinden 2. iyonlaşma
enerjilerini kıyaslayalım.
+: 1s2
3Li 1. periyot 8A grubuna benzedi
+ 2 1
4Be : 1s 2s 2. periyot 3A grubuna benzedi
5 B+: 1s22s2 2. periyot 2A grubuna benzedi

İyon elektron dizilimlerine göre 2. iyonlaşma enerjileri sıralaması,
Li+ > B+ > Be+ şeklinde olur.
hh Periyodik sistemde soldan sağa ve aşağıdan yukarıya gi-

Elektron İlgisi (Eİ) dildikçe elektronegatiflik artar. 8A grubunda elektronegatiflik
hh Gaz hâlindeki nötr bir atomun elektron alması sırasındaki ısı yoktur.
değişimidir. Elektron ilgisi negatif ya da pozitif olabilir.
1
F + e- $ F- Eİ = -333 kj/mol
2 2
Metalik ve Ametalik Özellik
hh Ametallerin birinci elektron ilgileri genellikle negatiftir.
hh Bileşik oluştururken elektron vermeye yatkın olan atomlar
hh Atom yarıçapı küçüldükçe çekirdeğin elektronları çekme metallerdir.
gücü artacağından atomun elektron alması kolaylaşır yani
hh Metaller bileşik oluştururken genellikle değerlik elektronları-
elektronların ilgisi artar.
nı vererek soy gaz elektron düzenine ulaşırlar.
hh Ametaller ise bileşik oluştururken elektron almaya yatkındır-

lar.
hh İyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi metalik ve ametalik özel-

liği belirler.
hh Ametallerin iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi metallere

Elektronegatiflik göre daha yüksektir.
hh Bir kimyasal bağdaki atomların elektronları çekebilme kabi- hh Öyleyse periyodik sistemde atom çapı ile ametalik özellik
leyetinin ölçüsüne elektronegatiflik denir. ters, metalik özellik doğru orantılıdır.
Sorusu
Öğretmen
Elektronegatiflik değeri en yüksek element hangisidir? Periyodik tabloda eletronegatiflik soldan sağa ve aşağıdan yukarıya doğru
artar. Ancak soygazlar kimyasal bağ yapmadıkları için eletronegatifleri
yoktur. Bu nedenle elektronegatifliği en yüksek element Flor (F)'dir.

1A Oksit Hidroksit
Bazlık kuvveti artar.

Metalk aktflk
artar
Ametalk aktflk
F 2. periyot Li Li2O LiOH
artar
3. periyot Na Na2O NaOH
4. periyot K K2O KOH

Fr
hh Periyodik sistemde p bloğunda metaller ve ametaller arasın-

da yarı metaller bulunmaktadır. Örnek 3:
hh Yarı metaller fiziksel özellik olarak metallere kimyasal özellik Y Z
olarak ametallere benzemektedir. X
Asitlik ve Bazlık Özelliği Yukarıda verilen periyodik sistem kesitinde baş grup ele-
menti olduğu bilinen X, Y ve Z elementlerinin yerleri belir-
hh Periyodik sistemde elementlerin asit ya da baz özellik gös-
tilmiştir.
termelerini oksitleri belirler.
Buna göre;
hh Metallerin oksijenli bileşikleri bazik özellik gösterir.
I. X'in atom çapı en büyüktür.
Li2O(k) + H2O(s) → 2Li+(suda) + 2OH–(suda) II. Z'nin 1. iyonlaşma enerjisi değeri Y'nin kinden daha bü-
yüktür.
III. Z'nin elektron ilgisi en büyüktür.
hh Ametal oksitler ise oksijence zengin bileşiklerinde asidik, fa-
kir bileşiklerinde nötr özellik gösterir. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
CO2(g) + H2O(s) → 2H+(suda) + CO32–(suda)
hh CO nötr oksittir. Periyodik sistemde metalik aktifliğin arttığı
yönde yani atom çapının arttığı yönde metallerin oksit ve X, Y ve Z baş grup elementleri olduğuna göre A grubu üyeleridir. Periyodik
sistemde sağdan sola ve yukarıdan aşağıya gidildikçe atom çapı artar. X'in
hidroksit bileşiklerinin bazlık kuvveti artar. Örneğin;
atom çapı en büyüktür. İyonlaşma enerjisi çap azaldıkça artar. Soldan sağa
doğru gidildikçe atom çapı azalır ve iyonlaşma enerjisi artar. Z'nin 1. iyonlaş-
3. periyot Na Mg AI ma enerjisi daha büyük olmalıdır. Fakat eğer Y 5A, Z 6A grubu üyesi ise Y'nin 1.
iyonlaşma enerjisi daha büyük olur. II. öncül kesin değildir. Elektron ilgisi atom
Oksit Na2O MgO AI2O3 çapı azaldıkça artar. Z'nin elektron ilgisi Y'ninkinden büyük olmalıdır. Fakat Z
8A, Y 7A grubu üyeleri olur ise Y'nin elektron ilgisi daha fazla olur. III. öncül de
Hidroksit NaOH Mg(OH)2 AI(OH)3 kesin değildir.
Cevap A
Bazlık kuvveti artar.

Örnek 4: Örnek 7:
8O, 9F ve 15P atomlarını elektronegatifliklerine göre sı- Na2O, MgO ve K2O oksitlerini bazik özelliklerine göre
ralayınız. sıralayınız.
Cevap: F > O > P Cevap: K2O > Na2O > MgO

O: 6A F: 7A P: 5A
Bazik özellik yönünde artar, dolayısıyla K2O > Na2O > MgO
Dolayısıyla F > O > P
Örnek 5:
Örnek 8:
14Si, 15P ve 16S atomlarını 1. iyonlaşma enerjilerine göre
sıralayınız. X+ iyonunun elektron dağılımındaki son terim 3d10 dur.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi kesinlikle yanlış-
Si: 4A P:5A S: 6A Cevap: P > S > Si
tır?
P > S > Si
A) Toprak metalidir.
B) , = 0 değerine sahip toplam 7 elektrona sahiptir.
C) Atom numarası 30'dur.
D) Baş grup elementidir.
Örnek 6:
E) Ametaldir.
1. İE 2. İE 3. İE 4. İE 3A ya da B grubu elementidir.
X 120 260 1979 3100 Cevap E
Y 280 490 3260 4280
Z 460 4560 6210 9980
X, Y ve Z atomlarına ait ilk dört iyonlaşma enerjisi değeri

yukarıdaki tabloda verilmiştir.
Buna göre; Örnek 9:

a.
X, Y ve Z'nin hangi gruplarda olduklarını belirtiniz. Şekildeki periyodik sistem kesitindeki ele- 1A 2A
mentlerin 1. iyonlaşma enerjilerine göre
b.
X ve Y atomlarından hangisinin periyot numarasının X Y
büyükten küçüğe doğru sıralanışı nasıl-
daha büyük olduğunu sebebiyle yazınız. dır?
Z
a. Ardışık İE değerleri incelendiğinde; Cevap: a) X → 2A
X → 2A Y → 2A Cevap: Y > X > Z
Y → 2A Z → 1A
İyonlaşma enerjisi periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa ve aynı grup-
Z → 1A ta aşağıdan yukarıya doğru artar.
b. X in 1. İE Y den düşük olduğu için X in periyot numarası daha büyüktür. Buna göre; Y > X > Z olur.
Örnek Cevapları
3. A 8. E

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Özellikler Konu Testi
1. Yandaki periyodik sistem kesitinde 4. İyonlaşma enerjisi – atom İyonlaşma enerjisi (kj)
yerleri belirtilen X, Y ve Z atomları Z numarası değişimi yandaki Y
baş grup elementleridir. grafikte verilen aynı periyot-
X Y
Bu atomlar ile ilgili, taki baş grup elementleri X, Z
Y ve Z için, X
I. X'in 1. iyonlaşma enerjisi Y'ninkinden büyük ise X 2A Atom
grubunda yer alabilir. I. Y küresel simetriktir. numarası
II. Atom çapı en küçük olan Z'dir. II. Z toprak metalidir.
III. Y'nin elektron ilgisi en büyük ise Z soy gazdır. III. X hidrojen elementidir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Bütün yargılar doğrudur. X hidrojen alamaz.

Cevap E Çünkü 1. periyotta sadece 2 element bulunur.
Cevap B
2. 1. İE 2. İE 3. İE 4. İE
X 740 1450 7740 10500 5. 3Li, 4Be
ve 11Na atomlarının oksitlerinin bazlık kuvveti
Y 578 1817 2745 11580 aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Z 490 730 4210 6480
A) Na2O > Li2O > BeO
Yukarıda verilen tabloda baş grup elementleri olan X, Y ve B) Na2O > BeO > Li2O
Z'nin ilk dört iyonlaşma enerjileri belirtilmiştir. C) BeO > Li2O > Na2O
Buna göre, D) Li2O > BeO > Na2O
I. X küresel simetriktir. E) Li2O > Na2O > BeO
II. Y alkali metaldir. PT'de sağdan sola ve yukarıdan aşağıya bazlık kuvveti artar.
III. X'in periyot numarası Z'ninkinden daha büyüktür. Cevap A

Y 3A grubudur. X'in periyot numarası Z'den küçüktür. 6. İyonlaşma enerjisi (kj)
X
Cevap A
3. Ç Z
M Q
Ö Z Ü T
Y Grup
numarası
Yukarıda verilen grafiğe göre,
I. X'in periyot numarası en küçüktür.
Periyodik sistemde yerleri belirtilen Ç, Ö, Z, Ü, M ele- II. Z toprak alkali metaldir.
mentleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? III. Y hidrojen olabilir.
A) Ç ametaldir. IV. Z'nin metalik aktifliği Y'nin metalik aktifliğinden düşük-
B) Ö'nün 1. iyonlaşma enerjisi Z'ninkinden küçüktür. tür.
C) Z toprak metalidir. yargılarından hangileri yanlıştır?
D) Ü'nün elektronegatifliği en büyüktür. A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III

E) M'nin değerlik elektron sayısı 8'dir. D) III ve IV E) I, III ve IV
2A'nın 1. iyonlaşma enerjisi 3A'dan yüksektir. Y 1. periyot elementi alamaz.

Cevap B Cevap A

MODERN ATOM TEORİSİ / Periyodik Özellikler Konu Testi
7. Periyodik sistemin bir kesitinde bulu- 10. 1

T
nan X, Y, Z ve T elementlerinin ko-
numları belirtilmiştir.
Y Z
Buna göre, 2
I. Atom çapı en küçük olan T'dir. X
II. 1. iyonlaşma enerjileri sıralaması
T > Y > Z > X şeklindedir.
III. X 5A grubu ise T bileşiklerinde daima –1 değerliğini Yukarıda verilen periyodik sistemde belirtilen ok yön-
alır. leri ile ilgili,
yargılarından hangileri doğru olabilir? 1 2
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. Atom çapı Artar Azalır
II. İyonlaşma enerjisi Azalır Artar
III. Elektron ilgisi Azalır Azalır
Bütün yargılar doğru olabilir.
Cevap E IV. Değerlik elektron sayısı Azalır Değişmez
genellemelerinden hangileri doğrudur?
8. Periyodik sistemin 8A grubu elementleri ile ilgili aşağı- A) Yalnız I B) I ve II C) II, III ve IV
daki ifadelerden hangisi yanlıştır? D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
A) 8. grup elementleridir. Elektron ilgisi 2 yönünde artar.

Cevap D
B) 2. periyottan itibaren değerlik elektron sayıları 8 dir.
C) Bileşik oluşturma eğilimleri yoktur.
D) Soy gaz ya da asal gaz olarak adlandırılır.
11. 19K, 11Na, 12Mg atomlarının oksitlerinin bazik özellik-
E) Bulundukları periyotlarda 1. iyonlaşma enerjileri en
lerine göre sıralanması aşağıdakilerden hangisinde
büyük olur.
doğru verilmiştir?
Soygazlar 8A ya da 18. grup elementi olarak sınıflandırılır.
Cevap A A) K 2O > MgO > Na2O
B) K 2O > Na2O > MgO
C) Na2O > MgO > K 2O
9. X Q D) Na2O > K 2O > MgO
Y Z E) MgO > K 2O > Na2O
T
Bazik özellik P.T'de sağdan sola ve yukarıdan aşağıya artar.
Cevap B
Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri gösterilen X, Y,

Z, T ve Q elementleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi 12. I. MgCr2O7
yanlıştır? II. Cr 2O3
A) X alkali metaldir. III. K 2CrO4
B) Y'nin 1. iyonlaşma enerjisi Z'ninkinden büyüktür. Yukarıdaki bileşiklerde Cr atomunun yükseltgenme
C) T halojendir. basamaklarının sıralanışı hangisinde doğru verilmiş-
tir?
D) Q'nun değerlik elektron sayısı 2'dir.
A) I > II > III B) I = II = III C) II = III > I
E) Atom çapı en büyük olan T'dir.
D) I = II > III E) I = III > II
X hidrojendir.
Cevap A I. de +6, II'de +3 ve III.de +6'dır.
Cevap E
12. E 11. B 10. D 9. A 8. A 7. E 6. A 5. A 4. B 3. B 2. A 1. E Cevaplar

Elementleri Tanıyalım 08
Kazanım: Elementlerin periyodik sistemdeki konumu ile özellikleri arasında ilişki kurar.
Kazanım: "???
hh Alkali metaller oksijen gazıyla tepkimeye girerek metal oksit

�Elementleri Tanıyalım bileşiklerini oluşturur.
s– Blok Elementleri 4Li(k) + O2(g) → 2Li2O(k)

hh Periyodik sistemde 1A ve 2A grubu elementleri s bloğu ele-
mentleridir. hh Oksitlerinin bazik özelliği metalik aktiflik arttıkça artar.
hh 1A ve 2A gruplarının değerlik elektronları s orbitalinde bu-

Rb2O > K2O > Na2O > Li2O
lunur.
hh Alkali metallerin hidroksitli bileşikleri bazik özellik gösterir.

1A Grubu (Alkali Metaller) Metalik aktiflik ile bazik özellik doğru orantılıdır.
hh 1A grubu elementlerine alkali metal denir. RbOH > KOH > NaOH > LiOH
hh Fakat 1. periyotta bulunan hidrojen ametaldir.
hh Hidrojen alkali metal sınıfına dahil edilmez. hh Metalik aktiflikleri grupta yukarıdan aşağıya indikçe artar. Isı
hh Elektron dağılımları ns1 ile sonlanır. 1. periyot hariç bulun- ve elektrik akımını iletirler.
duğu periyodun en aktif metalidir.
hh G
rupta yukarıdan aşağıya inildikçe erime noktaları azalır.
2A Grubu (Toprak Alkali Metaller)

hh 2
A grubu elementlerine toprak alkali metal adı verilir. Gru-
bun tamamı metaldir.
hh Aktif metallerdir fakat aktiflikleri alkali metallerden daha azdır.
lektron dağılımları ns2 ile sonlanır.

hh E
hh Hidrojen hariç bileşiklerinde sadece "+1" değerliğini alır.
akat n ≠1 'dir. Çünkü 1s2 elektron dizilimine sahip atom
hh F
hh Alkali metaller ametallerle tepkime verir. He'dir.
hh Alkali metaller su ile tepkimeye girerek baz çözeltisi ve hid- hh He soy gazdır. 1. periyotta 2A grubu bulunmaz.
rojen gazı oluştururlar.
hh D
eğerlik elektron sayıları 2'dir. Bileşik oluştururken 2 elekt-
1 ron vererek +2 yüklü iyon oluştururlar.
Na(k) + H2O(s) → NaOH(suda) + H2(g)
2

MODERN ATOM TEORİSİ / Elementleri Tanıyalım
hh Metalik aktiflikleri grupta yukarıdan aşağıya inildikçe artar.

Örnek 2:
hh Grubun ilk üyesi Be su ile tepkime vermez, Mg su buharıyla
11Na, 12Mg ve 19K metallerinin oksitlerinin sulu çözeltileri
tepkimeye girer. Diğer üyeleri ise soğuk su ile tepkime verir. bazik özellik gösterir.
Buna göre bu metal oksitlerin bazlık sıralaması nasıl-
dır?
A) Na2O > MgO > K2O
B) MgO > K2O > Na2O
C) MgO > Na2O > K2O
D) K2O > Na2O > MgO
E) K2O > MgO > Na2O
K metali en aktif Mg ise aktifliği en az olan metaldır.

Ca(k) + 2H2O(s) → Ca(OH)2(suda) + H2(g)
Sıralama; K2O > Na2O > MgO şeklinde olur.
Cevap D
hh Oksijenli bileşikleri bazik özellik gösterir.
BaO > SrO > CaO > MgO > BeO p– Blok Elementleri
hh Elektron dizilimlerinin son terimi "p" olan elementler p bloğu
hh Isı ve elektrik akımını iletirler. elementleridir.
hh 3A, 4A, 5A,6A, 7A ve 8A grupları p bloğunda yer alır.

hh Erime noktaları grupta aşağı inildikçe genellikle azalır.
hh p bloğunda metal, yarımetal, ametal ve soy gaz bulunur.
hh Alkali metallere göre erime noktaları yüksektir.
3A Grubu (Toprak Metalleri)
hh Toprak metali olarak adlandırılır.
hh Grubun ilk üyesi Bor (B) yarı metal, diğer üyeleri metaldir.
Örnek 1:
hh Elektron dizilimleri ns2 np1 ile sonlanır.
Aşağıda verilen metallerden hangisinin H2O ile tepki-
mesi yoktur? hh Değerlik elektron sayıları 3'tür.
A) Li B) Na C) K D) Ca E) Al
1A ve 2A grubu metaller su ile tepkimeye girerler.

Al 3A grubunda bulunur, amfoterdir ve H2O ile tepkimeye girmez.
Cevap E
hh 1A ve 2A grubu kadar olmasalarda aktif metallerdir.
hh Grubun en önemli üyesi Al bir amfoter metaldir. Bu nedenle

hem asitlerle hem de bazlarla tepkime verebilir.

4A Grubu (Karbon Grubu)

hh 4A grubu ametal, yarı metal ve metallerden oluşur.
hh Grubun ilk üyesi C'dir. Grubun diğer adı karbon grubudur.
hh Grupta C ametal, Si ve Ge yarı metal, Sn ve Pb ise metaldir.
hh Elektron dizilimleri ns2np2 şeklindedir.
hh Grubun değerlik elektron sayısı 4'tür. 7A Grubu (Halojenler)

hh Oda koşullarınada katı hâlde bulunurlar. hh 7A grubunun diğer adı halojendir.
hh Grubun üyeleri F, CI, Br, I ve At'dir.
hh Elektron dağılımları ns2np5 şeklindedir.
hh Değerlik elektron sayısı 7'dir.
hh Bileşiklerinde "–1 ile +7" arasında değerlik alırlar.
hh F bileşiklerinde daima "–1" değerliğini alır.
5A Grubu (Azot Grubu) hh Ametallerden oluşan 7A grubunda ametalik aktiflik grupta

yukarı doğru çıktıkça artar.
hh Grubun ilk üyesi N'dir
hh Doğada serbest hâldeyken iki atomlu moleküller yapıda bu-
hh Grubun adı azot grubudur. lunur. (CI2, F2, Br2 ... gibi) oda koşullarında F2 ve CI2 gaz,
hh Grubun ilk iki üyesi N ve P ametal, As ve Sb yarı metal Bi ise Br2 sıvı, I2 ve At katıdır.
metaldir.
hh Elektron dizilimleri ns2np3 şeklindedir.
hh Grubun değerlik elektron sayısı 5'tir.
hh Oda koşullarında azot gaz diğer elementler katı hâldedir.
8A Grubu (Soygazlar)
hh Periyodik sistemin en sağında bulunan gruptur.
hh Grubun üyeleri kimyasal tepkimelere karşı isteksiz oldukla-

rından grubun adı soy gaz ya da asal gazdır.
6A Grubu (Kalkojenler) hh Soy gazların iyonlaşma enerjileri çok yüksektir.
hh Grubun ilk üyesi O'dur. hh Soy gazların değerlik elektron sayısı 8 dir. Fakat He hariçtir.
hh Grubun adı oksijen grubu ya da kalkojenlerdir.

2He:
hh O, S ve Se ametal, diğer üyeler, Te ve Po yarı metaldir.
10Ne:
hh Elektron dizilimleri ns2np4 ile sonlanır.
hh Değerlik orbitalleri tam dolu olduğundan bileşik oluşturma
hh Değerlik elektron sayısı 6'dır.
yatkınlıkları yoktur. Fakat uygun koşullarda Ksenon için çe-
hh Oda koşullarında oksijen gaz diğer elementler katı haldedir. şitli bileşikler elde edilmiştir. XeF4, XeO3, XeO4.
Sorusu
Öğretmen
s blok elementleri hangileridir? 1A grubu (alkali metaller) ve 2A grubu (toprak alkali metaller) s blok
elementidir.

d– Blok Elementleri
hh Elektron dağılımları d orbitali ile sonlanan elementler d blo-
ğunda yer alırlar.
hh Bu bloktaki elementlere geçiş elementleri adı verilir.
hh Bloğun tamamı metaldir. Elektron dağılımları ns (n – 1)d

şeklinde sonlanır.
hh d bloğu 4. periyottan itibaren başlar, ilk üyesi atom numarası

21 olan Sc olup 3B grubunda yer alır.
hh d bloğu 3B grubu ile başlar 2B grubu ile sonlanır.
Örnek 3: hh 10 tane gruptan oluşur. Bu gruplardan 3 tanesi 8B grubudur.
Soygazlar ile ilgili,

I. Bileşik oluşturma eğilimleri yoktur. Geçiş Metalleri
II. Değerlik elektron sayısı He hariç 8'dir.
III. Oda koşullarında gaz halinde bulunurlar. 3B 4B 5B 6B 7B 8B 8B 8B 1B 2B
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
Y Zr Nb Ma Tc Ru Rh Pd Ag Cd
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
* Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg
D) II ve III E) I, II ve III Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rq Cn
**
Verilen tüm öncüller soygazlar için doğrudur.
Cevap E
hh Geçiş metalleri kimyasal tepkimeye girdiklerinde önce s or-
bitalinden sonra d orbitalinden elektron verirler.
hh Bu elementler bileşiklerinde birden fazla (+) değerlik alabilir-

ler. (Fe2+ ve Fe3+ gibi)
Örnek 4:
hh Geçiş metallerinin erime noktaları oldukça yüksektir.
Halojenler ile ilgili,
I. 7A grubu elementleridir. hh Metal oldukları için ısı ve elektriği iletirler.
II. Erime ve kaynama noktaları grupta aşağı indikçe artar.
hh Bileşiklerinde genellikle farklı pozitif değerlikler alırlar.
III. Bulundukları periyodun en elektronegatif grubudur.
yargılarından hangileri doğrudur? hh Metalik aktiflikleri A grubu metallerine göre daha düşüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III hh Au ve Pt en pasif metallerdir. Bu metallere soy metal adı

D) II ve III E) I, II ve III verilir.
Halojenle ile ilgili verilen tüm öncüller doğrudur. hh Bunun yanı sıra Cu, Ag ve Hg yarısoy metal olup aktiflikleri
Cevap E düşük metallerdir.

hh Yaygın olarak madeni para ve kaplamacılıkta kullanılır.

Örnek 5:
Bakır (Cu) :
B grubu elementleri ile ilgili,
I. d bloğunda yer alırlar. hh Korozyona karşı oldukça dayanıklı bir metaldir.
II. Baş grup elementleri olarak adlandırılırlar. hh Madeni para yapımı, elektrik telleri başlıca kullanım alanları-
III. Geçiş elementleridir. dır. Ayrıca pil üretimi ve kaplamacılıkta da kullanılır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Kobalt (Co) :

D) II ve III E) I, II ve III hh Gümüş renkli sert bir metaldir. Demir alaşımlarında kullanı-
B gruplarına yan grup denir. lır. Bunun dışında B12 vitaminin bileşenidir.
Baş grup olarak A grupları adlandırılır.
Cevap C Çinko (Zn) :
hh Bazı geçiş metalleri ve bu metallerin kullanım alanları şöy- hh Dayanıklı bir metaldir. Başlıca kullanım alanı demir metali-
ledir; nin korozyondan korunması için kaplanmasıdır. Ayrıca kuru
pil yapımı, çatı kaplamaları ve pirinç alaşımlarında kullanılır.
Demir :
hh Yer yüzünde en çok bulunan ve en yaygın kullanılan metal-
lerden birisidir. f– Blok Elementleri
hh Başlıca kullanım alanları, çelik üretimi sanayi ve inşaattır. hh Elektron dağılımlar f orbitali ile sonlanan elementler bu blok-
Ayrıca vücudumuzda hemoglobin şeklinde bulunan demir ta yer alır.
eksikliğinde oksijen taşınımı azalır ve kronik yorgunluk or-
taya çıkar. hh f bloğu iç geçiş elementleri olarak adlandırılır.
hh Lantanit ve aktinitler olarak da bilinirler.

Mangan (Mn) :
hh Periyodik sistemin 6. periyodunda yer alır. Atom numaraları
hh Demire benzeyen gri bir metaldir. 58 ile 71 arasındaki elementler lantanitlerdir.
hh Çelik sanayinde kullanılır. Ayrıca tren rayı, buldozer ve grey-
hh Lantanitler aktif metal olup çoğu gümüş beyazı rengindedir.
der yapımında da kullanılır.
Sadece prometyum radyoaktifdir.
Krom (Cr) : hh Aktinitler 7. periyotta yer alırlar.
hh Parlak ve serttir. Korozyona karşı dayanıklı bir metaldir. Çe- hh Atom numaraları 90 ile 103 arasındadır.
lik üretiminde kullanılır.
hh Tamamı radyoaktif metaldir.
Nikel (Ni) : hh İç geçiş elementlerinin kimyasal özellikleri birbirlerine çok

hh Oldukça sert ve dayanıklı bir metaldir. benzemektedir.
hh Rengi gümüşe benzemektedir. hh Atom çapları birbirine çok yakındır

Sorusu
Öğretmen
Kararlı bir yapıda bulunan ve tepkimeye girme istekleri çok Soygazlar

düşük olan element grubu hangisidir?

Aktinitler
Örnek 7:
Aşağıdaki elementlerden hangisi B gruplarında yer al-
maz? (26Fe, 27CO, 28Ni, 82Pb, 29Cu)
A) Demir B) Kobalt C) Nikel

D) Kurşun E) Bakır
Lantanitler Kurşun 4A grubunda yer alır.

Cevap D
Örnek 8:
 İç geçiş elementi olarak adlandırılır.
 Ametaller ile yalnız iyonik bağlı bileşik oluştururlar.
Örnek 6:  Bu bloktaki elementlerin tamamı metaldir.
Aynı periyotta yer alan A, B ve C elementlerinin; Yukarıda verilen bu özelliklere sahip elementler hangi
A: s bloku elementi bloktadırlar?
B: p bloku metali Cevap: f blok

Lantonit ve aktinit olarak adlandırılan iç geçiş elementleri f bloğunu oluşturur-
C: d bloku elementi lar. Yukarıda özelllikeri verilen elementler f blok elementleridir.
olduğunu bilindiğine göre;

I. A'nın tepkimeye girme yatkınlığı B'den daha fazladır.
II. B elementi bir soygaz olabilir.
Örnek 9:
III. C elementine geçiş elementi de denilebilir. B grubu elementleri ile ilgili;
yargılardan hangileri doğrudur? I. Periyodik tablonun d blokunda yer alırlar.

II. Değerlik orbitalleri ns ve (n-1)d orbitalleridir.
III. Metal veya ametal olabilirler.
I. s bloku elementleri 1A ve 2A grubu elementleridir. Bu nedenle aktifikleri p
bloku elementlerinden fazladır.
II. Soygazlar p blokunda yer aldıkları için B soygaz olabilir. D) II ve III E) I, II ve III
III. d bloku geçiş elementi olduğundan III. yargı doğrudur. I. B grubu elementleri d blokunda yer alırlar.
Cevap E II. Değerlik orbitalleri ns ve (n-1)d orbitalleridir.
III. Tamamı metaldir.
Cevap B
Örnek Cevapları
1. E 2. D 3. E 4. E 5. C 6. E 7. D 9. B

MODERN ATOM TEORİSİ / Elementleri Tanıyalım Konu Testi
1. I. Na2O 4. 28Ni elementi ile ilgili,

II. K 2O I. 3. periyot 8A grubunda yer alır.
III. Li2O II. Sert ve dayanıklı bir metaldir.
Yukarıda verilen oksitlerin bazik özelliklerine göre sı- III. Yaygın olarak madeni para ve kaplamacılıkta kullanılır.
ralanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir? yargılarından hangileri yanlıştır?
A) I > II > III B) II > I > III C) I > III > II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) III > I > II E) II > III > I D) II ve III E) I, II ve III
K2O > Na2O > Li2O 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d8
Cevap B
4. periyot 8B grubunda yer alır. (I. yanlış)
Cevap A
2. 9F atomu ile ilgili,

I. Soygaz sınıfı üyesidir. 5. Atom numarası 8A grubundan 3 fazla olan bir X atomu
ile ilgili,
II. Elektronegatifliği en büyük olan element atomudur.
I. Geçiş elementidir.
III. Bileşiklerinde –1 ve -2 değerliğini alır.
II. Toprak metalidir.
III. Küresel simetrik yük dağılımına sahiptir.
yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
Yalnız II. yargı 9F atomu için doğrudur.
Cevap B D) I ve II E) II ve III
3A yada 3B grubunda küresel simetri yoktur.
Cevap C
3. Temel hal elektron dağılımının son terimi s2 olan bir X

atomu ile ilgili,
I. Bileşiklerinde sadece +2 değerliğini alır. 6. Elektron dağılımı ns1 ile biten X atomu için,
II. Küresel simetriktir. I. Alkali metaldir.
III. Bileşik oluşturma eğilimi yoktur. II. Değerlik elektron sayısı 1'dir.
yargılarından hangileri doğru olabilir? III. Küresel simetriktir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
2A grubu olabilir ya da He olabilirler.

Verilen tüm öncüller doğrudur. ns1 hidrojen atomu olabilir.
Cevap D
Cevap E

MODERN ATOM TEORİSİ / Elementleri Tanıyalım Konu Testi
7. Periyodik sistem kesitinde yerleri 10. İyonlaşma (kj)

X enerjisi Q
belirtilen X, Y ve Z baş grup ele-
mentleri ile ilgili,
I. Atom çapı en küçük olan X'tir. Y Z T
Y
II. Z'nin 1. iyonlaşma enerjisi Y'nin-
kinden daha büyüktür.
III. Z'nin bileşik oluşturma eğilimi yoktur. Z
X
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
M
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Atom
numarası
D) I ve III E) II ve III Yukarıda iyonlaşma enerjilerine karşı atom numarası
Y 5A, Z 6A olabilir. Bu durumda II. yanlış olur. Z'nin soygaz olduğu kesin grafiği verilen X, Y, Z, T, Q ve M atomları ile ilgili aşağı-
değildir. Cevap A dakilerden hangisi yanlıştır?
A) Y, Q ve M küresel simetriktir.
8.
B) M'nin periyot numarası diğerlerinkinden daha büyük-
Y Z
tür.
X C) Elektron ilgisi en büyük olan T'dir.
D) X, 1A grubunda yer alır.
E) Q'nun elektron verme isteği yoktur.
X, 4A grubunda yer alır.
Periyodik sistemde yerleri belirtilen X, Y ve Z atomları Cevap D
ile ilgili,
I. Atom hacmi en büyük olan X'tir. 11. Atom numaraları ardışık ve 4. periyot elementleri olan
II. Y'nin elektron ilgisi en büyüktür. X, Y ve Z atomları ile ilgili,
III. Z'nin bileşik oluşturma eğilimi yoktur. I. 1. iyonlaşma enerji değeri Y > Z > X ise Y 2A grubunda
yargılarından hangileri doğrudur? yer alır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III II. Y'nin elektron ilgisi en büyük ise Z soygazdır.
D) II ve III E) I, II ve III III. Atom çapları sıralaması X > Y > Z şeklindedir.

Bütün yargılar doğrudur. Cevap E yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
9. T
Y
Z Q Bütün yargılar doğrudur.
X Cevap E
12. 7N ve 15P elementleri ile ilgili,

I. Kimyasal özellikleri benzerdir.
Yukarıdaki periyodik sistemde X, Y, Z, Q ve T atomlarının II. P'nin atom çapı N'ninkinden daha büyüktür.
yerleri belirtilmiştir.
III. N2O5 ve P2O5 oksitlerinin sulu çözeltileri asidik özellik
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? gösterir.
A) X, alkali metaldir. yargılarından hangileri doğrudur?
B) Y, p bloğu elementidir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
C) Q'nun 1. iyonlaşma enerjisi Z'ninkinden büyüktür. D) II ve III E) I, II ve III
D) T'nin değerlik elektron sayısı 2'dir. Bütün yargılar doğrudur.
E) Atom çapı en büyük olan X tir. Cevap E
Q 6A, Z 5A grubu elementidir. Cevap C

12. E 11. E 10. D 9. C 8. E 7. A 6. D 5. C 4. A 3. E 2. B 1. B Cevaplar

Yükseltgenme Basamakları - Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma 09
Kazanım: Yükseltgenme basamaklarını elektron dizilimleriyle ilişkilendirir. İyonik ve kovalent bileşiklerin adlarıyla formüllerini eşleştirir.
Kazanım: "???
hh H
metallerle bileşik oluştururken "–1" ametallerle bileşik
�yükseltgenme basamakları oluştururken "+1" yükseltgenme basamağına sahiptir.
hh Bileşik formüllerinin daha kolay yazılıp anlaşılabilmesi için hh F ise bileşiklerinde "–1" yükseltgenme basamağına sahiptir
element veya köklerin değerlikleri bilinmelidir.
hh Oksijen bileşiklerinde –2 değerliğini alır. Peroksitlerde (O22–)
hh Bir atomun bileşiklerinde aldığı ya da verdiği elektron sa- –1 ve OF2 bileşiğinde +2 değerliğini alır.
yısına yükseltgenme basamağı ya da yükseltgenme sayısı
etallerle iki atomlu bileşik oluşturan 7A grubu elementleri
hh M
adı verilir.
"–1", 6A grubu elementleri "–2", 5A grubu elementleri "–3"
hh Örneğin; NaCI bileşiği oluşurken Na atomu bir elektronunu yükseltgenme basamağına sahip olur.
CI atomuna verir.
hh Bileşik Na+ ve CI– iyonları arasında oluşur. Na'nın yükselt-

Örnek 1:
genme basamağı "+1" CI'ninki ise "–1" olur.
I. NaBr
hh H2 molekülünde her iki atomun yükseltgenme basamakları-
II. HBrO
nın toplamı sıfır olmalıdır. İki atomda aynı olduğu için her bir
III. KBrO2
H atomunun yükseltgenme basamağı sıfır olmalıdır.
IV. HBrO3
hh H2O molekülünde H'nin yükseltgenme basamağı "+1"
Yukarıda verilen bileşiklerde Br atomu aşağıdaki yük-
O'nunki ise "–2" dir.
seltgenme basamaklarından hangisine sahip değildir?
hh Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi yükseltgenme basa- A) –1 B) +1 C) +3 D) +5 E) +7
maklarının belirlenmesinde bazı kurallar vardır.
Br metallere karşı –1 değerliğini alır.
Bu kurallar; NaBr
+1 –1
hh Bileşik yapmamış element atomlarının yükseltgenme basa-
Çok atomlu bileşiklerdeki değerlikleri;
makları sıfırdır. Fe, CI2, C ...
hh Bir molekül ya da iyonik bağlı bir bileşikteki atomların yük- HBrO KBrO2
seltgenme basamakları toplamı sıfırdır. (+1)+Br+(–2) = 0 (+1) +Br + 2(–2) = 0
Br = +1 Br = +3
hh Bir iyonda yükseltgenme basamaklarının toplamı hem bü- HBrO3
yüklük hem de işaret olarak iyonun yüküne eşittir. (+1) +Br + 3(–2) = 0
Br = +5
hh Alkali metaller bileşiklerinde sadece "+1", toprak alkali me-
Cevap E
taller sadece "+2" değerliğine sahiptir.
Sorusu
Öğretmen
Aşağıda verilen bileşiklerin hangisinde O atomunun yük-

seltgenme basamağı diğerlerinden farklıdır?
H2O2, CaO2, Li2O2 ve MgO2 bileşikleri peroksittir. O – 1 değerliğini alır. CO2
A) H2O2 B) CaO2 C) CO2 bileşiğinde ise O "–2" yükseltgenme basamağına sahiptir.
D) Li2O2 E) MgO2 CO2
+4 2(–2) = 0
Cevap: C

MODERN ATOM TEORİSİ / Yükseltgenme Basamakları - Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma
Örnek 2: Örnek 5:
KNO3, Na2 MnO4, H3 PO3 bileşiklerinde altı çizili atomla- (NH4)2 CO3 bileşiğindeki altı çizili atomların yükseltgen-
rın yükseltgenme basamaklarını hesaplayınız. me basamakları aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
rak verilmiştir?
Cevap: N = +5
KNO3 Na2MnO4 N C
Mn = +6
(+1) + N + 3(–2) = 0 2(+1) + Mn + 4(–2) = 0 P = +3 A) –3 +2
N = +5 Mn = +6
B) –4 +4
H3PO3
C) –3 +4
3(+1) + P + 3(–2) = 0
P = +3 D) –4 +2
E) –4 +6
Öncelikle anyon ve katyon köklerini ayıralım
NH+4 CO2–
3
N + 4(+1) = +1 C + 3(–2) = –2 olur.

N = –3 C = +4
Cevap C
Örnek 3:
Fe2O3 ve FeO bileşiklerindeki Fe atomlarının yükselt- Örnek 6:
genme basamaklarını bulunuz.
I. HNO3 K3PO4
Cevap: Fe = +3
Fe = +2 II. MgBr2 KBrO
B grubu elementleri bileşiklerinde birden fazla pozitif değerlik alabilir. Fe geçiş
III. K2MnO4 CaCr2O7
metalidir. Bu iki bileşikteki yükseltgenme basamakları;
Fe2O3 FeO Yukarıdaki bileşik çiftlerinden hangilerinde altı çizili
2Fe + 3(–2) = 0 Fe + (–2) = 0 atomların yükseltgenme basamakları aynıdır?
Fe = +3 Fe = +2
şeklinde olur.
I. HNO3 K3PO4
+1 + N + 3(–2) = 0 3(+1) + P + 4(–2) = 0

N = +5 P = +5
II. MgBr2 KBrO
Örnek 4:
(+2) + 2Br = 0 (+1) + Br + (–2) = 0
NaBrO3 bileşiğinde Br atomunun yükseltgenme basa- Br = –1 Br = +1
mağı kaçtır? III. K2MnO4 CaCr2O7
Cevap: +5
HBrO4 2(+1) + Mn + 4(–2) = 0 (+2) + 2Cr + 7(–2) = 0
Mn = +6 Cr = +6
(+1) + Br + 4(–2) = 0
I. ve III. bileşik çiftlerinde altı çizili atomların yükseltgenme basamakları ay-
Br = +5 olur. nıdır.
Cevap C

Örnek 7: � Kimyanın Sembolik Dili ve

Adlandırma
K2Cr2O7
hh Bildiğimiz gibi elementler sembollerle, bileşikler formüllerle
+6 +7 gösterilir.
hh Bileşiklerin sınıflandırılması ve özelliklerinin bilinmesi için

NaHCO3 N2O3 adlandırılmasını da bilmemiz gerekmektedir.
hh Bileşikleri farklı şekillerde adlandırabiliriz. Organik bileşikle-

+2 +4 +3 +2
rin kendine özgü adlandırma kuralları bulunmaktadır.
H2SO4 Z Ü M hh Bu konu başlığımızda anorganik bileşiklerin oluşumu ve ad-

landırılmasından bahsedeceğiz.
+4 +6
İyonik Bileşiklerin Adlandırılması
Ç Ö Metal – Ametal Bileşiklerin Adlandırılması
Bileşiklerde altı çizili atomların yükseltgenme basa- hh Metal ve ametal atomları arasında oluşan bileşiklerin adlan-
makları doğru olarak takip edilirse Ç, Ö, Z, Ü, M harfle- dırılmasıdır.
rinden hangisine ulaşılır? hh Bir iyonik bileşiğin adı, önce katyonun sonra da anyonun adı
A) Ç B) Ö C) Z D) Ü E) M yan yana getirilerek oluşturulur.
Yükseltgenme basamakları doğru takip edildiğinde Metal adı + Ametal adı + ür

K2Cr2O7 NaHCO3
(+1) + (+1) + C + 3(–2) = 0
şeklinde adlandırılır.
2(+1) + 2Cr + 7(–2) = 0
Cr = +6 C = +4
hh NaCI: Sodyum klorür
Z sonucuna ulaşılır. Cevap C
hh Na+ CI– iyonları arasında oluşan bileşik adlandırılırken me-
tal adı ve ametal adı yazıldıktan sonra "ür" eki eklenmiştir
hh Bileşik oluşurken metal ve ametalin yükleri işaretlerine ba-

kılmasızın çaprazlanır. Böylelikle bileşiğin formülüne ulaşılır.
Örnek 8:
hh Örneğin Ba2+ N3– → Ba3N2 Bileşiğin formülü bulunur. Bile-
Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde Br atomunun yük-
şiğin adı; baryum nitrürdür.
seltgenme basamağı en büyüktür?
A) HBr B) HBrO C) HBrO2 Örnek 9:

D) HBrO3 E) HBrO4 Aşağıda formülleri verilen bileşikleri adlandırınız.
HBrO4 MgF2, K2O, Sr3P2, AI2S3, ZnBr2

2+ –
(+1) + Br + 4(–2) = 0 MgF2: Magnezyum florür Mg F
+ 2–
K2O: Potasyum oksit K O
Br = +7 olur. Cevap E 2+ 3–
Sr3P2: Stronsiyum fosfür Sr P
3+ 2–
AI2S3: Alüminyum sülfür AI S
2+ –
ZnBr2: Çinko bromür Zn Br

Örnek 10: Metal – Anyon Kökü Adlandırılması

hh İ kiden fazla atomdan oluşan bileşiklerde kökler bulunmakta-
Aşağıda isimleri verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.
dır.
Lityum florür, Kalsiyum oksit, Gümüş iyodür, Sodyum sülfür,
hh Metal – anyon kökü adlandırmalarında bazı anyon köklerini
Alüminyum klorür.
bilmemiz gerekmektedir.
+ –
Lityum florür: LiF Li F
Kalsiyum oksit: CaO Ca
2+
O
2– Bazı Anyon Kökleri
+ –
Gümüş iyodür: AgI Ag I
+ 2–
–1 –2 –3
Sodyum sülfür: Na2S Na S
Alüminyum klorür: AICI3 AI
3+
CI
– OH–: Hidroksit SO42–: Sülfat PO43–: Fosfat
NO3–: Nitrat SO32–: Sülfit PO33–: Fosfit
NO2–: Nitrit CO32–: Karbonat

hh Bazı metaller aynı ametalle birden fazla bileşik oluşturabilir.
CN–: Siyanür CrO42–: Kromat
hh B
u metaller bileşiklerinde birden fazla pozitif değerlik alan
metallerdir. MnO4–: Permanganat Cr2O72–: Dikromat
hh Bu bileşiklerin adlandırılmalarında karışıklık olmaması için HCO3–: Bikarbonat C2O42–: Okzalat

değişken değerlikli metalin yükseltgenme basamağı paran-
CH3COO–: Asetat MnO42–: Manganat
tez içinde Roma rakamı ile belirtilir. Örneğin;
CIO–: Hipoklorit S2O32–: Tiyosülfat
hh FeO Fe2O3
CIO2–: Klorit
Demir (II) oksit Demir (III) oksit
CIO3–: Klorat
hh Her iki bileşik de demir oksit bileşiğidir.
CIO4–: Perklorat
hh Bu iki bileşik adlandırılırken demirin yükseltgenme basa-
makları belirtilir. Metal adı + Kök adı şeklinde adlandırılır.
hh Yaygın olarak bilinen bir metal – anyon kökü bileşiği adlan-

dırılmasını inceleyelim;
Örnek 11:
hh NaOH: Sodyum hidroksit
PbO2 bileşiğinin adı aşağıdakilerin hangisinde doğru
olarak verilmiştir? hh Na+ metal iyonu ile OH– anyon kökü arasında oluşan bile-
şikte önce metal adı sonra anyon kökü adı yazılarak adlan-
A) Kurşun oksit B) Kurşun (II) oksit
dırılmaktadır.
C) Kurşun dioksit D) Kurşun (IV) oksit
E) Kurşun peroksit hh Bileşik oluşumu metal – ametal bileşik oluşumundaki gibi
değerliklerin çaprazlanmasıyla olur.
Kurşun değişken değerlikli bir metaldir. Öyleyse bileşikteki yükseltgenme basa-
mağı tespit edilip Roma rakamıyla yazılmalıdır.
PbO2: Kurşun (IV) oksit
Pb + 2(–2) = 0
Pb = +4 Cevap D

Aşağıda formülleri verilen bileşikleri adlandırınız. I. (NH4)2 SO4: Amonyum sülfür
MgSO3, KMnO4, Na2CrO4, Cu(NO3)2, Ca(OH)2 II. KCN: Potasyum siyanür

III. Pb(NO3)2: Kurşun nitrat
MgSO3: Magnezyum sülfit Mg2+ SO32– Yukarıda formülleri verilen bileşiklerden hangileri yan-
KMnO4: Potasyum permanganat K+ MnO4– lış adlandırılmıştır?
Na2CrO4: Sodyum kromat Na+ CrO42– A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Cu(NO3)2: Bakır (II) nitrat Cu2+ NO–3 D) I ve II E) I ve III
Ca(OH)2: Kalsiyum hidroksit Ca2+ OH-
(NH4)2SO4: Amonyum sülfat
KCN: Potasyum siyanür
Pb(NO3)2: Kurşun (II) nitrat Cevap E
Katyon Kökü – Anyon Kökü Adlandırılması

Kovalent Bileşik Adlandırması
hh Bu bileşikler Kök adı + Kök adı şeklinde adlandırılır.
hh Kovalent bileşiklerin adlandırılmasında latince sayılar kulla-
hh Katyon kökü olarak bilmemiz gereken kök; nılır.
hh NH +4 amonyum köküdür. mono: 1 hegza : 6
hh NH4NO3: Amonyum nitrat NH4+ NO3– bileşik oluşumu metal di: 2 hepta : 7
ametal bileşik oluşumundaki gibi çaprazlamayla yapılır.
tri : 3 okta : 8
tetra : 4 nona : 9
Katyon Kökü – Ametal Adlandırılması
penta : 5 deka : 10
hh Katyon kökü olarak öğrendiğimiz NH +4 kökünün ametallerle
yapmış olduğu bileşik adlandırmasıdır.
hh Kovalent bağlı bileşikler aşağıda verildiği gibi adlandırılır.
hh NH4CI: Amonyum klorür NH +4 CI–
Birinci Birinci İkinci İkinci
hh Bileşik adlandırılırken önce katyon kökü adı yazılır daha
sonra ametal adı yazılır ve "ür" eki eklenir ametalin + ametalin + ametalin + ametalin
latince adı latince iyon adı
hh (NH4)2S: Amonyum sülfür NH4+ S2–
sayısı sayısı
hh NH4Br: Amonyum bromür NH4+ Br-
Örnek: N2O5 " diazot pentaoksit
Not
Birinci ametalin sayısı 1 olduğundan mono eki kullanılmaz.
Ancak ikinci ametalin sayısı 1 olduğundan mono eki kul-
lanılır.
CO " karbonmonoksit
Sorusu
Öğretmen
PbS2 bileşiğinin okunuşu nasıldır?
Pb+4 S2- → PbS Kurşun (IV) sülfür olarak okunur.

2

hh Bunun gibi pek çok bileşik vardır. Bunlardan bazıları;

Örnek 14:
hh CaO : Sönmemiş kireç Ca(OH)2 : Sönmüş kireç
Aşağıda verilen bileşikleri adlandırınız.
hh CaCO3 : Kireç taşı CaSO4 : Alçı taşı
SF6, SO3, CCI4, CS2
hh NH3 : Amonyak NaOH : Sud kostik
Verilen bileşiklerin tamamı ametal – ametal atomları arasında oluşan bileşik-
lerdir. hh KOH : Potas kostik HCI : Tuz ruhu
SF6: Kükürt hekzaflorür SO3: Kükürt trioksit hh HNO3 : Kezzap H2SO4 : Zaç yağı
CCI4: Karbon tetraklorür CS2: Karbon disülfür
hh KNO3 : Güherçile NaCI : Sofra tuzu
hh NH4CI : Nişadır Na2CO3 : Çamaşır sodası

Örnek 15: hh NaHCO3 : Kabartma tozu
I. SnO2: Kalay dioksit
II. SO2: Kükürt dioksit
Örnek 16:
III. CaCI2: Kalsiyum (II) klorür
Yukarıda formülleri verilen bileşiklerden hangileri yan- Yaygın adı sönmüş kireç olan bileşiğin sistematik adı
lış adlandırılmıştır? nedir?
A) Kalsiyum oksit B) Kalsiyum hidroksit
C) Kalsiyum karbonat D) Kalsiyum nitrat
D) I ve II E) I ve III
E) Kalsiyum karbonat
SnO2 bileşiği metal – ametal atomlarından oluşan bir bileşik olduğu için ad-
landırılmasında latin rakamları kullanılmaz. Sn değişken değerlikli bir metaldir. Yaygın ismi sönmüş kireç olan bileşiğin formülü Ca(OH)2'dir. Bu bileşiğin siste-
matik adı ise kalsiyum hidroksittir.
SnO2: Kalay (IV) oksit
SO2 bileşiği ametal – ametal atomlarından oluşmuştur. Verilen adlandırma Cevap B
doğrudur.
SO2: Kükürt dioksit
CaCI2: Metal – ametal atomlarından oluşan bir bileşiktir. Fakat Ca sabit değer-
likli bir metal olduğu için değerliği yazılmaz.
Örnek 17:
CaCI2: Kalsiyum klorür
Cevap E • Yaygın ismi sud kostiktir.
• Beyaz sabun imalatında kullanılır.
• Sulu çözeltisi bazik özellik gösterir.
Yukarıda verilen bilgilere göre bahsedilen bileşiğin for-
mülü nedir?
Bileşiklerin Yaygın Adlandırılması
Cevap: NaOH
hh Bazı bileşikler sistematik adları yanında yaygın isimleriyle Yaygın ismi sud kostik olan bileşik NaOH'tır. NaOH beyaz sabun yapımında
bilinmektedir. kullanılan bir bazdır.
hh Örneğin, H2O bileşiği kovalent bağlı olup bileşiğin sistematik

ismi dihidrojen monoksittir. Fakat bileşiğin yaygın ismi su-
dur.
Örnek Cevapları
1. E 5. C 6. C 7. C 8. E 11. D 13. E 15. E 16. B

MODERN ATOM TEORİSİ / Yükseltgenme Basamakları - Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma Konu Testi
1. İyon kökü Adı 4. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi yanlış adlandırıl-

I. NO2– Nitrat mıştır?
II. CN– Siyanat A) Ca(OH)2 : Kalsiyum hidroksit

III. SO 2–
3 Sülfat B) SO3 : Kükürt trioksit
Yukarıda verilen iyon köklerinden hangileri hatalı ad- C) SnO2 : Kalay dioksit
landırılmıştır? D) Na3PO4 : Sodyum fosfat
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III E) NH4CI : Amonyum klorür
D) II ve III E) I, II ve III SnO2 → Kalay (IV) oksit
Cevap C
Her üçüde hatalıdır.
Cevap E
5. Bir X elementi 9F atomu ile sadece XF2 bileşiği oluşturmak-

tadır.
Buna göre, X elementinin nitrat, sülfat ve kromat iyon-
2. Aşağıda verilen adlandırmalardan hangileri hatalıdır? ları ile oluşturacağı bileşiklerin formülleri aşağıdakiler-
Formül Bileşik adı den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) K2SO4 Potasyum sülfat Nitrat Sülfat Kromat
B) NaHCO3 Sodyum karbonat A) X(NO2)2 XSO4 X2CrO4
C) CH3COOK Potasyum asetat B) X(NO3)2 X2SO4 XCr2O7
D) CaCI2 Kalsiyum klorür C) XNO3 XSO4 XCrO4
E) SO2 Kükürt dioksit D) X(NO3)2 XSO4 XCrO4
NaHCO3 → Sodyum bikarbonat E) XNO2 X2SO4 XCr2O7
Cevap B
X bileşiklerinde +2 değerlik alır.
X(NO3)2
X SO4
X CrO4
Cevap D
3. I. KCN → K+ + CN –
II. CaCO3 → Ca+ + CO3–
III. NH4CI → NH4+ + CI2- 6. NaOH bileşiği ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han-
Yukarıda verilen iyonlaşma denklemlerinden hangileri gisi yanlıştır?
doğrudur?
A) Sistematik adı sodyum hidroksittir.
B) Hem iyonik hem de kovalent bağ içerir.
D) I ve III E) II ve III C) Yaygın ismi sud kostiktir.
CaCO3 → Ca2+ + CO 32- D) Beyaz sabun üretiminde kullanılır.
NH4CI → NH4+ + CI-'dir. E) H atomunun yükseltgenme basamağı –1 dir.

Cevap A
H atomunun yükseltgenme basamağı +1'dir.
Cevap E

MODERN ATOM TEORİSİ / Yükseltgenme Basamakları - Kimyanın Sembolik Dili ve Adlandırma Konu Testi
7. I. KCIO3 : Potasyum klorat 10. I. KOH a. Potas kostik

II. Na2SO4 : Sodyum sülfür II. CaO b. Sönmemiş kireç
III. Mg(HCO3)2 : Magnezyum bikarbonat III. CaCO3 c. Kireç taşı
Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin adlandırıl- Yukarıda verilen bileşik formülü ve yaygın adlandırma-
ması doğrudur? lar arasında yapılan eşleştirmelerden hangisi doğru-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III dur?
A) I → a B) I→a C) I→b
II → b II → c II → a
Na2SO4 → Sodyum sülfat
III → c III → b III → c
Cevap C
D) I→b E) I→c
II → c II → a
III → a III → b
KOH potaskostik, CaO sönmemiş kireç CaCO3 ise kireç taşıdır.

Cevap A
8. Fe2O3 ve N2O3 bileşiklerinin adlandırılması hangi se-
11. Formül Bileşik adı
çenekte doğru olarak verilmiştir?
I. P2O3 Dipotasyum trioksit
Fe2O3 N2O3
II. N 2O Diazot monoksit
A) Demir oksit Diazot trioksit
III. SO3 Kükürt trioksit
B) Demir (II) oksit Azot oksit
Yukarıda formülü verilen bileşiklerden hangileri doğru
C) Demir (III) oksit Azot (III) oksit
adlandırılmıştır?
D) Didemir trioksit Diazot trioksit
E) Demir (III) oksit Diazot trioksit A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Fe2O3 → Demir (III) oksittir.
II ve III formülleri doğru adlandırılmıştır.
N2O3 → Diazot triokstit Cevap D
Cevap E
12. NH4NO3
Amonyum nitrat Amonyum nitrit
K 2S K2S
9. Aşağıda verilen ayrışma denklemlerinden hangisi yan- Potasyum Potasyum Demir (II) Demir (III)
sülfat sülfür oksit oksit
lıştır?
PCI5
A) K 2SO4 → 2K+ + SO42– Z Ü M
B) KMnO4 → K+ + MnO 2– 4
Potasyum Fosfor
C) Ca(HCO3)2 → Ca2+ + 2HCO3– pentaklorür pentaklorür
D) NH4NO3 → NH4+ + NO3–
E) Na3PO4 → 3Na+ + PO43– Ç Ö
KMnO4 → K+ + MnO -4 'dir. Yukarıda verilen formüller doğru adlandırılarak takip

Cevap B edildiğinde Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşılır?
A) Ç B) Ö C) Z D) Ü E) M
Z harfine ulaşılır.
Cevap C
12. C 11. D 10. A 9. B 8. E 7. C 6. E 5. D 4. C 3. A 2. B 1. E Cevaplar

TARAMA
10
1. X2+ iyonunun elektron dizilişi 3d3 ile sonlandığına 4. Elektron dizilişleri;
göre; X: 4p2 Y: 3d2 Z: 4s2
I. X bir geçiş metalidir. ile sonlanan elementlerle ilgili;
II.
X 4. periyot 5B grubu elemntidir. I. Aynı periyot elementleridir.
III. X d bloku elementidir. II.
Kimyasal özellikleri benzerdir.
Yargılarından hangileri doğrudur? III. Küresel simetri özelliği gösterirler.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri yanlıştır?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
X: ...4s2 3d3'tür. Dolayısıyla geçiş elementidir. 4. periyot 5B grubunda yer D) II ve III E) I, II ve III
alır ve d-bloğundadır.
Her üçüde 4.periyot elementidir. Aynı grupta olmadıklarından kimyasal
Cevap E
özellikler benzer değildir. X ve Y'de küresel simetri yoktur.
Cevap D
2. X: 1s2
Y: 1s2 2s1
Z: 1s2 2s2 2p5 5. Nötr X atomunun temel haldeki elektron dağılımı 3d6 ile
Elektron dizilişleri verilen X, Y ve Z ile ilgili; sonlanmaktadır.
Buna göre X elementi ile ilgili;
I. X toprak alkali metaldir.
II.
Y alkali metaldir. I. Ametaller ile iyonik bağlı bileşik oluşturur.
III. Z bileşiklerinde yalnız -1 değerlik alır. II.
4. periyot 8B grubu elementidir.
yargılarından hangileri doğrudur? III. d bloku elementidir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yargılarından hangileri doğrudur?

X: 1p 8A
Y: 2p 1A X geçiş metalidir, elektron dizilişi 4s2 3d6 ile sonlandığından 4. periyot 8B
Z: 2p 7A grubu elementidir ve d bloğunda yer alır.
Dolayısıyla X soygaz, Y alkali metal, Z ise halojendir.
Cevap E
Cevap D
6. X: 1s2 2s2 2p6 3s2

3. 13X: 1s2 2s2 2p6 3s1 3p2
Y: 1s2 2s2 2p5
Elektron dizilişi verilen X atomu için;
Elektron dizilişleri verilen X ve Y atomlarıyla ilgili;
I. Uyarılmış haldedir.
I. X toprak alkali metaldir.
II.
3. periyot 4A grubunda yer alır.
II.
Y halojendir.
III. Bileşiklerinde +3 yükseltgenme basamağına sahiptir.
III. X'in atom çapı Y'den küçüktür.
Yargılarından hangileri doğrudur?
3s orbitalinden 3p'ye geçiş olduğunda uyarılmış hâldedir. 3.periyot 3A
grubunda yer alır, bileşiklerinde +3 değerlik alır. X 2A, Y 7A'dır. X 3.periyot, Y 2.periyot olduğundan X'in atom çapı daha
Cevap C büyüktür.
Cevap B

TARAMA
7. X elementi ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. 10. X: 1s2 2s2 2p5
I. Küresel simetri özelliği gösterir. Y: 1s2 2s2 2p3
II.
Bileşiklerinde sadece pozitif yükseltgenme basamağı- Z: 1s2 2s2 2p6 3s1
na sahip olur.
Elektron dizilişleri verilen X, Y ve Z ile ilgili;
Buna göre X elementi aşağıda verilen gruplardan han-
I. Elektron ilgisi en yüksek olan X'tir.
gisinde yer alabilir?
II.
Atom hacmi en büyük olan Z'dir.
A) 2A B) 3A C) 5A D) 7A E) 8A III. X, Y ve Z aynı periyotta yer alır.
X küresel simetri özelliğine sahip ve metal olduğuna göre 2A grubunda yargılarından hangileri doğrudur?
yer alabilir.
Cevap A A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
X 2. periyot 7A, Y 2. periyot 5A, Z 3. periyot 1A olduğundan III. yargı
yanlıştır.
Cevap B
8. 12X elementi için;

X + E1 " X+ + e-
X+ + E2 " X2+ + e-
11. X(g) + e- " X-(g) + 90 kcal / mol
Yukarıda verilen tepkime ile ilgili;
X2+ + E3 " X3+ + e-
I. X atomu bir ametaldir.
Yukarıdaki tepkime enerjileri arasındaki ilişki aşağıda-
kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? II.
X'in elektron ilgisi -90 kcal / mol'dür.
III. X'in değerlik elektron sayısı 2'dir.
A) E1 > E2 > E3 B) E1 > E3 > E2 C) E3 > E2 > E1
Yargılarından hangileri doğru olabilir?
D) E3 > E1 > E2 E) E2 > E3 > E1
1. İE < 2. İE < 3. İE < ... olduğundan E3 > E2 > E1'dir.
Cevap C D) II ve III E) I, II ve III
X'in elektron ilgisi -90 kcal/mol'dür ve X ametaldir. Ancak değerlik e- sa-
yısı 2 olamaz.
Cevap B
9. Halojen olduğu bilinen X, Y ve Z ile ilgili aşağıdaki bilgiler

veriliyor.
1. İyonlaşma enerjisi
- X'in atom çapı en büyüktür.
12. Aynı periyotta yer alan X, Y, Z, T
T
baş grup elementlerinin 1. iyon-
Y
- Y'nin birinci iyonlaşma enerjisi en büyüktür. laşma enerjilerinin atom numara-
X
Buna göre; ları değişimi grafikteki gibidir. Z
I. Kaynama noktaları X > Z > Y'dir. Buna göre;

Atom numarası
II.
Y'nin elektronegatiflik ilgisi en büyüktür. I. X, Y ve T küresel simetri özel-
III. Atom numaraları Y > Z > X'tir. liği taşır.
Yargılarından hangileri doğrudur? II.

Elektron ilgisi en büyük olan Z'dir.
III. T bir soygazdır.
X'in atom çapı en büyük olduğundan en altta yer alır. Y'nin İ.E'si en büyük
olduğundan en üstte yer alır. D) II ve III E) I, II ve III
Cevap B
X 2A, Y 5A, Z 6A ve 7 8A olduğundan cevap E'dir.
Cevap E

TARAMA
13. Temel haldeki elektron dizilişi p3 ile biten X atomu için; 16. Periyodik cetvelde atom numarasının arttığı yönde,
I. 5A grubunda yer alır. I. Atom hacmi
II.
-3 yükseltgenme basamağında bulunabilir. II.
İyonlaşma enerjisi
III. Atom numarası en yakın soygazdan 3 eksiktir. III. Proton sayısı
Yargılarından hangileri doğrudur? hangileri kesinlikle artar?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
X 5A grubunda yer alır. Dolayısıyla -3 değerlik alır ve atom no soygazdan Sadece proton sayısı atom numarası ile her zaman aynı şekilde artar.
3 eksiktir. Cevap C
Cevap E
17. Şekildeki periyodik tablo kesitinde yer- X

14. Bileşik Adı
leri belirtilen X 2. periyot 6A grubu ele-
I. FeCI3 Demir klorür M
mentidir.
II. SO3 Kükürt trioksit Z T
Buna göre;
III. SF6 Kükürt hegzaflorür I. T'nin atom hacmi en büyüktür.
Yukarıdaki adlandırmalardan hangileri doğrudur? II.
M bulunduğu periyodun en aktif ametalidir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. X ile Z'nin kimyasal özellikleri aynıdır.
D) II ve III E) I, II ve III Yargılarından hangileri doğrudur?
FeCI3 : demir (III) klorür olduğundan I. adlandırma yanlıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Cevap D D) II ve III E) I, II ve III
Atom hacmi en büyük olan Z'dir. M halojen olduğundan II. yargı doğru-
dur. X ile Z kimyasal özellikleri benzerdir, aynı değildir.
Cevap B
15. X: 1s1
Y: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1

18. Aynı periyot elementleri olan X, Y ve Z ile ilgili aşağıdaki
Z: 1s2 2s2 2p6
bilgiler veriliyor.
Elektron dizilişleri verilen X, Y ve Z ile ilgili;
- X'in elektronegatifliği en büyüktür.
I. X ile Y'nin kimyasal özellikleri benzerdir. - Z'nin atom çapı en büyüktür.
II.
Z doğada tek atomlu gaz hâlde bulunur.
- Y bileşiklerinde -2 değerlik alabilir.
III. Atom hacmi en büyük olan Y'dir.
Buna göre X, Y ve Z'nin atom numaraları arasındaki
ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III miştir?
D) II ve III E) I, II ve III A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Z > X > Y
X helyum elementi olduğundan Y ile kimyasal özelliği benzer değildir. D) Z > Y > X E) Y > X > Z
Z soygazdır, Y 4. periyot olduğundan atom hacmi en büyüktür.
X'in elektronegatifliği en büyük olduğundan ve Y bileşiklerinde -2 değer-
Cevap D
lik aldığından X 7A, Y 6A grubundadır. Z ise X ve Y'ye göre PT'nin solunda
yer alır.
Cevap A

TARAMA
19. 26X elementi ile ilgili; 22. Halojen oldukları bilinen X, Y ve Z atomları ile ilgili;
I. 4. periyot 8B grubunda yer alır. - X'in kaynama noktası en büyüktür.
Temel hal elektron dizilişi 26X: [Ar] 4s2 3d6'dır.
II. - Y'nin elektronegatifliği en büyüktür.
III. +2 yüklü iyonunun elektron dizilişi 2+ 2 4
26X : [Ar] 4s 3d buna göre X, Y ve Z'nin atom numaraları arasındaki
şeklindedir. ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril-
yargılarından hangileri doğrudur? (18Ar) miştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) X > Y > Z B) Z > X > Y C) Y > Z > X
D) II ve III E) I, II ve III D) X > Z > Y E) Y > X > Z
II. yargıdaki elektron dizilişi doğrudur. Dolayısıyla X 4. periyot 8B grubu Kaynama noktası en büyük X olduğundan X'in atom no en büyüktür.
elementidir. Y'nin elektronegatifliği en büyük olduğundan atom no en küçüktür.
2+; [ 6 şeklindedir. Cevap D
26X 18Ar]3d
Cevap B
23. Bileşik Atom Yükseltgenme basamağı

20. Katyon Anyon Formül
I. CO2 C +4
I. Ca2+ NO3- Ca(NO3)2
II. KMnO4 Mn +7
II. Na+ SO42- Na(SO4)2
III. H 2 O2 O -2
III. Ag+ CrO42- Ag2CrO4
Yukarıda verilen bileşiklerdeki atomlardan hangileri-
Yukarıda verilen katyon ve anyonlar arasında oluşacak nin yükseltgenme basamağı doğru verilmiştir?
bileşiklerden hangilerinin formülleri doğrudur?
CO2 " C = +4
Anyon ve katyon yükleri çaprazlandığında I ve III'ün doğru II.'nin ise yan-
lış olduğu görülmektedir. KMnO4 " Mn = +7
Cevap C H2O2 " 0 = -1

Cevap B
24. n , m,
21. Dalton atom modeli ile ilgili; I. 1 0 0
I. Bir elementin bütün atomları özdeştir. II. 2 1 +1, 0, -1
II.
Farklı elementlerin atomları farklıdır. III. 2 2 +2, + 1, 0, -1, -2
III. Atomlar bölünemezler.
Bir elektron yukarıda verilen kuantum sayılarından
yargılarından hangileri günümüzde geçerliliğini sür- hangilerine aynı anda sahip olabilir?
dürmektedir?
, = 0, 1 ..., n-1 ve m, = -,, ..., 0, ... +, değerlerini alabilir.
İzotop atomlar nedeniyle I yanlış, II doğru, III ise radyoaktif tepkimeler Cevap B
nedeniyle yanlıştır.
Cevap A

TARAMA
25. Bileşik formülü Bileşik adı 28. Şekildeki periyodik tablo kesitinde yer X Y
I. KMnO4 Potasyum manganat alan X, Y ve Z elementlerinden X'in en
büyük baş kuantum sayısı 2, değerlik
II. CuCI2 Bakır klorür elektron sayısı 5'tir. Z
III. Ca3N2 Kalsiyum nitrür Buna göre;
Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri doğru adlandı- I. Y 2. periyot 7A grubu elementidir.
rılmıştır?
II.
Z küresel simetri özelliği gösterir.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III III. X ile Y arasında XY3 bileşiği oluşabilir.
D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
I " Potasyum permanganat A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
II " Bakır (II) klorür
III " Doğru
X ve Z 5A grubu, Y ise 7A grubu elementidir. Bu nedenle bütün yargılar
Cevap A doğrudur.
Cevap E
26. Bileşik adı Bileşik formülü

I. Diazot pentaoksit N2O5 29. Periyodik cetvelin 2. periyodunda bulunan X elementinin
elektron dizilişi p3 ile sonlanmaktadır.
II. Potasyum dikromat K 2CrO4
Buna göre X ile ilgili;
III. Magnezyum sülfat MgSO3
I. 3A grubu elementidir.
Yukarıda adı verilen bileşiklerden hangilerinin formülü
II.
9 F ile XF3 bileşiğini oluşturur.
doğru yazılmıştır?
III. Elektrik akımını etkiler.
Diazot pentaoksit " N2O5
Potasyum dikromat " K2Cr2O7
X: 1s2 2s2 2p3 olduğundan 5A grubu elementidir. Bu nedenle I ve III. yar-
Magnezyum sülfat " MgSO4 gılar yanlış, II. yargı ise doğrudur.
Cevap A Cevap A
27. X:
1s 2s 2p
30. I. SO2 - SO3
Y:
1s 2s 2p 3s II.
Na2S - MgS
III. SO3 - SF6
Elektron dizilişleri verilen X ve Y atomları ile ilgili
Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden hangilerinde kü-
I. X'nin elektron verme isteği daha yüksektir.
kürt atomunun yükselgenme basamakları aynıdır?
II.
Y toprak alkali metaldir.
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
III. Aralarında YX 2 bileşiği oluşur.
SO2 " +4 ; SO3 " +6
SO3 " +6 ; SF6 " +6
D) II ve III E) I, II ve III Na2S " -2 ; MgS " -2
X 7A, Y 2A grubu elementi olduğundan bütün yargılar doğrudur. Cevap C
Cevap E

TARAMA
31. (NH4)2SO4 bileşiğindeki azot ve kükürt atomunun yük-

34. Formül Bileşik adı
seltgenme basamakları aşağıdakilerden hangisinde
I. PCI5 Fosfor pentaklorür
doğru olarak verilmiştir?
II. N2O Azot dioksit
N S
A) -3 +6 III. CaCO3 Kalsiyum karbonat
B) +5 +6 Yukarıda kimyasal formülü verilen bileşiklerden hangi-

C) -3 -2 leri doğru adlandırılmıştır?
D) -3 +4 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) +5 -2 D) II ve III E) I, II ve III

(NH4)2SO4 & NH4+ + SO42- I. ve III'deki adlandırmalar doğrudur.
Cevap A N2O " diazot monoksit.
-3 +6
Cevap C
32. I. 11X
II. 35. Orbital m,
17 Y
I. p -1, 0, +1
III.
20Z
Yukarıda verilen elementlerden hangileri metal olup s II. d -2, -1, 0, +1, +2
bloğunda yer alır? III. f -3, -1, 0, +1, +2, +3
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıda verilen orbitallerden hangilerinin m, kuantum
D) II ve III E) I, II ve III sayıları doğru verilmiştir?
X " 1A A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Y " 7A D) II ve III E) I, II ve III
Z " 2A m, değeri -,, ..., 0, ..., +, arasında değerler alır.
Dolaysıyla X ve Z metaldir ve S bloğunda yer alır. p " , = 1 ; d " 2 ve f " , = 3 olduğundan bütün yargılar doğrudur.
Cevap C Cevap E
33. Bir periyotta atom numarası en büyük olan element X, en

küçük olan ise Y'dir. 36. Bileşik Katyon Anyon
Buna göre; I. MgCI2 Mg2+ CI -
I. X'in atom çapı Y'ninkinden küçüktür. II. FeO Fe+ O-

II.
X soygaz, Y alkali metaldir. III. (NH4)2CO3 NH4+ CO32-
III. X'in değerlik elektron sayısı 8, Y'ninki ise 1'dir. Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin katyon ve
Yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? anyonu doğru verilmiştir?
I. yargı kesinlikle doğrudur. MgCI2 " Mg2+ + 2CI-
X He, Y ise H elementleri alabileceğinden II. ve III. yargılar kesin değildir. FeO " Fe2+ + O2-
Cevap A (NH4)2CO3 " 2NH4+ + CO32-
Cevap C

TARAMA
37. Atom numaraları ardışık olan ve 1. İyonlaşma enerjisi 40. Azot atomunun NO2, N2O5 ve Mg3N2 bileşiklerindeki
aynı periyotta yer alan X, Y ve Z Y yükseltgenme basamağı aşağıdakilerden hangisinde
baş grup elementlerinin 1. iyonlaş- doğru olarak verilmişitr?
ma enerjileri grafikteki gibidir. Z NO2 N2O5 Mg3N2
X
Buna göre; A) +4 +5 +3
I. X 1A, Y 2A grubu elementidir. Atom B) +2 +5 -3
II.
Atom hacimleri arasındaki iliş- numarası
C) +2 +4 +3
ki Z < Y < X'dir. D) +4 +5 -3
III. X, Y ve Z ısı ve elektrik akımını iletir. E) +4 +2 -3

Yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
NO2 " +4
N2O5 " +5
D) II ve III E) I, II ve III Mg3N2 " -3
II. yargı kesinlikle doğrudur. Cevap D
Y 2A ya da 5A grubu elementi olabilir. Dolayısıyla I ve III. kesin değildir.
Cevap A
41. I. 6X
38. Element Blok II.
8Y
I. 12 X s III.
9Z
II. 15 Y p Yukarıda verilen elementlerin elektronegatiflikler aşa-
ğıdakilerden hangisinde doğru olarak sıralanmıştır?
III. 25Z p
A) I > II > III B) I > III > II C) III > II > I
Yukarıda verilen elementlerden hangilerinin periyodik
tabloda yer aldığı bloklar doğru verilmiştir? D) III > I > II E) II > III > I
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III X: 4A , Y: 6A , Z: 7A olduğundan Z > Y > X'dir.

Cevap C
X"s
Y"p
Z"d
bloğunda yer alır.
Cevap B 42. Bileşik adı Bileşik formülü
I. Diazot trioksit N 2 O3
II. Sodyum dikromat Na2CrO4
III. Bakır (II) oksit Cu2O
39. Modern atom teorisi ile ilgili;
Yukarıda adı verilen bileşiklerden hangilerinin formülü
I. Elektronların bulunduğu belirli yörüngeler vardır.
doğru verilmiştir?
II.
Elektronik enerji düzeyleri kuantlaşmıştır.
III. Elektronların yeri ve hızı aynı anda belirlenebilir.
I. → N2O3
II. → Na2CrO7
III. → CuO
Modern atom teorisinde yörünge kavramı yoktur, enerjiler kuantlıdır ve Cevap A
belirsizlik ilkesi geçerlidir.
Cevap B

TARAMA
43. X ve Y 2. periyot elementidir. X bulunduğu periyodun atom 46. Aynı periyottaki aX, a + 2 Y ve a + 3 Z elementleriyle ilgili;
hacmi en büyük olan elementidir. Y ise periyodun en elekt- I. Atom hacimleri X > Y > Z'dir.
ronegatif elementidir.
II.
1. iyonlaşma enerjileri Z > Y > X'tir.
Buna göre;
III. X toprak alkali metal ise Z 5A grubudur.
I. X bir alkali metaldir. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
II.
Y bir halojendir.
III. Y'nin 1. iyonlaşma enerjisi X'inkinden küçüktür.
I. → Kesinlikle doğrudur.
II. → Y = 5A, Z = 6A olduğundan yanlıştır.
D) II ve III E) I, II ve III III. → Periyot no 3 ve 3'ten büyük olduğundan yanlıştır.
X 1A, Y 7A'dır. Cevap A
Dolayısıyla I ve II. doğru, III. ise yanlıştır.
Cevap B
47. 24X elementi ile ilgili;

I. Geçiş metalidir.
44. XO32- iyonunun toplam elektron sayısı 42'dir. Elektron dizilişi 24X: [Ar] 4s2 3d4 şeklindedir.
II.
Buna göre X atomu ile ilgili; III. d bloku elementidir.
I. 3. periyot 6A grubu elementidir. yargılarından hangileri doğrudur? (18Ar)
II.
Bütün orbitalleri tam doludur. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. Bulunduğu periyodun en aktif ametaldir.
yargılarından hangileri doğrudur? (8O)
Elektron dizilişi 24X: [Ar] 4s1 3d5 şeklindedir, bir geçiş metalidir ve d blo-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ğunda yer alır.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap C
X + 3 . 8 + 2 = 42 & X = 16'dır.
I. → 3.P , 6A
II. → 6A olduğundan yarı dolu orbitalleri vardır.
48. X elementi periyodik tablonun 4. periyot 3A grubunda yer
III. → Halojen olmadığından yanlıştır. almaktadır.
Cevap A
Buna göre;
I. Atom numarası 31'dir.
II.
Proton sayısı en yakın toprak alkali metalden bir fazla-
45. Bir grupta yukarıdan aşağıya doğru gidilirken; dır.
I. İyonlaşma enerjisi III. En büyük baş kuantum sayısı 4'tür.
II.
Elektronegatiflik yargılarından hangileri doğrudur?
III. Atom hacmi A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
niceliklerinden hangileri artış gösterir? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III I. → Atom numarası 31'dir
D) II ve III E) I, II ve III II. → Arada B grubu elementleri bulunduğundan yanlıştır.

III. → n = 4'tür.
Yukarıdan aşağıya sadece atom hacmi artar.
Cevap C
Cevap B
27. E 28. E 29. A 30. C 31. A 32. C 33. A 34. C 35. E 36. C 37. A 38. B 39. B 40. D 41. C 42. A 43. B 44. A 45. B 46. A 47. C 48. C
Cevaplar
1. E 2. D 3. C 4. D 5. E 6. B 7. A 8. C 9. B 10. B 11. B 12. E 13. E 14. D 15. D 16. C 17. B 18. A 19. B 20. C 21. A 22. D 23. B 24. B 25. A 26. A

KİMYASAL HESAPLAMALAR
Mol Kavramı - En Basit Formül ve Molekül Formülü -
Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler
11
Kazanım: Mol kavramını tarihsel gelişimi üzerinden açıklar. Basit kimyasal tepkimelerin denklemlerini yazar ve denkleştirir.
Kazanım: "???
� MOL KAVRAMI Örnek 1:

hh C–12 izotopunun 12 gramındaki atom sayısı kadar tanecik Devletimizde 0,01 mol Türk lirası olduğunu hayal edelim.
içeren madde miktarına mol adı verilir. Devletimiz bu parayı 80 milyon Türkiye nüfusuna eşit
olarak dağıtır ise 1 kişiye kaç Türk lirası düşer?
hh 1 mol tanecik 6,02.1023 tane tanecikten oluşur.
(NA = 6.1023)
hh Avogadro sayısı "NA" harfi ile gösterilir.
Öncelikle sahip olunan toplam paranın miktarını bulalım. Cevap: 75 trilyon
hh 1 mol tanecik = 6,02 . 1023 tane tanecik = NA n=

N
( 0, 01 =
N
NA 6.10 23
hh Burada mol sayısı taneciklerin sayısı anlamına gelirken, ta- N = 6 . 2021 Türk lirası devletimizin hayali olarak sahip olduğu ve dağıtacağı
paradır.
necik ise atom, molekül, iyon vs. anlamına gelir.
80 . 106 kişiye 6 . 1021 Türk lirası düşer ise
hh Mol sayısı "n" harfi ile gösterilir. 1 kişiye ? Türk lirası düşer.
6.10 21
Tanecik sayısı(N) ?= = 75.10 12 Türk lirası sonucuna ulaşılır.
n= 80.10 6
Avogadro sayısı(NA)
Yani kişi başı 75 trilyon Türk lirası düşer. Bu soruda da görüldüğü gibi Avogadro
sayısı çok büyük bir sayıdır.
hh Gündelik hayatımızda kullandığımız deste ve düzine gibi
kavramlar mol kavramıyla benzerlik içermektedir.
hh 1 deste kalem denildiğinde 10 tane kalem, 1 düzine silgi de- Örnek 2:

nildiğinde ise 12 tane silgi kastedildiği anlaşılmaktadır. 3,01 . 1023 tane SO2 molekülü kaç moldür?
hh Benzer bir ifadeyle 1 mol tanecik denildiğinde 6,02.1023 (NA = 6,02 . 1023)
tane tanecikten bahsedilmektedir. Cevap: 0,5 mol SO2
N 3, 01.10 23 1
n= &n= = = 0, 5 mol SO2 molekülü
hh Mol kavramındaki sayı deste ve düzinedeki sayıdan çok bü- NA 6, 02.10 23 2
yüktür.
hh NA = 6,0221367 . 1023'tür. Bu sayının yuvarlanmış hali İzotop Atomlar ve Ortama Atom Kütlesi
6,02 .1023'tür.
hh Bir atoma ait birden fazla izotop bulunabilir.
hh İzotop atom; proton sayıları aynı nötron sayıları farklı olan
atomlardır.

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Mol Kavramı - En Basit Formül ve Molekül Formülü - Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler
1 2 3
hh Örneğin; hidrojen atomu doğada H, D ve T izotoplarıyla
1 1 1 Örnek 4:
birlikte bulunur.
Gerçek atom kütlesi 6.10–23 gram olan Ar elementinin
hh Doğada birkaç element dışında tüm elementlerin izotopla-
atom kütlesi kaç gramdır? (NA: 6. 1023)
rı olduğuna göre, bir elemente ait atom ağırlığı bulunurken
tüm izotoplar göz önünde tutulur. Cevap: 36 gram
1 tane Ar atomu 6 . 10–23 gram ise
6 . 1023 Ar atomu ? gram olur.
hh Buradan atom kütlesi hesaplarken elementin izotoplarının
? = 36 gram
doğada bulunma yüzdelikleri kullanılarak ortalama kütle he-
saplanır.
X elementinin doğada aX, bX ve cX izotopları içerdiğini kabul

Bağıl ve Gerçek Molekül Kütlesi
edelim. hh Bir molekülü oluşturan atomların bağıl atom kütleleri topla-
mına bağıl molekül kütlesi denir.
hh Bu izotopların doğada bulunma yüzdeleri sırasıyla %k, %l
ve %m olsun. Buna göre X'in ortalama atom kütlesi; hh 1 tane molekülün gram cinsinden kütlesi ise gerçek molekül
(a.k) + (bl) (c.m) kütlesi olarak adlandırılır.
n=
100
formülü ile hesaplanır.
Örnek 5:
Örnek 3:
0,2 mol CO2 molekülü ile ilgili,
Klor elementinin doğada 35Cl ve 37Cl olmak üzere iki izoto-
l. 8,8 gramdır.
pu vardır. Bu izotoplardan 35Cl'nin doğada bulunma yüzde-
si yaklaşık % 75, 37Cl'ninkinin ise yaklaşık %25 tir. ll. 8,8 NA akb'dir.
lll. 1,204 . 1023 tane molekül içerir.
Buna göre, Cl elementinin ortalama atom kütlesi kaç-
tır? yargılarından hangileri doğrudur? (C:12, O:16)
Cevap: CI = 35,5 Cevap: I, II ve III
35Cl: %75, 37Cl: 25 ise, ^35.75h + ^37.25h 1 mol CO2 molekülünde 1 mol C ve 2 mol O atomları bulunur. 1 mol C 12 gram,
Cl =
100 2 mol 32 gramdır.
Cl = 35,5 sonucuna ulaşılır.
1 mol CO2 molekülü 44 gram olur.
Bağıl Atom Kütlesi 1 mol CO2 molekülü 44 gram ise

0,2 mol CO2 molekülü ? gramdır.
hh Atomların kütlelerinin C – 12 izotopunun kütlesiyle karşılaş-
? = 8,8 gram CO2 molekülüdür.
tırılarak belirlenen kütlelerine bağıl atom kütlesi adı verilir.
1 gram = NA akb ise 8,8 gram = 8,8 NA akb olur.
hh 1 tane C – 12 izotopunun kütlesi 12 atomik kütle birimi (akb)
kabul edilmiştir. Öyleyse 1 atomik kütle birimi C – 12 izoto- 1 mol CO2 molekülü 6,02.1023 tane CO2 molekülü ise
punun kütlesinin 1/12 sidir.
0,2 mol CO2 molekülü ? tane CO2 molekülüdür.
hh 1 tane N atomunun kütlesi C – 12 izotopunun 1/12 sinin 14 ? = 1,204 . 1023 tane CO2 molekülü olur.
katıdır.
hh Öyleyse 1 tane N atomu 14 akb olur. 1 tane C - 12 izotopu-

nun 12 akb kabul edildiğini öğrenmiştik.
hh Öyleyse; 6,02 . 1023akb = 1 gram sonucuna ulaşılır.

Örnek 6: Mol Sayısı – Kütle:

hh Mol sayısı kütle geçişlerinde mol kütlelerini kullanacağız.
SO2 molekülünün gerçek molekül kütlesi kaç gramdır?
Kütle ile ilgili hesaplamalarda kullanacağımız formül;
(S: 32, O: 16)
n=m/MA şeklindedir. m: Kütle MA: Mol kütlesi
1 mol SO2 64
Cevap:
6, 02.10 23
2 mol O atomu = 2 . 16 = 32 gram
1 mol S atomu = 1 . 32 = 32 gram
Örnek 8:
64 gram 3,6 gram H2O molekülü kaç moldür? (H: 1 O: 16)
6,02 . 1023 tane SO2 molekülü 64 gram ise Cevap: 0,2 mol
1 molH2O molekülü, (2 . 1) + (1 . 16) = 18 g
1 tane SO2 molekülü ? gramdır. n=m/MA n=3,6/18 = 0,2 moldür.
64
?= gram olur.
6, 02.10 23
hh NA tane molekül 1 mol molekül demektir. Örnek 9:

hh Atom – gram: 1 mol atom 3,01 . 1023 tane SO3 molekülü kaç gramdır?
hh Molekül – gram: 1 mol molekül (NA: 6,02 . 1023 S: 32, O: 16)
hh Formül – gram: 1 mol iyonik bileşik anlamına gelir. Cevap: 40 gram

Öncelikle taneden mol sayısını, daha sonra MA'yı kullanarak kütleyi hesapla-
yacağız.
Mol Sayısı ile İlgili Hesaplamalar N 3, 01.10 23 1
n= ( = = 0, 5 mol SO 3
NA 6, 02.10 23 2
Mol Sayısı – Tanecik Sayısı m
n= M = 32 + 3(16) = 80 gram
MA A
hh 1 mol taneciğin NA tane tanecik olduğunu öğrenmiştik. Ta- m
0, 5mol = ( m = 40 gram olur.
necik sayısı ile ilgili hesaplamalarda; 80gram/mol
hh n = N / NA formülünü kullanacağız. Formülün yanı sıra soru

çözerken oran – orantıdan da yararlanılabilir.
Mol Sayısı – Hacim
Örnek 7: hh Gazlar için genleşme kat sayısı ayırt edici bir özellik değildir.
6,02 . 1022 tane CH4 molekülü kaç moldür? hh A

ynı sıcaklık ve basınçta yani aynı koşullarda aynı mol sayı-
sına sahip gazlar aynı hacme sahiptirler.
(NA: 6,02 . 1023)
hh Normal koşullarda (0 °C ve 1atm) 1 mol gaz 22,4 litre hacim
Cevap: 0,1 mol CH4
n=N/NA n=6,02.1022/6,02.1023 0,1 mol CH4
kaplar.
hh Oda koşullarında (25 °C ve 1 atm) ise 1 mol gaz 24,5 litre

hacim kaplar.
Sorusu
Öğretmen
0,5 mol C2H4 bileşiği kaç mol atom içerir? 1 mol C2H4'de 6 mol atom
0,5 mol C2H4 x
X = 3 mol atom içerir.

19,6 gram H2SO4 molekülündeki O atomu kadar atom N.K'da 6,72 litre hacim kaplayan C3H4 gazı kaç gram-
içeren C2H6 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kap- dır? (C:12, H:1)
lar? (H: 1, O: 16, S:32) Cevap: 12 g
Soruda bize hacim ile ilgili bilgi verilmiş ve C3H4 molekülünün kütlesi sorulu-
Cevap: 2,24 litre
Soruyu dikkatlice okuyalım, verilen bilgi H2SO4 ile ilgili istenilen bilgi ise C2H6 yor. Öyleyse önce hacimden yola çıkarak mol sayısı, sonra mol sayısını kulla-
narak kütleyi hesaplayacağız.
ile ilgilidir. Öncelikle H2SO4'ün molünü sonra O atomunun mol sayısını he-
N.K'da 1mol C3H4 gazı 22,4 litre ise
saplayacağız. Daha sonra bu bilgi ile C2H6 gazının molüne geçiş yapıp C2H6
? mol C3H4 gazı 6,72 litredir.
gazının normal koşullardaki hacmini bulacağız.
H2SO4: 98 g/mol ? = 6,72/22,4 = 0,3 mol C3H4 gazı
m 19, 6 MA = (3.12)+(4.1)
n= (n= = 0, 2 mol
MA 98 MA = 40 g/mol
0,2 mol H2SO4 40.0,3 = 12 gram C3H4
0,8 mol O atomu bulunur.

Karışım Problemleri
C2H6 molekülünün toplam atom sayısıda 0,8 mol olur.
hh Karışım problemlerinde mol hesabı yapılırken 1. dereceden
1 mol C2H6
denklem kurup soruyu çözeceğiz.
6 mol H atomu 8 mol
2 mol C atomu atom hh Denklem kurulurken hangi bilgi üzerinden soruyu çözeceği-
mize verilen bilgiye göre karar vereceğiz.
1 mol C2H6 8 mol atom
? 0,8 mol atom V V
n= ( 0, 1mol =
?=
0, 8
= 0, 1 mol C 2 H6
22, 4 22, 4 Örnek 13:
8 V = 2, 24 litre
0,5 mol molekül C3H4 ve C2H6 gaz karışmının kütlesi 17
gramdır.
Buna göre karışımda kaç mol C3H4 gazı vardır?
(C: 12, H:1)
Örnek 11: Cevap: 0,2 mol

Bu soruda verilen bilgi karışımın 17 gram olduğudur. Yani denklemi kütle bil-
0,2 mol C2H6 molekülü normal koşullarda kaç litre ha- gisine göre kuracağız.
cim kaplar? C3H4 ve C2H6 gaz karışımı 0,5 mol ve kütlesi 17 gramıdr.
Cevap: 4,48 litre C 3 H 4: 40 C 2 H6: 30
V V
n=
22, 4
( 0, 2mol =
22, 4 X ^0, 5 - X h
V = 4,48 litre hacim kaplar. C3H4'ün mol sayısına X dersek karışım 0,5 mol olduğu için C2H6'nın mol sayısı
0,5 – X olur. n = m ( n = n.M olur.
A
MA
Kütlelerin toplamı;
x . 40 + (0,5 – x) . 30 = 17'dir.
40x + 15 – 30.x = 17
10x = 2 → x = 0,2 mol bulunur.

Örnek 14: Tepkime Türleri

Tepkime türlerini şu şekilde sınıflandırabiliriz.
NK'da 6,72 litre hacim kaplayan CO2 ve SO3 gaz karışımın-
da toplam 1,1 mol atom bulunmaktadır. hh Analiz ve Sentez, Asit – Baz, Metal – Asit, Metal – Baz, Yan-
ma, Çözünme – Çökelme, Yükseltgenme – İndirgenme
Buna göre, karışımdaki SO3 gazının kütlesi kaç gram
olur? (S:32, O:16) Analiz Sentez Tepkimeleri
Cevap: 16 hh Bir bileşiğin bileşenlerine ayrılmasına analiz tepkimesi denir.
V 6, 72
NK'da n = n
= = ( n = 0 , 3 mol
22, 4 22, 4 H2O(s) → H2(g) + 1/2 O2(g)
karışım sorusunda bilgi atom sayısı üzerinden verilmiş, öyleyse denklemi
hh Bir bileşiğin bileşenlerinden oluşması tepkimesine sentez
atom sayısı üzerinde kuracağız.
tepkimesi denir.
CO 2 SO 3
^0, 3 - X h mol X mol H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g)
1 mol CO2 1 mol SO3
Analiz tepkimeleri genellikle endotermik, sentez tepkimeleri ge-
3 mol atom 4 mol atom nellikle ekzotermiktir.
1 mol CO2 3 mol atom

Asit-Baz Tepkimeleri
(0,3 – X) mol CO2 3 . (0,3 – X) mol atom
hh Asit ve baz çözeltileri arasında gerçekleşen tepkimelere asit
1 mol SO3 4 mol atom
baz tepkimesi denir.
X mol SO3 4 X mol atom
3 . (0,3 – X) + 4X = 1,1 hh HCI(suda) +NaOH(suda) → NaCI(suda)+ H2O(suda)
0,9 – 3X + 4X = 1,1 Asit – baz tepkimeleri sonucu tuz ve su oluşur. Bu tepkimelere

X = 0,2 mol nötrleşme tepkimesi denir.
m
n= M A = 80
MA Fakat su oluşmayan asit – baz tepkimelerine nötrleşme tepki-
m
0, 2 = m = 16 mesi adı verilmez.
80
H+(suda) + OH–(suda) → H2 O(suda) şeklindedir.

�KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER
hh Bir ya da birden fazla maddenin kendi kimyasal özelliklerini
Metal-Asit Tepkimeleri
kaybederek yeni türler oluşturması işlemine kimyasal tepki- hh Aktif metaller asitlerle tepkimeye girerek H2 gazı açığa çı-
me adı verilir. karırlar.
1
hh Kimyasal tepkimelerin yazıya dökülmüş hallerine ise kimya- Na(k) + HCI(suda) → NaCI(suda) + H (g)
2 2
sal denklem denir.
hh Ag, Cu ve Hg metalleri yarı soy metallerdir. Yarı soy metaller
hh Bir kimyasal tepkimede kütle korunur. Kütlenin korunumu ile halojenli asitlerle tepkime vermezler.
birlikte atom sayısı ve türüde korunur.
Ag + HCI →
hh Atom sayısının korunumunu gösterebilmek için tepkime
denklemlerinde tepkimeye giren ve ürünlerin başlarına kat- hh Yarı soy metaller oksijenli asitlerle tepkimeye girer fakat tep-
sayı dediğimiz rakamlar eklenir. kime sonucunda H2 gazı açığa çıkmaz.
H2(g) + 1/2O2(g)→ H2O(s) Cu + 2H2SO4 → CuSO4 + SO2 + 2H2O
Sorusu
Öğretmen
Bir kimyasal tepkimede neler korunur? Toplam yük, kütle; atom sayısı ve atom türü korunur.

hh Tam soy metallerin asitlerle tepkimesi yoktur. Tam soy metal-

Örnek 15:
ler Au ve Pt'dir.
Aşağıda verilen yanma tepkimelerini denkleştiriniz.
Au + HCI → Tepkime gerçekleşmez.
• C2H5OH + O2 → CO2 + H2O • C3H4 + O2 → CO2 + H2O
Pt + H2SO4 → Tepkime gerçekleşmez.
Organik bileşiklerin yanma tepkimeleri denkleştirilirken O2'nin katsayısı en
Metal Baz Tepkimeleri son denkleştirilir.
hh Metallerin bazlarla tepkimesi yoktur. Fakat amfoter metaller C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O C3H4 + 4O2 → 3CO2 + 2H2O
hariç. Amfoter metaller kuvvetli bazlarla tepkimeye girerek H2

gazı açığa çıkarır. Çözünme-Çökelme Tepkimeleri
hh AI, Zn, Pb, Sn, Be ve Cr amfoter metallerdir. hh Suda iyonlarına ayrışarak çözünen iki çözeltinin karıştırılması
sonucunda suda az çözünen bir katının oluşması tepkimesine
AI + 3NaOH → Na3AIO3 + 3/2 H2
çökelme tepkimesi denir.
Zn + 2KOH → K2ZnO2 + H2
Pb(NO3)2(suda) + 2KI(suda) → PbI2(k) + 2KNO3(suda)
Amfoter metallerin zayıf bazlarla tepkimesi yoktur.
hh Çözünme çökelme tepkimelerinde net iyon tepkimesi katının
AI + NH3 → Tepkime gerçekleşmez. çökme tepkimesidir.
Yanma Tepkimeleri Net iyon tepkimesi;
hh Oksijen gazı ile verilen tepkimelere yanma tepkimesi adı ve- Pb2+ + 2I– → PbI2(k)
rilir. hh Çözünme çökelme tepkimelerinde çökmeye katılmayan iyon-
C(k) + O2(g) → CO2(g) lara seyirci iyon adı verilir.
CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) K+ ve NO3– iyonları seyirci iyonlardır
hh Paslanma olayı metalin vermiş olduğu yanma tepkimesidir. Yükseltgenme-İndirgenme Tepkimeleri

Bu tepkimelere alevsiz yanma tepkimesi denir.
hh Tepkimeye giren maddeler arasında elektron alışverişi ger-
4Fe + 3O2 → 2Fe2O3
çekleşen tepkimelere yükseltgenme – indirgenme (redoks)
hh Yanma olayının gerçekleşebilmesi için yanıcı madde, oksijen tepkimesi denir. Redoks tepkimelerinde elektron veren mad-
ve tutuşma sıcaklığı gerekir. de yükseltgenir. Elektron alan madde ise indirgenir.
Organik bileşiklerin yanma tepkimesi sonucu CO2 ve H2O oluşur. Zn → Zn2+ + 2e–
C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O Cu2+ + 2e– → Cu
hh Redoks tepkimeleri yükseltgenme ve indirgenmenin birlik-

te gerçekleştiği tepkimelerdir. Redoks tepkimelerinde alınan
elektron sayısı verilen elektron sayısına eşittir.
hh Zn + Cu2+ → Zn2+ + Cu
hh Zn; 2e– vererek yükseltgenir. Özelliği indirgendir.
hh Cu2+; 2e– olarak indirgenir. Özelliği yükseltgendir.

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Mol Kavramı - En Basit Formül ve Molekül Formülü - Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler Konu Testi
1. 1 tane ÇÖZÜM sözcüğünde kaç mol sessiz harf vardır? 4. – 1 tane X atomunun kütlesi 4.10 –23 gramdır.
(NA: 6.1023) – NK'da 11,2 litre hacim kaplayan Y2 gazı 17 gramdır.
A) 2.10 –24 B) 5.10 –24 C) 2.10 –23 Buna göre, X ve Y atomları arasında oluşan XY2 bileşi-
ğinin 0,2 molü kaç gramdır? (NA: 6 . 1023)
D) 5.10 –23 E) 5.10 –22
3 A) 2,9 B) 5,8 C) 8,7 D) 11,6 E) 14,5
n= = 0,5 x 10-23
6.10 23
I mol X 24 g'dır.
= 5 x 10-24
1 mol Y 17 g'dır.
Cevap B
Cevap D
2. I. 1 atom – gram He gazı,

5. 0,2 mol SO3 gazı ile ilgili,
II. 1 tane O2 molekülü
I. NK'da 4,48 litredir.
III. 0,1 mol H2 molekülü
II. 0,8 tane atom içerir.
Yukarıdaki maddelerin kütlelerine göre sıralanışı hangi
III. 16 gramdır.
seçenekte doğru verilmiştir? (H: 1, He: 4, O: 16)
yargılarından hangileri doğrudur? (S:32, O:16)
A) I > II > III B) III > II > I C) II > III > I
D) III > I > II E) I > III > II
I. 4g D) II ve III E) I, II ve III
32
II. g
NA 0,8 x NA tane atom içerir.
III. 0,2 g Cevap C
Cevap E
3. 1,204 . 1023 tane C2H5OH molekülü ile ilgili,

I. 9,2 gramdır. 6. 0,3 mol CO2 gazı ile ilgili,
II. 2 mol'dür. I. 13,2 gramdır.
III. 1,8 tane atom içerir. II. 6,72 litre hacim kaplar.
yargılarından hangileri doğrudur? III. 0,9 tane atom içerir.
(H: 1, C: 12, O: 16, NA: 6,02 . 1023) yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (C: 12, O:16)
9 x 1,204 . 1023 tane atom içerir. (III. yanlış)
1 mol 6,02.1023 tane CO2 gazı NK' da olamayabilir.
x 1,204.1023 tane 0,9 x NA tane atom içerir.
x = 0,2 mol (II. yanlış) Cevap A
m m
n= & 0, 2 = m = 9,2 g (I. doğru)
mA 46
Cevap A

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Mol Kavramı - En Basit Formül ve Molekül Formülü - Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler Konu Testi
7. Mol sayısı 10. N2 ve SO3 gaz karışımının hacmi normal koşullarda 4,48 L,
kütlesi ise 8,2 gramdır.
0,6
Buna göre karışımın molce % kaçı N2'dir?
0,4 X2
A) 25 B) 40 C) 50 D) 75 E) 90
0,2 Z
0,1 Y2 1 mol 22,4 L ise
zaman x 4,48 L N2'nin mol sayısı " x

x = 0,2 mol karışım SO3'ün mol sayısı " 0,2 - x
Yukarıda verilen mol sayısı - zaman grafiğine göre
Z'nin formülü nedir? m = n . mA ise m = 28 . x + (0,2-x). 80 = 8,2
A) X3Y2 B) X 2Y3 C) X4Y6 x = 0,15 mol N2

0,2 mol karışımda 0,15 mol N2 varsa
D) XY2 E) XY
100 ?
Grafiğe göre;
x = %75 N2 vardır.
2X2 + 3Y2 " 2Z Cevap D
Dolayısıyla Z = X = X2Y3'dır.
Cevap B
11. Ag + H2SO4 → Ag2SO4 + SO2 + H2O

8. Bir organik bileşiğin 22 gramı yeterince O2 gazı ile yakıl- denklemi denkleştirildiğinde H2O'nun katsayısı kaç
dığında normal koşullarda 22,4 litre hacim kaplayan CO2
olur?
gazı ve 18 gram H2O oluşmaktadır.
Buna göre, organik bileşiğin basit formülü nedir? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
A) CH2 B) CH3 C) CH4 2Ag + 2H2SO4 → Ag2SO4 + SO2 + 2H2O olur.
D) C2H4 E) C2H4O Buna göre katsayı 2'dir.

Cevap A
Bileşik CxHyOz şeklinde gösterilir.
Verilen bilgilerden
y = 2x
z = H2 bulunur.
Cevap E
12. H2SO4(aq) + 2NAOH(aq) → Na2SO4(aq) + 2H2O(s)

9. Bakır elementin 63Cu ve 65Cu olmak üzere iki ayrı izotopu tepkimesinin türü aşağıdakilerden hangisidir?
vardır.
A) Yanma tepkimesi
Bakırın ortalama atom kütlesi 63,5 olduğuna göre 63Cu
B) Metal-asit tepkimesi
izotopun doğada bulunma yüzdesi kaçtır?
C) Redoks tepkimesi
A) 55 B) 63 C) 75 D) 85 E) 95
63Cu izotopu doğada %x bulunursa 65Cu izotopu %(100-x) bulunur.
D) Yükseltgenme-indirgenme tepkimesi

Buna göre; E) Asit-baz tepkimesi
63.x + 65 (100 - x)
OAK = = 63, 5 H2SO4 → asit olduğu için tepkime asit baz
100
x = 75'tir. NaOH → baz tepkimesidir.
Cevap C Cevap E
12. E 11. A 10. D 9. C 8. E 7. B 6. A 5. C 4. D 3. A 2. E 1. B Cevaplar

KİMYASAL HESAPLAMALAR
Kimyasal Hesaplamalar 12
Kazanım: Kütle, mol sayısı, molekül sayısı, atom sayısı kavramlarını birbirleriyle ilişkilendirir. Hazır verilerden bileşiklerin en basit formülleri ve
Kazanım:
"molekül
??? formüllerini belirler.
hhKİMYASAL HESAPLAMALAR Daha sonra da CO2 gazının mol sayısından yola çıkarak normal koşullardaki
hacmini bulacağız
hh Kimyasal tepkimelerde tepkime denkleminden yararlanarak C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O
tepkimedeki maddelerin, mol sayısı, kütle, hacim, tanecik
0,2 mol 0,6 mol
sayısı gibi nicelikleri tespit edilebilir.
C3H4: 40
hh Kimyasal tepkimelerde hesaplamalar yapılırken tepkime 1 mol C3H4 tepkime girerse 3 mol CO2 oluşur.
denkleminin yazılıp denkleştirilmesi çok önemlidir.
0,2 mol C3H4 tepkime girerse x
hh Hesaplama sorularında katsayı geçişleri ile soru çözülür. x = 0,6 mol CO2 gazı oluşur.
N2 + 3H2 → 2NH3 N = V/22,4

0,6 = V/22.4
Mol sayısı 1mol 3 mol 2mol
= 13,44 litre olur
0.2 mol 0,6 mol 0,4 mol
Cevap E
Tanecik NA tane 3NA tane 2NA tane
sayısı 0,2 NA tane 0,6 NA tane 0,4 NA tane Artan Madde Problemleri
Hacim NK 22,4 L 67,2 L 44,8 L hh Tam verimle gerçekleşen tepkimelerde en az bir reaktifin tü-
(gaz) Koşul aynı10 L 30L 20L kenmesi gerektiğini söylemiştik.
Kütle 28 gram 6 gram 34 gram
5,6 gram 1,2 gram 6,8 gram hh Reaktiflerden biri tükenirken diğer reaktifler tükenmeyebilir.
(N: 14, H: 1) Tükenen madde tepkimenin belirleyicisi olacağı için tükenen

maddeye sınırlayıcı madde denir.
Örnek 1: hh Diğer maddeler ise artan madde olur. Artan madde problem-
lerinde molce, hacimce ya da kütlece artan olur.
8 gram C3H4 gazı yeteri miktarda O2 gazı ile tam verimle
tepkimeye girdiğinde oluşan CO2 gazı normal koşullar- hh Tepkime için verilen miktarlar öncelikle mole çevrilir, hangi
da kaç litre hacim kaplar? (C: 12, H: 1) maddenin yetersiz kalacağı belirlenir.
A) 2,24 B) 4,48 C) 6,72 hh Oluşan maddelerin miktarları ise girenlerden miktarı sınırlı
D) 8,96 E) 13,44 olana göre hesaplanır.
Öncelikle tepkime denklemini yazıp tepkimeyi denkleştirelim. hh Gaz fazındaki reaksiyonlarda mole çevirmeye gerek yoktur.
C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g)
hh Hacim oranlarına göre soru çözülür.
Tepkimeye göre bize verilen bilgi C3H4 gazının kütlesi, istenilen bilgi ise CO2 ga-
zının normal koşullardaki hacmidir. Öyleyse öncelikle C3H4'ün molünü hesapla-
yacağız. Sonra kat sayılardan yararlanarak CO2 gazının molünü hesaplayacağız.

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Kimyasal Hesaplamalar
Örnek 2: Örnek 4:
1 Eşit kütlede alınan CH4 ve O2 gazlarının tam verimle tepki-
Na2SO4(k) + ısı → Na2O(k) + SO2(g) + O (g)
2 2 mesi sonucu 3,6 gram H2O gazı oluşmaktadır.
Tepkimesine göre 71 gram Na2SO4 katısı ısıtıldığında
kapta normal koşullarda 6,72 litre hacim kaplayan gaz Buna göre,
karışımı oluştuğuna göre, tepkime verimi % kaç olur? a) Başlangıçta karışım kaçar gramdır?
(Na2SO4: 142)
b) Hangi maddeden kaç gram artar? (H: 1, C: 12, O: 16)
Cevap: 40
71
n= = 0,5 mol Cevap: a) 12,8 gram
142
1 m 3, 6 b) 4,8 gram
Na2SO4(k) +ısı → Na2O(k) + SO2(g) O2(g) n= (n= = 0, 2 mol
2 MA 18
0,5 mol - - - H2O: 18 g/mol
- x x x x/2 mol CH4 + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)

Başlangıç m m – –
0,5 - x
–1,6 gram –6,4 gram
6, 72
n= = 0, 3 mol
22, 4
3x Değişim –0,1 mol –0,2 mol +0,1 mol +0,2 mol
= 0, 3 & x = 0, 2 mol
2
0, 2 Sonuç 0,1 mol 0,2 mol
% verim = x 100 = %40
0, 5
Hesaplamalarımızı mol sayısı üzerinden yapacağız.
Tepkime sırasında 0,1 mol CH4 ve 0,2 mol O2 gazları harcanır. Yani;
m
CH4: 16 0, 1 = ( 1, 6 gram CH 4
16
m
O2: 32 0, 2 = ( 6, 4 gram O 2
Örnek 3: 32
a) Eşit kütlede CH4 ve O2 gazları alındığına göre başlanıçta 6,4'er gram CH4 ve
O2 gazları bulunmaktadır.
Eşit mollerde alınan SO2 ve O2 gazlarının tam verimle tep-
b) Öyleyse 6,4 – 1,6 = 4,8 gram CH4 gazı artar.
kimesi sonucu 16 gram SO3 gazı elde edilmektedir.
Buna göre;
a) Başlangıç karışımı kaç moldür?
b) Hangi maddeden kaç mol artar?
(S: 32, O: 16)
Safsızlık Problemleri
n=m/MA n=16/80 0,2 mol SO3 oluşmuştur. Cevap: a) 0,4 mol
2SO2(g) + O2(g) → 2SO3(g) b) 0,1 mol hh Kimyasal tepkimeye giren her madde saf olmayabilir.
Başlangıç 0,2 mol 0,2 mol –
hh Safsızlık içeren maddelerin tepkimesinde tepkime saf kısım
Değişim –0,2 mol –0,1 mol +0,2 mol
üzerinden değerlendirilerek problem çözülür.
Sonuç –0,1 mol 0,2 mol
tepkime sırasında 0,2 mol SO3 oluşursa 0,2 mol SO2 ve 0,1 mol O2 gazları har-
canmış olur. Öyleyse başlangıçta 0,2'şer mol SO2 ve O2 gazları bulunmalıdır.
a) Başlangıçta 0,4 mol karışım bulunur.
b)Tepkime sonucunda da 0,1 mol O2 gazı artar

Örnek 5: Örnek 7:
200 gram saf olmayan CaCO3 örneği yeterince ısıtıldığın- 1
Na2SO4(k) + ısı → Na2O(k) + SO2(g) + O (g)
da normal koşullarda 8,96 litre hacim kaplayan CO2 gazı 2 2
oluşmaktadır. Tepkimesine göre 71 gram Na2SO4 katısı ısıtıldığında
Buna göre, CaCO3 örneği % kaç saflıktadır? (CaCO3: 100) kapta normal koşullarda 6,72 litre hacim kaplayan gaz
karışımı oluştuğuna göre, tepkime verimi % kaç olur?
V 8, 96 Cevap: 20
n= (n= = 0, 4 mol CO2 gazı (Na2SO4: 142)
22, 4 22, 4
Buna göre ayrışma denklemini yazalım. Ayrışma denklemi saf CaCO3 katısı Cevap: %40
m 71
için yazılır. n= = = 0, 5 mol Na 2 SO 4
M A 142
CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g) 1
Na2SO4(g) + ısı → Na2O(k) + SO2(g) + O (g)
2 2
0,4 mol 0,4 mol
Başlangıç 0,5 – – –
Tepkime sırasında 0,4 mol CO2 gazı oluşur ise tepkimede 0,4 mol CaCO3 saf
katısı ayrışmıştır. Değişim –0,2 +0,2 +0,1
m m
Ayrışan kütle; n= ( 0, 4 = ( 40 gram CaCO3 katısıdır. Sonuç
MA 100
Öyleyse; Tepkimesine göre NK'da 6,72 L hacim kaplayan gaz karışımı SO2 ve O2 gazlarıdır.
200 gram örneğin 40 gram saf ise
100 ? V 6, 72
n= (n= = 0, 3 mol gaz karışımı vardır.
22, 4 22, 4
? = % 20 saflıkta sonuçlarına ulaşılır.
SO2 ve O2 nin kat sayıları oranına göre 0,2 mol SO2 ve 0,1 O2 gazları oluş-
muştur. 0,5 mol Na2SO4 katısı ayrışması gerekirken gerçekte 0,2 mol Na2SO4
katısı ayrışmıştır.
Öyleyse; 0,5 molde 0,2 mol ayrıştıysa
Örnek 6: 100 ?
Tepkime = %40 verimle gerçekleşmiştir.
20 gram saf olmayan Mg metali tam verimle;
Mg(k) + 2HNO3(suda) → Mg(NO3)2(suda) Atom ya da Molekül Kütlesi Bulma

tepkimesine giriyor. Problemleri
Tepkime sonucu oluşan H2 gazı NK'da 4,48 litre hacim Atom ya da molekül kütlesi hesaplama problemlerinde denklem
kapladığına göre Mg metali % kaç saflıktadır? (Mg: 24)
geçişleri kullanacağız.
Cevap: 20
n=
V
&
4, 48
22, 4 22, 4
= 0, 2 mol H 2 Örnek 8:
Mg + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + H2 1
X + HCl → XCl + H
2 2
0,2 0,2
7,8 gram X metalinin yeteri miktarda HCl ile tepkimesi so-
tepkimeye 0,2 mol Mg metali girmiştir.
nucu oluşan H2 gazı normal koşullarda 2,24 litredir.
20 g 4,8 g Mg ise
100 ? Buna göre, X metali aşağıdakilerden hangisidir?
? = % 20 saflıkta sonucuna ulaşılır.
A) Na: 23 B) K: 39 C) Ca: 40
D) Cr: 52 E) Cu: 64
Yüzde Verim Problemleri X metalinin mol sayısını hepaplayıp mol kütlesine geçeceğiz.
V 2, 24
n= = = 0, 1 mol H 2
22, 4 22, 4
Yüzde verim problemlerinin çözüm yolu safsızlık problemlerinin
1
X + HCl → XCL + H
çözüm yoluna benzemektedir. Her tepkime yüzde yüz verimle 2 2
gerçekleşmez. 0,2 mol 0,1 mol
0,1 mol H2 oluşması için 0,2 mol X harcanmalıdır.

Yüzde verim
Gerçek verim m 7, 8
n= ( 0, 2 = M A = 39
%Verim = .100 ile hesaplanır. MA MA
Teorik verim Mol kütlesi 39 olan K metali tepkimeye girmiştir. Cevap B

Karışım Problemleri Örnek 10:

hh Karışım problemlerinde karışımı oluşturan maddelerin tepki- Bir organik bileşiğin 6 gramı yeterince O2 gazı ile tam ve-
meleri ayrı ayrı yazılır. Tepkime denklemlerinden 1. derece- rimle tepkimeye girdiğinde normal koşullarda 4,48 litre ha-
den bilinmeyenli denklem kurularak problemler çözülür. cim kaplayan CO2 gazı ve 3,6 gram H2O oluşmaktadır.
Tepkimeye giren organik bileşiğin 0,1 molü 6 gram ol-

duğuna göre, bileşiğin basit ve molekül formülünü bu-
Örnek 9: lunuz. (C: 12, H: 1, O: 16)
Cevap: Basit formül: CH2O
Aynı koşullarda 80 litre hacim kaplayan C3H4 ve C2H6 gaz Organik bileşiğimize X diyelim
Molekül formülü: C2H4O2
karışımının tam verimle tepkimesi sonucu 180 litre CO2 X + O2 → CO2 + H2O
gazı elde ediliyor. Öncelikle CO2 ve H2O'nun mollerini hesaplayalım.
V 4, 48
n= (n= = 0, 2 mol CO 2
Buna göre, karışımda kaç litre C3H4 gazı bulunmaktadır? 22, 4 22, 4
m 3, 6
n= (n= M = 0, 2 mol H 2 O
Cevap: 20 MA 18 A
C3H4 ve C2H6 gazlarının yanma tepkimeleri ayrı ayrı yazılır.
X'in yapısında C ve H bulunmaktadır. O'nun olup olmadığını toplam kütleden
C3H4 + 4O2 → 3CO2 + 2H2O hesaplayacağız.
V 3V X + O2 → CO2 + H2O
7 0,2 mol 0,2 mol
C2H6 + O → 2CO2 + 3H2O
2 2 6 – 2,8 = 3,2 gram O atomu bulunur.
(80 – V) 160 – 2V
C: 0,2 mol x 12 = 2,4 g
Tepkimede C3H4 gazının hacmine V dersek C2H6 gazının hacmi 80 – V olur. 2,8 gram
H: 0,4 mol x 1 = 0,4 g
Tepkime sonucu C3H4'ten 3V CO2 gazı oluşurken C2H6'dan 160 – 2V CO2 gazı
C H O
oluşur. 0, 2 mol 0, 4 mol 0, 2 mol
Toplam CO2 gazı 180 litre ise,
1 2 3
180 = 160 + V → V = 20L
Basit formül CH2O olur. Verilen bileşik 0,1 mol olduğuna göre, 1 molü 60
C3H6 gazının hacmi 20 litre bulunur. gram olur.
n(Basit formül kütlesi) = Molekül formül kütlesi
Formül Bulma Problemleri n. (12 + 2 + 16) = 60
60
hh Formül bulma problemlerinde basit formül ve molekül for- N= =2
30
mülü bulacağız. Bir bileşiği oluşturan elementlerin en sade molekül formülü C2H4O2 olur.
gösterilmiş haline basit formül denir.
Örneğin; C6H6 molekülünün basit formülü CH'dir.

hh Bileşiğin molekül formülü ile gerçek formülünde elementle-
rin kütlece birleşme oranları aynıdır.

200 gram CaCO3 örneği yeteri miktarda ısıtıldığında Mol sayısı
28 gram CaO katısı elde edilmektedir. 0,6
Buna göre CaCO3 katısı yüzde kaç saflıktadır?

0,4 X2
(Ca:40, C:12, O:16)
0,2 Z
Cevap: 25
CaCO3 " CaO + CO2 0,1 Y2
28 Zaman
nCaO = = 0,5 mol nCaCO = 0,5 mol
56 3
50 Yukarıda verilen mol sayısı zaman grafiğine göre,
m = 0,5 x 100 = 50 g % = .100 = 25
200
a. Z'nin formülü nedir?
Örnek 12:
b. Tepkime tam verimle mi gerçekleşmiştir? Açıklayınız.
Mol sayısı
3,5
a) X2 + Y2 " Z
3 H2O
2,5 X 0,2 0,3 0,2
2 mol mol mol
CO2
1,5 2X2 + 3Y2 " 2Z
1 Z = X2 Y3
0,5
O2 b) Girenlerden tam olarak harcanan olmadığından tepkime tam verimle
Zaman gerçekleşmemiştir.
Bir organik bileşiğin yakılmasına ait mol sayısı zaman gra-

fiği yukarıdaki gibidir.
Buna göre, organik bileşiğin formülü nedir?
A) C2H5OH B) C2H6 C) C2H4(OH)2

D) C3H7OH E) C3H8
Önce yanma denklemi yazalım. Daha sonra grafikten harcanma ve oluşma

Örnek 14:
oranlarına göre, denklemi denkleştirelim. 12,04.1023 tane oksijen atomu içeren N2O5 bileşiği kaç
X + O2 → CO2 + H2O mol'dür?
Cevap: 0,4 mol

N 12, 04.10 23
3,5 molden 3 molden 2 mol 3 mol n= &n= = 2 mol oksijen
Nn 6, 02.10 23
2,5 mol'e 0 mol'e oluşmuş oluşmuş
düşmüş düşmüş 1 mol N2O5'de 5 mol oksjen varsa
? 2 mol oksijen
1 mol 3 mol
harcanmış harcanmış 2
X= = 0, 4 mol N2O5
5
Öyleyse;
X + 3O2 → 2CO2 + 3H2O olur.
X'in yapısında 2C, 6H ve 1O atomu bulunur.
Bileşiğe ait formül C2H5OH olur. Cevap A

Bir organik bileşiğin 22 gramı yeterince O2 gazı ile yakıldı-
ğında normal koşullarda 22,4 litre hacim kaplayan CO2 gazı 160 g 160 g
ve 18 gram H2O oluşmaktadır. C3H8(g) O2(g)
Buna göre, organik bileşiğin basit formülü nedir?

Şekildeki kaplarda bulunan eşit kütleli C3H8 ve O2 gazları
Cevap: C2H4O
1 b b tam verimle tepkimeye sokuluyor.
Ca Hb Oc + c 2a + $ c m O 2 " aCO 2 + H 2 O
2 2 2
Buna göre,
22, 4 18
nCO = = 1 mol n H O = = 1 mol
2 22, 4 2 18 a) Kaç gram H2O oluşur?
a = 1 ve b = 2 dir.
b) Hangi maddeden kaç mol artar?
mCO = 44 g
2
c) Oluşan CO2 gazı N.K.da kaç litre hacim kaplar?
kütle denkliğinde harcanan O2 kütlesi = 44 + 18 - 22 = 40 g
40 (C:12, O: 16, H:1)
nO = = 1, 25 mol
2 32
c 2a + - c m = $ ^2 + 1 - c h = 1, 25
1 b 1 Cevap: a) 72 g
2 2 2 b) 2,64 mol C3H8 artar.
160 160
1 nO =
= 5 mol nC 3 H 8 = = 3, 64 mol c) 67,2 L
3 - c = 2,5 & c = 2 32 44
2
En küçük tam sayılara çevrildiğinde, C3H8 + 5O2 → 3CO2 + 4H2O
a=2 Baş: 3,64 5 - -
b=4 Tep: 1 mol 5 mol 3 mol 4 mol
c=1 Son: 2,64 mol - 3 mol 4 mol
C2 H4 O
a) mH O= 4 x 18 = 72 gram
2
b) 2,64 mol C3H8 artar.
c) VCO = 3 x 22,4 = 67,2 L
Örnek 16: 2
2 mol CH4(g) ve 5mol O2(g) gazları yanma tepkimesine gi-

riyor.
Tepkime tam verimle gerçekleştiğine göre tepkime so-

nunda kaç gram CO2 gazı oluşur? (C12, O:16, H:1)
Cevap: 88 g
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O
2 5
-2 -4 +2 +4
0 1 2 4
2 mol CO2 gazı oluşur.
m m
n= &2= m = 88 g CO2 gazı oluşur.
mA 44
Örnek Cevapları
1. E 8. B 12. A

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Kimyasal Hesaplamalar Konu Testi
1. 4 mol NH3 gazının bir kısmı bozunarak 14 gram N2 ve 4. X ve Y'nin tepkimesi so- Kütle
3 gram H2 gazları oluşturmaktadır. nucu X2Y oluşumuna ait a
Buna göre, tepkime verimi yüzde kaçtır? (N: 14, H: 1) kütle zaman grafiği yanda
verilmiştir. 40 X2Y
A) 20 B) 25 C) 40 D) 50 E) 75 X
Buna göre; 35
2NH3 " N2 + 3H2 I. Tepkime denklemi, 25 Y

1 mol 0,5 1,5 2X + Y → X 2Y şeklin-
Zaman
1 dedir. t
x 100 = %25
4
II. a değeri 50'dir.
III. Tepkime tam verimle gerçekleşmiştir.
Girenler tükenmediğinden tam verimli gerçekleşmez.
2. Bir hidrokarbonun 0,2 molünün tam verimle yanması sonu- Cevap B
cu Avogadro sayısı kadar CO2 gazı ve 1,2 mol H2O oluş-
maktadır.
Buna göre, bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden 5. CnH2n formülüne sahip bir hidrokarbonun 0,2 molünün tam
hangisidir? yanması için 1,8 mol O2 gazı gerekmektedir.
A) CH2 B) C5H8 C) CH3 Buna göre, formüldeki "n" sayısı kaçtır?
D) C3H8 E) C5H12 A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2
y n
C x Hy - O2 " XCO2 + HO CnH2n + 3 O2 " nCO2 + nH2O
2 2 2
0,2 0,2 x 0,1 y 0,2 0,3 n 0,2 n 0,2 n
x = 5 y = 12 Cevap A
Cevap E
6. Mol sayısı
a
N2
0,8
NH3
3. X : 1s22s22p63s2
Y : 1s22s22p63s23p64s1 H2
Zaman
X ve Y atomlarının temel hal elektron dağılımları yukarıda-
ki gibidir. Eşit mol sayıda N2 ve H2 gazlarının tepkimesi sonucu NH3
gazı elde edilmektedir.
Buna göre, 0,2'şer mol X ve Y nin yeteri miktarda HCI
ile artansız tepkimesi sonucu açığa çıkan H2 gazı nor- Buna göre,
mal koşullarda kaç litre hacim kaplar? I. Başlangıç karışımı 1,2 moldür.
A) 1,12 B) 2,24 C) 4,48 II. Tepkime tam verimle gerçekleşmiştir.
D) 6,72 E) 8,96 III. Artan N2 gazı olmaması için tepkime kabına 2,4 mol
H2 gazı eklenmelidir.
X + 2HCI " XCI2 + H2
0,2 0,2 yargılarından hangileri doğrudur?
1
Y + HCI " YCI + H2 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
2
0,2 0,1
Cevap D
Başlangıç karışımı 2,4 mol'dür.
Cevap D

KİMYASAL HESAPLAMALAR / Kimyasal Hesaplamalar Konu Testi
7. CaC2 + 2H2O → C2H2 + Ca(OH)2 10. 10 gram Cu ve Ca alaşımı yeteri miktarda HBr ile tepki-
Yukarıdaki tepkimeye göre 80 gram %32 saflıkta CaC2 meye girdiğinde NK'da 2,24 litre hacim kaplayan H2 gazı
den elde edilen C2H2 gazı normal koşullarda kaç litre açığa çıkmaktadır.
hacim kaplar? (Ca: 40, C: 12) Buna göre, alaşımda kaç gram Cu bulunur? (Ca: 40)
A) 8,96 B) 6,72 C) 4,48 D) 3,36 E) 2,24 A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8

Harcanan CaC2 0,4 moldür. Ca + 2HBr " CaBr2 + H2
Dolayısıyla 0,4 mol C2H2 oluşur. 0,1 mol 0,1 mol
V
0,4 = = 4g
22, 4
V = 8,96 L mCu = 10 - 4 = 6 g
Cevap A Cevap D
11. CS2(g) + 3O2(g) → CO2(g) + 2SO2(g)

38 gram CS2'nin yeteri miktarda O2 ile artansız tepkimeye
8. Eşit hacimde C3H4 ve C2H4 gazlarından oluşan bir karışı- girmesi sağlanıyor.
mı tam verimle yakmak için 105 litre O2 gazı gerekmekte-
Buna göre, tepkime sonucu oluşan CO2 ve SO2 gaz ka-
dir.
rışımı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar?
Tepkime sonucu oluşan CO2 gazının toplam hacmi kaç
(C:12 S: 32)
litredir?
A) 11,2 B) 22,4 C) 33,6
A) 95 B) 80 C) 75 D) 60 E) 50
D) 44,8 E) 67,2
C3H4 + 402 " 3CO2 + 2H2O
0,5 mol CS2 harcanır ve 1,5 mol CO2 - SO2 karışımı oluşur.
V 4V 3V Cevap C
C2H4 + 302 " 2CO2 + 2H2O
V 3V 2V 12. SO2 ve O2 gazlarından oluşan bir karışım normal koşullar-
V = 15 & 5V = 7S da 6,72 litre hacim kaplamaktadır. Bu karışım
1
7V = 105 & V = 15 SO2(g) + O2(g) → SO3(g)
2
5V = 75 denklemine göre tam verimle tepkimeye girerek 8 gram
Cevap C SO3 gazı oluşurken 9,6 gram bir gaz artmaktadır.
Buna göre, başlangıç karışımı kaç gramdır?
(S: 32, O: 16)
A) 19,2 B) 12,6 C) 16,8
9. 4NH3(g) + 5O2(g) → 4NO(g) + 6H2O(s) D) 14,2 E) 17,6
Yukarıda verilen tepkime denklemine göre 3,4 gram NH3
8 6, 72
gazı yeteri miktarda O2 gazı ile tepkimeye girmektedir. nSO = =0,1 mol ngaz = =0,3 mol
3 80 22, 4
nSO = a nO = b
Buna göre, 2 2
SO2 + 1/2 O2 " SO3
I. 0,25 mol O2 gazı harcanır.
a b -
II. 6 gram NO gazı oluşur.
-0,8 -0,05 +0,1
III. Normal koşullarda 6,72 litre hacim kaplayan H2O olu-
a-0,1 b-0,05 0,1
şur.
(a-0,1)x64 + (b-0,05) x 32 = 9,6
yargılarından hangileri doğrudur? (N: 14, H: 1, O: 16)
64a - 6,4 + 32b - 1,6 = 9,6 mSO = 0,25 . 64 = 16 g
2
64a + 32b = 17,6 mO = 0,05 . 32 = 1,6 g
2
D) II ve III E) I, II ve III 2a + b = 0,55 mtoplam = 16 + 1,6
H2O N.K'da gaz halde bulunmaz. a + b = 0,30 = 17,6 g
Cevap B Buradan a = 0,25
b = 0,05
Cevap E
12. E 11. C 10. D 9. B 8. C 7. A 6. D 5. A 4. B 3. D 2. E 1. B Cevaplar

GAZLAR
Gazların Özellikleri- İdeal Gaz Yasası 13
Kazanım: Gazların betimlenmesinde kullanılan özelliklerini ve bunların ölçülme yöntemlerini açıklar. Deneysel yoldan türetilmiş gaz yasaları ile ideal
Kazanım: "???
gaz yasası arasında ilişki kurar.
hh Gazların davranışını belirleyen dört unsur vardır.

� GAZLARIN ÖZELLİKLERİ-İDEAL GAZ
hh Bunlar, basınç, hacim, mol sayısı ve sıcaklıktır.
YASASI
Basınç Kavramı
Gazların Genel Özellikleri
hh Gaz molekülleri bulundukları kabın iç çeperlerine çarparlar.
hh Maddeler doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç farklı hal-
de bulunur. hh Bu çarpmalar sonucu kabın iç çeperlerine bir kuvvet uygu-
hh Gaz hâli maddenin en düzensiz hâlidir. Gaz hâlde tanecik- lanmış olur.
ler arası mesafeler, katı ve sıvılara göre daha çok olduğu hh Gazların çarpmaları sonucu oluşan birim alana düşen kuv-
için tanecikler arası çekim kuvveti katı ve sıvılara göre daha vete basınç denir.
azdır.
hh Başka bir ifadeyle basınç, birim yüzey alanına düşen kuvve-
tin yüzey alanına oranıdır.
Kuvvet F
Basınç = &P=
Alan A
P: Basınç F: Kuvvet A: Yüzey alanı
Katı Sıvı Gaz
hh K
uvvetin birimi Newton (N), alanın birimi ise metrekare
hh Gazların belirli bir şekli ve hacmi yoktur, bulundukları kabın
(m2)'dir.
şeklini ve hacmini alırlar.
yleyse basıncın birimi N/m2 olur. N/m2 birimi Paskal (Pa)
hh Ö
hh Gaz tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri çok zayıf oldu-
olarak adlandırılır.
ğundan gaz tanecikleri bulundukları kabın her tarafında ge-
lişi güzel hareket ederler. hh Paskal çok küçük bir birim olduğu için genellikle kilopaskal
hh Gaz tanecikleri arasındaki boşluklar fazla olduğu için gazlar (kPa) kullanılır.
sıkıştırılabilir. 1 atm = 101325 Pa
hh Gazlar birbirleriyle her oranda karışarak homojen karışımlar hh G

az basıncı için kullanacağımız yaygın basınç birimi atmos-
oluşturabilir. fer (atm) dir.
hh Gazlar yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta sıvılaştırılabilirler. hh 1643 yılında Evangelista Torricelli atmosfer basıncını ölç-
hh Gaz hâli, maddenin en yüksek enerjili hâlidir. mek için geliştirdiği baramotre düzeneği ile deniz seviyesin-
hh Genel olarak gazlar renksizdir. deki basınç değerini gözlemlemiştir.
hh Hidrojen ve metan gibi bazı gazlar yanıcı özellik gösterirken, hh Deniz seviyesinde içi civa dolu bir kapta iki ucu açık bir boru-
karbondioksit, helyum gibi bazı gazlar yanma tepkimesine yu daldırmış ve boruda yükselmenin açık hava basıncından
karşı asaldır. kaynaklandığını söylemiştir.
Sorusu
Öğretmen
Gaz ve sıvı tanecikler arasındaki benzerlikler ve farklılıklara

örnekler veriniz.
Gazlar ve sıvılar bulundukları kabın şeklini alır.
Gaz tanecikleri sıkıştırılabilirler.
Gaz tanecikleri arasındaki boşluklar, sıvılardan fazladır.
Gaz tanecikleri daha düzensizdir.

GAZLAR / Gazların Özellikleri- İdeal Gaz Yasası
Kapalı Uçlu Manometre:
Px = h
h
X(g)
Hg
Açık Uçlu Manometreler:

Po Po Po
hh Bu yükseklik değeri 76 cm olarak ölçülmüş ve bu değere 1

atmosfer adı verilmiştir
X(g) X(g) X(g)
hh Öyleyse; 1atm = 76 cmHg = 760 mm Hg olur.
hh 1atm = 760 mmHg = 760 torr = 101, 325 kPa Hg Hg Hg
Örnek 1: Px = Po Px = Po + h Px = Po – h
Aşağıda verilen basınç birim dönüşümlerini yapınız. Hacim Kavramı

a) 2,5 atm = 253,3125 Pa hh Gazların belirli bir hacmi yoktur.
b) 570 mmHg = 0,75 atm hh Bulundukları kapların hacimlerini alırlar.
c) 380 torr = 0,5 atm
hh G
azlar için kullanacağımız yaygın birim litredir.
d) 380 mmHg = 50662,5 Pa hh Bunun yanında mL, cm3, m3, dm3 birimleriyle de karşılaşa-
e) 19 Pa = 19 bar biliriz.
hh B
u birimler arası eşitlikler şöyledir;
1 L = 1dm3 = 1000 cm3
Manometreler
1 mL = 1 cm3
hh Barometre ile atmosfer basıncını ölçerken manometreler ile
kapalı kaplardaki gaz basıncını ölçeriz. 1 cm3 = 10-3 dm3
hh İki çeşit manometre vardır. Bunlar; açık uçlu ve kapalı uçlu

Sıcaklık Kavramı
manometrelerdir.
hh Gündelik hayatta kullandığımız sıcaklık birimi Celsius (°C)
sıcaklık birimidir.
hh Fakat gazlar konusunda sıcaklık birimi olarak Kelvin (K) kul-

lanılacaktır.
hh Kelvin sıcaklığına mutlak sıcaklık denir.

hh K ile °C arasındaki ilişki n: Bir gazın mol sayısı
hh K = °C + 273 m: Kütlesi
hh Mutlak sıfır noktası 0 Kelvindir ve – 273 °C ye eşittir. V: Normal koşullar kapladığı hacim
m V Tanecik sayısı
n= = =
Örnek 2: M A 22, 4 6,02.1023
Gazlar ile ilgili;

Örnek 4:
I. Belirli bir hacimleri ve şekillleri yoktur. Aşağıdaki kaplarda bulunan gazları mol sayılarına
II. Bulundukları ortama yayılırlar. göre kıyaslayınız. (C: 12, H: 1 O: 16, N: 14, S: 32)
III. İçerisinde bulundukları kabın her yerine aynı basıncı Avagadro

sayısı kadar 3,01.1023
uygularlar. 3,2 g CH4 tane
atom içeren
SO3
yargılarından hangileri doğrudur? NH3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I II III

D) I ve III E) I, II ve III Cevap: III > II > I
m 3, 2
I. n = = = 0, 2 mol CH 4
Kapların şeklini ve hacmini alırlar. Gazlar bulundukları kabın her yerine aynı mn 16
basıncı uygular.
II. 1 mol NH3 4 mol atom içerir.
Cevap E
? 1 mol atom içerir
? = 0,25 mol NH3
Örnek 3:
III. 1 mol SO3 6,02.1023 tane
İdeal gazlar ile ilgili,
X 3,01.1023 tane
I. Gaz moleküllerinin birim yüzeye uyguladıkları kuvvete
X = 0,5 mol SO3
basınç denir.
Mol sayılarına göre & III > II > I
II. Bulundukları kabın şeklini ve hacmini alırlar.
III. Moleküllerinin öz hacimleri bulundukları ortama göre Teori ve Yasa Arasındaki Farklar
ihmal edilebilir.
hh Bir hipotez kısmen doğrulanır ve yeni bulgularla desteklenir-
yargılarından hangileri doğrudur? se teori haline gelir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II hh Bilimsel bir teori, gözlenen bir doğa olayı ile ilgili olarak yapı-
D) I ve III E) I, II ve III lan genellemelerin açıklamalarıdır.
Verilen tüm ifadeler ideal gazlar ile ilgili doğru bilgilerdir. hh Bir hipotez hiçbir kuşkuya yer vermeyecek şekilde doğrula-
Cevap E nır ve herkes tarafından kabul edilirse de yasa haline gelir.
hh Bilimsel yasalar herkes tarafından kabul edilir.

Mol Sayısı Kavramı
hh Bunlardan birisi, kuşların yerin manyetik alanını kullandıkla-
hh Aynı sıcaklık ve basınçta tüm gazların eşit hacimlerinde eşit rını ileri sürmektedir.
sayıda atom ya da molekül bulunur. hh Diğer bir teoriye göre, kuşlar güneş tarafından yönlendiril-
hh 1 atm basınç altında 0°C sıcaklıkta 22,4 L hacim kaplayan mektedir.
tüm gazların yapısında 6,02.1023 tane atom ya da molekül hh Uzun yol kateden kuşlar ise yıldızlar tarafından yönlendiril-
bulunur. Bu madde miktarı 1 mol olarak ifade edilir. mektedir.
Sorusu
Öğretmen
1 atm basınç altında 0°C'de 44,8 L hacim kaplayan O2 gazı

kaç moldür?
NŞA & 1 mol 22,4 L

? 44,8
x = 2 mol

hh Öte yandan, Lavoisier'in bulmuş olduğu kütlenin korunumu

bir yasa olarak ifade edilir.
hh Tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı ile tepkime so-

nucunda oluşan ürünlerin kütleleri toplamı aynıdır Gaz
Gaz
İdeal Gaz Yasaları Gaz
Gaz
hh İdeal gaz yasalarında gazların, basınç, hacim, sıcaklık ve
madde miktarları arasındaki ilişkileri ele alacağız.
Hacim azalırsa Hacim artarsa
hh Bu değişkenlerden ikisi sabit iken diğer iki değişkenin birbi-
basınç artar. basınç azalır.
rilerini nasıl etkilediklerini inceleyeceğiz.
PV PV
Boyle Yasası
hh 1662 yılında Robert Boyle havayla çalışarak ilk gaz yasasını 4 4
bulmuştur.
hh Pistonlu bir kapta bulunan bir gazın hacmi azaltıldığında ba-

sıncı artar. Hacmi artarsa basınç azalır. Buna göre gazın ba-
V (L) P (atm)
sıncı ile hacminin ters orantılı olduğunu söyleyebiliriz. Boy- 1 2 4 1 2 4
n, T sabit n, T sabit
le-Mariotte bunu matematiksel olarak şöyle ifade etmiştir.
P1V1 = P2V2 = P3V3 = ………
P.V=k
k " sıcaklık ve mol sayısına göre değişen bir sabittir.
hh Örneğin; sabit sıcaklık ve mol sayısındaki bir gaz için ba-

Örnek 5:
sınç hacim değişimini inceleyelim. 4 atm basınçta 1,5 L hacim kaplayan bir gaz sabit sıcaklıkta
8L'lik bir hacme genişlemektedir.
Basınç (atm)
Buna göre, son basınç kaç mmHg olur?
Cevap: 570 mmHg
Bu sorunun çözümünde;
P1V1 = P2V2
4
eşitliğini kullanacağız. Fakat bulacağımız basınç birimini mmHg birimine çe-
virmemiz gerekecektir.
2
4 atm . 1,5L = P2 . 8L
1
P2=6/8 atm olur
1 atm = 760 mmHg ise
Hacim (L)
1 2 4 3/4 atm ?= olur
? = 3/4.760 = 570 mmHg olur.
Basınç (atm) : 4 2 1
Hacim (L) : 1 2 4
P1V1 = P2V2 =P3V3 ...

hh Gazın mol sayısı ya da sıcaklığı değiştirildiğinde ise ba- hh Pistonlu bir kapta bulunan bir miktar gazın ısıtılması sonucu
sınç-hacim grafiği aşağıdaki gibi olur. hacminin arttığı gözlenmiştir.
Basınç (atm)
PHava
2V
PHava Sürtünmesiz
4 PGaz
V piston
PGaz Gaz
2 T2
Şekil I Şekil II
1 T1
Hacim
2 4 hh Bir gazın sıcaklığına bağlı olarak hacminde meydana gelen
hh Sıcaklık arttıkça gaz basıncı da artacağından T2 sıcaklığı gelen değişikler sonucu hacim-sıcaklık grafiği çizilmiştir.
T1'den yüksek olur. hh Elde edilen grafikteki doğru uzatıldığında sıcaklık ekseni
-273, 15°C'te kestiği görülür. Bu sıcaklık değeri mutlak sıfır
Örnek 6:
noktasıdır.
Hacim (mL)
Hg 10 cm
X(g) 60 cm
X(g)
40 cm
Hg 10 cm
Şekil I Şekil II
Şekil I konumunda bulunan X gazı sabit sıcaklıkta aynı

ortamda Şekil II'deki konuma getiriliyor.
Sıcaklık (°C)
Buna göre, ortam basıncı kaç cmHg olur? −273,15
P1 = Po + 10 P2 = Po - 10 Cevap: 50 hh Sabit basınçta bir miktar gazın hacmin mutlak sıcaklık ile
P1V1 = P2V2 doğru orantılı olduğunu gösteren matematiksel ifade,
(Po + 10) . 40 = (Po - 10) . 60
V
& Po = 50 cmHg = k şeklindedir.
T
hh Sabit basınçta bir miktar gazın farklı sıcaklıktaki iki örneği
için Charles kanunu,
V1 V2
= eşitliği ile ifade edilir.
T1 T2
Charles Yasası nR
hh Hacim-sıcaklık grafinin eğimi 'yi verir.
hh Fransız fizikçi Jacques Charles tarafından 1787 yılında, P
gazların hacimleri ve sıcaklıkları arasında bir bağıntı olduğu

keşfedilmiştir.

hh Sabit hacimde bir miktar gazın farklı sıcaklıktaki iki örneği

Örnek 7:
için Gay-Lussac kanunu;
Bir balon 27 °C sıcaklığındaki bir odada 6 litre hacmi olana
P1 P2
kadar şişiriliyor. = eşitliği ile ifade edilir.
T1 T2
Aynı basınç altında gaz miktarı değiştirilmeyen balon
–73 °C'ye soğutulursa balon hacmi kaç litre olur? Örnek 8:
Cevap: 4 L
Charles yasına göre soruyu çözeceğiz Sabit hacimli bir kapta bulunan belirli bir miktar X gazının sı-
V 1 / T1 = V 2 / T2 caklığı –123 °C ve basıncı 2 atm'dir.
Sıcaklık birimi olarak Kelvin kullanmalıyız.
Bu gazın miktarını değiştirmeden sıcaklığını kaç °C ye
T1 = 27 C + 273 = 300K
getirirsek gazın basıncı 456 cmHg olur?
T2 = -73C + 273 = 200K
Cevap: 177°C
6L / 300K = V2/ 200K Sabit hacimli bir kap ve mol sayısı sabit olduğu için kullanacağımız bağıntı
V2 = 4L olur P1/T1=P2/T2 dir.
P1 = 2 atm
T1 = –123 °C + 273 = 150K
P2 = 456 cmHg = 6 atm
Gay – Lussac Yasası T2 = ?
2/150=6/ T2
hh Sabit hacimli bir kapta bulunan bir miktar gaz basıncının sı-
T2= 450K
caklıkla değişimi 1802 yılında Joseph Gay Lussac tarafın- Sıcaklığı °C olarak sorulduğu için 450 – 273 = 177 °C olur
dan incelenmiştir.
hh Kapalı sabit hacimli bir kapta bulunan bir miktar gazın ısıtıl-
masıyla basıncın arttığı gözlenmiştir.
Örnek 9:
hh Mol sayısı ve hacmi sabit olan bir gazın basıncı ile mutlak
Sabit hacimli bir kapta bulunan O2 gazı 27 °C'de 3 atm ba-
sıcaklığı doğru orantılıdır.
sınç yapmaktadır.
Basınç (atm)
Buna göre, O2 gazının sıcaklığı 127 °C'ye getirilirse son
basınç kaç atm olur?
Cevap: 4 atm
P1 P2
=
T1 T2
3 P
= 2
300 400
Sıcaklık (°C) P2 = 4 atm
−273,15 0
hh Gay Lussac kanunu olarak bilinen matematiksel bağıntı;

P
=k şeklinde ifade edilir.
T
Örnek Cevapları
2. E 3. E

GAZLAR / Gazların Özellikleri- İdeal Gaz Yasası Konu Testi
1. PV P 4.
2P P
X2Y(g) He(g)
13,2 g 0,6 g
P 1
V V, T V, T
I. (n ve T sbt) II. (n ve T sbt)
I II
V
Aynı sıcaklık ve hacimdeki kaplardan I.sinde 2P ba-
sınç yapan 13,2 gram X2Y gazı, II.kapta P basınç yapan
0,6 gram He gazı bulunmaktadır.
Buna göre, X'in atom ağırlığı kaçtır? (He: 4, Y: 16)
T(°K)
III. (P ve n sbt) A) 18 B) 14 C) 12 D) 9 E) 7
n1 n 2 P
Yukarıda verilen grafiklerden hangileri doğru çizilmiş- = & n 1 = 1 .n 2
P1 P2 P2
tir?
2P
n1 = .0, 15 = 0, 30 mol
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III P
Dolayısıyla MA = 44 & AX = 14 Cevap B
V
n ve T sabit ise PV sabit olduğundan I ve II. doğrudur. n ve p sabit ise
T
sabit olduğundan III doğrudur.
Cevap E 5. İdeal pistonla kapatılmış
kapta 400 K sıcaklığında n
mol Ne gazı 2 litre hacim İdeal
kaplamaktadır. piston
2. Ne(g)
Buna göre, Ne gazının
n mol
miktarı sabit tutularak sı-
X(g) Boş caklık –23 °C ye getirilirse
kabın son hacmi kaç litre 2L
olur?
2V 3V
Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açıldığında son A) 1,25 B) 2 C) 2,5 D) 3 E) 3,5
basınç 6P olmaktadır. V1 V2 T
= & V2 = 2 .V1
T1 T2 T1
Buna göre, X gazının başlangıç durumundaki basıncı 250
V2 = .2 = 1, 25 L Cevap A
kaç P dir? 400
A) 20 B) 18 C) 15 D) 12 E) 10
P1. 2V = 6P. 5V
& P1 = 15P 6. Basınç (atm) Hacim (L) Sıcaklık (°C)
Cevap C
I. 2 5,6 0
II. 1 11,2 273
III. 0,5 22,4 0
3. Sabit basınç altında 60 litre hacim kaplayan bir miktar He

Bir X gazının çeşitli basınç, hacim ve sıcaklık değerleri be-
gazının sıcaklığı 27 °C'den 227 °C'ye çıkarılmaktadır.
lirtilmiştir.
Buna göre, kabın son hacmi kaç litre olur?
Buna göre, X gazının mol sayıları arasındaki ilişki aşa-
A) 140 B) 120 C) 100 D) 90 E) 80 ğıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
V1 V2 T A) I > III > II B) I = III > II C) III > I > II
= & V2 = 2 .V1
T1 T2 T1
500 D) I = II > III E) I = II = III
V2 = .60 = 100
300 PV
nα olduğundan I = III > II
Cevap C T
Cevap B

GAZLAR / Gazların Özellikleri- İdeal Gaz Yasası Konu Testi
7. 10. İdeal gazlar ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangi-

Hg si yanlıştır?
Hg 10 cm h
A) Esnek olmayan çarpışmalar yaparlar.
He(g)
He(g)
B) Genleşme katsayıları ayırt edici özellik değildir.
40 cm
10 cm
C) Bulundukları kabın her yerine aynı basıncı uygularlar.
D) Bulundukları kabın şeklini alırlar.
Şekil I Şekil II
E) Ortalama kinetik enerjileri sıcaklıkla değişir
Yukarıda dış basıncın 80 cmHg olduğu bir ortamda içeri-
İdeal gazlar esnek çarpışma yaparlar.
sinde He gazı bulunan bir tüp sabit sıcaklıkta Şekil I konu- Cevap A
munda Şekil II konumuna getirilmektedir.
Buna göre, II. durumda h ile gösterilen nicelik kaç cm
olur? 11. Gazlar ile ilgili,
I. Akışkandır.
A) 45 B) 50 C) 55 D) 60 E) 65
II. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yaklaşır.
P1. V1 = P2 V2
III. Sıcaklık arttıkça taneciklerin yayılma hızı da artar.
90.40 = 80 . V2
h = 45 cm
Cevap A A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
8. Basınç (atm)
Bütün yargılar doğrudur. Cevap E
4 12. P.V P.V
Hacim (L)
1,12 2,24 4,48
273 °C'de bir miktar C3H8 gazına ait basınç hacim grafiği P T(K)
(n ve T sbt) (P ve n sbt)
yukarıda verilmiştir.
I II
Buna göre, C3H8 gazının kütlesi kaç gramdır? P V
(C: 12, H: 1)
A) 1,1 B) 2,2 C) 4,4 D) 6,6 E) 8,8

PV 4 x 2, 24
= = 0, 2 mol
RT 0, 082 x 546
Cevap E 1
__
m = 8, 8 n
(n ve T sbt) V (P ve T sbt)
III IV
9. 16 gram SO2 gazı 5,6 litrelik bir kapta 152 cmHg basınç Gaz kanunları ile ilgili çizilen yukarıdaki grafiklerden
yapmaktadır. hangileri doğru verilmiştir?
Buna göre, kabın sıcaklığı kaç °C'dir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
A) 0 B) 273 C) 546 D) I, II ve III E) II, III ve IV
D) 819 E) 1092 n, T sbt ise PV = sabit
PV 2 x 5, 6 p,T sabit ise V/T = sabit
T= =
nR 0, 25 x 0, 082
P, T sbt ise V/n = sabit
T = 546 K = 273°C
Cevap B Dolayısıyla sadece IV. grafik yanlıştır.
Cevap D
12. D 11. E 10. A 9. B 8. E 7. A 6. B 5. A 4. B 3. C 2. C 1. E Cevaplar

GAZLAR
İdeal Gaz Yasası 14
Kazanım: Deneysel yoldan türetilmiş gaz yasaları ile ideal gaz yasası arasında ilişki kurar.
Kazanım: "???
hh Aynı sıcaklık ve basınçta farklı gazların eşit hacimleri eşit

� İDEAL GAZ YASASI sayıda molekül içerir.
hh Aynı sıcaklık ve basınçta, farklı gazların eşit sayıdaki mole-
Avogadro Yasası
külleri eşit hacim kaplar.
hh 1811 yılında Amedeo Avogadro sabit sıcaklık ve basınçta hh Sabit sıcaklık ve basınçta, bir gazın hacmi, miktarı ile doğru
bir gazın hacmiyle miktarının doğru orantılı olduğunu belirt- orantılıdır.
miştir.
hh Sabit basınç ve sıcaklıkta bir gazın farklı mol sayılarındaki
hh Avogadro yasası olarak bilinen bu yasaya göre aynı sıcaklık iki örneği için Avagadro yasası:
ve basınçta farklı gazların eşit sayıda molekülleri eşit hacim V1 V2
= eşitliği ile ifade edilir.
kaplar. n1 n 2
V
hh değeri bir mol gazın hacmine eşit olduğundan molar ha-
2V
n
Sürtünmesiz
cim olarak isimlendirilir.
V piston 2n mol
n mol X(g)
X(g) hh
T 1= T T2= T
Örnek 1:
Şekil I Şekil II
16 gram C3H4 gazının 20 litre hacim kapladığı koşullar-
V (L) da 12,8 gram SO2 gazı kaç litre hacim kaplar?
(C: 12 H: 1 O: 16 S: 32)
16 Cevap: 10 L
n1 = = 0, 4 mol V1 = 20 L
40
12, 8
n2 = = 0, 2 mol V2 = ?
64
V1 V2
n =
n1 n 2
20 V
= 2
0, 4 0, 2
hh Normal koşullarda bulunan bir gazın 22,4 litresinde
V2 = 10 L
6,02 . 1023 tane tanecik bulunur.
hh 1 mol gaz = 22,4 L'dir. (N.K'da)
hh Oda koşullarında (25 °C ve 1 atm) ise, 1 mol gaz = 24,5L'dir
hh Avogadro'nun “Eşit hacim-eşit sayı” teorisi iki farklı şekilde

ifade edilebilir.

GAZLAR / İdeal Gaz Yasası
Örnek 2: Örnek 3:
Yandaki sürtünmesiz pis- Yandaki kaplarda bulunan Ne
tonlu kapta 4 mol He gazı ve SO3 gazlarının kütleleri
ideal Ne(g) SO3(g)
bulunmaktadır. Kaba aynı sı- piston 40'ar gramdır.
caklıkta 16 gram CH4 gazı
He(g) Ne gazının bulunduğu kaba
ekleniyor. Buna göre; V, T V, T
yapmış olduğu basınç 4 atm
I. Son durumda kapta 9
ise SO3 gazının bulunduğu kaba yapmış olduğu basınç
mol atom bulunur.
kaç cmHg olur? (Ne: 20, SO3: 80)
II. Kabın hacmi 2 katına çıkar.
Cevap: 76 cmHg
III. Kaptaki gaz özkütlesi değişmez. 40
P1 P n ne = = 2 mol
= 2 20
yargılarından hangileri doğrudur? (He: 4, CH4: 16) n1 n 2 40
n SO = = 0, 5 mol
3 80
Cevap: I 4 P
= & n = 1 atm = 76 cmHg
2 0, 5
m 16
Eklenen CH4 gazının mol sayısı n = (n= = 1 mol olur.
MA 16
1 mol CH4 bileşiğinde 5 mol atom bulunur. Kapta başlangıçta 4 mol He atomu
olduğuna göre son durumda 9 mol atom vardır.
V1 V V V2 V1 4
= 2 ( 1 =
n1 n 2 4mol
= olur.
5mol V2 5
İdeal Gaz Denklemi
Öyleyse hacim 2 katına çıkmamıştır. hh Tanecikler arasındaki çekim kuvveti önemsenmeyen, tane-
ciklerin hacimleri ihmal edilen, mutlak sıfır noktasına kadar
m 16 gaz hâlini koruyan gaz modeline ideal gaz denir.
d= ( ilk durumda 4 mol He yani 16 gram He vardır. =d1 = olur.G
V V1
5
16 gram CH4 eklenirse kütle 2 katına çıkar hacim ise V2 = V, olur. hh Doğada tamamen ideal gaz olarak davranan bir gaz yoktur.
4
32 32 128
d2 = = = olur. Yani özkütle değişmiş olur. hh Gerçek gazlar genellikle düşük basınç ve yüksek sıcaklıkta
V2 5 5V1
V
4 1 ideale yakın davranırlar.
hh Gaz yasalarını kullanarak basıç, hacim, sıcaklık ve madde

miktarı değişkenlerini tek bir eşitlikte toplayabiliriz.
Dalton Yasası
1
Boyle kanununa göre, Vα ilişkisi vardır.
hh Sabit hacimli bir kaptaki gazın aynı sıcaklıkta madde miktarı P
ile basıncı doğru orantılıdır Charles kanununa göre, VαT ilişkisi vardır.
hh Dalton yasası olarak bilinen yasaya göre, sabit sıcaklık ve Avagadro yasasına göre, Vαn ilişkisi vardır.
hacimde mol sayısı arttıkça gazın basıncı artar. hh Bu kanunlar birleştirildiğinde bir gazın hacminin mol sayı-
sı ve sıcaklıkla doğru, basınçla ters orantılı olduğu görülür.
n mol nT
P atm 2P atm Vα
n mol gaz 2n mol P
gaz gaz hh Bu orantıda α yerine (R = gaz sabiti) yazılıp eşitlik düzenlen-
diğinde ideal gaz denklemi elde edilir.
V1 T V1 T
hh Bu denkleme uyan tüm gazlara ideal gaz denir.
P (atm)
hh R gaz sabiti olup değeri 22,4/273 atm.L/mol.K dir.
hh R gaz sabiti 0,082 L . atm/mol.K'dir.
P1 P2
= = ...
n1 n2
n
V ile T sabit

hh R sabit bir sayı olduğuna göre, ideal gaz denklemindeki 4

Örnek 4:
değişkenin birbirine oranı farklı koşullarda da sabit olur.
0°C'de bulunan 0,5 mol X2 gazının hacmi 4,48 litre ise P1V1 P2V2
R= = ...
bu gazın basıncı kaç cmHg olur?
n1T1 n2T2
Cevap: 190 cmHg
İdeal gaz denkleminden yararlanarak basıncı hesaplayacağız. PV = nRT
22,4
P . 4,48 = 0,5 . 273
273
P = 2,5 atm olur. Örnek 6:
1 atm 760 cmHg ise 273 °C'de 1,6 gram O2 gazının 11,2 litre hacim kapladığı
2,5 atm x koşullardaki basıncı kaç cmHg olur? (O: 16)
X = 190 cmHg olur.
Cevap: 15,2 cmHg
1, 6
n= = 0, 05 mol
32
22, 4
P = 0, 05 x .546
273
11,2
P = 0,2 atm = 15,2 cmHg
Örnek 5:
380 mmHg basınç yapan 4 gram CH4 gazı 27°C'de kaç
litre hacim kaplar? (CH4 : 16)
Cevap: 12,3 L
Örnek 7:
İdeal gaz denkleminden yararlanarak gazın hacmini hesaplayacağız. Bu du-
22,4 0,2 gram H2 gazı sabit hacimli bir kapta 2 atm basınç yap-
rumda R= = 0,082
273 maktadır.
Öncelikle CH4 gazının mol sayısını hesaplayalım;
Aynı kaba 0,8 gram CH4 gazı eklenip mutlak sıcaklık
m 4
n= ⇒n = = 0,25 mol CH4 2 katına çıkarıldığında kaptaki toplam basınç kaç atm
MA 16
olur? (H2: 2, CH4: 16)
P = 380 mmHg⇒ 1 atm 760 mmHg
X 380 mmHg olur. Birleştirilmiş gaz denklemi ile soruyu çözeceğiz. Cevap: 6
X = 0,5 atm olur. P1 V1 P2 V2

=
T = 27 + 273 = 300K n1 T1 n 2 T2
P1 P
PV = nRT Bu eşitlikte hacim sabittir. Öyleyse, = 2
n1 T1 n 2 T2
0,5 . V = 0,25 . 0,082 . 300
0, 2 0, 8
n1 = = 0,1 mol H2 n= = 0,05 mol CH2
V = 12,3L olur. 2 16
T1 = TK T2 = 2TK
P1 = 2 atm P2 = ?
2 P2
= P2 = 6 atm olur.
0, 1. T 0, 15.2T
Sorusu
Öğretmen
0,5 atm basınçta 2 L hacimdeki gaz sabit sıcaklıkta miktarı de- P1 . V1 = P2 . V2
ğiştirilmeden 5 L'ye genişletiliyor. 0,5 . 2 = P2 . 5

P2 = 0,2 atm
Buna göre gazın son basıncı kaç cmHg olur?
1 atm 76 cmHg
0,2 atm x
x = 15,2 cmHg

Victor Meyer Yöntemi Örnek 8:

hh Uçucu sıvı maddelerin molekül ağırlıklarının bulunması için 0°C'ta 2,24 L hacim kaplayan 4,4 g gazın yaptığı basınç
sıklıkla kullanılan ve büyük hacimli gazlar yerine sıvı mad- 1 atm'dir.
delerin tartımının çok daha kolay olması nedeniyle uygulan-
Buna göre bu gazın mol kütlesi kaç g/mol'dür?
ması kolay bir yöntemdir.
Cevap: 44 g/mol
hh Temel prensibi ağırlığı bilinen uçucu bir sıvının hacminin öl- T(K) = (°C) + 273 = 0 + 273 = 273 K
çülmesidir. V = 2,24 L
22, 4
hh Bu hacim, deney düzeneği içerisinde, buharlaşan sıvı ile yer R=
273
değiştiren havanın hacmine eşittir. m P
=
m A .V RT
hh Buhar ile yer değiştiren hava hacminin ölçülmesiyle ideal
4, 4 1
gaz kanunu kullanılarak sıvının molekül ağırlığı hesaplanır. =
m A $ 2, 24 22, 4
$ 273
273
hh Diğer bir ifadeyle ideal gaz kanunu PV = n.R.T üzerinde, mol
mA = 44g/mol
sayısının değişkenine, sıvının tartımla bulunan kütlesinin o
sıvının molekül ağırlığına bölünmesiyle ulaşılır.
hh Molekül ağırlığı burada tayin edilmeye çalışılan bilinmeyen-

Örnek 9:
dir ve deney düzeneği aracılığıyla elde edilen, buharın ittir- 300 K sıcaklığında C2H6 gazının özkütlesi 2,5 g/L oldu-
diği gazın hacim değeri buharın ittirdiği kuru havanın kısmi ğuna göre, bu gazın basıncı kaç atmdir?
basıncı, ideal gaz sabiti ve ortamın mutlak sıcaklık değerle- (C:12, H:1)
riyle birlikte formüle aktarıldığında molekül ağırlığına ulaşılır.
PMA = d. RT eşitliğine göre Cevap: 2,05 atm
C2H6 : 30g / mol
Gazlarda Mol Kütlesi ve Yoğunluk Hesaplama
P . 30 = 2,5 . 0,082 . 300
hh Bir gazın yoğunluğunu d = m/V formülü ile hesaplarız. P = 2,05 atm olur.
hh Bu formül ile ideal gaz denklemini birleştirirsek gazlarda öz

kütlenin ideal gaz denklemiyle hesaplanmasını gerçekleş-
tirmiş oluruz.
Örnek 10:
m m
d= n= PV = nRT 273 °C sıcaklık ve 4 atm basınçtaki bir gazın mol kütlesi
V MA
56 g/mol'dür.
Bu gazın yoğunluğu kaç g/L'dir?

m m
P= . RT ⇒ P . MA = . RT
V . MA V T = 273°C + 273 = 546 K Cevap: 5 g/L
M $P 56 $ 4
d= A =
R$T 22, 4
$ 546
273
P . MA = d . R . T eşitliğine ulaşmış oluruz.
d = 5 g/L
d.R . T
MA =
P
Sorusu
Öğretmen
273°C'ta 5,6 L bir kapta 5,6 g N2 gazı vardır. m 5, 6

n= &n= = 0, 2 mol P.V=n.R.T
mA 28
22, 4
Buna göre kaptaki basınç kaç atm'dir? (N: 14) P . 5, 6 = 0, 2 . . (273 + 273)
273
P = 1,6 atm

Birleştirilmiş Gaz Denklemi Örnek 12:

hh Birleştirilmiş gaz denklemi bir gazın ilk durumu ile son du- Hacmi V, basıncı P, mol sayısı n ve mutlak sıcaklığı T
rumu ya da farklı iki gazın kıyaslanması sırasında kullanılır. olan bir ideal gazın hacmi yarıya indirilir, mol sayısı 3
katına çıkarılır ve mutlak sıcaklığı 2 katına çıkarılırsa
hh İdeal gaz denklemi her iki durum için yazılır ve R değerleri
son durumda gazın basıncı kaç P olur?
çekilir.
Cevap: 12P
P1 $ V1 P1 $ V1 P2 $ V2
P1 . V1 = n . R . T1 & R = =
n 1 $ T1 n1 $ T1 n 2 $ T2
P$V P $ V /2
P2 $ V2 = 2
P2 . V2 = n2 . R . T2 & R = n$T 3n $ 2T
n 2 $ T2
P2 = 12P olur.
P1 $ V1 P2 $ V2
= eşitliği elde edilir.
n 1 $ T1 n 2 $ T2
Gazların Karıştırılması
Örnek 11:
hh Birden fazla gaz karıştırıldığında karışımın basınç ve hacim
Şekildeki kapalı kapta 273°C'ta bir 273°C
değişimi hesaplanabilir.
miktar He gazı vardır. Kaba eşit küt-
M1 M2
lede H2 gazı ilave edilip sıcaklık iki X(g) Y(g) Z(g)
He(g)
katına çıkarılıyor. P1 P2 P3
V1 V2 V3
Buna göre kaptaki son basıncın
ilk basınca oranı kaçtır? (He: 4 , H: 1) T T T
Cevap: 4,5
Kapta 4 gram yani 1 mol He gazı olduğunu düşünelim. Kaba 4 gram H2 ekle- hh Şekildeki gazları sabit sıcaklıkta karıştıralım.
4
nirse yani n = = 2 mol gaz eklenmiş olur.
2 hh Karıştırıldıktan sonraki mol sayısı
P1 $ V1 P2 $ V2
n1 = 1 mol =
n1 $ T1 n 2 $ T2
mol sayısı nT = n1 + n2 + n3 olur.
n2 = 1 + 2 = 3 mol
P1V1
P1 $ V P2 $ V P1V1 = n1 RT & n 1 =
= RT
1 $ (273 + 273) 3 $ (546 + 273)
P2 V2
P1 P2 P2 P2V2 = n2 RT & n 2 =
= = 4, 5 RT
546 3 $ 819 2 P1
P3 V3
P3V3 = n3 RT & n 3 =
RT
nT = n1 + n2 + n3
PT VT P1V1 P2 V2 P3 V3
= + +
RT RT RT RT
PT VT = P1 $ V1 + P2 $ V2 + P3 $ V3

M M
X(g) Y(g) X(g) Y(g)
3 atm 6 atm 2 atm 6 atm
2L 4L 1L 3L
Şekildeki kaplar arasındaki musluk sabit sıcaklıkta açılarak Şekildeki kaplar arasındaki musluk sabit sıcaklıkta açılarak
gazların karıştırılması sağlanıyor. gazların karıştırılması sağlanıyor.
Buna göre, son durumda toplam basınç kaç atm olur? Buna göre, son durumda kaba yapılan toplam basınç
Cevap: 5 atm kaç atm olur?
PT . VT = P1 . V1 + P2V2
PT . 6 = 3 . 2 + 6 . 4 Cevap: 5 atm
PT . VT = P1 . V1 + P2V2
PT = 5 atm
PT . 4 = 2 . 1 + 6 . 3
PT = 5 atm
Örnek 14:
Po
Örnek 16:
X(g) 4h
X(g)
Hareketli piston
10 cm 2 atm
10 cm 1L
a b c d e f g
X(g) 3h M1 M2
Y(g)
3 atm Z(g) Po = 1 atm
Po 2L 2L
Şekil tüp
Şekil I'deki kapiler I içerisinde
Şekil II X gazı şekildeki gibi
verilen
Şekildeki gazlar M1 ve M2 muslukları açılarak sabit sı-
dengededir. Tüp aynı sıcaklıkta ters çevrildiğinde şekil II'de-
caklıkta karıştırılırsa son durumda piston hangi nokta-
ki gibi dengede durmaktadır.
da durur?
Buna göre, açık hava basıncı kaç cmHg'dir?
(Bölmeler eşit aralıktadır)
Cevap: 70 cmHg
I. durum & Px = Po + 10
Cevap: g noktası
I. durum & Px = Po + 10
Pistonlu kapta iç basınç dış basınç denkliği olacağından Pz = 1 atm'dir.
P1 $ V1 P2 $ V2
= PT . VT = P1V1 + P2V2 + P3V3 son durumda bütün kaplar pistonlu kaba bağlı
n1 $ T1 n 2 $ T2
(Po + 10) $ 3h (Po - 10) $ 4h olacağından iç basınç dış basınç denkliğindne PT = 1 atm olur.
=
n$T n$T 1 . VT = 3 . 2 + 2 . 1 + 2 . 1
Po = 70 cmHg VT = 10
Buna göre piston g noktasında durur.

GAZLAR / İdeal Gaz Yasası Konu Testi
1. Hacim 3. 2,24 litrelik bir kapta 273 °C'de bulunan C3H4 gazının ba-
sıncı 760 cmHg'dir.
1
Buna göre kaptaki gazın kütlesi kaç g'dir?
2
3 A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
760 cmHg = 10 atm
A
273 °C = 273 + 273 = 546 K
−273 0 Sıcaklık PV = nRT
22, 4
10 . 2,24 = n . . 546
Yukarıdaki grafik bir miktar gazın farklı basınçlardaki ha- 273
n = 0,5 mol
cim-sıcaklık değişimini göstermektedir.
m m
n= & 0, 5 =
Buna göre; mA 12 . 3 + 4
I. Sıcaklık birimi Celcius'dur. m = 20 g

Cevap B
II. A noktası mutlak sıfır noktasıdır.
III. P1 > P2 > P3 olur.
I. yargı doğrudur. Çünkü sıcaklık birimi Kelvin olsaydı doğrunun orjin- 4. 0°C'deki 8 g ideal A gazının basınç-hacim (P . V) çarpımı
den geçmesi gerekirdi. 44,8 L.atm'dir.
II. yargı doğrudur. Çünkü A noktası mutlak sıfırı verir. Buna göre A gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir?
nR
III. yargı yanlıştır. P arttıkça değeri azalacağından grafiğin eğilimi (H:1 , He: 4, C: 12, O: 16)
P
azalır. P1 < P2 < P3
Cevap B A) H2 B) CH4 C) He D) C3H6 E) O2
P.V=n.R.T
22, 4
44,8 = n . (0+273)
273
m 8
n = 2 mol n = 2=
MA MA
MA = 4 g/ mol Cevap C
2. Kapalı bir kapta 27°C'de bir miktar He gazı vardır. Kaba He

gazı ile eşit kütlede H2 gazı ilave edilip sıcaklık 200°C'ye
çıkarılıyor.
Buna göre kaptaki son basıncın ilk basınca oranı
5. 127°C'deki 4 g X2H4 gazı 8,2 L'lik sabit hacimli bir kapta
38 cmHg basınç yapmaktadır.
kaçtır? (He: 4, H:1)
Buna göre X'in atom kütlesi kaçtır? (H:1)
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
A) 12 B) 14 C) 16 D) 18 E) 22
Başlangıçta kapta 4 g yani 1 mol He gazı olduğunu kabul edelim. Kaba
4 g yani 2 mol H2 ilave edilirse kaptaki son mol sayısı 3 mol olur. m
T = 127°C + 273 = 400 K n=
MA
T1 = 27 + 273 = 300 K P = 38 cmHg = 0,5 atm 4
0,125 =
T2 = 227 + 273 = 500 K P.V=n.R.T mA
P1 V1 P2 V2 0,5 . 8 . 2 = n . 0,082 . 400 MA = 32 g/mol
= n = 0,125 mol 2x + 4 = 32
n1 T1 n 2 T2
P1 $ V P $V x = 14 g
= 2 Cevap B
1 $ 300 3 $ 500
P2
=5
P1
Cevap D

GAZLAR / İdeal Gaz Yasası Konu Testi
6. X(g)
9. 27°C'de kapalı bir kapta bulunan 8 g CH4 gazının basıncı
Hareketli piston 3 atm'dir.
3 atm
1L Buna göre kabın kaç L'dir? (C:12, H:1)
a b c d e f g
M1 M2 A) 16,4 B) 8,2 C) 7,4 D) 4 E) 4,1
Y(g)
2 atm Z(g) Po = 1 atm T = 27°C + 273 = 300 K
2L 3L n=
8 8
=0,5 mol
=
12 + 4 16
P.V=n.R.T
Şekildeki gazlar M1 ve M2 muslukları açılarak sabit sı- 3 . V = 0,5 . 0,082 . 300
caklıkta karıştırılırsa son durumda piston hangi nokta- V = 4,1 L
da durur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) Cevap E
A) d noktası B) e noktası C) e-f noktası

D) f-g noktası E) g noktası
Pistonlu kapta iç ve dış basınç eşit olacağından Pz = Po = 1 atm
PT . VT = P1V1 + P2V2 + P3V3 10. 273°C'de 22,4 litrelik kapta bulunan 2 g H2 gazının ba-
1 . VT = 2 . 2 + 3 . 1 + 3 . 1 sıncı kaç atm olur? (H:1)
VT = 10 L hacmin toplamda 10 olabilmesi için pistonun g noktasında dur-
ması gerekir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Cevap E
P.V=n.R.T
2 22, 4
P . 22,4 = . .546
7. M 2 273
3 atm P = 2 atm
Boş
He(g) Cevap Bv
1L 3L
Şekildeki kaplar arasındaki musluk açılıp sıcaklık 27°C'den

127°C'ye çıkarılıyor. 11. Yandaki grafik bir miktar He ve H2 P(atm)
gazlarının basınçlarının hacimleriy-
Buna göre He gazının basıncı kaç atm olur?
le değişimini göstermektedir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Buna göre; He
H2
T1 = 27°C + 273 = 300 K V1 = 1 L P1 = 3 atm I. He gazının P.V değeri H2 gazı- V(L)
T2 = 127°C + 273 = 400 K V2 = 1 + 3 = 4 L P2 = ?
nınkinden daha küçüktür.
P1 $ V1 = n1 R $ T1 3$1 n $ R $ 300
&
P2 $ V2 = n 2 $ R $ T2 P2 $ 4
= II. He ve H2 gazlarının mol sayıları aynı ise He gazının
n $ R $ 400
sıcaklığı daha yüksektir.
P2 = 1 atm Cevap A
III. He ve H2 gazlarının sıcaklıkları eşit ise He gazının mol
8. Şekildeki sabit hacimli kapta bulunan ga- sayısı daha büyüktür.
XY4(g)
zın yoğunluğu 0,8 g/L'dir. XY4 bileşiğinin yargılarından hangileri doğrudur?
1,12 atm
kütlece %75'ini X elementi oluşturmakta- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
0°C dır.
Buna göre X'in atom ağırlığı kaçtır? P • Hacimler eşit olduğunda PHe > PH
2
olur. Bu nedenle I. yargı yanlıştır.
A) 6 B) 8 C) 12 D) 16 E) 18
PHe • P = b nR l . T sabit hacimde P α T doğ-
P . MA = d . r . T V
22, 4 PH He ru orantılı olduğundan PHe > PH oldu-
1,12 . MA = 0,8 . . 273 2
273 H2 2
MA = 16 g/mol ğundan THe > TH olur. II. yargı doğ-
mx 75 1.x x 12 V 2
= = & = rudur.
my 25 4 . y y 1
x = 12 k y = k • PV = nRT & R, T ve V sabit olduğundan P = b RT l n
V
12 k + 4 k = 16 k = 16 & k = 1 • P α n olur. nHe > nH2 olur. III. yargı doğrudur. Cevap D
x = 12 y = 1 Cevap C
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. ?
11. D 10. B 9. E 8. C 7. A 6. E 5. B 4. C 3. B 2. D 1. B Cevaplar
Cevaplar

TARAMA
15
1. Milikan'ın elektronun yükünü bulmak için yaptığı de- 4. Aşağıdaki bileşik formüllerinden hangisinin adlandırıl-
neyde kullandığı madde aşağıdakilerden hangisidir? ması yanlış verilmiştir?
A) Su damlaları B) Yağ damlaları Bileşik formülü Adlandırma

C) Asit damlaları D) Baz damlaları A) NaCI Sodyum klorür
B) KMnO4 Potasyum permanganat
E) Tuzlu su damlaları
C) CuS Bakır(II) sülfür
Milikan deneyinde yağ damlaları kullanılmıştır.
Cevap B D) N 2O Azot dioksit
E) FeSO3 Demir(II) sülfit

Bileşik formüllerini incelediğimizde N2O adlandırılmasının yanlış olduğu-
nu görürüz. Çünkü Azot dioksit formülü NO2 olarak gösterilir.
Cevap D
2. X: 1s2 2s2 2p2

5. Hidrojen atomunda n = 4'ten n = 2'ye olan elektron ge-
Y: 1s2 2s2 2p5 çişinde yayınlanan ışığın frekansı kaç Hertz'dir?
Z: 1s2 2s2 2p6 3s2 (R: 3,289 . 1015)
Yukarıda elektron dizilimleri verilen elementlerin elekt- A) 3,08.1014 B) 6,16.1014 C) 6,16.1012
ronegatifliklerine göre kıyaslanışı nasıldır?
D) 3,08.1012 E) 8,48.1014
A) X > Y > Z B) Z > X > Y C) Y > X > Z
1 1
υ = R .c - m
D) X > Z > Y E) Y > Z > X ni 2 ni 2
1 1
Öncelikle verilen elementlerin periyodik cetveldeki yerlerini bulalım. υ = 3, 289.10 15 c 2 - 2 m
2 4
X " 2. periyot 4A grubu 3
= 3, 289.10 15 . & υ = 6, 16 . 10 14
Y " 2. periyot 7A grubu 16
Z " 3. periyot 2A grubu Cevap B
Aynı periyotta solda sağa doğru gidildikçe; aynı grupta ise aşağıdan yu-
karı doğru çıkıldıkça elektronegatiflik artar. Buna göre Y > X > Z'dir. 6. A, B ve C elementleri ile ilgili;
Cevap C
 A ve B aynı periyottadır.
 B ve C aynı gruptadır.
 Atom yarıçapı en küçük olan B'dir.
Buna göre, A, B ve C elementlerinin periyodik sistem-
deki yerleri aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir?
3. Boşlukta hareket eden bir ışının frekansı 15.1012 Hertz'dir.
A) B B) B A C) A B
Buna göre, bu ışığın dalga boyu kaç nm'dir? C
A C C
A) 2.104 B) 2.10 -5 C) 4.104
D) 4.10 -5 E) 5.10 -4 D) C A E) A B
C = λ.ν B C
1nm 10-9m
3 . 108 = λ . 15 . 1012
? 2.10-5m
3 . 10 8 Şıklar incelendiğinde A ile B'nin aynı periyot; B ile C'nin aynı grupta ol-
λ= = 2 . 10-5m
15 . 10 12 ? = 2.104nm
Cevap A duğu şıklar B ve C'dir. Ancak atom yarıçapı en küçük olan B dendiği için
cevap C şıkkıdır. Çünkü atom yarıçapı periyodik tabloda yukarıdan aşağı,
sağdan sola doğru gidildikçe artar.
Cevap C

TARAMA
7. 24A: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 10. Q

Yukarıda elektron dağılımı verilen A atomu ile ilgili; T
I. Temel hâldedir. Z
II. Küresel simetri özelliği göstermez.

X Y
III. Elektron koparılırken bu atom ilk önce d orbitalindeki
elektronunu verir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri gösterilen ele-
mentlerden hangisinin aktifliği en fazladır?
24A: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 A) X B) Y C) Z D) T E) Q
Bir elementin kimyasal reaksiyona girme ya da bileşik oluşturma isteği-
Temel hâldedir. (I. yargı doğrudur.) ne aktiflik denir.
Elektron dağılımına baktığımızda küresel simetri özelliği gösterir. (II. yar- Elektron alma isteği fazla olan atom yarıçapı küçük olan ametallerin ak-
gı yanlıştır.) tifliği fazladır.
Bu atom önce 4s1'deki elektronunu verir. Çünkü baş kuantum sayısı en Elektron verme isteği fazla olan diğer bir ifadeye atom yarıçapı büyük
metallerin metalik aktifliği fazladır.
yüksek olan orbital odur. (III. yargı yanlıştır.)
Cevap A Ok yönünde ametalik aktiflik artar. Q soygaz olduğu için
en aktif element T'dir.
8. Aşağıda verilen bileşiklerin adlandırılması hangi şıkta Cevap D
yanlış verilmiştir?
Bileşik formülü Adlandırma 11. 7s, 5f ve 6d orbitallerinin enerjilerinin kıyaslanışı aşa-
A) Na3N Sodyum nitrür ğıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir?
B) FeCI3 Demir (III) klorür A) 5f > 7s > 6d B) 7s > 5f > 6d C) 5f > 6d > 7s
C) PbS2 Kurşun(II) sülfür D) 6d > 5f > 7s E) 6d > 7s > 5f
D) MnO2 Mangan (IV) oksit
7s 5f 6d
E) AlBr3 Alüminyum bromür
n: 7 5 6
Yanlış adlandırma C şıkkıdır. PbS2 kurşun sülfür adlandırması doğrudur ,: 0 3 2

ancak Pb için değerlik yanlış verilmiştir. Pb+4S2-2'de Pb+4 değerliğe sa- n + ,: 7 8 8
hiptir. Bu nedenle kurşun(IV) sülfür olarak adlandırması gerekirdi. n + , değeri eşit olduğundan n değeri fazla olan orbitalin enerjisi daha
Cevap C fazladır.
Buna göre orbitallerin enerjisi 6d > 5f > 7s olur.
Cevap D
9. Aşağıda verilen bileşiklerde altı çizili elementlerin yükselt-
genme basamakları verilmiştir.
Bunlardan hangisi yanlıştır? 12. Avogadro sayısı kadar atom içeren CH4 bileşiği kaç
Bileşik Yükseltgenme basamağı moldür?
A) BaCrO4 +6 A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5

B) H2C2O4 +3 CH4 bileşiğinin 1 molünde Avogadro sayısı kadar molekül bulunur. Bunun
5 katı da atom vardır.
C) NH4NO3 +3
1 mol CH4 5N atom içerir.
D) Mg3(PO4)2 +5
? N tane atom
E) Al(CIO3)3 +5
N 1
?= = = 0, 2 mol
Ba+2CrO4-2 H2+1C2O4-2 NH4+NO3- 5N 5 Cevap B
Cr-8 = -2 2C - 8 = -2 N - 6 = -1
Cr = +6 C = +3 N = +5
Mg3 +2(PO -3 Al+3(CIO -1
4)2 3) 3
P - 8 = -3 CI - 6 = -1
P = +5 CI = +3 Cevap C

TARAMA
13. I. 3,01.1023 tane H2 molekülü 16. SO2 ve SO3'ten oluşan 2 mol karışım 144 gramdır.
II. 6,02.1022 tane O2 molekülü Buna göre karışımın molce % kaçı SO2'dir?
III. 1,204.1024 tane N2 molekülü
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
Yukarıda tanecik sayıları verilen maddelerin mol sayı-
MSO = 64 g/mol MSO = 80 g/mol
larına göre kıyaslanışı nasıldır? 2 3
SO2 " x mol
A) I > II > III B) III > II > I C) I > III > II & x + y = 2 mol
SO3 " y mol
D) III > I > II E) II > III > I m
n= & MSO = 64 x MSO = 80 y
1 mol H2 6,02 . 1023 tane 1 mol O2 6,02 . 1023 tane MA 2 3
x 3,01 . 1023 tane x 6,02 . 1023 tane 64 x + 80 y = 144 4x + 5y = 9

&
x = 0, 5 mol H 2
x = 1 mol O2 x+y=2 x + y = 2 / -4
y = 1 mol x = 1 mol
1 mol N2 6,02 . 1023 tane Karışımın molce %50'si SO2'dir.

Cevap D
x 1,204 . 1024 tane III > I > II
x = 2 mol N2
Cevap D
17. Normal koşullarda 4,48 L hacim kaplayan SO2 gazı kaç

14. Organik bir bileşiğin 0,25 molü için, gramdır? (O:16, S:32)
 Toplam 2,5 mol atom içerir. A) 4,4 B) 8,8 C) 12,8 D) 22,4 E) 24

 1,5 mol H atomu içerir. 4, 48
n= = 0, 2 mol
Buna göre, bu bileşiğin formülü aşağıdakilerden han- 22, 4
gisi olabililir? MA = 32 + 32 = 64 g/mol
m m
A) C3H8 B) C 4H10 C) C3H7(OH)2 n= 0, 2 = & m = 12, 8 gram
MA 64
Cevap C
D) C2H5OH E) C2H4(OH)2
0,25 mol bileşik 2,5 mol atom içerirse
1 mol bileşik x
x = 10 mol atom içerir.
0,25 mol bileşik 1,5 mol atom içerirse
18. 23 g C2H5OH'ın tam olarak yakılması sonucu oluşan
1 mol bileşik x
CO2 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar?
x = 6 mol H atom içerir.
(C:12, H:1, O:16)
Toplamda 10 mol C2H4(OH)2 bileşiğidir. Ayrıca 6 mol H atomu içerir.
Cevap E A) 11,2 B) 22,4 C) 24,48 D) 44,8 E) 64,8
Tepkimenin denklemi;
C2H5OH + 3O2 " 2CO2 + 3H2O

15. 60 gram C2H6 bileşiği kaç gram C atomu içerir?
MAC2H5OH = 2.12 + 6.1 + 16 = 46 g/mol
(H:1, C:12) 23
n= = 0, 5 mol C2H5OH
46
A) 12 B) 24 C) 48 D) 56 E) 64
1 mol C2H5OH 2 mol CO2 oluşturursa
MA = 2.12 + 6.1 = 30 g/mol
60 0,5 ?
n= = 2 mol
30
x = 1 mol CO2 oluşur.
1 mol C2H6'da 24 g C.
NK'da 1 mol gaz 22,4 L hacim kapladığı için oluşan CO2 gazı da 22,4 L
2 mol ?
hacim kaplar.
? = 48 g C atomu Cevap B
Cevap C

TARAMA
19. C4Hx(OH)y + 9 O2 $ zCO2 + 4H2O 22. Mg + 2HCI $ MgCI2 + H2

2
denkleminde x, y, z hangi değerleri alır? N2 + 3H2 $ 2NH3
x y z Yukarıda verilen tepkimelere göre %80 saflıkta Mg cevheri

A) 2 3 4 yeterince HCI çözeltisine atılıyor. Bu tepkime sonunda açı-
ğa çıkan H2 gazı yeterince N2 ile tepkimeye girdiğinde nor-
B) 4 3 5
mal koşullarda 4,48 L hacim kaplayan NH3 gazı oluşuyor.
C) 5 3 3
D) 5 3 4 Buna göre başlangıçtaki Mg cevherinin kütlesi kaç
g'dır? (Mg: 24)
E) 4 3 6
A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 18
Tepkimenin girenler tarafında C4 olduğu için z = 4 olur.
1 mol 22,4 L NH3 N2 + 3H2 $ 2NH3
Sağ tarafta 8 + 4 = 12 O olur. Sol tarafta 12 O olması gerekir. Bu nedenle
y = 3 olur. Ürünler kısmında 8 H olduğu için girenler de 8 H olması gerekir. ? 4,48 L NH3 0,3 mol 0,2 mol
Bu nedenle x = 5 olur. x = 5 y = 3 z = 4 ? = 0,2 mol NH3 Açığa çıkan H2 0,3 moldür.

Cevap D Mg + 2HCI $MgCI2 + H2
0,3 mol 0,3 mol
m m
nMg = & 0,3 = m = 7,2 g Mg
MA 24
Cevherin %80'i 7,2 ise
%100'ü x
20. C3H8 + 5O2 " 3CO2 + 4H2O x = 9 gram
Yukarıda denkleştirilmiş olarak verilen tepkime ile ilgili; Cevap C
I. Yanma tepkimesidir.
II. Toplam molekül sayısı korunmuştur.
III. Toplam atom sayısı değişmemiştir. 23. 24,8 gram organik bileşik tamamen yakıldığında 0,8 mol
CO2 ve 1,2 mol H2O oluşuyor.
Bileşiğin 0,2 molünde toplam 2 mol atom bulunduğuna
göre, bileşiğin basit ve molekül formülü nedir?
(H:1, C:12, O:16)
I. Tepkimede C3H8 , O2 ile tepkimeye girmiştir. O2 ile tepkimeye girmesi
yanma tepkimesi olduğunu gösterir. Bu nedenle I. yargı doğrudur. Basit formül Molekül formülü
II. Tepkimeye 6 molekül girerken 7 molekül oluşmuş. Bu nedenle molekül A) CH2O C3H6O2
sayısı korunmamıştır. II. yargı yanlıştır.
B) CH3O C3H9O3
III. Tüm tepkimelerde tepkimeye giren ve tepkimeden çıkan atom sayıları
C) CH3O C2H6O2
korunur. III. yargı doğrudur.
Cevap D
D) C2H6O C2H6O2
E) CH3O C3H9O6
X + O2 $CO2 + H2O
0,8 mol 1,2 mol
0,2 mol bileşik 2 mol atom bulundurursa
21. 48 gram CH4 ve 48 gram O2 gazlarının tepkimesi sonu- 1 mol bileşik x
cu en çok kaç mol H2O elde edilir? (C:12, H:1, O: 16)
x = 10 mol atom içerir.
A) 1,5 B) 2 C) 3 D) 3,5 E) 4 CO2 H2O
0,8 mol 1,2 mol (10 ile sadeleştirip 4'e bölersek)
CH4 + 2O2 " CO2 + 2H2O
2 mol 3 mol
3 mol 1,5 mol - - Buna göre C2H6O2 olur.
0,75 mol 1,5 mol 0,75 mol 1,5 mol
Katsayıları sadeleştirirsek basit formül CH3O olur.
Son durumda 1,5 mol H2O oluşur. Cevap C
Cevap A

TARAMA
24. Mol sayısı 27. 6 L bir kapta bulunan He gazının basıncı 0,9 atm'dir.
1,2 Sabit sıcaklıkta He gazının tamamı hacmi 2L olan baş-
ka bir kaba aktarılırsa basıncı kaç atm olur?
0,8 H 2O
0,6 A) 1,8 B) 2,7 C) 5,4 D) 10,8 E) 12,6
CO2
Sıcaklık ve mol sayısı sabit olduğuna göre;
0,2 O2
x P1 . V1 = P2 . V2 olur.
Zaman 0,9 . 6 = P2 . 2 & P2 = 2,7 atm
Cevap B
Yukarıda verilen grafiğe göre X bileşiği aşağıdakilerden
hangisi olabilir?
A) C3H8 B) C2H6 C) C3H4 28. Kapalı bir kapta bulunan CH4 ve H2X gazlarının kütleleri
D) C3H7OH E) C2H5OH eşittir.
nO = 1,2 - 0,2 = 1 mol nCO = 0,6 mol Kaptaki CH4'ün mol sayısı H2 X'inkinin iki katı olduğu-
2 2
nx = 0,2 mol nH na göre X'in kütlesi kaçtır? (C:12, H:1)
2 O = 0,8 mol
X + O2 " CO2 + H2O

A) 24 B) 26 C) 30 D) 32 E) 34
0,2 mol 1 mol 0,6 mol 0,8 mol (10 ile çarptık) m CH4 ve H2X'in kütleleri eşittir. Bu nedenle mol sayısı ile mo-
n= &
2 mol 10 mol 6 mol 8 mol (sadeleştirdik) mA lekül ağırlıkları ters orantılıdır.
1 mol 5 mol 3 mol 4 mol 4/H2O= H8 CH4'ün mol sayısı H2X'in mol sayısının 2 katı ise H2X'in molekül ağırlığı
5 mol C 8 mol H & C3H8 Cevap A CH4'ün molekül ağırlığını 2 katı olur.
CH4 = 12 + 4 = 16 g/mol mA(H2X) = 16 . 2 = 32 g/mol
2H + X = 32
25. 100 gram MgCO3 katısı kapalı bir kapta ısıtıldığında, 2 . 1 + X = 32
x = 30 g/mol
MgCO3(k) $ MgO(k) + CO2(g)
Cevap C
Tepkimesine göre 10 gram MgO katısı oluşuyor.
Buna göre MgCO3'un kütlece % kaçı bozunmuştur?
A) 18 B) 21 C) 36 D) 42 E) 56 P1 P2
29.
MgCO3(k) $ MgO(k) + CO2(g)
1 mol 1 mol n mol n mol
84 g 40 g MgO katısı CH4 O2
x 10 g MgO katısı
x = 21 gram MgCO3 bozunmuştur. V, −73°C V, 127°C
100 gramda 21 gram MgCO3 bozunmuştur. Buna göre %21 bozunmuştur. Eşit hacimli iki ayrı kapta bulunan gazların sıcaklıkları
Cevap B -73 ve 127°C ise bu gazların basınçları arasındaki ilişki
nasıldır?
A) 2P1 = 3P2 B) P1 = P2 C) 3P1 = 3P2
26. Bir miktar O2(g) gazı için aşağıdaki koşullar veriliyor.
D) 2P1 = P2 E) 3P1 = P2
Basınç Sıcaklık
I. 152 cmHg 50°C P . V = nRT
P1 .V = n.R. (- 73 + 273) P1 200 P1 1
II. 136 cmHg 80°C P2 .V = n.R. (127 + 273)
=
P2 400
=
P2 2
III. 76 cmHg 150°C P2 = 2P1
Buna göre, gazın ideal davranışlarının sıralanışı nasıldır? Cevap D
A) I > II > III B) II > III > I C) III > I > II

D) III > II > I E) I > III > II
Gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yakın özellik gösterir.
Buna göre III > II > I olur. Cevap D

TARAMA
30. Yandaki kapta bulunan C2H6 gazı- 33. 0°C 0°C

nın basıncı 760 cmHg'dir. 273°C
C2H6(g) 2g 8g
Buna göre kaptaki gazın kütlesi
H2 O2
kaç gramdır? (C: 12, H:1) 4,48 L
h
A) 15 B) 20 C) 24 D) 28 E) 30 V 2V
P.V=n.R.T Hg
76 cmHg 1 atm
22, 4
760 cmHg ? 10 . 4,48 = n . . 546 2 Yukarıdaki şekilde gösterilen O2 gazının basıncı
273
? = 10 atm 44,8 = n . 44,8 15 cmHg'dir.
T = 273 + 273 = 546 K n = 1 mol Buna göre kaplar arasındaki manometredeki h yüksek-
m m
n= &1= & m = 30 g/mol liği kaç cm'dir? (H: 1, O: 16)
mA 30 Cevap E
A) 15 B) 30 C) 45 D) 55 E) 65
31. Sürtünmesiz piston PH . V = 1 . R . 273 PH = 60 cmHg

2 2
15 . 2V = 0, 25 . R . 546 2 60 - 15 = 45 cm
Cevap C
CH4(g) He(g)
A B C D E F G
Şekildeki düzenekte sürtünmesiz pistonla ayrılmış bölme-
lerin birinde CH4(g) diğerinde ise He(g) gazları vardır.
34.
Po = 76 cmHg
Gazlar aynı sıcaklıkta olduğuna göre, kütleleri oranı
m CH
4
kaçtır? (C:12, H:1, H: 4)
m He
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
N2O(g) 54 cm
Aynı sıcaklıktaki gazların bulunduğu kapta piston hareketli ve sürtünme- O2(g)
siz olduğu için bölmelerdeki gaz basınçları eşittir.
V V b
P.V=nRT (P, R, T) eşit olduğundan 1 = 2 olur. a
n1 n 2
VCH V 2
4V 2V Hg
4
= He & = nCH = 2nHe
nCH n He nCH n He 4
4 4
Yukarıdaki şekilde bulunan eşit mol sayısındaki N2O ve O2
1 mol He varsa 2 mol CH4 olur. gazları sabit sıcaklıkta, N2O(g) + 2O2(g) $ N2O5(g) denk-
m mCH 2n . 16 2 lemine göre tam verimle tepkimeye giriyor.
n= & 4
= = 8'dir.
mA m He n.4 Cevap D Tepkimeden sonra cıva seviyesi manometrenin b ko-
lunda kaç cm azalır?
A) 27 B) 27,5 C) 32,5 D) 40 E) 42
32. Gerçek bir gazın ideal davranışa yaklaşması için; N2O(g) + 2O2(g) $ N2O5(g)
I. Basınç 2 mol 2 mol Başlangıç 4 mol
II. Sıcaklık 1 mol 2 mol 1 mol

1 mol 0 1 mol Sonra 2 mol
III. Molekül ağırlığı
niceliklerinden hangileri büyük olmalıdır? P1 P 130 P2
V, T sabit ise = 2 olur. = P2 = 65 cmH2
n1 n 2 4 2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Son durumda cıva seviyeleri arasındaki fark,
D) II ve III E) I, II ve III 76 - 65 = 11 cm (a kolunda)
Gazın ideale yaklaşması için yüksek sıcaklık ve düşük basınç gereklidir. 54 + 11 65

= = 32,5 cm b kolunda azalmalıdır.
2 2 Cevap C
Ayrıca ideale yaklaşması için molekül ağırlığı küçük olmalıdır.
Cevap B

TARAMA
35. 132 gram CO2 gazının 273°C sıcaklık ve 152 cmHg ba- 38. "Sabit basınç altındaki belirli bir miktar gazın hacmi mutlak
sınç altında hacmi kaç litredir? (C:12, O: 16) sıcaklık ile doğru orantılı olarak değişir." ifadesi Charles
kanunu olarak bilinir.
A) 11,2 B) 44,8 C) 22,4 D) 67,2 E) 89,6
Buna göre;
132 132 V (L) V (L)
nCO = = = 3 mol T = 273 + 273 = 546 K
2 12 + 32 44
P.V=n.R.T
1 atm 76 cmHg 22, 4
x 152 cmHg 2 .V = 3 . . 546 2
273
x = 2 atm V = 67,2 L
Cevap D
0 Sıcaklık(K) −273 0 Sıcaklık(°C)

I II
Basınç (atm) Hacim (V)
36. Hacmi V, basıncı P, mol sayısı n ve mutlak sıcaklığı T

olan bir ideal gazın hacmi yarıya indirilir, mol sayısı 4
katına, sıcaklığı 2 katına çıkarılırsa son durumda gazın
basıncı kaç P olur?
−273 0 Sıcaklık(°C) 0 Sıcaklık(K)
A) 2 B) 4 C) 8 D) 12 E) 16 III IV
P .V = n . R .T P 1
= P2 = 16P Sabit basınç ve mol sayılı ideal gazlarla ilgili çizilen
V P2 16
P2 . = 4n . R . 2T grafiklerden hangileri doğrudur?
2
Cevap E A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV
I. V \ T olduğundan doğrudur.
II. V \ °C + 273 olduğundan doğrudur.
III. p sabit olduğundan yanlıştır.
IV. V \ T olduğundan yanlıştır.
37. Gazların genel özellikleri ile ilgili; Cevap B
I. Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta sıvılaştırılabilirler.

II. Maddenin en düşük enerjili hâlidir.
39. Basınç Hacim Mutlak sıcaklık
III. Tanecikler arası mesafeler, katı ve sıvılara göre daha
A: 3P V T
fazladır.
B: P 3V T
C: 2P 3V 2T
Yukarıdaki basınç, hacim ve sıcaklık değerlerine göre
Gaz tanecikleri arasındaki boşluklar katı ve sıvılara göre daha fazladır. A, B ve C gazlarının mol sayıları arasındaki ilişki nasıl-
(III. yargı doğrudur.)
dır?
Bu nedenle gazlar yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta sıvılaştırılabilir.
A) nA = nB = nC B) nA > nB = nC C) nC > nB = nA
(I. yargı doğrudur.)
Gaz hâli maddenin en düzensiz hâlidir. Tanecikler arası boşluklar fazladır

D) nB > nA = nC E) nA > nB > nC
ve daha serbest hareket ederler. Bu nedenle enerjileri fazladır. (II. yargı
3P . V = n A . R . T nA = 3P
yanlıştır.)
Cevap C P . 3V = n B .R . T nB = 3P n A = nB = nC
2P . 3V = nC . R . 2T nC = 3P
Cevap A

TARAMA
40. Al4C3(k) + 12H2O(s) $ 4Al(OH)3 (suda) + 3CH4(g) 43. Avogadro sayısı kadar atom içeren C2H2 gazı yeteri mik-
tepkimesinden elde edilen CH4 gazı 273°C sıcaklıkta 4,48 tarda O2 gazı ile artansız tepkimeye giriyor.
litrelik bir kapta 114 cmHg basınç yapıyor. Buna göre, tepkime sırasında kaç mol O2 gazı harcan-
Buna göre tepkimede harcanan Al4C3 katısı kaç gram- mıştır?
dır? (Al: 27, C:12) 5 5 5 5 5
A) B) C) D) E)
4 8 12 16 24
A) 3,6 B) 5,8 C) 7,2 D) 8,4 E) 9,6
Öncelikle tepkime denklemini yazalım.
1 mol Al4C3 3 mol CH4 5
P.V=n.R.T C 2 H 2 (g) + O 2 (g) $ 2CO 2 (g) + H 2 O(g)
2
114 22, 4 ? 0,15 mol CH4 1 mol = NA tane olduğuna göre;
. 4, 48 = n . . ( 273 + 273)
76 273 0, 15
?= =0,05 mol NA tane atom = 1 mol atom olur.
1,5 . 4,48 = n . 44,8 3
m 1 mol C2H2 4 mol atom
nCH = 0,15 mol 0,05 = & m = 7,2 g
4 144 1
? 1 mol atom ?= mol C2H2
Cevap C 4
1 mol C2H2 5
mol O2 ile tepkimeye girerse
1 2
mol C2H2
41. Bir miktar ideal gaza; 4 x
I. Mutlak sıcaklık ve hacmin üç katına çıkarılması 5

x= mol O2 gazı ile tepkimeye girer.
II. Sabit sıcaklık ve hacimde mol sayısının üç katına çıka- 8
rılması Cevap B
III. Sabit hacimde mol sayısı ve mutlak sıcaklığın üç katı-

na çıkarılması
işlemleri ayrı ayrı uygulanıyor.
Buna göre, bu işlemlerin hangileri sonucunda gazın
44. 2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)2S(k)
basıncı üç katına çıkar?
Normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan NH3 gazı-
nın yeteri miktarda H2S gazı ile tam verimle tepkime-
D) II ve III E) I, II ve III sinden oluşan (NH4)2S katısı kaç gramdır?
PV = nRT (N: 14, H: 1, S: 32)
I. Sıcaklık ve hacim üç katına çıkarsa V α T orantılı olduğunda basınç
değişmez. A) 3,4 B) 5,1 C) 6, 8 D) 8, 5 E) 10, 2
II. T ve V sabit iken P α n mol sayısı üç kat artarsa basınç da üç kat artar. Bu sorumuzda çıkış noktamız NH3 gazının hacmi, bulmak istediğimiz ise
III. Mol sayısı ve sıcaklık üçer kat artarsa basınç 9 kat artar. (NH4)2S katısının kütlesidir.
Cevap B V 4, 48
n= (n= = 0, 2mol NH 3
22, 4 22, 4
2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)2S
42. I. HCI + NaOH → NaCI + H2O 0,2 mol 0,1 mol
II. CaCO3 → CaO + CO2
2 mol NH3 tepkime girerse 1 mol (NH4)2S oluşur.
3
III. Al + 3 KOH → K3AlO3 + H 0,2 mol NH3 tepkime girerse ?
2 2
Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri redoks tepki-
mesi değildir? ? = 0,1 mol(NH4)2S katısı oluşur.
m m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II n= ( 0, 1mol = ( m = 6, 8 gram
MA 68
D) II ve III E) I, II ve III (NH4)s: 6,8 g/mol Cevap C
I. tepkime asit-baz tepkimesidir, redoks gerçekleşmez.
II. tepkime işe ayrışma tepkimesidir.
III. tepkime redoks tepkimesidir. Cevap C
23. C 24. A 25. B 26. D 27. B 28. C 29. D 30. E 31. D 32. B 33. C 34. C 35. D 36. E 37. C 38. B 39. A 40. C 41. B 42. C 43. B 44. C
Cevaplar
10. D 11. D 12. B 13. D 14. E 15. C 16. D 17. C 18. B 19. D 20. D 21. A 22. C 9. C 8. C 7. A 6. C 5. B 4. D 3. A 2. C 1. B

GAZLAR
Gazlarda Kinetik Teori 16
Kazanım: Gaz davranışlarını kinetik teori ile açıklar.
Kazanım: "???
�GAZLARDA KİNETİK TEORİ Manyetik çizgiler

Üç bobin
yapılandırması
hh Gaz molekülleri arasındaki boşlukların çok fazla olduğunu Eksen
ve bu sayede gaz moleküllerinin birbirinden bağımsız rast- havadan ağır uçak
gele hareket ettiklerini öğrendik.
hh Gazların bu davranışları, gaz moleküllerin hareket şekli ola-

rak adlandırılan kurumsal bir model ile açıklanmıştır.
Ekvatoral bobin
hh Gazların özelliklerini açıklamak için 1738 yılında Daniel Ber- Sınırlama bölgesi
naulli tarafından kinetik teori önerilmiştir.
hh Daha sonra bu teori August Kronig (1856), Rudolf Clausius hh Brown hareketi sonucu gazlar bulunduğu kabı tamamen
(1857), James Clerk Maxwell (1860) ve Ludwing Boltzman doldurur.
(1871) tarafından geliştirilmiştir. hh Aynı zamanda bir gaz başka bir gaz içine konulduğunda tüm
kaba dağılarak homojen karışım oluşuturur. Bu nedenle bir
gazın hacmi, içinde bulunduğu kabın hacmine eşittir.
hh Gaz tanecikleri birbirine ne itme ne de çekme kuvveti uy-
gular.
hh Gaz tanecikleri birbirleriyle ve bulundukları kabın çeperle-

riyle esnek çarpışmalar yapar. Bu çarpışmalarda tanecikler
birbirlerine enerji aktarsalar bile sistemdeki taneciklerin top-
lam enerijisi değişmez.
Ludwing James hh Gaz molekülleri arasında büyük boşluklar bulunur.
Boltzmann Maxwell
hh Moleküllerin gerçek hacimleri toplamı, gazın hacmi yanın-
hh Kinetik teoriye göre gazların davranışları aşağıda verilen da ihmal edilebilir. Örneğin; normal koşullarda O2 gazının
varsayımlara göre açıklanır. hacminin %99,6'sı boşluktur. Bu nedenle gazlar kolaylıkla
sıkıştırılabilirler.
hh Gazlar birbirlerine oldukça uzakta bulunan, her yöne doğru
hızlı, sürekli, doğrusal ve zikzaklı olarak hareket eden ta- hh Herhangi bir anda bir gazın tüm moleküllerin hızları birbirine
neciklerden oluşmuştur. Gaz moleküllerinin bu hareketlerine eşit değildir. Moleküllerin çoğu birbirine yakın hızlara sahip
"Brown hareketi" adı verilir. iken, çok az kısmı düşük, çok az kısmı da daha yüksek hız-
la hareket eder. Gaz moleküllerinin hızları mutlak sıcaklıkla
doğru orantılırdır. Sıcaklık arttıkça moleküllerin hızı da artar.
Sorusu
Öğretmen
Kinetik teoriye göre gazların hızı sıcaklıkla nasıl değişir? Gaz moleküllerinin hızları sıcaklık arttıkça artar.
Açıklayınız.

GAZLAR / Gazlarda Kinetik Teori
hh Moleküller arasında sürekli esnek çarpışmalar olduğundan hh Gaz moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi gazın mutlak
moleküllerin hızları, dolayısıyla kinetik enerjileri sürekli de- sıcaklığı ile doğru orantılı olup gazın cinsine bağlı değildir.
ğişir.
Ortalama kinetik enerji
hh Kinetik teoriye göre, aynı sıcaklıkta bütün gazların kinetik
enerjileri birbirine eşittir.
3
EK = K.T
2
Örnek 1:
Kinetik enerjiye göre;
I. Gaz moleküllerin birbiri ile çarpışmalarında sistemdeki Sıcaklık (K)
taneciklerin toplam enerjisi değişmez.
II. Moleküllerin gerçek hacimleri toplamı, gazın hacmi ya- Ek : Ortalama kinetik enerji
nında ihmal edilir.
R
K : Boltzman sabiti K =
III. Aynı sıcaklıkta bütün gazların kinetik enerjileri birbirin- NA
den farklıdır. T : Mutlak sıcaklık
hh Kinetik enerji ile gaz moleküllerini hızları arasında
1
EK = .m.ϑ 2 ilişkisi vardır.
D) II ve III E) I, II ve III 2
Gaz moleküllerin çarpışmalarında toplam enerji korunur. Moleküllerin gerçek m : Bir gaz molekülünün kütlesi
hacimlerinin toplamı, gazın hacmi yanında ihmal edilir.
Bu nedenle I ve II. yargı doğrudur. Aynı sıcaklıkta bütün gazların kinetik enerji- ϑ : Taneciğin hızı
leri birbirine eşittir. Bu nedenle III. yargı yanlıştır.
Cevap C hh Kinetik teori gaz moleküllerinin hareketini daha ayrıntılı in-
celemeyi sağlar.
hh Bir kapta bulunan 1 mol gaz molekülünün, sıcaklığı sabit

tutulduğu sürece ortalama kinetik enerji ve hız karelerinin
ortalaması zamanla değişmez.
Bütün Molekülün Ortalama Kinetik Enerjisi
hh Kaç tane molekülünün hangi hızla hareket ettiğini belirlemek
hh Gazlar sürekli hareket hâlinde olduklarından sürekli birbirle- için Maxwell farklı sıcaklıklarda gaz moleküllerinin davranış-
riyle çarpışırlar. larını incelemiştir.
hh Bu çarpışmalar sırasında birbirine enerji transfer ederler.
hh Gazlar arasındaki çarpışmalar esnek çarpışmalar olduğun-

dan bu çarpışmalar sırasında toplam enerji korunur.
hh Gazlar için ortalama kinetik enerji ve ortalama hızdan bah-

sedebiliriz.

hh Aşağıdaki grafikte Maxwell'in azot (N2) gazı için belirlediği

Örnek 3:
farklı sıcaklıklardaki hız dağılım eğrileri verilmiştir.
Aşağıdaki grafikte X, Y ve Z gazlarının aynı sıcaklıktaki hız
dağılımları gösterilmiştir.
Molekül yüzdesi
N2 moleküllerin sayısı
Z
X
500 1000 1500 2000 2500 3000

Molekül hızı (m/s)
Molekül hızı
hh Verilen grafikte her eğrinin tepe noktası en çok sayıda mole-

Buna göre gazların mol kütlelerinin kıyaslanışı nasıl-
külün sahip olduğu hız değerini gösterir. dır?
hh Sıcaklık arttıkça eğri düzleşmeye başlar bu da moleküllerin Cevap: Y > Z > X
Mol kütlesi küçük olan daha hızlı hareket eder.
daha hızlı hareket ettiğini gösterir.
Buna göre; Y > Z > X şeklindedir.
3
hh Herhangi gazın 1 molünün toplam kinetik enerjisi .R.T'ye
Örnek 2: 2
eşittir.
Yandaki grafik bir gazın fark- Molekül sayısı
1
hh Bir tek molekülün ortalama kinetik enerji ise mϑ2'dir.
lı sıcaklıklardaki hız dağılı- T1 2
mını göstermektedir. hh Bir mol molekülün ortamala kinetik enerjisi;
T2
1
Buna göre sıcaklıkları kar- NA.( .m.ϑ2)'ye eşittir.
T3 2
şılaştırınız. hh Buna göre;
1 3
NA.( .m.ϑ2) = .R.T
Sıcaklık 2 2
3.R.T
Cevap: T3 > T2 > T1 ϑ=
MA
Yüksek sıcaklıkta moleküller daha hızla hareket eder. Molekül hızı yüksek sı-
caklıkta daha fazla olur. Bu nedenle; T3 > T2 > T1 olur.
Gaz Difüzyonu ve Efüzyonu
hh Kinetik teoride açıklandığı gibi gaz tanecikleri her yöne doğ-
ru düzensiz olarak hareket ederler.
hh Pişen bir yemeğin kokusunun evin her tarafına yayılması,

ağzı açık parfüm şişesindeki parfümün havada yayılması
gaz moleküllerinin gelişigüzel hareketi ile açıklanır.
Sorusu
Öğretmen
He gazının difüzyon hızının 10 m/s olduğu koşullarda SO2

gazının difüzyon hızı kaç m/s'dir? (He:4 , SO2: 64)
VHe MA SO 10 64 10 8
2
= & = & =
VSO MA He VSO 4 VSO 4
2 2 2
VSO = 5 m/s
2

hh Gaz moleküllerinin hareketleri difüzyon ve efüzyon olayları

ile açıklanır.
X(g) Boş
hh Gazların havada ya da başka bir gaz içerisinde yayılmasına

difüzyon denir.
hh Gazların difüzyonu ile ilgili ilk çalışmalar 1829 yılında Tho- X(g)
mas Graham tarafından yapılmıştır.
hh Gaz molekülleri çok hızlı olsalar bile difüzyonun tamamlan- X gazının efüzyonu
ması oldukça uzun zaman alır.
Örnek 4:
X(g) Y(g) H2(g) O2(g)
a b c d e f
Aynı koşullarda bulunan H2 ve O2 gazları şekildeki eşit böl-
melendirilmiş cam borunun iki ucundan aynı anda gönde-
riliyor.
Buna göre gazlar ilk olarak hangi bölmede karşılaşır?

Gazların difüzyonu
(H:1, O:16)
hh Bir gazın difüzyon hızı gazın mol kütlesi ve mutlak sıcaklık Cevap: d ile e arası
VH MAO VH 32
gibi değerlerine bağlıdır. 2
= 2 2
=
VO MAH VO 2
2 2 2
hh Aynı sıcaklık ve basınç koşullarında gazların difüzyon hızı, VH H2 moleküllerinin hızı O2 moleküllerinin hızının 4 katıdır. O2 1 birim iler-
2
=4 lediğinde H2 4 birim ilerler. Bu nedenle d ile e arasında karşılaşırlar.
mol kütlelerinin karakökü ile ters orantılıdır. VO
2
Vx MAy
= Örnek 5:
Vy MAx
a b c d e
hh Bir gazın difüzyon hızı gazın mutlak sıcaklığının karekökü
ile doğru orantılıdır. CO2(g) C3H8(g)
Vx Tx
=
Vy Ty Şekildeki eşit bölmeli borunun iki ucundan aynı koşullar al-
tında CO2 ve C3H8 gazları aynı anda gönderiliyor.
hh Bir kapta bulunan gazın kapta açılan küçük bir delikten ka-
çarak boşlukta yayılmasına efüzyon denir. Bu gazlar ilk olarak hangi noktada karşılaşır?
(C: 12, H: 1, O: 16)
hh Efüzyon basınç farkı ile oluşur.
ϑ CO MCO Cevap: c noktası
44
2
= 2
= =1
ϑC MC 44
3 H8 3 H8
Her iki gazın hızları eşit olduğundan borunun orta noktası olan c noktasında
karşılaşırlar.

Örnek 6: Örnek 8:
M1 M2 Aynı sıcaklık ve basınç koşullarında hızı 2.104 m/s olan X
X(g) Y(g) gazı ile hızı bilinmeyen Y gazı cam bir borunun iki ucundan
gönderiliyor.
a b c d e
Buna göre Y gazının hızı kaç m/s'dir?
Şekildeki kaplarda bulunan X ve Y gazlarının basınç, sı- (Mx: 4 g/mol , My: 16 g/mol
caklık ve hacimleri eşittir. M1 ve M2 muslukları aynı anda
Vx Cevap: 1.104 m/s
açıldığında gazlar d noktasında karşılaşıyorlar. MAy
=
Vy MAx
Buna göre; 2.10 4 16
=
I. X gazının molekül ağırlığı Y gazınınkinden daha küçük- Vy 4
tür. Vy = 1.10 4 m/s
II. X gazının özkütlesi Y gazınınkinden daha küçüktür.

III. X gazının ortalama kinetik enerjisi Y gazınınkinden
daha büyüktür.
D) II ve III E) I, II ve III Örnek 9:
I. X gazının aldığı yol, Y gazınınkinden daha büyük olduğu için X gazı Y ga-
zına göre daha hızlıdır. X gazının molekül ağırlığı daha küçüktür. (Doğru) He(g) CH4(g)
II. P.M A = d.R.T
a b c d e
P, R ve T her iki gaz için aynı olduğundan d \ MA'dır.
Buna göre X gazının molekül ağırlığı küçük olduğundan özkütlesi de kü- Şekildeki kaplarda aynı sıcaklık ve basınçta He ve CH4
çüktür. (Doğru)
gazları vardır.
III. Gazların sıcaklıkları eşit olduğu için ortalama kinetik enerjileri de eşittir.
(Yanlış) Cevap C Kaplar arasındaki musluklar aynı anda açıldığında gaz-
lar ilk olarak cam borunun hangi noktasında karşılaşır?
(He: 4 , H: 1 , C: 12)
Örnek 7: Cevap: d noktası
ϑ He MCH
Ağzı açık kalan kolonyanın kokusunun odaya yayılması = 4
&
ϑ CH M He
ve bisiklet tekerindeki küçük delikten havanın çıkması
4
ϑ He 16 4
= = =2
hangi olaylara örnektir? ϑ CH 4 2
4
Gazların havada ya da başka bir gaz içerisinde yayılmasına difüzyon denir. He 2 birim yol alırken CH4 1 birim yol alır.
Kolonyanın odaya yayılması difüzyon olayına örnektir. Buna göre d noktasında karşılaşırlar.
Bir kapta bulunan gazın kapta açılan küçük bir delikten kaçarak boşlukta
yayılması efüzyon olarak adlandırılır.
Bir bisiklet tekerindeki küçük delikten havanın çıkması buna örnektir.

M1 M2
He(g) CH4(g) X(g) Y(g)
a b c d e
Şekildeki eşit hacimli kaplarda aynı sıcaklıkta He ve CH4
X ve Y gazlarının basınç, sıcaklık ve hacimleri eşittir.
gazları vardır.
M1 ve M2 muslukları aynı anda açıldığında gazlar ilk c
Her iki kabın çeperlerine yapılan birim zamandaki çarpma
noktasında karşılaştıklarına göre,
sayıları eşittir.
I. X gazının molekül ağırlığı Y gazınınkinden daha büyük-
Buna göre, He gazının mol sayısının CH4 gazınınkine
tür.
oranı kaçtır? (He: 4 , C: 12 , H: 1)
II. X ve Y gazlarının hızları eşittir.
MCH 1
ϑ He Cevap: III. X gazı ile Y gazının ortalama kinetik enerjileri birbirine
= 4
& 2
ϑ CH M He eşittir.
4
ϑ He 16
= =2 yargılarından hangileri doğrudur?
ϑ CH 4
4
He gazının hızı CH4 gazının hızının 2 katıdır. He gazının daha hızlı olmasına A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
rağmen kabın duvarlarına yapılan çarpma sayılarının eşit olması CH4 gazı-
nın basıncının, He gazının basıncının 2 katı olduğunu gösterir.
P1 V1 P2 V2
= X ve Y'nin aldığı yollar özdeş olduğundan hızları aynıdır.
n1 T1 n 2 T2
PCH Gazların sıcaklıkları aynı olduğu için X gazının molekül ağırlığı daha küçüktür.
PHe
= 4
(Yanlış)
n He nCH
4
P .M A = d.R.T Her iki gaz için P, R, T aynı olduğu için MA \ d olur. Yani X gazı-
P 2P
=
n He nCH nın özkütlesi daha küçüktür. (Doğru)
4
n He 1 Gazların sıcaklıkları eşit olduğu için ortalama kinetik enerjileri birbirine eşittir.
= (Doğru)
nCH 2
4
Cevap D
Örnek 11:
Gaz moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi hangi for-
Örnek 13:
mülle ifade edilir? Mutfakta pişen kekin kokusunu odada hissetmemizi
1 gazların hangi özelliği ile açıklarsınız?
Ek =
1
. m.ϑ 2 Cevap: E k = .m.ϑ 2
2 2
Cevap: Difüzyon
Kekten çıkan buhardaki gaz tanecikleri havanın içinde ilerler.
Gazların difüzyonu ile kekin kokusu odaya kadar yayılır.
Örnek Cevapları
1. C 6. C 12. D

GAZLAR / Gazlarda Kinetik Teori Konu Testi
1. He gazının difüzyon hızının 20 m/s olduğu koşullarda 4. Belirli bir sıcaklıkta He gazının ortalama hızı X gazının
CH4 gazının difüzyon hızı kaç m/s'dir? 2 2 katıdır.
(He: 4, CH4: 16) Buna göre X gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25 (He: 1, C: 12, O: 16, N: 14)
ϑHe M A CH 4 A) H2 B) CH4 C) O2 D) SO2 E) N2

=
ϑCH 4 M A He
ϑ He MX
ϑHe 16 ϑHe 20 =
= =2 =2 ϑX MHe
ϑCH 4 2 ϑCH 4 ϑCH 4
2
2 2 MX 2
ϑCH4 = 10 m/s e o =c m
Cevap B 1 4
8 MX
=
1 4
2. a b c d e Buna göre X gazı O2 olabilir. Cevap C
CO2(g) C3H8(g)
Şekildeki eşit bölmeli borunun iki ucundan aynı koşul- 5. I. Aynı sıcaklıktaki N2 ve CO gazları
lar altındaki SO2 ve CH4 gazları aynı anda gönderilirse II. -27°C'de CH4 ve 227°C'de O2 gazları
gazlar hangi noktada karşılaşır? III. 27°C'de H2 ve 127°C'de He gazları
(C: 12, H: 1, S: 32, O: 16) Yukarıda verilen ideal davranıştaki gaz çiftlerinden
A) a noktası B) b-c noktası C) d-e noktası hangilerinin ortalama hızları birbirine eşittir?
(H:1, He: 4, C: 12, O: 16, N: 14)
D) d noktası E) c-d noktası
ϑCH 4 MSO 4 64
= = =2 D) II ve III E) I, II ve III
ϑSO 2 MCH 4 16
SO2 gazı 1 birim yol alırken CH4 gazı 2 birim yol alır. ϑN TN MCO ϑN T 28
I. 2
= 2
. & 2
. ϑN = ϑCO
Bu nedenle d noktasında karşılaşırlar. ϑ CO TCO M N ϑ CO T 28 2
2
Cevap D
ϑ CH 250 32 2
II. TCH = -23 + 273 = 250 K 4
= . ϑCH = ϑO
4 ϑO
2
500 2 16 4 2
TO = 227 + 273 = 500 K
2
3. Aşağıdaki grafikte X, Y ve Z gazlarının aynı sıcaklıktaki
III. TH = 27 + 273 = 300°K ϑ H 2 300 4
molekül sayısı-molekül hızı dağılımları aşağıdaki grafikte 2 = . = 1, 5 ϑH2= 1, 5 ϑ He
T = 127 + 273 = 400°K ϑHe 400 2
gösterilmiştir. He
Cevap C
Molekül sayısı
Y
6. Sıcaklıkları ve mol kütleleri verilen gazlar arasındaki mus-
Z
luklar aynı anda açılıyor.
M M
He(g) SO2(g)
Molekül hızı 27°C 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 27°C

Buna göre gazların mol kütlelerine göre kıyaslanış sı- Buna göre ilk olarak gazların karşılaştıkları nokta nere-
rası nasıldır? sidir? (He: 4, SO2: 64)
A) X > Y > Z B) Z > Y > X C) X > Z > Y A) 3 B) 5 C) 6 D) 8 E) 9
D) Z > X > Y E) Y > Z > X
ϑ He 64 ϑ He
Molekül hızı ile mol kütleleri ters orantılıdır. = = 16 =4
ϑ SO 4 ϑ SO
2 2
Bu nedenle molekül hızı büyük olanın mol kütlesi küçük olur.
SO2 gazı 2 birim ilerlediğine He gazı 8 birim ilerler.
X>Y>Z Cevap D
Cevap A

GAZLAR / Gazlarda Kinetik Teori Konu Testi
7. Gaz Molekül kütlesi (g) Sıcaklık (°C) 10. M1 M2
A 4 27°C
a b c d e f g
B 32 127°C CH4(g) SO2(g)
C 64 327°C T1 T2
Yukarıda molekül kütlesi ve sıcaklıkları verilen gazla- Yukarıdaki şekilde gösterilen M1 ve M2 muslukları açıldı-
rın difüzyon hızlarının sıralanışı hangisidir? ğında gazlar d noktasında karşılıyor.
T
A) ϑA > ϑC > ϑB B) ϑA > ϑB > ϑC C) ϑC > ϑB > ϑA Buna göre 1 oranı kaçtır? (C: 12, H: 1, O: 16)
T2
D) ϑB > ϑA > ϑC E) ϑC > ϑA > ϑB 1 1
A) 1 B) 2 C) 4 D) E)
2 4
ϑA 300 32 TA = 27 + 273 = 300 K
= . = 6 Gazlar d noktasında karşılaştıkları için hızları eşittir.
ϑB 400 4
TB = 127 + 273 = 400 K ϑ CH T1 M SO 2 ϑ 2 T1 64 2
ϑA 300 64 4
= . &c m = f . p
= . = 8 TC = 327 + 273 = 600 K ϑ SO T2 MCH ϑ T2 16
ϑC 600 4 2 4
T1 T1 1
ϑA > ϑB > ϑC 1= .4 =
Cevap B T2 T2 4
Cevap E
8. 0°C sıcaklıktaki CH4 gazının difüzyon hızı ϑ ise 273°C 11. M1 M2

sıcaklıktaki O2 gazının difüzyon hızı aşağıdakilerden HCI(g) CH4(g)
hangisidir?
a b c d e f g h l
(C: 12, H: 1, O: 16)
ϑ ϑ HCI ve CH4 gazları aynı basınç ve sıcaklıkta bulunmakta-
A) B) C) ϑ D) 2ϑ E) 4ϑ
4 2 dır.
ϑ CH 273 32 2 ϑCH = ϑO olduğundan O2 gazında difüz-
4
= . ( 4 2 M1 ve M2 muslukları aynı anda açılıyor.
ϑO
2
546 2 16 yon hızı ϑ'dir.
Buna göre gazlar ilk olarak hangi noktada karşılaşır?
Cevap C
(HCI: 36, CH4: 16)
A) d B) e C) f D) g E) h
ϑ HCI 16 4 2
9. Kapalı sabit hacimli bir kapta bulunan ideal A gazının mut- ϑ CH
=
36
= =
3
6
lak sıcaklığı iki katına çıkarılıyor. 4
ϑ HCI 2
=
Buna göre A gazı için; ϑ CH 3
4
I. Ortalama kinetik enerji HCI 4 birim yol alırken CH4 6 birim yol alır. Bu nedenle d noktasında kar-
II. Ortalama difüzyon hızı şılaşırlar.
Cevap A
III. Kaba uygulanan basınç
12. Kapalı bir kapta bulunan 1 mol SO3 gazı kapta açılan bir
niceliklerinden hangileri iki katına çıkar?
delikten 6 dakikada yayılmaktadır.
Özdeş bir kaba konan aynı sıcaklıktaki 1 mol Ne gazı
D) II ve III E) I, II ve III bu delikten kaç dakikada yayılır? (Ne: 20, S: 32, O: 16)
Sıcaklık iki katına çıktığında moleküllerin çarpışma hızı ve kinetik enerjisi
artar. I. yargı doğrudur. A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
Difüzyon hızı sıcaklığın karakökü ile doğru orantılıdır. Bu nedenle sıcaklık M ASO
ϑ Ne ϑ Ne 80
iki kat arttığında difüzyon hızı iki kat artmaz. II. yargı yanlıştır. = 3
& = =2
ϑ SO M ANe ϑ SO 20
3 3
PV = nRT formülünden hacim(V), mol sayısı(n) ve R sabit olduğundan
sıcaklık iki katına çıkarsa basınç da iki katına çıkar Bu nedenle III. yargı Ne gazının yayılma hızı SO3 gazının yayılma hızının iki katıdır. Buna göre
doğrudur. yayılma süresi SO3'ün yayılma süresinin yarısı olmalıdır. Yani Ne gazı 3
Cevap C dakika yayılır.
Cevap D
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. ?
12. D 11. A 10. E 9. C 8. C 7. B 6. D 5. C 4. C 3. A 2. D 1. B Cevaplar
Cevaplar

GAZLAR
Gerçek Gazlar 17
Kazanım: Gazların sıkışma/genleşme sürecindeki davranışlarını sorgulayarak gerçek gaz-ideal gaz ayrımı yapar.
Kazanım: "???
çek gazların yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideal gaz

� GERÇEK GAZLAR davranışına yaklaştığı söylenebilir.
hh Kinetik teoriye göre; gaz moleküllerin hacmi, gazın bulundu-
ğu kabın hacmi yanında ihmal edilir. hh Gerçek bir gazın ideal gaz denkleminde hesaplanan so-
nuçtan sapmasını sağlayan faktörden biri de gazın türüdür.
hh Gaz molekülleri arasındaki itme ve çekme kuvvetleri ihmal PV
edilir. Aşağıdaki grafikte farklı gazlardan oranının basınçla
RT
değişimi gösterilmektedir.
hh Bu koşulları sağlayan gazların ideal gaz olarak adlandırıldı-
ğını öğrenmiştik. PV / RT
2
H4
N
hh Kinetik teorinin varsayımlarına yani gaz yasalarına tam ola- C
CO
2
rak uyan gazlara ideal gaz, uymayanlara da gerçek gaz 2 H2

denir. 1,5
hh Gerçekte hiçbir gaz tam anlamıyla ideal değildir. İdeal gaz
1 İdeal
kavramı bir varsayımdır. Tabiatta ideal gaz değil, gerçek
gaz
gazlar bulunur. 0,5
hh İdeal gaz denklemine göre P . V = n . R . T'dir. 1 mol gaz için 0 200 400 600 800 P (atm)
P.V
= 1 eşitliği vardır. İdeal gazlar her koşulda bu eşitliği
R.T
hh Grafiğe göre molekül ağırlığı küçük olan H2 gazının ideale
sağlar.
en yakın davrandığı gözleniyor. Buna göre molekül ağırlığı-
hh Gerçek gazlar her koşulda bu eşitliği sağlamaz.
nın artması ile gerçek bir gazın idealden sapma miktarı da
PV
hh Örneğin CH4 gazının farklı sıcaklıklardaki oranının ba- artar.
RT
sınçla değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
hh İdeal gazlarda moleküller arası etkileşimler ihmal edilir.
PV / RT
K
K hh Yüksek sıcaklıkta gaz moleküllerinin hızı çok fazla olduğun-

0
20
0 K
50 40 0K dan moleküller arası çekim kuvvetleri ihmal edilir. Ancak dü-
6 0
2 10
şük sıcaklıklarda moleküller arası çekim kuvvetleri tanecik-
leri birbirine yaklaştırır.
1 İdeal hh Moleküller arası çekim kuvvetleri fazla olan gazların ideallik-

gaz
ten sapmaları daha çok olur.
0 200 400 600 800 P (atm)

hh Polar yapıya sahip olan moleküller arasındaki etkileşimler,
apolar yapıya sahip olan moleküllerden daha fazla olduğu
hh Grafiğe göre sıcaklığın azalması ve basıncın artması ile CH4 için idealikten sapma miktarı daha fazladır.
gazının ideallikten uzaklaştığı görülmektedir. Buna göre ger-
Sorusu
Öğretmen
İdeal gaz nedir? Açıklayınız. Gaz molekülleri arasındaki itme ve çekmenin minimum olduğu gazlar ideal
gaz gibi davranır.
PV
1 mol gaz için eşitliğini sağlayan gazlar da ideal gazdır.
RT

GAZLAR / Gerçek Gazlar
Basınç (atm)
Örnek 1:
Aynı şartlar altında bulunan SO2 ve CO2 moleküllerin-
Sıvı
den hangisi idealliğe daha yakındır?
Katı
Cevap: CO2
SO2: Polar bir molekül olup moleküller arasında dipol-dipol etkileşimleri vardır. 5.2
CO2: Apolar bir molekül olup moleküller arasında Vander Waals etkileşimleri Gaz
vardır.
CO2 gazındaki moleküller arasındaki etkileşimler daha zayıf olduğu için ideal-
liğe daha yakındır. −78 −57 31 Sıcaklık (°C)
Karbondioksidin Faz Diyagramı
hh Grafikte katı ile sıvı fazlarını bir arada bulunduran eğri erime
Suyun ve Karbondioksitin Faz Diyogramları eğrisidir.
hh Sıvı ve gaz fazlarını bir arada bulunduran eğri buharlaşma

hh Bir sistemin homojen bir parçası olan ve sistemin diğer par-
eğrisidir.
çalarından kesin bir sınırla ayrılmış olan bölümüne faz denir.
hh Hem katı hem de gaz fazlarını bir arada bulunduran eğri
hh Belli bir maddenin katı, sıvı ve gaz durumunu ya da birkaç
süblimleşme eğrisi olarak adlandırılır.
maddeden oluşan bir karışımın fiziksel görünümünün deği-
şimini sıcaklık, basınç veya karışımın içeriğinin fonksiyonu hh Su ile karbondioksitin faz diyagramları incelendiğinde katı
olarak gösteren grafiklere faz diyagramları denir. ve sıvı bölgeleri arasındaki eğri eğiminin su için negatif kar-
bondioksit için ise pozitif olduğu görülür.
hh Faz diyagramında üç eğrinin birleştiği noktaya üçlü nokta
denir. Üçlü nokta üç fazın dengede bulunduğu sıcaklık ve hh Eğri eğimi basınç arttıkça sola doğru yönelir. Bu durum ba-
basınç değerini gösterir. sınç arttıkça buzun daha düşük sıcaklıklarda eriyeceğini ve
suyun donma noktasının azalacağını göstermektedir.
hh Suyun ve karbondioksitin faz diyagramları aşağıda göste-
rilmiştir. hh Karbondioksit için eğri eğimi, basınç arttıkça sağa doğru
Basınç (atm) kayar. Bu durum basınç arttıkça katı karbondioksitin daha
yüksek sıcaklıklarda eriyeceğini ve karbondioksitin donma
noktasının yükseleceğini gösterir.
Sıvı
hh Her iki faz diyagramında, hem suyun hem de karbondioksi-
Katı
1 tin sıvı-buhar eğrisinin pozitif yönde olduğu görülür.
Gaz
0,006 hh Buna göre su 1 atm basınçta 100°C'de kaynar. 1 atm'den
daha yüksek basınçta kaynama noktası yükselir.
1 0,01 100 374 Sıcaklık (°C) hh Karbondioksit ise 5,2 atm basınç ve -57°C üzerindeki de-
Suyun Faz Diyagramı ğerlerde kaynar.

hh Kritik sıcaklık değerlerinin üzerinde bulunan bir gaza hangi

Örnek 2:
basınç uygulanırsa uygulansın sıvılaştırılamaz.
Basınç (atm)
hh Bulunduğu sıcaklıkta hiçbir basınç altında sıvılaştırılamayan
5,5 akışkanlara gaz denir.
hh Gazların özelliklerini taşıyan ancak bulunduğu sıcaklıkta ba-

1 sınçla sıvılaşabilen akışkanlara buhar denir. Buharın sıcak-
0,5 lığı gazın kritik sıcaklığının altında olmalıdır.
hh Kritik sıcaklık maddeler için ayırt edici bir özelliktir.

Sıcaklık (°C)
−40 20 120
hh Kaynama noktasının artmasıyla maddelerin kritik sıcaklıkla-
Yukarıdaki faz diyagramında verilen madde; rının da arttığı görülür.
I. 4 atm ve -50°C'de katıdır. hh Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin kritik sıcaklık ve 1 atm
II. 0,5 atm ve -40°C'de katı, sıvı ve gaz halleri bir arada basınçtaki kaynama noktası değerleri verilmiştir.
bulunur.
Kritik Kaynama
III. 1 atm ve 20°C'de gazdır. Madde
sıcaklık (°C) noktası (°C)
H2O 374,3 100
D) II ve III E) I, II ve III CO2 31,2 -78
I. 4 atm ve -50°C grafikte çizildiğinde katı bölgesine denk gelir. (Doğru)

II. 0,5 atm ve -40°C üçlü noktayı gösterir. Bu bölgede katı, sıvı ve gaz halleri bir CH4 -83 -164
arada bulunur. (Doğru)
III. 1 atm ve 20°C'de sıvı hâldedir. (Yanlış)
Ne -228,6 -245,93
Cevap C
O2 -118,8 -182,82
Kritik Sıcaklık, Gaz-Buhar Farkı

H2 -240 -252,75
hh Bir gazı sıvılaştırmanın iki yolu vardır.
CI2 144 -34,6
hh Birincisi sıcaklık düşürülerek moleküllerin kinetik enerjileri-
nin azaltılması ve moleküller arası çekimi artırarak madde-
nin sıvılaşması sağlanır. Br2 311 58,3
hh İkincisi gazlara basınç uygulayarak moleküller arası mesa-

N2 -147,1 -195,79
fenin azaltılması ve moleküller arası çekim kuvveti artırıla-
rak gazların sıvılaştırılmasıdır.
NH3 132,4 -33,34
hh Bir gazın basınç uygulayarak sıvılaştırılabileceği en yüksek
sıcaklığa kritik sıcaklık denir.

hh Tablodaki değerlerden yararlanarak oda sıcaklığında hangi hh Bu enerjiyi, moleküller kendi öz ısılarını kullanarak karşılar-
maddenin sıvı, hangisinin buhar, hangisinin gaz olduğuna lar.
karar verilebilir.
hh İç enerjisi azalan gaz soğumaya başlar.
Örneğin; Br2 ve H2O sıvıdır.
hh Hızla genleşen gazların bulunduğu ortamın soğumasını
CI2 ve CO2 buhardır. sağlaması olayına Joule - Thomson olayı denir.
H2, O2, N2, Ne gazdır. hh Bir pompa yardımı ile bisiklet lastiği şişirilirken pompanın
gaz çıkış vanasının ısınması, bisiklet sibobunun ise soğu-
masının nedeni Joule - Thomson olayıdır.
Örnek 3:
hh Buzdolabı, klima gibi soğutucu aletler Joule - Thomson ola-
Bir maddenin erime noktası -319°C, kaynama noktası yını kullanarak soğutma işlemini gerçekleştirirler.
-283°C, kritik sıcaklığı ise -218°C'dir.
hh Buzdolabı; kompresör, yoğuşturucu ve kılcal borulardan olu-
Buna göre bu gaz için;
şur.
I. -300°C'de sıvı hâldedir.
hh Bu sistemde kullanılan gazlar kompresörde sıkıştırılarak
II. -220°C'de buhar fazındadır.
sıvı hâle getirilir. Kılcal borular tarafından dolabın iç yüze-
III. -200°C'deki her basınç altında sıvılaştırılabilir. yine gönderilir. Madde borular içinde gaza dönüşürken ısı
yargılardan hangileri doğrudur? alması gerekir. Madde bu ısıyı buzdolabının iç kısmında ala-
cağından buzdolabının soğumasını sağlar.
D) II ve III E) I, II ve III hh Soğuma işlemini gerçekleştiren gaz, kompresör ile tekrar
sıvılaştırılır. Bu döngü birbiri ardına devam eder.
Erime noktası ile kaynama noktası arasındaki bir sıcaklıkta (-300°C) sıvıdır.
(I. doğru)
Isı
Kaynama noktası ile kritik sıcaklığı arasında (-200°C)'de buhar fazındadır.
(II. doğru)
değiştirici
Kritik sıcaklığın üzerinde (-200°C) madde gaz hâlindedir. Bu nedenle hiç bir
basınç altında sıvılaştırılamaz. (III. yanlış)
Cevap C
Musluk
Joule - Thomson Olayı
hh Yalıtılmış bir kapta bulunan sıkıştırılmış bir gaz, çok daha
Kompresör
büyük bir hacme sahip bir kaba serbest bırakılırsa gaz ani-
den genleşmeye uğrar.
Sıvılaşan gaz
hh Gazlar aniden genleştiklerinde moleküller birbirinden uzak-
hh Her gaz soğutucu akışkan olarak kullanılamaz.
laşır.
hh Ortamdan ısı alarak ortam sıcaklığını düşürüp ortamın so-
hh Genleşen gaz molekülleri arasındaki çekim kuvvetinin yenil-
ğumasına neden olan maddelere soğutucu akışkanlar denir.
mesi için enerji gerekir.
Sorusu
Öğretmen
Joule-Thomson olayı nedir?
Hızla genleşen gazların bulunduğu ortamın soğumasını sağlaması olayına

Joule-Thomson olayı denir.

hh Soğutucu akışkanların kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır.

Örnek 5:
hh Normal kaynama noktası düşük olmalıdır.
Gazlar Kritik sıcaklık (°C) Kaynama noktası (°C)
hh Oda koşullarında buhar hâlinde olmalıdır.
I. Ne -228,6 -245,93
hh Çevreye zarar vermemelidir.
II. CO2 31,2 -78
hh Zehirli ve yanıcı olmamalıdır.
III. CCI2F2 420 -29,8
hh Uygulanabilir bir basınç altında sıvılaşabilmeli ve basınç
Yukarıdaki tabloda kritik sıcaklıkları verilen gazlardan
kalktığında buhar hâline geçmelidir. hangileri soğutucu akışkan olarak kullanılabilir?
hh Suyun kaynama sıcaklığı düşük olmadığından soğutucu A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
akışkan olarak kullanılmaz. D) II ve III E) I, II ve III
hh Kaynama sıcaklıkları düşük, kritik sıcaklıkları yüksek, oda
Soğutucu akışkan olarak kullanılacak gazın kritik sıcaklığı yüksek, kaynama
koşullarında buhar hâlinde bulunan karbondioksit, freon-12 noktası düşük olmalıdır.
gibi gazlar soğutucu akışkan olarak kullanılırlar. Bu nedenle II ve III'deki gazlar soğutucu akışkan olarak kullanılabilir.
Cevap D
Örnek 4:
Örnek 6:
I. Sibobu açılan araba lastiğinden gaz çıkışı sırasında
lastiğin soğuması Basınç (cmHg)
II. Klimanın bulunduğu odanın havasını soğutması P2

III. Su borularının geçtiği ortamı soğutması II
I
Yukarıdaki olaylardan hangileri Joule-Thomson olayı P1
IV
ile ilgilidir?
III
C Sıcaklık (°C)
D) II ve III E) I, II ve III T1 T2
Klimanın içinde soğutucu akışkanlar vardır. Joule-Thomson ilkesine göre çalışır. Yukarıdaki grafikte bir X gazının basınç-sıcaklık diyagramı
(II. doğru) verilmiştir.
Arabanın sibobunun soğuması Joule-Thomson ile ilgilidir. (I doğru)
Buna göre her bir bölgede bu gazın fiziksel hâli nasıl-
Suyun kaynama sıcaklığı yüksektir. Bu nedenle soğutucu olarak kullanılmaz.
Joule-Thomson ile ilgili değildir. (III. yanlış)
dır?
Cevap C Her bir bölgede fiziksel hâli;

I. Katı
II. Sıvı
III. Buhar
IV. Gaz şeklindedir.

Örnek 7: Örnek 9:
P (atm) Buhar basıncı
X
73
Y
5,2 Z
1
Sıcaklık (°C)
−78 −57 31 Sıcaklık
Yukarıda CO2'nin faz diyagramı verilmiştir. Şekildeki grafikte saf X, Y ve Z sıvılarının buhar basınçları-
Buna göre aşağıdaki sıcaklık ve basınç değerlerinde nın sıcaklıkla değişimi verilmiştir.
maddenin bulunduğu fiziksel hâl hangisinde yanlış ve- Buna göre;
rilmiştir? I. Aynı sıcaklıkta sıvıların buhar basınçları arasındaki iliş-
Basınç (atm) Sıcaklık (°C) Fiziksel Hâl ki PX > PY > PZ 'dir.
A) 73 30 Sıvı II. Sıvıların moleküller arası çekim kuvvetleri arasındaki
B) 1 atm -50 Buhar ilişki X > Y > Z'dir.
C) 2 atm 45 Gaz III. X sıvısı Y sıvısından daha uçucudur.
D) 7 atm -65 Sıvı yargılardan hangileri doğrudur?
E) 5,1 -78 Katı
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
7 atm basınçta ve -65°C'de diyagramına göre CO2 katı hâlde olmalıdır. D) Yalnız II E) Yalnız I
Bu nedenle yanlış olan D şıkkıdır.
Cevap D Sıcaklık ekseninden bir dikme çıkarak sıvıların aynı sıcaklıktaki buhar basınç-
larını karşılaştıralım.
I. Buna göre X'in buhar basıncı en büyüktür.
PX > PY > PZ (Doğru)
II. Moleküller arası çekim kuvveti büyük olan sıvıların buhar basıncı daha dü-
şük olur. Çekim kuvvetleri Z > Y > X (Yanlış)
III. X'in aynı sıcaklıktaki buhar basıncı Y'ninkinden daha büyük olduğu için X,
Y'den daha uçucudur. (Doğru)
Cevap C
Örnek 8:
Faz diyagramında üçlü nokta nedir? Açıklayınız.
Faz diyagramında üç eğrinin birleştiği noktaya üçlü nokta denir. Bu nokta üç

fazın dengede bulunduğu sıcaklık ve basınç değerini gsöterir.
Örnek Cevapları
2. C 3. C 4. C 5. D 7. D 9. C

GAZLAR / Gerçek Gazlar Konu Testi
1. Gerçek gazlarla ilgili; 3. PV / RT

T1
I. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideal gaz davranışı- T2
na yaklaşırlar.
II. Kinetik teorinin varsayımlarına uyan gazlara gerçek T3
gaz denir.
PV ideal
III. Gerçek gazlar her koşulda = 1 eşitliğini sağlar. gaz
RT
P (atm)
D) II ve III E) I, II ve III Yukarıdaki grafik gerçek bir gazın farklı sıcaklıklardaki
PV / RT oranının basınçla değişimini göstermektedir.
I. Gerçek gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yakın özellik
gösterirler. (Doğru) Buna göre gazın sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıl
II. Kinetik teorinin varsayımlarına uyan gazlara ideal gaz denir. (Yanlış) olur?
PV
III. İdeal gazlar her koşulda = 1 eşitliğini sağlar. Gerçek gazlar her A) T1 > T2 > T3 B) T1 > T3 > T2 C) T3 > T2 > T1
RT
koşulda bu eşitliğini sağlamaz. (Yanlış) D) T3 > T1 > T2 E) T2 > T3 > T1
Cevap A
Gerçek gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideal gaz davranışına
yaklaşırlar. Bu nedenle ideal gaza en yakın olan gazın sıcaklığı en fazla-
dır. T3 > T2 > T1
Cevap C
4. Bazı gazlar ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.

I. Apolar yapıya sahip bir gaz
Basınç (atm) II. Yüksek sıcaklığa ve düşük basınca sahip bir gaz
2.
III. Molekül ağırlığı büyük olan bir gaz
73
Buna göre hangileri ideale yakın davranış gösterir?
5,2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
1
I. Apolar olanlar polar olanlara göre ideale yakın davranır. (Doğru)
Sıcaklık (°C) II. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yakın davranır. (Doğru)
−78 −57 31
III. Molekül ağırlığı küçük olan gazlar ideale yakın davranır (Yanlış)
Yukarıda CO2'in faz diyagramı verilmiştir. Cevap B
Buna göre;
I. Bu gaz 1 atm basınç ve -50°C sıcaklıkta gaz hâldedir.
II. Bu gaz 5,2 atm basınç ve -57°C sıcaklıkta sıvı hâlde-
dir.
5. I. O2
II. SO2
v III. 15 atm basınç ve 25°C sıcaklıkta sıvı hâlde bulunur.
III. He
Yukarıda verilen gazların idealliklerinin karşılaştırılma-
sı hangisinde doğru verilmiştir?
D) II ve III E) I, II ve III (S:32, O: 16, He: 4)
I. Grafik incelendiğinde bu değerler buhar fazına denk gelir. (Yanlış) A) I, II, III B) II, III, I C) III, II, I
II. 5,2 atm ve -57°C sıcaklık üçlü noktayı oluşturur. Bu durumda katı, sıvı
ve gaz hâlde bulunur. (Yanlış)
D) III, I, II E) I, III, II
Molekül ağırlığının artması ile gerçek bir gazın idealden sapma miktarı
III. Bu değerlerde sıvı hâldedir. (Doğru) artar.
Cevap C He: 4 SO2: 32 + 32 = 64 O2 : 32
He - O2 - SO2
III, I, II Cevap D

GAZLAR / Gerçek Gazlar Konu Testi
6. Soğutucu akışkanların özellikleri ile ilgili aşağıda veri- 9. Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin erime ve kaynama nok-
len bilgilerden hangisi yanlıştır? taları ile kritik sıcaklıkları verilmiştir. Ayrıca bu maddelerin
A) Kaynama sıcaklıkları düşük olmalıdır. oda sıcaklığındaki fiziksel hâlleri belirtilmiştir.
B) Çevreye zarar vermemelidir. Erime

Kaynama Kritik Fiziksel
Madde noktası
C) Uygulanabilir basınç altında sıvılaşmalıdır. noktası (°C) sıcaklık hâl
(°C)
D) Zehirli ve yanıcı olmamalıdır. He -270 -269 -268 Gaz
E) Kritik sıcaklığı oldukça düşük olmalıdır. O2 -219 -183 -118 Sıvı
Soğutucu akışkan bir gazın kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır.

F2 -220 -188 -129 Gaz
Bu nedenle E şıkkı yanlıştır. Cevap E NH3 -77 -33 132 Buhar

Br2 -7 58 311 Sıvı
Buna göre, hangi maddenin fiziksel hâli yanlış veril-
7. Basınç (atm)
miştir?
A B A) He B) NH3 C) F2 D) O2 E) Br2
I II
Kritik sıcaklıktan düşük sıcaklıklarda buhar, kritik sıcaklık üstünde gaz
fazında bulunur.
O Grafikteki değerler ve hâller incelendiğinde O2'nin gaz fazında olması
III gerekir.
Cevap D
C Sıcaklık (°C)
Yukarıdaki faz diyagramı ile ilgili;
I. O noktası üç fazın bir arada bulunduğu sıcaklık ve ba-
sınç değerini gösterir.
II. I. bölgede madde gaz fazında bulunur. 10. PV / RT Z Y
X
III. OA eğrisi erime eğrisi olarak adlandırılır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 1 atm İdeal gaz
I. O noktası üçlü noktadır. Üç fazında bir arada olduğu sıcaklık ve basıncı
gösterir. (Doğru)
II. I. bölgede madde katı fazladır. (Yanlış) P (atm)
III. OA eğrisi katı ve sıvı fazı birbirinden ayırır. Bu eğri erime eğrisi olarak
Yukarıdaki grafik X, Y ve Z gazların PV / RT oranlarının
adlandırılır. (Doğru) Cevap B
basınçla değişimini göstermektedir.
Buna göre gazların mol kütleleri arasındaki ilişki nasıl-
8. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
dır?
A) Hızla genleşen gazların bulunduğu ortamın soğuması-
A) X > Y > Z
nı sağlaması olayına Joule-Thomson olayı denir.
B) X > Z > Y
B) Gerçekte hiçbir gaz tam anlamıyla ideal değildir.
C) Y > Z > X
C) Sıcaklığın azalması ve basıncın artması gazları ideali-
ğe yaklaştırır. D) Z > X > Y
D) Molekül ağırlığının artması ile gerçek bir gazın ideallik- E) Z > Y > X
ten sapma oranı da artar. PV = nRT & P \ n doğru orantılıdır.
Basıncı büyük olanın mol sayısı büyüktür. Ancak molekül kütlesi küçük-
E) Her gaz soğutucu akışkan olarak kullanılamaz. tür.
Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta gazlar ideal davranışa yaklaşır. Bu ne- Buna göre X < Y < Z'dir.
Cevap E
denle C şıkkı yanlıştır. Cevap C
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. ?
10. E 9. D 8. C 7. B 6. E 5. D 4. B 3. C 2. C 1. A Cevaplar
Cevaplar

GAZLAR
Gaz Karışımları 18
Kazanım: Gaz karışımlarının kısmi basınçlarını gündelik hayattaki örnekleri üzerinden açıklar.
Kazanım: "???
hh Birleşik kaplar arasındaki musluk açıldığında gazlar birbir-

�GAZ KARIŞIMLARI leriyle tepkimeye giriyorsa kaptaki son basınç için tepkimeyi
hh Çevremizde bulunan gazların birçoğu karışım hâlinde bu- dikkate almak gerekir.
lunur. hh Gazlar karıştırıldığı ilk anda tepkime vermedikleri düşünü-
hh Dünyamızın etrafını saran atmosfer, çeşitli oranda gazları lerek Ps . Vs = P1 . V1 + P2 . V2 kullanarak tepkime öncesi
bir arada bulunduran gaz karışımıdır. basınç hesaplanır.
hh Hava yaklaşık olarak %78 oranında azot, %21 oranında ok- hh Gazlar arasında gerçekleşen tepkimenin denklemi yazılır ve
sijen ve %1 oranında diğer gazları içerir. denkleştirilir.
hh Birbirleri ile tepkime vermeyen gaz örnekleri karıştırıldıkla- hh Tepkime denklemine göre oluşan gaz ya da gazların mol
rında homojen bir gaz karışımı oluşur. sayıları ve varsa artan gazın mol sayısı belirlenir.
P1 P2
hh Gazların karışım hâlinde bulunması, gaz karışımlarının hh Daha sonra = formülüyle basınç hesaplanır.
n1 n 2
özelliklerinin incelenmesi gerektiğini ortaya koymuştur.
hh Tekime sırasında oluşan katı ve sıvı maddelerin mol sayısı,
hh Gaz karışımları oluşturmanın kolay bir yolu birbirine bağ- gaz basıncı hesaplamalarında kullanılmaz.
lanmış iki ayrı kaptaki gazların musluğunu açarak gazların
hh Örneğin;
birbiri içinde dağılmasını sağlamaktır.
0°C 0°C
hh Aşağıda verilen sistemde birbiri ile tepkime vermeyen Ne ve
M
CO2 gazları aynı sıcaklıkta bulunmaktadır.
6 atm 2 atm
0°C 0°C CH4(g) O2(g)
M
0,6 atm 1,2 atm 1L 3L
Ne(g) CO2(g)
gazları karıştırılıyor.
2L 3L hh Musluklar açılıp gazların karışmasından sonra, tepkimeden
önceki basınç;

Ne için; CO2 için;
Ps . Vs = P1 . V1 + P2 . V2
P1 . V1 = P2 . V2 P1 . V1 = P2 . V2
Ps . 4 = 6 . 1 + 2 . 3
0,6 . 2 = P2 . 5 PCO . 3 = 1,2 . 5
2
Ps = 3 atm (Başlangıç)
P2 = 0,24 atm PCO = 0,72 atm
2

GAZLAR / Gaz Karışımları
hh CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O

Örnek 1:
tepkimesi gerçekleşir. Gazların mol sayıları PV çarpımı ile
orantılıdır. Her iki gazın P.V çarpımı 6'ya eşittir. M1 M2
X(g) Y(g) Z(g)
hh Gazların 2x mol olduğunu düşünelim. 3 atm 3 atm 1 atm
1L 2L 1L
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O
Şekildeki sistemde M1 ve M2 muslukları sabit sıcaklıkta açı-
Baş: 2x 2x - -
larak gazların karışması sağlanıyor.
Tep: -x -2x +x +2x
Buna göre, son durumda toplam basınç kaç atm olur?
x 0 x 2x
Cevap: 2,5 atm
Tepkime sonunda 4x mol gaz vardır. PT . VT = P1 . V1 + P1V2 + P3 . V3
P1 P2 3 P PT . 5 = 3 . 1 + 2 . 3 + 1 . 1
hh = & = 2
n 1 n 2 4x 4x PT = 2,5 atm
P2 = 3 atm
hh John Dalton yaptığı çalışmalar sonucunda kısmı basınçlar

kanununu ortaya koymuştur.
Kısmi Basınç
hh Bir gaz karışımı içerisindeki gazlardan herhangi birinin tek Mol Kesri
başına yapmış olduğu basınca kısmi basınç denir.
hh Bir gaz karışımındaki herhangi bir gazın mol sayısının top-
hh Şekildeki sistemde bulunan gazları inceleyelim. lam mol sayısına oranına mol kesri denir.
X(g) nA A gazının mol sayısı

XA =
Y(g) nT Toplam mol sayısı
Z(g) A(g)
B(g)
P
PV = nRT V, R ve T sabit olduğundan " sabittir. C(g)
n
PX PY PZ PT Bir gaz karışımındaki gazların mol kesirleri toplamı 1'e eşittir.
= = =
nX nY nZ nT
XA + XB + XC = 1
nX
PX = $P X gazının kısmi basıncı
nT T
nY
PY = $P Y gazının kısmi basıncı
nT T
nZ
PZ = $P Z gazının kısmi basıncı
nT T


Örnek 2: Örnek 4:
Şekildeki cam balon, 25°C sıcaklıkta Kapalı sabit hacimli bir kapta eşit kütleli H2, He ve CH4 gaz-
SO2(g)
64 g SO2, 22 g CO2 ve 2,5 mol Ne gaz- ları bulunmaktadır.
CO2(g)
ları ile doludur. Ne(g) Buna göre kaptaki He gazının mol kesri kaçtır?
Kaptaki toplam basınç 16 atm oldu- (C: 12 , He : 12 , H : 1)
ğuna göre gazların kısmi basınçları kaç atm'dir? 4
MA (H2) = 2 g/mol Cevap:
13
(SO2: 64 g/mol, CO2: 44 g/mol) MA (He) = 4 g/mol
64 Cevap: 10 atm
n SO = = 1 mol MA (CH4) = 12 + 4 = 16 g/mol
2 64
22 Eşit kütlede alındıklarına göre hepsinden 16 g alındığını varsayalım.
nCO = = 0, 5 mol
2 44 16 16
nH = = 8 mol n He = = 4 mol
nT = nSO + nCO + nHe = 1 + 0,5 + 2,5 = 4 mol 2 2 4
2 2
n SO 1 16
PSO = PT . 2
& PSO = 16. = 4 atm nCH = = 1 mol nT = 8 + 1 + 4 = 13 mol
2 nT 2 4
4 16
n He 4
0, 5 X He = =
PSO = 16. & PCO = 2 atm NT 13
2 4 2
PT = PSO + PCO + PNe

2 2
16 = 4 + 2 + PNe & PNe = 10 atm Gazların Su Üstünde Toplanması

hh Suda çözünmeyen ve su ile tepkimeye girmeyen gazlar su
içerisinde kabarcıklar oluşturur ve suyu iterek su üstünde
toplanır.
Örnek 3: hh Su üzerinde gaz toplama yöntemi karışımlardaki gazları saf

olarak elde etmek için kullanılır.
0,4 mol H2(g)
hh Şekildeki kapta buharı ile dengede olan bir miktar saf su ve
0,6 mol N2(g)
üzerinde suda çözünmeyen X gazı bulunmaktadır.
1 mol He(g)
Kaptaki toplam basınç, X gazının ba-
Yukarıdaki kapta 0,4 mol H2, 0,6 mol N2 ve 1 mol He gazları
sıncı ile suyun buhar basıncının topla-
olmak üzere toplam 2 mol gaz bulunmaktadır.
X(g) mına eşittir.
Buna göre, kaptaki her bir gazın mol kesri nedir? H2O(g)
PToplam = PX + PSu buharı
nH Cevap: 0,5 H2O(s)
n 0, 4
X A = A & XH = 2 = = 0, 2
nT 2 nT 2
nN 0, 6
xN = 2 = = 0, 3
2 nT 2 hh Suyun buhar basıncı, suyun sıcaklığına ve saflığına bağlı
n 1 olarak değişir.
X He = He = = 0, 5
nT 2
hh Suyun buhar basıncı, suyun miktarına, bulunduğu kabın
hacmine, şekline ve üzerine uygulanan basınca bağlı de-
ğildir.
Sorusu
Öğretmen
SO2 ve N2 gazlarından oluşan bir karışımdaki SO2'nin mol kesri

0,4'tür.
Buna göre N2 gazının mol kesri kaçtır?
X SO + X N = 1
X
2 2
0, 4
X N = 0, 6
2

hh X gazının basıncı ise kabın hacmine, X gazının mol sayısına hh Havanın yapısında değişen oranlarda su buharı bulunur. Su
ve sıcaklığına bağlı olarak değişir. döngüsü, havadaki su buharının temel kaynağıdır.
hh Dalton'un kısmi basınçlar yasası, su üzerinde toplanan gaz hh Su buharı içermediği varsayılan havaya kuru hava denir.
hacminin hesaplanmasında kullanılabilir. İçerisinde su buharı bulunan havaya ise nemli hava denir.
hh KCIO3 ısıtıldığında; hh İlkbaharda sabahın erken saatlerinde havadaki su buharının

yoğunlaşması sonucu çiy ve kırağı oluşur.
KCIO3(k) $ KCIO(k) + O2(g) tepkimesi gerçekleşir.
hh Havadaki su buharı içeriği bağıl nem olarak ifade edilir. Ba-
H2O(buhar)
O2(g) ğıl nem, su buharının havadaki kısmi basıncının aynı sıcak-
lıktaki suyun buhar basıncına oranıdır.
H2O(g)
KCIO3 Su buharının kısmi basıncı
Bağıl nem = . 100
Suyun buhar basıncı
Su
hh Bu tepkimede elde edilen O2 gazı düzenekte gösterildiği gibi

Örnek 6:
su üzerinde toplanır. Yandaki şekilde görülen sistem denge
hh O2(g) ve H2O(buhar) karışım hâlindedir. Toplam gaz basın- dedir. H2O(g)
cı, O2 gazının kısmi basıncıyla su buharının basıncının top- Kap bir miktar ısıtılarak sistemin sı- Ne(g)
lamına eşittir. caklığı arttırılırsa; H2O(s)
I. H2O(s) miktarı azalır.
PT = PO + PH
2 2O II. Suyun buhar basıncı artar.
III. Ne (g) kısmi basıncı azalır.
Örnek 5:
24,5 g KCIO3 ısıtılmasıyla oluşan oksijen gazı su üstünde
toplanmaktadır. 25°C ve 750 mmHg basınçta oksijen gazı-
nın hacmi toplam 7,48 L'dir. D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre, su üzerinde toplanan oksijen gazı kaç Sıcaklık artınca su, gaz hâline geçer. Bu nedenle H2O(s) miktarı azalır. (I. yargı
gramdır? doğrudur.)
(Suyun buhar basıncı 18 mmHg, MKCIO = 122,5 g/mol) Sıcaklık arttığı için suyun buhar basıncı artar. (II. yargı doğrudur.)
3
Suyun buhar basıncı arttığı için Ne gazının kısmi basıncı azalır. (III. yargı doğ-
Cevap: 9,43 g
PT = PO + PH rudur.)
2 2O m
n=
750 = PO + 18 mA Cevap E
2
24, 5
n= = 0, 2 mol KCIO 3
PO = 732 mmHg 122, 5
2
P.V=n.R.T
732 m
. 7, 48 = . 0, 082 . 298
760 32
m = 9,43 g

Örnek 7: Örnek 9:
25°C'de bağıl nemin %60 olduğu bir yerde havada bulu- 30°C sıcaklıkta bağıl nemi %40 olan havadaki su buha-
nan su buharının kısmi basıncı kaç mmHg'dir? rının kısmi basıncı kaç mmHg'dir?
(25°C'de suyun buhar basıncı 32 mmHg'dir.) (30°C'de suyun buhar basıncı 27,5 mmHg)
Su buharının kısmi basıncı Cevap: 192,2 mmHg Su buharının kısmi Cevap: 11 mmHg
Bağıl nem = . 100
Suyun buhar basıncı basıncı
Bağıl nem = . 100
Su buhar basıncı
Su buharının kısmi basıncı
60 = . 100
32
Su buharının kısmi
Su buharının kısmı basıncı = 192,2 mmHg basıncı
40 = . 100
27,5
Su buharının kısmi basıncı = 11 mmHg
Örnek 8:
M1 M2
X(g) Y(g) Z(g) Örnek 10:
3 atm 2 atm 1 atm
1L 3L 1L
M
X(g) Y(g)
Şekildeki sistemde M1 ve M2 muslukları sabit sıcaklıkta açı- 6 atm 4 atm
2V T
Buna göre, son durumda her bir gazın kısmi basıncı 3V T
kaç atm olur?
Kaplar arasındaki M musluğu sabit sıcaklıkta açıldığın-
Başlangıç durumunda üç gazı kendi arasında kıyaslayalım. Cevap: PX = 0,6 da gaz karışımının son basıncı kaç atm olur?
P $ V = n $ R $ T (R ve T sabit ise PV \ n olur.) PY = 1,2
Cevap: 4,8 atm
Buna göre; PZ = 0,2 Ps . Vs = P1 . V1 + P2 . V2
nx = 3n ny = 6n nz = n Ps . 5V = 6 . 2V + 4 . 3V
PT . VT = P1 . V1 + P2 . V2 + P3 . V3 Ps . 5V = 24V
PT . 5 = 3 . 1 + 2 . 3 + 1 . 1 Ps = 4,8 atm
PT = 2 atm
nx 3n
Px = $ & Px = $ 2 = 0, 6 atm
nT 10n
ny 6n
Py = $ P & Py = $ 2 = 1, 2 atm
nT T 10n
n
Pz = $ 2 = 0, 2 atm
10n

I II M1 M2
X(g) Y(g) Z(g)
Pompa
X(g) Y(g) 6 atm 4 atm 2 atm
2P 3P 2L 6L 2L
2V, T V, T Şekildeki sistemde M1 ve M2 muslukları sabit sıcaklıkta açı-

Şekildeki sistemde sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki
Buna göre, son durumda her bir gazın kısmi basıncı
pompa yardımıyla X gazının %60'ı II. kaba aktarılırsa II.
kaç atm olur?
kaptaki toplam basınç kaç P olur?
PX PY PZ
Cevap: 5,4
Ps . Vs = P1 . V1 + P2 . V2 A) 2,4 0,4 1,2
60
Ps . V = 3P . V + 2P . 2V .
100 B) 1,2 0,4 2,4
Ps . V = 5,4 P . V
Ps = 5,4 . P C) 0,4 1,2 2,4
D) 2,4 1,2 0,4
E) 1,2 2,4 0,4
Başlangıç durumda her bir gazın mol sayısı: nx

Px = .P
nT T
Örnek 12: P.V = n.R.T (R ve T aynı olduğu için)
12n
PV \ n Px = .4
40n
O2(g) nx = 6 . 2 = 12n
CH4(g) Px = 1, 2 atm
2 atm ny = 4 . 6 = 24n
2 atm 24n
nz = 2 . 2 = 4n Py = .4 = 2, 4 atm
1L 1L 40 n
PT . 10 = 6 . 2 + 6 . 4 + 2 . 2 PT = 4 atm 4n
Pz = .4 = 0, 4 atm
40n
Şekildeki gazların sıcaklığı eşittir. Aynı sıcaklıkta kaplar Cevap E
arasındaki musluk açıldığında gazlar arasında tam verimle
Örnek 14:
yanma tepkimesi gerçekleşmektedir.
M
X(g) Y(g)
Buna göre, tepkime sonunda hangi gazın molce % kaçı
2 atm 5 atm
artar? 2L 4L
Cevap: %50 CH4
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O Şekildeki kaplar arasındaki musluk sabit sıcaklıkta açılarak
Baş: 2n 2n - - gazların karışması sağlanıyor.
Tep: n 2n n 2n
Buna göre, son durumda kaptaki toplam basınç kaç
Son: n - - -
atm olur?
Dolayısıyla CH4'ün molce yarısı, yani %50'si artar.
Cevap: 4 atm
PT . VT = P1 . V1 + P2 . V2
VT = 2 + 4 = 6L
PT . 6 = 2 . 2 + 5 . 4
PT = 4 atm
Örnek Cevapları
6. E 13. E

GAZLAR / Gaz Karışımları Konu Testi
1. Şekildeki kaplarda aynı sıcaklıkta He ve Ne gazları bulun- 3. Yandaki pistonlu kapta eşit mol sayı-
maktadır. Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açıla- larına sahip He ve Ne gazları vardır. He(g)
rak gazlar karıştırılıyor. Ne(g)
Buna göre;
M I. Kaba He gazı ilave etme,
He(g) Ne(g)
II. Kabın sıcaklığını arttırmak,
6 atm 8 atm
III. Sabit sıcaklıkta hacmi küçültme
4V 6V işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulandığında Ne
Buna göre, He ve Ne gazlarının kısmı basınçları kaç gazının kısmi basıncı değişmez?
atm olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
PHe PNe D) II ve III E) I, II ve III
A) 1,2 2,4 n ne
PNe = . PT ise kaba He gazı eklendiğinde toplam mol sayısı ve gaz
nT
B) 1,2 1,2
basıncı değişeceğinden Ne gazının kısmi basıncı değişir. Sabit sıcaklıkta
C) 3,6 2,4 hacim küçüldüğünde basınç artar. Bu nedenle Ne gazının kısmi basıncıda
D) 1,2 3,6 artar. Kabın sıcaklığı artırıldığında moleküllerin hareketi ve basınç artar.
Ancak kap pistonlu olduğu için toplam basınç değişmez. Ne gazının kısmi
E) 2,4 4,8
basıncı da değişmez.
n He 24V Cevap B
PHe = . P ( PHe = $ 7, 2 = 2, 4 atm
nT T 72V
n 48V
PNe = Ne . PT ( PNe = $ 7, 2 = 4, 8 atm
nT 72V
Cevap E
4. Sodyumun su ile tepkimesinden H2(g) elde edilmektedir.
2Na(k) + 2H2(O) $ 2NaOH(suda) + H2(g)
Bu tepkimeye göre 27°C'de 847,5 mmHg basınçta su üze-
rinde toplanan H2 hacmi 400 mL'dir.
Buna göre, elde edilen H2 gazı kaç gramdır?
(H: 1, 27°C'de suyun buhar basıncı 27,5 mmHg)
2. Şekildeki kapta piston 2V hacmin-
A) 0,125 B) 0,248 C) 0,256
de sabit iken A gazı ve sıvısıyla 2V
A(g)
dengede olan su buharı bulunmak- V D) 0,035 E) 0,48
H2O(g)
tadır. Suyun buhar basıncının 8 O PT = PH (g) + PH O(g) P.V=n.R.T
2 2
cmHg olduğu sıcaklıkta kabın top- H2O(s) 820
847,5 = PH + 27,5 . 0,4 = n . 0,082 . (27 + 273)
lam basıncı 56 cmHg oluyor. Aynı 2 760
PH = 820 mmHg n = 0,0175 mol
sıcaklıkta piston 2V hacminden V hacmine tekrar sabitleni- 2
820 m
PH = atm n= & m = 0, 0175 x 2
yor. 2 760 mA
VH = 400 mL = 0,4 L
Buna göre, son durumda gaz karışımının basıncı kaç 2 m = 0, 035 gram
cmHg olur? Cevap D
A) 96 B) 104 C) 168 D) 224 E) 256
PT = PH O(g) + PA(g)
2
56 = 8 + PA & PA = 48 cmHg 5. 25°C'de havada bulunan su buharının kısmi basıncı 23,8
Sistemin hacmi 2V'den V'ye indirildiğinde H2O(g) D H2O(s) dengesi mmHg, suyun buhar basıncı ise 47,6 mmHg'dir.
olduğu için suyun basıncı değişmez. Ancak A gazının basıncı iki katına Buna göre, bu ortamdaki bağıl nem % kaçtır?
çıkar. Yani 48 x 2 = 96 cmHg olur.
A) 20 B) 30 C) 50 D) 60 E) 70
PT = PA(g) + PH O(g) & PT = 96 + 8 = 104 cmHg
2
Cevap B Su buharının kısmi basıncı
Bağıl nem = . 100
Suyun buhar basıncı
23, 8
Bağıl nem = . 100 = %50
47, 6
Cevap C

GAZLAR / Gaz Karışımları Konu Testi
6. Sabit sıcaklıkta şe- 3V 9. Kapalı sabit hacimli yandaki kapta eşit

CO(g)
kildeki verilen kapta kütlede CO, N2 ve C4H8 gazları bulun-
Ne(g) 2V N2(g)
piston 3V'den V'ye maktadır.
680 H2O(g) V C4H8(g)
sıkıştırıldığında top- Kaptaki toplam basınç 10 atm olduğu-
lam basınç 1880 O
na göre N2 gazının kısmi basıncı kaç
mmHg oluyor. Hg H2O(s)
atm olur? (H: 1, C: 12, N: 14, O: 16)
Buna göre, suyun
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
27°C'deki buhar basıncı kaç mmHg olmalıdır?
CO: 12 + 16 = 28 g/mol
A) 40 B) 50 C) 60 D) 70 E) 80
N2: 14 + 14 = 28 g /mol PT = 10 atm
Sabit sıcaklıktaki hacim değişimi suyun buhar basıncını değiştirmez. Sı- C4H8: 14 . 4 + 8 = 56 g/mol
kışan su buharı yoğunlaşır. Hacim üçte birine düşünce sadece Ne gazının Eşit kütlede alındığı için her birinden 56 g aldığımızı düşünelim.
basıncı 3 kat artar. 56 56
nCO = = 2 mol nN = = 2 mol C 4 H 8 = 1 mol
Psu buharı = a mmHg İlk durum için a + b = 680 mmHg 28 2 28
PNe = b mmHg Son durum için a + 3b = 1880 mmHg nT = 2 + 2 + 1 = 5 mol
nN 2
-/ a + b = 680 PN = 2 . PT PN = . 10 2 = 4 atm
2 nT 2 5
a + 3b = 1880 a + b = 680 Cevap D
2b = 1200 a = 80 mmHg (su buharının basıncı)
b = 600 mmHg
Cevap E
10. Yandaki kapalı kapta A ve B gazları bu-

7. Yandaki sabit hacimli kapalı kapta eşit lunmaktadır.
CH4(g) A(g)
kütledeki CH4(g), He(g) ve C3H4(g) gaz-
He(g) A gazının mol kesri 0,4 ve kaptaki top- B(g)
ları bulunmaktadır.
C3H4(g) lam basınç 20 atm olduğuna göre B ga-
Buna göre, kaptaki CH4 gazının mol zının kısmi basınç kaç atm olur?
kesri kaçtır?
A) 12 B) 18 C) 20 D) 24 E) 36
(C: 12, H: 1, He: 4)
XA + XB = 1
A) 0,185 B) 0,125 C) 0,256
XB = 1 - 0,4 = 0,6
D) 0,45 E) 0,52 PB = XB . PT & PB = 0,6 . 20 = 12 atm
Cevap A
Gazların mol kütleleri;
CH4: 16 g/mol He: 4 g/mol C3H4: 40 g/mol
Gazları eşit kütleli olacak şekilde her birinden 40 g aldığımızı düşünelim.
40 40 40
nCH = = 2, 5 mol n He = = 10 mol nC H = = 1 mol
16 4 40
11. CaC2(k) + 2H2O(s) $ Ca(OH)2(suda) + C2H2(g)
4 3 4
nT = 2,5 + 10 + 1 = 13,5 mol

nCH Tepkimesine göre 0,1 mol CaC2'nin harcanması sonucun-
2, 5
XCH = 4
& XCH = = 0, 185 da oluşan C2H2 gazı 27°C sıcaklıkta su üzerindeki bir kap-
4 nT 4 13, 5
Cevap A
ta 4,1 hacim kaplıyor.
Su üzerindeki toplam basınç 496 mmHg olduğuna göre
bu sıcaklıkta suyun buhar basıncı kaç mmHg olur?
8. CH4 ve N2 gazlarından oluşan bir karışımdaki N2'nin mol
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70
kesri 0,4'tir.
Karışımın toplam basıncı 60 cmHg ise CH4 gazının CaC 2 (k) + 2H 2 O (s) $ Ca (OH 2) (suda) + C 2 H 2 (g)
\ Y
kısmi basıncı kaç cmHg'dir? 0, 1 mol 0, 1 mol
A) 12 B) 24 C) 36 D) 48 E) 52 C2H2'in basıncını hesaplayalım.

P . V = 0,1 . 0,082 . (27 + 273) 1 atm 760 mmHg
XCH + X N = 1 P = 0,6 atm 0,6 atm x
X V
4 2
0, 6 0, 4 PT = PC H (g) + PH O(g) x = 456 mmHg

2 2 2
nCH (C2H2'nin basıncı)
PCH = 4
. PT ( PCH = 0, 6 . 60 = 36 cmHg 496 = 456 + PH O(g)
2
4 nT 4
PH = 40 mmHg
2O
Cevap C Cevap B
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. ?
11. B 10. A 9. D 8. C 7. A 6. E 5. C 4. D 3. B 2. B 1. E Cevaplar
Cevaplar

SIVI ÇÖZELTİLER
Çözücü Çözünen Etkileşimleri 19
Kazanım: Sıvı ortamda çözünme olayını kimyasal türler arası etkileşimler temelinde açıklar.
Kazanım: "???
Çözücü Çözünen Etkileşimleri

�ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN ETKİLEŞİMLERİ
hh Çözeltiler homojen karışımlardır. Bir çözelti oluşabilmesi için
Sıvı Çözeltiler çözünme olayı gerçekleşmelidir.
Çözücü ve Çözeltiler Çözelti = Çözücü + Çözünen

hh Bir maddenin başka bir madde içerisinde gözle görülmeye- hh Çözünme olayı gerçekleşirken çözücü ve çözünen tanecik-
cek kadar küçük taneciklere ayrılarak homojen bir şekilde leri arasında etkileşimler meydana gelir.
dağılmasına çözünme denir. hh Çözücü ve çözünen arasındaki ilişkiyi tespit etmek için türler
hh Çözünme sonucu oluşan homojen karışımlara çözelti denir. arası etkileşimleri bilmemiz gerekir.
hh Çözeltiler, çözücü ve çözünen olmak üzere iki bileşenden hh Çözünme olayı zayıf etkileşimler ile ilgilidir.
oluşur.
hh Yapısı birbirine benzeyen tanecikler birbiri içerisinde çözü-
hh Genellikle miktarı fazla olan madde çözücü, miktarı az olan nür.
madde çözünen olarak adlandırılır.
Kimyasal Türler Arası Etkileşimler
hh Günlük yaşamda en sık karşılaştığımız çözücü sudur.
hh Şekerli su, kolanya, gazoz gibi karışımlar birer çözeltidir.
Güçlü Etkileşimler Zayıf Etkileşimler
hh Çözeltiyi oluşturan çözücü ve çözünen aynı ya da farklı fizik-
sel hâllerde bulunabilirler.
hh Aşağıda çözücünün ve çözünenin fiziksel hâllerine göre İyonik Kovalent Metalik Van der Waals Hidrojen
bazı çözelti örnekleri verilmiştir. bağ bağ bağ bağları bağları
Lehim $ Kurşun + Kalay

(Katı) + (Katı)
Dipol - Dipol İyon - Dipol İndüklenmiş
Tuzlu su $ Tuz + Su bağları bağları Dipol bağları
(Katı) + (Sıvı)
hh Taneciklerin yapısına göre tanecikler arası etkileşim ve çö-
Kolonya $ Su + Alkol zünme olayının istemliliği değişir.
(Sıvı) + (Sıvı)
hh Polar moleküller arasında dipol-dipol etkileşimi, apolar mo-
Gazoz $ Su + Karbondioksit leküller arasında ise indüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol
(Sıvı) + (Sıvı) (London kuvvetleri) bulunur. Polar maddeler polar maddele-
Hava $ Azot + Karbondioksit + Oksijen + (vs) ri iyi çözerken, apolar maddeler apolar maddeleri iyi çözer.
(Gaz) + (Gaz) Yani benzer benzeri çözer.

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözücü Çözünen Etkileşimleri
hh Polar moleküller arasında hidrojen bağı oluşmadığı durum-

larda dipol – dipol etkileşimi bulunur.
H F H F
hh Dipol – dipol etkileşim polar moleküller arası etkileşimdir.
H2S ve NF3 molekülleri polar moleküllerdir.
Kalıcı dipol
hh Çözünme olayı sırasında dipol –dipol etkileşimler meydana
hh Yapısı birbirine benzeyen çözücü ve çözünen maddeler bir- gelir.
biri içerisinde iyi çözünürler F N S
Sıvı Çözeltilerde Çözücü ve Çözünen Arasındaki F F H H
Etkileşimler
dipol - dipol
hh Çözücü ve çözünen tanecikleri arasında çözelti oluşurken
etkileşimler meydana gelir hh Apolar moleküller arasında yalnız London kuvvetleri etkilidir.
hh Etkileşime neden olan kuvvetin büyüklüğü çözünmenin han- hh Apolar yapılı CCI4 sıvısı ile I2 birbiri içerisinde çözünürken
gi düzeyde oluştuğunu belirler. ideal çözelti oluşur.
hh Çözeltiyi oluşturan tanecikler arası etkileşim kuvvetlerinin hh Çünkü I2 molekülleri arası etkileşim ve I2 – CCI4 molekülleri
büyüklükleri birbirine ne kadar yakın olur ise çözünme olayı arası etkileşim London etkileşimidir.
aynı oranda istemli oluşur.
hh Yani benzer etkileşim türü olduğu için ideal çözelti oluşur.
hh Bu tür çözeltilere ideal çözelti adı verilir.
CI
hh Tanecikler arası kuvvetler birbirinden ne kadar farklı olur ise
çözelti aynı oranda ideallikten uzaklaşır. Bu çözeltilere ideal CI C CI I I
olmayan çözelti denir.
CI London
hh Polar yapılı maddeler arasında çözünme ideal olur.
hh Apolar moleküllerin polar çözcülerde iyi çözünmeleri bekle-
hh Örneğin NH3 ve H2O molekülleri arasındaki çözünme olayı-
nemez.
nı inceleyelim.
hh Çözünme olayı gerçekleşmesi için dış koşullar etkilidir.
hh NH3 ve H2O molekülleri kendi tanecikleri arasında hidrojen
bağı oluştururlar. hh Bu çözeltiler ideal olmayan çözeltilerdir
hh Birbirleri içerisinde çözünürken de molekülleri arasında hid- hh Apolar bir molekül olan CO2 gazının polar bir çözücü olan
rojen bağı oluşur. Böylelikle ideal bir çözelti oluşur H2O sıvısında çözünmesi bu olaya örnek olarak verilebilir.
H - bağı hh CO2 ile H2O molekülleri arasında dipol – indüklenmiş dipol
H H etkileşimi meydana gelir.
H—N
H - bağı O
H H
H H O C O
dipol - O
H H indüklenmiş dipol
H H

hh İyonik bağlı bileşiklerin polar sıvılarda çözünmesiyle elde

edilen çözeltilerdeki etkileşim türü iyon – dipol etkileşimidir.
hh NaCI katısının H2O sıvısında çözünmesi olayındaki etkile-

+ Sodyum iyonu
şim iyon – dipol etkileşim türüne örnek olarak verilebilir.
− −
− + + +− +
hh Saf suyun çözücü olarak kullanıldığı çözünme olaylarına + −− − + −
+ −++−−+
hidratasyon denir. Yemek tuzunun suda çözünmesi buna
örnek verilebilir. Sodyum − Klorür iyonu
klorür
kristalleri
Su
molekülü
Isı
Çözünen
+ hh Su yerine başka çözücüler kullandıldığında hidratasyon ye-
rine solvatasyon kelimesi kullanılır.
Çözelti Örnek 1:
Isı
I. C6H6 – CCI4
Çözücü II. H2O – Br 2
III. HCI – H2O
hh Yemek tuzunun suda çözünmesi iyonlar ile su molekülleri
Yukarıda verilen türlerle oluşturulan çözeltilerden han-
arasındaki etkileşimin yeterince güçlü olmasından kaynak- gileri ideal çözeltiye örnek olarak verilebilir?
lanır.
hh Çözünme sırasında su molekülleri kristal yüzeyindeki iyon- D) II ve III E) I, II ve III
lara yaklaşır ve iyonların etrafını sarar.
Çözücü ve çözünen türleri arası etkileşimleri kendi tanecikleri arası etkileşimle-
hh Bu sırada oluşan iyon-dipol çekim kuvvetleri, iyonlar arası re benzeyen çözücü ve çözünenden oluşan çözeltiler ideal çözeltilerdir.
çekim kuvvetlerinden büyük olduğundan madde suda çözü- I. çözeltide apolar moleküller arası etkileşim yani London etkileşimi vardır.
I. çözelti ideal bir çözeltidir.
nür.
II. çözeltide polar bir molekül ile apolar bir molekül vardır. Tanecikler arası etki-
hh İyonların etrafının su molekülleri tarafından sarılmasına hid- leşim dipol – indüklenmiş dipoldür. Etkileşim türleri farklı olduğu için bu çözelti
ideal bir çözelti değildir.
ratasyon (hidratlaşma) denir.
III. çözeltide polar moleküller arası etkileşim yani dipol – dipol etkileşimi vardır.
hh Hidratlaşma sırasında su moleküllerinin negatif uçları pozitif Çözelti idealdir.
iyonlara doğru, pozitif uçları ise negatif iyonlara doğru yö- Cevap C
nelir.
Sorusu
Öğretmen
H2O ve CCI4 çözeltileri birbiri içinde çözünür mü? Neden?
H2O → polar bir çözücüdür.
CCI4 → apolar bir çözücüdür. Benzer benzeri çözer ilkesine göre bu maddeler
birbiri içinde çözünmez.

Örnek 2: Çözünme Entalpisi

Aşağıda verilen çözücü ve çözünen türleriyle oluşan hh Çözünme olayının üç basamakta gerçekleştiği söylenebilir.
çözeltilerden hangisinde tanecikler arası etkileşim türü
1 Çözücü moleküllerin birbirinden ayrılması
hidrojen bağıdır?
2 Çözünen moleküllerinin birbirinden ayrılması
Çözücü Çözünen
3 Çözücü ve çözünen moleküllerinin birbiri ile karışması
A) H 2S HCI
B) H2O NaCI 1. basamak
C) CCI4 CH4 H1
D) C2H5OH H2O H3
Çözücü
3. basamak
E) CH4 H2O
2. basamak
H2O ve C2H5OH molekülleri birbiri içerisinde çözünürken moleküller arasında H2
hidrojen bağı oluşur. Çözünen
Cevap D
hh Bir çözünme olayının entalpi değişimi üç basamağın entalpi
değişimlerinin toplamına eşittir.
H = H1 + H2 + H3
hh Çözücü ve çözünen moleküllerini birbirinden ayırmak için dı-

şarıdan enerji vermek gerekir. Bu nedenle 1 ve 2. basamak
Örnek 3: endotermiktir.
I. CH3OH – HF hh 3. basamak çözücü ve çözünen moleküllerinin etkileşimi so-

II. CCl4 – C6H6 nucu yeni bağlar oluşur ve enerji açığa çıkar. Bu basamak
III. KCl – H2S endotermik veya ekzotermik olabilir.
IV. C6H12O6 – H2O hh Çözünme ısısının negatif olması, çözünme sırasında dışarı
Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangileri birbiri enerji verildiğini ve çözünmenin kendiliğinden gerçekleştiği-
içinde çözünür? ni gösterir. Yani tepkime ekzotermiktir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV Entalpi
D) II ve IV E) I, II, III ve IV
H2
Benzer benzeri çözer ilkesine göre bu madde çiftleri birbiri içinde çözünür.
Cevap E H3
H1
Zaman
Hçöz< 0
Sorusu
Öğretmen
Hidratasyon nedir? Açıklayınız.
İyonların etrafının su molekülleri ile sarılmasına hidratasyon denir.

Hidratasyon sırasında su moleküllerinin negatif uçları pozitif iyonlara doğru,
pozitif uçları ise negatif iyonlara doğru yönelir.

hh Çözünme ısısının pozitif olması (Hçöz > 0), çözünme sıra- hh İyonik katının suda çözünmesi sırasındaki enerji değişimi;
sında çevreden ısı alındığını gösterir.
Entalpi Hçözünme = (-Kristal enerjisi) + (Hidratlaşma enerjisi)
H2 Örnek 5:
H3
KCI tuzunun hidratlaşma ısısı -683,4 kj/mol, kristal enerjisi
H1 Hçöz> 0
de -709,6 kj/mol'dür.
Zaman
Buna göre, KCI'ün çözünme ısısı kaç kj/mol'dür?
Cevap: +26,2 kj mol

H çözünme = (-Kristal enerjisi) + (Hidratlaşma enerjisi)
Örnek 4: H çözünme = -(-709,6) + (-683,4)
= +26,2 kj/mol
Çözünme olayı ile ilgili;
I. Çözücü moleküllerinin birbirinden uzaklaşması endo-
termiktir. Örnek 6:
II. Çözünen moleküllerinin birbirinden uzaklaşması ekzo- Aşağıda X, Y ve Z iyonik katılarının suda çözünme en-
termiktir. talpileri verilmiştir?
III. Çözünen-çözücü etkileşimi, çözünen-çözünen ve çö-
Çözünen madde Çözünme ısısı (j/mol)
zücü - çözücü etkileşimden daha zayıf ise Hçöz > 0
olur. X +17,2
yargılarından hangileri doğrudur? Y -30
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Z +8
D) II ve III E) I, II ve III Buna göre;

I. X'in çözünmesi endotermik, Y'nin çözünmesi ekzoter-
I. Çözücü moleküllerinin birbirinden ayrılması için enerji gereklidir. Bu neden-
le ısı vermek gerekir yani bu olay endotermiktir. (Doğru) miktir.
II. Çözünen moleküllerini de birbirinden ayırmak için enerjiye ihtiyaç vardır. II. Z'nin suda çözünmesi sırasında zamanla suyun sıcak-
Bu olay da endotermiktir. (Yanlış) lığı azalır.
III. Hçöz > 0 çözünme sırasında çevreden ısı alındığını gösterir. Ayrıca çözü- III. X, Y ve Z çözünme sırasında çevreden ısı alır.
cü-çözünen etkileşiminin, çözücü-çözücü ve çözünen-çözünen etkileşiminden
daha zayıf olduğu anlamına gelir. (Doğru) yargılardan hangileri doğrudur?
Cevap C A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
hh İyonik bağlı bileşikler kristal bir yapıya sahiptir. Çözünmeyi D) II ve III E) I, II ve III
sağlamak için kristalleri bir arada tutan bağ enerjisi kadar
I. " X'in H > 0
enerjinin maddeye verilmesi gerekir.
Y'nin H < 0
hh İyonik kristalin iyonlardan oluşması sırasında verdiği enerji- Bu nedenle X endotermik, Y ekzotermiktir. (Doğru)
ye kristal enerjisi denir. II. Z'nin çözünmesi sırasında ısı aldığı için su soğur. (Doğru)
III. X, Y ve Z'den X ve Z endotermik, Y ekzotermik olarak çözünür.
hh İyonlar hidratlaşırken açığa çıkan ısıya hidratasyon ener-
Bu nedenle Y çevreye ısı verir. (Yanlış) Cevap B
jisi denir.

Örnek 7: Örnek 9:
Aşağıda verilen maddelerden hangisi bir çözelti değil-
dir?
A) Gazoz B) Hava C) Kolonya HCOOH CH3OH CCl4
D) Lehim E) Süt
I II III
Gazoz: Karbondioksit ve su,
Hava: Azot, oksijen, hidrojen ve diğer gazların karışımı, Yukarıdaki kaplarda bulunan sıvılardan hangilerinin su
Kolonya: Alkol ve su karışımı, içerisinde çözünmesi beklenir?
Lehim: Kalay ve kurşun karışımıdır. Bu nedenle süt bir çözelti değildir.
Cevap E
I. Formik asit H-bağı etkileşimleri içerdiğinde suda çözünür.

II. CH3OH H-bağı etkileşimleri içerir ve suda çözünür.
Örnek 8: III. CCl4 apolar olduğundan suda çözünmez.

Cevap B
Çözünme olayı üç basamakta gerçekleşir.
1 Çözücü moleküllerinin birbirinden uzaklaşması
2. Çözünen moleküllerinin birbirinden uzaklaşması
3. Çözücü ve çözünen moleküllerinin birbiri içinde dağıl-
ması Örnek 10:
Buna göre;
I. Çözücü ve çözünen moleküllerini birbirinden ayırmak
için dışarıdan ısı vermek gerekir. Bu nedenle 1 ve 2.
C 6H 6 H 2S NH3
basamak endotermiktir.
II. Çözücü ve çözünen etkileşimi sonucu yeni bağlar olu-
şur ve enerji açığa çıkar. 3. basamak ekzotermiktir. I II III
III. 3. basamaktaki enerji değişimi 1 ve 2. basamaklardaki Yukarıdaki kaplarda bulunan sıvılardan hangilerinin
toplamından fazla ise çözünme ısı vererek gerçekleşir. apolar bir çözücüde çözünmesi beklenir?
Yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
I. apolar
Üç yargıda doğrudur. II. polar
Cevap E III. polar
apolar maddeler apolar çözücülerde çözündüğünden cevap A'dir.
Cevap A
Örnek Cevapları
1. C 2. D 3. E 4. C 6. B 7. E 8. E 9. B 10. A

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözücü Çözünen Etkileşimleri Konu Testi
1. Aşağıda bazı çözeltiler, çözücü ve çözünenlerin fiziksel 4. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi karbontetraklo-
hâlleri verilmiştir. rür (CCI4)'de iyi çözünür?
Çözücü Çözünen Çözelti A) C2H5OH B) C6H6 C) H2O
I. Sıvı Sıvı Kolonya D) HF E) HCI

II. Katı Sıvı Lehim CCI4 apolar yapıda bir bileşiktir. Bu nedenle apolar bileşikler CCI4'de çö-
zünür.
III. Sıvı Gaz Gazoz
C2H5OH, H2O, HF ve HCI polar yapıdadır. Bu nedenle CCI4'de çözünmez.
Buna göre hangileri doğru verilmiştir? C6H6 apolar yapıda olduğu için CCI'de çözünür.
Cevap B
I. Kolonya " Su + Alkol olduğu için sıvı-sıvı karışımdır. (Doğru)
II. Lehim " Kurşun + Kolay karışımı olduğu için katı-sıvı karışımdır. (Yanlış)
III. Gazoz " Su + Karbondioksit olduğu için sıvı + gaz karışımıdır. (Doğru)
5. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
Cevap C
A) CCI4 ve I2 molekülleri birbiri içinde çözünür.
B) CCI4 ve I2 ideal çözelti oluşturur.
C) I2 ve CCI4 arasındaki etkileşimler London etkileşimle-
ridir.
2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi suda iyi çözü- D) CCI4 ve I2 moleküllerinden CCI4 apolar, I2 ise polar bir
yapıya sahiptir.
nür?
E) CCI4 ve I2 'nin birbirine karışması sonucu homojen bir
A) C6H6 B) BH3 C) CH4
karışım oluşur.
D) HCI E) CCI4 CCI4 ve I2 apolar yapıda olduğu için birbiri içinde çözünür. (A şıkkı doğ-
"Benzer benzeri çözer" ilkesine göre polar maddeler polar çözücülerde, rudur.)
apolar maddeler apolar çözücülerde çözünür. Birbirlerinin içinde çözündükleri için homojen bir karışım olur. Çünkü çö-
Polar molekül: H2O, HCI, NH3, C2H5OH, HF ... zelti oluştururlar. (E şıkkı doğrudur.)
Apolar molekül: C6H6, I2, CCI4, CH4, C2H6 ... Apolar moleküller arasındaki etkileşimler London kuvvetleridir. (C şıkkı
Buna göre verilen şıklardan sadece HCI polardır ve suda çözünür. Diğer- doğrudur.)
leri apolar olduğu için çözünmez. Oluşan çözelti idealdir. (B şıkkı doğrudur.)
Cevap D CCI4 ve I2 her ikisi de apolar yapıdadır. Bu nedenle (D şıkkı yanlıştır.)
Cevap D
3. Çözünme ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?
A) Çözünme sırasında çözünen madde çözücünün içeri- 6. CaBr2 kristal katısının 0,2 molünün suda çözünmesi sıra-
sinde homojen olarak dağılır.
sında ortamdan 84 kJ enerji alınmaktadır.
B) Çözünme olayının tamamında gerçekleşen ısı değişi-
CaBr2'nin hidratlaşma ısısı -360 kJ/mol olduğuna
mi çözünme entalpisi olarak adlandırılır.
göre, CaBr2'nin kristalleşme enerjisi kaç kJ/mol'dür?
C) Çözücü ve çözünen moleküllerini birbirinden ayırmak
için dışarıdan enerji vermek gerekir. A) +780 B) -360 C) -840
D) Çözünme sırasında dışarıya ısı verirse tepkime ekzo- D) +360 E) -780

termiktir. 0,2 mol 84 kj
1 mol x
E) Çözünme sırasında iyonların etrafının su molekülleri
x = 420 kj/mol
tarafından sarılmasına solvatasyon denir.
Hçözünme = - Kristal enerjisi + Hidratlaşma enerjisi
Çözünme sırasında iyonların su molekülleri tarafından sarılmasına hid-
+420 = - Kristalleşme enerjisi + (-360)
ratasyon denir.
Kristalleşme enerjisi = -780 kj/mol
Başka çözücüler tarafından sarılmasına solvatasyon denir.
Cevap E
Bu nedenle E şıkkı yanlıştır.
Cevap E

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözücü Çözünen Etkileşimleri Konu Testi
7. Aşağıda bazı çözücü ve çözünen örnekleri verilmiştir. 10. Aşağıda bazı çözeltiler, çözücünün ve çözünenin fiziksel
hâlleri verilmiştir.
Çözücü Çözünen
I. CH4 H 2O Çözücünün Çözünenin
Çözücü
II. HCI C2H5OH fiziksel hâli fiziksel hâli
III. I2 NH3 I. Deniz suyu Sıvı Sıvı
Verilen madde çiflerinden hangilerinin birbiri içinde iyi II. Gazoz Sıvı Gaz
çözünmesi beklenemez? III. Hava Gaz Gaz
IV. Kolonya Sıvı Gaz
Buna göre hangileri yanlıştır?
I. Su polar, CH4 apolar yapıdadır. Birbiri içinde çözünmez. A) I ve II B) II ve IV C) I ve IV
II. HCI polar, C2H5OH polar yapıya sahiptir. Polar poları çözeceğinden bu D) I, II ve III E) II, III ve IV
maddeler birbiri içinde iyi çözünür. Deniz suyu: Tuz ve su karışımıdır. Bu nedenle I. yanlış
III. I2 apolar, NH3 polar yapıya sahiptir. Bu nedenle birbirleri içinde iyi Kolanya: Su ve alkol karışımıdır. Bu nedenle IV. yanlış
çözünmez. Cevap C
Cevap C
8. Çözünme ısısı, -50 kJ/mol olan bir katının suda çözün-

mesi ile ilgili;
I. Çözünme sırasında dışarıya enerji verilmiştir.
11. Aşağıda verilen maddelerden hangisi bromda (B2) çö-
II. Çözünme başladıktan sonra kendiliğinden gerçekleş- zünmez?
miştir.
A) NH3 B) C6H6 C) CCI4
III. Tepkime endotermiktir.
D) CH4 E) C2H6
verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
Br2 apolar bir moleküldür. Bu nedenle apolar molekülleri çözer.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III NH3 polardır. NH3 polardır. Bu nedenle NH3 , Br2'de çözünmez.
Tepkime entalpisi negatiftir. Bu bize tepkimenin ekzotermik olduğunu

yani dışarı ısı verdiğini gösterir. Tepkime ekzotermik ise kendiliğinden
gerçekleşir. I ve II. yargı doğrudur.
Cevap B
9. AgF tuzunun hidratlaşma enerjisi -930 kj/mol, kristalleşme

enerjisi ise -910 kj/mol'dür. 12. Aşağıdakilerden hangisi sıvı-gaz çözelti örneğidir?
Buna göre, AgF tuzunun çözünme entalpisi kaç A) Soda B) Hava C) Lehim
kJ/mol'dür?
D) Deniz suyu E) Şekerli su
A) +20 B) -20 C) +40 D) -40 E) -60
Soda: su ve karbondioksit gazının bir çözeltisidir. Bu nedenle sıvı-gaz çö-
Hçözünme = (-Kristalleşme enerjisi) + (Hidratlaşma enerjisi) zeltiye örnektir.
Hçözünme = -(-910) + -930 Cevap A
= +910 -930
= -20 kj/mol
Cevap B
12. A 11. A 10. C 9. B 8. B 7. C 6. E 5. D 4. B 3. E 2. D 1. C Cevaplar

TARAMA
20
1. Katot ışınları ile ilgili; 4. I.
1s 2s 2p
I. Negatif yüklü parçacıklardır.
II.
II.
Her atomun yapısında yer alır.
1s 2s 2p
III. Kütle, yük gibi özellikleri atomdan atoma değişir.
III.
Yargılarından hangileri doğrudur? 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıda elektron dizilişleri verilen nötr atomlardan
D) II ve III E) I, II ve III hangileri temel hâlde bulunur?
Elektronlar temel parçacık olduğundan kütle ve yükü bütün atomlarda A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
aynıdır.
Cevap B
I. Temel hâl
II. Hund kuralına uymadığından temel hâl değil
III. Temel hâl (küresel simetri var)
Cevap C
2. CaXO3 bileşiği kütlece %40 Ca atomu içermektedir.

Buna göre bir tane X atomunun kütlesi aşağıdakiler-
5. aBr2 + bOH- → BrO3- + 5Br- + cH2O
den hangisinde doğru verilmiştir? tepkimesi denk olduğuna göre a, b, c kat sayıları aşa-
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
(Ca:40, O:16, NA: Avogadro sayısı)
12 24 a b c
A) 12 B) 12NA C) D) E) 36NA
NA NA A) 3 6 3
40
40 + x + 48
.100 = 40 B) 6 3 3
88 + X = 100 & x = 12 g/mol C) 3 4 2
12 D) 1 2 3
1 tane X =
NA Cevap C E) 3 2 3

Tepkimenin denk hali 3Br2 + 6OH- → BrO3- + 5Br- + 3H2O'dur.
Cevap A
6. CaHb bileşiğinin 0,2 molü yandığında 0,6 mol CO2 ve 0,8

3. Avogadro sayısı kadar tanecik içeren N2, CH4 ve Ar mol H2O oluşturuyor.
için;
Buna göre 1 mol CaHb'nin yanması için kaç gram O2'ye
I. Mol sayısı
ihtiyaç vardır? (O: 16)
II.
Atom sayısı
A) 320 B) 240 C) 200 D) 160 E) 80
III. NK'daki hacim
0,6 oml CO2 a=3
niceliklerinden hangileri aynıdır? &
0,2 Mol CaHb b=8
0,6 oml H2O
C3H8 + 5O2 → 3CO2 + 4H2O
D) II ve III E) I, II ve III nO = 5 mol
2
N2 ye CH4 ve Ar'nin mol sayıları ve dolayısıyla da NK'daki hacimleri aynı- mO = 5 x 32 = 160 g
2
dır. Atom sayıları farklıdır. Cevap D
Cevap C

TARAMA
7. N2 + 3H2 → 2NH3 10. Belli bir miktardaki gazın sıcaklığı sabit tutularak kabın
tepkimesinde eşit mol sayılarında N2 ve H2'nin tepkimesin- hacmi arttırılırsa aşağıdaki grafiklerden hangisi yanlış

den 0,8 mol NH3 oluşuyor. olur?
Tepkime tam verimle gerçekleştiğine göre tepkime so- A) V B) P

nunda kapta kaç mol madde vardır?
A) 0,8 B) 1,6 C) 1,2 D) 1 E) 0,6

N2 + 3H2 → 2NH3 1
V
P
0,4 1,2 mol 0,8
C) P.V D) d
↓
Son: 1,2-0,4 = 0,8 - 0,8 toplam 1,6 mol madde var.
Cevap B
P V
E) PV
8. CH4 gazının 8 dakikada aldığı yolu X gazı 16 dakikada al-

maktadır.
V
Buna göre, X gazının mol kütlesi aşağıdakilerden han-
gisidir? (C: 12 , H: 1) PV çarpımı sabit olduğundan P-V ters orantılı değildir.
Cevap C
A) 4 B) 28 C) 32 D) 64 E) 72
ϑ CH MX MX 2
4
= = =
ϑX MCH 16 1
4
MX 4 Po
= & M X = 64 11.
16 1
Cevap D
1 mol 2 mol
80 cm 84 cm
He He
T.V T.V
I II
Po
9. Aşağıda koşulları belirtilen gazlardan hangisi ideale 1,5 mol

h
en yakındır? He
2T.V
Gaz Sıcaklık (°C) Basınç (atm)
A) He 25 1
III
B) CO2 30 0,5
C) CO 50 2 Şekilde manometreler aynı ortamda bulunmaktadır.
D) H2 100 0,5 Buna göre, üçüncü manometredeki h yüksekliği kaç

E) CH4 50 1 cm'dir?

A) 180 B) 44 C) 164 D) 61 E) 240
Gerçek gazlar yüksek T, düşük P koşullarında ideale yaklaşır. Aynı koşul-
lardaki farklı gazlardan MA'sı en düşük olan ideale daha yakındır. PI = 80 cm-Hg ise PII = 160 cm-Hg'dir.
Cevap D Dolayısıyla po = 160 - 84 = 76 cm-Hg'dir.

PIII = 2 . 1,5 . 80 = 240 cm-Hg'dir. & h = 240 - 76 = 164 cm
Cevap C

TARAMA
12. Bir kaptaki gazın ortalama hızını artırmak için; 15. I. 1 mol C2H6
I. Hacmi artırmak II.
2 mol CH4
II.
Sıcaklığı yükseltmek III. 1,5 mol C3H8
III. Kaba gaz ilave etmek Mol sayıları belirtilen yukarıdaki örneklerin içerdikleri
işlemlerinden hangileri yapılabilir? karbon(C) atomu kütleleri arasındaki ilişki aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) III > II > I B) III > I > II C) III > I = II
D) I > II > III E) I = II > III
T
υα olduğundan yalnız II yapılabilir. I. 1 x 2 = 2 mol C
M
Cevap B
II. 2 x 1 = 2 mol C
III. 1,5 x 3 = 4,5 mol C
Cevap C
13. a b c d e f g
M
1 atm
H2(g) 2V Po = 0,5 atm
2V
16. XY3 bileşiğinde elementler arasındaki sabit kütle oranı
mY 3
İdeal piston = 'dir.
mX 2
Şekildeki sistemde, sabit sıcaklıkta musluk açılıp sistemin Buna göre 6 g X ile 12 g Y tam verimle tepkimeye so-
dengeye gelmesi sağlanıyor. kulduğunda hangi elementten kaç gram artar?
Daha sonra mutlak sıcaklık yarıya düşürülürse piston A) 3 g Y B) 2 g X C) 2 g Y
nerede durur? (Bölmeler eşit aralıktadır)
D) 3 g X E) 1 g Y
A) d noktasında B) g noktasında MY 3
= & 6 g X ile 9 g Y birleşir, 3 g Y artar.
MX 2
C) d-e arasında D) a noktasında Cevap A
E) a-b arasında
0,5 . V1 = 1 . 3 V & V1 = 6V (d noktasında)
V2 6V
= & V2 = 3V (a noktasına gelir)
T/2 T
Cevap D
17. X2Y bileşiğindeki X elementinin Y elementine kütlece bir-

X 4
leşme oranı = 'dir.
Y 1
14. İdeal pistonlu bir kapta bulunan bir gazın sıcaklığı 300 Buna göre
K'dir.
I. 6 g X ile 2 g Y artansız tepkimeye girer.
Gazın sıcaklığı 600 K'e çıkarıldığında; II.
12 g X'den en çok 15 g X 2Y oluşur.
I. Hacim III. X 2Y'nin kütlece %25'ini Y oluşturur.
II.
Ortalama hız Yargılarından hangileri doğrudur?
III. Ortalama kinetik enerji A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
niceliklerinden hangileri 2 katına çıkar?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. 6 g X ile 1,5g Y tepkimeye girer, 0,5 g Y artar. (Yanlış)
12
D) II ve III E) I, II ve III II. 12 g X'den en fazla .5 = 15g X2Y oluşur. (Doğru)
4
1
V \ T & V iki katına çıkar. III. x 100 = %20 Y içerir. (Yanlış)
5
ϑ \ T & ϑ iki katına çıkmaz. Cevap A
Vk \ T & Ek iki katına çıkar.

Cevap C

TARAMA
18. Bir organik bileşiğin tamamen yanması sonucu eşit mol sa- 21. Yükseltgenme
Bileşik Atom
yıda CO2 ve H2O oluşmaktadır. basamağı
Buna göre bu bileşik aşağıdakilerden hangisi olamaz? I. KMnO4 Mn +7

II. CaH2 H +1
A) C3H6 B) C2H4 C) C3H5OH
III. SO3 S +6
D) C 4H10 E) C 4H7OH
nCO2 ve nH2O → CnH2n yapısında olmalıdır. Bileşiğin yapısında O atomu Yukarıda verilen yükseltgenme basamaklarından han-
da bulunabilir. gileri doğrudur?
Cevap D
I. x + 1 - 8 = 0 & x = +7
II. 2x + 2 = 0 & x = -1
III. x - 6 = 0 & x = +6
Cevap C
19. 100 g XCO3 bileşiği ısıtıldığında,
XCO3(k) → XO(k) + CO2(g) tepkimesi gerçekleşiyor.
Tepkime sonunda 22 g CO2 gazı oluşuyor. 22. 19X+, aY-1 ve 15Zb iyonları izoelektroniktir.
Buna göre XCO3 örneği yüzde kaç saflıktadır? Buna göre;
(X: 24 , C: 12 , O: 16) I. a = 17, b = -3'tür.
A) 84 B) 78 C) 42 D) 38 E) 26 İyon hacmi en küçük olan X+'dır.
II.
22 III. Y 7A, Z 6A grubu elementidir.

nCO = = 0,5 mol & 0,5 mol XCO3 bozunmuştur.
2 44 Yargılarından hangileri doğrudur?
0,5 mol XCO3 = 42 g olduğundan %42 saflıktadır.
Cevap C A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. 19X+ e- sayısı 18 olduğundan a = 17, b = -3'tür.
II. e- sayıları aynı olduğundan, proton sayısı en fazla olanın iyon hacmi
en küçüktür.
III. Y 7A, Z 5A'dır.
Cevap B
20. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)
tepkimesi aynı koşullarda gerçekleştiğine göre, bu
tepkimede;
23. Bir kimyasal tepkimede Mol sayısı
I. Toplam atom sayısı
X, Y, Z maddelerinin mol sa- X
II.
Toplam molekül sayısı 4,5
yıları zamanla değişimi gra-
III. Toplam kütle
fikteki gibidir. 3
niceliklerinden hangileri değişmez?
Bu tepkimeye ait denklem 1,5 Y
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III aşağıdakilerden hangisi- Z
D) II ve III E) I, II ve III dir?
Zaman
I. Her zaman korunur.
II. Girenler 3 mol, ürünler 3 mol korunur.
A) CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O B) N2 + 3H2 → 2NH3
III. Her zaman korunur.
C) PCI5 → PCI3 + CI2 D) 2NH3 → N2 + 3H2
Cevap E
E) N2O4 → 2NO2
Z → X + Y & 2Z → 3X + Y
3 mol 4,5 mol 1,5 mol
Cevap D

TARAMA
24. M1 M2
27. Bir miktar ideal gazın Hacim 1
He(g) CH4(g) H2(g) üç farklı durumdaki ha- 2
cim - sıcaklık değişimi 3
grafikteki gibidir.
4P, T, V 2P, T, 3V P, T, 2V
Buna göre
Şekildeki kaplar arası musluklar açılıp yeterince bek- I. P1 > P2 > P3'tür. A Sıcaklık
lenirse aynı sıcaklıkta karışımın toplam basıncı kaç P
II. Sıcaklık birimi Kelvindir.
olur?
III. A noktası -273°C'dir.
A) 0,5P B) P C) 1,5P D) 2P E) 15P yargılarından hangileri doğrudur?
Pson . Vson = P1 . V1 + P2 . V2 + P3 . V3
Pson . 6V = 4P . V + 2P . 3V + P . 2V
Pson = 2P
Cevap D I. V1 > V2 > V3 olduğundan P1 < P2 < P3'tür.
II. Sıcaklık birimi °C'dir.
III. A noktası -273°C'dir.
Cevap A
25. Şekildeki pistonlu kapta aynı İdeal piston

sıcaklıktaki CO2 ve C3H8
gazları dengededir. 28. I. H2O - CH3CH2OH
II. H2O - KCI
Buna göre; CO2(g) C3H8(g)
III. CCI4 - H2O
I. Basınç
Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangileri arasında
II. Yoğunluk 2V V
çözelti oluşması beklenir?
III. Mol sayısı
niceliklerinden hangileri CO2 ve C3H8 için aynıdır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

H2O → polar
KCI → iyonik
I. PCO = PC
2 3H8 CCI4 → apolar
II. T1 P1 ve MA aynı olduğundan aynıdır.
nCO CH3CH2OH → polar olduğundan I ve II arasında çözelti oluşur.
III. Y n \ V & 2
=2
nC H Cevap B
3 8
Cevap B
29. Bir tane XO42- iyonunun elektron sayısı 50'dir.

26. Sabit sıcaklıkta mus- Buna göre;
M
luk açıldıktan sonra He(g) H2(g) I.
X'in atom numarası 16'dır.
He gazının kısmi ba- 6 atm 3 atm
II.
X 3. periyot 6A grubu elementidir.
sıncı 4 atm olduğuna
2V III. XO42- iyonunda X'in yükseltgenme basamağı +6'dır.
göre, H2 gazının kıs-
mi basıncı kaç atm'dir? yargılarından hangileri doğrudur? (8O)
A) 3 B) 2 C) 1 D) 0,5 E) 0,25
He için 4. Vson = 6 . 2V & Vson = 3V'dir.
X + 4 x 8 + 2 = 50 & X = 16
H2 için Pson . 3V = 3 . V & Pson = 1 atm
X'in atom nosu 16, 3.P, 6A grubu elementidir.
Cevap C
X - 8 = -2 & b = +6
Cevap E

TARAMA
30. X taneciğinin elektron dizilişi [Ar] 3d2 şeklindedir. 33. N2O5 ve N2O4 bileşiklerinden oluşan bir karışımın 0,4 mo-
Buna göre; lünde 1,8 mol oksijen atomu vardır.
I.
X +2 yüklü bir katyondur. Buna göre karışımda kaç gram N2O5 vardır?
II.
X uyarılmış hâldedir. (N: 14 , O: 16)
III. X bir ametaldir. A) 10,8 B) 12,4 C) 16,2 D) 18,5 E) 21,6

Yargılarından hangileri doğru olabilir? N2O5 → X mol x + y = 0,4 x = 0,2
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III N2O4 → y mol 5x + 4y = 1,8 y = 0,2
D) II ve III E) I, II ve III MN = 0,2 x 108 = 21,6 g

2O5
Cevap E
I. X'in nötr hali [Ar] 4s2 3d2 olabilir, dolayısıyla X + 2 yüklü olabilir.
II. X'in temel hali [Ar] 4s2 olabilir, dolayısıyla X uyarılmış halde olabilir.
III. X 2A grubu ya da geçiş metaldir.
Cevap B
X(g)
34. Şekildeki grafiğe göre X
ile Y arasındaki oluşan I
ikinci bileşiğin formülü II
X3Y4 ise birinci bileşiğin 12
31. Eşit kütlede Y içeren XY2 ve X3Y4 gaz karışımında X
atomları sayısının Y atomları sayısına oranı kaçtır? formülü nedir?
3 2 3 5 2
A) B) C) D) E)
8 3 4 8 5 6 12
n XY Y(g)
nY n 2
nX 2 = ve nX Y = Y olduğundan 2
= 'dir.
Y 2 3 4 4 nX Y 1 A) X2Y5 B) X4Y3 C) XY2 D) X3Y2 E) X2Y3
3 4
nX 2+ 3 5
= = MX
nY 4+ 4 8 12 3.M Ax M Ax 4
Cevap D II. bileşik için = = & =
MY 12 4.M Ay M Ay 3
M 12 a.M Ax a M
I. bileşik için X = = = . Ax
(XaYb olsun) M Y 6 b . M Ay b M Ay
a 4 a 3
. = 2 & = & X 3 Y2
b 3 b 2 Cevap D
32. I. 1,8 x 1023 tane O2

II. 2,4 x 1023 tane CO2
III. 6 x 1022 tane CH4
Yukarıdaki maddelerin içerdikleri toplam atom sayıları
aşağıdakilerden hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?
35. I. CO - CO2
(NA = 6 x 1023)
II. FeO - Fe2O3
A) I > II > III B) II > I > III C) III > I > II III. C2H4 - C3H6
D) III > II > I E) II > III > I Yukarıda bileşik çiftlerinden hangileri katlı oranlar ya-
23
1, 8 $ 10 sasına uyar?
I. nO = = 0,3 mol & 0,6 mol atom
2 6 $ 10 23
2, 4 $ 10 23
II. nCO = = 0,4 mol & 1,2 mol atom D) II ve III E) I, II ve III
2 6 $ 10 23
III'deki moleküllerin basit formülleri aynı olduğundan katlı oranlar yasa-
6.10 22
III. nCH = = 0,1 mol & 0,5 mol atom sına uymazlar. Diğerleri uyar.
4 6.10 23
II > I > III Cevap B
Cevap B

TARAMA
36. X + 2KOH → 2K2CrO4 + H2O 39. 1. kap 2. kap

Yukarıdaki denklemde yer alan X bileşiği aşağıdakiler- M
CH4(g) H2(g)
den hangisidir?
2P, 2V P, V
A) H2O2 B) CrO4 C) K 2Cr 2O7
D) K 2O E) K 2CrO3
Şekildeki kaplarda bulunan gazların karışması için sa-
Tepkimedeki atom sayılarının denkliğinden X = K2Cr2O7 bulunur. bit sıcaklıkta musluk açıldığında;
Cevap C
I.
1. kaptaki gaz basıncı azalır.
II.
2. kaptaki gaz molekül sayısı artar.
III. CH4'ün kısmi basıncı azalır.
37. I. CH4 + 2SO2 → CO2 + 2H2O yargılarından hangileri doğrudur?
II. C3H8 + 5O2 → 3CO2 + 4H2O A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. C 4H8 + 6O2 → 4CO2 + 4H2O D) II ve III E) I, II ve III
Yukarıda verilen organik bileşiklerden eşit kütlelerde alına- 5
Pson . 3V = 2P . 2V + P . V & Pson = P olur.
rak O2 ile tam olarak yakılıyor. 3
I. 1. kaptaki basınç azalır.
Buna göre açığa çıkan su miktarları arasındaki ilişki
II. 2. kaptaki basınç arttığında molekül sayısı artar. (P \ n)
aşağıdakilerden hangisidir? (C: 12 , H: 1 , O: 16)
III. CH4'ün basıncı 2P'den 5P/3'e düşmüştür.
A) I > II > III B) II > III > I C) II > I > III Cevap E
D) I > III > II E) III > II > I
MCH4 = 16 g/mol
MC3H8 = 44 g/mol
MC4H8 = 56 g/mol
herbirinden 56 g alındığı kabul edilirse
NC4H8 = 1 mol
NC3H8 = 1,3 mol
NCH4 = 3,5 mol olur. 40. Şekildeki pistonlu kapta eşit mol Sürtünmesiz piston
Dolayısıyla H2O mol sayıları, sayıda X2 ve Y2 gazları bulunmak-
n1 = 7,5 mol tadır. Gazlar tam verimle,
X2(g)
n2 = 5,2 mol X2(g) + 3Y2(g) → 2XY3(g)
Y2(g)
n3 = 4 mol olur.
denklemine göre tepkimeye giriyor.
Cevap A
Buna göre;
I.
Kabın hacmi zamanla azalır.
II.
Artan gazın kısmi basıncı oluşan XY3'ün kine eşittir.
38. III. Kaptaki gaz yoğunluğu zamanla artar.

Yükseltgenme
Kimyasal tür Atom yargılarından hangileri doğrudur?
basamağı
I. Cr2O72- Cr +7 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
II. CO32- C +4 D) II ve III E) I, II ve III
III. OH- H -1 X2 + 3Y2 → 2XY3
B: 3n 3n -
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
T: n 3n 2n
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II S: 2n - 2n
D) II ve III E) I, II ve III I. Mol sayısı 6n'den 4n düşer, hacim azalır.
I. 2x - 14 = -2 & x = +6 (Yanlış) II. X2 ve XY3'ün mol sayıları eşit olduğundan kısmi basınçları da eşittir.
II. x - 6 = -2 & x = +4 (Doğru) III. Toplam kütle sabit, hacim ise azaldığından yoğunluk artar.
III. x - 2 = -1 & x = +1 (Yanlış) Cevap E
Cevap B

TARAMA
2 44. Kütle(g)
41.
X(g)
2n, V 19
1 3
9,5
X(g) X(g)
2n, 2V 6n, 2V
0,25 0,5 n(mol)
Sabit sıcaklıkta şekildeki kaplar arasındaki musluk Şekildeki grafikte X2 gazının kütle-mol sayısı değişimi ve-
açıldığında; rilmiştir.
I.
Son basınç 1. kaptaki başlangıç basıncının 2 katı olur. Buna göre 1 tane X atomu kaç gramdır?
II.
2. kaptaki gaz basıncı değişmez. 19 38
A) 38 B) 19 C) 19NA D) E)
III. 3. kaptaki mol sayısı azalır. NA NA
0,5 mol X2 19 g & 1 mol X 19 g'dır.
19
1 tane X = g'dır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III NA Cevap D
Başlangıç için P \ n olduğundan P1 = P, P2 = 2P, P3 = 3P'dir. Dolayısıyla
Pson. 5V = P . 2V + 2P . V + 3P . 2V & Pson = 2P olur.
Dolayısıyla I, II ve III doğrudur.
Cevap E
42. Normal koşullar altındaki hacmi bilinen bir XaYb gazı-

nın;
I.
Mol sayısı
II.
Toplam atom sayısı 45. Kapalı sabit hacimli bir kapta 0,3 mol NH3 ile 0,1 mol H2S
gazları 27°C'de P atm basınca sahiptir. Gazlar arasında,
III. Kütlesi
2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)2 S(k)
niceliklerinden hangileri bulunabilir?
tepkimesi tam verimle gerçekleşiyor.
Tepkime sonrası sıcaklık tekrar 27°C'ye getirildiğinde kap-
taki gaz basıncı P2 oluyor.
NK'daki hacimden sadece mol sayısı bulunabilir.
Buna göre P2 kaç P'dir?
Cevap A
1 1
A) P B) P C) P D) 2P E) 3P
2 4
43. 26Fe elementinin +2 ve +3 yüklü iyonları için; 2NH3 + H2S → (NH4)2 S(katı)
Fe2+'den elektron koparmak Fe3+'e göre daha zordur.
I. Baş: 0,3 mol 0,1 mol
Fe2+'nin hacmi daha büyüktür.
II. Tep: -0,2 mol -0,1mol +0,1
III. Fe2+'nin elektron dizilişi 4s2 3d4 ile sonlanır. 0,1 mol KATI
verilenlerden hangileri doğrudur? Başlangıçta 0,4 mol gaz varken tepkime sonunda 0,1 mol gaz vardır.
P1 V1 P2 V2 P n P 0, 4
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III = & 1= 1& =
n1 T1 n 2 T2 P2 n 2 P2 0, 1
D) II ve III E) I, II ve III 4P2 = P
I. 1. İE > 2. İE < 3. İE < ... olduğundan yanlıştır. 1
P2 = P
II. Fe2+ hacmi daha büyüktür. 4 Cevap B
III. Fe2+ e- dizilişi 4s° 3d6 ile biter.
Cevap A
24. D 25. B 26. C 27. A 28. B 29. E 30. B 31. D 32. B 33. E 34. D 35. B 36. C 37. A 38. B 39. E 40. E 41. E 42. A 43. A 44. D 45. B
Cevaplar
10. C 11. C 12. B 13. D 14. C 15. C 16. A 17. A 18. D 19. C 20. E 21. C 22. B 23. D 9. D 8. D 7. B 6. D 5. A 4. C 3. C 2. C 1. B

SIVI ÇÖZELTİLER
Derişim Birimleri 21
"???
Kazanım: Çözünen madde miktarı ile farklı derişim birimlerini ilişkilendirir. Derişimle ilgili hesaplamalar yapar ve farklı derişimde çözeltiler hazırlar.
hhDERİŞİM BİRİMLERİ hh Kütlece yüzde derişim hesaplamasına benzer bir hesapla-

ma yolu vardır. Örneğin; 25 mL etil alkol ve 75 mL su ile
hh Bir çözücüde ya da çözeltide bulunan çözünen madde mik- hazırlanan çözelti hacimce yüzde 25’liktir.
tarının ölçüsüne derişim denir.
hh Çözeltilerde derişim farklı şekillerde ifade edilir. Bunlardan

Mol Kesri
bazıları kütlece yüzde derişim, hacimce yüzde derişim, mol hh Buhar basıncı gibi bazı özellikler ile çözelti derişimi arasın-
kesri, ppm, molarite ve molalitedir. daki bağıntı incelenirken çözelti bileşenleri mol temeline
dayalı bir birimle ifade edilmektedir.
Kütlece Yüzde Derişim
hh Bunun için kullanılan birim mol kesridir. Bir çözeltide çözün-
hh 100 gram çözeltide çözünmüş olan madde miktarına kütlece müş olan maddenin mol sayısının çözeltideki tüm maddele-
yüzde derişim denir. Örneğin 5 gram KCI ve 95 gram su ile rin mol sayıları toplamına oranı mol kesri olarak adlandırılır.
hazırlanan çözelti kütlece %5’lik olur.
hh Mol kesri X ile gösterilir. Örneğin; etil alkol ve sudan oluşan
Çözünen kütlesi
Kütlece % derişim = . 100 bir çözeltideki etil alkolün mol kesrini bulmak istersek;
Çözelti kütlesi n
Xalkol = n alkoln formülünü kullanırız. Suyun mol kesri ise,
alkol + su
Örnek 1:
n su
X su =
n alkol + n su
ile hesaplanır.
25 gram tuz ve 100 gram su ile hazırlanan çözelti kütle-
ce yüzde kaçlıktır? Xalkol + Xsu = 1
Mol kesirlerinin toplamı daima "1" dir.

Çözelti = Çözücü + Çözünen Cevap: %20
125 g çözelti = 100 g su + 25 g tuz Milyonda Bir Kısım (ppm) - Milyarda Bir
Kütlece % derişim =
25
.100 = %20 Kısım (ppb)
125
hh Çözeltilerde bazen çok az miktarda çözünmüş madde bulu-
Hacimce Yüzde Derişimi nur. Bu gibi aşırı seyreltik çözeltilerin derişimlerini belirtmek
için ppm (milyonda bir kısım) ve ppb (milyonda bir kısım)
hh Sıvı – sıvı çözeltiler için kullanılan bir derişim çeşitidir.
gibi derişim birimleri kullanılır.
hh 100 hacim birimi çözeltide çözünen maddenin hacim birimi
hh Çok seyreltik çözeltilerin derişimini ifade etmek için ppm
hacimce yüzde derişim olarak adlandırılır.
ve ppb kullanılır. ppm, milyonda 1 demektir. 1 kg ya da 1L
Çözünen hacmi çözeltide miligram türünden çözünen madde miktarını ifade
Hacimce % derişim = . 100
Çözelti hacmi eder.
Sorusu
Öğretmen
Kütlece %30'luk 200 gram tuzlu suyun kaç gramı sudur? Çözünen kütlesi Çözünen kütlesi
Kütlece % derişim = . 100 & 30 = . 100
Çözelti kütlesi 200
Çözünen kütlesi = 60 g
Suyun kütlesi = 200 - 60
= 140 g

SIVI ÇÖZELTİLER / Derişim Birimleri
1 ppm = 1 mg/L Örnek 3:

1kg = 103 g = 106 mg = 109 mg 8 gram NaOH katısı ile hazırlanan 100 mL çözeltinin de-
rişimi kaç mol/L dir? (NaOH: 40 g/mol)
mçözünen Cevap: 2
. 106 Öncelikle çözünen maddenin mol sayısını hesaplayalım;
ppm =
mçözelti m 8
n= (n= = 0, 2 mol NaOH katısı çözünmüştür.
MA 40
Çözelti hacmi 100 mL'dir. 100 mL = 0,1 L
Çözelti derişimi;
hh ppb, milyarda 1 demektir. 1 kg ya da 1 L çözeltide mikrog-
n 0, 2mol
M= (M= = 2 mol/L olur.
ram türünden çözünen madde miktarını ifade eder. V 0, 1 L
1ppb = 1 mg/L
hh Bir çözeltide çözünen madde miktarı sabit iken çözelti hac-
hh Bir çözeltinin ppb olarak derişimi; minin değişimi çözeltinin molar değişimini değiştirir.
mçözünen hh Hacim ile molarite ters orantılıdır.

ppm = . 109
mçözelti hh Bir çözeltiye yalnız çözücü ilave edilerek hacmi artırılırsa
molar derişim azalır.
Örnek 2: Molar derişim
2 ton su içeren bir yüzme havuzunda yapılan analiz sonucu
5 ppm CI2 çözündüğü tespit edilmiştir.
Buna göre, havuzda kaç gram CI2 bulunur?
Cevap: 10
2 ton = 2000 kg
1 kg'da 5 mg CI2
2000 kg'da x
x = 10.000 mg = 10 g
Çözelti hacmi (L)
Havuzda toplam 10 gram CI2 gazı bulunur.
Örnek 4:
Molarite 0,2 M 400 mL NaCI çözeltisinde kaç gram NaCI katısı
hh 1 litre çözeltide çözünmüş olan maddenin mol sayısına mo- çözünmüştür? (NaCI: 58 g/mol)
larite denir. Cevap: 4,64 gram

Molarite ve hacmi verilen çözeltiden önce mol sayısını daha sonra çözünenin
hh Molarite “M” harfi ile gösterilir. Molaritenin birimi mol/L’ dir. kütlesini hesaplayacağız.
n
hh Molariteye molar derişim de denir. M = ( n = M. V 400 mL = 0, 4L
V
n = 0,2 . 0,4 = 0,08 mol NaCI katısı çözünmüştür.
Çözünenin mol sayısı m m
M= n n=
MA
( 0, 08 =
58
( m = 4, 64 gram NaCI katısı çözünmüştür.
V
Çözelti hacmi (L)

Örnek 5: Örnek 7:
0,4 gram HF çözünerek hazırlanan kaç mL çözeltinin 15,6 gram CaF2 katısının 500 gram suda çözünmesiyle
derişimi 0,5 molar olur? (HF: 20 g/mol) elde edilen çözeltinin derişimi kaç molaldir?
Cevap: 40 (CaF2: 78 g/mol)
Öncelikle çözünenin mol sayısını hesaplayalım;
m 0, 4 Cevap: 0,4
n= (n= = 0,02 mol HF çözünmüştür.
MA 20 Öncelikle çözünenin mol sayısını hesaplayalım;
n 0, 02 m 15, 6
M = ( 0, 5 = n= (n= = 0, 2 mol CaF2 katısı çözünür.
V V MA 78
0, 2 mol
V = 0,04 L olur. Çözücü kütlesi 500 g yani 0,5 kg'dır. molalite = = 0,4 molal olur.
0, 5 kg su
0,04 L = 40 mL'dir.
Molalite Derişimle İlgili Hesaplamalar

hh Bir kilogram çözücü içerisinde çözünmüş olan maddenin
Çözelti Özkütlesi
mol sayısı molalite olarak adlandırılır.
hh Birim hacme düşen madde miktarı çözeltilerin özkütlesini
hh Molalite, sıcaklıktan bağımsız ve mol kesri ile orantılı olan
verir.
bir derişim birimidir.
hh Çözeltilerde özkütle ise çözelti kütlesinin çözelti hacmine
hh Çözünenin mol sayısının çözücünün kg cinsinden miktarına
oranıdır.
bölünmesiyle bulunur.
mçözelti
hh Burada kesinlikle çözelti hacmi değil çözünenin kg cinsin- d=
Vçözelti
den değeri kullanılır. Molalite “m” harfiyle gösterilir. Molalite-
nin birimi mol/kg dır.
Bir çözeltinin kütlece % derişimi, özkütlesi ve molaritesi ara-
Çözünen mol sayısı (mol) sında;
m=
Çözücünün kütlesi (kg) M = d.%10 bağıntısı vardır.
MA
M:Molarite d: Özkütle MA: Çözünenin mol kütlesi
hh 4 molal tuz çözeltisi denildiği zaman, 1 kilogram suda 4 mol
tuzun çözünmüş olduğu anlaşılır.
Örnek 8:
Örnek 6: Özkütlesi 1,4 g/mL olan kütlece %24,5 lik H2SO4 çözel-
tisinin derişimi kaç molardır?
1 kilogram suda 90 g glikozun çözünmesi ile hazırlanan
çözeltinin molal derişimi kaçtır? (H2SO4:98 g/mol)
Öncelikle glikoz (C6,H12O6)'un molekül kütlesini hesaplayalım. Cevap: 0,5 Cevap: 3,5
d.%10 1, 4.24, 5.10
M= (M=
MA 98
90
C6,H12O6: (12 x 6) + (12 x 1) + (16 x 6) = 180 g/mol n = = 0, 5 mol
180 M = 3,5 molar olur.
m= Çözünen mol sayısı = 0, 5 = 0,5 molal
Çözünen kütlesi 1

Çözeltileri Seyreltme ve Deriştirme Örnek 10:

hh Çözünen madde miktarı çok olan çözeltiler derişik, az olan 0,25 M 400 mL KOH çözeltisinden sabit sıcaklıkta çökme
çözeltiler seyreltik çözeltilerdir. olmadan 300 mL su buharlaştırılıyor.
hh Çözeltileri seyreltmek için genellikle su eklenir. Buna göre, oluşan son çözeltinin derişimi kaç molar-
dır?
hh Su eklendiğinde çözünen madde miktarı değişmez, çözelti
hacmi arttığı için çözeltinin derişimi azalır. Cevap: 1
M1V1 = M2V2
0,25 . 400 = M2 . 100 ⇒ M2 =1M olur.
hh Aynı hesaplama kütlece % derişim için de geçerlidir.
M = n ( n = M.V İlk çözelti Son çözelti

V
n1 = n2
n1 n2 Örnek 11:
V1 V2
m1 %1 = m2%2 0,2 M 100 mL NaNO3 çözeltisine kaç gram katı NaNO3
M1 M2
eklenip çözülürse derişim 0,25 M olur?
M1V1 = M2V2 olur. Su eklendiğinde çözünenin mol (NaNO3: 85)
sayısı ilk ve son çözeltilerde aynı kalır.
Öncelikle ilk çözeltimizde kaç mol NaNO3 katısı çözünmüş onu hesaplayalım.
n
M = ( n = M.V, 0, 2x0, 1 = 0, 02 mol NaNO3 katısı çözünmüş.
V
Örnek 9: Çözelti hacmi değişmeden eklenen katının mol sayısına n dersek, son çözelti-
0,2 M 300 mL KCI çözeltisine 200 mL saf su ekleniyor. nin derişimi toplam mol sayısının çözelti hacmine oranı olur.
0, 02 + n
0, 25 = ( 0, 025 = 0, 02 + n
Oluşan son çözeltinin derişimi kaç molardır? 0, 1
n = 0,005 mol = 5.10–3 eklenen NaNO3 katısı olur.
Cevap: 0,12 m m
Su eklenerek çözelti seyreltiliyor. Öyleyse; n= ( 5.10 - 3 = ( m = 0, 425 gram NaNO3 katısı eklenmiştir.
MA 85
M1V1 = M2V2 ⇒ 0,2M . 0,3L = M2 . 0,5L
M2 = 0,12 M olur.
Örnek 12:
Bir çözelti 180 gram H2O ve 90 g C6H12O6 içermektedir.
hh Çözelti derişimi artırılmak istenirse ya çökme olmadan Buna göre bu çözeltideki C6H12O6 maddesinin mol kes-
çözeltiden su buharlaştırılır ya da yine çökme olmadan ri kaçtır? (H:1,O:16,C:12)
çözeltiye çözünen ilave edilir. Cevap: 1/21
H2O nun mol sayısını hesaplarsak
hh Su buharlaştırma işleminde çözünen maddenin mol sayı- 1 mol H2O 18 gram ise kaç mol H2O 180 gram olur.
sı değişmeyeceği için hesaplamalarda seyreltme işlemi ile 10 mol H2O sonucuna ulaşırız.
aynı eşitliği kullanacağız. Aynı şekilde C6H12O6 nın 1 molü 180 gram olur. 90 gram C6H12O6 0.5 mol
olur.
M1V1 = M2V2
Buna göre mol oranı
0.5/ 10.5 yani 1/ 21 olur.

Örnek 13: İyon Derişimi

hh İyonik bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çözünürler.
0,2 M 300 mL NaOH çözeltisinde kaç gram NaOH katısı
çözünmüştür? (NaOH: 40) hh Çözelti derişimi hesaplanırken iyonlaşma denklemine göre
Cevap: 2,4 g iyon derişimleri de ayrı ayrı hesaplanabilir.
n = M . V = 0,2 x 0,3 = 0,06 mol
m = m x MA = 0,06 x 40 = 2,4 g hh Örneğin 0,2M CaCI2 çözeltisindeki iyon derişimlerini hesap-
layalım;
Örnek 14:
CaCI 2 $ Ca 2+ + 2CI -
\ Z Z
0,2 M 900 mL KCI çözeltisine kaç mL saf su eklenirse 0, 2M
0, 2M 0, 4M
son çözeltinin derişimi 0,05 M olur?

Ca2+ iyon derişimi 0,2M ve CI– iyon derişimi 0,4 M olur.
M1V1 = M2V2 Cevap: 2700 İyon derişimleri [ ] ile gösterilir.
0,2 x 900 = 0,05 x V2 [Ca2+] = 0,2M [CI–] = 0,4M
V2 = 3600
Veklenen = 3600 - 900 hh Çözeltiler karıştırıldığında iyon derişimi hesaplanırken yine
= 2700 mL iyonlaşma denklemlerine göre iyon derişimleri tespit edile-

bilir
Çözeltilerin Karıştırılması
Örnek 16:
hh Aynı maddenin farklı derişimlere sahip çözeltileri karıştırıl-
dığı durumda çözeltideki çözünen maddenin mol sayılarının 0,2 M 100 mL KNO3 çözeltisi ile 0,3 M 400 mL Mg(NO3)2
çözeltileri karıştırıldığında son çözeltideki [NO3–] kaç
ilk çözeltilerdeki çözünen maddenin mol sayıları toplamına
molardır?
eşit olacaktır.
nToplam = n1 + n2 + n3 + … Cevap: 0,52
İyonlaşma denkleminden yararlanarak NO3– iyonlarının mol sayılarını bulalım;
X
KNO $ K + + NO 3- n = M.V
mol sayısı yerine; M = n ( n = M.V yazılırsa Y
V 0, 02 mol 0, 02 mol
M1V1 + M2V2 + M3V3 + … = Mson . Vson eşitliğine ulaşılır.

Mg (NO 3) 2 $ Mg 2+ + 2NO 3-
1442443 [
0, 12 mol 0, 24 mol
Örnek 15: n NO -
6NO 3-@ = , 6NO 3-@ =
0, 02 + 0, 24
3
[NO3–] = 0,52M olur.
VT 0, 5L
0,2 M 100 mL NaCI çözeltisine 0,1 M 300 mL ve 0,3 M
100 mL NaCI çözeltileri ilave ediliyor.
Buna göre, oluşan son çözeltinin derişimi kaç molar

olur?
Cevap: 0,16
M1V1 + M2V2 + M3V3 = Mson Vson
Vson = 0,1 + 0,3 + 0,1 = 0,5L
0,2 . 0,1 + 0,1 . 0,3 + 0,3 . 0,1 = Mson . 0,5
Mson = 0,16M olur.
Sorusu
Öğretmen
20 g NaOH katısının suda çözünmesi ile hazırlanan

250 mL'lik çözeltinin molar derişimi kaç mol/L'dir?
(Na: 23 , H: 1 , O: 16)
Çözünen mol sayısı
Molarite = 0, 5
= = 2 mol / L
Çözeltinin hacmi 0, 25

0,1 M 200 mL K2SO4 çözeltisine kaç molar 300 mL KCI 0,2M 100 mL NaNO3 çözeltisi ile 0,3M 100 mL Ca(NO3)2
çözeltisi eklenirse son çözeltideki K+ iyon derişimi çözeltileri karıştırılıyor.
0,26 M olur?
Buna göre, oluşan son çözeltideki NO3– iyon derişimi
Cevap: 0,3 kaç mol/L olur?
K 2 SO 4 $ 2K + + SO 42-
\ W
0, 04 mol
0, 1Mx0, 2L Cevap: 0,4
Çözeltiler karıştırıldığında hacim iki katına çıkarken, molariteler yarıya iner.
V T
KCI $ K + CI + -
XM.0, 3L 0, 3Xmol NaNO3 $ Na+ + NO3-

0,1 M 0,1 M
6K+@ =
n K+ 0, 04 + 0, 3X
→ 0,26 =
VToplam 0, 5 Ca(NO3)2 $ Ca2+ + 2NO3-
X = 0,3M olur. 0,15 M 0,3 M

(NO3-) = 0,4 M
Örnek 18:
Kütlece %21’lik 80 gram NaF çözeltisi ile kütlece %78’lik
120 gram CaF2 çözeltisi karıştırılıyor.
Örnek 20:
Karışımın özkütlesi 2 g/mL olduğuna göre çözeltideki
Kütlece %49'luk H2SO4 çözeltisinin özkütlesi 1,6 g/mL'dir.
F- iyon derişimi kaç molardır?
Buna göre, H2SO4 çözeltisinin derişimi kaç mol 'dir?
(NaF:42 g.mol-1,CaF2:78 g.mol-1) L
(H2SO4 = 98 g/mol)
Cevap: 28
Karışım kütlesi = 80 + 120 = 200 g
m 200
d= &2= & V = 100 mL Cevap: 8
v V d . %10
Karışımın hacmi 100 mL olur. M=
MA
NaF CaF2 1, 6 x 49 x 10
M= = 8M
21 78 98
80 $ 120 $
100 = 0, 4 mol 100 = 1, 2 mol
42 78
NaF → Na+ + F- CaF2 → Ca2+ + 2F-
0,4 mol 0,4 mol 1,2 1,2 2,4
6F -@ = 0, 4 + 2, 4 = 28 molar
0, 1

SIVI ÇÖZELTİLER / Derişim Birimleri Konu Testi
1. 300 gram kütlece %20'lik NaNO3 çözeltisine 200 gram küt- 4. 0,2 M 200 mL KOH çözeltisine 1,12 gram KOH katısı ek-
lece %40'lık NaNO3 çözeltisi ve 500 gram saf su ekleniyor. lenerek tamamen çözünüyor ve çözelti hacmi 2000 mL'ye
Buna göre, son çözelti kütlece yüzde kaçlık olur? tamamlanıyor.
mol
Buna göre, son çözeltinin derişimi kaç olur?
A) 28 B) 24 C) 20 D) 14 E) 12 L
(K: 39, O: 16, H: 1)
Cson . 1000 = 20 . 300 + 40 . 200
Cson = 14 A) 0,05 B) 0,04 C) 0,03 D) 0,025 E) 0,02
Cevap D
1, 12
n= = 0,02 mol & katıdan gelen
56
n = M . V = 0,2 x 0,2 = 0,04 mol başlangıç
0, 06
mson = = 0,03 M
2
Cevap C
5. Kütlece %12,6'lık HNO3 çözeltisinin derişimi 2,4 mol/L

olduğuna göre, çözeltinin öz kütlesi kaç g/mL olur?
(HNO3: 63)
2. Bir su analizinde 5 kg'lık su numunesinin 0,02 gram CI2
gazı içerdiği tespit edilmiştir. A) 2,4 B) 1,2 C) 0,9 D) 0,6 E) 0,4
Buna göre, çözeltinin derişimi kaç ppm dir? M. M A 2, 4 x 63
d= = = 1, 2
%.10 12, 6 x 10
A) 8 B) 6 C) 5 D) 4 E) 2 Cevap B
5000 g & 5 L
0,02 g & 20 mg
5 litrede 20 mg ise
1 litrede ? 6. Derişim (mol/L)
= 4 ppm 0,9
Cevap D
0,6 [Na+]
0,1 [K+]
Zaman
Yukarıdaki grafik 200 mL NaNO3 çözeltisine eklenen KCI

çözeltisine göre Na+ ve K+ iyonlarının derişimlerindeki de-
ğişimi göstermektedir.
3. 0,1M 200 mL Mg(NO3)2 çözeltisinde kaç gram Buna göre,
Mg(NO3)2 katısı çözünmüştür? (Mg: 24, N: 14, O: 16)
I. KCI çözeltisinin başlangıç derişimi 0,3 M'dir.
A) 5,12 B) 2,96 C) 2,22
II. Son durumdaki toplam hacim 300 mL'dir.
D) 1,48 E) 0,74
III. Çözeltide toplam 1,4M iyon bulunur.
n = M . V & n = 0,1 x 0,2 = 0,02 mol
m = n . MA = 0,02 x 148
= 2,96
Cevap B M1V1 = M2V2
V1 200 mL
0,9 V1 = 0,6 V2 & =
V2 300 mL
eklenen KCI 100 mL'dir.
0,1 x 300 = M1 . 100 & M1 = 0,3 M
Son durumda 0,6MNaCI
& 1,4 M iyon
0,1 M KCI
Cevap E

SIVI ÇÖZELTİLER / Derişim Birimleri Konu Testi
7. 96 gram CH3OH ve 90 gram H2O maddelerinden oluşan 10. C2H5OH sulu çözeltisindeki mol kesri 0,4'tür. Çözelti-
çözeltideki CH3OH mol kesri kaçtır? de 5,4 gram H2O bulunduğuna göre, kaç gram C2H5OH
(CH3OH: 32, H2O: 18) bulunur? (C2H5OH: 46, H2O: 18)
3 3 5 5 3 A) 13,8 B) 9,2 C) 6,9 D) 4,6 E) 2,3

A) B) C) D) E)
5 7 8 7 8
96 90 5, 4
n1 = = 3 mol n 2 = = 5 mol X1 = 0,4 & X2 = 0,6 n2 = = 0, 3 mol
32 18 18
n1 2
3 = & n1 = 0,2 mol
XCH OH = n2 3
3 8
m = 0,2 x 46 = 9,2
Cevap E
Cevap B
11. 0,25 M 200 mL AI(NO3)3 çözelti hazırlamak için en az

8. 16 gram NaOH katısı kullanılarak hazırlanan 500 mL
mol kaç gram AI(NO3)3 katısı gerekmektedir?
çözeltinin derişimi kaç olur? (NaOH: 40)
L (AI: 27, N: 14, O: 16)
A) 0,4 B) 0,6 C) 0,8 D) 1,0 E) 1,2
A) 10,65 B) 12,48 C) 14,24
n 0, 4
M= = = 0, 8 M D) 16,72 E) 18,85
V 0, 5
Cevap C
n = 0,25 x 0,2 = 0,05
m = n x MA = 0,05 x 213 = 10,65

Cevap A
12. I. 2 M 100 mL KOH

II. Kütlece %20'lik 40 gram KOH
III. 0,5 M 400 mL KOH
9. 0,2 M 200 mL C6H12O6 çözeltisi hazırlayabilmek en az
için kaç gram C6H12O6 katısı gerekmektedir? (C6H12O6: Verilen yukarıdaki çözeltilerde çözünen KOH kütlele-
180) ri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru
gösterilmiştir? (KOH: 56)
A) 5,4 B) 7,2 C) 9,0 D) 10,8 E) 12,6
A) I = III > II B) I > III > II C) II > I = III
n = 0,2 x 0,2 = 0,04 mol
D) I > II > III E) II > III > I
m = n x MA = 0,04 x 180 = 7,2 m1 = 2 x 0,1 x 56 = 11,2 g
Cevap B
m2 = 0,2 x 40 = 8 g
m3 = 0,5 x 0,4 x 56 = 11,2 g

Cevap A
12. A 11. A 10. B 9. B 8. C 7. E 6. E 5. B 4. C 3. B 2. D 1. D Cevaplar

SIVI ÇÖZELTİLER
Koligatif Özellikler 22
Kazanım: Çözeltilerin koligatif özelliklerini derişimleriyle ilişkilendirir.
Kazanım: "???
hhKOLİGATİF ÖZELLİKLER hh Aynı sıcaklıkta safsızlık içeren maddelerin buhar basıncı

daha düşük olur. 100 °C'de saf suyun buhar basıncı tuzlu
hh Bir çözeltide çözünen maddenin türüne bağlı olmaksı-
suyun buhar basıncından daha büyüktür.
zın derişimine bağlı olarak değişen özelliklere koligatif
hh Aynı ortamda kaynarken sıvıların buhar basıncı dış basınca
özellikler denir.
eşit olur. Öyleyse aynı ortamda kaynarken tüm sıvıların bu-
hh Çözeltilerde buhar basıncı, kaynama noktası, donma nokta- har basıncı birbirine eşit olur.
sı, osmotik basınç koligatif özelliklerdendir.
hh Çözücüsü A ve çözüneni B olan iki bileşenli bir çözeltiyi ele
Buhar Basıncı Düşmesi alalım. İdeal bir çözeltide çözeltinin buhar basıncı PA, saf
çözücününki ise PA° olsun. Buna göre; PA = XAPA° olur.
hh Buhar basıncı, sıvıların uçuculukları ile doğru orantılıdır.
hh Ayrıca buhar basıncı kaynama noktası ve osmotik basınç hh Mol kesirlerinin toplamı 1 olacağı için (XA + XB = 1) mol kesri
ile de ilişkilidir. değeri 1'den küçük gelecektir. Böylelikle matematiksel so-
hh Buharlaşma sıvılar için her sıcaklıkta ve sıvının yüzeyinde nuç saf çözücünün buhar basıncından daha küçük gelecek-
meydana gelir. tir.
hh Saf sıvılar ile sıvı çözeltilerin buhar basınçları kıyaslandığın- PB = XB . PB°

da çözeltinin buhar basıncı saf çözücünün buhar basıncın-
Çözeltinin buhar basıncı;
dan daha küçük olur.
PT = Pçözüzü + Pçözünen
hh Bununla ilgili 1880’lerde çalışma yapan Fransız kimyacı
PT = XA . PA° + XB . PB° olur.
F. M. Raoult çözücü ve çözünenin mol kesrini kullanarak çö-
zeltinin buhar basıncının saf çözücününkinden küçük oldu- Örnek 1:
ğunu ispatlamıştır.
Mol sayıları aynı olan benzen ve toluenin buhar basınçları
Buhar basıncı (cmHg)
sırasıyla 96 ve 28 mmHg'dır.
Saf su Tuzlu su
76 Buna göre, bu çözeltinin buhar basıncı kaç mmHg olur?
Cevap: 62 mmHg
Pbenzen = Xbenzen . P°
benzen Ptoluen = Xtoluen . P°
toluen
PT = Pbenzen + P°
toluen olur.
Mol sayıları eşit olduğu için benzen ve toluenin mol kesirleri 0,5 olur.
Sıcaklık
100 100 + a Pbenzen = 0,5 . 96 = 48 mmHg
(°C)
Ptoluen = 0,5 . 28 = 14 mmHg
PT = 48 + 14 = 62 mmHg olur.
Sorusu
Öğretmen
Koligatif özellik nedir? Açıklayınız. Çözünen taneciklerin kimyasal özelliklerine değil,

derişimlerine bağlı olan özelliklere denir.

SIVI ÇÖZELTİLER / Koligatif Özellikler
Donma Noktası Düşmesi Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
hh Sabit basınç altında soğutulan saf sıvılar belirli sıcaklıkta

dışarıya ısı vererek sıvı halden katı hale geçmeye başlar.
hh Bu sıcaklık değerine donma noktası denir. Sıvı halde bu- 0 Zaman (t)
lunan bir çözeltide ise saf çözücüye göre tanecikler arası

çekim daha fazla olacağı için donma güçleşir. Zaman (t)
0
hh Bunun sonucunda donma noktası düşer. Örneğin
- Donma 1 atm
süresince ba-sabit
sıcaklık - Donma süresince sıcaklık azalır
sınç altında su 0 °C’de donarken, tuzlu su ya
- Donma da şekerli
noktası 0 °C dir. su - Donma noktası 0 °C altındadır.
çözeltisi 0 °C’nin altında bir sıcaklıkta donmaya başlar. Tuzlu suya ait sıcaklık-zaman grafiği
hh Donma noktasındaki düşüş miktarını çözeltideki çözünen
madde miktarı belirler. Örnek 2:
hh İyonal çözeltilerde toplam iyon derişimi, moleküler çözeltiler- 200 gram suda 0,4 mol Mg(NO3)2 katısı çözünerek ha-
de ise çözelti derişimi arttıkça donma noktası düşer.Donma zırlanan çözeltinin 1 atm basınçtaki donma noktası kaç
noktasındaki azalma miktarı; °C olur?
Bazı çözücülerin Kd değeri
Çözeltideki toplam iyon derişimini öncelikle hesaplayalım; Cevap: -11,16
Çözücü Kd
0, 4 mol
m= = 2 molal Mg (NO 3) 2
Su 1,86 0, 2 kg su
Benzen 5,12 Mg(NO3)2 → Mg2+ + 2NO3–
Fenol 7,30 2 molal 2 molal 4 molal → Toplam 6 molal iyon çözeltide bulunur.
Asetik asit 3,90 TTd = - K d .m ( TTd = 1, 86.6 = - 11, 16 °C olur.
Formik asit 2,77
∆Td = –Kd . m Formülü ile hesaplanır.

Örnek 3:
∆Td: Donma noktasındaki azalma miktarı
500 gram suda 11,6 gram NaCI katısı çözünerek hazır-
K d: Ç
özücünün molal donma noktası azalması sabiti (kriyosko- lanan çözeltinin 1 atm basınç altındaki donma noktası
pi sabiti)dir. kaç °C'dir? (Kd: –1,86)
m: molalite : saf su ve katı + su (tuzlu su, şekerli su gibi) çözel-
Çözeltideki toplam iyon derişimini bulalım. Cevap: -2,15
tisinin soğuma eğrileri verilmiştir.
m 11, 6
nNaCI = &n= = 0, 29 mol
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) m A 40
n 0, 29
M= = = 0, 58 molal NaCI
V 0, 5
NaCI $ Na+ + CI-
0 0,58 0,58 0,58 Zaman (t)
Toplam 1,16 molal iyon
Td = -Kd . m
Zaman (t)
0 Td = -1,86 . 1,16
- Donma süresince sıcaklık sabit - Donma
Tdsüresince
= -2,15°Csıcaklık azalır
- Donma noktası 0 °C dir. - Donma noktası 0 °C altındadır.
Saf suya ait sıcaklık-zaman grafiği

Sorusu
Öğretmen
Donma noktası alçalması ölçülerek mol kütlesi belirlenmesi

yöntemine ne denir?
Kriyaskopi
2 11 Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

hh Kışın araba radyatörlerine antifiriz konur. Kk: Çözücünün molal kaynama noktası yükselme sabiti
(ebülyoskopi sabiti)
hh Antifiriz, radyatördeki suyun donma noktasını düşürür.
m: Çözeltideki taneciklerin toplam molalitesi
hh Soğuk havalarda suyun donmasını engelleyerek aracı korur.
Bazı çözücülerin Kd değeri
hh Kışın karlı yollara tuz atılmasının nedeni de suyun donma Çözücü Kd
noktasını düşürerek buzlanmayı engellemektir. Su 0,52
Benzen 2,53
Fenol 3,56
Toluen 3,33
hh Çözeltinin kaynama sıcaklığı, çözeltideki çözücünün kendi

buharıyla sabit basınçta dengede olduğu sıcaklıktır.
hh Doymamış tuzlu su kaynadığında çözelti derişimi artar. Bu

nedenle sıcaklık yükselir.
hh Derişim ve sıcaklık, çözelti doygunluğa ulaştığında değiş-

mez.
Sıcaklık (°C)
Kaynama Noktası Yükselmesi Sıcaklık (°C) Saf su

100
hh Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır fakat belirli bir sıcaklıkta
Saf su
kaynar. 100
hh Sıvının kaynaması için buhar basıncının dış basınca eşit ol- Zaman (t)
0
t
ması gerekir.
Zaman (t)
hh Çözüneni uçucu olmayan Doymuş tuzlu
hh Uçucu olmayan bir katı ya da sıvıyla hazırlanan çözeltilerin
0 Sıcaklık (°C) bir çözeltinin sıcaklık-zaman gra-
t su kaynar.
aynı sıcalıktaki buhar basınçları düşer. fiği aşağıdaki
100 + b gibidir.
Doymuş tuzlu
100 + a Sıcaklık (°C) su kaynar.
hh Böylelikle buhar basıncının dış basınca eşit olabilmesi için 100100
+b
daha yüksek sıcaklık değerlerine çıkılması gerekir. 100 + a Doymamış tuzlu
su kaynar.
100
hh Kaynama noktasındaki bu yükselmenin nedeni iyonal
Zaman (t)tuzlu
Doymamış
çözeltilerde çözeltideki toplam iyon derişimi, moleküler t1 t2 su kaynar.
çözeltilerde ise çözelti derişimidir.
Zaman (t)
t: Saf suyun
t süresi t
1 2
hh Kaynama noktasındaki yükselme; ∆Tk = Kk . m formülü ile t1: Doymamış çözeltinin kaynama süresi
t2: Doymuş çözeltinin kaynama süresi
hesaplanır t: Saf suyun süresi
t1: Doymamış çözeltinin kaynama süresi
∆Tk: Kaynama noktasındaki yükselme miktarı
t2: Doymuş çözeltinin kaynama süresi
11 Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 3

I → Bu zaman aralığında çözelti ısınmaya başlar. Sıcaklık ar-

Örnek 5:
tışı ile çözeltinin buhar basıncı artar.
2 kg suda 0,5 mol NaNO3 katısı çözünerek hazırlanan
II → Bu zaman aralığında doymamış çözelti t1°C'de kaynama-
çözeltinin 1 atm basınçtaki kaynama noktası kaç °C
ya başlar. Kaynamadan dolayı çözeltinin derişimi ve yo- olur? (Su için Kk = 0,52)
ğunluğu artar. Derişimin artması ile birlikte sıcaklık artma- Cevap: 100,26
Öncelikle çözeltinin molalitesini hesaplayalım;
ya devam eder.
0, 5 mol
m= = 0, 25 molal
III → Bu zaman aralığının başında çözeltide çökme gözlenir. 2 kg su
NaNO3 → Na+ + NO3–
Çözelti doymuş hâle geçer ve t2°C'de doymuş çözelti kay-
0,25 m 0,25 molal 0,25 molal → 0,5 molal toplam iyon derişimidir.
nar. Bu aralıkta çözeltinin buhar basıncı, derişimi, yoğun-
∆Tk = Kk . m ⇒
luğu ve sıcaklık sabittir.
∆Tk = 0,52 . 0,5 ⇒ ∆Tk = 0,26 °C olur.
KN = 100 + 0,26 = 100,26 °C olur.
Örnek 4:
Kaynama noktası Osmotik Basınç
X
hh Suyun yarı geçirgen bir zar yardımıyla derişimin küçük ol-
100+4a NaCI duğu taraftan büyük olduğu tarafa geçmesine osmoz denir.
100+2a Y
hh Bu geçiş sırasında derişimi büyük taraf küçük olan tarafa
100+a emme kuvveti uygular.
1 Molar hh Bu emme kuvvetine osmotik basınç denir.
derişim
1 atm basınçtaki bir ortamda NaCI, X ve Y çözeltilerinin hh Bitkilerin kökleri yardımıyla topraktan su emmeleri osmotik
kaynama noktaları ile molar derişimleri arasındaki ilişki yu- basınç ile gerçekleşir.
karıdaki grafikte verilmiştir.
hh Yarı geçirgen zarla farklı derişimlere sahip çözeltiler birbirin-
Buna göre, X ve Y çözeltileri aşağıdakilerden hangisi
den ayrıldığında derişimi az olan kısımdan derişimi çok olan
olabilir?
kısma su geçer.
X Y
A) AI(NO3)3 C6H12O6 hh Su geçişiyle birlikte seyreltik kısımda sıvı seviyesi azalır, de-
B) CaCI2 KNO3 rişik kısımda sıvı seviyesi artar.
C) KNO3 C6H12O6 hh Sıvının çeperlere uyguladığı hidrostatik ve osmotik basınç
D) C6H12O6 Ca(NO3)2 değerleri eşit olduğunda sıvı yükseltileri sabit kalır.
E) Mg(NO3)2 C6H12O6
Yarı geçirgen zar
Y X V
NaCI $ Na + CI ( 2M iyon 2a °C artırıyor.
+ -
1M 1M 1M
Y'nin kaynama noktası a °C arttığına göre Y moleküler çözeltidir.

Y = C6H12O6 Derişik Seyreltik
X'in kaynama noktası 4a °C arttığına göre, X 4 iyonlu bir çözeltidir.
AI (NO 3) 3 $ AI 3+ + 3NO 3- ( 4M iyon 4a °C artırır.
1442443 X [
1M 1M 3M
Cevap A
I II

Ters Osmoz hh Yarı geçirgen membran suyu geçirirken iyonları ya da büyük

molekülleri geçirmez. Böylece su arıtımı gerçekleşir.
I. kısım II. kısım
hh Deniz suyunun ozmotik basıncı 30 atm'dir.
hh Saf su ile deniz suyunun yarı geçirgen bir zarla biraraya ge-
tirildiği bir sistemde deniz suyuna 30 atm'den daha yüksek
bir basınç uygulanırsa ozmotik akış tersine döner ve tuzlu
sudan saf su elde edilebilir.
Örnek 6:
Saf su Tuzlu su
Şekildeki U borusunun iki ayrı kolunda farklı derişimlere sa-
hip tuzlu su çözeltileri vardır.
a b
Yarı geçirgen zar
hh Şekildeki düzeneği incelersek, düzeneğin I. kısmına tuzlu

su çözeltisinin osmotik basıncından daha küçük bir basınç
x M NaCI y M NaCI
uygularsak su moleküllerinin geçişi I. kısımdan II. kısıma
doğru olur. Zamanla sıvı seviyesi b kolunda yükseldiğine göre;
hh Bu olay osmoz olarak adlandırılmaktadır. I. y > x olur.
II. Yarı geçirgen zardan su molekülleri a koluna geçer.
hh Eğer II. kısma osmotik basınçtan daha büyük bir basınç uy-
III. Çözeltilerin derişimleri eşitlenene kadar geçiş devam
gulanırsa, su moleküllerinin geçişi bu sefer II. kısımdan I.
eder.
kısıma doğru olur.
hh Bu olaya ters osmoz adı verilir.
hh Ters osmoz, acil durumlarda içme suyu elde etmek veya kul- D) II ve III E) I, II ve III
lanma suyu elde etmek için kullanılır.
I. Sıvı seviyesi b kolunda yükseldiğine göre y'nin derişimi x'den büyüktür. (Doğru)
hh Bu yolla tuzlu suyun tuzu giderilmiş olur. Ayrıca ters osmo- II. Su molekülleri b koluna geçer ve sıvı seviyesi yükselir. (Yanlış)
zun bir diğer kullanım alanı atık suyun arıtılmasıdır. III. Çözelti derişimleri eşitlenene kadar geçiş devam eder. (Doğru)
Cevap C
hh Ozmoz süresince, su yarı geçirgen membran arasından ge-
çerken konsantrasyon düşüşü olur.
hh Bu olay membranın her iki tarafında da konsantrasyonlar

eşitleninceye kadar devam eder.
11 Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 5

Örnek 7: Örnek 9:
I. Şekerli su I. II. III.
II. Saf su
III. Tuzlu su 0,1 M 0,2 M 0,1 M
Aynı sıcaklıkta yukarıda verilen çözeltilerin buhar ba- KCI Şeker MgCI2
sınçlarını kıyaslayınız.
0,1 M 0,2 M 0,1 M
Şekerli su Cevap: PII > PI > PIII
Yukarıdaki sulu çözeltiler aynı ortamda bulunmaktadır.
C12 H 22 O11 (k) $ C12 H 22 O 11 (suda)
144424443 14444244443 Bu çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıklarını kar-
1 mol 1 mol
şılaştırınız.
Tuzlu su
Cevap: III > I = II
NaCI (k) $ Na + (suda) + CI - (suda)
\ 1442443 1442443 I. " KCI " K+ + CI-
1 mol 1 mol 1 mol 0,1 M 0,2 M iyon
Tuzlu suda oluşan toplam tanecik sayısı şekerli sudakinin iki katı olduğundan
II. " 0,2 M şeker " 0,2 M şeker molekülü
tuzlu suda meydana gelen buhar basıncı azalması şekerli suyunkinden 2 kat faz-
ladır. Buna göre; III. " MgCI2 " Mg2+ + 2CI-
Psaf su > Pşekerli su > Ptuzlu su 0,1 M 0,3 M iyon
PII > PI > PIII olur. Dolayısıyla III > I = II
Örnek 10:
Örnek 8:
Buhar basıncı ile ilgili;
250 g suda 1 mol yemek tuzunun (NaCI) çözünmesiyle
I. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaştıklarından her sıcaklıkta
oluşan çözeltinin donma noktası kaç °C'tur?
sıvının belli bir buhar basıncı vardır.
NaCI (k) $ Na + (suda) + CI - (suda)

Cevap: -14,88 II. Moleküller arası çekim kuvvetleri zayıf olan sıvıların bu-
1 mol har basıncı daha düşüktür.
1 mol 1 mol
III. Sıcaklık arttıkça buhar basıncı artar.
2 mol iyon
Çözeltideki taneciklerin toplam molal derişimi;
m=
2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
= 8 molal
0, 25
Td = -Kd . m = -1,86 . 8 D) II ve III E) I, II ve III
Td = -14,88 °C
Belli bir sıcaklıkta sıvısı ile dengede bulunan buharın yaptığı basınca buhar
basıncı denir. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır. Bu nedenle her sıcaklıkta sıvının
belli bir buhar basıncı vardır. (Doğru)
Moleküller arası çekim zayıf olursa buharlaşma daha kolay olur. Yani buhar
basıncı yüksektir. (Yanlış)
Sıcaklık arttıkça buhar basıncı artar. (Doğru)
Cevap C
Örnek Cevapları
4. A 6. C 10. C

SIVI ÇÖZELTİLER / Koligatif Özellikler Konu Testi
1. Çözeltiler ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi 4. Saf su 1 atm basınç altında 100 °C'de kaynar.
yanlıştır? Buna göre, aşağıda verilen katılardan hangisinin
A) Donma noktası saf çözücünün donma noktasından 1 molü 500 gram su içerisinde çözünürse çözeltinin
daha yüksektir. kaynama noktası 102,08 °C olur? (Kk: 0,52)
B) Çözücünün kaynama noktasındaki yükselmeden ya- A) C6H12O6 B) KCI C) MgCI2

rarlanılarak mol kütlesi hesaplanmasına ebüyoskopi D) Ca3(PO4)2 E) AI(NO3)3
denir. 1
m= = 2 molal
C) Sulu çözeltinin derişimi arttıkça buhar basıncı azalır. 0, 5
3T 2, 08
D) Aynı ortamda tuzlu su saf suya göre daha yüksek sı- i= = = 2 tane iyon içermeli dolayısıyla KCI
K k .m 0, 52 x 2
Cevap B
caklıkta kaynamaya başlar.
E) Aynı ortamda kaynayan sıvıların buhar basınçları birbi-
rine eşittir.
Çözeltiler için donma noktasında düşüş gözlenir. A yanlıştır.
Cevap A 5.
3M 2M
C6H12O6 NaCI
2. Saf suyun kaynama noktası 1 atm basınç altında 100 °C'dir. I II
Dış basıncın 1 atm olduğu bir ortamda 1 litre suda Yukarıda verilen çözeltiler aynı ortamda ve aynı sıcaklıkta
0,2 mol AI2(SO4)3 çözünerek hazırlanan çözeltinin kay- bulunmaktadır.
nama noktası 101,86 °C ise 1 litre suda 1 mol KNO3 Buna göre,
çözünerek hazırlanan çözeltinin kaynama noktası kaç I. II. çözeltinin kaynama noktası daha yüksektir.
°C'dir?
II. I. çözeltinin buhar basıncı daha büyüktür.
A) 100,93 B) 101,86 C) 102,9
III. I. çözeltinin donma noktası daha küçüktür.
D) 103,72 E) 104, 65 yargılarından hangileri doğrudur?
T1 = 1.86°C M1 = 1 M
M2 = 2M &T2 = 3,72°C
T = 103,72°C
Cevap D m1 = 3M M2 = 2 x 2 = 4M iyon
Dolayısıyla I ve II. yargı doğru III. yargı yanlıştır.
Cevap C
6. I. 1M 400 mL C6H12O6
3. 25,5 gram NaNO3 katısının 200 gram suda çözünmesi II. 2M 200 mL KCI
ile hazırlanan çözeltinin 1 atm basınç altındaki kayna- III. 1M 100 mL Mg(NO3)2
ma noktası kaç °C olur? (Na: 23, O: 16, N: 14, Kk: 0,52) Yukarıdaki çözeltilerin oda koşullarındaki buhar ba-
A) 100,26 B) 100,52 C) 101,04 sınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde
D) 101,56 E) 102, 08 doğru gösterilmiştir?
T = i . Kk . m A) II > I > III B) II > III > I C) III > II > I

25, 5 D) I > II > III E) I > III > II
n= = 0, 3 mol
85
0, 3 M1 = 1M
m= = 1, 5
0, 2 M2 = 2 x 2 = 4M
T = 2 x 0,52 x 1,5 = 1,56
M3 = 3 x 1 = 3M
T = 101,56°C
Dolayısıyla I > III > II
Cevap D
Cevap E

SIVI ÇÖZELTİLER / Koligatif Özellikler Konu Testi
7. Sıcaklık (°C) 9. 34 gram NaNO3 katısının 200 gram suda çözünmesiyle

AI(NO3)3
hazırlanan çözeltinin 1 atm basınç altındaki kaynama
X noktası kaç °C'dir?
100 + 4a (Na: 23, N: 14, O: 16, Kk: 0,52)
Y
A) 100,26 B) 100,52 C) 101,04
100 + 2a
D) 102,08 E) 102,60
T = 2 x 0,52 x 2 = 2,08°C
Derişim (mol/L) 0, 4
1 2 m= = 2 molal T = 102,08°C Cevap D
0, 2
1 atm basınç altında suyun kaynama noktası 100 °C'dir.
10. Uçucu olmayan X katısı ile hazırlanan doymamış çözeltiye
Yukarıdaki AI(NO3)3, X ve Y bileşiklerinin kaynama
bir miktar daha X katısı eklenerek katının çözünmesi sağ-
noktası molar derişim grafiğine göre X ve Y bileşikleri
lanıyor.
aşağıdakilerden hangileri olabilir?
Buna göre çözelti için,
X Y
I. Buhar basıncı zamanla azalır.
A) NaNO3 C6H12O6
II. Donma noktası zamanla artar.
B) MgCI2 NaCI
III. İletkenlik değeri zamanla artar.
C) C6H12O6 KCI
D) KNO3 NaCI
E) Mg3(PO4)2 C6H12O6
4m iyon 4a yükseltmiş
Buhar basıncı derişimle ters orantılıdır.
X & 4a olduğundan 2 tane iyon içermeli Donma noktası ters orantılıdır. I. doğru, II. yanlıştır.
Y & 2a olduğundan moleküler çözünmeli Moleküler çözünme durumunda iletkenlik olmaz. III. kesin değildir.
Cevap A Cevap A
11. O 2 Derişim
(mol/L)
1,86
5,58
8. Yarı geçirgen zar
X
7,44 Mg(NO3 ) 2
Y
0,1 M 1M
Donma noktası
NaCl (suda) NaCl (suda) (ºC)
X, Y ve Mg(NO3)2 çözeltilerine ait donma noktası - derişim

I. II. grafiği verilmiştir.
Yukarıdaki çözeltiler ile ilgili, 2 M'lık çözeltilerin donma noktaları değerlerine göre X
I. I. bölmede sıvı seviyesi zamanla azalır. ve Y bileşiklerinin formülleri aşağıdakilerden hangileri
II. II. bölmede osmotik basınç daha yüksektir. olabilir?
X Y
III. II. bölmede derişim zamanla azalır.
A) C6H12O6 Al(NO3)3
B) NaCl Al(NO3)3
C) C6H12O6 KNO3
D) KNO3 Ca(NO3)2
Seyreltik ortamdan derişik ortama su geçişi olur. Dolayısıyla bütün yar-
gılar doğrudur. E) NaCl K2SO4
Cevap E Mg(NO3)2 & 3 x 2 = 6M & 5,58 °C, dolayısıyla 1M & 0,93°C düşürür.
X → Moleküler çözünür.
Y → 1 molünde 4 mol iyon vardır. Cevap A
11. A 10. A 9. D 8. E 7. A 6. E 5. C 4. B 3. D 2. D 1. A Cevaplar

SIVI ÇÖZELTİLER
Çözünürlük 23
Kazanım: Çözeltileri çözünürlük kavramı temelinde sınıflandırır; çözünürlükle ilgili problemleri çözer.
Kazanım: "???
hhÇÖZÜNÜRLÜK hh Bir çözelti tek başına derişik ya da tek başına seyreltik ola-
maz.
hh Sabit basınç ve sıcaklıkta birim çözücüde çözünebilen en
hh 25 °C’de 100 gram suda 20 gram tuz içeren çözelti ile aynı
fazla madde miktarına çözünürlük denir.
koşullarda 10 gram tuz içeren çözelti karıştırılırsa, 20 gram
hh Birim çözücü olarak 100 gram ya da 100 mL su kullanılır. tuz içeren30çözelti
g NaCIderişik 10
36 gram
g NaCItuz içeren38ise
g NaCI
seyreltik çö-
Çözünürlük “gram çözünen / 100 gram su” olarak ifade edilir. zelti olur.
hh Örneğin; 25°C'de NaCI tuzunun çözünürlüğü 36g NaCI /

hh Fakat aynı koşullarda 100 gram suda 30 gram tuz içeren
100g sudur. 100 g 100 g 100 g
çözelti ile 20
su gram tuz içeren
suçözelti karşılaştırılırsa
su bu sefer
Çözünen kütlesi
Çözünürlük = 30 gram tuz içeren çözelti derişik 20 gram tuz içeren ise
100 g su seyreltik çözelti olur.
hh Çözünürlük çözücü ve çözünen kütlesine bağlı değildir. 10 g tuz 20 g tuz 30 g tuz
Çözücü ya da çözünen madde miktarı arttıkça çözünürlük

değişmez.
100 g 100 g 100 g

hh Çözeltileri çözünürlük temelinde incelediğimizde iki sınıfa su su su
ayırabiliriz. Bunlar, çözücü–çözünen oranına göre ve çözü-
nen madde miktarına göre sınıflandırmadır.
Çözünen Madde Miktarına göre
Çözücü – Çözünen Oranına göre Sınıflan- Sınıflandırma
dırma
hh Belirli koşullarda bir çözücünün çözebileceği madde mik-
hh Belirli bir miktar çözücü ya da çözelti içinde bulunan çözü- tarına göre çözeltiler doymuş, doymamış ve aşırı doymuş
nen madde miktarı derişim olarak ifade edilir. çözelti olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
hh Çözeltiler derişimlerine göre iki sınıfta incelenir.

hh Doymuş çözelti sabit basınç ve sıcaklıkta çözebileceği en
hh Derişimi az olan çözeltilere seyreltik, derişimi fazla olanlara fazla madde miktarını çözmüş olan çözeltidir.
derişik çözelti adı verilir.
hh Çözelti çözünürlük değerine sahiptir.
hh Bu sınıflandırma karşılaştırmalı bir sınıflandırmadır. İki çe-
şittir, bunlar derişik ve seyreltik çözeltilerdir. En az iki çözel- hh Örneğin, 25 °C’de NaCI tuzunun çözünürlüğü 36 gram NaCI
tinin birbirleriyle çözünen oranlarına göre karşılaştırılmasına / 100 gram su olduğunu belirtmiştik. Buna göre, 25°C hazır-
dayalıdır. lanan çözeltileri inceleyelim.

Sorusu
Öğretmen
20°C'de 130 g tuzlu su çözeltisinin 30 gramı tuzdur.

Buna göre tuzun çözünürlüğü nedir?
130 - 30 = 100 g su
Çözünürlük 30 g
Çözünürlük = =
100 g su 100 g su

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünürlük
30 g NaCI 36 g NaCI 38 g NaCI hh Çözeltiler elektrik iletkenliklerine göre elektrolit ve elektrolit

olmayan çözelti olarak ikiye ayrılır.
hh Elektrik akımını iletenlere elektrolit, iletmeyenlere ise elekt-

100 g 100 g 100 g rolit olmayan çözelti denir.
su su su
hh Asit, baz, tuz gibi suda iyonlarına ayrışarak çözünen mad-
hh Öyleyse 100 gram su ve 36 gram NaCI tuzu ile hazırlanan delerin çözeltileri elektrolittir.
10 g tuz 20 g tuz 30 g tuz
25 °C’deki çözelti doymuş çözeltidir. H2SO4 su
2H + (suda) + SO 24- (suda) (Elektrolit çözelti)
(Asit)
hh Su miktarı aynı koşullarda 200 gram olur ise doymuş çözelti
hh Glikoz (C6H12O6) ve etil alkol (C2H5OH) gibi suda molekül-
elde edebilmek
100 g
için 72 gram NaCI tuzuna ihtiyacımız
100 g 100 g
vardır.
lerine ayrışarak çözünen maddelerin oluşturduğu çözeltiler
su su su
hh Doymamış çözelti sabit basınç ve sıcaklıkta çözebileceği elektrolit değildir.
en fazla madde miktarından daha az madde çözmüş olan C6H12O6 su (Elektrolit
C6H12O6(suda)
çözeltilerdir. Şeker olmayan çözelti)
hh Örneğin; 25°C'de 100 gram suda 30 gram NaCI çözeltisi

çözünerek hazırlanan çözelti doymamış çözelti olur. 100
Örnek 1:
gram suda 36 gramdan daha az NaCI tuzu çözünerek hazır-
lanan 25 °C’deki her çözelti doymamış çözeltidir. Çözeltiler ile ilgili,
I. Doymamış çözeltiler seyreltik çözeltidir.
hh Belirli koşullarda çözebileceğinden daha fazla madde çö- II. 100 gram suda 25 °C'de 20 gram tuz çözünerek hazır-
zünmüş olan çözeltiler aşırı doymuş çözeltilerdir. lanan çözelti 10 gram tuz çözünerek hazırlanan çözelti-
den daha derişiktir.
hh Bu çözeltiler kararsız ve anlık çözeltilerdir.
III. Doymuş çözelti bir çözeltinin belirli sıcaklıktaki kapasi-
hh Dış etkilerle kapasitesinin üzerinde madde çözmüş olan tesini belirler.
bu çözeltiler kısa bir süre beklendiğinde, çözelti hafif bir yargılarından hangileri doğrudur?
şekilde sallandığında ya da az miktarda çözünen eklen- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
diğinde çözünen fazla katı çöker ve doymuş çözelti olu- D) II ve III E) I, II ve III
şur.
Seyreltik ya da derişik çözelti için en az iki çözelti arasında karşılaştırma yapıl-
hh 25 °C’de 100 gram suda dış etkilerle 38 gram NaCI katısı
malıdır. Doymamış çözeltilere seyreltik çözelti diyemeyiz. 25 °C'de 100 gram
çözünerek hazırlanan çözelti aşırı doymuş çözeltidir.
suda 20 gram tuz çözünerek hazırlanan çözelti 10 gram çözünerek hazırlanan
çözeltiye göre daha derişiktir. Doymuş çözeltiler çözünürlük değerine eşittir
hh Bir süre sonra çözünen 2 gram fazla NaCI çöker ve 100
ve çözeltinin kapasitesi anlamına gelir.
gram suda 36 gram NaCI çözünür.
Cevap D
hh Oluşan bu çözelti artık aşırı doymuş değil dibinde katısı
bulunan doymuş çözeltidir.

Örnek 2: Örnek 3:
Aşağıdaki verilen çözeltilerden hangisi elektrolit değil- Çözünürlük (g/100g su)
dir? 80
A) Tuzlu su B) Limon suyu 60
C) Şekerli su D) Kezzap çözeltisi 40
E) Sabunlu su 20
15
Şekerli su moleküler çözelti olduğu için elektrik akımını iletmez. 10
Cevap C 0
10 20 30 40 50 Sıcaklık (°C)
Yukarıdaki grafik X tuzunun sıcaklıkla sudaki çözünürlüğü-

nün değişimini göstermektedir.
hh Aşağıda verilen grafiği yorumlayalım. Buna göre;
Çözünürlük (g/100g su) a) 30°C'de 250 g suda en fazla kaç g X çözünür?
b) 50°C'de 90 gram doygun X çözeltisinin kaç gramı su-

e f z dur?
c) 20°C'de 50 g su kullanılarak hazırlanan doygun çözelti-

d y c
nin sıcaklığı 40°C'ye çıkarılırsa çözelti kaç gram daha X
x a b çözebilecek hâle gelir?
Cevap: a) 100 g
a) 30°C & 100 g suda 40 g X çözülürse
t1 t2 t3 Sıcaklık (°C) b) 50 g
250 g suda ? c) 20 g
250 .40
→ Çözelti x, y, z noktalarında doygundur. ?= = 100 g X çözünür.
100
b) 30°C & 180 g çözeltide 100 g su
→ Çözelti a, b, c noktalarında doymamıştır.
90 g çözeltide ?
→ Çözelti d, e, f noktalarında aşırı doymuştur. 90 .100
?= = 50 g su
180 2
→ t2 sıcaklığındaki doygun çözelti ısıtılırsa doymamış olur. c) 20°C & 100 g su 20 g X
50 g su ?
→ t3 sıcaklığındaki doyğun çözelti soğutulursa aşırı doygun
50 .20
olur ve çökelme gözlenir. ?= = 10 g X
100
40°C & 100 g su 60 g X
50 g su ?
50 .60
?= = 30 g daha X
100 2
30 - 10 = 20 g daha X çözebilir.

100 Gram Sudaki Çözünürlük hh Sıcaklık artırılırsa X katısının miktarı azalır.
hh Bir maddenin belirli bir sıcaklıktaki çözünürlük değeri birbi- hh Sıcaklık azalırsa tam tersi değişimler gözlemlenir.
rinden farklıdır.
Ekzotermik Çözünme
hh Bir maddenin belirli bir sıcaklıkta 100 g suda çözünen mikta-
rına 100 g suda çözünürlük denir. hh Sıcaklık ve çözünürlük ters orantılıdır.
hh Aşağıdaki grafikte potasyum klorür (KCI) bileşiğinin farklı sı- hh Gazların sıvılardaki çözünürlüğü kesinlikle ekzotermiktir.
caklıklardaki 100 g sudaki çözünürlükleri gösterilmiştir. hh Çözünürlüğü ekzotermik olan katılarda vardır.
Çözünürlük (g/100g su) XY2(g) → XY2(suda) + ısı
45 Çözünürlük
42
40
37
34
Sıcaklık
hh Sıcaklık artarsa; XY2 gazının çözünürlüğü azalır.

10 20 30 40 50 60 Sıcaklık (°C)
hh Çözeltiden serbest hâle geçen gaz miktarı artar.
hh Bu grafikten aşağıdaki sonuçları çıkarabiliriz.
hh Sıcaklık azalırsa tam tersi etkiler gözlemlenir.
→ KCI'nin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça artar.
Örnek 4:
→ KCI endotermik olarak çözünür.
su
I. HCI H+(suda) + CI-(suda)
→ 20°C'de 100 g suda en fazla 34 g KCI çözünebilir.
su
II. C12H22O11 C12H22O11(suda)
→ 60°C'de 100 g suda en fazla 45 g KCI çözünebilir.
su
III. H3PO4 3H+ + PO43-(suda)
Endotermik Çözünme Bu çözeltilerden hangileri elektrolittir?
hh Sıcaklık ve çözünürlük doğru orantılıdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
hh Katıların sıvılardaki çözünürlüğü genellikle endotermiktir. D) II ve III E) I, II ve III
X(k) + ısı → X(suda)

Asit, baz ve tuz gibi suda iyonlarına ayrışarak çözünen maddelerin çözeltileri
Çözünürlük elektrolittir.
I ve III suda iyonlarına ayrışarak çözünmüştür. Bu nedenle bunlar elektrolit-
tir.
II. ise elektrolit çözelti değildir.
Cevap C
Sıcaklık
Sorusu
Öğretmen
Gazlı içeceklerin üzerinde "soğuk içiniz" yazısının bulunma-

sının nedeni ne olabilir?
Gazların sıvılardaki çözünürlüğü ekzotermiktir. Yani sıcaklık azaldıkça

çözünürlük artar. Gazlı içecekler soğutulduğunda içindeki gazlar daha fazla
çözünür. Bu nedenle üzerinde "soğuk içiniz" yazısı yer alır.

Örnek 5: Örnek 6:
Çözünürlük (g/100g su) Çözünürlük (X g/100g su)
60
50
30
20 35
25
Sıcaklık (°C)
30 40 50
40°C'de hazırlanan 390 gram doygun çözelti ile ilgili, 40 60 70 Sıcaklık
I. Çözünürlüğü endotermiktir. X katısının çözünürlük sıcaklık grafiği yukarıda verilmiştir.

II. Sıcaklık 30 °C'ye düşürülürse doygun çözeltinin kütlesi Buna göre, 60 °C'de hazırlanan 270 gram doygun çö-
360 gram olur. zelti için,
III. Sıcaklık 50 °C'ye çıkarılıp 150 gram su buharlaştırılırsa a. Çözeltide kaçar gram su ve X katısı bulunur?
çözelti doygun hale gelir.
b. Sıcaklık 40 °C'ye düşürüldüğünde kaç gram X katısı
yargılarından hangileri doğrudur? çöker?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III c. Sıcaklık 70 °C'ye çıkartılırsa doygun çözelti elde ede-
D) II ve III E) I, II ve III bilmek için en az kaç gram su buharlaştırılmalıdır?
40 °C'de 100g su + 30g tuz çözer = 130g doygun çözelti Cevap: a) 70 g X, 200 g su
a) 60°C & 135 g çözeltide 35 g X
? ? =390 gram doygun çözelti b) 20 g
270 g çözeltide ?
c) 60 g
390 gram doygun çözeltide 300 gram su ve 90 gram tuz bulunur. 2
270 .35
Çözünürlük sıcaklıkla doğru orantılıdır. Öyleyse çözünürlük endotermiktir. ?= = 70 g X
135
30 °C'de 100 g su 20 g tuz çözer 270 - 70 = 200 g su
300 g su ? tuz çözer
b) 40°C & 100 g suda 10 g X çöker
? = 60g tuz çözünür. 200 g suda ?
Çözelti = 300 g su + 60 g tuz = 360 g olur.
? = 20 g X çöker
50 °C'de 100 g su 60 g tuz çözer
c) 70°C & 100 g suda 50 g çöker
? 90g tuz
? = 150g su doygun çözelti alabilmesi için yeterlidir. ? 70 g çöker
70.100
300 – 150 = 150g su buharlaştırılır. ?= = 140 g su
50
Cevap E
200 - 140 = 60 g su buharlaştırılmalı

Örnek 7: Örnek 9:
Aşağıda verilen çözeltileri seyreltik ve derişik olarak
Çözünürlük (gX/100g su)
kıyaslayınız.
40 g tuz 50 g tuz 80 g tuz 70
40
10
1L 1L 1L
su su su
25 40 50 Sıcaklık (°C)
I II III
Şekildeki grafikte bir X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sı-
Derişimi az olan çözeltilere seyreltik, derişimi fazla olanlara derişik çözelti denir. caklıkla değişimi verilmiştir.
I. kaptaki birim hacimde daha az tuz çözdüğü için II.'ye göre daha seyreltiktir. Buna göre 40°C'deki 280 g doygun çözelti 25°C'ye so-
II.'de III. göre daha seyreltikdir. ğutulursa çöken tuzun tekrar çözünmesi için 25°C'de
kaç g su çözeltiye ilave edilmelidir?
40°C & 140 g çözeltide 40 g X Cevap: 600 g
280 g çözeltide ?
X = 80 g X vardır.
280 - 80 = 200 g su
25°C & 100 g suda 10 g X

200 g suda ?
Örnek 8: X = 20 g X vardır.
80 - 20 = 60 g X çöker.
%20'lik 250 g tuz çözeltisine 50 g daha tuz eklenip çözü-
nürse son çözelti kütlece % kaçlık olur? 25°C & 100 g suda 10 g X çözerse
Cevap: %33,3 ? 60 g X
mTuz
20 = $ 100 & mTuz = 50 g ? = 600 g su ilave edilmelidir.
250
mT = 50 + 50 = 100 g
mÇözünen
%= $ 100
mÇözücü
100
Örnek 10:
%= $ 100 = % 33, 3
250 + 50
Belli bir miktar CO2 gazının H2O içinde çözünmesi sağla-
nıyor.
Isı alışverişine göre bu çözünmenin türü nedir?

Cevap: Ekzotermik
Gazların sıvılardaki çözünürlüğü ekzotermiktir.
Örnek Cevapları
1. D 2. C 4. C 5. E

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünürlük Konu Testi
1. Çözünürlük 3. I. NaOH + su $ Na+(suda) + OH - (suda)

X
II. HCI + su $ H+(suda) + CI - (suda)
Y III. C2H5OH + su $ C2H5OH(suda)
Yukarıda verilen çözeltilerden hangileri elektrolit değil-
dir?
Z A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
t Sıcaklık (°C) D) II ve III E) I, II ve III
X, Y ve Z maddelerinin çözünürlük sıcaklık değişimi- Suda iyonlarına ayrışarak çözünen asıt, baz ve tuzlar elektrik akımını ile-
ni gösteren grafiğe göre, aşağıda verilen yargılardan tir ve bu çözeliler elektrolit çözeltilerdir. Suda moleküler hâlde çözünen
hangisi yanlıştır? şeker, alkol maddelerinin çözeltileri elektrik akımını iletmez. Bu çözelti-
lere elektolit olmayan çözeltiler denir. Bu nedenle III. çözelti elektrolit
A) t°C'de X ile Y'nin çözünürlüğü aynıdır. değildir. I ve II. elektolittir.
B) Sıcaklık artışı Z'nin çözünürlüğünü azaltır. Cevap A
C) X ve Y maddelerinin çözünürlüğü ekzotermik, Z'nin çö-

zünürlüğü endotermiktik.
D) X ve Y katı madde olabilir. 4. Çözünürlük ( g X/100g su)
E) X ve Y'nin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça artar.

Çözünmesi endotermik olan maddelerin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça 60
artar. X ve Y'nin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça artar. Bu nedenle X ve Y
endotermik Z ise ekzotermiktir. (C Yanlış). X ile Y'nin çözünürlüğü t°C'de 40
aynıdır. (A doğru). Sıcaklık arttıkça Z'nin çözünürlüğü azalır. (B doğru).
Cevap C 20
30 50 70 Sıcaklık (°C)
2. 1 2 3 Şekildeki grafikte bir X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sı-

caklıkla değişimi verilmiştir.
Buna göre, 50°C'de 300 g su kullanılarak hazırlanan
doygun bir çözelti 30°C'ye soğutulursa kaç g katı kabın
dibine çöker?
Doymamış Doymuş Doymuş
X çözeltisi X çözeltisi X çözeltisi A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 140
Aynı sıcaklıkta aynı miktar su ile hazırlanan yukarıdaki 50°C & 100 g su 40 g X 30°C & 100 g su 20 g X
X çözeltileri için; 300 g su ? 300 g su ?
I. Çözünmüş miktarlar 3 = 2 > 1 şeklindedir.
? = 120 g X çözünür ? = 60 g X çözünür
II. Çözeltilerin üçü de homojendir.
120 - 60 = 60 g X çöker.
III. Çözeltilerin özkütleleri 3 > 2 > 1'dir. Cevap A
5. 40°C'de 80 mL suda 20 g X çözünmektedir.
Buna göre, X'in 40°C'deki çözünürlüğü kaç g/100 mL
Bir çözelti çözücünün çözebileceği maksimum miktarda madde içeri-
yorsa bu çözeltiye doymuş çözelti denir. 2 ve 3. çözeltiler çözebilecekleri sudur?
maksimum miktarı çözdükleri için miktarları 3 = 2 > 1 (I. doğru)
A) 15 B) 20 C) 25 D) 30 E) 35
Homojen karışımlar çözeltidir. (II. doğru)
40°C & 80 mL su 20 g X
Aynı sıcaklıkta aynı miktarda su ile hazırlanan çözeltiler olduğu için öz-
kütleler 3 = 2 > 1 olur. (III. yanlış) 100 mL su ?
Cevap B 20 .100
?= = 25 g X
80 2
Cevap C

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünürlük Konu Testi
6. Saf X tuzuna ait çözünür- Çözünürlük (g/100g su) 8. Çözünürlük ( g/100g su)
lük-sıcaklık grafiği yanda

A
verilmiştir.
140
Buna göre; B
60
I. A noktasındaki çözelti
C
soğutulursa doygun çö-
zelti elde edilebilir. Sıcaklık (°C)
II. C noktasındaki doymamış çözelti su buharlaştırılarak

20 40 Sıcaklık (°C)
doygun hâle getirilebilir.
III. B noktasındaki çözelti doymuştur. Yukarıdaki grafik saf X katısının çözünürlüğünün sıcaklık
yargılarından hangileri doğrudur? ile değişimini göstermektedir. 40°C'de 120 g x ile hazırla-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III nan doygun çözelti 20°C'ye soğutuluyor.
Buna göre, çözeltinin 20°C'de tekrar doygun hâle gele-
bilmesi için kaç gram daha X katısı eklenmelidir?
I. A noktası aşırı doymuş çözeltiyi temsil eder, soğutulursa doygun hâle
gelir (Doğru) A) 100 B) 120 C) 140 D) 160 E) 180
II. C noktasında bulunan çözeltideki su miktarı azaltılırsa (buharlaştırılır-
40°C & 100 g suda 60 g x 20°C & 100 g suda 140 g x
sa) çözelti doygun hâle gelir. (Doğru)
III. B noktasındaki çözelti doymuştur. (Doğru) ? 120 g X 200 g suda ?
Cevap E ? = 200 g su ? = 280 g x çözebilir.

7. X ve Y maddelerinin farklı sıcaklıklardaki çözünürlükleri 280 - 120 = 160 g x eklenmelidir.
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Cevap D
Çözünürlük (g/100 g su)
Madde
20°C 40°C 60°C
X 25 38 45
Y 32 40 45
9. Çözünürlük ( g/100g su)
Buna göre;
40
I. 20°C'de doygun X çözeltisi kütlece %20'liktir.
II. 40°C'de 250 g su ve 100 g Y ile hazırlanan çözelti doy- 30
mamıştır. 20
III. 60°C'de 70 g X ve 150 g su ile hazırlanan çözelti doy-
muştur.
D) II ve III E) I, II ve III X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sıcaklık değişimi grafik-
20°C & 125 g çözelti 25 g X 40°C & 100 g suda 40 g Y teki gibidir.
100 g çözelti ? 250 g su ? 40°C'deki 80 gram suda hazırlanmış doygun çözelti
100.25 250 .40 20°C'ye soğutulursa kaç gram X çöker?
?= =%20 (I doğru) ?= = 100 çözelti
125 100
doymuştur (II yanlış) A) 8 B) 16 C) 28 D) 32 E) 42
60°C & 100 g suda 45 g X 40°C & 100 g su 40 g x 20°C & 100 g su 20 g x
150 g suda ? 80 g su ? 80 g suda ?
150 .45 80 .40 80 .20
?= = 67,5 g X çözebilir. 70 g X ile hazırlanan çözelti ?= = 32 g X ?= = 16g
100 100 100
doymuştur. (III. doğru)
32 - 16 = 16 g x
Cevap C
Cevap B
9. B 8. D 7. C 6. E 5. C 4. A 3. A 2. B 1. C Cevaplar

SIVI ÇÖZELTİLER
Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler 24
Kazanım: Çözünürlüğün sıcaklıkla ve basınçla değişimini keşfeder.
Kazanım: "???
hhÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER hh Aynı koşullarda aynı miktar çözücüde çözünen her madde-
nin çözünürlüğü farklıdır.
hh Çözünürlüğe etki eden faktörleri dört başlık altında incele-
hh Örneğin 20°C'de 100 gram suda 36 g yemek tuzu çözünür-
yebiliriz.
ken, 54 gram amonyak çözünür.
→ Çözücü ve çözünenin cinsi
hh Çözünürlük çözücünün cinsi ile değişir.
→ Ortak iyon etkisi
hh Örneğin NaCI tuzunun 20°C'de 100 g sudaki ve 100 g alkol-
→ Sıcaklık deki çözünürlükleri farklıdır.
→ Basınç
Örnek 1:
Çözücü ve Çözünen Cinsinin Çözünürlüğe
Etkisi Çözücü Çözünen
I. H2O I2
hh Çözücü ve çözünenin arasındaki etkileşimleri incelerken çö- II. C6H 6 CH4
zünme olayının çözücü ve çözünen madde türlerine bağlı III. CCI4 CS2
olduğunu öğrendik.
Yukarıdaki çözücülerden hangileri karşısında verilen
maddeyi çözemez?
hh Bazı maddeler suda iye çözünürken bazıları az çözünür. Ba-
zıları ise hiç çözünmez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
hh Kısacası çözünürlük maddeler için ayırt edici bir özelliktir.
H2O → polar bir yapıya sahiptir.
hh Çözünme olayı maddelerin molekül yapısına bağlıdır. C6H6 , CH4 , CCI4 , CS2 ve I2 apolardır. Bu nedenle H2O ve I2 birbirinden çözün-
mez. Diğerleri apolar-opalar yapısında olduğu için çözülür.
hh Polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler apolar Cevap A
çözücülerde iyi çözünür.
Çözünürlüğe Ortak İyon Etkisi
NaCI - H2O I2 - CCI4
(polar - polar) (apolar - apolar) hh Ortak iyon derişimi arttıkça çözünürlük azalır.
hh Maddelerin saf çözücülerdeki çözünürlükleri ortak iyon içe-

hh Genellikle her maddenin iyi çözündüğü bir çözücüsü vardır.
ren çözeltilerdeki çözünürlüklerinden daha fazladır.
Örneğin yağlı boya tinerde iyi çözünür.

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler
AgCl AgCl
çözeltisi çözeltisi Çözünürlük
(Endotermik)
H2 O NaCI(aq)
25°C 25°C Sıcaklık (°C)
hh Buradaki CI- ortak iyon etkisi yapar. AgCI katısının çözünür- hh Gazların suda çözünmesi ekzotermiktir.
lüğünü azaltır.
hh Ekzotermik çözünme olaylarında sıcaklık arttıkça çözünür-
Örnek 2: lük azalır.
KCI KCI Çözünürlük
CaCI2(aq) NaCI(aq)
25°C 25°C Sıcaklık (°C)

I II
Derişimleri eşit olan CaCI2 ve NaCI çözeltilerine KCI hh Kola ve soda gibi içecekler soğuk içilir. Bunun nedeni soğuk-
tuzu eklendiğinde I ve II numaralı kaplardaki KCI'nin
ta çok daha fazla çözünmesidir.
çözünürlüğünü karşılaştırınız.
hh Bazı katı maddelerin çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişimi
I. kapta → CaCI2 → Ca+2 + 2CI-
KCI → K+ + CI- aşağıda verilen grafikte gösterilmiştir.
II. kapta → NaCI → Na+ + CI-
I. kapta CI- iyon derişimi daha fazla olacağından KCI'nin çözünürlüğü daha
küçük olur. Çözünürlük
2
O
(g/100 g su)
z
iko
3
H
3
NO
2
C
Gl
Na
140 Na
120
KBr
Sıcaklığın Çözünürlüğe Etkisi
100 O4
CuS
hh Çözünme olaylarının endotermik ya da ekzotermik olarak 80
CI
NH 4
gerçekleştiğini öğrendik.
60
I
NaC
hh NaNO3, KCI, NaCI, C6H12O6 gibi çoğu katının suda çözün- 40 O
K 2S 4
mesi endotermiktir.
20 )
(SO 4 3
hh Endotermik gerçekleşen çözünmelerde sıcaklık arttıkça çö- Ce 2
0 20 40 60 80 100
zünürlük artar.
Sıcaklık (°C)
Sorusu
Öğretmen
Şekerin çayın içerisinde çözünmesi nasıl bir çözünmedir?
Katı maddelerin çözünürlüğü genelllikle endotermiktir.

hh Gaz molekülleri soğuk ortamlarda kinetik enerjileri düştü- Basıncın Çözünürlüğe Etkisi
ğünden sıvı molekülleri arasındaki boşluklara daha fazla
hh Kola, gazoz gibi gazlı içeceklerin kapakları açıldığında, içe-
yerleşir. Bu nedenle çözünürlükleri artar.
cekte kabarcıklar oluştuğu ve gaz çıkışı gerçekleştiği göz-
hh Bazı gazların çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişimi verilmiştir. lenir.
Çözünürlük ( g/100g su) hh Bu gaz çıkışının sebebi kapağın açılmasıyla basıncın azal-
10 masıdır.
8 hh Sıvının üzerine etkiyen basınç azaldıkça gazın sıvıdaki çö-

zünürlüğü azalır ve gaz sıvıdan kabarcıklar halinde ayrılır.
6 NO
4 O2 hh Gazların sıvılardaki çözünürlüğüne basıncın etkisi Henry ta-

CO rafından, “sabit sıcaklıkta bir gazın çözünürlüğü gazın kısmi
2 CH4
N2 basıncı ile doğru orantılıdır.” şeklinde tanımlanmıştır.
0 Sıcaklık (°C)
10 20 30 40
Örnek 3: Gaz Gaz

40°C'de hazırlanan 328 g doymuş KCI çözeltisinin sıcaklığı
20°C'ye düşürülüyor.
Su Su
Çözünürlük
(g/100 g su)
64
32
Gaz
Su
Buna göre, kaç gram KCI tuzu kristallenir?
hh Katı ve sıvıların çözünürlüğüne basıncın etkisi yoktur.
Cevap: 64 g
40°C & 164 g çözeltide 64 g KCI
hh Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta gazların sıvılardaki çözü-
328 g çözeltide ?
328 - 128 = 200 g su nürlüğü en yüksek değerlerine ulaşır.
? = 128 g KCI
Çözünürlük Çözünürlük
20°C & 100 g su 32 g KCI
200 g su ?
128 - 64 = 64 g KCI kristallenir. Gaz
? = 64 g KCI Katı ve sıvı
Basınç Basınç

hh Böylelikle çay şekeri daha hızlı çözünmüş olur.

Örnek 4:
hh Karıştırma ile sadece çözünme hızı artar, çözünürlük ise
Belirli bir sıcaklıkta X gazına ait sıcaklık ve basınç koşulları-
değişmez.
na göre çözünürlükleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Sıcaklık (°C) Basınç Çözünürlük (g/100 g su) Temas Yüzeyi

20 4 Ç1
hh Katıların temas yüzeyi arttıkça sıvılardaki çözünürlükleri ge-
10 4 Ç2
nellikle artar.
20 2 Ç3
hh Örneğin, küp şeker, toz şeker ve pudra şekeri ele alalım.
Buna göre, X gazının çözünürlükleri arasındaki ilişki
nasıl olmalıdır? hh Her üç şeker türünün de çözünürlüğü belirli sıcaklıkta aynı
Cevap: Ç2 > Ç1 > Ç3

olmasına rağmen pudra şekerinin temas yüzeyi daha fazla
Gazların çözünürlüğünün en yüksek değere ulaşabilmesi için sıcaklığın düşük, olduğu için çözünme hızı en büyük olur. Sonra toz şeker en
basıncın yüksek olması gerekir. Buna göre, Ç2 değeri en büyük Ç3 değeri ise son ise küp şeker olur.
en küçük olur. Ç2 > Ç1 > Ç3
Küp Toz Pudra

şeker şekeri şekeri
Çözünme Hızına Etki Eden Faktörler

hh Bir çözeltideki çözünen maddenin birim zamanda çözünen
miktarı çözünme hızı olarak adlandırılır.
hh Sıvı çözeltilerde çözünme hızını genellikle etkileyen faktör-

ler, çözeltiyi karıştırmak, temas yüzeyi ve sıcaklıktır.
I II III
Çözeltiyi Karıştırmak
Sıcaklık
hh Gündelik hayattan bilgiğimiz gibi çaya atılan şekerin daha
hh Çözünmenin endotermik ya da ekzotermik olmasına bakıl-
hızlı çözünmesi için çay kaşığı ile çay karıştırılır.
maksızın sıcaklık arttıkça çözünme hızı artar.
hh Sıcaklık çözünürlüğü ve çözünme hızını birlikte etkiler.
Küp Küp
şeker şeker
30°C 50°C

Örnek 5: Örnek 7:
CO2 gazının bazı sıcaklık ve basınç değerlerindeki sudaki Çözünürlük Çözünürlük
X Y
çözünürlüğü aşağıda verilmiştir.

Çözünürlük
Sıcaklık (°C) Basınç atm)
(g/100 g su)
I. t1 1,6 m1
II. t2 1 m2
III. t3 1,6 m3
Sıcaklık Basınç
CO2 gazının çözünürlükleri arasında m2 > m3 > m1 iliş-

kisi olduğuna göre sıcaklık değerleri arasındaki ilişki Çözünürlük Çözünürlük
nasıl olur?
T
Cevap: t1 > t3 > t2
Gazlar düşük sıcaklıkta daha fazla çözünür. Aynı basınçta m3 > m1 olduğuna
Z
göre t3 < t1 olur.
Basıncının diğerlerinden daha düşük olduğu II. durumda çözünürlüğün daha
fazla olması buradaki sıcaklığın daha düşük olduğunu gösteriyor.
t1 > t3 > t2
Sıcaklık Basınç
Örnek 6: Yukarıdaki grafiklerde X, Y, Z ve T maddelerinin sudaki çö-
zünürlüklerinin sıcaklık ve basınçla değişimleri verilmiştir.
Yandaki dibinde katısıyla den-
Buna göre,
gede bulunan X'in sulu çözelti-
si yanda verilmiştir. I. X'in suda çözünmesi ısı alan bir olaydır.
X(suda)
Buna göre, X (k) II. T katı ya da sıvı olabilir.
I. Çözelti doygundur. III. Z'nin çözünürlüğü ekzotermiktir.
II. Sıcaklık artırılırsa çözeltinin derişimi artar. IV. Y, sıvı alabilir.
III. Aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse X'in çözünen mik- yargılarından hangileri doğrudur?
tarı artar. A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? D) I, II ve III E) II, III ve IV
I. X'in çözünürlüğü endotermiktir. Yani ısı alan bir olaydır. (Doğru)
II. Katı ve sıvıların çözünürlüğü basınçla değişmez. (Doğru)
III. Z'nin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça azalıyor. Z gaz olabilir. (Doğru)
I. Kesinlikle doğrudur çünkü dibinde katı vardır.
IV. Gazların çözünürlüğü basınç arttıkça artar. Bu nedenle Y gazdır. (Yanlış)
II. Kesin değildir, ekzotermik olabilir.
Cevap D
III. Çözücü artarsa çözünen madde miktarı artar.
Cevap C

Bir miktar suda çözünecek küp şekerin hem çözünürlü- Şekilde bir X tu- Çözünürlük (gX/100 g su)
ğünü hem de çözünme hızını arttırmak için; zunun sudaki
çözünürlüğü- 60
I. Çözeltiyi karıştırmak
nün sıcaklıkla 40
II. Şekeri toz hâline getirmek
değişimi
III. Çözeltiyi ısıtmak 20
verilmiştir.
işlemlerinden hangilerinin tek başına yapılması yeterli
Buna göre;
olur? Sıcaklık (°C)
30 40 50
I. 30°C'de
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 200 g su en fazla 40 g X çözer.
D) I ve III E) I, II ve III II. 50°C'de 300 g su ile hazırlanan doygun çözelti 40°C'ye
soğutulursa 60 g X çöker.
Şekeri toz haline getirmek ve çözeltiyi karıştırmak çözünme hızını artırdığı hâl- III. X'in çözünürlüğü endotermiktir.
de çözünürlüğe etki etmez. (I ve II yanlış)
Çözeltiyi ısıtmak sıcaklığı arttıracağı için hem çözünürlüğü hem de çözünme
hızını arttırır. (III. doğru) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Cevap B
I. " 30°C'de 100 g su 20 g X

200 g su 40 g X
Örnek 9: II. " 50°C'dan 40°C'ye soğutulduğunda
100 g'da 20 g X çöker
Bir X katısının 20°C'deki çözünürlüğü 30 g/100 g su iken
300 g'da 60 g X çöker.
30°C'deki çözünürlüğü 25 g/100 g su'dur. III. " Sıcaklık arttıkça çözünürlük arttığından çözünme endotermiktir.
Buna göre; Cevap E
I. X'in çözünürlüğü endotermiktir. Örnek 11:

II. Doymamış X çözeltisi soğutularak doymuş hale getirile-
bilir. Basınç (atm) Sıcaklık (°C)
III. X'in 50°C'deki çözünürlüğü 25 g/100 g su'dan daha az-
I. 1 25
dır.
II. 0,8 30
III. 1,2 20
Yukarıda verilen koşullar altında O2 gazının sudaki çö-
zünürlüğünü karşılaştırınız.
Cevap: III > I > II
Sıcaklık arttıkça çözünürlük azaldığından X ekzotermik çözünür.
Gazların çözünürlüğü basınç ile doğru, sıcaklıkla ters orantılıdır.
Dolayısıyla I ve II yanlış, III ise doğrudur.
Dolayısıyla III > I > II
Cevap B
Örnek Cevapları
1. A 6. C 7. D 8. B 9. B 10. E

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler Konu Testi
1. I. Doymamış çözeltiler çözünen madde ilavesiyle daha 4. Oda sıcaklığında çözünürlüğü 40 gram/100 gram su
derişik hale getirilebilir. olan bir X katısının 600 gram kütlece %20'lik çözeltisini
II. Aşırı doymuş çözeltiler kararsızdır ve fazla çözünen doymuş hale getirebilmek için kaç gram daha X katısı
katı bir süre sonra çöker. çözünmesi gerekir?
III. Doymuş çözeltiler çözeltinin kapasitesi anlamına gelir. A) 80 B) 72 C) 68 D) 62 E) 58

Çözeltiler ile ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangile- 20
. 600 = 120 g X + 480 g su
ri doğrudur? 100
Çözünürlük 40 olduğunda 480 g su 192 g katı çözebilir. 72 g ilave edilmeli.
Cevap B
Yargıların tümü doğrudur.
Cevap E 5. Çözünürlük (g/100 g su)
2. Bir X tuzunun 25 °C'de 40

hazırlanan yandaki çözeltisi
için, 25
X(suda)
I. Çözelti doygundur. 20
X(k)
II. Aynı sıcaklıkta bir miktar su Sıcaklık (°C)
40 50
eklenirse çözünürlük artar. 40°C'de 300 gram su ile hazırlanan X katısının doygun
III. Sıcaklık azaltılırsa çözeltinin derişimi azalır. sulu çözeltisine ait çözünürlük sıcaklık grafiği yukarıda ve-
rilmiştir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Sıcaklık 0 °C'ye düşürülürse 15 gram X katısı çöker.
Katısıyla dengede olduğundan I doğrudur, II yanlıştır, III ise kesin değildir. B) Sıcaklık 50 °C'ye çıkarılırsa doygun çözelti olabilmesi
Cevap A için 45 gram daha X katısı gerekir.
C) Çözelti kütlece %25'liktir.
3. Katı kütlesi D) Çözünürlük endotermiktir.
50 E) Çözelti kütlesi 375 gramdır.

25
%= x 100 = % 20'liktir.
125 Cevap C
30 X
20 Y
Zaman (dk) 6. 25 °C 30 °C 35 °C
t
Aynı sıcaklıkta eşit hacimde saf su kullanılarak hazırlanan X: 30 46 58
iki ayrı kaba X ve Y katıları ekleniyor. Katı miktarlarının za-
Y: 43 38 32
manla değişim grafiği yukarıdaki gibidir.
X ve Y katılarının 100 gram sudaki çözünürlüklerinin sıcak-
Buna göre, lıkla değişimi yukarıda verilmiştir.
I. X ile hazırlanan çözelti daha derişiktir. Buna göre,
II. Y çözeltisinin molaritesi daha küçüktür. I. X'in çözünürlüğü endotermiktir.
III. Her iki çözelti de doygundur. II. Y'nin 30 °C'de doymamış sulu çözeltisi ısıtılırsa doy-
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? muş hale gelebilir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. X maddesi gaz olamaz.
D) I ve II E) I ve III yargılarından hangileri doğrudur?

Derişim mol sayısına, dolayısıylada molekül ağırlığına bağlıdır. Dolayı- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
sıyla sadece III. yargı kesinlikle doğrudur çünkü her iki çözeltinin dibinde
katı vardır.
Cevap C X endotermik, Y ekzotermik çözündüğünden bütün yargılar doğrudur.
Cevap E

SIVI ÇÖZELTİLER / Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler Konu Testi
7. Yanda X ve Y Çözünürlük (g/100 g su) 9. 50 °C'de doymamış 200 gram kütlece %30'lik tuzlu su çö-
maddelerinin X zeltisine 40 °C'de hazırlanan doymamış 300 gram kütlece
çözünürlük %20'luk tuzlu su çözeltisi ekleniyor. Daha sonra sıcaklık 45
40
sıcaklık grafiği °C'ye getirilerek çözeltiye 70 gram tuz eklenip çözeltinin
verilmiştir. doymuş olması sağlanıyor.
25
t °C'de 100 Buna göre, 45 °C'deki tuzun çözünürlüğü kaç g/100 g
20 Y
gram su ile su olur?
Sıcaklık (°C)
hazırlanan t
A) 60 B) 50 C) 40 D) 30 E) 25
dibinde katısı bulunmayan X ve Y doygun çözeltileri
Cs.300 = 30.200 + 20 . 300
ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Cs = % 24'lük
A) Her iki çözeltinin kütlece yüzde derişimi aynıdır. 380 g su + 120 g tuz
& 190 g tuz / 380 g su ise 50 g tuz / 100 g sudur.
B) X'in çözünürlüğü endotermik, Y'ninki ekzotermiktir.
Cevap B
C) X çözeltisi soğutulursa çözelti derişimi azalır. 10. 60 °C'de 200 gram Çözünürlük (g/100g su)
D) Y çözeltisi ısıtılırsa bir miktar Y çöker. su ile hazırlanan
40
E) X çözeltisi ısıtılırsa çözeltinin derişimi artar. doymuş çözeltiye
Dibinde katısı olmadığından ısıtıldığında derişimi artmaz. ait çözünürlük sı- 25
Cevap E caklık grafiği yan-
daki gibidir. 15
Buna göre,
0 40 60 70 Sıcaklık (°C)
I. Çözelti kütlece
%25'liktir.
II. Sıcaklık 40°C'ye düşürülürse 20 gram katı çöker.
III. Çözünme endotermiktir.
8. Çözünürlük (g/100g su)
85 yargılarından hangileri doğrudur?
50 D) II ve III E) I, II ve III
II → 100 g'da 10, 200 g'da 20 g çöker. (Doğru)
35 III → Çözünme endartermiktir. (Doğru)
Cevap D
Sıcaklık (°C) 11. X katısının çözü- Çözünürlük (X g/100g su)

0 30 60 nürlük sıcaklık grafi-
X katısının 30 °C'de hazırlanan dibinde katısı bulunma- ği yandaki gibidir.
yan 300 gram doygun çözeltisi ile igili,
Buna göre, 15 °C'de 4
I. Sıcaklık 60 °C'ye çıkarılırsa 30 gram katısı çöker. hazırlananan di-
2,2
II. Sıcaklık 0 °C'ye getirilirse çözeltinin derişimi artar. binde katısı bulun-
III. Çözelti kütlece %50'liktir. mayan 312 gramlık
Sıcaklık (°C)
doygun çözelti ile 0 15 35
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Sıcaklık artırılırsa çözünürlük azalır.
B) Çözeltide 300 gram su bulunur.
Dibinde katısı olmadığında derişimi değişmez.
100
C) Sıcaklık 35 °C'ye çıkartılırsa 5,4 gram katı çöker.
.100 = %33'lüktür.
300 D) Sıcaklık azaltılırsa derişim artar.
Cevap A
E) Sıcaklık artırılırsa derişim azalır.
Dibinde katı olmadığından sıcaklık azaltılırsa derişim artmaz.
Cevap D
11. D 10. D 9. B 8. A 7. E 6. E 5. C 4. B 3. C 2. A 1. E Cevaplar

TARAMA
25
1. Dalton atom teorisine göre "Elementler belirli bir bileşiği 4. Metal bir yüzeye ışık düşürüldüğünde metal yüzeyden
oluştururken her iki elementin birleşen atom sayıları oranı elektron koparılması olayına ne ad verilir?
hep sabittir." hangi kanun ile ilişkilidir?
A) Fotoelektrik B) Balmer serisi
A) Kütlenin korunumu kanunu C) Dalga boyu D) Milikan yağ deneyi
B) Sabit oranlar kanunu E) Yayınım olayı
C) Katlı oranlar kanunu Metal bir yüzeye ışık düşürülerek yüzeyden elektron koparılmasına fo-
D) Birleşen hacimler kanunu toelektrik denir.
Cevap A
E) Avogadro kanunu
Bir bileşik oluştururken her bir elementin atom sayıları oranının hep sabit
olması "Sabit Oranlar Kanunu" ile ilişkilidir.
Cevap B
2. Dalton atom teorisi ile ilgili;

I. Bir elemente ait tüm atomlar şekil, kütle ve büyüklük 5. Boşlukta hareket eden bir ışığın frekansı 2 x 109 Hz'dir.
bakımından birbirleriyle aynıdır. Buna göre bu ışığın dalga boyu kaç nm'dir?
II. Atomun elektriksel yapısı hakkında yaklaşımlarda bu- (c = 3 . 108 m/s)
lunulmuştur.
A) 8 . 105 B) 12 . 105 C) 10 . 107
III. Atomlar hiçbir şekilde parçalanamaz.
D) 13 . 107 E) 15 . 107
verilenlerden hangileri doğrudur?
c 3.10 8
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III c=λ.V & λ= &λ= = 1, 5.10 - 1
V 2.10 9
D) II ve III E) I, II ve III = 0, 15 m
Dalton atom teorisinde atomun elektriksel yapısı ile ilgili herhangi bir = 15.10 7 nm
yaklaşımda bulunulmamıştır.
Cevap E
Bu nedenle II. yargı, yanlış diğerleri doğrudur.
Cevap C
3.
Şekil I Şekil II
6. Temel hâl enerji düzeyinde bulunan hidrojenin elektro-
Yukarıdaki şekillerde gösterilen elektromanyetik dal- nunu n = 2 enerji seviyesine çıkarmak için gerekli olan
galarla ilgili; fotonun enerjisi kaç J'dür? (RH = 2,18 . 10-18)
I. Şekil I'de frekans daha yüksektir.
A) -2,18 . 10 -18 B) -4,32 . 10 -20
II. Şekil II'de frekans daha yüksektir.
C) 1,635 . 10 -18 D) 6,626 . 10 -20
III. Şekil I'de dalga boyu daha uzundur.
E) 2,46 . 10 -21
1 1
3 E = RH. e - o
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II n12 n d2
1 1
D) II ve III E) I, II ve III 3 E = - 2, 18.10 - 18 c 2 - 2 m & 3 E = 1, 635.10 - 18 J Cevap C
1 2
Şekil I'de dalga boyu daha uzundur. Uzun dalga boyuna sahip dalganın
frekansı daha düşüktür. Bu nedenle şekil II'de frekans daha yüksektir.
Cevap D

TARAMA
7. Temel hâldeki 12Mg atomunda açısal momentum kuan- 11.

tum sayısı , = 0 olan kaç tane elektron vardır? T
X Z
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 Y
12Mg : 1s2 2s2 2p6 3s2
, = 0 değeri s orbitallerini gösterir.

12Mg'nin s orbitallerinde toplam 6 elektron vardır.
Cevap E Periyodik tabloda yerleri belirtilen X, Y, Z ve T element-
leri için;
8. I. T'nin atom numarası 10'dur.

35Br atomunun değerlik elektron sayısı kaçtır?
II. Y'nin değerlik elektronları s ve p orbitallerinde yer alır.
A) 5 B) 7 C) 9 D) 12 E) 14
III. Z'nin temel hâl elektron dağılımı küresel simetriktir.
2 2 6 2 6 2 10 5
35Br : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p IV. X, p blok elementidir.
Bir atomun en son temel enerji düzeyindeki elektronların toplam sayısıdır.
2 + 5 = 7 değerlik elektronu vardır.
Cevap B A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
D) I, II ve III E) I, II ve IV
I. T : 2. periyot 8A grubundadır.
9. p orbitalleri için;
1s2 2s2 2p6 → 2. periyot 8A grubu için elektron dizilimi. Buna göre T'nin
I. Açısal momentum kuantum sayıları 1'dir. elektron sayısı ve atom numarası 10'dur. (I. yargı doğru)
II. Küresel bir yapıya sahiptirler. II. Y'nin atom numarasını bulmak için T'den itibaren sayarsak 25Y olur.
2 2s2 2p6 3s2 2p6 4s2 3d5 olur. Buna göre değerlik elektronları s ve
III. Her enerji düzeyinde bulunurlar. 25Y: 1s
d'de bulunur. (II. yargı yanlış)
yargılardan hangileri yanlıştır? III. 15Z : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
Buna göre küresel simetriktir. (III. yargı doğru)
IV. X 1A grubundadır. s, blok elementidir. (IV. yargı yanlış)
, = 1 değerlerine sahip orbitaller p orbitalleridir. p orbitalleri küresel değil- Cevap B
dir. Her enerji düzeyinde bulunmazlar.
Cevap D
10. Temel hâldeki X atomunun 10 tane tam dolu, 3 tane yarı

dolu orbitali vardır.
X'in periyodik cetveldeki yeri aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) 4. periyot 5B grubu
B) 3. periyot 7A grubu 12. Temel hâl elektron dağılımı bilinen bir elementin,
C) 3. periyot 5A grubu I. Periyodik cetveldeki yeri
II. Atom numarası
D) 4. periyot 5A grubu
III. Nötron sayısı
E) 2. periyot 3A grubu
X'in 10 tam dolu 3 yarı dolu orbitali varsa, niceliklerinden hangileri belirlenebilir?
A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III
Toplam 23 elektronu vardır ve atom numarası 23'tür. D) II ve III E) I, II ve III
23X : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s 2 3d 3 Temel hâl elektron dağılımında elektron sayısı dolayısıyla atom numa-
rası belirlenebilir. Elektron dağılımında boş kuantum sayısı ve değerlik
Baş kuantum sayısı 4 olduğu için 4. periyottadır. d ile bittiği için B grubu elektronlarına bakılarak periyodik cetveldeki yeri belirlenir. Ancak nöt-
elementidir. Değerlik elektronları 5'dir. Buna göre 4. periyot 5B grubunda ron sayısı belirlenemez.
yer alır. Cevap A
Cevap A

TARAMA
13. Z 15. Aşağıdaki bileşik adlandırmalarında hangisi yanlıştır?

Y Bileşik Adlandırma
A) N2O3 diazottrioksit
X B) SO2 kükürtdioksit
C) H2O hidrojenmonosülfür
D) CCI4 karbontetraklorür
Yukarıdaki periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve Z
E) PCI5 fosforpentaklorür
ile ilgili;
Kovalent bağlı bileşikler adlandırılırken adlandırma,
I. Atom yarıçapı en büyük olan X'dir.
I. ametalin ametalin II. ametalin II. ametal
+ + +
II. Elektron ilgisi en büyük olan Y'dir. latince sayısı adı latince sayısı iyonun adı
III. İyonlaşma enerjisi en küçük olan Z'dir.
eki getirilir. Buna göre H2O dihidrojen monosülfür olarak adlandırılır.
yargılardan hangileri doğrudur? Cevap C
I. Atom yarıçapı periyodik tabloda ← yönünde artar. Bu nedenle X'in
↓ 16. 12,04 . 1023 tane Ca atomu kaç moldür?
atom yarıçapı en büyüktür. (Doğru)
II. Atom yarıçapı küçüldükçe çekirdeğin elektronları çekme gücü artaca- A) 0,25 B) 0,50 C) 1 D) 2 E) 3
ğından atomun elektron alması kolaylaşır yani elektron ilgisi artar. →
↑ 1 mol 6,02.1023 tane atom içerir
yönünde elektron ilgisi artar. T soygaz olduğu için elektron ilgisi sıfır ka-
x 12,04.1023 tane atom içerir.
bul edilir. Bu nedenle en büyük Y'dir. (Doğru)
12, 04.10 23
III. Bir periyotta iyonlaşma enerjisi en büyük olan 8A grubu elementleri- x= = 2 mol Ca
dir. Bu nedenle Z'nin en küçük değil en büyük iyonlaşma enejisi değerine 6, 02.10 23 Cevap D
sahip olması gerekir. (Yanlış)
Cevap B
17. 0,4 mol Fe2 (SO4)3'de kaç tane oksijen atomu vardır?
A) 16 . 1023 B) 22,18 . 1025 C) 24,05 . 1023
14. Aynı grupta oldukları bilinen A, B, C ve D elementleri ile D) 26,12 . 1023 E) 28,89 . 1023
ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. 1 mol Fe2 (SO4)3 12 tane O atomu içerir.
 Atom yarıçapı en büyük olan C'dir. 1 mol Fe2(SO4)3 12 x 6,02.1023 tane O içeriyorsa
0,4 mol Fe2(SO4)3 ?
 D'nin elektronegatifliği B'den küçüktür.
? = 28,89 . 1023 tane O
 I. iyonlaşma enejisi en büyük olan A'dır. Cevap E
Buna göre A, B, C ve D'nin periyodik tablodaki görü-
nümleri nasıl olur?
A) A B) A C) D) A E) A
B 18. 0,2 mol X2Y5 10,8 g; 0,4 mol XY 6 g'dır.
B C A B D
Buna göre 1 mol XY2 kaç g'dır?
C D C D B
D B C C A) 23 B) 25 C) 28 D) 30 E) 32
D
Atom yarıçapı aynı grupta aşağı indikçe artar. Bu nedenle C en altta ol- m m 10, 8
n= & mA & & mA = = 54 g (X2Y5)
mA n 0, 2
malıdır.
m 6
mA = & mA = = 15 g (XY)
İyonlaşma enerjisi aşağı doğru azalır. Bu nedenle A en üstte olmalıdır. n 0, 4
Aynı grupta elektronegatiflik aşağı doğru azalır. Bu nedenle B elementi 2X + 5Y = 54 Buna göre 1 mol XY2
D'nin üstünde olur. D şıkkındaki gibi olur. -2 / X + Y = 15 7 + 2 . 8 = 23 g'dır.
Cevap D x=7 Y=8
Cevap A

TARAMA
19. Kimyasal bir tepkime ile ilgili; 22. 2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)2S(k)
I. Atomların türü ve sayısı korunur. Normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan NH3 gazının
II. Toplam kütle korunmayabilir. yeteri miktarda H2S gazı ile tam verimle tepkimesi sonu-
III. Toplam mol sayısı korunmayabilir. cu oluşan (NH4)2 S katısı kaç gramdır? (N: 14, H: 1, S: 32)
yargılardan hangisi doğrudur? A) 3,4 B) 5,1 C) 6,8 D) 8,5 E) 10,2
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Bu sorumuzda çıkış noktamız NH3 gazının hacmi, bulmak istediğimiz ise
(NH4)2S katısının kütlesidir.
Kimyasal bir tepkimede atomun türü ve sayısı her zaman korunur. Ancak V 4, 48
n= (n= = 0, 2mol NH 3
22, 4 22, 4
mol sayısı korunmayabilir. (I ve III doğru) Kimyasal tepkimelerde toplam
kütle her zaman korunur. (II yanlış) 2NH3(g) + H2S(g) → (NH4)2S
Cevap C
0,2 mol 0,1 mol
2 mol NH3 tepkime girerse 1 mol(NH4)2S oluşur.
0,2 mol NH3 tepkime girerse ?

20. I. HCI + NaOH → NaCI + H2O
? = 0,1 mol(NH3)2S katısı oluşur.
II. CaCO3 → CaO + CO2
m m
III. AI + 3KOH → K3AIO3 +3/2H2 n= ( 0, 1mol = ( m = 6, 8 gram
MA 68
Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri redoks tepki- (NH4)2 S: 6,8 g/mol Cevap C
mesi değildir?
I. tepkime asit – baz tepkimesidir, redoks gerçekleşmez.
II. tepkime ise ayrışma tepkimesidir. Bu iki tepkimede elektron alışverişi
yoktur.
III. tepkime redoks tepkimesidir.
Cevap C
23. Avogadro sayısı kadar atom içeren C2H2 gazı yeterli mik-
tarda O2 gazı ile artansız tepkimeye giriyor.
Buna göre, tepkime sırasında kaç mol O2 gazı harcan-

21. 20 gram saf olmayan Mg metali tam verimle; mıştır?
Mg(k) + 2HNO3(suda) + Mg(NO3)2(suda) + H2(g) 5 5 5 5 5
A) B) C) D) E)
4 8 12 16 24
tepkimesine giriyor.
Öncelikle tepkime denklemini yazalım.
Tepkime sonucu oluşan H2 gazı NK da 4,48 litre hacim
5
C2H2(g) + O2(g) → 2CO2(g) + H2O(g)
kapladığına göre Mg metali % kaç saflıktadır? (Mg: 24) 2
1 mol = NA tane olduğuna göre;
A) 12 B) 24 C) 36 D) 48 E) 60
NA tane atom = 1 mol atom olur.
V 4, 48
n= (n= = 0, 2 mol H 2 1 mol C2H2 4 mol atom
22, 4 22, 4
1
Mg + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + H2 ? 1 mol atom ? = mol C 2 H 2
4
0,2 0,2 5
1 mol C2H2 mol O2 ile tepkimeye girerse
20 g 4,8 g Mg ise 2
1
mol C2H2 x
100 ? 4
5
? = % 24 saflıkta sonucuna ulaşılır. x= mol O2 gazı ile tepkimeye girer.
8
Cevap B Cevap B

TARAMA
27. X2(g)
24. Şekildeki ideal pistonlu kapta bulu- 4
N2 nan gazı 100 K'de P atm basınç Y2(g)
3
yapmaktadır.
Molekül sayısı
Z2(g)
2
Piston 4 noktasına çekilerek sıcaklık
200 K yapılırsa N2 gazının basıncı 1
N2(g) P(atm)
kaç P olur?
0
1 1 1 Moleküllerin hızı (m/s)

A) B) 2 C) D) 1 E)
4 8 2
Yukarıda verilen grafiğe göre aynı sıcaklıktaki X2, Y2
P1 V1 = n1 . R.T1
P2 V2 = n 2 . R.T2 ve Z2 gazlarının molekül kütlelerinin karşılaştırılması
nasıldır?
P.V 100 P 400
= & =
P2 .4V 200 P2 200 A) X 2 > Y2 > Z 2 B) X 2 > Z 2 > Y2
1
& P2 = P Cevap E C) Y2 > Z 2 > X 2 D) Z 2 > X 2 > Y2
2
E) Z 2 > Y2 > X 2
Grafiği incelediğimizde ayrı sıcaklıktaki X2, Y2, Z2 gazlarından Z2 gazının
moleküllerinin daha hızlı yayıldığı anlaşılmaktadır. Buna göre Z2 gazının
25. P (atm)
molekül kütlesi en küçük, X2'ninki en büyüktür. Yani sıralama X2 > Y2 > Z2
şeklindedir.
Cevap A
4
2
28. 0,2 M 500 mL KCI çözeltisi ile 0,3 M 500 mL KCI çözeltisi
aynı sıcaklıkta karıştırılıyor.
0 22,4 44,8 V (L)
Buna göre, son çözeltinin derişimi kaç molar olur?
İdeal olduğu kabul edilen 64 g X gazının 273°C'ta basıncı- A) 0,22 B) 0,24 C) 0,25 D) 0,26 E) 0,27
nın ve hacminin değişimi yukarıda verilmiştir. M . 1000 = 0,2 . 500 + 0,3 . 500
Buna göre, X gazının mol kütlesi kaçtır? M = 0,25
Cevap C
A) 8 B) 16 C) 28 D) 32 E) 48
m
P . V = n . R . T n=
mA
22, 4 64
2 . 44,8 = n . . (273 + 273) 2=
273 mA
n = 2 mol mA = 32 g/mol 29. 0,2 M 100mL Ca(NO3)2 çözeltisi ile 0,4M 100 mL NaNO3
Cevap D çözeltileri karıştırılıyor.
Buna göre, oluşan son çözeltideki NO3– iyon derişimi
kaç mol/L olur?
26. 200 gram kütlece %20'lik şekerli su çözeltisi ile 300 gram
A) 0,6 B) 0,25 C) 0,35 D) 0,3 E) 0,4
kütlece %30'luk şekerli su çözeltisi aynı sıcaklıkta karıştırı-
lıyor. Ca(NO3)2 $ Ca2+ + 2NO3-
0,02 mol 0,04 mol
Buna göre, oluşan son çözelti kütlece yüzde kaçlık
NaNO3 $ Na+ + NO - 3
olur? 0,04 mol 0,04 mol
6NO 3-@ =
0, 08
A) 22 B) 24 C) 25 D) 26 E) 28 = 0, 4 M
0, 2
Cevap E
20 . 200 + 30 . 300 = CS . 500
CS = 26
Cevap D

TARAMA
30. 0,2 M 300 mL CaCI2 çözeltisi ile 0,1 M 100 mL AICI3 ve 33. 0,3 M 200 mL MgCI2 çözeltisine çökme olmadan 1,90 gram
0,3 M 100 mL KCI çözeltileri aynı sıcaklıkta karıştırılıyor. MgCI2 katısı eklenerek çözünüyor ve hacim 500 mL'ye ta-
Buna göre, son çözeltideki CI– iyon derişimi kaç mo- mamlanıyor.
lardır? Buna göre, oluşan son çözeltinin derişimi kaç mol/L
olur? (Mg: 24, CI: 35,5)
A) 0,48 B) 0,36 C) 0,18 D) 0,12 E) 0,09
A) 0,32 B) 0,28 C) 0,24 D) 0,16 E) 0,12
CaCI2 $ Ca2+ + 2CI-
0,06 mol 0,12 mol 1, 9
nilave = = 0,02 mol
95
AICI3 $ Al3+ + 3CI-
n = 0,06 + 0,02 = 0,08 mol
0,01 mol 0,03 mol 0, 08
m= = 0, 16
KCI $ K+ + CI-
0, 5
Cevap D
0,03 mol 0,03 mol
6CI @ =
- 0, 18
= 0, 36 M
0, 5
Cevap B
34. 0,2 M 400 mL NaNO3 çözeltisine 0,1 M 300 mL Mg(NO3)2

ve 0,3M 300 mL KNO3 çözeltileri aynı sıcaklıkta ekleniyor.
mol
Buna göre, son çözeltideki NO3– iyon derişimi kaç
L
31. 4M KNO3 çözeltisi kütlece %20'lik olduğuna göre, bu olur?
çözeltinin özkütlesi kaç g/mL olur? (KNO3: 101) A) 0,25 B) 0,24 C) 0,23 D) 0,22 E) 0,20
^NO 3- h =
A) 1,01 B) 2,02 C) 3,03 D) 4,04 E) 5,05 0, 08 + 0, 06 + 0, 09
1
M $ MA 4 $ 101
d= = = 0, 23 M
% $ 10 20 $ 10
d = 2,02 Cevap C
Cevap B
35. 22,2 gram CaCI2 katısı çözünerek hazırlanan 200 mL

çözeltideki CI– iyon derişimi kaç mol/L dir?
32. 112 gram KOH katısı ile hazırlanan 20 litre çözeltiye aynı
(Ca: 40, CI: 35, 5)
sıcaklıkta çökme olmadan 56 gram KOH katısı eklenerek
çözelti hacmi 25 litreye çıkarılıyor. A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
Buna göre, 22, 2
nCaCI = = 0, 2 mol
2 111
I. İlk durumda çözeltinin derişimi 0,1 mol/L dir.
6CI-@ = 0, 4 = 2 M
II. Son durumda çözelti derişimi artmıştır. 0, 2
Cevap D
III. Son durumda çözeltide toplam 6 mol iyon bulunmakta-
dır.
(K: 39, O: 16, H: 1)
36. 0,1 M 500 mL NaCl çözeltisinde kaç gram NaCl katısı
D) II ve III E) I, II ve III çözünmüştür? (NaCI: 58)
168 A) 2,9 B) 5,8 C) 8,7 D) 11,6 E) 14,5
n KOH = = 3 mol
56
3 n = 0,05 mol
M Son = M
25
m = 0,05 x 58 = 2,9 g
2
MBaş = = 0, 1 M Cevap A
20
3 mol KOH = 6 mol iyon
Cevap E

TARAMA
37. Yoğunluğu 1,12 g/mL olan kütlece %2,8 lik KOH çözel- 40. Yoğunluğu 1,6 g/mL olan NaOH çözeltisi kütlece %4'liktir.
tisinin derişimi kaç mol/L olur? Buna göre çözelti derişimi kaç mol/L dir?
(K: 39, O: 16, H: 1) (Na: 23, O: 16, H: 1)
A) 0,28 B) 1,40 C) 0,84 D) 1,12 E) 0,56 A) 0,28 B) 0,14 C) 1,6 D) 1,4 E) 2,8
d $ % $ 10 1, 12 x 2, 8 x 10 1, 6 x 4 x 10
M= = M= = 1, 6 M
mA 56 40
Cevap C
M = 0, 56 M
Cevap E
41. 200 gram kütlece %40'lık tuzlu su çözeltisine 700 gram

38. 92 gram C2H5OH ve 54 gram H2O ile elde edilen karı- kütlece %20'lik tuzlu su çözeltisi ile birlikte 100 gram su
şımdaki C2H5OH'ın mol kesri kaçtır? ekleniyor.
(C2H5OH: 46, H2O: 18) Buna göre son çözeltinin derişimi kütlece yüzde kaçlık
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8 olur?
92
n ea = = 2 mol A) 28 B) 26 C) 25 D) 24 E) 22
46
54 Cs . 1000 = 40 . 200 + 20 . 700
n su = = 3 mol
18
2 Cs = 22
XC H OH = = 0, 4
2 5 5 Cevap E
Cevap B
39. 2 M 600 mL K2SO4 çözeltisi ile 0,5 M 600 mL KNO3 çözel- 42. 2 M 100 mL XBr2 çözeltisinin kütlesi 40 gramdır.
tileri aynı sıcaklıkta karıştırılıyor. Buna göre X atomunun sembolü hangisinde doğru ve-
Buna göre oluşan son çözeltideki K+ iyon derişimi kaç rilmiştir?
mol/L olur? (Mg: 24, Ca: 40, Cu: 64, Zn: 65, Fe: 56)
A) 2,25 B) 2,40 C) 2,50 D) 2,75 E) 3 A) Ca B) Mg C) Cu D) Zn E) Fe
6K @ = 2, 4 + 0, 3 = 2, 7
+
n = 2 x 0,1 = 0,2 mol
1, 2 1, 2
6K @ = 2, 25 M
+ 0,2 x MA = 40 & MA = 200
Cevap A X + 160 = 200
X = 40 & X = Ca
Cevap A

TARAMA
43. 1,6 gram NaOH katısıyla hazırlanan kaç mL çözeltinin 46. Çözünürlük ile ilgili;
derişimi 0,25 M olur? I. Bir madde ısı vererek çözünüyorsa, sıcaklık arttıkça
(NaOH: 40) çözünürlüğü azalır.
A) 100 B) 120 C) 140 D) 160 E) 200 II. Gaz bir maddenin çözünürlüğü çözünen gazın basıncı
arttıkça artar.
n 1, 6
V= ;n= = 0, 04
M 40 III. Ortak iyon derişimi arttıkça çözünürlük artar.
0, 04
V=
0, 25
= 0, 16 L = 160 mL yargılardan hangileri doğrudur?
Cevap D A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Bir madde ısı vererek çözünüyorsa ekzotermik çözünmedir.
44. 0,2 M 100 mL Al(NO3)3 çözeltisi ile kaç M 100 mL

Mg(NO3)2 çözeltisi aynı sıcaklıkta karıştırılırsa oluşan
son çözeltideki NO3– iyon derişimi 0,5 olur?
A) 0,1 B) 0,15 C) 0,2 D) 0, 25 E) 0,3 Sıcaklık(°C)
0, 06 + 0, 2X Buna göre, sıcaklık arttıkça çözünürlüğü azalır. (I. doğru)

0, 5 =
0, 2 Gazların çözünürlüğü basınçla artar. (II. doğru)
& X = 0, 2 M Ortak iyon derişimi arttıkça çözünürlük azalır. (III. yanlış)
Cevap C Cevap C
45. Çözünürlük (gX/100 g su)

47.
40
110
30 65
40
15 25
10
10 20 30 Sıcaklık (°C) 0 10 20 30 40 50 Sıcaklık (°C)

Saf X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla değişimi
verilmiştir. Yukarıdaki grafik X tuzunun sıcaklıkla sudaki çözünürlüğü-
nün değişimini göstermektedir.
Buna göre, 30°C'de 250 g suya 90 g X tuzu atılıyor. Olu-
şan çözeltiyi doyurmak için 30°C'ta kaç g daha X çözül- Buna göre, 30°C'de 250 g suda en fazla kaç gram X
melidir? çözünür?
A) 30 B) 25 C) 20 D) 15 E) 10 A) 30 B) 50 C) 70 D) 80 E) 100
30°C'de & 100 g su 40 g X 30°C'de & 100 g suda 40 g X çözünür.

250 g su ? 250 g suda ?
? = 100 g X katısı çözülür. 250 $ 40
?= = 100 g X çözünür.
100 - 90 = 10 g daha X çözülmelidir. 100 Cevap E
Cevap E
23. B 24. E 25. D 26. D 27. A 28. C 29. E 30. B 31. B 32. E 33. D 34. C 35. D 36. A 37. E 38. B 39. A 40. C 41. E 42. A 43. D 44. C 45. E 46. C 47. E
Cevaplar
10. A 11. B 12. A 13. B 14. D 15. C 16. D 17. E 18. A 19. C 20. C 21. B 22. C 9. D 8. B 7. E 6. C 5. E 4. A 3. D 2. C 1. B

SIVI ÇÖZELTİLER
Ayırma ve Saf laştırma Teknikleri 26
Kazanım: Maddelerin çeşitli sıvılardaki çözünürlüklerinin farklı olmasından yararlanılarak gerçekleştirilen yaygın ayırma yöntemlerine örnekler verir.
Kazanım: "???
hhAYIRMA VE SAFLAŞTIRMA Tebeşir tozu
TEKNİKLERİ Süzgeç kağıdı
hh Çözünürlük maddeler için ayırt edici bir özelliktir.
hh Bazı maddeler suda çözünürken bazıları çözünmez.
hh Maddelerin bu özelliği dikkate alınarak karışımlar bileşenle-

rine ayrılabilir.
(süzüntü)
hh Maddelerin çözünürlüğünü etkileyen faktörlerden bir tanesi
çözücünün ve çözünenin türleridir.
hh Aynı şekilde salamura peynirden tuzu su kullanarak,
hh Maddelerin çözünürlüklerinin farklı olmasından yararlanıla-
tuz + şeker karışımından tuz ve şekeri etil alkol kullanarak
rak sanayide çeşitli ayırma yöntemleri kullanılmaktadır.
ayırabiliriz.
Çözünürlük Farkı ile Ayrıştırma Kristallendirme

hh Karışımı oluşturan katılardan birini çözen diğerini çözeme-
hh Karışımı oluşturan katı maddelerin sudaki çözünürlüklerinin
yen bir sıvı seçilir.
sıcaklıkla farklı şekilde değişmesi ilkesi yardımıyla yapılan
hh Bu işlemde her iki katının aynı sıvıdaki çözünürlüğünün fark- ayırma işlemine ayrımsal kristallendirme denir.
lı olmasından yararlanılır.
hh Katı maddelerin çoğunun çözünürlüğü sıcaklıkla artar.
hh Örneğin, tuz – tebeşir tozu karışımına su katılarak yapılan
ayırma işleminde tebeşir tozu çözünmeyip dibe çökerken hh Katı bir maddenin doygun çözeltisi soğumaya bırakıldığında
tuz suda çözünür. katının çözünürlüğü azalacağından madde çökmeye başlar.
hh Sıcaklığın azalması ile katı kristaller oluşturarak maddenin

hh Karışım süzgeç kağıdından geçirildiğinde tebeşir tozu süz-
çökmesine kristallenme denir.
geç kağıdında kalarak karışımdan ayrılır.
hh Bu şekilde oluşan çökeltiye kristal denir.
hh Geriye kalan çözelti ısıtılarak su buharlaştırıldığında tuz
elde edilir.

SIVI ÇÖZELTİLER / Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri
Kristal
hh Örneğin; sudaki çözünürlüğü sıcaklık arttıkça artan KNO3

ile sudaki çözünürlüğü sıcaklıkla pek değişmeyen NaCI ka-
tılarının yeterli miktarda su kullanarak hazırlanan çözeltileri
soğutulur.
hh Karışım soğutulurken, belli bir sıcaklığa gelindiğinde, çözü-

nürlüğü sıcaklıkla azalan KNO3 süzülerek karışımdan ayrılır.
hh Bu sırada NaCI çözeltide kalmıştır. Geriye kalan karışım so-

ğutulmaya devam edildiğinde NaCI de çözeltiden çökerek
ayrılır.
Ekstraksiyon (Özütleme)
hh Katı veya sıvı bir karışımda yer alan maddeyi bir çözücü
yardımıyla çekip ayırma işlemine denir.
hh Özütleme yönteminde karışımlardan ayrılacak maddenin

katı ya da sıvı fazda olmasına bağlı olarak sıvı-sıvı ya da
hh Bazı sıvı karışımlarda da özütleme uygulanabilir.
katı-sıvı özütleme metotlarından biri uygulanır.
hh Bunun için karışıma ayırmak istediğimiz maddeyi daha iyi

hh Şeker pancarından şekerin eldesi, bitkilerden yağ eldesi,
çözen fakat sıvı karışımla karışmayan çözücü eklenir.
tuzlu topraklardan tuz eldesi, ilaç ve parfümlerin ham mad-
delerinin eldesi, çay türü içeceklerin hazırlanması katı-sıvı hh Sıvılar ayırma hunisi ile ayrıldıktan sonra istediğimiz madde
ekstraksiyonuna örnek oluşturmaktadır. damıtma ya da buharlaştırma ile elde edilebilir.
hh Organik maddelerin özütlenerek ayrılmasında genel olarak

organik çözücüler aseton, karbon tetraklorür, eter, bazı al-
koller, sıvı yağlar kullanılır.
hh Bu şekilde özütleme daha kolay gerçekleşmiş olur. Sorusu

Öğretmen
Şeker pancarlarından sıcak su yardımıyla şekerin özütlen-

mesi hangi ayırma ve saflaştırma yöntemine örnektir?
Katı - sıvı ekstraksiyonu

hh Örneğin suda çözünmüş olan iyodu (I2) sudan ayırmak hh Şeker pancarından sıcak su yardımıyla şeker özütlenmesi
için su ile karışmayan karbontetraklorür (CCI4) kullanılır. ve yağlı tohumlardan yağ elde edilmesi de katı - sıvı eks-
Bunun için iyot - su karışımı bir ayırma hunisine konularak traksiyonuna örnek olarak verilebilir.
üzerine CCI4 ilave edilir.
hh Ayırma hunisinin tıpası kapatıldıktan sonra iyice çalkalanır. Ekstraksiyon Yöntemiyle Yağ Üretimi
(Bu sırada iyodun karbontetraklorür içine geçmesi beklenir.)
hh Çözücü ektraksiyonu yönteminde çözücü yardımıyla yağ,
Ayırma hunisindeki fazların ayrılması beklenir.
tohumdan ayrılır.
hh CCI4 sudan daha yoğun olduğu için altta, su ise üstte kalır.
hh Bu yöntemde etanol, metanol, aseton, etilasetat, karbondi-
Ayırma hunisinin musluğu açılıp iki faz ayrı kaplara alınır.
oksit, butanol, hekzan gibi çözücüler kullanılır.
hh CCI4 uçurularak I2 elde edilir. Böylece su ve iyot birbirinden

hh Yağ rafinasyonu işlemini, nor-
ayrılmış olur.
mal tatta ve berrak yağ elde et-
mek için yağdan istenmeyen
tüm maddelerin uzaklaştırılma-
sı olarak tanımlayabiliriz.
Su
hh Rafinasyon işleminin aşama-
CCI4 - Ι2
ları; degumming, asit giderme,
karışımı
ağartma, koku giderme, vinte-
rizasyondur.
hh Degumming: Bu yöntemde yağın içerdiği yapışkan madde-

ler genellikle HCI ve H3PO4 kullanılarak giderilir.
hh Asit Giderme: Yağ asitleri, NaOH ile muamele edilerek yağ-

CCI4 - Ι2
da çözünmeyen sabun elde edilir ve bu dibe çöker. Ayrıca
karışımı
yüksek derecede vakumda damıtma işlemi uygulanarak yağ
hh Katı-sıvı ekstraksiyonunda katı faza asitlerinin yağdan ayrılması sağlanır.
ekstrakte edilen, çözücüyü ekstrakte
hh Ağartma: Ham yağın doğal olarak içerdiği ve tohumun yağa
eden, elde edilen sıvı karışıma ise eks-
işlenmesi sırasında oluşan renk maddelerinin uzaklaştırıl-
trakt denir.
masıdır. Kırmızı, mavi ve yeşil renklerin tutulmasında aktif
hh Katı - sıvı ekstraksiyonuna verebilecek kömür kullanılır.
bir örnek çaydır.
hh Vinterizasyon: Bu işlem genellikle ayçiçeği, çiğit, mısırözü
hh Çay yaprakları ekstrakt edilen, sıcak su ekstrakt eden, çay gibi yağlarda uygulanır. Yağlarda bulunan doymuş trigliserit
ise ekstraktır. ve stearinlerin 8-10°C'ta donarak yağı bulandırmalarını ön-
lemek amacıyla yapılır.

hh Koku Giderme: Yağın tadını ve kokusunu bozan bazı uçu- hh Bir çözeltide farklı maddeler genellikle katı faz tarafından
cu maddeleri su buharı ile yağdan ayırmak için yapılır. farklı kuvvetlerle tutulur.
hh Kristalizasyon: Yağlarda bulunan ve yüksek derecede eri- hh Kuvvetli tutulan maddeler, zayıf tutulanlara göre daha yavaş
yen stearin ve mumlar ayrılır. hareket eder.
hh Böylece farklı bileşenler sabit faz üzerinde ayrılır.

Sularda Ağır Metallerin Giderilmesi
hh Kromatografinin; adsorbsiyon, dağılma, iyon değiştirme, jel
hh Cu, Zn, Cr, Cd, Ni, Fe, Pb, Hg ve Ag başlıca ağır metallerdir. filtrasyon, iyon çifti, ifinite olmak üzere bir çok türü vardır.
hh Bu metaller farklı pH değerlerinde çökerler. hh Uygulaması en basit ve en çok kullanılan yöntem kağıt kro-
motografisidir.
hh Bu nedenle farklı pH değerleri seçilerek birkaç ağır metal
bulunduran atık sular bu metallerden arındırılabilir.
Kağıt Kromatografi Yöntemi İle Ayrıştırma
Kromatografi
hh Fiziksel ve kimyasal özellikleri yakın ya da az miktarda ele
hh Kromatografi, çeşitli maddelerin hareketli bir faz yardımıyla, geçen madde karışımlarını hemen ayırabilen bir ayırma
sabit bir faz üzerinde değişik hızlarda hareket etmeleri ve yöntemidir.
sürüklenmeleri esasına dayanır.
hh Sıvı karışımları ayrıca kağıt kromotografisi yöntemiyle de
hh Kromatografi ilk kez Rus botanikçi Mikhail Tsvett tarafından bileşenlerine ayrılır.
geliştirilmiştir.
hh Bu yöntemin temelini çözünürlük ve yayılma hızlarının fark-
lılığı oluşturmaktadır.
hh Bu yöntemde, bir sıvı karışımın bileşenleri kağıt üzerinde

yürütülerek birbirinden ayrılır. Bunun için bir destek ve çö-
zücü kullanılır.
hh Uygulanması en basit ve en çok kullanlılan yöntemlerden

biridir.
hh Bu yöntemle ayırma işlemi genellikle süzgeç kağıtları kulla-

nılarak yapılır.
hh Bu bilim insanı bu yöntemi bitki pigmentlerini ayırmakta kul- hh Süzgeç kağıdı suyu çok kolay adsorbladığından sabit faz
lanmıştır. olarak kullanılır.
hh Kromatografide bir kolon içerisine veya düz bir yere tuttu- hh Analizi yapılacak madde, kağıdın alt kısımına küçük lekeler
rulmuş faza sabit faz; sabit fazın üzerinden veya arasından hâlinde damlatılır.
geçen faza ise hareketli faz adı verilir.
hh Kağıt içerisinde çözücü bulunan kaba hafifçe batırılır.
hh Kağıt çözücüyü emer ve çözücü kağıt üzerinde ilerler.

hh Çözücü kağıt üzerinde ilerlerken lekenin içerdiği farklı bile-

Örnek 2:
şikleri farklı yerlere taşır.
Kromatografi ile ilgili;
hh Renkli maddeler kolayca görülür.
I. Bir karışımdaki bileşenleri ayırmak ve saflaştırmak için
hh Renksiz olanlar ise özel ayraçların kağıda püskürtülmesiyle kullanılan bir yöntemdir.
ya da UV lambası altında görülebilir.
II. Çeşitli maddelerin hareketli bir faz yardımıyla sabit bir
faz üzerinde sürüklenmesidir.
III. Kimyasal ve fiziksel özellikleri yakın olan bileşenleri

ayırmada kullanılır.
2
5 D) II ve III E) I, II ve III
I. Kromatografi bir ayırma ve saflaştırma yöntemidir. (Doğru)

II. Kromatografide sabit ve hareketli faz vardır. Hareketli bir faz sabit faz üze-
rinde sürüklenir. (Doğru)
III. Kimyasal ve fiziksel özellikleri birbirine yakın olan bileşenlerden meydana
gelen karışımlar kromatografi ile ayrılır. (Doğru)
6
3 Cevap E
4
1
Örnek 3:
I. Şeker pancarından şeker eldesi
II. Tuzlu topraklardan tuz eldesi

Örnek 1:
III. Zeytinden zeytin yağı eldesi
Ayrımsal kristallendirme ve özütleme yöntemlerini ör-
nek vererek kısaca açıklayınız. Yukarıda verilen ayırma yöntemlerinden hangileri eks-
traksiyon yöntemi ile ayırmaya örnek olarak verilebilir?
Özütleme: Herhangi bir karışımdan ayrılmak istenen bir mad- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
denin uygun bir çözücü yardımıyla çekilmesine denir.
Söğüt ağacından aspirinin ham maddesi olan asetil salisilik asit
özütleme ile elde edilir.
Şeker pancarından şeker ve tuzlu topraklardan tuz eldesi yöntemlerinde çö-
Kristallendirme: İki ya da daha fazla maddeyi çözünürlüklerinin zünürlük farkından yararlanılarak özütleme (ekstraksiyon) işlemi uygulanır.
sıcaklıkla değişimi farkından yararlanarak ayırmaya ayrımsal Fakat zeytinden zeytin yağı eldesinde çözücü yardımı ile ayırma yoktur, dekan-
kristallendirme denir. tasyon yolu ile ayırma işlemi yapılır.
KNO3 ve CaSO4 bu yöntemle birbirinden ayrılır. KNO3'ün çö- Cevap C
zünürlüğü sıcaklık artıkça artar. CaSO4'ün çözünürlüğü ise sı-
caklıkla azalır.
Sorusu
Öğretmen
Katı-sıvı ektstraksiyonundaki katı faza ne denir? Örnek Cevapları

2. E 3. C
Ekstrakt

Bulmaca
1. Katı ve sıvı bir karışımda yer alan maddeyi bir çö- 4. Normal tatta ve berrak yağ elde etmek için yağdan
zücü yardımıyla çekip ayırma işlemine ne denir? istenmeyen tüm maddelerin uzaklaşıtırılmasına ne
2. Çeşitli maddelerin hareketli bir faz yardımıyla sabit ad verilir?
bir faz üzerinde değişik hızlarda hareket etmeleri 5. Çözünürlüğü sıcaklıkla azalan bir maddenin doy-
ve sürüklenmeleri hangi ayırma yöntemidir? gun çözeltisi soğutulursa ne gözlenir?
3. Karışımı oluşturan katılardan birini çözen diğerini

çözemeyen bir sıvı seçilir. Bu yönteme ne farkı ile
ayrıştırma denir?
5.
K
2.
R
İ K
S R
1. E K S T R A K S İ Y O N
A M
L A
3. Ç Ö Z Ü N Ü R L Ü K T
E O
4. R A F İ N A S Y O N G
M R
E A
5. KRİSTALLENME 4. RAFİNASYON 3. ÇÖZÜNÜRLÜK 2. KROMATOGRAFİ 1. EKSTRAKSİYON Cevaplar

SIVI ÇÖZELTİLER / Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri Konu Testi
1. Kromatografi ile ilgili; 3. Özütleme yöntemiyle ilgili;

I. Bir karışımdaki bileşenleri ayırmak ve saflaştırmak için I. Özütleme yoğunluk farkından yararlanılarak gerçek-
kullanılan bir yöntemdir. leştirilen bir ayırma yöntemidir.
II. Kağıt kromatoğrafisi sıvı - sıvı dağılma kromatografisi II. Şeker pancarından sıcak su yardımıyla şekerin özüt-
sınıfındadır. lenmesi katı-sıvı ekstraksiyonuna örnektir.
III. Maddeler hareketli bir faz yardımıyla hareketli bir faz III. Özütlemede petrol eteri, kloroform, benzen gibi orga-
üzerinde sürüklenir. nik çözücüler kullanır.
Kromotografi bileşenleri ayırmak ve saflaştırmak için kullanılır. (I. doğru) Özütlemede organik çözücüler kullanılır. Şeker pancarı - sıcak su ile şeker
Kağıt kromatagrafisinde kağıt yüzeyindeki selüloz, bir miktar suyu ab- elde edilir. Sıvı - sıvı ekstraksiyonda yoğunluk farkından yararlanılır. Bu
sorblayarak tuttuğu için bu kromatografiye sıvı - sıvı dağılma kromatog- nedenle üçü de doğrudur.
rafisi de denir. (II. doğru) Cevap E
Maddeler hareketli bir faz yardımıyla sabit bir faz üzerinde sürüklenir.
(III. yanlış)
Cevap B
4. Aşağıda verilen olaylardan;

I. Şeker pancarından sıcak su yardımıyla şeker eldesi
II. Çeşitli çiçeklerin özlerinden parfüm eldesi
III. Zeytinden zeytinyağı eldesi
hangilerinde özütleme kullanılır?
2. Kristallendirme yöntemi ile ilgili; D) II ve III E) I, II ve III
I. Çözünürlüğü sıcaklıkla azalan bir maddenin doygun Çiçek özlerinden parfüm eldesi, şeker pancarından sıcak su yardımıyla
çözeltisi soğutulursa kristallenme gözlenir. şeker eldesi özütleme ile yapılır. (I ve II doğru)
II. Kristallendirme işlemi katı karışımlardaki bileşenleri Ancak zeytinden zeytinyağı eldesinde özütleme kullanılmaz.(III. yanlış)
ayırmak ve saflaştırmak için kullanılır. Cevap B
III. İki ya da daha fazla maddeyi çözünürlüklerinin sıcak-
lıkla değişiminden yararlanarak ayırma işlemine ay-
rımsal kristallendirme denir.
D) II ve III E) I, II ve III 5. Bir karışımdaki bileşenlerden biri için çözücü olan bir
Kristallendirme, katı karışımları ayırmada ve saflaştırmada kullanılır. (II. sıvıyı kullanarak karışımdan ayrılmak istenen bileşe-
doğru)
nin çekilmesi işlemine verilen ad aşağıdakilerden han-
Çözünürlüğü sıcaklıkla azalan bir maddenin doygun çözeltisi soğutulursa
gisidir?
kristallenme gözlenir. (I. yanlış)
Ayrımsal kristallendirme, çözünürlükleri sıcaklıkla çok farklı değişen katı- A) Kristallendirme B) Kromatografi
ları ayırmak için uygun bir yöntemdir. (III. doğru) C) Özütleme D) Destilasyon
Cevap D
E) Ayrımsal damıtma
Bir karışımdaki bileşenlerden biri için çözücü olan bir sıvıyı kullanarak
istenen bileşenin çekilmesine özütleme yani ekstraksiyon denir.
Cevap C

SIVI ÇÖZELTİLER / Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri Konu Testi
6. Sıvı-sıvı ekstraksiyonu ile ayırmada; 9.

Çözünürlük
I. Çekilmek istenen maddeyi iyi çözen bir çözücü kulla-
nılmalıdır.
55
II. Sıvıların yoğunluklarının birbirinden farklı olması gere-
kir.
III. Bu işlem sırasında ayırma hunisi ve organik çözücüler 20
kullanılır.
yargılarından hangileri doğrudur? 5
D) II ve III E) I, II ve III 10 30 50 Sıcaklık (°C)
Sıvı-sıvı ekstraksiyonunda; çekilmek istenen maddeyi iyi çözen bir çözü-
cü konulur. Karışım ayırma hunisine konulur ve çalkalanır. Karışımdaki A tuzunun sıcaklıkla çözünürlüğünün değişimi yukarıdaki
sıvıların yoğunlukları farklı olduğundan fazlara ayrılır. Bu nedenle I, II
grafikte verilmiştir.
ve III doğrudur.
Buna göre 30°C'deki 20 gram doygun A çözeltisinin
Cevap E
sıcaklığı 10°C'ye düşürüldüğünde kaç gram A kristal-
lenir?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
30°C → 20 gram
7. Katı bir maddenin yüksek sıcaklıkta hazırlanan doygun çö- 10°C → 5 gram
zeltisi soğumaya bırakıldığında katının çözünürlüğü azala- Fark kristallenir 15 g
cağı için madde çökmeye başlar. Cevap B
Sıcaklığın azalması ile maddenin çökmesine ne ad ve-

rilir?
A) Kristallendirme B) Özütleme 10.
Çözünürlük
C) Kağıt kromatografisi D) Damıtma
E) Çözdürme
50
Doygun çözeltimin soğutmaya bırakıldığında maddenin çökmesine kris-
tallenme denir. Bu yöntem de kristallendirme olarak adlandırılır.
Cevap A
m
8. I. İyot ve karbontetraklorür
II. Sıvı yağ - su Yukarıdaki grafik bir X tuzunun çözünürlüğünün sıcaklıkla
III. Tuz + şeker değişimini göstermektedir. 30°C'de X tuzu ile hazırlanan
60 g doygun çözeltinin sıcaklığı 10°C düşürülüyor.
Yukarıda verilen karışımlardan hangileri kristallendir-
Bu sırada 12 g X katısı kristallendiğine göre m kaçtır?
me ile bileşenlerine ayrılamaz?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
60g → 12 g kristal
D) II ve III E) I, II ve III 150g → ?
I. iyot ve karbontetraklorür özütleme ile ayrılır. 150.12
= 30 g
II. Sıvı yağ ve su ayırma hunisi ile ayrılır. 60
III. Tuz ve şeker kristallendirme ile ayrılır. m = 50 - 30 = 20 Cevap B
Cevap C
10. B 9. B 8. C 7. A 6. E 5. C 4. B 3. E 2. D 1. B Cevaplar

KİMYA VE ENERJİ
Sistem ve Çevre - Isı, Mekanik İş ve İç Enerji 27
Kazanım: Sistem ve çevre kavramlarını enerji ve madde alışverişleri esasına göre ilişkilendirir. Kimyasal ve fiziksel değişimlere eşlik eden ısı, mekanik
Kazanım: "???
iş ve iç enerji değişimlerini keşfeder. Isı ve sıcaklık arasındaki ilişkiyi kullanarak termodinamiğin sıfırıncı yasasını açıklar.
� SİSTEM VE ÇEVRE - ISI, MEKANİK İŞ

VE İÇ ENERJİ Sistem
Sistem
Sistemler ve Enerji Türleri

hh Çevremizde gerçekleşen olayların bir kısmı fiziksel bir kısmı
Ortam
ise kimyasaldır.
hh Fiziksel ve kimyasal değişimlere bir de enerji eşlik eder.
hh Örneğin buzun erimesi olayı fiziksel bir değişim olup bu de-

ğişim sırasında enerjiye gereksinim vardır.
hh Kömürün yanması olayı ise kimyasal olup reaksiyon sırasın- E v r e nEvren

da ortama ısı yayılır.
hh Fiziksel ve kimyasal olaylar gerçekleşirken ısı alışverişi

meydana gelir.
Sistemlerin Sınıflandırılması
hh Bu ısı alışverişi fiziksel olaylarda kimyasal reaksiyonlara 1 Açık sistem 2 Kapalı sistem 3 İzole sistem
göre daha az gerçekleşir.

1. Açık Sistem:
hh Fiziksel ve kimyasal değişmelerde meydana gelen enerji
hh Sistem ile ortam arasında hem madde hem de ısı alışverişi
dönüşümlerini inceleyen bilim dalına termokimya denir.
olan sistemlere açık sistem denir.
hh Termodinamik ise sistemlerdeki enerji ve madde alışverişi hh Bir bardak çay açık sisteme örnek olarak verilebilir.
ile ilgilenen bilim dalıdır.
hh Termodinamik ile ilgili kavramlar evren, sistem ve ortamdır. 2. Kapalı Sistem:

hh Evren; sistem ve ortamı kapsar. hh Sistem ile ortam arasında madde alışverişi olmayıp ısı alış-
verişi gerçekleşen sistemlere kapalı sistem denir.
hh Sistem; üzerinde çalışma yapılan ve sınırları belirlenmiş
hh Paket süt kapalı sisteme örnek olarak verilebilir.
evren parçasıdır.
hh Ortam; sistemin dışında kalan evren parçasıdır. hh Buzdolabına konulan ağzı kapalı bir şişe çevresiyle enerji
alışverişi yapar. Ancak madde geçişine kapalıdır.

KİMYA VE ENERJİ / Sistem ve Çevre - Isı, Mekanik İş ve İç Enerji
3. İzole Sistem: Örnek 2:

hh Sistem ile ortam arasında madde ve ısı alışverişi olmayan Sistem türleri ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden
sistemlere izole sistem denir. hangisi yanlıştır?
A) Elastik balon izobarik sistem örneğidir.
B) Buzun erimesi olayında sistem izotermaldir.
Örnek 1:
C) Termos izole bir sistem örneğidir.
I. Termosta bulunan su D) İnsan vücudu kapalı sistemdir.
II. Bir fincan kahve
E) İzole sistemlerde madde alışverişi olmaz, ısı alışverişi
III. Şişelenmiş kola ihmal edilebilir düzeydedir.
Yukarıda verilenlerden hangileri açık sistem örneğidir?
İzobarik sistem sabit basınçlı sistemdir. Elastik balonda basınç sabittir. Buzun
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III erimesi olayı sabit sıcaklıkta gerçekleşir, izotermal sistem örneği olur. Termos
izole bir sistem örneğidir. İzole sistemlerde madde alışverişi yoktur. Isı alış-
verişi çok düşüktür. İnsan vücudu hem madde hem de ısı alışverişine açıktır.
Yani insan vücudu açık sistem örneğidir.
Bir fincan kahve açık sistem örneğidir.
Cevap A Cevap D
hh İzole sistemlerde ısı alışverişi ihmal edilir düzeydedir.
hh Termostaki çay izole sisteme örnek olarak verilebilir.
hh Böyle sistemlerde olayların gerçekleştiği süre içinde çevre

ile ısı alışverişi ihmal edilebilir düzeydedir.
hh Bir termostaki soğuk su çevresiyle madde alışverişi yap-

Örnek 3:
maz. Enerji değişimi de ihmal edilebilecek düzeydedir.
I. İnsan vücudu
hh Sistemler; sıcaklık, basınç ve hacim değişimine göre de sı-
II. Şişelenmiş kola
nıflandırılabilir.
III. Bir bardaktaki su
hh Sabit sıcaklıktaki sistemlere izotermal, sabit basınçtaki sis- Yukarıda verilen sistem türlerinden hangileri kapalı sis-
temlere izobarik ve sabit hacimli sistemlere ise izokorik sistemdir?
temler denir. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
hh Örneğin buzun 0 °C de erimesi izotermal sistem örneğidir. D) II ve III E) I, II ve III
hh Gazların pistonlu kaplarda ısıtılması ya da soğutulması izo- Şişelenmiş kolada ısı alışverişi vardır fakat madde alışverişi yoktur.
barik, sabit hacimli kaplarda ısıtılması ya da soğutulması Bu nedenle kapalı sistemdir.

Cevap A
izokorik sistem örneğidir.
hh Sağlıklı insan vücudunun sıcaklığı 36,5°C'tur. Sıcaklık sabit

olduğu için insan vücudu izotermal sistemdir.
hh Hacmin sabit olduğu sistemler izokorik sistemlerdir. Bu ne-

denle düdüklü tencere izokorik sisteme örnektir.
Sorusu
Öğretmen
Bir termostaki soğuk su hangi sisteme örnektir?
Ortamla sistem arasında madde ve ısı alışverişi olmayan sistemlere izole

sistem denir. Bir termostoki soğuk su izole sisteme örnektir.

hh Isı ve sıcaklık kavramları birbirinden farklıdır.

Örnek 4:
hh Isı bir enerji birimidir ve ölçülemez ancak hesaplanabilir.
hh İş ise ısı farkından bağımsız yollarla aktarılan enerjidir.
hh Isı ve işin her ikisinin de sistem ve ortam arasında gerçekle-
şen bir enerji aktarımı yoktur.
I II III
hh Isı, sıcaklık farkından dolayı aktarılan enerji, iş ise sıcaklık
Yukarıdaki sistemlerden hangileri açık sistemdir?
farkından bağımsız yollardan aktarılan enerjidir.
hh İş yapılabilmesi için sıcaklık farkı olması gerekmez. w harfi
ile gösterilen iş, mekanik iştir.
Kola şişesi kapalı sistemdir. Tavada pişen et ve fincandaki kahve açık sistem
hh Bir kuvvet yardımıyla alınan yola mekanik iş denir.
örneğidir. Çünkü hem ısı hem de madde alışverişi olabilir.
Cevap D hh Örneğin gazların genleşmesi sırasında yaptıkları iş mekanik
işe örnektir.
Örnek 5:
I. Erimekte olan saf buz Gaz Gaz
II. Kaynamakta olan saf su
III. Donmakta olan tuzlu su çözeltisi
Yukarıda verilenlerden hangileri izotermal sistem ör-
neğidir?
Q
Şekil I Şekil II
I ve II değişimlerde sıcaklık sabit kalır.
Cevap B hh Sabit hacimli bir kap içerisinde bulunan bir gaz ısıtılır ise
sistemin iç enerjisi artar.
İç Enerji
hh Fakat hacim sabit olduğu için sistem iş yapamaz. Sisteme
hh Bir sistemdeki taneciklerin sahip olduğu tüm enerjilerin top- verilen ısı iç enerji artışına sebep olur.
lamına sistemin iç enerjisi denir. hh Sisteme verilen ısı iç enerji değişimine eşittir.
hh İç enerji taneciklerdeki kinetik ve potansiyel enerjilerin topla- ∆Q = Sabit hacimde sisteme verilen ısı
mıdır. İç enerji "U" harfi ile gösterilir.
∆U = Sistemin iç enerjisindeki değişim
hh Bir sistemin iç enerjisi bir fonksiyondur ve ölçülmez, ancak
iki durum arasındaki fark ölçülebilir. QV = ∆U'dur.
hh Sabit basınç altındaki bir gaz ısıtıldığında yalnız sıcaklığı

∆U = Uson – Uilk
değişmez. Gazın sıcaklığı artarken gazın genleşmesinden
Isı ve İş dolayı kap hacminde de artış gözlenir. Hacim artışının ol-
ması sistemin bir iş yaptığı anlamına gelir. Verilen enerjinin
hh Sistem ile ortam arasında sıcaklık farkından dolayı aktarılan
bir kısmı, sistemin iç enerjisinin artışında kullanırken diğer
enerji türüne ısı denir.
kısmı ise yapılan iş için harcanır.

Örnek 7:
∆V I. İzobarik bir sistemde ısıtılan bir gaz
II. İzokorik bir sistemde ısıtılan bir gaz
Gaz Gaz
III. Elastik bir balonda ısıtılan bir gaz
Yukarıda verilen sistemlerden hangilerinde sisteme ve-
rilen ısı sistemin sadece iç enerjisinde değişime neden
Q
olmaz?
Şekil I Şekil II
hh İdeal pistonlu kaplarda ise sisteme verilen ısı iç enerji deği- İzobarik sistem ve elastik balon sabit basınçlı sistem olup alınan ısının bir kısmı
şimi ile birlikte mekanik işe sebep olur. bu sistemlerde işe dönüşür. Fakat izokorik sistem sabit hacimli sistem olduğu
için bu sistemde iş sıfırdır.
hh Isıtılan gaz genleşeceği için sistemden ortama karşı bir iş
Cevap A
yapılmış olur.
hh Sistemdeki iç enerji değişimi sistemle ortam arasındaki ısı
QP = ∆U – w
ve iş değişimlerinin toplamına eşittir.
Qp: Sabit basınçtaki ısı
Çevre
Örnek 6:
+W −W
Şekilde ideal sürtünmesiz +Q −Q
Sürtünmesiz
pistonlu bir kapta bulunan hareketli
He gazı bir süre ısıtılıyor. He(g) piston Çevre
Sistem
Buna göre, bu sistemle ∆U = Q + W
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) He(g)'nin özkütlesi azalır. hh Burada; sistem ortamdan ısı alıyorsa Q (+) işaretli sistem
B) He(g)'nin ortalama kinetik enerjisi artar. ortama ısı veriyorsa Q (–) işaretlidir.
C) Sistem ortama karşı iş yapar. hh Aynı şekilde sisteme iş yapılıyor ise w (+) işaretliyken sistem
D) Kapalı bir sistem türüdür. ortama iş yapıyor ise w (–) işaretlidir.
E) Sistemin iç enerji değişimi ısı değişimine eşittir.
Isıtılan kap genleşeceği için sistemin hacmi artar ve gazın özkütlesi azalır.
Gaz ısıtıldığı için ortalama kinetik enerji artar ve hacim artışından dolayı
Termodinamiğin Sıfırıncı Yasası
sistem iş yapar. Ayrıca bu sistemde madde alışverişi olmayıp ısı alışverişi
vardır ve sistem kapalı bir sistemdir. Ancak sisteme verilen ısının tamamı iç hh Termodinamiğin sıfırıncı yasası iki ayrı maddenin, üçüncü
enerjiye dönüşmez ısının bir kısmı işe dönüşür. bir madde ile ısıl dengede olmaları durumunda kendi arala-
Cevap E rında da ısıl dengede olacaklarını belirtir.
hh Bu tanımlama sıcaklıkları farklı olan maddelerin ısıl denge-

ye gelinceye kadar ısı akışı yapacaklarını da söyler.
Sorusu
Öğretmen
Termodinamiğin sıfırıncı yasası neyi açıklar?
İki ayrı cismin bir üçüncü cisimle ısıl dengede bulunmaları durumunda kendi
aralarında da ısıl dengede olacaklarını belirtir.

Sabit basınç altında buzun erimesi .........I........ sis-
Üzerinde inceleme yapılan evren parçasına sistem denir.
tem, sürtünmesiz pistonlu bir kapta bir gazın ısıtılması
..........II.......... sistem ve sabit hacimli kapta bir gazın ısıtıl-
D Y
ması ise .......III....... sisteme örnek verilebilir.
Yukarıdaki bilgide boş bırakılan sistem türleri aşağıda- Ortamla madde ve ısı Sıcaklığı sabit olan
alışverişi olmayan sistemler izotermal
kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? sistemlerdir.
sistemler açık sistemdir.
I II III
D Y D Y
A) izotermal izobarik izokorik
1 6
B) izotermal izokorik izobarik İzokorik
Paket süt kapalı
sistemlerde hacim
C) izobarik izobarik izokorik sistem örneğidir.
sabittir.
D) izokorik izotermal izobarik

D Y D Y
E) izobarik izokorik izotermal
2 3 4 5
I. İzotermal
Sistemlerle ilgili yukarıdaki tabloda doğru (D), yanlış
II. İzobarik
(Y) cevaplarını takip ettiğimizde hangi rakama ulaşırız?
III. İzokorik
Cevap A Cevap: 2
I - D , II - Y , III - D
Örnek 11:
Örnek 9: İdeal pistonlu bir kapta gerçekleşen,
CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) + ısı
I. Paket süt
II. Termostaki çay tepkimesi için;
III. Ağzı açık bardaktaki su I. Sistemin iç enerjisi azalır.

II. Sistem ortama iş yapar.
Yukarıda verilen sistemlerin hangilerinde sistem ile or-
III. Sistemden ortama sıcaklık akışı gerçekleşir.
tam arasında sadece ısı alışverişi gerçekleşir?
I. Kapalı sistem
II. İzole sistem I. Tepkime ekzotermik olduğundan iç enerji azalır.
III. Açık sistem II. Tepkime sırasında sıcaklık artacağından genleşme olur. Dolayısıyla W < 0
Cevap A III. Sıcaklık değil, ısı akışı vardır.

Cevap B

I. Kapağı kapalı tencerede pişen yemek Q ve W ile ilgili,
II. Şişelenmiş meyve suyu I. Sistem ısı alırsa Q işareti (+) olur.
III. İnsan vücudu II. Sisteme karşı iş yapılırsa W (-) işareti olur.
IV. Bardaktaki çay III. Q ve W toplamı iç enerji değişimini verir.
V. Tavada pişen et yargılarından hangileri doğrudur?
Yukarıda verilen sistemlerin türleri aşağıdakilerden A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Açık sistem Kapalı sistem
A) III, IV, V I, II Sisteme iş yapılırsa W > 0 olur.
B) III, V I, II, IV I. endotermik Q > 0
C) IV, V I, II, III II. Sisteme karşı iş yapıldığında W > 0 olur. III. doğrudur.
D) I, II III, IV, V Cevap C
E) I, III II, IV, V
Ortamlar madde alış verişi yapabilenler açık, yapamayanlar kapalı sistemdir.

Cevap A
Sistem türleri ile ilgili bazı bilgiler şöyledir;
Açık sistemlerde ısı ve madde alışverişi olur.
• Sıcaklığın sabit olduğu sistemlere ...... I......... sistemler
denir. D Y
• Sistem ile ortam arasında madde alışverişi olmayıp sa-
dece ısı alışverişi olan sistemlere ........II......... sistemler Şişelenmiş gazoz kapalı İzotermal sistemlerde
sistem örneğidir. sıcaklık sabittir.
denir.
• Sabit basınçlı sistemlere .........III......... sistemler denir.
D Y D Y
Buna göre, tanımlarda boş bırakılan yerlere aşağıdaki-
lerden hangisi getirilmelidir? 1 2 5
Sabit hacimli
I II III kaplarda iş
yapılmaz.
A) izotermal izole izobarik
B) izokorik açık izobarik D Y
C) izotermal kapalı izobarik
D) izobarik kapalı izotermal 3 4
E) izotermal açık izokorik

Yukarıdaki şemada doğru (D), yanlış (Y) cevaplarını
I. İzotermal
takip ettiğimizde hangi rakama ulaşırız?
II. Kapalı Cevap: 1
I - D , II - D
III. İzobarik Cevap C
Dolayısıyla 1 elde edilir.
Örnek Cevapları
1. A 2. D 3. A 4. D 5. B 6. E 7. A 8. A 9. A 11. B 12. A 13. C 14. C

KİMYA VE ENERJİ / Sistem ve Çevre - Isı, Mekanik İş ve İç Enerji Konu Testi
1. 4. İzokorik bir sistemde bulunan 1 mol Ne gazı ısıtılıyor.

Buna göre,
I. Sistemin iç enerjisi artar.
II. Kinetik enerji artar.
I II III III. Sistem ortama karşı iş yapar.
Yukarıdaki sistemlerden hangileri kapalı sistem örne- yargılarından hangileri doğrudur?
ğidir?
I. U \ T & Doğru
Sadece II. kapalıdır. II. Ek \ T & Doğru
Cevap B III. Sabit hacimde W = 0
Cevap B
2. Aşağıda çeşitli sistemler ve bu sistemlere ait sistem türleri

5. Termodinamiğin I. kanunu ile ilgili,
karşısında verilmiştir.
I. Enerji yoktan var edilemez, vardan yok edilemez.
Buna göre, hangi sistemin karşısında verilen türü yan-
lıştır? II. Enerji bir türden diğer türe dönüşebilir.
III. Enerji değişimlerinin toplamı (∆Usistem + ∆Uortam) sıfır-
Sistem Sistem türü
dır.
A) Şişelenmiş gazoz Kapalı
B) Termostaki çay İzole
C) Fincandaki kahve Açık A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) İnsan vücudu Kapalı D) II ve III E) I, II ve III
E) Düdüklü tencere Kapalı
I. Doğru
II. Doğru
İnsan vücudu madde alışverişi olabilir.
III. Doğru
Cevap D
Cevap E
3. Aşağıdaki tepkimeler sabit basınçlı kaplarda gerçekleş-

mektedir.
Buna göre, hangi tepkimede sistem ısı alırken, ortam 6. Aşağıda verilen olayların hangisinde sistemin iç ener-
sisteme iş yapmış olabilir? jisi azalır?
A) C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g) + ısı A) Etin pişmesi
B) CaCO3(k) + ısı → CaO(k) + CO2(g) B) Buzun erimesi
C) 2NH3(g) + ısı → N2(g) + 3H2(g) C) Kış aylarında camların buğulanması
D) 2N2(g) + 3O2(g) + ısı → 2N2O3(g) D) Çayın ocakta demlenmesi
E) HCI(g) + NH3(g) → NH4CI(k) + ısı E) Denizden çıkan bir kişinin üşümesi
Sıcaklık azaldığında iç enerji azalır.

Endotermik tepkime olmalı ve hacim azalmalı.
Cevap E
Cevap D

KİMYA VE ENERJİ / Sistem ve Çevre - Isı, Mekanik İş ve İç Enerji Konu Testi
7. Isı (Q) ve iş (W) ile ilgili, 10. I. Yanan kömür parçası

I. Ortamdan sisteme ısı veriliyor ise Q (+) işaretlidir. II. Üzerinde kapak bulunan fincandaki çay
II. Sistemden ortama iş yapılıyor ise W (+) işaretlidir. III. Termostaki su
III. Sabit hacimli sistemlerde W = 0 olur. Yukarıda verilen sistem türlerinin sınıflandırılması aşa-
yargılarından hangileri doğrudur? ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I II III

A) Açık Açık Kapalı
B) Kapalı Kapalı İzole
I. Doğru C) Kapalı Açık Kapalı
II. Yanlış
III. Doğru
D) Açık Açık İzole
Cevap C E) Açık Kapalı İzole
I. Açık
II. Kapalı
III. İzole
Cevap E
8. I. Sisteme iş yapılıyor ise W > 0 dır.
II. Q > ∆U > 0 ise sistem ortama iş yapmıştır.
III. ∆U = Q ise sistem sabit basınçlıdır.
Yukarıda verilen ∆U, Q ve W ile ilgili bilgilerden hangi-
11.
leri doğrudur?
I II III
I. Sistem iş alırsa W > 0
II. Q > U ise W < 0'dır. Yukarıda verilen sistemlerden hangileri açık sistem ör-
III. u = Q ise sabit hacimlidir. neğidir?
Cevap B
Madde alışverişi yapabilenler açıktır.

9. Üzerinde inceleme yapılan evren parçasına ..........I.......... Cevap C
denir. Ortamla ısı ve madde alışverişi olan sistemlere

........II........ denir. Şişelenmiş kola .........III....... türüne ör-
nek verilebilir.
Yukarıda verilen bilgilerde boş bırakılan yerlere hangi-
sinin yazılması uygun olur?
12. I. Yumurtanın kaynar suda haşlanması
I II III
II. Yere dökülen su ile ortamın serinletilmesi
A) sistem açık sistem kapalı sistem
III. Etin pişmesi
B) sistem kapalı sistem açık sistem
C) ortam kapalı sistem kapalı sistem Yukarıda verilen olayların hangilerinde sistemin iç
enerjisi artar?
D) sistem açık sistem açık sistem
E) ortam açık sistem kapalı sistem A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. sistem
II. açık
I. U \ T & U artar.
III. kapalı
II. Su ısı aldığından U artar.
Cevap A
III. Isı aldığında U artar.
Cevap E
12. E 11. C 10. E 9. A 8. B 7. C 6. E 5. E 4. B 3. D 2. D 1. B Cevaplar

KİMYA VE ENERJİ
Termodinamiğin Birinci Yasası 28
Kazanım: Enerjinin korunumu ilkesini örneklerle açıklar.
Kazanım: "???
hhTERMODİNAMİĞİN BİRİNCİ YASASI Örnek 1:

hh Enerji yoktan var, vardan yok edilemez. Fakat bir türden İdeal pistonlu bir kapta bulunan bir gaz ısıtılarak 180 j ısı
başka bir türe dönüşebilir. alması sağlanıyor.
hh Bu dönüşüm sırasında toplam enerji miktarı sabit kalır. Kaptaki gazın iç enerjisi 120 j arttığına göre sistemdeki
hh Bu kanun enerjinin korunumu kanunu olarak da adlandırılır. enerji değişimi kaç J olur? Bu değişimde sistem mi iş
hh Enerjinin korunumu yasasına göre evrenin toplam enerji- yapmıştır yoksa sisteme mi iş yapılmıştır?
si sabittir. Buna göre evreni oluşturan sistem ve ortamda ∆U = Q + w
meydana gelen iç enerji değişimleri toplamı daima sıfıra Q = +180 J ve ∆U = +120 J
eşittir. 120 = 180 + w eşitliğinden w = –60 J
hesaplanır. w'nun işareti (–) olduğu için sistem ortama 60 J iş yapmıştır.
Usistem + Uortam = 0
Örnek 2:
hh Bu formüle göre; bir sistemin iç enerjisi ne kadar artarsa
ideal piston Pistonlu bir kapta bulunan 1 mol
evrenin diğer kısmını oluşturan ortamın iç enerjisi de aynı 1 mol Ar(g) Ar gazı bir süre ısıtılıyor. Bu işlem
miktarda azalır.
sırasında Ar gazı 150 j ısı alırken
Ternodinamiğin 1. yasası;
genleşerek 60 j iş yapmaktadır.
U = Q + W bağıntısı ile ifade edilir.
hh Formüldeki ısı (Q) ve işi (W) işaretleri sisteme ısı ve işin giriş
çıkışlarına göre değişir. A) Sistemin iç enerjisi 90 j artar.
B) Sistem ortama karşı iş yapar.
Ortam (+W) Ortam (−W)
C) Q(–), W(+) işaretlidir.
D) Ar(g)'nin özkütlesi azalmıştır.
E) Ar(g)'nin ortalama kinetik enerjisi artar.
(+Q) (−Q)
∆U = Q + W
Sistem Sistem Bağıntısına göre,
Q = +150 j W = –60 j ∆U = +150 – 60 ⇒ ∆U = +90 j olur.
hh Ortamdan sisteme ısı girişi olursa sistemin ısısının işareti Ar(g) ısı alır ve Q(+) dır. Hacim arttığı için sistem ortama iş yapar W(–) olur.
(+), işin işareti (-) olur. Hacim artışı olduğu için özkütle azalır. Ar(g)’nin ısıtılmasından dolayı ortalama
kinetik enerjisi artar.
hh Sistemden ortama ısı verilirse ısının işareti (-), işin işareti
Cevap C
(+) olur.
Sorusu
Öğretmen
Ternodinamiğin 1. yasası neyi açıklar?
Bir sistemin iç enerjisindeki değişim, sistemle ortam arasındaki ısı değişimi

ve sisteme yapılan ya da sistemin yaptığı iş miktarının toplamına eşittir.
U = Q + W

KİMYA VE ENERJİ / Termodinamiğin Birinci Yasası
Örnek 3: Sistemlerde Entalpi Değişimi

İdeal pistonlu bir kapta bulunan 1 mol He gazı bir süre ısı- hh Sabit hacimli bir kapta bulunan 1 mol X gazı oda sıcaklı-
tılıyor. Sistem 200 j ısı alırken genleşerek 100 j iş yapıyor. ğında bulunuyor. Bu gaza QV ısısı verilerek gazın sıcaklığı
artırılıyor.
Buna göre sistemin iç enerjisindeki değişim kaç j olur?
U = Q + W Cevap: 100 j artar
Q = + 200j U = Q + W +QV
1 mol X 1 mol X
W = - 100j U = 100j
Sistemin iç enerjisi 100j artar.
t1 t2
hh Sabit hacimli kapta verilen QV ısısı sistemin iç enerjisinin

değiştirmekte kullanılmıştır.
Örnek 4:
QV = U
İdeal pistonlu bir kapta bulunan 1 mol Ne gazına 240 j ısı
veriliyor ve gaz genleşirken ortama 75 j iş yapıyor. hh Aynı miktardaki X gazı pistonlu bir kapta yani sabit basınçlı
bir kaptayken ısıtılıyor. Sıcaklık t1'den t2'ye çıkıyor. Sisteme
Buna göre, sistemin iç enerjisindeki değişim kaç j olur?
bu sefer verilen ısı Qp olarak belirleniyor.
Cevap: 165 j artar
∆U = Q + w bağıntısına göre Q = +240 j olur. Çünkü sistem ısı alıyor ve w = –75
j olur. Çünkü sistem genleşirken ortama iş yapıyor.
∆U = +240 – 75 +Qp
∆U = +165 j olur yani sistemin iç enerjisi 165 j artmıştır.
1 mol X 1 mol X
t1 t2
Örnek 5: hh Sabit basınçta Qp ısısı sistemin iç enerjisini artırırken aynı

Sabit basınçlı bir sistemde bulunan bir gaz ortama 250 j ısı zamanda pistonu ittiği için iş yapmış olur.
verirken hacmi azalarak sisteme 170 j iş yapılmaktadır.

Qp = U - W
Buna göre, bu sistemin iç enerji değişimi kaç j olur?
hh Sistemde sabit basınçta meydana gelen ısı değişimine en-
U = Q + W Cevap: 80 j azalır talpi değişimi denir. H ile gösterilir.
Q = -250 j U = -250 + 170
U = Qp
W = + 170 j U = -80 j
Sistemin iç enerjisi 80j azalır.
hh Bir tepkimedeki entalpi değişimi, tepkimedeki ürünlerin top-
lam entalpisi ile girenlerin (reaktif) toplam entalpileri arasın-
daki farktır.
∆H = ∆Hürünler – ∆Hgirenler

Not Not
Entalpi bir hal fonksiyonudur. Entalpi değişimi sistemin son hh Endotermik tepkimelerde; ∆H > 0’dır.
ve ilk entalpi değerleri arasındaki fark olarak ifade edilebilir. Ürünlerin entalpi toplamı girenlerinkinden büyüktür.
∆H = Hson – Hilk hh Tepkimenin devam edebilmesi için sistemin sürekli ısı

alması gerekir.
Endotermik (Isı Alan) Tepkimeler hh Minimum enerjiye eğilim girenler tarafındadır.
hh Endotermik tepkimelerde sistem ortamdan ısı alır. hh Düşük sıcaklıkta girenler, yüksek sıcaklıkta ürünler
daha kararlıdır.
hh Ürünlerin entalpileri toplamı, girenlerin entalpileri toplamın-
dan daha büyüktür. hh Yalıtılmış sistemlerde ortamın sıcaklığı azalır.
Potansiyel enerji
Ürünler
Ekzotermik (Isı Veren) Tepkimeler
∆H
Girenler hh Ekzotermik tepkimelerde; sistem ortama ısı verir.
hh Girenlerin entalpileri toplamı, ürünlerin entalpileri toplamın-

Tepkime koordinatı dan daha büyüktür
CaCO3(k) + ısı → CaO(k) + CO2(g) Potansiyel enerji
Girenler
∆Hürünler > ∆Hgirenler olduğu için ∆H > 0'dır.
∆H
Ürünler
hh Fiziksel değişimlerden; erime, buharlaşma, süblimleşme en-
dotermiktir.
Tepkime koordinatı
H2O(k) + ısı → H2O(s)
C(k) + O2(g) → CO2(g) + ısı
hh Ayrışma tepkimeleri genellikle endotermiktir.
KCIO3(k) + ısı → KCI(k) + 3 O2(g) ∆Hgiren > ∆Hürün olduğu için ∆H < 0'dır.
2
hh Bağ kırılması endotermiktir.
O2(g) + ısı → 2O(g) hh Fiziksel değişimlerden; donma, yoğunlaşma ve kırağılaşma

ekzotermiktir.
hh İyonlaşma enerjisi endotermiktir. H2O(g) → H2O(s) + ısı
Na(g) + ısı → Na (g) + e

+ -
hh Yanma tepkimeleri ekzotermiktir. Fakat N2(g)'nin yanması
endotermiktir.
CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) + ısı

hh Bağ oluşumu ekzotermiktir.

Örnek 7:
2H(g) → H2(g) + ısı
Endotermik değişimlerde ∆H (+), ekzotermik değişimlerde
hh Elektron ilgisi ekzotermiktir.
CI(g) + e– → CI-(g) + ısı ∆H (–) işaretlidir.
Buna göre, aşağıda verilen değişimlerden hangisinde
hh Gazların sıvılardaki çözünürlükleri ekzotermiktir. H işareti yanlış verilmiştir?
Su
O (g)
2 O (suda) + ısı
2 Değişim ∆H
A) Buzun erimesi +
Not B) F(g) + e– → F (g)
-
–
Ekzotermik tepkimelerde; C) HCI + KOH → KCI + H2O –
hh ∆H < 0'dır. D) CI2(g) → 2CI(g) –
hh Ürünlerin entalpileri toplamı girenlerinkinden küçüktür. E) Li(g) → Li+(g) + e– +
hh Tepkime başlatıldığında kendiliğinden devam eder.

B şıkkı elektron ilgisi, C şıkkı asit – baz tepkimesidir. Bu tepkimeler ekzoter-
hh Minimum enerjiye eğilim ürünler tarafındadır. miktir. A şıkkındaki erime D şıkkındaki bağ kırılması ve E şıkkındaki iyonlaş-
ma enerjisidir. Bu değişimler endotermiktir.
hh Düşük sıcaklıkta ürünler, yüksek sıcaklıkta girenler
Cevap D
daha kararlıdır.
hh Yalıtılmış sistemlerde ortamın sıcaklığı artar.
Örnek 6: Örnek 8:
Termodinamiğin I. kanunu ile ilgili aşağıda verilen bilgi-
C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g)
lerden hangisi yanlıştır?
Tepkimesinin belirli sıcaklık ve basınçta entalpi değişimi A) Enerji yoktan var edilemez, fakat bir halden diğer bir
∆H = –600 kj'dür. hale dönüştürülebilir.
B) ∆U = Q + W bağıntısı ile ifade edilir.
Buna göre,
C) Sistem ısı aldığında Q'nun işareti (+) olur.
I. Tepkime ekzotermiktir.
D) Sabit basınçlı sistemlerde yapılan iş sıfırdır.
II. Düşük sıcaklıkta girenler daha kararlıdır.
E) Ortam sisteme iş yaparsa W'nin işareti (+) olur.
III. Ürünlerin toplam entalpisi girenlerinkinden düşüktür.
Sabit hacimli sistemlerde iş yapılmaz.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Sabit basınçlı sistemlerde yapılan iş sıfırdan farklıdır.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap D
∆H < 0 olduğu için tepkime ekzotermiktir. I. öncül doğrudur. Ekzotermik tepki-

melerde düşük sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır. II. öncül yanlıştır.
Ekzotermik tepkimelerde ∆Hgirenler > ∆Hürünler'dir. III. öncül doğrudur.
Cevap C
Sorusu
Öğretmen
Sabit hacimli bir kaptaki sıvı soğurken ortama 300 J ısı veriyor.
Ortamın iç enerjisi değişimi kaç J'dür?
Usistem = Q + W
U = -300 + 0 = -300 J

I. K → K+ + e – CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O + ısı
II. 2H(g) → H2(g) tepkimesi ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi
III. H2O(g) → H2O(s) yanlıştır?
Yukarıda verilen değişimlerden hangileri endotermik- A) H > 0'dır.
tir?
B) Tepkime başlatıldığında kendiliğinden devam eder.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Ürünlerin entalpi değerleri toplamı girenlerinkinden kü-
D) II ve III E) I, II ve III çüktür.
I. olay elektron koparılmasıdır. D) Minimum enerjiye eğilim ürünler tarafındadır.

Bu olay endotermiktir. E) Yalıtılmış sistemlerde ortamın sıcaklığı artar.
Cevap A
Oksijen ile tepkimeye girmiştir. Bu bir yanma tepkimesidir. Tepkime sonunda
ısı açığa çıktığı için tepkime ekzotermiktir. Yani H < 0 olması gerekir.
Bu nedenle A şıkkı yanlıştır.
Cevap A
Örnek 10:
Örnek 12:
Pistonlu bir kapta 210 j ısı alan bir gazın iç enerjisi 170 j
artmaktadır. Sürtünmesiz hareketli pistonlu kaplarda gerçekleşen
Buna göre, yapılan iş ile ilgili aşağıdakilerden hangisi olaylardan hangisinde sabit sıcaklıkta sistemden orta-
doğrudur? ma karşı iş yapılmıştır?
A) Sistem ortama karşı 40 j iş yapar. A) H2O(g) → H2O(s)

B) Ortam sisteme karşı 40 j iş yapar. 7
B) C2H6(g) + O (g) → 2CO2(g) + 3H2O(s)
2 2
C) Sistem ortama karşı 380 j iş yapar. C) N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
D) Ortam sisteme karşı 380 j iş yapar
D) H2(g) + F2(g) → 2HF(g)
E) Yapılan iş sıfırdır.
E) CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)
U = Q + W
+170 = +210 + W CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g) oluşan gaz molekül sayısı ürünlerden fazla oldu-
W = -40j ğu için sistem ortama iş yapmıştır.
Sistem ortama 40j iş yapar. Cevap E
Cevap A

İdeal pistonlu bir kapta bulunan 1 mol He gazı bir süre ısı- İdeal pistonlu bir kapta bulunan bir gaz bir süre soğutuluyor.
tılıyor. Sistem 200 j ısı alırken genleşerek 100 j iş yapıyor. Bu işlem sonucunda gazın iç enerjisi 155 j azalırken, ortam
sisteme 55 j'lük iş yapıyor.
Buna göre sistemin iç enerjisindeki değişim kaç j olur?
Buna göre, gaz soğurken ortama kaç j ısı yayar?
U = Q + W Cevap: 100 j artar
Cevap: -210 J ısı yayar.
U = +200 - W U = Q + W
U = +100 j -155 = Q + +55
Sistemin iç enerjisi 100 j artar. Q = -210j ısı yayar.
Örnek 14:
Örnek 16:
Termodinamiğin I. kanunu ∆U=Q+W bağıntısı ile gösterilir. Potansiyel enerji (kj)
N2(g) + 3H2(g)
D Y
Sabit hacimli kaplarda Sistem ortamdan ısı alır

mekanik iş W = 0’dır. ise Q > 0 olur. H
2NH3(g)
D Y D Y
Z Ü M T.K
Q > ∆U > 0 ise
sistem ortama iş I. Tepkime ekzotermiktir.
yapmıştır.
II. Sistem ortamdan ısı almıştır.
D Y III. Ürünlerin ısı kapasitesi girenlerinkinden daha büyüktür.

Ç Ö
Yukarıdaki tabloda termodinamiğin I. kanunu ile il- D) II ve III E) I, II ve III
gili bilgilere doğru (D), yanlış (Y) cevaplarını verirsek
Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşırız?
I. " Tepkime ekzotermiktir. (Doğru)
A) Ç B) Ö C) Z D) Ü E) M II. " Ekzotermik olduğundan sistem ortama ısı vermiştir. (Yanlış)
III. " H < 0 ve ürünlerin ısı kapasitesi girenlerden daha küçüktür (Yanlış)
Ç harfine ulaşır. Cevap A
Cevap A
Örnek Cevapları
2. C 6. C 7. D 8. D 9. A 10. A 11. A 12. E 14. A 16. A

KİMYA VE ENERJİ / Termodinamiğin Birinci Yasası Konu Testi
1. 4. ideal piston
ideal piston
He(g) X(g)
Sabit basınçlı bir kapta bulunan 1 mol He gazı ısıtılarak iç Yukarıda verilen sisteme 200 j ısı veriliyor ve sistemin iç
enerjisinin 280 j artması sağlanıyor. Bu işlem sırasında pis- enerjisi 75 j artıyor.
ton yukarı hareket ederek sistem 75 j iş yapıyor. Buna göre, sistemin yaptığı iş (W) kaç j'dür?
Buna göre, sistemin ısı değişimi kaç j'dür?
A) -275 B) -125 C) 200 D) 250 E) 275
A) +355 B) +280 C) +205 D) –205 E) –355 U = Q + W
+75 = 200 + W
U = Q +W W = - 125j
+280 = Q - 75 Cevap B
Q = + 355 j
Cevap A
2. İdeal pistonlu bir kapta soğutulmaya bırakılan bir gaz soğu-

ma sırasında dışarıya 220 j ısı vermekte ve hacmi azalarak
sisteme 150 j iş yapılmaktadır. 5. I. Suyun buharlaşması
Buna göre, sistemin iç enerjisi kaç joule azalmıştır? II. Buzun erimesi
III. Gazın genleşmesi
A) 370 B) 220 C) 150 D) 70 E) 50
Yukarıda verilen olayların hangilerinde sistemin iç
U = Q + W enerjisi artar?
U = -220 + 150 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
U = -70j
İç enerjisi 70 j azalmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
Cevap D Madde ısı aldığında ya da genleştiğinde U artar.
Cevap E
3. Şekildeki pistonlu kapta 1 mol He ideal hareketli piston

gazı bulunmaktadır. Kaptaki He gazı
bir süre ısıtıldığında piston A nokta- 1 mol
sından B noktasına gelmektedir. He(g)
Buna göre, sistemle ilgili aşağıda A B 6. Sabit basınçlı bir kapta bulunan bir gaz bir süre ısıtıldığın-
verilen yargılardan hangisi yanlış-
da 280 j ısı soğurmakta ve genleşirken 110 j iş yapmaktadır.
tır?
Buna göre, sistemin iç enerji değişimi (∆U) kaç j dür?
A) He(g) açık hava basıncına karşı iş yapmıştır.
A) +390 B) +170 C) +280 D) –170 E) –390
B) Sistemin iç enerjisi aldığı ısı kadar artmıştır.
U = Q + W
C) He(g)'nin yoğunluğu azalmıştır.
U = +280 - 110
D) He(g)'nin kinetik enerjisi artmıştır. U = + 170 j
E) Sistemin toplam basıncı değişmemiştir. Cevap B
U = Q + W
olduğundan sistemin iç enerjisi aldığı ısı kadar artmaz.
Cevap B

7. Sabit basınçlı bir sistemde bulunan bir gaz ortamdan 10. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) ∆H = –22 kkal
350 j ısı alarak, 750 j iş yapıyor. Tepkimesi ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi
Buna göre, sistemin iç enerji değişimi (∆U) kaç j dür? yanlıştır?
A) 1100 B) 400 C) 700 D) –400 E) –1100 A) Tepkime ekzotermiktir.

U = Q + W B) Tepkime sırasında 22 kkal ısı açığa çıkmıştır.
U = +350 - 750 C) Minimum enerjiye eğilim girenler tarafındadır.
U = -400j
Cevap D
D) Ürünlerin ısı kapsamı girenlerin ısı kapsamından kü-
çüktür.
E) Homojen bir tepkimedir.
Tepkime ekzotermiktir. Bu tür tepkimelerde minimum enerjiye eğilim
ürünler tarafındadır.
Cevap C
8. Aşağıda verilen değişimlerden hangisi ekzotermiktir?

A) Buzun erimesi 11. H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g) ∆H = – 184 kj
B) Ele dökülen kolonyanın serinlik hissi vermesi tepkimesine göre, HCI(g)'nin molar ayrışma entalpisi
C) CaCO3(k) bileşiğinin ısıtılarak CaO(k) ve CO2(g)'ye dö- kaç kj'dür?
nüşmesi
A) +92 B) –184 C) +46 D) –92 E) –46
D) Yağmur oluşumu
1 1
E) Suyun elektrolizi HCI " H + CI 3 H = + 92kj
2 2 2 2
Cevap A
Yağmur oluşumu ekzotermiktir.
Cevap D
I
12. Ekzotermik tepkimede minimum enerji ................ yö-
II
nündedir. Endotermik tepkimelerde ................ 'dır. Ayrı-
ca endotermik tepkimelerde ürünler girenlere göre daha
III
................ enerjilidir.
Yukarıda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi
9. Bir tepkimenin entalpisi, getirilmelidir?
I. Sıcaklık I II III
II. Madde miktarı A) ürünler ∆H > 0 düşük
III. Girenlerin fiziksel hâli
B) girenler ∆H < 0 yüksek
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
C) girenler ∆H > 0 düşük
D) ürünler ∆H > 0 yüksek
E) ürünler ∆H < 0 yüksek
Her üç niceliğe de bağlıdır. Ekzotermik tepkimede min enerji ürünler yönündedir. Endotermik tepki-
melerde H>0'dır. Endotermik tepkimelerde ürünler girenlere göre daha
Cevap E
yüksek enerjilidir.
Cevap D
12. D 11. A 10. C 9. E 8. D 7. D 6. B 5. E 4. B 3. B 2. D 1. A Cevaplar

KİMYA VE ENERJİ
Termodinamiğin Birinci Yasası 29
Kazanım: İç enerji ile entalpiyi ilişkilendirir.
Kazanım: "???
hhTERMODİNAMİĞİN BİRİNCİ YASASI hh Bazı maddelerin standart oluşum entalpisi aşağıda verilmiş-
tir.
Standart Oluşum Entalpisi Bileşik Bileşik

H°(kj/mol) H°(kj/mol)
Formülü Formülü
hh Standart koşullarda bir mol bileşiğin en kararlı elementlerin-
den elde edilmesi sırasındaki ısı değişimine standart molar Ag(k) 0 F2(g) 0
oluşum entalpisi denir. AgCI -127,04 O2(g) 0
CO2(g) -393,5 SO2(g) -296,1

Not
Ca(k) 0 H2S(g) -20,15
Standart koşul 25 °C ve 1 atm basınç altındaki durumdur.
HCI(g) -92 Mg(k) 0
hh Standart koşullarda elementlerin en kararlı hâllerinin molar CuO(k) -155,2 HI(g) 25,94
oluşum entalpileri sıfır kabul edilir. H2O(s) -285,8 H2O2(s) -187,6
o o
NH3(g) -46,3 NO2(g) 33,85
Fe(k) ∆H = 0 , Fe(s) ∆H ! 0 ,
f f
H2O(g) -285,8 C(grafit) 0
o o
O2(g) ∆H = 0 , O2(s) ∆H ! 0 ,
f f N2O(g) 81,56 C(elmas) 1,90
o o
Br2(s) ∆H = 0 , Br2(g) ∆H ! 0 ,
f f
Örnek 1:
C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(s)
hh Bir kimyasal tepkimenin entalpi değişimi standart molar olu-
tepkimesinin standart entalpi değişimi (H°) kaç
şum entalpilerinden yararlanılarak hesaplanabilir.
kj'dür?
xA + yB → zC + tD tepkimesinin entalpi değişimi; [Hf değerleri; C3H8: (-104), H2O: (-286), CO2: (-394)]
∆Ho = ∑n∆ Hof (ürünler) – ∑n∆ Hof (girenler) Cevap: -2222 kj/mol
H° = Σ n . H°(ürünler) - Σ n . H°(girenler)
∆Ho = [(z . ∆H of (C) + t . ∆H of (D) ] – [(x . ∆H of (A) + y . ∆H of (B) )]
H° = [3 . (-394) + 4 . (-286)] - [(-104) + 0]
şeklinde hesaplanır. H° = -2222 kj
Sorusu
Öğretmen
2CO(g) + O2(g) → 2CO2(g) tepkimesinin standart entalpi de-

ğişimi kaç kj/moldür?
H = Σ Hürünler - Σ Hgirenler
(Hf değerleri; CO(g): -110,5) (CO2(g): -393,5)
H = [2(-393,5)] - [2.(-110,5) + 0]
H = (-787) + 221 = -566 kj / mol

hh Bir tepkime ters çevrilir ise tepkimenin yönü değişeceğinden

Örnek 2:
dolayı entalpi değişimi işaret değiştirir.
CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)
H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g) ∆H = –184 kj
tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj olur?
(CH4(g), CO2(g) ve H2O(g)'nun molar oluşum entalpileri sı- 2HCI(g) → H2(g) + CI2(g) ∆H = +184 kj
rasıyla –75, –394 ve –58 kj / mol)
Cevap: -435 kj
O2(g)'nin molar oluşum entalpisi sıfırdır. hh Bir tepkimenin entalpisi maddenin fiziksel haline bağlıdır.
∆Ho = ∑∆Ho f(ürün) – ∆Ho
f(giren)
H2(g) + 1 O2(g) → H2O(s) ∆H° = –285 kj
∆Ho = [∆Ho CO2 + 2 .∆HoH2O]
o ]
– [∆HCH 2
4
∆Ho = [(–394) + 2(–58)] – [–75]
H2(g) + 1 O2(g) → H2O(g) ∆H° = –242 kj
2
∆Ho = –510 + 75 = –435 kj
Örnek 3:
Yanma Entalpisi
2X2(g) + Y2(g) → 2X2Y(g)
hh Bir maddenin O2 gazı ile vermiş olduğu tepkimeye yanma
tepkimesinin entalpi değişimi ∆H = –210 kj dür.
tepkimesi, bu tepkimenin entalpi değişimine ise yanma en-
talpisi denir. Buna göre,
hh Yanma entalpisi N2 gazının yanması hariç ekzotermiktir.
X2Y(g) → X2(g) + 1 Y2(g)
2
CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) ∆H = –606 kj
tepkimesinin entalpi değişimi ∆H kaç kj'dür?
hh 1 mol CH4 gazının yanması sırasında açığa çıkan enerji 606
1 Cevap: 105 kj
kj dür. CH4 gazının molar yanma entalpisi –606 kj/mol olur. Verilen tepkime ters çevrilip ile çarpılmıştır.
2
1
∆H değeri de işaret değiştirip ile çarpılır.
Nötrleşme Entalpisi 2
hh Asitlerin ve bazların tepkimesinden tuz ve su oluşur. ∆H = +105 kj olur.
hh Bu tür tepkimelere nötrleşme tepkimesi, bu tepkimelerin en-

talpi değişimine nötrleşme entalpisi denir. hh Bir kimyasal tepkimenin entalpi değişimi tepkimenin izlediği
hh HCI(suda) + NaOH(suda) → NaCI(suda) + H2O(s) ∆H = –58 kj yola bağlı değildir.
Tepkime sırasında 58 kj ısı açığa çıkar.
hh Entalpi hal fonksiyonu olduğu için entalpi değişimi tepkime-
hh HCI ve NaOH’ın molar nötrleşme entalpisi –58 kj/mol’dür. nin ilk ve son entalpilerine bağlıdır.
hh Hess kanununa göre, bir tepkimenin entalpi değişimi tepki-

Hess Kanunu meyi oluşturan ara basamakların entalpi değişimlerinin top-
hh Tepkime bir sayı ile çarpılırsa veya bölünürse tepkime ısısı- lamına eşittir.
da aynı sayı ile çarpılır veya bölünür.
hh Bu kanun tepkimelerin toplanabilirliği olarak da ifade edile-
1 N (g) + 3 H (g) → NH (g) ∆H° = –46 kj bilir.
2 2 2 2 3
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) ∆H° = –92 kj

C(k) + 1 O2(g) → CO (g) ∆H = –110 kj Örnek 5:

2
CO (g) + 1 O2(g) → CO2(g) ∆H = –284 kj NO(g) → 1 N2(g) + 1 O2(g) ∆H = –92 kj

2 2 2
C(k) + O2(g) → CO2(g) ∆H = –394 kj NO(g) + 1 O2(g) → NO2(g) ∆H = –60 kj

2
Tepkimeleri ve entalpi değerlerine göre;
N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g)

Örnek 4:
I. C(k) + 2S(k) + 80 kj → CS2(s) tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj'dür?
II. CS2(s) + 3O2(g) → CO2(g) + 2SO2(g) + 1100 kj N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g) Cevap: 64 kj
tepkimesine ulaşabilmek için 1. tepkime ters çevrilip 2 ile çarpılır, 2. tepkime ise
III. C(k) + O2(g) → CO2(g) + 394 kj sadece 2 ile çarpılır.
Tepkimelerine göre; N2(g) + O2(g) → 2NO (g) ∆H = +184 kj

2NO (g) + O2(g) → 2NO2(g) ∆H = –120 kj
S(k) + O2(g) → SO2(g)
tepkimesinde 16 gram S'nin tepkimesinden açığa çıkan N2 + 2O2 → 2NO2 ∆H = +64 kj
ısı kaç kj olur? (S: 32 gram/mol)
Cevap: 156,5 kj
Öncelikle S(k) + O2(g) → SO2(g) tepkimesinin entalpisi hesaplanır.
Bu tepkimeye ulaşmak için; 1. ve 2. tepkimeler 2'ye bölünür. 3. tepkime ters
çevrilip 2'ye bölünür.
1 1
C + S(k) → CS 2 (s) ∆H = +40 kj
2 (k) 2
Örnek 6:
1 3 1
CS + O → CO 2 (g) + SO2(g) ∆H = –550 kj
2 2 (s) 2 2 (g) 2
I. 2XY(g) → X2(g) + Y2(g) ∆H = –280 kj
1 1 1
CO (g) → C(k) + O 2 (g) ∆H = +197 kj
2 2 2 2 II. XY(g) + 1 Y2(g) → XY2(g) ∆H = –150 kj
2
S(k)+ O2(g) → SO2(g) ∆H = –313 kj
Tepkimeleri ve entalpi değişimlerine göre;
Daha sonra 16 g S için hesaplama yapılır.
1 mol S 32 g X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)
16
?= = 0,5 mol S
32 tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj'dür?
? 16 g
1 mol S(k) de açığa çıkan ısı 313 kj ise, 0,5 mol S(k) de açığa çıkan ısı 156,5 kj Cevap: -20 kj
olur. Sorunun çözümü için Hess yasasını kullanacağız.
Buna göre, istenilen tepkimeye ulaşmak için; I. tepkime ters çevrilir, II. tepkime
ise 2 ile çarpılır. Sonra tepkimeler taraf tarafa toplanır.
X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) ∆H = +280 kj
2XY(g) + Y2(g) → 2XY2(g) ∆H = –300 kj
__________________________________
X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g) ∆H = –20 kj

Örnek 7: Bağ Enerjileri
I. C(k) + 2S(k) + 90 kj → CS2(k) hh Bir kimyasal tepkimede kovalent bağların kırılması ve yeni
II. CO2(g) + 2SO2(g) + 1200 kj → CS2(k) + 3O2(g) kovalent bağların oluşumu ile kimyasal tepkimenin entalpi
değişimi hesaplanabilir.
III. S(k) + O2(g) → SO2(g) + 300 kj
hh Bağ enerjilerine göre entalpi hesabı;
Yukarıda verilen tepkimeleri kullanarak CO2(g)'in molar
oluşum entalpisini hesaplayınız. ∆H° = ∑n ∆H°kırılan bağlar – ∑n ∆H°oluşan bağlar bağıntısı ile he-
saplanır.
Cevap: -510 kj
C + 2S → CS2 H = 90 kj
hh Aynı atomlardan oluşan bağlarda, bağ sayısı arttıkça bağ
CS2 + 302 → CO2 + 2SO2 H = - 1200 kj
sağlamlığı artar bağ uzunluğu azalır.
2SO2 → 2S + 2O2 H = + 600 kj
C + O2 → CO2 H = - 510 kj Bağ sağlamlığı; Bağ uzunluğu;
C ≡ C > C = C > C – C C – C > C = C > C ≡ C 'dir.
Örnek 9:
Bağ Bağ enerjisi (kj)
H–H 436
Örnek 8: O=O 498
H–O 464
XY2(g) → 1 X2(g) + Y2(g) ∆H = –a kj
2
Yukarıda verilen bağ türleri ve bunlara ait bağ enerjisi
XY2(g) + 1 Y2(g) → XY3(g) ∆H = –b kj değerlerine göre;
2
Tepkimelerinin entalpilerini kullanarak, 1
H2(g) + 2 O2(g) → H2O(g)
X2(g) + 3Y2(g) → 2XY3(g)
tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj'dür?
tepkimesinin entalpisini hesaplayınız.
Cevap: -243 kj
Cevap: 2a-2b Öncelikle bağ enerjileri ve bağ türlerinden yararlanarak tepkimedeki bağlar ve
X2 + 2Y2 → 2XY2 H = +2a kj
bağ sayıları tespit edilir;
2XY2 + Y2 → 2XY3 H = - 2b kj 1 1
H2 + O → H2O (H – H) + (O = O) → H – O – H
2 2 2
X2+3Y2 → 2XY3 H = 2 (a-b) kj
Daha sonra ∆H = kırılan bağlar – oluşan bağlar.
1
∆H = [(H – H) + (O = O)] – [2(O – H)]
2
1
∆H = [(436) + (498)] – [2(464)]
2
∆H = 685 – 928 ∆H = –243 kj olur. Sorusu
Öğretmen
2NO2(g) → N2O4(g) tepkimesinin entalpi değişimini hesap-

layınız. [N2O4(g): 9 , NO2(g): 33]
H = H(ürünler) - H(girenler)
H = (9) - (2 . 33)
H = 9 - 66 = -57 kcal

Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol) C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g)
X–Y 400 Tepkimesinin entalpi değişimini hesaplayınız.
Z–Z 250
(∆HC = +52,5 kj/mol, ∆HCO = –393,5 kj/mol
2H4(g) 2(g)
X–Z 325
∆HH = –280,5 kj/mol)
Y–Z 450 2O(g)
Yukarıda verilen bağ türleri ve bağ enerjilerine göre; Cevap: 1400,5 kj / mol
Htep = εHürünler - εHgirenler
XY4(g) + 4Z2(g) → XZ4(g) + 4YZ(g) Htep = [2.(-393,5) + 2.(-280,5)] - [1.(52,5)]
Htep = [-787 - 561] - [52,5]
= 1400,5 kj / mol
Cevap: -500
Bağ türlerine göre hesaplama yapacağız; Örnek 13:
Y Z
| | SO2 gazının molar oluşum entalpisi –297 kj/mol dür.
Y – X – Y + 4(Z – Z) → Z – X – Z + 4(Y – Z)
| |
Y Z Buna göre, 6,4 gram S(k) yeteri miktarda O2(g) ile SO2(g)
eldesi sırasında kaç kj ısı açığa çıkar? (S: 32 g/mol)
Kırılan bağlar Oluşan bağlar
Bağ enerjilerine göre; Cevap: 59,4 kj

S + O2 → SO2 H = -297 kj/mol
∆Htep = ∆HKırılan bağlar – ∆HOluşan bağlar
32g S 297 kj/mol ısı çıkarsa
∆Htep = [4(X – Y) + 4(Z – Z)] – [4(X – Z) + 4(Y – Z)]
6,4g S ?
∆Htep = [4(400) + 4(250)] – [4(325) + 4(450)]
6, 4.297
∆Htep = –500 kj olur. = 59,4 kj ısı çıkar.
32
Örnek 11:
Örnek 14:
Bağ Bağ enerjisi (kj/mol)
H2(g) + 1 O2(g) → H2O(g) ∆H = –14kj
N≡N 950 2
1
H2(g) + O2(g) → H2O(s) ∆H = –16kj
H–H 430
2
N–H 390 Tepkimelerine göre 9 kg suyun buharlaşması için ge-
Yukarıda verilen bağ enerjilerine göre, rekli ısı miktarı kaç kj olur? (H: 1 g/mol, O: 16 g/mol)
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
Cevap: 103 kj
tepkimesinin entalpi değişimini bulunuz. 1
H2O(s) → H 2 (g) + O H = +16 kj
2 2
1
N / N + 3H - H → 2 N Cevap: -100 kj H 2 (g) + O → H2O(g) H = -14 kj
2 2
Bağ etkilerine göre; H H
H
H2O(s) → H2O(g) H = +2 kj
Htep = Hkırılan bağlar - Holuşan bağlar
18 . 10-3 kg su buharlaşması için 2 kj ısı gerekir.
Htep = [1.950 + 3.430] - [6.390]
9 . 10-3 kg su buharlaşması için ? ısı gerekir.
Htep = 2240 - 2340
Htep = -100 kj olur. 9.2
= 10 3 kj ısı gerekir.
18 .10 - 3

Mg(k) + 2HCI(suda) → MgCI2(suda) + H2(g) Potansiyel enerji (kj)
X2 + Y2 → 2XY
tepkimesine göre, 0,2 M 100 mL HCI ile yeteri miktarda Mg tepkimesine ait X2 + Y2
0
metalinin tam verimle tepkimesi sonucu 4 kj ısı açığa çık- potansiyel enerji
maktadır. tepkime koordi-
2XY
natı grafiği yanda -130
Buna göre, bu tepkimenin entalpi değişimi kaç kj/mol
verilmiştir.
dür?
Buna göre, Tepkime koordinatı
Cevap: -400 kj/mol
n n
M= 0, 2 = I. Tepkime ısısı = –130 kj'dür.
V 0, 1
0,02 mol HCI tepkimesinde 4kj ısı çıkarsa II. Ürünlerin ısı kapsamı girenlerinkinden daha düşüktür.
2 mol HCI tepkimesinde ? III. XY'nin molar oluşum entalpisi +65 kj'dür.
400 kj ısı çıkar. H = -400 kj/mol
H = -130 - 0 = -130 kj Cevap: I ve II
Ekzotermik tepkime olduğundan ürünlerin ısı kapsamı girenlerden daha düşüktür.

X2 + Y2 → 2XY H = -130
2 mol XY için 130 kj ısı gerekiyorsa
1 mol XY için ?
Örnek 16: 65 kj ısı çıkar.

H = -65 kj
X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) ∆H = +200 kj
XY2(g) → XY(g) + 1 Y2(g) ∆H = +60 kj Örnek 18:

2
tepkimeleri ve entalpi değerlerine göre, 2A2(g) + B2(g) → 2A2B(g)
1 X (g) + Y (g) → XY (g) tepkimesinin entalpi değişimi; H = -300'dür.
2 2 2 2
tepkimesinin entalpi değişimi (∆H) kaç kj'dür? Buna göre,
Cevap: 40 kj A2B(g) → A2 + 1 B2 tepkimesinin entalpi değişimi kaç-

1 2
XY(g) + Y2 " XY2 (g) 3 H = - 60 kj
2 tır?
1 1
X + Y " XY(g) 3 H = + 100 kj
2 2 2 2 1 Cevap: +150 kj
1 Verilen tepkime ters çevrilmiş ve ile çarpılmıştır.
X + Y2 (g) " XY2 (g) 3 H = + 40 kj 2
2 2 (g)
Bu nedenle H'ın işareti değiştirilip ikiye bölünecek.
H = +150 kj olur.

1. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisinin entalpisi olu- 4. MgO(k) ve AI2O3(k) bileşiklerinin molar oluşum entalpileri
şan bileşiğin molar oluşum entalpisidir? sırasıyla –600 kj/mol ve –1670 kj / mol'dür.
A) N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) Buna göre,

2AI(k) + 3MgO(k) → AI2O3(k) + 3Mg(k)
B) H+ (suda) + OH- (suda) → H2O(s)
C) C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g)
A) –260 B) –130 C) +65 D) +260 E) +130
D) CO(g) + 1 O2(g) → CO2(g) HTep = [1 . -1670] - [3 . -600]
2
HTep = +130 kj
E) 2C(k) + 3H2(g) + 1 O2(g) → C2H5OH(s) Metallerin katı halde molar oluşum entalpileri "0" dır.
2
Cevap E
Molar oluşum entalpisinde 1 mol bileşik elementlerinden oluşmalıdır.
1
Buna göre, 2C(k) + 3H2(g) + O2(g) → C2H5OH(s) molor oluşum entalpi-
2
sidir. Cevap E
2. I. Ag+ (suda) + CI- (suda) → AgCI(k) ∆H = –95 kj/mol 5. NH3(g) ve HCI(g)'nin standart molar oluşum ısıları sırasıyla
–46 kj/mol ve –92 kj/mol dür.
II. CO (g) + 1 O2 (g) → CO2(g) ∆H = –283 kj/mol
2 Buna göre,
1
III. N2(g) + O2(g) → N2O(g) ∆H = +10 kj/mol
2 2NH3(g) + 3CI2(g) → N2(g) + 6HCI(g)
Yukarıda verilen tepkimeler ve bu tepkimelere ait en- tepkimesinden normal koşullarda 4,48 L hacim kapla-
talpi değişimlerine göre aşağıdakilerden hangisi yan- yan N2(g) oluşması sırasındaki tepkime ısısı kaç kj'dür?
lıştır?
A) –644 B) –460 C) –184 D) –92 E) –46
A) I. tepkimede 95 kj ısı açığa çıkmıştır. HTep = [6 . - 92] - [2 . -46]
B) CO'nun molar yanma entalpisi –283 kj/mol'dür. HTep = -460
C) III. tepkimede ürünlerin ısı kapsamı girenlerin ısı kap- 22,4 L N2 oluşması için -460 ise
4,48 L N2 oluşması için ?
samından büyüktür.
D) I ve III. tepkimeler molar oluşum tepkimeleridir. ? = -92 kj Cevap D
E) I ve II. tepkimeler ekzotermik, III. tepkime ise endoter-

miktir.
Ag+ (suda) + CI-(suda) → AgCI(k) molar oluşum tepkimesi değildir.

Cevap D 6. Bileşik Oluşum entalpisi (kj/mol)
3. Bileşik Standart oluşum entalpisi (kj/mol)
CO2(g) –394
MgO(k) –600
H2O(s) –285
MgCO3(k) –1100
CaO(k) –635
Ca(OH)2(k) –985 Yukarıda bazı bileşikler ve bu bileşiklere ait oluşum entalpi-
si değerleri verilmiştir.
Yukarıda verilenlere göre,
Buna göre,
CaO(k) + H2O(S) → Ca(OH)2(k)
MgCO3(k) → MgO(k) + CO2(g)
tepkimesinden 0,2 mol Ca(OH)2(k) elde edilmesi sıra-
sındaki entalpi değişimi kaç kj'dür? tepkimesinde 8,4 gram MgCO3(k)'ün ayrışması için kaç
kj ısı gerekir? (C:12, O:16, Mg:24)
A) –52 B) –26 C) –13 D) +13 E) +26
A) 10,6 B) 15,9 C) 21,2 D) 42,4 E) 63,6
HTep = [1 . - 985] - [1 . - 635 + 1 . - 285]
HTep = -65 kj/mol HTep = [-600 . -394] - [ -1100]
1 mol Ca(OH)2(k) elde edilmesinde 65 kj ısı çıkarsa HTep = +106 kj
0,2 mol Ca(OH)2(k) elde edilmesinde ? MgCO3 = 84 g/mol
84 gram MgCO3 106 kj ise
13 kj ısı çıkar. 8,4 gram MgCO3 ?
H = -13 kj Cevap C
? = 10,6 kj Cevap A

7. 1X 1 10. XY + 21 Y2 → XY2 + a kj
+ Y → XY ∆H = –a kj
2 2 2 2
X2 + 2Y2 → 2XY2 ∆H = +b kj X + 1 Y2 → XY + b kj
2
tepkimelerine göre;
tepkimelerine göre, 2XY2 → 2X + 2Y2 tepkimesinin en-
2XY + Y2 → 2XY2 talpi değişimi kaç kj'dür?
tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj'dür? A) 2(a+b) B) 2(–a+b) C) 2a – b
A) 2a + b B) –2a + b C) 2a – b D) 2(a–b) E) a – 2b
D) a + b E) – a + b 2XY2 " 2XY + Y2 3 H = 2a kj

2 2
2XY " 2X + Y2 3 H = 2b kj
2XY $ X 2 + Y2 3 H = + 2akj

X 2 + 2Y2 $ 2XY2 3 H = + bkj 2XY2 + 2X + 2Y2 H = 2(a+b) kj
Cevap A
2XY + Y2 $ 2XY2 H = 2a+ b kj Cevap A
8. 2NO(g) → N2(g) + O2(g) ∆H = –180 kj 11. 4HCI(g) + O2(g) → 2CI2(g) + 2H2O(g) ∆H = –200 kj
H2(g) + 1 O2(g) → H2O(g) ∆H = –240 kj Buna göre,
2
CI2(g) + H2O(g) → 2HCI(g) + 1 O2(g)
N2 + 3H2 → 2NH3(g) ∆H = –90 kj 2
Yukarıda verilen tepkimeler ve bu tepkimelere ait en-
talpi değişimlerine göre, A) –400 B) –100 C) +200 D) +400 E) +100
2NH3(g) + 5 O2(g) → 2NO(g) + 3H2O(g) 1

2 CI 2 + H 2 O " 2HCI + O 3 H = + 100 kj
2 2
tepkimesinin entalpisi kaç kj'dir? Cevap E
A) –650 B) –500 C) –450 D) –300 E) –250

2NH 3 $ N 2 + 3H 2 3 H = + 90 kj
N 2 + O 2 $ 2NO 3 H = + 180 kj
3
3H 2 + O 2 $ 3 H 2 O 3 H = - 720
2 Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol)
12.
5
2NH 3 + O 2 $ 2NO + 3H 2 H = -450 Cevap C C≡C 800
2
H–H 435
C–H 415
9. H2(g) + F2(g) → 2HF(g) C–C 340
tepkimesine göre, 0,2 mol HF'in H2 ve F2'den oluşumu- Buna göre,
na ait entalpi değişimi kaç kj'dür?
C2H2(g) + 2H2(g) → C2H6(g)
Bağ Bağ Enerjisi (kj/mol) tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj/mol dür?
H–H 435
A) –360 B) –350 C) –330 D) –320 E) –310
F–F 160
H H
H–F 570
H - C / C - H + 2H - H " H C C H
A) –109 B) –54,5 C) –27 D) –15,5 E) –7,25 H H
H - H + F - F → 2H - F H = [800 + 2 . 415 + 2 . 435] - [340 + 6 . 415]
H = [1 . 435 + 1 . 160] - [2 . 570] H = 2500 - 2830 H = -330 kj/mol
H = -545 kj Cevap C
2 mol HF oluşumunda 545 kj ise
0,2 mol HF oluşumunda ?

-54,5 kj Cevap B
12. C 11. E 10. A 9. B 8. C 7. A 6. A 5. D 4. E 3. C 2. D 1. E Cevaplar

TARAMA
30
1. Dalton atom modeline göre; 4. n = 5'den n = 2'ye olan elektron geçişinde yayılan ışığın
I. Atomlar içi dolu kürelerdir. enerjisi kaç J'dür? (RH = 2,18 . 10-18)
II.
Atomlar parçalanamaz. A) 4 . 10 -18 B) 4.57 . 1021 C) 6, 84 . 10 -18
III. Farklı elementlerin atomları birbirleriyle aynıdır. D) 4, 57 . 10 -19 E) 7, 08 . 1018
Yargılarından hangileri doğrudur? E = R . c
1 1 - 18 1 1
- m & 3 E = 2, 18.10 c 2 - 2 m
ni 2 nd 2 2 5
E = 4,57 . 10-19 J
Cevap D
Dalton'a göre atomlar içi dolu küredir ve parçalanamaz. (I ve II. doğru)
Aynı elementlerin atomları birbirleriyle aynıdır. Ancak farklı elementlerin
atomları birbirinden farklıdır. (III. yanlış)
Cevap B
5. 11Na
+ : 1s2 2s2 2p6
10Ne : 1s2 2s2 2p6
2. Boşlukta hareket eden bir ışığın frekansı 2 . 1014 Hz'dir.
- : 1s2 2s2 2p6
9F
Buna göre, bu ışığın dalga boy kaç nm'dir?
Yukarıdaki gibi elektron dizilişleri aynı olan taneciklere
A) 6 . 10 -6 B) 8 . 10 -2 C) 15 . 102 ne ad verilir?
D) 15 . 10 -7 E) 14 . 105 A) İzotop B) İzokorik C) Atomik
C = λ . V 1 nm 10-9 m D) İzoelektronik E) İzotonik
3 . 108 = λ . 2 . 1014 ? 15 . 10-7 m
Elektron dizilişleri aynı olan taneciklere izoelektronik denir. Eşit elektron
λ = 15 . 10-7 m ? = 15 . 102 nm
sayılı atomlar genellikle izoelektroniktir.
Cevap C Cevap D
3. Aşağıdaki elektron dizilimlerinden;

I. 13Al: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1
6. Bir miktar Ca yeterince HCI ile tepkimeye girdiğinde NK'da
II. 15P: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 4,48 L H2 gazı oluşurken 8 g Ca'nın arttığı gözleniyor.
Buna göre Ca'nın başlangıç kütlesinin % kaçı artmış-
III. 8O: 1s2 2s2 2p4
tır? (Ca: 40)
hangileri doğrudur? A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Ca + 2HCI → CaCI2 + H2 1 mol H2 1 mol Ca

4, 48
n= = 0,2 mol H2 0,2 mol H2 X
D) II ve III E) I, II ve III 22, 4
X = 0,2 mol Ca tepkimeye girer.
Elektronlar orbitallere önce tek tek yerleşirler daha sonra zıt spinli diğer
m m
elektronlarla doldurulur. n= & 0, 2 = & m = 8 gr
mA 40
Bu nedenle; 8
2 2 2p6 3s2 3p3 Artanda 8 g .100 = %50
15P: 1s 2s 16 2
Harcanan 8 g
Başlangıç 16 g Ca'un %50'si artmıştır.
olmalıydı. (II. yanlış) Cevap E
Cevap C

TARAMA
7. 64 g S atomu kaç tane atom içerir? (S: 32) 9. Bir miktar H2(g) gazı için;

A) 6, 02 . 10 -23 B) 12, 04 . 1023 C) 3, 01 . 1023 Basınç Sıcaklık
D) 3, 01 . 1024 E) 12, 04 . 1024 I. 148 cmHg 40°C
m 64 II. 132 cmHg 60°C
n= = = 2 mol 1 mol 6,02 . 1023 tane atom
m A 32 III. 76 cmHg 150°C
2 mol X
X = 2 x 6,02 . 1023 verilen koşullar altında gazların ideal olmaya yatkınlık
X = 12,04 . 1023 tane atom içerir.
sıralaması nasıldır?
Cevap B
A) I > II > III B) II > III > I C) III > I > II
D) III > II > I E) I > III > II
Gazlar; yüksek sıcaklık ve düşük basınç altında ideale yakın davranış ser-
giler. Buna göre III > II > I şeklinde olur.
Cevap D
8. Element Değerlik elektron sayısı

X 2
Y 3
Z 4
Aynı periyotta bulunan X, Y ve Z elementlerinin değerlik

elektron sayıları verilmiştir.
Buna göre bu elementlerin birinci iyonlaşma enerjisi 10.
M1 M2
ile grup numarası değişimini gösteren grafik aşağıda- A(g) B(g) C(g)
kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? 3 atm 2 atm 1 atm
1L 3L 1L
A) İyonlaşma enerjisi B) İyonlaşma enerjisi
Z
X
Y Y Şekildeki sistemde M1 ve M2 muslukları sabit sıcaklıkta
X Z açılarak gazların karışması sağlanıyor.
Grup numarası Grup numarası Buna göre son durumda her bir gazın kısmi basıncı
C) D) kaç atm olur?
İyonlaşma enerjisi İyonlaşma enerjisi
Y Y PA PB PC
Z X A) 0,6 1,2 0,2
X
Z B) 1,2 0,6 0,2
C) 2,4 1,2 0,4
Grup numarası Grup numarası
D) 0,6 0,2 1,2
E) E) 2,4 0,6 0,2
İyonlaşma enerjisi
X P . V = nRT & R,T sabit olduğundan P . V \ n'dir.

Z
Buna göre nA = 3 . 1 = 3n nB = 2 . 3 = 6n nC = 1 . 1 = 1n
Y PT . 5 = 3 . 1 + 2 . 3 + 1
Grup numarası PT = 2 atm

n 3n 3
Aynı periyotta soldan sağa doğru iyonlaşma enerjisi genellikle artar. Kü- PA = A .PT & PA = . 2 = = 0, 6
nT 10n 5
resel simetriden dolayı 2A'nın iyonlaşma enerjisi 3A'nınkinden büyüktür.
nB 6n
Bu nedenle 4A > 2A > 3A buna göre Z > X > Y şeklindedir. PB = .P & PB = . 2 = 1, 2
nT T 10 n
Cevap E
nC 1n
PC = .P & PC = . 2 = 0, 2
nT T 10n
Cevap A

TARAMA
11. 0,5 M 300 mL tuz çözeltisine aynı sıcaklıkta 300 mL saf 14. Sıcaklık (°C)
A
su eklenirse son durumda molarite kaç olur? 100 + 3x KCI
100 + 2x B
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,25 D) 0,35 E) 0,4 100 + x
n
M= & n = 0,5 . 0,3 = 0,15 mol
V
Vson = 300 + 300 = 600 mL = 0,6 L
0, 15
M= = 0,25 M
0, 6
Cevap C
Zaman
Şekildeki grafik deniz seviyesindeki 1 M derişimli A, B ve
12. I. 4 M AlCI3
KCI çözeltilerinin sıcaklık - zaman grafiğidir.
II. 2 M MgCI2
Buna göre A ve B çözeltileri aşağıdakilerden hangisi
III. 6 M NaCI
olabilir?
Yukarıda verilen çözeltiler aynı ortamda bulunmaktadır.
A B
Buna göre, çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları
arasındaki ilişki nasıldır? A) MgCI2 NaCI
B) FeCI3 Ca(OH)2
A) AlCI3 > MgCI2 > NaCI
C) AlCI3 C6H12O6
B) MgCI2 > NaCI > AlCI3 D) CaCI2 C6H12O6
C) NaCI > MgCI2 > AlCI3 E) CaCI2 NaCI
D) MgCI2 > AlCI3 > NaCI KCI $ K+ + CI-

1M 1M + 1M = 2M
E) NaCI > AlCI3 > MgCI2
2M tanecik sıcaklığı 2x'e yükseltmiştir. O halde B çözeltisindeki tanecik
Her bir çözeltinin tanecik derişimini bulalım.
sayısı 1M'dir. A çözelisi ise 3x sıcaklığa çıkmıştır. O halde derişim 3M'e
AlCI3 $ Al+3 + 3CI
çıkmıştır.
4M 4M 12 M = 16 M
Buna göre; B çözeltisinde 1M tanecik olacak. Şıklara baktığımızda şe-
MgCI2 $ Mg+2 + 2CI
ker (C6H12O6) olabilir. A çözeltisi ise 3M olması için çözelti MgCI2, CaCI2
2M 2M 4M = 6M
olabilir.
NaCI $ Na+ + CI-
Cevap D
6M 6M 6 M = 12 M
Tanecik derişimi arttıkça donma noktasındaki düşüş de artar. Buna göre;
MgCI2 > NaCI > AlCI3
Cevap B
15. X+m iyonlarını içeren Derişim (mol/L)

13. 1 M 200 mL NaCI çözeltisi ile 2 M 200 mL AgNO3 çözeltileri bir çözelti ile Y-n içe-
aynı sıcaklıkta karıştırıldığında AgCI'nin çöktüğü gözleniyor. ren bir çözelti eşit ha- 3a
cimde karıştırılıyor.
Buna göre son çözeltideki Ag+ derişimi kaç molar olur? 2a Y−n
X+m ve Y-n iyonları
A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 0,6 arasında bir tuz olu- a X+m
şurken çökelme olu-
n
M = & nNaCI = 1 . 0, 2 = 0,2 mol yor.
V nAgNO = 2 . 0, 2 = 0,4 mol Zaman
3
Buna göre X+m ve
NaCI → Na+ + CI- AgNO3 → Ag+ + NO3-
0,2 mol 0,2 0,2 0,4 0,4 0,4 Y-n iyonlarından oluşan tuzun formülü aşağıdakiler-
AgCI çöktüğü için den hangisidir?
Ag+(suda) + CI-(suda) → AgCI(k) A) X2Y B) XY2 C) XY D) X3Y2 E) X2Y3
Başlangıç: 0,4 mol 0,2 mol -
X+m → Derişimi 3a'dan a'ya düşer. Derişim 2a'dır.
Tepkime: -0,2 -0,2 +0,2
Y-n → Derişimi 3a'dan 2a'ya düşer. Derişim a'dır.
0,2 0 0,2
n 0, 2 0, 2 Buna göre X2Y şeklindedir.
M Ag+ = & M Ag+ = = = 0, 5 Cevap A
V 0, 2 + 0, 2 0, 4
Cevap D

TARAMA
16. 18.
2 M 500 mL 2 M 600 mL A(suda)
NaCI(suda) şeker A’nın doygun
çözeltisi çözeltisi
A(k)
I II
Yukarıdaki şekilde verilen A çözeltisinin sıcaklığı 40°C'dir.
Çözeltinin sıcaklığı 50°C'ye çıkarıldığında kabın dibindeki
1 M 200 mL 1 M 300 mL katı kütlesinde azalma gözleniyor.
MgCI2(suda) AlCI3(suda) Buna göre;
I. A'nın sudaki çözünürlüğü endotermiktir.
III IV II.
50°C'deki doygun A çözeltisinin kütlece yüzde derişi-
mi, 40°C'deki doygun çözeltininkinden daha büyüktür.
Yukarıda verilen kaplarda bulunan çözeltilerin sıcaklıkları
III. 40°C'deki doygun A çözeltisinin yoğunluğu 50°C'deki
aynıdır.
doygun A çözeltisininkinden daha büyüktür.
Buna göre çözeltilerin buhar basınçları arasındaki iliş- yargılarından hangileri doğrudur?
ki nasıldır?
A) I = IV > III > II B) I > II > III > IV
C) III < II < I = IV D) IV > III > II > I I. → Sıcaklık artınca çözünürlük arttığı için tepkime endotermiktir. (I.
doğru)
E) II > III > I = IV
II. → Tepkime endotermik olduğu için yüksek sıcaklıkta kütlece yüzde
I. → NaCI $ Na+ + CI- derişim büyüktür. (II. doğru)
2M 2M + 2M = 4M
II. → Şeker moleküller halde çözündüğü için şeker 2M'dir. III. → 50°C'deki yoğunluk 40°C'dekinden daha büyüktür. (III. yanlıştır)
III. → MgCI2 $ Mg+2 + 2CI Cevap B
1M 1M + 2M = 3M
IV. → AlCI3 $ Al+3 + 3CI-
1M 1M + 3M = 4M
Tanecik derişimi arttıkça kaynama noktası artar, buhar basıncı düşer.
19. Özkütlesi 1,8 g/mL olan kütlece %28'lik KOH çözeltisi-
II > III > I = IV
nin molaritesi kaçtır? (KOH : 56 g/mol)
Cevap E
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
d.c.10
M=
MA
1, 8. 28 .10
M= = 9M
56 2
17. Sıcaklık (°C) Basınç (atm)
Cevap E
I. 30 2
II. 30 5
III. 50 2
20. Kütlece %20'lik 250 g tuz çözeltisine 50 g daha tuz ekle-
Yukarıda verilen tabloda X2 gazının bulunduğu ortamın ba- nip çözünürse son çözelti kütlece % kaçlık olur?
sınç ve sıcaklıkları belirtilmiştir.
A) 20 B) 25 C) 30 D) 33,3 E) 38
Buna göre X2 gazının verilen şartlarda çözünürlükleri
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir? mtuz m
%= .100 & 20 = tuz .100 mtuz = 50
m çözelti 250
A) I = III > II B) I > II > III C) II > I > III
mtuz(son) = 50 + 50 = 100 g
D) I = II > III E) III > II > I
100 100
Gazların çözünürlüğü basınç arttıkça artar. %= .100 = .100 = %33, 3
250 + 50 300
Cevap D
Sıcaklık artıkça ise azalır. Buna göre sıralama II > I > III şeklindedir.
Cevap C

TARAMA
21. Katı veya gaz olduğu bilinen X, Y, Z maddelerinin sudaki 23. Deniz seviyesindeki doy- Sıcaklık (°C)
çözünürlüklerinin sıcaklık ve basınçla değişimi aşağıdaki mamış sulu bir çözeltinin

gibidir. sıcaklık-zaman grafiği yan- 100 + a
Çözünürlük Çözünürlük
daki gibidir.
X 2 3
Z Buna göre; 1
I.
(100+a)°C çözeltinin kay- Zaman
Y
X nama sıcaklığıdır.
Y II.
2. zaman aralığında çözeltinin kütlece % derişimi sa-
Sıcaklık Basınç bittir.
III. 3. aralıkta çözelti doygundur.
Buna göre;
I. Z'nin çözünürlüğü endotermiktir.
II.
X gaz; Y ve Z katıdır.
III. Doymamış Z çözeltisi soğutularak doygun hale getiri-
lebilir. I. → Çözelti 100 + a °C'de kaynamaya başlamıştır. (I. doğru)
II. → 2. zaman aralığında çözeltinin kütlece % derişimi artar. (II. yanlış)
III. → 3. aralıkta çözeltinin tanecik derişimi sabittir. Yani çözelti doygun-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III dur. (III. doğru)
D) II ve III E) I, II ve III Cevap C
I. → Z'nin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça artmıştır. Endotermiktir. Bu ne-
denle Z çözünürken suyun sıcaklığı azalır. (I. doğru)
II. → Gazların çözünürlüğü basınç arttıkça artar, katı ve sıvıların çözü-
nürlüğü basınçla değişmez. Bu nedenle X gaz; Y ve Z katı olabilir.
(II. doğru)
III. → Z çözeltisi soğutulursa dibe çökme gözlenir. Yani çözelti doygun
hale gelir. (III. doğru)
Cevap E
24. 20°C 40°C
He(g) He(g)
22. Tepkime entalpisi türleri ile ilgili;
V1 V2
Tepkime Entalpi türü
I. H2O(k) → H2O(s) Erime entalpisi
II. CH4(g)+2O2(g) → CO2(g) + Yanma Yukarıda verilen sabit hacimli sistemlerle ilgili;
2H2O(g) entalpisi I. Sistemin yaptığı iş W = 0'dır.
III. NaOH(k) → Na+(suda) + Buharlaşma
II.
Sisteme verilen ısı QV = U - W'dir.
OH-(suda)+ ısı entalpisi
III. Sisteme verilen ısı yalnız He gazının iç enerjisini artır-
IV. HCI(suda) + NaOH(suda) → Nötrleşme
NaCI(suda) + H2O(s) entalpisi makta kullanılır.
A) Yalnız I B) II ve III C) I ve IV D) I ve III E) I, II ve III
D) I, II ve IV E) I, II ve III I. → Sabit hacimli bir sistemde hacim sabit olduğu için W = 0'dır. (I.
NaOH(k) → Na+(suda) + OH-(suda) tepkimesinde çözünme gerçekleş- doğru)
mektedir. Bu nedenle buharlaşma entalpisi değil, çözünme entalpisi ol- II. → Sisteme verilen ısı QV = U'dır. (II. yanlış)
ması gerekirdi. Sadece III. yanlıştır. III. → Hacim sabit olduğu için verilen ısı yalnız He gazının iç enerjisini
Cevap D arttırır. (III. doğru)
Cevap D

TARAMA
25. Çözünürlük (g/100g su)

27. Şekildeki ideal pistonlu kapta,
A
70 2NO(g) → N2(g) + O2(g) + ısı
55 B tepkimesi gerçekleşiyor. NO(g)
40
Buna göre;
35
30 I. Hacim artışı olmuştur.
20
II.
Sistemin basıncı sabittir.
15
10 III.
Sistem iş yapmıştır.
0 yargılarından hangileri doğrudur?
20 40 60 80 Sıcaklık (°C)
Buna göre;
I. 40°C'de 200 gram suda B'nin doygun çözeltisinin ha- I. → Tepkime sonrası ısı açığa çıkmıştır ve hacim artışı olmuştur.
zırlamak için gereken B miktarı 40 gramdır. II. → Kap pistonlu olduğu için basınç sabittir.
II.
Verilen tüm sıcaklıklarda A katısının çözünürlüğü III. → Hacim artışının olması sistemin bir iş yaptığı anlamına gelir. Bu
B'ninkinden fazladır. nedenle tüm yargılar doğrudur.
III.
80°C'de 100 gram suda 45 gram A'nın çözünmesiyle Cevap E
hazırlanan çözelti doymuştur.
IV. 60°C'de 50 gram suda B'nin doygun çözeltisini hazırla-
mak için gereken B miktarı 30 gramdır.
yargılarından hangileri doğrudur? 28. Şekildeki pistonlu kapta bulunan Ne ga-
A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV zına 640 j'luk bir ısı verildiğinde sistemin
ortama 360 J'lük bir iş yaptığı gözleniyor.
D) I, II ve III E) II, III ve IV Ne(g)
I. → 40°C & 100 g suda 20 g B
Buna göre sistemin iç enerji değişimi
kaç J'dür?
200 g suda x
x = 40 g B çözünür. (I. doğru) A) 180 B) -260 C) 280 D) -320 E) 340
II. → Aynı sıcaklıklara baktığımızda A'nın çözünürlüğü B'den fazladır.
U = Q + W
(II. doğru)
U = (+640) + (-360)
III. → 80°C & 100g suda 70 g A çözünür. 45 g A çözünürse doymamıştır.
(III. Yanlış) U = 280 J
Cevap C
IV. → 60°C & 100 g su 30 g su
50 g su x
x = 15 g B çözünür. (Yanlış)
Cevap A 29. Hf° [CH4] = -74 kj/mol
Hf° [CO2] = -394 kj/mol
Hf° [H2O] = -286 kj/mol
26. Düdüklü tencere ve yangın tüpleri hacmi sabit tutulan sis- Yukarıda verilen stantart oluşum entalpi değerlerine
temlerdir. göre;
Bunlar aşağıdaki hangi sistem türüne örnektir? CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)
A) İzotermal sistem B) İzobarik sistem tepkimesinin standart tepkime ısısı (H°) kaç kj/moldür?
C) İzokorik sistem D) Açık sistem A) -760 B) -892 C) +892 D) +760 E) -1050
E) İzole sistem H° = Σ n.H°(ürünler) - Σ n.H°(girenler)

H° = [(CO2) + 2.(H2O)] - [(CH4) + (O2)]
Hacmi sabit olan sistemler izokorik sistemlerdir. Düdüklü tencere ve
yangın tüpleri de izokorik sistemlere örnektir. H° = [(-394) + 2.(-286)] - [(-74) + 0]
Cevap C H° = (-966) + 74 = -892 kj/mol
Cevap B

TARAMA
30. Hf° [C2H5OH(s)] = -278 kj/mol 33. Fe(k) + 1 O2(g) → FeO(k) H°= -268 kj
2
Hf° [CO2(g)] = -394 kj/mol 3
Fe2O3(k) → 2Fe(k) + O2(g) H°= +824 kj
2
Hf° [H2O(g)] = -242 kj/mol tepkimeleri ve H değerleri veriliyor.
Yukarıda verilen entalpi değerlerine göre; Buna göre;
C2H5OH(s) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(g) 1
2FeO(g) + O2(g) → Fe2O3(k)
2
tepkimesinin tepkime ısısı (H°) kaç kj/moldür? tepkimesine göre 80 g Fe2O3 elde edilirken kaç kj ener-
A) -1236 B) +1426 C) -1656 ji açığa çıkar?
D) +1088 E) -1454 A) 120 B) 136 C) 140 D) 144 E) 152

H° = H°(ürünler) - H°(girenler) Verilen tepkimeyi elde etmek için birinci tepkime ters çevrilip 2 ile
H° = [2(CO2) + 3(H2O)] - [(C2H5OH) + 3(O2)] çarpılmalı, ikinci tepkime ise sadece ters çevrilmelidir.
H° = [2.(-394) + 3.(-242)] - [(-278) + 0] 2FeO " 2Fe (k) + O 2 H = +536 kj
3
H° = (-788) + (-726) + 278 2Fe + O 2 " Fe 2 O 3 (k) H = -824 kj
2
H° = -1236 kj/mol 1
2FeO (k) + O (g) " Fe 2 O 3 (k) H = -288 kj
Cevap A 2 2
Fe2O3 = 160 g/mol 160 288 kj
31. Entalpi ile ilgili; 80 ?
I. Bir sistemin entalpi değişimi sistemin izlediği yola bağ- 80 .288
?= = 144 kj ısı açığa çıkar.
160 2
lıdır. Cevap D
II.
Ekzotermik tepkimelerde entalpi değişimi sıfırdan bü-
yüktür.
III.
Entalpi değişimi sabit hacimli bir sistemdeki ısı değişi-
mine eşittir.
34. C(k) + O2(g) → CO2(g) H1°= -394 kj/mol
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 1
H2(g) + O2(g) → H2O(g) H2°= -242 kj/mol
2C(k) + +H2(g) → C2H6(g) H3°= -85 kj/mol
I. → Entalpi bir hal fonksiyonudur. Bu nedenle tepkimenin izlediği yo-
lun önemi yoktur. Önemli olan net değişimidir. (Yanlış) Yukarıda verilen entalpi değerlerine göre 15 gram C2H6
II. → Ekzotermik tepkimelerde H < 0'dır. (Yanlış) gazı yakıldığında açığa çıkan enerji kaç kj'dür?
III. → Entalpi değişimi sabit hacimli bir sistemde Qv = U şeklindedir. (C: 12 , H: 1)
(Doğru)
Cevap C A) 380 B) 565,6 C) 714,5 D) 826,5 E) 930
7
C2H6 + O → 2CO2 + 3H2O
32. Sistemlerle ilgili; 2 2
1 tepkime 2 ile, 2. tepkime 3 ile çarpılıp 3. tepkime sadece ters çevrilir.
I. Yangın tüpü → izokorik sistem
2C (k) + 2O2(g) → 2CO2(g) H1° = 2 x (-394)
II.
Sağlıklı insan vücudu → izotermal sistem
3
3 H 2 (g) + O2(g) → 3H2O(g) H2° = 3 x (-242)
III.
Düdüklü tencere → izobarik sistem 2
C2H6(g) → 2C (k) + 3 H 2 (g) H3° = +85
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 7
C2H6(g) + O (g) → 2CO2(g) + 3H2O(g)
2 2
D) II ve III E) I, II ve III H = (-788) + (-726) + 85
I. → Yangın tüplerinde hacim sabit olduğu için izokorik sisteme örnek- H = -1429 kj
tir. (Doğru) MA(C2H6) = 30 g/mol
II. → Sağlıklı insan vücudunda sıcaklık 36,5°C olacak şekilde sürekli sa- 30 g C2H6 yakıldığında 1429 kj
bit kalmaktadır. Bu nedenle izotermal sistemdir. (Doğru) 15 g C2H6 yakıldığında ?
III. → Düdüklü tencerede hacim sabittir, basınç değildir. Bu nedenle izo- 15 .1429
?= = 714,5 kj enerji açığa çıkar.
korik sisteme örnektir. (Yanlış) 30 2
Cevap C
Cevap B

TARAMA
35. Isı ile ilgili; 38. Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol)
I.
Sıcaklık farkından dolayı sistem ile ortam arasında ak- H-H 436
tarılan enerjidir. CI - CI 243
II.
Sıcak ve soğuk cisimler arasındaki ısı aktarımı, iki cis- H - CI 431
min sıcaklıkları eşit oluncaya kadar devam eder.
III.
Isı aktarımı her zaman sıcaklığı değiştirmez. Yukarıda verilen bağ enerjisi değerlerine göre,
yargılarından hangileri doğrudur? H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III tepkimesinin H değeri kaç kj olur?
D) II ve III E) I, II ve III A) -183 B) +240 C) -268 D) +183 E) -240

Sıcak ve soğuk cisimler temas ettiklerinden sıcak cisimden soğuk cisime
H = Σ n.H°(kırılan bağlar) - Σ n.H(oluşan bağlar)
sıcaklıklar eşitleninceye kadar ısı aktarımı devam eder. Isı, sıcaklık farkın-
dan dolayı aktarılan enerjidir. Isı aktarımı her zaman sıcaklığı değiştir- H = (436 + 243) - (2.431)
mez. Bazen hal değişimi gözlenir. Bu nedenle üç yargıda doğrudur. H = -183 kj/mol Cevap A
Cevap E
36. Sıvı yağ üretimi hangi ayırma ve sıvılaştırma tekniği ile 39. CH4(g) + 4F2(g) → 4HF(g) + CF4(g)
elde edilir? Tepkimesinin entalpi değişimini hesaplayabilmek için
A) Kristalizasyon B) Kromatografi aşağıdaki bağ türlerinden hangisinin bağ enerjisinin bi-
linmesine gerek yoktur?
C) Damıtma D) Nötralizasyon
E) Ekstraksiyon A) C-H B) F-F C) H-F D) C-F E) C-C
Tepkimedeki bağlara bakıldığında;
Yağ üretimi çözücü ekstraksiyonu yöntemi ile yapılır.
Cevap E C-C , F-F , H-F ve C-F bağlar vardır. Sadece C-C arasındaki bağ yoktur.
Cevap E
37. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) H1
40. Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol)
4NH3(g) + 5O2(g) → 4NO(g) + 6H2O(g) H2 X-X 159
1
H2(g) + O2(g) → H2O(g) H3 Y-Y 436
2
Tepkimelerinin entalpi değişimleri verildiğine göre; X-Y 565
N2(g) + O2(g) → 2NO(g) Yukarıda verilen bağ enerjisi değerlerine göre,

tepkimesinin entalpi değişiminin H1 , H2 ve H3 I. Aynı şartlarda Y2 molekülleri X 2 moleküllerine göre
cinsinden ifade edilişi nasıldır? daha kararlıdır.
1 II.
X 2 + Y2 → 2XY tepkimesi ekzotermiktir.
A) H1 + H2 + H3 B) H1 + H2 - H3
2
1 1 III.
Y - Y bağını kırmak için gereken enerji X-Y bağını kır-
C) H1 + H2 - 3H3 D) 2H1 - H2 + H3
2 2 mak için gerekenden daha fazladır.
E) 3H - H2 + H3 yargılarıdan hangileri doğrudur?
Verilen tepkimeyi elde etmek için birinci tepkime aynen kalmalı, ikinci
tepkime 2'ye bölünmeli, üçüncü tepkime ise ters çevrilip 3 ile çarpılma-
lıdır. D) II ve III E) I, II ve III
N 2 (g) + 3H 2 (g) $ 2NH 3 (g) H1
I. → Y-Y bağını kırmak için gereken enerji (436), X-X bağını kırmak
5 1 için gereken (156) enerjiden daha fazladır. Bu nedenle Y2 mole-
2NH 3 (g) + O (g) $ 2NO (g) + 3H 2 O (g) H2
2 2 2
küllerinden daha kararlıdır. (Doğru)
3
3H 2 O (g) $ 3H 2 (g) + O 2 (g) -3H3
2 II. → X2 + Y2 → 2XY
H = n.H(kırılan bağlar) - nH(oluşan bağlar)
N 2 (g) + O 2 (g) $ 2NO (g)
1 H = -535 kj/mol Negatif olduğu için ekzotermik (Doğru)
3 H = 3 H1 + 3 H 2 - 3 3 H 3 olur
2
Cevap C III. → Y-Y bağını kırmak için (436), X-Y bağını kırmak için (565) gerek-
lidir. (Yanlış) Cevap C
40. C 39. E 37. C 38. A 36. E 33. D 34. C 35. E 31. C 32. B 30. A 28. C 29. B 26. C 27. E 22. D 23. C 24. D 25. A 21. E
Cevaplar
20. D 19. E 17. C 18. B 16. E 13. D 14. D 15. A 11. C 12. B 9. D 10. A 8. E 7. B 2. C 3. C 4. D 5. D 6. E 1. B

KİMYA VE ENERJİ
Entropi - Termodinamiğin İkinci ve Üçüncü Yasası 31
Kazanım: Entropinin termodinamik ve istatistik anlamlarını örneklerle açıklar. Fiziksel ve kimyasal değişimlerin istemliliğini irdeler. Mutlak entropi
Kazanım: "???
kavramını açıklar.
hhENTROPİ Not
Düzensizliğin arttığı ve ekzotermik olan tüm değişimler is-
hh İstemli değişim; başlatıldıktan sonra bir dış etkiye ihtiyaç
temli olur.
olmaksızın kendiliğinden devam eden değişim olarak ifade
edilebilir.
Örnek 1:
hh Tutuşturulan kağıdın yanması, oda sıcaklığında bulunan
I. Kahve içerisinde şekerin çözünmesi
buzun erimesi, nemli ortamda bulunan demirin paslanması,
ele dökülen kolonyanın buharlaşması gibi olaylar istemli de- II. Gümüşün kararması
ğişimlere örnek olarak verilebilir. III. Kızgın bir tavada etin pişmesi
hh İstemsiz değişim ise bir dış etki ile meydana gelen değişim- Yukarıda verilen değişimlerden hangileri istemlidir?
dir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
hh Havadan N2 ve O2 gazlarının eldesi, suyun bileşenleri olan
H2 ve O2 gazlarına ayrışması, F2 molekülünden F atomu
Şekerin çözünmesi kendiliğinden gerçekleşir. Gümüşün kararması paslanma
oluşumu gibi olaylar kendiliğinden gerçekleşmez.
olayıdır ve istemli bir değişimdir. Kızgın bir tavada etin pişmesi de kendiliğin-
hh Bir değişimin istemli ya da istemsiz olması değişimin bulun- den devam eden bir olaydır. Her üç değişimde istemlidir.
duğu koşullara bağlıdır. Cevap E
hh Örneğin; buzun erimesi 1 atm basınç altında 25 °C’de istem- Örnek 2:

li iken –5 °C’de istemsizdir.
Aşağıda verilen değişimlerden hangisi istemsizdir?
hh Bir sistemin iç enerjisini azaltan ve düzensizliğini artıran de- A) Isıtılan gazın genleşmesi
ğişimler istemli değişimlerdir.
B) Ele dökülen kolonyanın buharlaşması
hh Ekzotermik tepkimelerde minimum enerji eğilimi ürünler ta- C) 120 °C'de su buharının yoğunlaşması
rafında olduğu için bu tepkimeler genellikle istemlidir. D) Metan gazının yanması
C(k) + O2(g) → CO2(g) + ısı AI + 3HCI → AICI3 + 3 H2 + ısı E) Nemli bir ortamda bulunan demirin oksitlenmesi
2
hh Endotermik değişimlerde ise düzensizliğin arttığı değişimler –10 °C'de suyun donması istemli bir değişimdir. Ele dökülen kolonyanın buhar-
istemli olabilir. laşması düzensizliği artıcı istemli bir değişimdir. Metan gazının yanması ve de-
mirin oksitlenmesi ekzotermik ve istemli değişim örnekleridir. Fakat 120 °C'de
NH4NO3(k) + ısı → NH +4 (suda) + NO-3 (suda) su buharının yoğunlaşması istemsizdir. Çünkü yoğunlaşma ekzotermik değişim
olmasına rağmen düzensizlik azalır. Bu durumda koşullar istemliliği belirler.
100 °C'nin altında suyun yoğunlaşması istemlidir.
Cevap C
Sorusu
Öğretmen
Buz - su - su buharı dönüşümünde entropi nasıl değişir?
Katı hâlde madde daha düzenli, gaz hâlde ise daha düzensizdir. Bir sistemin
düzensizliği arttıkça entropisi de artar. Bu nedenle buz - su - su buharı dönü-
şümünde entropi artar.

KİMYA VE ENERJİ / Entropi - Termodinamiğin İkinci ve Üçüncü Yasası
hh İstemli değişimlerin sebebi minimum enerji ve maksimum Entropi Değişimi (∆S)

düzensizlik eğilimleridir.
hh Bir sistemin entropisinde gerçekleşen değişime entropi de-
hh Bir sistemin düzensizliğinin ölçüsü entropi olarak tanımlanır. ğişimi denir.
hh Entropi; bir sistemin işe dönüştürülemeyen termal enerjiyi hh Entropi değişimi ∆S ile gösterilir.
ifade eden termodinamik bir fonksiyondur.
hh Entropi, entalpi gibi bir hal fonksiyonudur.
hh Birimi J/mol K’dir. Entropi “S” harfi ile gösterilir.
hh Entropi değişimi izlenen yola bağlı değildir. İlk ve son durum
Not entropilerine göre entropi değişimi belirlenir
Entopi; bir sistemdeki düzensizliğin ölçüsüdür. ∆S = Sson – Silk bağıntısı ile entropi değişimi hesaplanır.
hh Bir sistemin düzensizliği arttıkça entropisi de artar.

hhTERMODİNAMİĞİN İKİNCİ VE
hh Aynı miktarda bir maddenin fiziksel hallerinin entropileri ÜÇÜNCÜ YASASI
gaz > sıvı > katı şeklinde sıralanır.
hh Aynı sıcaklık ve hacimde gazlar için miktar azaldıkça

Termodinamiğin II. Yasası
entropi artar. hh Değişimler sırasında sistem ile ortam arasında ısı alışverişi
gerçekleşir.
hh Aynı koşullarda bulunan gazlardan mol kütlesi büyük
olanın entropisi de büyüktür. hh Bununla birlikte entropide de bir değişiklik meydana gelir.
hh Sıkışan bir gazın entropisi azalırken, genleşen bir gazın hh Sistemde ve ortamda meydana gelen entopi değişimlerinin
entropisi artar. toplamı evrenin entropisini verir.
hh Toplam entropi olarak da adlandırılan evrenin entropi değişi-

mi, bir değişimin istemliliğini belirler.
Örnek 3:
∆Sevren = ∆Ssistem + ∆Sortam
Aşağıda verilen değişimlerden hangisinde sistemin
entropisi azalır? hh Termodinamiğin II. kanununa göre, evrenin entropisini artı-
ran her değişim istemlidir.
A) Buzun erimesi
Buna göre;
B) KCI(k) → K+ (suda) + CI- (suda)
∆Stoplam > 0 ise değişim istemlidir. ∆Stoplam < 0 ise değişim is-
C) CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)
temsizdir. ∆Stoplam = 0 ise değişim dengededir.
D) Şekerin çayda çözünmesi
Örneğin; buzun erimesi olayında +5 °C sıcaklığında sistemin
E) O2(g)'nin suda çözünmesi
entropisi artar ortamın entropisi azalır. Toplam entropi de arta-
Buzun erimesi olayında su katı halden sıvı hale geçer ve düzensizlik artar. KCI cağı için bu sıcaklıkta buzun erimesi istemlidir.
suda çözünür ve iyonlarına ayrışır, KCI daha düzensiz hale geçer. CaCO3(k) ay-
∆Stoplam > 0
rışmasında düzensizlik artar. Şeker çözünürken katı halden su içerisinde dağı-
lır ve düzensizlik artar. Fakat O2(g) sıvı içerisinde çözünürken gaz haline göre
hh Sistemin entropisi ile sıcaklık doğru orantılıdır. Fakat or-
daha düzenli hale geçer.
tamın entropisi sıcaklıkla ters, sistemin entalpisi ile doğru
Cevap E
orantılıdır

∆Sortam α 1 ∆Sortam α - ∆Hsistem Örnek 4:

T
Standart şartlarda gerçekleşen;
Sabit basınç ve sıcaklıkta ortamın entropi değişimi, N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
THsistem
∆Sortam = - olarak ifade edilir. tepkimesinin standart entropi değişimi (∆S°) kaç j/mol
T
K'dir?
Termodinamiğin III. Yasası o
(SN (g) = 191, 6 J/mol K, o
SH (g) = 130, 7 J/mol K, o
SNH (g)
2 2 3
hh Sıcaklık artışı moleküllerin serbest hareketlerini artırır. = 192, 8 J/mol K)

Cevap: –198,J/mol
hh Sıfır Kelvin (–273 °C) de maddelerin entropileri en düşüktür. ∆S°tepkime = ∑∆S°ürün – ∑∆S°giren bağıntısı ile tepkimenin standart entropi değişimi
hesaplanır.
hh Termodinamiğin III. kanununa göre, mutlak sıfır noktasında
∆S°tepkime = [2 . ∆S°NH (g)] – [∆S°N (g) + 3 . ∆ S°H (g)]
yani sıfır Kelvin sıcaklığında bütün saf madde kristallerinin 3 2 2
∆S°tepkime = [2. (192,8)] – [(191,6) + 3(130,7)]
entropisi sıfırdır.
∆S°tepkime = [385,6] – [583,7]
hh Bu sıcaklıkta katıların tüm titreşim hareketleri bitmiş ve mü- ∆S°tepkime = –198,1 j/mol K olur.
kemmel kristaller oluşmuş olur.
Gibbs Serbest Enerji
Not hh Gibbs serbest enerji iş yapmaya hazır enerji anlamına gelir.
Termodinamiğin II. kanununa göre her istemli olayda ev-
hh Bir değişimin istemli olup olmayacağını düzensizlik ve ental-
renin entropisi artar. Termodinamiğin III. kanununa göre
pi değişimleri belirler.
mutlak sıfır noktasında bütün saf ve hatasız maddelerin
kristalleri sıfır entropiye sahiptir. hh G harfi ile gösterilir.
Termodinamiğin II. kanununa göre;
∆Stoplam = ∆Ssistem + ∆Sortam dır.

Kimyasal Tepkimelerde Standart Entropi Değişimi
(∆S°) Hesaplanması THsistem
∆Sortam = – olduğunu bildiğimize göre;
T
hh Standart koşullarda (25 °C ve 1 atm) 1 mol saf maddenin THsistem
∆Stoplam = ∆Ssistem – bağıntısına ulaşırız.
T
entropisine standart molar entropi denir.
hh Bu eşitliği T yani sıcaklık ile çarparsak,
Bir tepkimenin standart entropi değişimi,
T . ∆Stoplam = T∆Ssistem – ∆Hsistem bağıntısını elde ederiz.
∆S°tepkime = ∑n.∆S°ürün – ∑n.∆S°giren
hh Bu bağıntının her iki tarafı –1 ile çarpıldığında ise,
bağıntısı ile hesaplanır.
–T . ∆Stoplam = ∆Hsistem – T . ∆Ssistem
aX + bY → cZ + dT tepkimesi için entropi değişimi,
bağıntısını elde etmiş oluruz.
∆S°tepkime =[c . ∆S°Z + d . ∆S°T] – [a . ∆S°X + b . ∆S°Y]
Not
bağıntısı ile hesaplanır.
J. W. Gibbs'in ortaya koyduğu bağıntıyla bir değişimin is-
temliliği ortamdan bağımsız olarak sadece sistemdeki de-
ğişimlerle belirlenebilmektedir.

Bu bağıntıdaki –T . ∆Stoplam , G Gibbs serbest enerji olarak

Örnek 7:
ifade edilir.
∆G = ∆H – T.∆S Evrenin entropisini 200 j/molK artıran bir değişimde siste-
min entropisi 350 j/molK dir.
∆G > 0 ise değişim istemsizdir.
Buna göre, 300 K'de gerçekleşen değişimin entalpisi
∆G < 0 ise değişim istemlidir.
kaç kj/mol olur?
∆G = 0 ise değişim dengededir.
Cevap: 45
∆G = ∆Gürünler – ∆Ggirenler ∆Sevren = ∆Ssistem + ∆Sortam bağıntısına göre,
∆G bağıntısıyla da hesaplanır. ∆Sevren = +200 j/molK, ∆Ssistem = +350 j/mol K ise

∆Sortam = –150 j/mol K olur.
Örnek 5: TH sistem
∆Sortam = – bağıntısına göre,
T
Aşağıda belirtilen entalpi ve entropi değişimleri durum-
- TH sistem
–150 j/mol =
larına göre Gibbs serbest enerji değişiminin işaretini ve 300K
∆Hsistem = 45 000 j/mol = 45 kj/mol olur.
olayın istemlilik koşulunu belirtiniz.
1) ∆H < 0, ∆S > 0 2) ∆H < 0, ∆S < 0
3) ∆H > 0, ∆S > 0 4) ∆H > 0, ∆S < 0
∆G = ∆H – T.∆S bağıntısında verilen koşulların işaretleri yerine yazılırsa deği-

şimlerin istemlilikleri yorumlanabilir.
1) ∆G = (–) – T . (+) Burada sıcaklığa bağlı olmaksızın ∆G'nin işareti (–) olur.
Yani değişim her sıcaklıkta istemlidir.
2) ∆G = (–) – T . (–) burada değişim sıcaklığa bağlıdır. Matematiksel
sonucun (–) gelebilmesi için sıcaklığın düşük olması gerekir. Yani değişim
düşük sıcaklıkta istemlidir.
Örnek 8:
3) ∆G = (+) – T . (+) bu değişimde sıcaklığa bağlıdır. Yine matematiksel Saf X maddesinin erime entalpisi +50 kj/mol, entropisi ise
sonucun (–) gelebilmesi için bu kez sıcaklığın yüksek olması gerekir. Yani
+200 j/mol.K dir.
değişim yüksek sıcaklıkta istemlidir.
4) ∆G = (+) – T . (–) burada sıcaklık ne olursa olsun ∆G'nin işareti (+) olur. Buna göre, saf X maddesinin erime sıcaklığı kaç °C'dir?
Yani değişim bütün sıcaklık değerlerinde istemsizdir.
Cevap: 250
Saf X maddesi erime sıcaklığında ∆G = 0 olur. Öyleyse,
Örnek 6:
∆G = ∆H – T . ∆S bağıntısına göre,
X2(g) + 2Y2(g) → 2XY3(g) + 30kj ∆G = 0 ise ∆H = T . ∆S olur.
tepkimesinin 127 °C'de ∆S değeri –50 j/molK olduğuna 50.000 j/mol = T . 200 j/molK
göre, bu tepkimenin ∆G değeri kaç kj olur? 50.000
T= = 250K bulunur.
200
∆G = ∆H – T∆S bağıntısına göre; Cevap: –10 kj Erime sıcaklığı °C olarak istendiği için; °C + 273 = K bağıntısına göre, X madde-
T = 127 °C + 273 = 400 K sinin erime sıcaklığı –23 °C bulunur.
∆H = –30 kj
∆S = –50 J/mol . K = – 50 . 10–3 kj/mol . K
∆G = –30 – 400 . (–50 . 10–3)
∆G = –10 kj
Sorusu
Öğretmen
H2(g) + F2(g) → 2HF(g) tepkimesinin standart entropi değişi-

mi DSo değeri kaçtır?
(S° değerleri; H2: 130,7, F2: 202,8, HF:173,8)
DSo = S (ürünler) – DS(girenler)
DSo = [(2.173,8) – (130,7 + 202,8)]
Cevap: DS = 14,1 J/k.mol

İstemli değişimlerde evrenin entropisi artar. Aşağıda verilen olayların entropi değişimlerinin işare-
tini bulunuz.
D Y
a) H2O(s) → H2O(g)
Gibbs serbest enerji; Mutlak sıfır noktasında bütün saf
∆G = ∆H - T . ∆S maddelerin kristalleri sıfır entropiye b) KNO3(k) → K+(suda) + NO-3 (suda)
ile ifade edilir. sahiptir.
c) O2(g) → O2(suda)
D Y D Y d) 2NH3(g) → N2(g) + 3H2(g)
e) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(s)
Entropinin
azaldığı endo- Entropi Entropi, entalpi
termik tepkimeler düzensizliğin bir 25 °C’de buzun gibi bir hal
ölçüsüdür. erimesi istemlidir. fonksiyonudur. Cevap: a) + d) +
hiç bir sıcaklıkta a) S > 0
istemli olamaz. b) + e) –
b) S > 0 c) –
c) S < 0
D Y D Y D Y D Y
d) S > 0
e) S < 0
1 2 3 4 5 6 7 8
Yukarıda verilen bilgiler doğru (D), yanlış (Y) şeklinde

doğru olarak takip edilirse 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 rakamla-
rından hangisine ulaşılır?
Cevap: 1
Örnek 12:
Bilgiler doğru olarak takip edildiğinde 1 rakamına ulaşılır.
X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g) + ısı
tepkimesi ile ilgili,
I. Yüksek sıcaklıkta istemsizdir.
Örnek 10: II. Tepkime ekzotermiktir.
III. Sistemin entropisi zamanla artar.
2X2(g) + 3Y2(g) → 2X2Y3(g)
tepkimesinin entropi değişimi kaç j/mol K'dir?
(X2,Y2 ve X2Y3 gazlarının standart entropileri sırasıyla 130,
260, 340 j/mol K) D) II ve III E) I, II ve III
Cevap: –360 j/mol K I. Yüksek sıcaklıkta entropi istemsizdir, dolayısıyla doğrudur.

S = Sürünler - Sgirenler
II. H < 0'dır.
3 S = 62 ^340 h@ - 62 ^130 h + 3 ^260 h@
III. Gazların mol sayısı azaldığından entrapi azalır.
S = -360 j/mol K
Cevap B

Aşağıda ∆H ve ∆S değerleri verilen değişimlerin Gibbs serbest enerji değişimini değeri bir tepkimenin istemli
27 °C'de istemli olup olmadıklarını bulunuz. olup olmadığını gösterir.
a) ∆H = + 80 kj/mol ∆S = –100j/mol K ∆G = ∆H – T.∆S
b) ∆H = –150 kj/mol ∆S = –200 j/mol K
bağıntısı ile Gibbs serbest enerji değeri hesaplanır.
c) ∆H = +210 kj/mol ∆S = +400 j/mol K
d) ∆H = –240 kj/mol ∆S = +600 j/mol K Buna göre, aşağıdaki koşullardan hangisinde tepkime
kesinlikle istemli olur?
Cevap: b ve d istemlidir.
G = H - T . S ∆H ∆S
formülünden G < 0 ise istemlidir. Dolayısıyla b ve d istemlidir.
A) – +
B) – –
C) + +
D) + –
Örnek 14: E) 0 0
1
CO2 → CO +
O
2 2 H < 0 ve S > 0 kesinlikle G < 0 olur.
tepkimesinin standart entropi değişimi kaç j/mol K'dir? Cevap A
(S°CO = 213,8, S°CO = 197,7, S°O = 205,2)
2 2
Cevap: +86,5 j/mol

1
S = :197, 7 + $ 205, 2 - 213, 8D
2
S = +86,5 j/mol
Örnek 17:
Örnek 15: X2(g) + 3Y2(g) $ 2XY3(g)
tepkimesi için G = -100 kj / mol ve S = 100 j / mol K

NH3(g) + HCI(g) → NH4CI(k)
olduğuna göre H kaç kj / mol'dür?
27 °C'de gerçekleşen tepkimesinde ∆G = – 90 kj/mol ve
∆H = –150 kj/mol ise ∆S değeri kaç j/mol K olur? Cevap: –70
G = H - TS
Cevap: –200 H = G + TS
G = H - T . S 300 $ 100
3 H = - 100 +
1000
T . S = H - G
H = -70 kj / mol
3H - 3 G
3S =
T
(- 150 + 90) x 1000
3S =
300
S = -200 J/mol K
Örnek Cevapları
1. E 2. C 3. E 12. B 16. A

KİMYA VE ENERJİ / Entropi - Termodinamiğin İkinci ve Üçüncü Yasası Konu Testi
1. I. Demir çubuğun nemli havada paslanması 4.

Sıcaklık (°C) Basınç (atm) Mol sayısı
II. Duvara sürülen boyanın kuruması
I. a) 25 1 1
III. Suyun elektrolizi
b) 25 1 2
Yukarıdaki değişimlerden hangileri istemli olarak yü-
II. a) 25 1 1
rüyen olaylardandır?
b) 50 1 1
III. a) 50 1 1
b) 50 2 1
Kendiliğinden olan olaylar istemlidir. I ve II istemli III ise kendiliğinden
olmaz. Yukarıda verilen koşullarda bulunan He(g) için hangi-
Cevap B lerinde entropi değişimi a > b olur?
Entropi, sıcaklıkla doğru, basınçla ters orantılıdır, mol sayısıyla doğru
2. Entropi ile ilgili, orantılıdır.
I. Sıcaklık arttıkça entropi artar. Cevap A
II. Mutlak sıfır noktasında entropi en düşüktür.

III. Düzensizlik arttıkça entropi artar.
yargılarından hangileri doğrudur? 5. Madde Standart entropi (S°) j/mol K
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III N2 191

H2 130
NH3 192
I. doğrudur.
Yukarıda verilen maddeler ve bunlara ait standart ent-
II. T = 0 da S = 0'dır.
ropi değerlerine göre,
III. entrapi düzensizlikle orantılıdır.
Cevap E N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
tepkimesinin standart entropi değişimi kaç j/mol K
olur?
A) –204 B) –197 C) –143
D) –124 E) –112
3 S = 6^2 x 192h - 191 - ^3 x 130 h@
3. I. Termodinamiğin II. kanununa göre, her istemli olayda
S = -197
evrenin entropisi artar. Cevap B
II. Termodinamiğin III. kanununa göre mutlak sıfır nokta-
sında saf maddelerin entropileri sıfırdır.
III. Katı maddelerin entropileri sıvı ve gaz hallerine göre, 6. Madde Entropi (S) (j/mol K)
daha küçüktür.
X2(g) 190
Yargılarından hangileri doğrudur? XY2(g) 280
Yukarıda verilen tablodaki bilgilere göre,
D) II ve III E) I, II ve III X3Y2(k) → X2(g) + XY2(g)
I. II. yasadır, doğrudur.
tepkimesinin entropi değişimi ∆S = +240 j/mol K ise,
II. III yasadır, doğrudur.
X3Y2(k)'nin entropi değişimi kaç j/mol K'dir?
III. katılarda S en küçüktür, doğrudur.
Cevap E A) 260 B) 250 C) 240 D) 230 E) 220
240 = 190 + 280 - SX
3Y2
SX = 230 j / mol K
3Y2
Cevap D

KİMYA VE ENERJİ / Entropi - Termodinamiğin İkinci ve Üçüncü Yasası Konu Testi
7. Aşağıdaki değişimlerin hangisinde sistemin entropi- 10. I. ∆H < 0 ve ∆S > 0 ise tepkime her sıcaklıkta istemlidir.
sindeki değişim yanlış verilmiştir? II. ∆H > 0 ve ∆S > 0 ise tepkime yüksek sıcaklıkta istem-
Değişim Entropi değişimi lidir.
A) O2(g)'nin suda çözünmesi Azalır III. ∆H > 0, ∆S < 0 ise tepkime her sıcaklıkta istemsizdir.
Yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur?
B) Gümüşün zamanla kararması Artar
C) Denizden çıkan kişilerin üşümesi Artar
D) Sofra tuzunun suda çözünmesi Artar
I. H < 0 ve S > 0 ise G < 0 doğrudur.
E) Kar oluşumu Azalır
II. S > 0 ise yüksek T'de istemli doğrudur.
A) azalır. III. H > 0 ve S < 0 ise G > 0 doğrudur. Cevap E
1
B) 2Ag(k) + O2(g) $ Ag2O(k) azalır.
2
C) artar
D) artar
E) azalır
Cevap B
11. 2X2(g) + Y2(k) → 2X2Y(g)

tepkimesinin standart entropi değişimi, ∆S=–20 j/mol K'dir.
X2 ve X2Y gazlarının standart entropi değerleri sırasıy-
8. 2HBr(g) → H2(g) + Br2(g) la 100 j/mol K ve 130 j/mol K ise Y2(k)'nin standart ent-
ropi değeri kaç j/mol K olur?
tepkimesinin standart entropi değişimi kaç j/mol K
olur? A) 100 B) 90 C) 80 D) 60 E) 50
(S°HBr = 199 j/mol K, S°H = 130 j/mol K, S°Br = 245 j/mol K) -20 = (2 x 130) - (2 x 100) - SY2
2 2
SY2 = 80 Cevap C
A) +13 B) –13 C) –8 D) –23 E) +23
S = 130 + 245 - (2 x 199)
S = -23
Cevap: D
12. ∆G = ∆H – T.∆S
Yukarıdaki bağıntı ile Gibbs serbest enerji değişimi hesap-
lanır.
Buna göre,
9. Ag(k) + 1 CI2(g) → AgCI(k) I. ∆G iş yapmak için kullanılan enerjidir.
2
tepkimesinin standart entropi değişimi ∆S=–58 j/mol K'dır. II. Ekzotermik tepkimelerde entropi artışı var ise tepkime
Buna göre, Ag(k)'nin standart entropi değişim değeri her sıcaklıkta istemlidir.
kaç j/mol K'dir? III. ∆G < 0 ise tepkime istemli olur.
(S°CI =224 j/mol K, S°AgCI = 96 j/mol K) yargılarından hangileri doğrudur?
2
A) 42 B) 36 C) 21 D) 16 E) 9 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
-58 = 96 - 112 - SAg D) II ve III E) I, II ve III
SAg = 42 Bütün yargılar doğrudur.
Cevap A II. de H < 0 ve S > 0 ise G < 0'dır. Cevap E
12. E 11. C 10. E 9. A 8. D 7. B 6. D 5. B 4. A 3. E 2. E 1. B Cevaplar

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE
Maddeler Nasıl Tepkimeye Girer? - Tepkime Hızları 32
Kazanım: Kimyasal tepkimeler ile molekül çarpışmaları arasında ilişki kurar. Anlık ve ortalama tepkime hızı kavramlarını ayırt eder.
Kazanım: "???
hhMADDELER NASIL TEPKİMEYE hh Tepkime hızı birim zamanda birim hacimde değişen madde-
nin mol sayısı olarak da ifade edilir.
GİRER?
hh Tepkime hızı R, r ya da v harfleri ile gösterilir
hh Çevremizde meydana gelen değişimleri gözlemlediği-
r = TC olarak ifade edilir.
mizde bazı olayların çok kısa sürede meydana geldiğini, Tt
bazılarının ise gerçekleşmesi için uzun zaman gerektiğini
görürüz. hh Burada ∆C; derişimlerdeki değişim ∆t ise zaman değişimidir.
hh Örneğin; demirin paslanması olayı uzun sürede gerçek- hh Tepkime denklemine göre 1 mol/L'lik N2(g) ve 3 mol/L'lik
leşmekteyken, barutun patlaması, kağıdın yanması gibi H2(g) harcanırken 2 mol/L'lik NH3(g) oluşmaktadır.
olaylar daha kısa sürede gerçekleşir.
hh Bu türlerin hızları arasındaki ilişki;
hh Kimyasal tepkimelerin hızlarının incelenmesi gündelik olay-
- T 6N2@ - T 6H2@ + T 6NH3 @
ların açıklanması, zaman, maliyet ve sağlık gibi açılardan = = şeklindedir.
Tt 3Tt 2Tt
bize fayda sağlamaktadır.
hh Örneğin; sağlığımız için kullandığımız ilaçların metaboliz- hh Burada N2 gazının harcanma hızı V kabul edilirse, H2 gazı-
ma sürelerine göre faydalı ve zararlı etkileri değişmektedir. nın harcanma hızı 3V, NH3 gazının oluşma hızı 2V olur.
hh Yani harcanma ve oluşma hızı tepkimedeki kat sayılarla

hhTEPKİME HIZLARI doğru orantılıdır.
Ortalama ve Anlık Hız Derişim (mol/L)

- T 6N2@
rN =
4 2 Tt
hh Kimyasal tepkimelerin hız ifadelerini aşağıdaki tepkime üze-
rinden inceleyelim. 3 - T 6H2@
rH =
2 NH3 2 Tt
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
1 H2 + T 6NH3@
N2 rNH =
hh Kapalı bir kapta gaz fazında gerçekleşen tepkimede zaman- 3 Tt
la reaktifler olan N2 ve H2 gazlarının derişimleri azalırken, Zaman
NH3 gazının derişimi artar.
hh Tepkime hızı; belirli zaman aralığında reaktiflerin derişimle-

rindeki azalma ya da ürünlerin derişimlerindeki artma olarak
tanımlanır.

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Maddeler Nasıl Tepkimeye Girer? - Tepkime Hızları
Örnek 1: Örnek 3:
H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g) N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g)
tepkimesinde reaktiflerin harcanma ve ürünlerin oluş- tepkimesine göre 2 litrelik bir kapta N2 gazının mol sayısı 20
ma hız bağıntılarını yazınız. saniyede 3.10–2 molden 1.10–2 mole düşmektedir.
Buna göre, NO2 gazının oluşma hızı kaç mol/Ls'dir?

- T 6H 2@ - T 6CI 2@
H2(g)'nin ve CI2(g)'nin harcanma hızları; rH = , rCI = 'dir.
Tt Tt
Cevap: 1.10–3 mol
2 2
+ T 6HCI@ L.s
HCI(g)'nin oluşma hızı ise; rHCI = 'dir . Tepkime sırasında harcanan N2(g)'nin mol sayısı;
Tt
nN = 3.10–2 – 1 . 10–2= 2 .10–2 mol dür.
Buna göre, hız bağıntısı; 2
Ayrıca hız bağıntısı;
- T 6H 2@ - T 6CI 2@ + T 6HCI@
N 2 (g) + 2O 2 (g) " 2NO 2 (g)
–2rH = –2rCI = +rHCI
Tt
=
Tt
=
2Tt
2 2 2.10 - 2 mol 4.10 - 2 mol
şeklinde de ifade edilebilir.
şeklinde ifade edilir. 4.10 - 2 mol mol
NO2'nin oluşma hızı; rNO = & rNO = 1.10 - 3 olur.
2 2L.20s 2 L.s
Örnek 2:
Ca(k) + 2HCI(suda) → CaCI2(suda) + H2(g)
tepkimesine göre, 8 gram Ca katısının tamamı 200 saniye-

de harcanmaktadır.
Buna göre,
a) Ca katısının ortalama harcanma hızı kaç mol/s'dir? Örnek 4:
b) H2 gazının ortalama oluşma hızı normal koşullarda kaç
L/s'dir? (Ca: 40 g/mol) 2X(k) + Y(g) → 2Z(g)
Cevap: a) 1.10–3 mol/s tepkimesine göre 120 saniyede harcanan Y(g)'nin mol sa-
b) 2.24.10–2 L/s
Sorunun çözümünde anahtar birimdir. Birimlere göre geçiş yapılarak hız ba- yısı 0,3 tür.
ğıntıları yazılır.
Buna göre, aynı sürede Z(g)'nin ortalama oluşma hızı
m 8
a) n = &n= = 0, 2 mol Ca(k)
MA 40 kaç mol/dk'dır?
0,2 mol Ca(k) 200 saniyede harcanmıştır.
Buna göre, Ca(k)'nin ortalama harcanma hızı; Cevap: 3.10–1
0, 2 mol mol
rCa = = 1.10 - 3 mol/s olur. İstenilen hız bağıntısındaki birim 'dır. O zaman 120s = 2 dk olduğu için ∆t
200s dk
= 2 dk olarak kullanılacaktır. Y'nin mol sayısı 0,3 ise Z'nin mol sayısı 0,6 olur.
b) Tepkimede 0,2 mol Ca harcandığında 0,2 mol H2(g) açığa çıkar. 0, 6 mol
Buna göre Z(g)'nin oluşma hızı; rz = = 0, 3 mol/dk olur.
v v 2dk
n= & 0, 2 = & v = 4, 48 L olur.
22, 4 22, 4
H2(g) 200 saniyede 4,48 litre oluşur.
Buna göre, H2(g)'nin ortalama oluşma hızı;
4, 48L
rH 2 = = 2, 24.10 - 2 L/s olur.
200s
Sorusu
Öğretmen
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) denklemine göre 20 saniye süren

tepkimede N2'nin başlangıç ve son durumdaki derişimleri sıra-
sıyla 0,4 M ve 0,24 M'dir. D[N2] = 0,4 – 0,24 = 0,16 M
Buna göre NH3'ün ortalama oluşma hızı nedir? D[NH3] = 2.0,16 = 0,32 M
3 6NH 3@ 0, 32
r= + = = 0, 016 mol/L.S
3t 20

Anlık Hız Tepkime Hızının Ölçülmesi

Derişim (mol/L)
hh Kimyasal tepkimeler, reaktiflerin ürünlere dönüşüm süreci-
dir.
hh Tepkime hızının ölçülebilmesi için reaktiflerdeki ya da ürün-
lerdeki çeşitli değişimlerden yararlanılır.
∆C hh Örneğin, basınç, hacim, iletkenlik gibi özelliklerin değişimi

ile tepkime hızı ölçülebilir.
t Zaman Basınç – Hacim Değişimi

∆t
hh Bir kimyasal tepkimede sabit hacimde, basınç değişimi ya
hh Bir kimyasal tepkimenin herhangi bir anındaki hızına anlık da sabit basınçta hacim değişimi ile tepkime hızının ölçül-
hız denir. mesidir.
hh Anlık hızı hesaplayabilmek için derişim – zaman grafiğinde hh Örneğin, sabit sıcaklık ve hacimde gerçekleşen;
hangi andaki hız isteniyor ise o andaki derişime çizilen teğe-
C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(g)
tin eğimi kullanılır.
hh Tepkimesinde 1 mol C3H8(g) ile 5 mol O2(g) tepkimeye girdi-
hh t anındaki reaktifin harcanma hızını bulabilmek için çizilen
ğinde 3 mol CO2(g) ve 4 mol H2O(g) oluşur
teğetin eğimi kullanılır.
t anındaki hız; rt = TC hh Tepkime sonunda kaptaki toplam mol sayısı 6’dan 7’ye çı-
Tt
kar.
Örnek 5: hh Sıcaklık ve hacim sabit olduğu için basınç artışı ile tepkime
[x2] (mol/L) hızı ölçülebilir.
0,6
hh Aynı tepkime sabit sıcaklık ve basınçta gerçekleşirse tepki-
0,4 me hızı hacim artışıyla ölçülebilir.
0,2
Renk Değişimi
0,1
0 hh Tepkimelerdeki renk değişimi izlenerek tepkime hızı ölçülebilir.

20 40 50 Zaman (s)
Örneğin;
X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)
H2(g) + Br2(s) → 2HBr(g)
tepkimesinde X2(g) derişiminin zamanla değişim grafiği yu-
Renksiz Koyu kahverengi Renksiz
karıdaki gibidir.
Buna göre 20. saniyedeki X2(g)'nin anlık harcanma hızı hh Tepkimesi gerçekleşirken Br2(s) harcanacağı için koyu kah-
kaç mol 'dir? verengi renk açılır.
L.s
Cevap: 1.10–2 hh Renk tamamen ortadan kaybolduğunda tepkime tamamlan-
20. saniyede çizilen teğetin eğimi ile anlık hız hesaplanır. mış olur.
( 0 , 4 - 0) 0, 4
rX = & rX = & rX = 1.10 - 2 mol/L.s olur.
2 (40 - 0) 2 40 2
hh Tepkime hızı kahverenginin kaybolma süresiyle ölçülebilir.

İletkenlik Değişimi hh Kimyasal tepkimelerde aktifleşme enerjisi arttıkça tepkime

hızı azalır, aktifleşme enerjisi azaldıkça tepkime hızı artar.
hh Sulu çözeltileri elektrolit olan çözeltilerdeki iletkenlik değeri-
hh Aktifleşme enerjisi ileri tepkimenin aktifleşme enerjisidir. Eai
nin değişimi ile tepkime hızı ölçülebilir.
ile gösterilir.
hh Örneğin; saf su elektrik akımını iletmez. Saf su içerisinde bir
hh Tepkime ters çevrildiğinde kullanılacak aktifleşme enerjisi
miktar NaCI çözünürse, elektriksel iletkenlik kazanır.
ise geri tepkimenin aktifleşme enerjsidir. Eag ile gösterilir.
–
NaCI(k) + H2O → Na+ (suda) + CI (suda)
hh Tepkime ısısı Eai ve Eag arasındaki farka eşittir.
∆H = Eai – Eag
Çarpışma Teorisi
hh Bir kimyasal tepkimede ürün oluşabilmesi için reaktiflerin Potansiyel Enerji Diyagramları
birbirleri ile çarpışmaları gerekir.
Endotermik Tepkimeler
hh Fakat her çarpışma ürün oluşturmaz.
hh Ürün oluşumu ile sonuçlanan çarpışmalara etkin çarpışma hh Isı alan tepkimelerdir.
denir. 2XY(g) + ısı → X2(g) + Y2(g)
hh Bir çarpışmanın etkin çarpışma olabilmesi için reaktiflerin tepkimesinin potansiyel enerji tepkime koordinatı grafiği;
uygun geometrik şekilde çarpışmaları ve uygun enerjiye sa- Eai > Eag
P. E (kj)
hip olmaları gerekir. X2Y2 ∆H = Eai – Eag
Eag ∆H > 0
Örneğin X2(g) ve Y2(g) uygun geometrik şekil ve uygun enerjide
X2+Y2
çarpışarak XY(g) oluştursun. Eai
XY ∆H
+ Tepkime
koordinatı
X2(g) Y2(g) X2Y2(g) XY
Reaktif Aktifleşmiş kompleks Ürün Ekzotermik Tepkimeler

hh Isı veren tepkimelerdir.
hh Burada oluşan X2Y2(g) molekülü kararsız bir ara ürün olup
X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) + ısı
aktifleşmiş kompleks olarak adlandırılır
tepkimesinin potansiyel enerji – tepkime koordinatı grafiği;
Aktifleşme Enerjisi P. E (kj) Eag > Eai

X2Y2
hh Etkin çarpışma sonucu reaktiflerin ürüne dönüşebilmesi için ∆H = Eai – Eag
X2+Y2 Eai
gereken minimum enerjiye aktifleşme enerjisi denir. Eag ∆H < 0
∆H
hh Aktifleşme enerjisi, aktivasyon ya da eşik enerjisi olarak da XY
adlandırılır ve Ea ile gösterilir.
Tepkime
koordinatı
Sorusu
Öğretmen
Eşik enerjisi nedir? Açıklayınız.
Bir tepkimenin gerçekleşmesi için çarpışan moleküllerin sahip olmaları gere-

ken minimum toplam potansiyel enerjiye tepkimenin eşik enerjisi denir.

Örnek 6: Örnek 7:
X(g) + Y(g) → Z(g) + T(g) Potansiyel enerji (kj)
110
Potansiyel enerji (kj)
100 80
80
60
40 30
Tepkime
20
koordinatı
Tepkime
koordinatı
Yukarıda bir tepkimeye ait P.E – T.K grafiği verilmiştir.
tepkimesine ait P.E – T.K grafiği yukarıdaki gibidir.
Buna göre, tepkimenin, ileri Eai ve geri Eag aktifleşme
Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız. enerjileri ile tepkime ısısı hangisinde doğru verilmiştir?
a) Girenlerin potansiyel enerjisi kaçtır? Eai Eag ∆H
b) Ürünlerin potansiyel enerjisi kaçtır? A) 110 80 30
c) Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi kaçtır? B) 50 80 –30
d) İleri tepkimenin aktifleşme enerjisi kaçtır? C) 80 30 50
e) Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi kaçtır? D) 30 110 –80
f) Tepkime ısısı nedir? Tepkime ekzotermik mi yoksa en- E) 30 80 –50
dotermik midir?
Eai = 110 – 30 = 80 kj
Cevap: a) 60kj b) 20kj c) 100kj d) 40kj e) 80kj f) –40kj
Eag = 110 – 80 = 30 kj
∆H = Eai – Eag ∆H = 80 – 30 = 50 kj olur.
Potansiyel enerji (kj)
Cevap C
100
80 Eai
Eag
Örnek 8:
60
40 ∆H Zn(k) + 2HCI(suda) → ZnCI2(suda) + H2(g)
20 Belirli bir sıcaklıkta 13 gram Zn(k)'nin yeteri miktarda HCI ile
Tepkime
tepkimesi 120 saniye sürmektedir.
koordina
a) Girenlerin potansiyel enerjisi 60 kj.
Buna göre, H2(g)'nin oluşum hızı normal koşullarda kaç
L/dk'dır? (Zn: 65)
b) Ürünlerin potansiyel enerjisi 20 kj.
c) Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi 100 kj Cevap: 2, 24
d) Eai = 100 – 60 = 40 kj 13
nZn = = 0, 2 mol
65
e) Eag = 100 – 20 = 80 kj
nH = 0,2 mol
2
f) ∆H = Eai – Eag ⇒ ∆H = 40 – 80 = –40 kj
VH = 4,48 L
∆H < 0 olduğu için tepkime ekzotermiktir. 2
3 VH 4, 48
2
= = 2, 24 L/dk
3t 2

4NH3(g) + 5O2(g) → 4NO(g) + 6H2O(g) aX2(g) + bY2(g) → cZ(g)
tepkimesinde girenlerin harcanma ve ürünlerin oluşma tepkimesinde girenlerin harcanma ve ürünlerin oluşma hız-
hızları türünden hız ifadesi aşağıdakilerden hangisinde ları türünden hız ifadesi,
doğru verilmiştir? rX = rZ < rY
2 2
A) rNH = 5 rO = rNO = 3 rH olduğuna göre tepkimedeki katsayılar olan a, b ve c için

3 4 2 2 2O
aşağıdakilerden hangisi doğru olabilir?
B) 4rNH = 5rO = 4rNO = 6rH
3 2 2O
a b c
C) rNH = rO = rNO = rH
3 2 2O A) 1 2 1
rNH rO B) 1 1 2
3 2
D) = = rNO = rH
4 5 2O
C) 2 1 2
E) rNH = 4 rO = rNO = 2 rH D) 2 2 1
3 5 2 3 2O
E) 2 1 1
1 1 1 1
r = r = r = r
4 NH 3 5 O 2 4 NO 6 H 2 O
Cevap E
rx rY rz
2
= 2
= &a= c
a b c
Örnek 10: a <b
C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g) Cevap A
tepkimesinde reaktiflerin harcanma ve ürünlerin oluş-

ma hızlarına ait hız ifadesi aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
T 6C3 H 4 @ T 6O 2@ T 6CO 2@ T 6H2 O@
A) Hız = - =- =+ =+
Tt 4Tt 3Tt 2Tt
T 6C3 H 4@ 4T 6O2@ 3T 6CO2@ 2T 6H2 O@
B) Hız = - =- =+ =+
Tt Tt Tt Tt
T 6C2 H 4 @ T 6O 2@ T 6CO2@ T 6H2 O@ Örnek 12:

C) Hız = - =- =+ =+
Tt Tt Tt Tt
Fe(k) + 2HCI(suda) → FeCI2(suda) + H2(g)
T 6C3 H 4 @ T 6O 2@ T 6CO2@ T 6H2 O@
D) Hız = + =+ =- =- Belirli bir sıcaklıkta 2 litrelik bir kapta gerçekleşen tepkime-
Tt Tt Tt Tt
de 5,6 gram Fe(k) 10 dakikada harcanıyor.
T 6C3 H 4 @ T 6O 2@ T 6CO 2@ T 6H2 O@
E) Hız = + =+ =- =- Buna göre, H2(g)'nin bu süre içerisindeki oluşum hızı
Tt 4Tt 3Tt 2Tt
kaç mol/L.s'dir? (Fe: 56)
3 6C 3 H 4@ 1 3 6O 2@ Cevap: 1 .10–3
Hız = - =- nFe = 0,1 mol = nH 12
3t 4 3t 2
1 3 6CO 2@ 1 3 6H 2 O@ 3 6H 2@ 0, 1/2 1
=
3 3t
=
2 3t = = x 10 - 3
3t 10 x 60 12
Cevap A
Örnek Cevapları
7. C 9. E 10. A 11. A

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Maddeler Nasıl Tepkimeye Girer? - Tepkime Hızları Konu Testi
1. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) 4. 2NO(g) + O2(g) → 2NO2(g)

tepkimesinde girenlerin harcanma ve ürünlerin oluş- tepkimesine göre 30 saniyede O2 gazının derişimi
ma hızları türünden hız bağıntısı aşağıdakilerden 0,04 mol/L'den 0,01 mol/L'ye düşüyor.
hangisinde doğru verilmiştir? Buna göre, NO2 gazının oluşum hızı kaç mol/L.s olur?
T 6N2@ T 6H2@ T 6NH3 @
A) Hız = - =- =+ A) 6.10 –3 B) 4.10 –3 C) 3.10 –3
Tt Tt Tt
D) 2.10 –3 E) 1.10 –3
T 6N2@ 3T 6H2@ 2T 6NH3 @
B) Hız =- =- =+
Tt Tt Tt 0, 03
r= = 10 - 3 rNO = 2r = 2 $ 10 - 3
30
T 6N2@ T 6H2@ T 6NH3 @
2
Cevap D
C) Hız = - =- =+
Tt 3Tt 2Tt 5. C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g)
T 6N2@ T 6H2@ T 6NH3 @ tepkimesine göre 14 gram C2H4(g)'ün tamamı 100 sani-
D) Hız = + =+ =-
Tt Tt 2Tt yede harcanıyor.
T 6N2@ T 6H2@ T 6NH3 @ Buna göre;

E) Hız = + =+ =-
Tt Tt Tt I. CO2(g)'in oluşum hızı 10 –2 mol/s dir.
II. H2O(g)'nun oluşum hızı 1,8.10 –1 g/s'dir.
3 6N 2@ 1 3 6H 2@ 1 3 6NH 3@
Hız = - =- =+
3t 3 3t 2 3t III. O2(g)'nin harcanma hızı normal koşullarda
Cevap C
3,36.10 –1 L/s'dir.
yargılarından hangileri doğrudur? (C:12, H:1, O:16)
2. C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2 + 4H2O(g)
tepkimesinde CO2(g) oluşum hızı normal koşullarda 0, 5
I. = = 5.10 - 3 mol/s II. rH O = 2r
6,72 L 'dir. 100 2
dk = 10-2 mol/s
= 1.8.10-1 g/s
Buna göre; -3 -1
III. rO = 15.10 mol/s = 3, 36.10 L/s Cevap E
I. C3H8'ün harcanma hızı 10 –1 mol/dk'dır.
2

II. O2(g)'nin harcanma hızı 16 g/dk'dır.
III. H2O(g)'nun oluşum hızı 7,2 g/s'dir
6. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, O: 16)
tepkimesine göre, N2(g) gazından 0,2 molar harcandığında
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III NH3(g)'ün oluşum hızı 2.10–3 M/s olmaktadır.
D) II ve III E) I, II ve III Buna göre, tepkime süresi kaç saniyedir?
rCO
I. RC H = 2
= 2, 24L/dk = 0, 1 mol/dk A) 200 B) 100 C) 50 D) 20 E) 10
3 8 3
II. RO = 5rC H = 0,5 mol/dk = 16 g/dk
2 3 8
3 6N 2@ = - 0, 2M & 3 6NH 3@ = 0, 4 M
III. rH O = 4 rC H = 0,4 mol/dk = 7,2 g/dk
2 3 8 0, 4
Cevap B rNH = = 2.10 - 3 & 3 t = 200 s Cevap A
3 3t
Mol sayısı
7. X(g) + 2Y(g) → 2Z(g)
3. X(g) + 3Y(g) → 2Z(g) + T(g) 2 litrelik bir kapta ger- 0,8
çekleşen tepkime tama-
tepkimesine göre, Y'nin harcama hızı 9.10–2 mol/L.s
mlandığı anda Z'nin or- 0,4 X
olduğuna göre, Z'nin oluşma hızı kaç mol/L.s olur?
talama oluşma hızı kaç
A) 1,2.10 –1 B) 6.10 –2 C) 4.10 –2 mol/Ldk olur? Y
30 Zaman(s)
D) 2.10 –2 E) 1.10 –2
4
rY r A) 8 .10- 2 B) .10 - 2 C) 0,4
= Z& 3 3
3 2
2 D) 0,8 E) 1,6
rZ = rY
3
30 s = 0, 5 dakika
= 6 . 10 - 2 mol/L.S Cevap B Cevap D
0, 8/2
ry = rz = = 0, 8 mol/L.dk
0, 5

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Maddeler Nasıl Tepkimeye Girer? - Tepkime Hızları Konu Testi
8. X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g) 11. Potansiyel enerji (kkal)

40
Tepkimesinde
[X2] (mol/L) 30
X2(g) derişimi-
nin zamanla 5x10-1
değişimi yan- 4x10-1
10
daki grafikteki 3x10-1
Tepkime
gibidir. 2x10 -1
koordinatı
5x10-2
Buna göre,
20 30 40 60 Zaman(s) A(g) + B(g) → C(g)
30. saniyede
X2(g)'nin anlık harcanma hızı kaç mol/Ls dir? tepkimesine ait potansiyel enerji tepkime koordinatı grafiği
yukarıdaki gibidir.
8
A) 8.10 –3 B) 8.10 –2 C) .15 - 2
3 Buna göre, bu tepkimeye ait entalpi (∆H), ileri Eai
2
D) 4 .10 - 2 E) .10 - 2 ve geri Eag aktifleşme enerjileri aşağıdakilerden
3 3
3 6X 2@ 4.10 - 1
= = 8.10 - 3 ∆H Eai Eag
3t 50
Cevap A A) +20 30 10
9. XY3(g) + Z2Y(g) → Z2 XY4(g) + 200 kkal
B) –20 10 30
tepkimesinin aktifleşme enerjisi 150 kkal olduğuna
C) +20 40 20
göre, bu tepkimeye ait potansiyel enerji–tepkime koor-
dinatı grafiği aşağıdakilerden hangisinde doğru ver- D) +30 40 10
ilmiştir? E) –30 10 40
A) PE B) PE H = 30 - 10 = 20
300 300 Ea = 40 - 10 = 30
150 150 Eag = 40 - 30 = 10
50 50 Cevap A
T.K. T.K.
C) PE D) PE
400 600
250 450 12. Çarpışma teorisine göre, çarpışan taneciklerin sahip ol-
50 150 ması gereken minimum enerjiye ...I... enerjisi denir. Ürün
oluşturacak şekilde meydana gelen çarpışmaya ...II...
T.K. T.K.
çarpışma denir. Çarpışma sırasında oluşan kararsız kar-
E) PE
maşık yapılara ise ...III... adı verilir.
300
200 Yukarıda verilen çarpışma teorisi ile ilgili bilgide boş
100 bırakılan yerlere hangisi getirilmelidir?
T.K. I II III
Eai = 400 - 250 = 150 kkal
H = 50 - 250 = -200 kkal A) aktifleşmiş etkin aktivasyon
kompleks
Buna göre grafik C şıkkında gösterildiği gibi olur. Cevap C
B) aktivasyon geometrik aktifleşmiş
10. AI(k) + 3HCI(suda) → AICI3(suda) + 32 H2(g)
kompleks
tepkimesinin hızı,
C) aktivasyon etkin aktifleşmiş
I. pH kompleks
II. Sabit hacimde basınç D) aktivasyon ürün aktifleşmiş
III. İletkenlik kompleks
değişimlerinden hangileri ile ölçülebilir? E) ürün etkin aktivasyon
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. aktivasyon

II. etkin
D) II ve III E) I, II ve III III. aktifleşmiş kompleks
I. HCI azaldığı için pH ile ölçülebilir. II. H2(g) ile basınç Cevap C
III. İyon mevcut olduğundan iletkenik. Cevap E
12. C 11. A 10. E 9. C 8. A 7. D 6. A 5. E 4. D 3. B 2. B 1. C Cevaplar

Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler 33
Kazanım: Tepkime hızına etki eden faktörleri irdeler.
Kazanım: "???
hhTEPKİME HIZINI ETKİLEYEN

tepkimesinde reaktifler olan H2(g) ve CI2(g)’nin çarpışmaları
gerekir.
FAKTÖRLER
hh Çarpışma olasılıkları H2 ve CI2 derişimi ile doğru orantılı ol-
Tepkime Hızına Reaktiflerin Derişiminin duğuna göre hız bağıntısı da derişimlerin çarpımı ile doğru
Etkisi ve Tepkime Hız Bağıntıları orantılıdır.
Hız ∝ [H2] . [CI2]

hh Bir kimyasal tepkimenin hızının en büyük olduğu zamanın
tepkimenin başlangıç anı olduğunu ve tepkime ilerledikçe
hh Buradan tepkime hızını yazacak olursak; r = k . [H2] . [CI2]
tepkime hızının azaldığını öğrenmiştik. bağıntısına ulaşırız.
hh Bunun sebebinin reaktif derişiminin zamanla azalması oldu- aA(g) + bB(g) → cC(g) tek basamakta gerçekleşen tepkimenin
ğunu söyleyebiliriz. hız bağıntısı r =k[A]a . [B]b şeklinde yazılır.
hh O hâlde tepkime hızı reaktiflerin derişimi ile doğru orantılı
Örnek 1:
olarak değişmektedir.
Tek basamakta gerçekleşen;
Hız ∝ Reaktif derişimi
I. 2NO(g) + O2(g) → 2NO2(g)
hh Deneysel olarak tepkime hızının, reaktif derişimlerine nasıl
II. 2HCI(suda) + CaCO3(k) → CaCI2(suda) + CO2(g) +
bağlı olduğunu gösteren ifadelere hız denklemi denir.
H2O(s)
hh Tepkime hız bağıntısı yazılacak tepkime tek basamaklı ya
III. CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)
da mekanizmalı olabilir.
tepkimelerinin hız bağıntılarını yazınız.
hh Hız bağıntısı yazılırken saf katı ve saf sıvılar bağıntıya yazıl-
maz, yalnızca gaz veya sulu çözeltiler yazılır. Cevap: I. r = k . [NO]2 [O2]
II. r = k[HCI]2
hh Ayrıca hız bağıntılarında derişimlerle birlikte hız sabiti yazı- III. r = k
lır. Hız sabiti “k” ile gösterilir. Hız bağıntısı yazılırken katılar ve sıvılar alınmaz, kat sayılar ise derişimlere üs
olarak yazılır.
I. r = k . [NO]2 [O2]
II. r = k[HCI]2
Tek Basamaklı Tepkimelerde Hız Bağıntısı III. r = k
hh Gaz fazında ve tek basamakta gerçekleşen; hh Gaz fazında gerçekleşen tepkimelerde, gazların derişimleri
H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g) ile kısmi basınçları doğru orantılı olduğu için hız bağıntısın-
da derişimler yerine kısmi basınçlarda yazılabilir.
Sorusu
Öğretmen
Mg(k) + 2HCl(suda) → MgCl2(suda) + H2(g) tepkimesi için

hız bağıntısı nasıl yazılır?
Katı ve sıvılar hız bağıntısına yazılmaz. Bu nedenle r = k . [HCl]2 şeklindedir.

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler
hh aA(g) + bB(g) → cC(g) tepkimesinin kısmi basınçlar türün-

Örnek 2:
den hız bağıntısı r = k . PAa . PBb şeklindedir. k kısmi basınç-
lar türünden hız sabitidir. Gaz fazında gerçekleşen bir tepkimenin mekanizması;
I. X(g) + Y2(g) → XY2(g) (yavaş)
II. XY2(g) + X(g) → 2XY(g) (hızlı)
Mekanizmalı Tepkimelerde Hız Bağıntısı basamakları ile gösterilmiştir.
Buna göre;
hh H2O2(suda) + 2CI–(suda) + 2H3O+(suda) → CI2(g) + 4H2O(s)
a) Net tepkime denklemini bulunuz.
hh Tepkimesinin hız bağıntısının r = k[H2O2] . [CI–]2.[H3O+]2
b) Hız bağıntısını yazınız.
şeklinde olması beklenirdi.
c) Ara ürün var ise gösteriniz.
hh Fakat hız bağıntısında deneysel olarak H3O+’nun etkisinin
d) Tepkime derecesi ve moleküleritesini bulunuz.
olmadığı gözlenmiştir.
Cevap: a) 2X(g) + Y2(g) → 2XY
hh Öyleyse tepkime farklı basamaklar içeren bir dizi şeklinde a) Yavaş ve hızlı adımın toplanması
b) r = k[X] . [Y2]
ile net tepkime bulunur.
gerçekleşir. c) XY2(g)
X(g) + Y2(g) " XY2(g)
hh Yukarıdaki tepkimenin basamakları; d) Tepkime derecesi: 2
XY2(g) + X(g) " 2XY(g)
I. H2O2 + CI– → H2O + CIO– (yavaş) Moleküleritesi: 3
Net tepkime: 2X(g) + Y2(g) " 2XY
II. CIO– + H3O+ → HCIO + H2O (hızlı) b) Hız bağıntısı yavaş adıma göre yazılır.
III. HCIO + H3O+ + CI– → 2H2O + CI2 (hızlı) r = k[X] . [Y2]
şeklindedir. c) 1. basamakta oluşup, 2. basamakta harcanan XY2(g) ara üründür.
d) Tepkime derecesi 2 iken moleküleritesi 3'tür.
hh Buna göre, tepkime üç adımda gerçekleşmiştir. Tep-
kimenin hız bağıntısı yavaş adıma göre yazılır.
r =k [H2O2] . [CI–]
hh Buna göre, tepkimede 1. adımda oluşup 2. adımda harca- hh Bir kimyasal tepkimede hız bağıntısında verilen reaktiflerin
nan CIO– ile 2. adımda oluşup 3. adımda harcanan HCIO derişimi arttıkça tepkime hızı da artar.
ara üründür.
hh Tepkime hızı tepkimeye girenlerin derişimi ile doğru oran-
hh Bir kimyasal tepkimenin hız bağıntısındaki üsler toplamına
tılıdır.
tepkime derecesi (mertebesi) denir.
X X X X X
hh Yukarıdaki tepkimenin mertebesi 2'dir.
hh Tepkimeye girenlerin sayısına ise molekülerite denir. Mo-

lekülerite için net tepkimeye, tepkime derecesi için hızı
belirleyen adıma bakılır. Y Y Y Y
hh Yukarıdaki tepkime basamaklarından yararlanarak net tep-

kime elde edilir.
hh Derişim arttıkça X ve Y’nin çarpışma olasılıkları artar. Dola-
H2O2 + 2CI- + 2H3O+ $ 4H2O + CI2
yısı ile tepkime hızı da artar.
Buna göre tepkime moleküleritesi 5'dir.
hh Mekanizmalı tepkimelerin potansiyel enerji diyagramları tek
basamaklı tepkimelerden farklıdır.

Potansiyel enerji
Örnek 4:
1. basamak Gaz fazında gerçekleşen;
aktifleşme enerjisi
3X + 2Y → 3Z + T
tepkimesine ait belirli sıcaklıkta yapılan deney sonuçları

2. basamak
şöyledir;
aktifleşme enerjisi
Deney [X] mol/L [Y] mol/L Hız (mol/L.s)
1 2.0 2.0 4.10–3
2 2.0 4.0 1,6.10–2
Tepkime koordinatları
3 4.0 2.0 8.10–3
hh Birinci basamağın aktifleşme enerjisinin ikinci basamağın
aktifleşme enerjisinden fazla olması da birinci basamağın Bu deney sonuçlarına göre;
daha yavaş olduğunu gösterir. a) Tepkimenin hız denklemini,
Örnek 3: b) k hız sabitini ve birimini,
Gaz fazında ve iki adımda gerçekleşen; c) Tepkime derecesini ve moleküleritisini bulunuz.
X(g) + 3Y(g) → Z(g) + 2T(g)

Cevap: a) r = k.[X].[Y]2
tepkimesinin hızlı olan 2. adımı; K(g) + Y(g) → Z(g) + T(g) b) k = 5.10–4
şeklindedir. c) Derece3,
Buna göre; molekülerite 5'tir.
a) 1. ve 2. deneylere bakıldığında X'in derişiminin sabit olduğu, Y'nin derişi-
a) Tepkimenin hız bağıntısını yazınız.
minin ise 2 katına çıktığı görülmektedir. Bunun sonucunda hız ise 4 katına
b) X'in derişimi 4 katına çıkarsa, hız nasıl değişir? çıkmaktadır. Y'nin derişimi 2 katına çıkarken hız 4 katına çıkıyor ise hız Y'ye
c) Y'nin derişimi 2 katına çıkarsa hız nasıl değişir? 2. dereceden bağlıdır. Aynı şekilde 1. ve 3. deneyler incelendiğinde bu sefer
Y'nin derişiminin değişmediği X'in derişiminin ise 2 katına çıktığı görülmek-
d) Tepkime derecesini ve moleküleritesini bulunuz. tedir. Bunun sonucunda hız da 2 katına çıkmaktadır. Yani hız X'e 1. derece-
e) Tepkimede ara ürün hangisidir? den bağlı olur. O halde hız denklemi;
r = k.[X].[Y]2 şeklindedir.
a) Net tepkimeden hızlı adımı çıkartırsak Cevap: a) r = k[X][Y]2
b) Hız sabiti k'nın değeri hız bağıntısında herhangi bir deney verileri yerine
yavaş adımı buluruz. b) 4 katına çıkar.
c) 4 katına çıkar. yazılarak bulunur. Örneğin; 1. deney verileri kullanılırsa
mol mol mol 2
d) Derece 3, mo- r = k[X] . [Y]2 4.10 - 3 = k. c 2 mc 2 m
Net: X (g) + 3Y (g) " Z (g) + 2T (g) lekülerite 4'tür. L.s L L
2
e) K ara üründür. L
Hızlı adımın tersi : Z (g) + T (g) " K(g) + Y(g) k = 5.10 - 4 mol 2 .s bulunur.
Yavaş adım: X (g) + 2Y (g) " K (g) + T (g)
c) Tepkime derecesi 3, moleküleritesi 5'tir.
Tepkimenin hız bağıntısı; r = k[X][Y]2 olur. Tepkime hızı X'e 1. dereceden
Y'ye ise 2. dereceden bağlıdır.
b) X'in derişimi 4 katına çıkartılırsa tepkime hızı da 4 katına çıkar.
c) Y'nin derişimi 2 katına çıkarsa, Y'ye 2. dereceden bağlı olduğu için hız (2)2
yani 4 katına çıkar.
d) Tepkime derecesi 3, moleküleritesi 4'tür.
e) Tepkimenin yavaş olan 1. adımında oluşup 2. adımda harcanan K ara
üründür.

Örnek 5: Tanecik Sayısı
Gaz fazında gerçekleşen;

2X + 3Y + Z → 2K + T
T2
tepkimesine ait sabit sıcaklıktaki deney sonuçları aşağıdaki
gibidir. T1
Deney [X] mol/L [Y] mol/L [Z] mol/L Hız Kinetik

T2 > T1 Ea enerji
(mol/L.s)
1 0,2 0,2 0,1 2.10–2
2 0,2 0,2 0,2 4.10–2 hh Sıcaklığın artırılması ile taneciklerin kinetik enerjileri artar. Ki-
3 0,4 0,4 0,1 8.10–2 netik enerji artışı taneciklerin hızlarının artmasına neden olur.
4 0,4 0,8 0,1 8.10–2 hh Böylelikle etkin çarpışma sayısı artar. Bunun sonucu olarak
da tepkime hızı artar.
Buna göre;
a) Tepkimenin hız bağıntısını yazınız. hh Grafiğe göre, T2 sıcaklığında aktifleşme enerjisini aşan
b) Hız sabitini ve birimini bulunuz. tanecik sayısı daha fazla olduğu için tepkime hızı T2
sıcaklığında T1 sıcaklığına göre daha fazladır.
Cevap: a) r = k.[X]2.[Z]
2
b) k = 5 L 2 hh Sıcaklık artırıldığında; etkin çarpışma sayısı, aktifleşme
mol .s
a) Burada öncelikle 3. ve 4. deneylere bakılırsa işlem kolaylığı olur. Çünkü 3. ve enerjisini aşan tanecik sayısı ve k hız sabiti artarken, aktif-
4. deneyler sonucunda X ve Z'nin derişimleri sabitken Y'nin derişimi 2 katına leşme enerjisi değişmez.
çıkarılmış. Fakat bunun sonucunda hız değişmemiştir. Yani tepkime hızı Y'ye
bağlı değildir. Artık Y'nin deney sonuçlarını dikkate almamıza gerek kalma- Not
dı. Daha sonra 1. ve 2. deneylere bakılırsa, X'in sabit olduğu Z'nin derişimi-
Tepkimenin endotermik ya da ekzotermik olmasına bakıl-
nin 2 katına çıktığı, tepkime hızının da 2 katına çıktığı görülür. Yani tepkime
hızı Z'ye 1. dereceden bağlıdır. Aynı şekilde 1. ve 3. deneylere bakıldığında maksızın, sıcaklık artarsa, tepkime hızı artar.
Z'nin sabit olduğu X'in derişiminin 2 katına çıktığı, hızın ise 4 katına çıktığı
görülür. Öyleyse hız, X'e 2. dereceden bağlıdır. Tepkime hızı;
Tepkime Hızına Temas Yüzeyinin Etkisi
r = k[X]2.[Z] şeklinde olur.
hh Heterojen tepkimelerde katı haldeki reaktiflerin yüzey alanı
b) Hız sabiti ve birimi için yine herhangi bir deney tercih edilebilinir. 1. deney
artırılırsa tepkime hızı artar.
verilerine göre;
r = k[X]2[Z] hh Zn(k) + 2HCI(suda) → ZnCI2(suda) + H2(g)
2.10–2 = k.(0,2)2(0,1) k = 5 olur.
L Td - 1 1 hh Tepkimesinde hız bağıntısı, r = k.[HCI]2 şeklindedir.
Birim ise k = b l 'den
mol s
hh Burada Zn(k) metalinin yüzey alanı artırılırsa, tepkime hızı
L2
k=5 olur. artar.
mol 2 s
hh Temas yüzeyinin artması k hız sabitini artıracağından dolayı
tepkime hızı artar.
Tepkime Hızına Sıcaklığın Etkisi
Tepkime Hızına Reaktif Türünün Etkisi
hh Gazların davranışı üzerine çalışan Maxwell ve Boltzman, sı-
caklık artışı ile yüksek kinetik enerjili tanecik sayısının artışı hh Tepkime denklemine bakarak tepkimelerin yavaş ya da hızlı
arasındaki ilişkiyi belirtmiştir. olduğunu anlamak her zaman mümkün olmaz.

hh Ama genellikle; zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen tep- hh Katalizör kinetik enerji – tanecik sayısı grafiğini değiştirmez.
kimeler çok hızlıdır. Aktifleşme enerjisinin değerini düşürür.
hh Aynı yüklü iyonlar arasındaki tepkimeler yavaştır.
hh Çok sayıda bağın koptuğu tepkimeler yavaş yürür.
hh Tepkimeye giren tanecik sayısı arttıkça tepkime genellikle

yavaşlar, Paslanma olayları oldukça yavaş gerçekleşir.
Örnek 6:
I. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)
–
II. Ag+(suda) + CI (suda) → AgCI(k)
III. 4Fe(k) + 3O2(g) → 2Fe2O3(k)
IV. C4H8(g) + 6O2(g) → 4CO2(g) + 4H2O(g)
Yukarıda verilen tepkimelerin hızları arasındaki bağıntı
nasıl olmalıdır?
Örnek 7:
Cevap: II > I > IV > III Potansiyel enerji (kj)
En hızlı tepkime II. en yavaş ise III. tepkimedir. IV. tepkime I. tepkimeye göre II
100
daha yavaştır. Çünkü kırılan ve yeni oluşan bağ sayısı artmıştır. Öyleyse hız I
90
sıralaması, II > I > IV > III şeklinde olur.
70
50
Tepkime Hızına Katalizörün Etkisi
10
hh Kimyasal tepkimelere dışarıdan eklenen, tepkime sonucun- Tepkime
koordinatı
da değişikliğe uğramadan çıkan ve tepkimenin hızını artıran
maddelere katalizör denir. Yukarıda gaz fazında ve sabit sıcaklıkta gerçekleşen bir
tepkimeye ait potansiyel enerji – tepkime koordinatı grafiği
hh Katalizör; ileri ve geri aktifleşme enerjisini eşit miktarda dü-
şürerek tepkime hızını artırır. verilmiştir.
hh Katalizör, tepkime ısısını (∆H) değiştirmez, tepkimenin izle- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
diği yolu değiştirebilir fakat tepkimenin yönünü değiştirmez. A) Tepkime mekanizmalıdır.
hh Mekanizmalı tepkimelerde katalizör yavaş adıma etki ede- B) Tepkime hızını I. adım belirler.
rek tepkimeyi hızlandırır.
C) I. tepkime endotermik II. tepkime ekzotermiktir.
hh Her tepkimenin kendine özgü katalizörü olur.
D) II. adımın entalpisi –60 kj dür.
E) Tepkimenin entalpi değer 20 kj'dür.
Grafiğe göre tepkime iki basamaktan oluşan mekanizmalı bir tepkimedir.

I. adım endotermik olup Ea = 90 – 50 = 40 kj, II. adım ekzotermik olup
Ea = 100 – 70 = 30 kj olur. I. adımın Ea değeri daha büyük olduğu için hızı, I.
adım belirler. I. adımının entalpisi +20 kj II. adımın entalpisi –60kj net tepkime-
ninki ise –40 kj'dür.
Cevap E
Sorusu
Öğretmen
Mekanizmalı tepkimelerde tepkime hızı nasıl belirlenir?
Mekanizmalı tepkimelerde hızı, en yavaş basamak belirler.

Deney [X] [Y] [Z] Hız (mol/L.s) Mekanizmalı tepkimelerde hızı yavaş adım belirler.
1 0,1 0,1 0,1 1.10–6 D Y
2 0,1 0,2 0,2 2.10–6 Hız bağıntısında üsler Sıcaklık arttıkça tepkime
3 0,2 0,2 0,1 4.10–6 toplamı tepkime derecesidir. hızı artar.
4 0,2 0,1 0,1 4.10–6 D Y D Y
Gaz fazında gerçekleşen; Temas Katalizör Hız sabit

Ürün, etkin
yüzeyi eşik sıcaklığı
çarpışma ile
2X + 3Y + Z → 2K + L arttıkça hız enerjisini bağlıdır.
oluşur.
artar. azaltır.
tepkimesine ait sabit sıcaklıktaki deney sonuçları tablodaki D Y D Y D Y D Y
gibidir. Hız
Eşik enerjisi 5 6 7 8 9 10
bağıntısına
Buna göre, tepkime hızını belirleyen basamağı nasıldır? sıcaklığa
katılar
bağlıdır.
yazılmaz.
A) 2X + Y → Ürün B) 2X + Z → Ürün D Y D Y
C) X + 2Y → Ürün D) 2Y + Z → Ürün 1 2 3 4
E) X + 2Z → Ürün
Yukarıda verilen bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak ce-
Burada öncelikle 3. ve 4. deneyleri incelersek, [X] ve [Z] değişmezken [Y] yarıya vaplandırdığımızda verilen rakamlardan hangisine ulaşırız?
inmiş fakat hız değişmemiştir. Buna göre, tepkime hızı [Y]'ye bağlı değildir. Ar- Bilgiler doğru takip edildiğinde "1" rakamına ulaşılır. Cevap:1
tık [Y]'ye ait deney verilerini değerlendirmeye almayacağız.
1. ve 2. deneyleri incelersek, [X] aynen kalmış, [Z] 2 katına çıkmış hız da 2 katı-
na çıkmış, öyleyse hız [Z]'ye 1. dereceden bağlıdır. 1. ve 3. deneyleri incelersek Örnek 11:
[Z] aynen kalmış [X] ise 2 katına çıkmış hız da 4 katına çıkmış, öyleyse tepkime
Tanecik sayısı
hızı [X]'e 2. dereceden bağlıdır. Hız bağıntısı r = k.[X]2[Z] hızı belirleyen adım, X2(g) + Y2(g) → 2XY(g)
2X + Z → Ürün olur.
tepkimesine ait tanecik
Cevap B
sayısı – kinetik enerji
değişim grafiği yandaki T2
Örnek 9: gibidir. T1
I. Katalizör Buna göre; Kinetik enerji

Ea2 Ea1
II. Sıcaklık artışı I. T2 sıcaklığı T1'den
III. Reaktif derişimi artışı büyüktür.
Yukarıdakilerden hangileri eşik enerjisini düşürerek II. Ea2 eşik enerjisine sahip tepkimede katalizör kullanılmış
tepkime hızını artırır? olabilir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. En hızlı tepkime Ea2 ve T2 koşullarındaki tepkimedir.

Aktifleşme (eşik) enerjisini düşürüp hızı artıran tek etki katalizördür.
Cevap A
Grafiğe göre, T2 > T1'dir, ve Ea2 eşik enerjisi Ea1'den küçük olduğu için Ea2'li
tepkimede katalizör kullanılmış olabilir. En hızlı tepkime yüksek sıcaklık ve
katalizörle gerçekleşeceği için Ea2 ve T2'de tepkime en hızlıdır. Cevap E
Örnek Cevapları
7. E 8. B 9. A 11. E

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler Konu Testi
1. AI(k) + 3HCI(suda) → AICI3(suda) + 32 H2(g) 4. I. Tepkime ısısı
tepkimesine uygulanılan; II. Aktifleşme enerjisi
I. Çözeltinin hacmini azaltmak, III. Tepkime hızı
II. Uygun bir katalizör eklemek, Bir kimyasal tepkimede yukarıdakilerden hangileri sı-
caklıkla değişirken katalizörle değişmez?
III. Sıcaklığı artırmak
işlemlerinden hangileri aktifleşme enerjisini değiştir-
meden tepkime hızını artırır? D) I ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. H sıcaklıkla değişir, katalizörle değişmez.
II. Ea katalizörle değişir.
D) II ve III E) I, II ve III III. Hız katalizörle değişir.
I. derişimler artar, doğrudur. Cevap A
II. katalizör Ea değiştirir.
III. sıcaklık hızı artırır.
Cevap C
–
2. I. Ag+(suda) + CI (suda) → AgCI(k)
II. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) 5.
X2(g) + Y2(s) → 2XY(g)
III. 2Fe(k) + 3 O2(g) → Fe2O3(k) Renksiz Koyu kırmızı Renksiz
2
Yukarıda verilen tepkimelerin hızlarının sıralanışı han- tepkimesinin hızı aşağıdakilerden hangisinin değişimi
gisinde doğru verilmiştir? ile gözlenemez?
A) I>II>III B) II>I>III C) I>III>II A) Renk açılması

D) II>III>I E) III>II>I B) Sabit sıcaklık ve basınçta hacim artışı
İyonikler en hızlı demirin yanması en yavaş I > II > III C) Elektriksel iletkenlik azalması
Cevap A D) XY(g) derişiminde artış
E) Sabit sıcaklık ve hacimde basınç artması
3. Molekül sayısı
Reaksiyonda elektrolit yoktur.
Cevap C
T2
T1 6. Potansityel enerji
II
(kkal)
60
Kinetik 50 I
Ea enerji
40
III
30
Yukarıda verilen grafikte gaz fazında T1 ve T2 sıcaklıkların-
20
da gerçekleşen aynı tepkimeye ait molekül sayısı – kinetik 10
enerji değişimi gösterilmektedir. Tepkime
koordinatı
Buna göre,
I. T2 sıcaklığı T1'den daha büyüktür. Bir kimyasal tepkimeye ait potansiyel enerji tepkime koordi-
natı grafiği yukarıdaki gibidir.
II. Birim zamanda oluşan tanecik sayısı T2 'de T1'den daha
fazladır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
III. Ortalama kinetik enerji değeri T2 'de T1'den daha fazla- A) Tepkime 3 adımda gerçekleşmektedir.
dır.
B) Adımların hız sıralaması II>III>I dir.
C) Net tepkimenin entalpisi –20 kkal'dir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I. ve II. adımlar ekzotermiktir.
D) II ve III E) I, II ve III E) II. adım hızı belirleyen adımdır.
Grafiğe göre T2 > T1'dir. Dolayısıyla, I, II ve III doğrudur. Hız sıralaması I > III > II'dir.
Cevap E Cevap B

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler Konu Testi
7. 2X(g) + 3Y(g) + 2Z(g) → 2K(g) + L(g) 10. Üç basamakta ve gaz fazında gerçekleşen
tepkimesine ait sabit sıcaklıktaki deney sonuçları aşağıda- X2 + 2Y2 + Z2 → 2XY2Z
ki gibidir. tepkimesinin hızlı olan 1. ve 2. adımları,
Deney [X] [Y] [Z] Hız b mol l X2 + Y2 → 2XY
L.s
1 0,1 0,1 0,1 1.10–2 2XY + Y2 → 2XY2 şeklindedir.
2 0,1 0,2 0,1 2.10–2 Buna göre;
3 0,2 0,2 0,1 4.10–2 I. Tepkime derecesi 3'tür.
4 0,1 0,2 0,2 2.10–2 II. Z 2 derişimi arttıkça tepkime hızı da artar.
Buna göre, tepkimenin hız bağıntısı aşağıdakilerden III. XY2 derişimindeki değişim tepkime hızını etkilemez.
hangisinde doğru verilmiştir?
A) r=k[X][Y]2 B) r=k[X][Y] C) r=k[X][Y][Z]
D) r=k[X][Z] E) r=k[X]2[Y]
1 ve 2. deneye göre (Y) göre 1. derecededir. Net denklemden hızlı adımlar çıkarıldığında,
2. ve 4. deneye göre Z'ye bağlı değildir. r = k (X) (Y)'dir. Yavaş: 2XY2 + Z2 $ 2XY2Z'dir. Dolayısıyla I ve II doğrudur. Cevap C
2. ve 3. deneyden (X)'e göre 1. derecededir. Cevap B
8. 3A(g) + 2B(g) → A3B2(g) 11. 2X(g) + Y(g) → X2Y(g)

Sabit sıcaklıkta gerçekleşen tepkime ile ilgili deneysel bil- tepkimesine ait sabit sıcaklıktaki derişimlere bağlı deney
giler şöyledir; sonuçları aşağıdaki gibidir.
• Tepkime kabının hacmi 2 katına çıkarılınca hız 16 kat Deney [X] [Y] Hız b mol l
L.s
azalıyor.
1 0,1 0,1 1.10–5
• A'nın derişimi 2 katına çıkarılınca tepkime hızı 8 katına
çıkıyor. 2 0,2 0,2 2.10–5
Buna göre, tepkimenin yavaş adımı aşağıdakilerden 3 0,3 01 3.10–5
hangisi olabilir? Buna göre, tepkimenin hız sabitinin değeri ve birimi
A) 3A + 2B → ürün B) 2A + B → ürün hangisinde doğru verilmiştir?
C) 2A + 2B → ürün D) 3A + B → ürün k birimi

A) 1.10–4 s–1
E) A + B → ürün
Tepkime 4. derecedendir. B) 2.10–4 mol/L.s
A'ya göre 3. derecedendir.
C) 1.10–4 mol/L.s
Yavaş adım 3A + B $ ürün Cevap D
D) 2.10–4 s–1
9. I. X + Y → A + B (hızlı) E) 3.10–4 s–1
II. B + C → D + K (hızlı) Deneyden hız = k(X)'dir. k = 10-4 s-1 bulunur. Cevap A
III. D + Z → E + F (yavaş)
Üç basamakta ve gaz fazında gerçekleşen tepkimenin me- 12. Katalizör tepkimenin eşik enerjisini ...I... tepkimenin hızını
kanizması yukarıdaki gibidir. ...II...
Buna göre; Yukarıda verilen boşluklara hangilerinin getirilmesi
I. Hız bağıntısı r= [D].[Z]'dir. uygun olur?
II. B ve D tepkimede ara üründür. I II
III. Tepkime derecesi 2, moleküleritesi 3'tür. A) azaltarak artırır
yargılarından hangileri doğrudur? B) artırarak artırır
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) azaltarak azaltır
D) değiştirmeden artırır
E) değiştirmeden azaltır
I. r = k (D) . (Z) II. oluşup harcandıklarından bir ara üründür.
III. Moleküleritesi ile 4'tür. Cevap B I. azaltarak, II. arttırır. Cevap A
12. A 11. A 10. C 9. B 8. D 7. B 6. B 5. C 4. A 3. E 2. A 1. C Cevaplar

Kimyasal Denge 34
Kazanım: Tepkimelerde dengeyi ileri ve geri tepkime hızlarıyla ilişkilendirir.
Kazanım: "???
hhKİMYASAL DENGE
hh Kimyasal tepkimelerin ya da fiziksel değişimlerin her zaman H2O(s) D H2O(g)

tam verimle gerçekleşmediği yapılan deneylerle gösterilmiş-
tir.
hh Kimyasal reaksiyonlar ve enerji konusunda da hatırlayaca-

hh Örneğin; kapalı bir kapta suyun buharlaşması ve yoğunlaş-
ğımız gibi Gibbs serbest enerjinin sıfıra eşit olduğu sistemler
ması olayı fiziksel bir dengedir. H2O(s) E H2O(g)
dengededir.
hh Dengede H2O'nun yoğunlaşma ve buharlaşma olayları de-
hh Tam verimle gerçekleşmeyen değişimler denge sistemleri-
vam eder. Fakat sıvı seviyesi değişmez.
dir.
hh Kapalı bir sistemde ve belirli sıcaklıkta gözlenebilir özellik-

Kimyasal Denge
lerin sonlandığı gözlemlenemeyen olayların devam ettiği hh Bir kimyasal tepkimede reaktiflerin ürünlere, ürünlerin de
dinamik olaylara denge denir. reaktiflere dönüşüm hızının eşit olduğu duruma kimyasal
denge denir.
Fiziksel Denge
Derişim Hız
hh Maddelerin iç yapısını değiştirmeden fiziksel hâllerinde de-
ğişiklikle kurulan dengeye fiziksel denge denir.
ri
hh Kapalı bir kapta bir miktar su olduğunu düşünelim.
ÜrünZamanla
moleküller arası çekim kuvvetini ve yüzey gerilimini aşabi-
Reaktif rg
lecek kadar kinetik enerjiye sahip olan bazı moleküller sıvı
fazdan gaz faza geçerler.
Zaman Zaman
hh Gaz fazdaki molekül sayısı arttıkça çarpışma sayısıda artar.
hh Bu çarpışmalar sonucunda bazı moleküller sıvı faza dön- Derişim Hız
meye başlar.
ri
hh Belli bir süre sonra sıvı fazdan gaz faza ve gazdan sıvı faza
geçen molekül sayısı birbirine eşit olur. Ürün
Reaktif rg
hh Bu durumda sıvı - buhar dengesi kurulmuş olur.
Zaman
Sorusu
Öğretmen
Bir tepkimede kimyasal denge ne zaman kurulur?
Reaktiflerin ürünlere, ürünlerinde reaktiflere dönüşüm hızları

eşit olduğunda kimyasal denge kurulur.

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Kimyasal Denge
hh Örneğin; NO2(g) + CO(g)  NO(g) + CO2(g) tepkimesinde hh Gaz fazında yürüyen tepkimelerde denge sabiti Kp ile gös-
öncelikle NO2(g) ve CO(g) derişimleri bir süre azalır. Daha terilir.
sonra NO(g) ve CO2(g) derişimindeki artış bir süre sonra hh Kp, kısmi basınçlar türünden denge sabiti olarak adlandırılır.
ters yöndeki tepkime hızını artırır. PCc .PDd
Kp = olarak ifade edilir.
P Aa .PBb
hh İki yönlü gerçekleşen tepkimede ileri ve geri yönde hız
Kp ile Kc arasındaki ilişki;
birbirine eşit olduğunda sistem dengeye ulaşır.
Kp = Kc(RT)∆n şeklindedir.
rileri = rgeri rileri = ki[NO2][CO] rgeri = kg[NO].[CO2]
∆n = ürünlerin mol sayısı – girenlerin mol sayısı
olduğuna göre;
= nürün – ngiren
ki[NO2].[CO] = kg[NO][CO2] eşitliğine ulaşırız.
R = gaz sabiti = 22, 4 = 0, 082
k 6NO@. 6CO2@ 273
Burada i = bağıntısını elde ederiz.
kg 6NO 2@. 6CO@ T = Kelvin türünden sıcaklık
k
İleri ve geri hız sabitlerinin oranı denge sabitini verir. Kc = i
kg Örnek 1:
aA(g) + bB(g) E cC(g) + dD(g)
Aşağıdaki tepkimelerin derişimler türünden denge ba-
ğıntılarını yazınız, Kp ve Kc arasındaki ilişkiyi gösteriniz.
tepkimesinde denge bağıntısı;
6C@c 6D@d a) N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g)
Kc = şeklinde gösterilir.
6A @a 6B@b b) H2(g) + CI2(g) E 2HCI(g)
[Ürünler]
Kc = olarak ifade edilebilir. Cevap: a) Kp = Kc . (RT)-2
[Reaktifler] 6NH 3@2 b) Kp = Kc
a) K c = ∆n = 2 – 4 = –2 Kp = Kc (RT)–2 dir.
6N 2@6H 2@3
hh Katı ve sıvıların derişimleri sabit olduğundan denge bağın-
tısında yazılmaz. 6HCI@2
b) K c = ∆n = 2 – 2 = 0 Kp = Kc(RT)0 ⇒ Kp = Kc'dir.
6 2@6CI 2@
H
hh Aşağıda bazı denge bağıntıları verilmiştir.
2CO (g) + O 2 (g) D 2CO 2 (g)

6CO 2@2
Kc =
6CO@2 . 6O 2@ Not
CaCO 3 (k) E CaO (k) + CO 2 (g) Derişimler türünden denge sabiti (Kc) yazılırken gaz-
lar ve sulu çözeltiler kullanılır, kısmi basınçlar türünden
Kc = 6CO 2@ denge sabiti (Kp) yazılırken sadece gazlar kullanılır.
P4 (k) + 6CI 2 (g) E 4PCI 3 (s)

1
Kc =
6 2@6
CI

Örnek 2: Örnek 4:
2CO2(g) E 2CO(g) + O2(g) X2(g) + Y2(g) E 2XY(g)
tepkimesinin 273 °C deki kısmi basınçlar türünden denge tepkimesi belirli sıcaklıkta 1 litrelik bir kapta 0,1 mol X2(g),
sabiti Kp=11,2'dir. 0,2 mol Y2(g) ve 0,2 mol XY(g) varken dengededir.
Buna göre tepkimenin denge sabiti Kc'yi bulunuz.

Buna göre;
Cevap: Kc = 2
CO(g) + 1 O2(g) E CO2(g) 6XY @2
2 Kc = dir. Hacim 1 litre olduğuna göre;
6X 2@6Y2@
tepkimesinin aynı sıcaklıktaki derişimler türünden den-
( 0, 2) 2
ge sabiti Kc'nin değerini bulunuz. Kc = 'den Kc = 2 bulunur.
( 0 , 2 ) ( 0, 1)
Cevap: 2
KP = KC . (R.T)Dn Dn = 3–2
22, 4 2 1
11,2 = KC . c $ 546 m
273 Örnek 5:
KC = 0,25
1 100 X(g) + Y(g) E Z(g)
Tepkime ters çevrilip ile çarpılırsa Kc = =2
2 25
tepkimesi 2 litrelik bir kapta 0,4 mol X(g) ve 0,6 mol Y(g) ile
başlatılıyor.
Sistem dengeye ulaştığında kapta 0,2 mol Z(g) olduğuna

Örnek 3: göre tepkimenin aynı sıcaklıktaki denge sabiti kaçtır?
H2(g) + I2(g) E 2HI(g) Cevap: Kc = 5
X(g) + Y(g) E Z(g)
tepkimesinin denge sabiti 4'tür. Başlangıç : 0,4 mol 0,6 mol –
0,2'şer mol H2(g) ve I2(g) ile başlatılan 1 litrelik kapta Değişim : –0,2 mol –0,2 mol + 0,2mol
sistem dengeye ulaştığında kapta kaçar mol H2(g), I2(g) 0, 2mol 0, 4mol 0, 2mol
Denge :
2L 2L 2L
ve HI(g) vardır? 6Z @ (0, 1)
Kc = & Kc = & K c = 5 olur.
Cevap: H2 = I2 = 0,1 mol 6X @6Y @ (0, 1) (0, 2)
Bu gibi sorularda,
H2(g) + I2(g) E 2HI(g) H1 = 0,2 mol
Başlangıç : 0,2 mol 0,2 mol –
hh Tepkimeye giren reaktif ve ürünlerin aynı fiziksel halde oldu-
Değişim : –a –a +2a
0, 2 - a 0, 2 - a 2a ğu denge tepkimelerine homojen denge, birden fazla fiziksel
Denge : yazılır.
1L 1L 1L halde bulunan denge tepkimelerine heterojen denge denir.
Burada değişim kat sayılar oranında olur. Örneğin;
6HI@2 ( 2 a) 2
Kc = &4= olur.
6 2@6 2@
H I ( 0, 2 - a ) 2 hh H2O(g) + CO(g) E CO2(g) + H2(g) tepkimesi homojen denge
tepkimesidir.
Her iki tarafın karekökü alındığında;
2a
2=
0, 2 - a
ulaşılır. Buradan da hh CaCO3(k) E CaO(k) + CO2(g) tepkimesi ise heterojen den-
0,4 – 2a = 2a ⇒ 4a = 0,4 ⇒ a = 0,1 sonucuna ulaşılır. ge tepkimesidir.
Dengede; 0,2 – 0,1 = 0,1'er mol H2 ve I2 2 . 0,1 = 0,2 mol HI bulunur.
Sorusu
Öğretmen
1 Tepkime ters çevrildiği için

1 1 3
olacak 3 ile çarpıldığı için b l olacak.
C(k) + O (g) D CO(g) tepkimesinin belirli bir sıcaklıktaki den-
2 2 Kc Kc
ge sabiti Kc = 1,5'tir. 10 3 2 3 8
Buna göre e o =b l =
3 15 3 27
Buna göre, 3CO(g) D 3C(k) + O (g) tepkimesinin aynı sı-
2 2
caklıktaki denge sabiti Kc değeri kaçtır?

Örnek 6:
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g) Kc = K1
Sabit hacimli 2 litrelik bir kapta belirli bir sıcaklıkta 0,4 mol 2XY2(g) + Y2(g) E 2XY3(g) Kc = K2
X2(g) ve 0,2 mol Y2(g) ile başlatılan,
X2(g) + 3Y2(g) E 2XY3(g) K = K1K2'dir.
2X2(g) + Y2(g) E 2X2Y(g)
tepkimesi X2(g)'nin %50'si ayrıştığında dengeye ulaşıyor. Örnek 7:

Buna göre,
X2(g) + Y2(g) E 2XY(g)
a) Denge sabitinin değeri ve birimi nedir?
tepkimesinin denge sabiti değeri 4'tür.
b) Denge anında X2(g), Y2(g) ve X2Y(g)'nin derişimlerini
bulunuz. Buna göre;
XY (g) E 1 X2 (g) + 1 Y2 (g)

Cevap: a) Kc = 20 L/mol 2 2
2X2(g) + Y2(g)  2X2Y(g)
Başlangıç: 0,4 mol 0,2 mol --- b) X2 : 0,1 tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sabiti kaçtır?
Değişim: -0,2 mol -0,1 mol + 0,2 mol Y2: 0,05
0, 2 mol 0, 1 mol 0, 2 mol

X2Y: 0,1 Cevap: 1
Denge 2
2L 2L 2L 1
İstenilen tepkime, verilen tepkimenin ters çevrilip ile çarpılmış halidir. Öy-
6X 2 Y @2 (0 , 1 ) 2 2
KC = K = leyse;
6X 2@2 6Y2@ C (0, 1) 2 (0, 05) 1
1 1
L K c = b l2 olur. Yani K c = 'tür.
KC = 20 mol olur. 4 4
Dengede X2, 0,1 mol/L Y2, 0,05 mol/L X2Y, 0,1 mol/L bulunur. 1
Sonuç olarak K c = bulunur.
2
Örnek 8:
Hess Yöntemi ile Kc İlişkisi
İki basamakta gerçekleşen bir denge tepkimesinin basa-
hh Bir denge tepkimesi ters çevrilirse denge sabitinin çarpmaya makları şöyledir.
göre tersi alınır. I. X(g) + 2Y(g) E Z(g) + 2T(g) (yavaş)
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g) Kc = K II. Z(g) + X(g) E K(g) (hızlı)

1
2XY2(g) E X2(g) + 2Y2(g) Kc = Buna göre, tepkimenin denge ve hız bağıntılarını yazı-
K
nız?
hh Bir denge tepkimesi herhangi bir sayı ile çarpılırsa, o sayı
Cevap: r = k. 6X@ $ 6Y@2
denge sabitine üs olarak yazılır.
Hız bağıntısı yavaş adıma göre yazılır. 6X@6T@2
Kc =
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g) Kc = K r = k . [X] [Y]2 6X@2 6Y@2
Fakat denge bağıntısı net tepkimeye göre yazılır. İki adım toplandığında net
nX2(g) + 2nY2(g) E 2nXY2(g) Kc = Kn tepkimeye ulaşılır.
X(g) + 2Y(g) E Z(g) + 2T(g) (yavaş)
Z(g) + X(g) E K(g) (hızlı)
hh Denge tepkimeleri taraf tarafa toplanabilir ise, ulaşılan yeni
Net tepkime : 2X(g) + 2Y(g) E K(g) + 2T(g)
tepkimenin denge sabiti, toplanan denge tepkimelerinin
denge sabitlerinin çarpımı olur. 6K@6T @2
Kc = sonucuna ulaşılır.
6X @2 6Y @2

Mol Sayısı
0,6 H2(g) + 1 O2(g) E H2O(g) K1 = 4
2
0,5 X2
H2(g) + O2(g) E H2O2(g) K2 = 2
0,4
0,3 Y2 N2(g) + 2H2O(g) E N2H4(g) + O2(g) K3 = 16
0,2 Z2 tepkimelerinin belirli sıcaklıktaki denge sabitlerine
0,1
Zaman
göre;
t
N2H4(g) + 2H2O2(g) E N2(g) + 4H2O(g)
Belirli sıcaklıkta 2 litrelik bir kapta meydana gelen denge
tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sabiti kaçtır?
tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirilmiştir.
Dengedeki sistemle ilgili; N2H4 +O2 D N2 + 2H2O K=

1 Cevap: 1
16 4
I. Kp = Kc (RT) –2 dir 1
2H2O2 D 2H2 + 2O2 K=
4
II. X 2, Y2 ve Z gazlarının denge derişimleri sırasıyla 0,5,
+ 2H2 + O2 D 2H2O K = 16
0,3 ve 0,2 mol/L dir. 1
N2H4 + 2H2O2 → N2 + 4H2O K =
III. Hız sabitleri ki = kg'dir 4

Cevap: I ve II
I. X2 + Y2 → Z2
0,1 0,3 0,2
X2 + 3Y2 → 2Z2 Örnek 11:
∆n = –2
Kp = Kc.(RT)–2 (Doğru) 2XO(g) + O2 E 2XO2(g)
1 litrelik kapalı bir kapta belirli bir sıcaklıkta 5,6 gram XO,
II. X2: [0,5]
0,2 mol O2 ve 0,1 mol XO2 gazları dengededir.
Y2: [0,3]
Z2: [0,2] (Doğru) Aynı sıcaklıkta denge sabiti Kc = 1,25 ise X'in atom ağır-
lığı kaç g/mol'dür? (O: 16)
III. Dengede olduğu için hızlar eşittir. Ancak hız sabitleri farklı olabilir.
Cevap: 12 g
(10 - 1) 2
KC = = 1,25
6 @2 .2.10- 1
XO
& [XO] = 0,2
0,2 mol XO 5,6 g
1 mol XO ?
? = 28 g
X + 16 = 28
X = 12 g

2XO(g) E X(k) + XO2(g)
Dengeye ulaşan tepkimede %100 verim olmaz.
tepkimesinin belirli sıcaklıkta denge sabiti Kc=8'dir. 2 litrelik
D Y bir kapta 4 mol XO2 ve 30 gram XO gazları aynı sıcaklıkta
Sıcaklık değişimi Hacim artarsa tüm denge
dengededir.
dengeyi etkiler. tepkimeleri etkilenir.
Buna göre, X'in mol kütlesi kaçtır? (O: 16)
D Y D Y Cevap: 14
2
4 5 Kc = =8
6XO@2
Katalizör denge sabitinin 3
değeri değiştirir.
& [XO] = 0,5 M
n
D Y 0,5 =
2
n = 1 mol
1 2 1 mol XO 30 g ise

Denge ile ilgili verilen bilgilere doğru (D), yanlış (Y) ce- x + 16 = 30 x = 14 g
vaplarını verdiğimizde hangi rakama ulaşırız?
Cevap: 2
I. D Örnek 15:
II. D
1 litrelik kapalı bir kapta 0,3 mol CO2 ve 0,4 mol NH3 gazları
III. Y olduğundan 2
ile başlatılan;
CO2(g) + 2NH3(g) E CO(NH2)2(k) + H2O(g)
tepkimesi belirli sıcaklıkta dengeye ulaştığında kapta 0,1

mol H2O bulunmaktadır.
Örnek 13:
Buna göre, tepkimenin denge sabiti (Kc) kaçtır?
A(k) E B(g) + 2C(g)
tepkimesinin belirli sıcaklıkta kısmi basınçlar türünden den- Cevap: 12,5

ge sabiti Kp = 3,2.10–2'dir. CO2 + 2NH3 D CO(NH2)2 + H2O
Baş: 0,3 M 0,4 M
Aynı sıcaklıkta yeteri miktar A(k) ile başlatılan tepkime Değ; -0,1 M -0,2 + 0,1 M
dengeye ulaştığında kaptaki toplam basınç kaç atm olur? Denge : 0,2 M 0,2 0,1 M
0, 1
Cevap: 0,6 Kc =
0, 2. ( 0 , 2 ) 2
A(k) D B(g) + 2C(g)
P 2P Kc = 12,5
4P3 = 32.10-3
P = 0,2 atm
PT = 3P = 0,6 atm

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Kimyasal Denge Konu Testi
1. X2(g) + Y2(g) E Z(g) + T(g) 4. 2AB(g) + B2(k) E 2AB2(g)

Oda sıcaklığında gerçekleşen denge tepkimesinin denge tepkimesi sabit hacimli bir kapta belirli sıcaklıkta
sabiti değeri Kc = 1'dir. dengededir.
Buna göre, X2, Y2, Z ve T gazlarının denge derişimle- Dengedeki sistemle ilgili;
ri ile ilgili aşağıdaki bağıntılardan hangisi her zaman 6AB 2@2
I. K c = ' dir.
6AB@2 6B 2@
doğrudur?
A) [X 2] = [Y2], [Z] = [T] II. Hız sabitleri ki = kg ise Kc =1'dir.

B) [X 2].[Y2] = [Z] [T] III. Denge sabitinin birimi L dir.
mol
C) [X 2] = [Z], [Y2] = [T] yargılarından hangileri yanlıştır?
6X 2@ 6Y2@ A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D)
6T@ 6Z@
=
E) [X 2] = [Y2] = [Z] = [T]
I. Katılar Kc de yer almaz. (Yanlış)
6Z @ 6T @ II. ki = kg ise Kc = 1'dir. (Doğru)
KC = = 1 olduğundan B doğrudur.
6X 2@ 6Y2@ III. Denge sabiti birimsizdir. (Yanlış)
Cevap B
Cevap C
2. Belirli sıcaklıkta kapalı bir kapta gerçekleşen,

N2(g) + 4H2O(g) E N2H4(g) + 2H2O2(g)
tepkimesi dengededir.
5. X(g) + 2Y(g) E 3Z(g) + T(g)
tepkimesinin belirli sıcaklıktaki denge sabiti Kc = 2 dir.
Buna göre, aynı sıcaklıkta;
A) Homojen denge tepkimesidir.
9Z(g) + 3T(g) E 3X(g) + 6Y
B) İleri tepkime hızı geri tepkime hızına eşittir.
tepkimesinin denge sabiti Kc kaçtır?
C) Derişimler sabittir.
1 1 1
D) Derişimler türünden denge sabitinin birimi L2 dir. A) 6 B) C) D) E) 8
6 4 8
mol2 1
E) Kc ile Kp arasındaki ilişki Kc = Kp (RT) –2 dir. Tekpime -3 ile çarpıldığından Kc = 2-3 = olur.
8
Kp = KC.(RT)n n = 3 - 5 = -2 dolayısıyla E yanlıştır. Cevap D
Cevap E
3. X2Y4(g) E 2XY2(g)
tepkimesi belirli sıcaklıkta sabit hacimli bir kapta X2Y4 ile 6. 2 litrelik kapalı bir kapta t °C'de 0,4 mol N2 ve 0,8 mol H2
başlatılmaktadır. gazları ile başlatılan;
Buna göre, tepkimenin dengeye ulaşması süresinde, N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g)
I. Toplam tanecik sayısı artar. tepkimesi dengeye ulaştığında kapta 0,4 mol NH3
II. Gaz yoğunluğu azalır. gazı bulunduğuna göre, tepkimenin denge sabiti (Kc)
kaçtır?
III. İleri tepkimenin hızı azalır.
yargılarından hangileri doğrudur? A) 2 B) 4 C) 20 D) 100 E) 400
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II N2 + 3H2 D 2NH3

0,4 mol 0,8 mol -
D) I ve III E) I, II ve III - 0,2 mol - 0,6 mol 0,4 mol
I. Denge mol sayısının az olduğu taraftan çok olduğu tarafa kayar. 0,2 mol 0,2 mol 0,4 mol
II. Değişmez. 0,1 M 0,1 M 0,2 M
III. Zamanla ileri hız azalır. (0 , 2 ) 2
Kc = = 400
Cevap D 0, 1 . ( 0 , 1 ) 3
Cevap E

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Kimyasal Denge Konu Testi
7. 1 litrelik bir kapta sabit sıcaklıkta 8 mol XY ile başlatılan 10. Belirli sıcaklıkta gerçekleşen bir denge tepkimesinin basa-
2XY(g) E X2(g) + Y2(g) makları şöyledir:
tepkimesi dengeye ulaştığında XY'nin %40'ı ayrışmakta- 2NO(g) + H2(g) E N2O(g) + H2O(g) (yavaş)
dır. N2O(g) + H2(g) E N2(g) + H2O(g) (hızlı)
Buna göre, tepkimenin denge sabiti (Kc) kaçtır? Buna göre, tepkimenin hız bağıntısı ve denge bağıntısı
1 1 nedir?
A) B) C) 1 D) 3 E) 9
9 3 Hız (r) Denge sabiti (Kc)
2XY D X2 + Y2
B: 8 mol - -
A) k[NO]2[H2] 6N 2@6H 2 O@2
6NO@2 6H 2@2
D: -3,2 mol +1,6 mol +1,6 mol
4,8 1,6 1,6
( 1, 6) 2 1 B) k[N2O][H2] 6N 2 O@6H 2 O@
KC =
6NO@2 6H 2@
=
( 4, 8) 2 9
Cevap A
C) k[NO]2[H2] 6N 2@6H 2 O@
6NO@2 6H 2@
D) k.[NO]2[H2]2 6N 2@6H 2 O@2

6NO@2 6H 2@2
8. X(g) + Y(g) E 2Z(g) E) k.[N2O][H2] 6N 2@6H 2 O@

T(g) + Y(g) E Z(g) + X(g) 6NO@6H 2@
Net: 2NO(g) + 2H2(g) D N2(g)+ 2H2O(g)
Yukarıda verilen denge tepkimelerinin belirli sıcaklıktaki
denge sabiti değerleri sırasıyla 4 ve 2'dir. 6N 2@6H 2 O@2
Hız : k.[NO]2 . [H2] KC =
6NO@2 . 6H 2@2 Cevap A
Buna göre;
2T(g) + Y(g) E 3X(g)
tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sabiti (Kc) kaçtır?

1 1
A) B) C) 1 D) 4 E) 8 11. X2(g) + 2XY2(g) E 2X2Y(g)
8 4
1 tepkimesinin belirli sıcaklıktaki derişimler türünden
2Z D X + Y K =
4 denge sabiti (Kc) ile kısmi basınçlar türünden denge
+ 2T + 2Y D 2Z + 2X K = 4
2T + Y D 3X K = 1 sabiti (Kp) arasındaki ilişki nasıldır?
Cevap C A) Kc=Kp(RT) –1 B) Kc=Kp(RT) C) Kc=Kp
D) Kc=Kp(RT)2 E) Kc=Kp(RT) –2
Kp = Kc . (RT)
Cevap B
9. 2X2(g) + Y2(g) E 2X2Y(g)

tepkimesinin 273 °C'deki derişimler türünden denge sabiti 12. N2(g) + O2(g) E 2NO(g)
Kc = 4'tür.
1 litrelik bir kapta 0,2 mol NO ve 0,1 er mol N2 ve O2 gazları
Aynı sıcaklıkta kısmi basınçlar türünden denge sabiti belirli sıcaklıkta dengededir.
(Kp) kaçtır?
Buna göre; tepkimenin denge sabiti Kc kaçtır?
1 1 1
A) B) C) D) 11,2 E) 22,4
22, 4 11, 2 5, 6 A) 0,4 B) 0,2 C) 2 D) 4 E) 8
Kp = Kc (RT)n n = -1 N2 + O2 D 2NO
1 1 0,1 0,1 0,2
Kp = 4 . =
44, 8 11, 2
Cevap B (0, 2) 2
Kc = =4
0, 1 . 0, 1
Cevap D
12. D 11. B 10. A 9. B 8. C 7. A 6. E 5. D 4. C 3. D 2. E 1. B Cevaplar

TARAMA
35
1. I. Katotta biriken madde miktarı devreden geçen elektrik 4.
yükü ile doğru orantılıdır.
II. Bir atom ancak belirli bir miktar elektrik yükü taşıyabi-
lir.
III. Atomda yüksüz tanecikler vardır.
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri Faraday'ın elekt-
roliz deneyi ile ilgilidir?
Periyodik cetvelde her iki ok yönünde;
I. Atom hacmi azalır.
II.
İyonlaşma enerjisi genellikle artar.
Atomdaki yüksüz tanecikler yani nötronlar Faraday'ın elektroliz deneyi-
III. Elektronegatiflik genellikle azalır.
nin sonuçlarından biri değildir. Bu nedenle I ve II. şıklar doğrudur.
yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
Cevap B
2. Aşağıda verilen elektromanyetik dalgaların;
Elektronegatiflik ↑→ doğru artar. (III. yanlış)
I. X ışınları
Cevap B
II.
Radyo dalgaları
III. Mikro dalgalar
IV. Mor ötesi ışınlar
enerjilerine göre büyükten küçüğe doğru sıralaması
nasıl olur?
A) I > IV > III > II B) II > IV > III > I

C) I > II > III > IV D) I > IV > II > III
E) III > I > II > IV
5. 92 g C2H5OH'ın tam olarak yakılması sonucu oluşan
X ışını $ mor ötesi $ Görünür ışık $ Kızıl ötesi $ Mikdo dal-
CO2 gazı normal koşullarda kaç L hacim kaplar?
ga $ radyo dalgası
(C:12, H: 1, O:16)
Buna göre sıralama, I > IV > III > II olur.
Cevap A A) 11,2 B) 22,4 C) 44,8 D) 64,8 E) 89,6
C2H5OH + 3O2 $ 2CO2 + 3H2O
mA (C2H5OH) = 2.12 + 5.1 + 16 + 1 = 46 g/ mol

3. m 92
7X, 9Y ve 11Z elementlerinin atom yarıçaplarının sırala- n= (n= = 2 mol C2H5OH
ma 46
nışı nasıldır?
1 mol C2H5OH 2 mol CO2 oluşursa
A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > Z > X 2 mol C2H5OH X
D) Z > X > Y E) Z > Y > X x = 4 mol CO2 oluşur.
7 X: 1s2 2s2 2p3 1 mol 22,4 L hacim kaplarsa

X Y
9 Y: 1s2 2s2 2p5 4 mol ?
Z
11Z: 1s2 2s2 2p6 3s1 X = 4 x 22,4 = 89,6 L
Cevap D Cevap E

TARAMA
6. Aynı koşullar altında 64 g O2 gazı ile normal koşullarda 8. Mol sayısı

44,8 L hacim kaplayan SO2 gazı tam verimle tepkimeye
girmektedir. 0,4
Tepkime sonucunda hangi gazdan kaç mol artmıştır? 0,3

(O:16, S 32) 0,2 H2O, CO2
A) 1 mol O2 B) 1 mol SO2 C) 0,5 mol O2 0,1 O2

D) 1,5 mol SO2 E) 0,25 mol O2 X
Zaman
1
SO2(g) + O $ SO3(g) X ile gösterilen bir maddenin yanması sırasında maddele-
2 2
64 rin mol sayılarının zamanla değişimi grafikteki gibidir.
nO = = 2 mol 1 mol 22,4 L
2 32
? 44,8 L Buna göre X'in formülü aşağıdakilerden hagisi olabilir?
x = 2 mol SO2 A) CH4 B) C2H4 C) C2H5OH

1 D) C3H8 E) C2HO
SO2 + O $ SO3
2 2
Başlangıç 2 2 – X + O2 $ CO2 + H2O
0,1 (0,4 – 0,1) 0,2 0,2
Tepkime 2 1 2
0,1 0,3 0,2 0,2
Son durum – 1 2 1 mol için;
1 mol O2 artar. Cevap A X + 0,2 $ CO2 + H2O 2 mol CO2 2C
1 3 2 2 2 mol H2O 4H
2 mol CO2 4O
6 mol O oluşuyor.
3 mol O2 $ 6 mol O var = 2 mol H2O 2O
Girenler ve ürünlerdeki oksijen sayıları birbirine eşittir. O yüzden formül-
de oksijen yoktur. C2H4 formülüdür.
Cevap B
7. CH4 ve C2H4'ten oluşan 2 mollük gaz karşımı yeterince O2

gazı ile yakılınca NK'da 67,2 L hacim kaplayan CO2 gazı
oluşuyor.
9. C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(g)
Buna göre başlangıç karışımının molce % kaçı CH4'tür?
denklemine göre 4,4 g C3H8 harcandığında;
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70
I. 7,2 g H2O oluşur.
CH4 $ X mol C2H4 $ Y mol II.
0,2 mol CO2 oluşur.
X + Y = 2 mol
III. NŞA'da 11,2 L O2 harcanır.
CH4 + 2O2 $ CO2 + 2H2O
yargılarından hangileri doğrudur? (H:1, C:12)
X X
C2H4 + 3O2 $ 2CO2 + 2H2O A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Y 2Y
Oluşan CO2 1 mol 22,4 L
? 67,2 L C3H8 + 5O2 $ 3CO2 + 4H2O
x = 3 mol CO2 –0,1 –0,5 +v 0,3 +0,4

X + 2Y = 3 4, 4
n= = 0,1 mol 0,3 mol CO2 oluşur. (II. yargı yanlış)
44
–/X+Y=2 m m
n= & 0, 4 = 1 mol 22,4 L O2
X + 2Y = 3 mn 18
m = 7,2 g H2O (I. doğru) 0,5 mol ?
Y = 1 X = 1 %50'sini oluşturur.
X = 11,2 mol O2 harcanır. (III. doğru)
Cevap C
Cevap C

TARAMA
10. C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g) + ısı 13. Çözünürlük (g/100 g su)
tepkimesi için;
80
I. Asit-baz tepkimesidir.
II. Yanma tepkimesidir.
III. Ekzotermik bir tepkimedir. 50
30
D) II ve III E) I, II ve III 20 30 40 Sıcaklık (°C)
C2H4 organik bir bileşiktir. Tepkimede asit ve baz yoktur. (I. yargı yanlış) Şekildeki grafikte bir X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sı-
O2 ile tepkimeye girdiği için yanma tepkimesidir. (II. yargı doğru) caklıkla değişimi verilmiştir.
Isı veren bir tepkime olduğundan ekzotermiktir. (III. yargı doğru) Buna göre 30°C'de 150 g su kullanılarak hazırlanan
Cevap D doygun bir çözelti 20°C'ye soğutulursa kaç g katı ka-
bın dibine çöker?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
30° & 100 g su 50 g X
11. Cu + H2SO4 → MgSO4 + H2O + SO2
150 g su ?
tepkimesi en küçük tamsayılarla denkleştirilirse 150 .50
X= = 75 g X
H2O'nun katsayısı ne olur? 100
20° & 100 g su 30 g X 75
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 150 g su ? - 45
X = 45 g X çözünür. 30 g X dibe çöker.
Cu + 2 H2SO4 → CuSO4 + 2 H2O + SO2
Cevap C
Girenler Ürünler
Cu Cu
1S 2S 14. Şekerin çayda çözünmesi ile ilgili;
Önce S'leri eşitlemek için H2SO4'ün başına 2 getirilir. Daha sonra H'leri I. Kesme şeker yerine toz şeker kullanılırsa çözünme
eşitlemek H2O'ya 2 katsayısı verilir. Böylece O'ler eşitlenmiş olur. hızı artar.
Cevap B II. Sıcaklık arttırılırsa çözünme hızı azalır.
III. Kaşık ile karıştırıldığında çözünme hızı artar.

12. Çözünürlük ile ilgili; A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. Çözünmesi ekzotermik olan maddelerin çözünürlüğü D) II ve III E) I, II ve III
sıcaklık arttıkça azalır. I. Temas yüzeyi arttırıldığında çözünme hızı artar. Toz şeker kullanıldığın-
II. Gazların çözünürlüğü gazın basıncı arttıkça artar. da temas yüzeyi artacağından çözünme hızlanır. (I. doğru)
III. Ortak iyon ilavesi çözünürlüğü azaltır. II. Sıcaklık arttığında çözünme hızı artar. (II. yanlış)
III. Karıştırmak çözünme hızını arttırır. (III. doğru) Cevap C
15. 15 g tuz ve 45 g su kullanılarak hazırlanan çözelti küt-
D) II ve III E) I, II ve III lece % kaçlıktır?
Katı ve sıvıların çözünürlüğü basınca bağlı değildir. Gazların çözünürlüğü
ise gazın basıncı arttıkça artar. (II. yargı doğru)
A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 45
Çözünürlük ekzotermik olduğunda çözünen madde ısı verir. Bu nedenle 15 g tuz + 45 g su = 60 g çözelti
sıcaklık arttıkça azalır. (I. yargı doğru) 60 g çözeltide 15 g tuz
Ortak iyon ilavesi çözünürlüğü azaltır. (III. yargı doğru) 100 g çözeltide x
Cevap E 15 .100
x= = % 25 Cevap A
60

TARAMA
16. Çözünürlüğü sıcaklıkla artan bir katı 20. Özkütlesi 2,4 g/mL olan kütlece %28'lik KOH çözeltisi-
ile hazırlanan şekildeki doymuş çö- nin molaritesi kaçtır? (KOH: 56)
zelti için;
A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 14
I.
Soğutulursa çökelti miktarı artar.
d.c.10 2, 4.28.10
II.
Isıtılırsa derişimi artar. M= &M= = 12 M
MA 56
III. Soğutulursa doymamış olur. Cevap D
21. Şekildeki pistonlu kapta bulunan Ne gazı-
na 360 J'lük bir ısı verildiğinde sistemin
Soğutulursa çözünürlük azalır ve dibe çökme artar. (I. doğru) ortama 140 J'lük bir iş yaptığı gözleniyor.
Sıcaklık artınca çözünürlük arttığı için derişim artar. (II. doğru) Ne(g)
Soğutulursa dibe çöker yani doymuş olur. (III. yanlış)

Buna göre sistemin iç enerji değişimi
kaç j'dür?
Cevap B
A) 180 B) 200 C) 220 D) 240 E) 260
Sistem ortamdan ısı alırsa → +Q

17. Aynı koşullar altında bulunan aşağıdaki gazlardan
Sistem tarafından yapılan iş → -W
hangisi ideale en yakın davranış gösterir?
Usistem = Q + W
(H: 1 , He: 4 , N: 14 , O: 16 , CI: 35,5) U = +360 - 140 = 220 J
Cevap C
A) H2 B) He C) O2 D) N2 E) CI2
Aynı koşullar altında molekül ağırlığı daha küçük olan gaz ideale yakın
davranış sergiler.
H2: 2
He: 4
N2: 28
& Buna göre H2 ideale yakın davranış gösterir.
22. Entalpi (kj)
CI2: 71
O2: 32
Girenler
Cevap A
a
18. Kütlece %20'lik 100 g şeker çözeltisi ile kütlece % 25'lik Ürünler
150 g şeker çözeltisi karıştırılırsa son çözelti kütlece %
b
kaçlık olur? Tepkime

koordinatı
A) 16 B) 23 C) 46 D) 52 E) 55
Yukarıdaki grafik ile ilgili;
C1 . m 1 + C 2 . m2 = C s . ms
I.
Tepkime endotermiktir.
20 . 100 + 25 . 150 = Cs . 250
C5 = % 23
II.
Ürünlerin potansiyel enerji toplamı girenlerinkinden
küçüktür.
Cevap B
III. Tepkime entalpisi H = a-b ile hesaplanır.
19. % 20'lik 200 g tuz çözeltisinden çökme olmadan 100 g
su buharlaştırılırsa son çözelti kütlece % kaçlık olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
Ürünlerin potansiyle enerjisi toplamı girenlerden büyüktür. (II. doğru)
Buharlaştırılan sudur. O nedenle tuz yüzdesini O alırız. Buna göre;
Bu nedenle tepkime ekzotermiktir. (I. yanlış)
C1 . m1 + C2M2 = C5 . mS
Tepkime entalpisi H = ürünler - girenler = b-a olmalı (III. yanlış)
20 . 200 + 0, 100 = C5 (200 - 100)
Cevap B
C5 = % 40
Cevap C

TARAMA
23. C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g) tepkimesinin 26. A2(g) + B2(g) → 2AB tepki- PE(kkal)
standart tepkime ısısı (H°) kaç kj/mol'dür? mesine ait potansiyel
enerji-tepkime koordinatı 30
H [C2H4] = +52 kj/mol H CO2 = -394 kj/mol
grafiği şekildeki gibidir.
H H2O = -286 kj/mol H O2 = 0 Buna göre;
A2+B2
−8
A) -1028 B) -1065 C) -1312 I.
Tepkimenin ileri yön- 2AB
−30
D) -1412 E) -1565 deki aktivasyon ener-
jisi +38 kkcal'dir. T. K
H° = Σ n.H(ürünler) - Σ n.H(girenler)
II.
Tepkimenin geri yön-
H° = [2.(-394) + 2.(-286)] - [(+52) + 0]
deki aktivasyon enerjisi +60 kkal'dir.
H = -788 - 572 - 52
III. Tepkimenin entalpisi -22 kkal'dir.
H = -1412 kj/mol
Cevap D yargılarından hangileri doğrudur?
24. CH4(g) + 4CI2(g) → CCI4(s) + 4HCI(g) tepkimesinin stan-
dart oluşum entalpisi kaçtır? I. Eai = 30-(-8) = +38 kcal (doğru)
II. Eag = 30 - (-30) = +60 kcal (doğru)
(HHCI : 92 kj/mol, HCCI : 135 kj/mol , HCH : 75 kj/mol)
4 4 III. H = Eai - Eag = 38 - 60 = -22 kcal (doğru)
A) -498 B) +498 C) -540 Cevap E
D) -720 E) +850
H = H(ürünler) - H(girenler)
H = [(CCI4) + 4(HCI)] - [(CH4) + (CI2)]
H = [-135 + 4 (-92] - [-75 + 4.0] PE (kkal)
H = -135 -135 + 75 = -498 kj / mol 27. A(g) + B(g) → C(g) tepki-
Cevap A mesine ait potansiyel 50
enerji-tepkime koordinat-
ları grafiği şekildeki gibidir. C
30
25. 2CO(g) + O2(g)→ 2CO2(g) tepkimesinin hızı 1.10-2 mol/L.s Buna göre; A+B
olduğuna göre, CO ve O2'nin harcanma hızı ve CO2'nin 20
I.
İleri yöndeki tepkime
oluşum hızı kaç mol/L.s'dir?
daha yavaş gerçekle-
CO O2 CO2 şir. T. K
harcanma hızı harcanma hızı harcanma hızı II.
Aktifleşmiş kompleksin enerjisi +20 kcal'dir.
A) 1.10-2 1.10-2 1.10-2 III. Tepkimenin entalpisi +10 kcal'dir.
B) 2.10-2 2.10-2 1.10-2 yargılarından hangileri doğrudur?
C) 4.10-2 2.10-2 4.10-2
D) 2.10-2 1.10-2 2.10-2
E) 5.10-3 1.10-2 5.10-3 D) II ve III E) I, II ve III

Eai = 50 - 20 = 30 kcal
Tepkimenin tepkime hızını yazalım.
Eai = 50 - 30 = 20 kcal
1 3 6CO@ 6O 2@ 1 63 CO 2@
T. H = - =- =+ = 1.10 - 2 Eai > Eag olduğu için ileri yöndeki tepkimenin geri yöndeki tepkimeden
2 3t 3t 2 3t
yavaş olması beklenir. (I. doğru)
3 6CO@
- = 2x1.10 - 2 = 2.10 - 2 mol/L.s Aktifleşmiş kompleksin enerjisi 50 kcal'dir. (II. yanlış)
3t
H = Eai - Eag = 30 - 20 = 10 kcal (III. doğru)
3 6O 2@
- = 1.10 - 2 mol/L.s Cevap C
3t
3 6CO 2@
- = 2.10 - 2 mol/L.s
3t
Cevap D

TARAMA
28. Yandaki grafikte T1 ve T2 Molekül kesri 30. X(g) + 2Y(g) → Z(g) + ısı
sıcaklıklarında gerçekle- tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir.
şen bir tepkime için mole-
kül kesri-kinetik enerji da- Buna göre;
ğılımı verilmiştir. Tepkimenin hız ifadesi ϑ = k [X] . [Y]2 'dir
I.
T2
Buna göre; II.
Tepkimenin derecesi 3'tür.
T1
I.
T1 sıcaklığında Ea'yı III. Sıcaklık artarsa hız sabiti küçülür.
aşan tanecik sayısı Ea Kinetik enerji yargılarından hangileri doğrudur?
daha fazladır.
II.
T2 sıcaklığı T1 sıcaklığından büyüktür.
III. T2 sıcaklığında tepkime daha hızlı olur. I. X + 2Y → Z tepkimesinin ϑ = k [X] . [Y]2 şeklindedir. (Doğru)
yargılarından hangileri doğrudur? II. ϑ = k [X] 2 [Y] 2 & 1 + 2 = 3 tepkime derecesidir. (Doğru)
III. Sıcaklık artarsa hız sabiti büyür. (Yanlış)
Cevap B
I. Her bir sıcaklık için Ea'yı aşan tanecik sayısı taralı olan ile gösteril-
PE(kkal)
miştir. Buna göre T2 sıcaklığında Ea'yı aşan tanecik sayısı daha fazladır. 31. X2 + Y2 → 2XY tepkime-
(I. yanlış) sine ait potansiyel ener- 40
II. T2 sıcaklığında eşik enerjisi aşan tanecik sayısı daha fazla olduğundan ji-tepkime koordinatı grafi-
T2 sıcaklığı T1'den büyüktür. (II. doğru) ği şekildeki gibidir. X2+Y2
III. T2 sıcaklığı daha büyük olduğu için tepkime daha hızlı olur. (III. doğru) 20
Buna göre;
Cevap D 2XY
Tepkime endotermiktir. −10
I.
II.
Tepkimenin entalpisi
T. K
-30 kkal'dir.
29. Bir tepkimenin mekanizmasını gösteren denklemler aşağı-
III. Katalizör kullanırsa tepkimenin entalpi değeri değişir.
daki gibidir.
A(g) + B(g) → C(g) (hızlı)
C(g) + 2D(g) → X(g) (çok hızlı)
X(g) + A(g) → B(g) + Y(g) (yavaş)
Eai = 40 - 20 = +20 kkal
Buna göre; Eag = 40 - (-10)= +50 kkal
I.
Net tepkime denklemi 2A(g) + 2D(g) → Y(g)'dır. H = Eai - Eag = (20) - (50) = -30 kkal entalpi negatiftir. Bu nedenle
tepkime ısı veren ekzotermik bir tepkimedir. (I. yanlış)
II.
Tepkimenin hız ifadesi ϑ = k [A] [B]'dir.
Katalizör kullanmak entalpi değerini etkilemez. (III. yanlış)
III. B katalizördür.
Cevap B
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 32. I. Buzun erimesi

D) II ve III E) I, II ve III II. Gazın yoğunlaşması
III. Katının süblimleşmesi
I. A ( g) + B ( g) " C ( g)
Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde maksimum
C ( g) + 2D (g ) " X ( g)
düzensizlik ürünler yönündedir?
X ( g) + A (g ) " B (g ) + Y ( g)

2A(g) + 2D(g) " Y(g) Net tepkime (doğru) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
II. Tepkimenin hız ifadesi yavaş basamağa göre yazılır. ϑ = K [X] [A] ol- D) II ve III E) I, II ve III
ması gerekirdir. (Yanlış)
Sıvılar katılara, gazlar da sıvılara göre daha düzensizdir. Buna göre;
III. B tepkimeye girmiş ve hiçbir değişikliğe uğramadan tepkimeden çık-
I. → Buzun erimesi (k→s) düzensizlik artar.
mıştır. Bu nedenle B katalizördür. (Doğru)
II. → Gazın yoğunlaşması (g→s) düzensizlik azalır.
Cevap C
III. → Katının süblimleşmesi (k→g) düzensizlik artar.
Bu nedenle I ve III'de düzensizlik ürünler yönündedir. Cevap C

TARAMA
33. P.E 35. 2X(g) + Y(k) + Z(g) → Q(k)

tepkimesi tek basamakta gerçekleşiyor.
Katalizörsüz yol
200 mL hacimli kapalı bir kapta 0,2 mol X, 1 mol Y ve
Katalizörlü yol 0,1 mol Z maddeleriyle gerçekleşen tepkimenin hızı
kaçtır? (Tepkimenin hız sabiti = 2.10-2)
A) 1.10 -2 B) 2.10 -2 C) 4.10 -3

D) 0,5.10 -3 E) 3.10 -2
T. K
n 0, 2 0, 1
C2H4(g) H2(g)
Pt
C2H6(g) M= & Mx = = 1M MZ = = 0, 5 M
V 0, 2 0, 2
tepkimesi katalizör eşliğinde gerçekleşiyor. ϑ = k [X]2 . [Z] & Y katı olduğu için yazılmaz.
ϑ = 2 . 10-2 [1]2 [0,5] = 10-2
Buna göre;
Cevap A
I.
Tepkimenin H'ı değişmemiştir.
II.
Katalizör kullanıldığında verim artar.
36. C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g)
III. Katalizör ileri ve geri tepkimenin hızlarını aynı oranda
tepkimesi ile ilgili;
hızlandırır.
yargılarından hangileri doğrudur? CO2 'in oluşum hızı ile H2O'un oluşum hızı birbirine
I.
eşittir.
II.
O2 'nin harcanma hızı, C2H4'ün harcanma hızından bü-
D) II ve III E) I, II ve III yüktür.
Katalizör tepkimenin H'ını değiştirmez. (I. doğru) III. Tepkime hızları arasındaki ilişki
Katalizör kullanıldığında ürünlerin cinsi değişmez, verim de artmaz. 3 6C 2 H 4@ 1 3 6O 2@ 1 3 6H 2 O@ 1 6CO 2@
(II. yanlış)
=- =- =+ =
3t 3 3t 2 3t 2 3t
Katilözorler Eai ─ Eag farkını değiştirmez. İleri ve geri tepkimeleri aynı şeklindedir.
oranda hızlandırır. (III. doğru)
Cevap C
34. A2(g) + 3B2(g) → 2AB3(g) 3 6C 2 H 4@ 1 3 6O 2@ 1 3 6H 2 O@
=- =- =+ ile hesaplanır. (III. doğru)
3t 3 3t 2 3t
tepkimesi ile ilgili deney sonuçları aşağıda verilmiştir. Buna göre CO2 ve H2O için oluşma hızları aynıdır.
Deney A 2 (mol/L) B2 (mol/L) Hız (m/s) Katsayılarına bakıldığında O2'nın harcanma hızı C2H4'ün harcanma hı-
zından büyüktür. (II. doğru)
1 0,01 0,1 1.10 -3
Cevap E
2 0,03 0,1 3.10 -3
3 0,01 0,2 4.10 -3 37. I. PCI5(g) → PCI3(g) +CI2(g)
Buna göre tepkimenin hız sabiti kaçtır? II. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50 III. H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g)

Sabit hacimli kaplarda sabit sıcaklıkta gerçekleşen yu-
1 ve 2. deneyleri karşılaştıralım.
karıdaki tepkimelerin hangilerinin hızı sabit sıcaklıkta
B2 derişimi sabitken A2 derişimi üç katına çıktığında tepkime hızı da üç
basınç değişimi ile ölçülebilir?
katına çıkar. k \ [A2]'dir.
1 ve 3. deneylerde ise A2 derişimi sabit tutulup B2 derişimi 2 katına çıktı- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
ğında hız 4 katına çıkar.
Buna göre k \ [B2]2'dir. Buna göre ϑ = k [A2] [B2]2 olur. 1. deneydeki
değerleri yerine koyarak k'yı hesaplayalım. Basınç değişimi ile katsayı değişimi orantılıdır. Buna göre,
ϑ = k . [A2] [B2]2 I. → 1'den 2'ye çıkmıştır. Artmıştır.
1.10-3 = k. [0,01] [0,1]2 II. → 4'den 2'ye inmiştir. Azalmıştır.
10-3 = k.10-4 & k = 10 olur. III. → 2'den 2'i olmuştur. Değişmemiştir.
Cevap A Buna göre I ve II'de tepkime hızı basınç değişimi ile ölçülebilir.
Cevap B

TARAMA
38. Yandaki grafik bir tepkime- P.E 41. 1 L sabit hacimli bir kaba 6 mol PCI5 gazı konuluyor.
ye ait potansiyel enerji-tep- II PCI5(g) ? PCI3(g) + CI2(g)
kime koordinatlarını göster- 60
III
mektedir. 50 tepkimesine göre PCI5 ayrışıyor.
40 Dengeye ulaştığında kapta 2 mol PCI3 bulunduğuna
Buna göre; I
30
göre denge sabiti Kc değeri kaçtır?
I.
Tepkime üç basamakta 20
gerçekleşmiştir. 10 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
II.
Tepkime hızını I. basa- T. K PCI5(g) ? PCI3(g) + CI2(g)
mak belirler. Başlangıç: 6 mol ─ ─
III. Tepkime entalpisi +30 kkal'dir. Değişim: ─x +x +x
yargılarından hangileri doğrudur? Denge 6─x +x +x ise x = 2 mol olur.
6 - 2 = 4 mol 2 mol 2 mol
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 4 2 2
[PCI5] = = 4 [PCI3] = = 2 [PCI2] = = 2
1 1 1
6PCI 3@. 6CI 2@ 2.2
kd = = 1 Cevap A
6PCI 5@
=
I. Grafikten anlaşıldığı üzere üç basamak vardır. ve tepkime üç basamak- 4
ta gerçekleşmiştir. (Doğru)
II. Tepkime hızını en yavaş basamak belirler. II. basamak en yavaş basa-
maktır. (Yanlış)
III: H = 40 ─ 10 = +30 kcal'dir. (Doğru) 42. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinin denge bağıntısı
Cevap C yanlış verilmiştir?
6NH 3@2
A) N 2 (g) + 3H 2 (g) @ 2NH 3 Kc =
39. CaCO3(k) ? CaO(k) + CO2(g) 6N 2@. 6H 2@3
tepkimesinin denge bağıntısı aşağıdakilerden hangisi- B) NH 4 CI (k) @ HCI (g) + NH 3 K c = 6HCI@. 6NH 3@
dir? C) Cu 2+ (suda) + Mg (k) @ Cu (k) + Mg 2+ (suda)
6CO 2@6CaO@ 8Mg 2+B . 6Cu@
A) Kc = [CO2] . [CaO] B) K c =
6CaCO 3@ Kc =
6Cu 2+@. 6Mg@
6CO 2@
C) K c = D) Kc = [CO2] 6PCI 3@. 6CI 2@
6CaCO 3@
D) PCI @ PCI (g) + CI (g) Kc =
5 3 2
6PCI 5@
6HCI@2
E) Kc = [CaCO3]
E) H 2 (g) + CI 12 (g) @ 2HCI (g) Kc =
Katı ve sıvılar denge ifadesinde yer almazlar. Bu nedenle Kd = [CO2] şek- 6H 2@. 6CI 2@
lindedir. Katı ve sıvılar denge ifadesinde yer almazlar. Bu nedenle C şıkkı yanlıştır.
Cevap D 6Mg 2+@
Kc = şeklinde olmalıdır. Cevap C
6Cu 2+@
1
40. A(g) ? B(g) + C (g)
2 2
1 43. N2(g) + 3H2(g) ? 2NH3(g)
tepkimesinin T sıcaklığındaki denge sabiti değeri 'dir.
2
Buna göre; tepkimesinin denge sabiti Kd = K'dır.
3 Buna göre;
3B (g) + C 2 (g) ?3A(g) tepkimesinin aynı sıcaklıktaki
2
denge sabiti kaçtır? 2N2(g) + 6H2(g) ? 4NH3(g) tepkimesinin denge sabiti
1 1 kaçtır?
A) 2 B) 4 C) D) 8 E)
4 8 1 1
Tepkime ters çevrilmiş ve 3 ile çarpılmıştır. Buna göre denge sabitinin A) B) K3 C) 2K D) E) K2
K K2
çarpma işlemine göre tersi alınıp üçüncü kuvveti bulunacak. Tepkime 2 ile çarpılmış. O nedenle Kc değerinin 2. dereceden kuvveti alı-
Kd = (2)3 = 8 Cevap D nacak.
Kc = K2 olur. Cevap E
22. B 23. D 24. A 25. D 26. E 27. C 28. D 29. C 30. B 31. B 32. C 33. C 34. A 35. A 36. E 37. B 38. C 39. D 40. D 41. A 42. C 43. E
Cevaplar
10. D 11. B 12. E 13. C 14. C 15. A 16. B 17. A 18. B 19. C 20. D 21. C 9. C 8. B 7. C 6. A 5. E 4. B 3. D 2. A 1. B

Dengeyi Etkileyen Faktörler 36
Kazanım: Dengeyi etkileyen faktörleri irdeler.
Kazanım: "???
hhDENGEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Örnek 1:

hh Dengedeki bir sisteme dışarıdan bir etki yapıldığında siste-
X(g) + Y(g) E XY(g) Kc = 4
min dengesi bozulabilir.
tepkimesinin gerçekleştiği kapta 0,2'şer mol X ve Y, 0,4 mol
hh Sistem dengesini bozan bu etkiyi en aza indirecek yönde XY gazları vardır.
davranış gösterir. Buna göre,
a) Sistem dengede midir?
hh Buna Le Chatelier ilkesi denir. b) Eğer sistem dengede değil ise tepkime hangi yöne deği-
şim göstermektedir?
Cevap: a) Değildir
Derişimin Etkisi 6XY @ ^0, 4h
b) Reaktifler yönüne
a) Q = Q= & Q = 10 bulunur.
hh Bir tepkimenin dengede olup olmadığını denge kesri ile 6X @6Y @ ^0, 2h^0, 2h
açıklayabiliriz. Denge kesri Q ile gösterilir. Kc = 4 olduğundan sistem dengede değildir.
b) Q > Kc olduğu için sistemde reaktifler yönüne doğru bir değişim olmalıdır.
hh Verilen değerlerde ürün derişiminin reaktif derişimine oranı
alınır. Reaktif ve Ürün Derişimindeki Değişimin
Q=
Ürünler Dengeye Etkisi
Reaktif
hh Eğer Q = Kc bulunur ise sistem dengededir. Reaktif Ekleme
hh Eğer Q >Kc bulunur ise sistem dengede değildir. X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g)
[ürünler] hh Tepkimesi dengede olsun. Dengedeki bu sisteme reaktifler-

Q = [Reaktifler] oranı istenilen değerin üzerindedir. Öyleyse den X2(g) eklenirse denge bu artan derişimi azaltıcı yöne
sistem reaktifler yönüne devam ederek dengeye ulaşır. değişim gösterir. Yani denge ürünler yönüne kayar
hh Eğer Q <Kc ise sistem yine dengede değildir. Derişim (mol/L)

X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g)
[ürünler] X2
Q= oranı istenilen değerin altındadır. Öyleyse Yeni kurulan dengede;
[Reaktifler]
Y2 [X2] artar.
sistem ürünler yönüne devam ederek dengeye ulaşır.
XY2 [Y2] azalır.
Zaman [XY2] artar.

t1 t2
X2(g) ilave Yeni kurulan
ediliyor denge
Sorusu
Öğretmen
H2(g) + Cl2(g) ?2HCl(g) tepkimesi belirli bir sıcaklıkta dengede

iken tepkime kabının hacmi küçültülüyor. Buna göre denge nasıl
etkilenir?
Kap hacmi küçültüldüğünde her bir gazın derişimi artar. Bu nedenle hem
ileri hem de geri tepkime hızlanır.
Reaktif ve ürün kat sayıları toplamları aynı olduğundan denge bozulmaz.

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Dengeyi Etkileyen Faktörler
Reaktif Çekme Derişim (mol/L)

X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g)
X2
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g)
Yeni kurulan dengede;
hh Tepkimesi dengedeyken sistemden X2(g) çekilirse, denge Y2
[X2] azalır.
azalan X2(g) derişimini artırıcı yöne değişim gösterir. XY2
[Y2] azalır.
hh Yani denge girenler yönüne kayar.
Zaman [XY2] azalır.
Derişim (mol/L) t1 t2
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g)
X2 XY2(g) Yeni kurulan
Yeni kurulan dengede; çekiliyor denge
Y2
[X2] azalır.
XY2
Örnek 2:
[Y2] artar.
1 litrelik kapalı bir kapta belirli bir sıcaklıkta,
Zaman [XY2] azalır.
t1 t2 X2(g) + Y2(g) E 2XY(g)
X2 çekiliyor Yeni kurulan
denge tepkimesi dengedeyken ortamda 0,2'şer mol X2 ve Y2 gaz-
ları ile 0,4 mol XY gazı bulunmaktadır.
Ürün Ekleme
Dengedeki bu sisteme kaç mol XY(g) elenirse, yeni ku-
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g) rulan dengede 0,3 mol X2(g) bulunur?
Cevap: 0,4 mol
hh Tepkimesi dengedeyken sisteme XY2(g) eklenirse, denge Öncelikle Kc hesaplanır.
^0, 4h2
artan XY2(g) derişimini azaltacak yönde değişim gösterir. Kc = =4
^0, 2h2
hh Yani denge girenler yönüne kayar. X2(g) + Y2(g) E 2XY(g)
Denge : 0,2 mol 0,2 mol 0,4 mol
Derişim (mol/L)
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g) Etki : +a
X2 0,2 0,2 0,4+a
Yeni kurulan dengede;
Tepki: +0,1 +0,1 –0,2
Y2
[X2] artar. Yeni denge:
0, 3 0, 3

( 0, 2 + a )
XY2 1L 1L 1L
[Y2] artar.
(0 , 2 + a ) 2 (0 , 2 + a ) 2
4= = 4=
Zaman [XY2] artar. ( 0, 3) 2 ( 0, 3) 2
t1 t2 0, 2 + a
2= & 0, 6 = 0, 2 + a & a = 0, 4 mol bulunur.
XY2(g) Yeni kurulan 0, 3
ekleniyor denge
Ürün Çekme Basınç ve Hacmin Etkisi

X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g) hh Gazlarda basınç ve hacmin ters orantılı olduğunu öğrenmiştik.
hh Denge halindeki bir sistemde basınç etkisi ters orantılı ola-

hh tepkimesi dengedeyken sistemden XY2(g) çekilirse, denge
rak hacmi etkiler.
azalan XY2(g) derişimini artırıcı yöne değişim gösterir.
hh Yani denge ürünler yönünde kayar. hh Hacim değişimi de derişim ile ters orantılıdır.
M= n
V

Hacim Azalması
hh Dengedeki bir sistemde kap hacmi azaltılırsa, toplam basınç
ve derişim artar.
hh Sistem artan derişimleri azaltmak için mol sayısı az olan
yöne doğru kayar.
hh Örneğin; X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g) tepkimesi dengedeyken
hacim azalırsa, tüm derişimler artar.
hh Artan bu derişimleri azaltmak için denge mol sayısı az olan
yöne, yani bu tepkime için ürünler yönüne kayar.
hh Yeni kurulan dengede; tüm derişimler mutlaka artar. X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g)
hh Mol sayısı ise; X2(g) ve Y2(g) azalırken, XY2(g) artar. hh Tepkimesi dengedeyken kap hacmi artırılırsa, tüm deri-
şimler azalır.
hh Denge azalan derişimleri artırmak için mol sayısı çok

olan tarafa kayar.
hh Yani denge bu tepkime için reaktifler yönüne kayar.
hh Yeni kurulan dengede; tüm derişimler azalır. Mol sayısı

ise; X2(g) ve Y2(g) artar. XY2 azalır.
Not
Sabit hacimli kaplarda bulunan gaz fazındaki dengelere
herhangi bir soygazın ilavesi kısmi basınçları değiştirme-
diği için denge etkilenmez. Sabit basınçlı kaptaki sisteme
soygaz eklenince kap hacmi artacağından her bir gazın
kısmi basıncı değişir. Bu nedenle denge sistemi etkilenir.
X2(g) + Y2(g) E 2XY(g)
Hacim Artması hh Tepkimesinde hacim azalırsa tüm derişimler artar, fakat
denge etkilenmez.
hh Dengedeki bir sistemde kap hacmi artırılırsa toplam basınç
hh Tepkimede ∆n = 0 olduğu için denge hiç bozulmaz, fakat
ve derişim azalır.
tüm derişimler artar.
hh Azalan derişimi artırmak için denge mol sayısı çok olan
yöne kayar.

Örnek 3: Endotermik Tepkimeler

X2(g) + 2Y2(g) + ısı E 2XY2(g)
2XY2(g) E 2XY(g) + Y2(g)
tepkimesi belirli sıcaklıkta 1 litrelik bir kapta 1,5 mol XY2(g), hh Tepkimesinde sıcaklığın dengeye etkisini inceleyelim. Sı-
1,5 mol XY(g) ve 1 mol Y2 gazları ile dengededir. caklık artarsa, denge ürünler yönüne kayar ürün derişimi
Kap hacmi sabit sıcaklıkta kaç litreye çıkartılırsa den- artarken, reaktif derişimi azalır.
gedeki Y2(g)'nin mol sayısı 1,5 mol olur?
Cevap: 37,5 L
( 1 , 5 ) 2 ( 1)
Öncelikle Kc hesaplanmalı K c = =1
( 1, 5) 2
hacim artarsa denge ürünler yönüne kayar.
� Yeni kurulan dengede;
2XY2(g) E 2XY(g) + Y2(g) [X2] ve [Y2] azalır,
Denge: 1,5 mol 1,5 mol 1 mol
Değişim: –1,0 mol + 1,0 mol + 0,5 mol [XY2] artar.
0, 5mol 2, 5 mol 1, 5mol Kc artar
Yeni denge:
v v v
2, 5 2 1, 5
b l b l
1= v v & V 75 37, 5 litre olmalı
= =
0, 5 2 2
b l hh Katalizörün dengeye etkisi yoktur.
v
hh Katalizör ileri ve geri yönde hız sabitlerini aynı oranda artıra-

Sıcaklığın Etkisi rak Kc'yi etkilemez. Fakat sistemin dengeye ulaşma süresini
kısaltır.
� Sıcaklık hem dengeyi hem de denge sabitini etkiler. Sıcaklı-
ğın etkisi ile dengenin hangi yöne kayacağı, tepkimenin en- Örnek 4:
dotermik ya da ekzotermik olmasına bağlıdır.
Belirli bir sıcaklıkta 2 litrelik bir kaba 0,4 mol X2(g), 0,4 mol
Ekzotermik Tepkimeler Y2(g) ve 1,2 mol XY gazları konuluyor.
X2(g) + Y2(g) E 2XY(g) + ısı Bu gazlar arasında;

X2(g) + Y2(g) E 2XY(g)
hh Tepkimesinde sıcaklığın dengeye etkisini inceleyelim.
gerçekleşen bu tepkimeye ait denge sabiti 4 olduğuna
hh Sıcaklık artarsa denge reaktifler yönüne kayar.
göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
hh Ürün derişimi azalırken, reaktif derişimi artar. a) Sistem dengede midir? Dengede değil ise hangi yöne
değişim göstererek sistem dengeye ulaşır?
b) Dengede X2(g), Y2(g) ve XY(g) derişimlerini bulunuz.
a) X2 + Y2 D 2XY
� Yeni kurulan dengede; 0, 6. 0, 6
0,4 mol 0,4 mol 1,2 mol Qc = =9
0, 2. 0, 2
[X2] ve [Y2] artar. c] 0,2 M 0,2 M 0,6 M
[XY] azalır. Qc > Kc olduğundan sistem dengede değildir ve reaktifler yönüne doğru ilerler.
b) X2 + Y2 D 2XY ^0, 6 - 2ah2
Kc azalır. = 2 2 & a = 0, 05 M
0,2+a 0,2+a 0,6-2a ^0, 2 + ah2
(X2] = (Y2] = 0,25 M
(XY] = 0,5 M

Örnek 5: Örnek 7:
Kapalı bir kapta gerçekleşen; X2(g)+Y2(g) D 2XY(g) ∆H < 0 Derişim
tepkimesi dengedeyken t1 X2
aX(g) D bY(g)
Kırmızı Renksiz anında bir etki uygulanı-
Y2
yor. Sistem t2 anında yeni-
denge tepkimesinin hacmi artırılırsa kaptaki renk açılıyor,
den dengeye geldikten XY
sıcaklık artırılınca renk koyulaşıyor.
sonra t3 anında başka bir Zaman
Buna göre, etki daha uygulanıyor. Sis- t1 t2 t3 t4
I. b > a'dır. tem t4 anında yeniden

II. Denge tepkimesi ekzotermiktir. dengeye ulaşıyor.
III. Ortama X(g) eklenirse kaptaki renk açılır. Buna göre, t1 ve t3 anındaki etkiler aşağıdakilerden
t1 t3
A) X2(g) eklemek sıcaklığı artırmak
B) hacmi artırmak sıcaklığı azaltmak
Denge tepkimesinde hacim artarsa denge mol sayısı çok olan yöne kayar. Ha- C) X2(g) eklemek hacmi artırmak
cim artırıldığında renk açıldığına göre, denge ürünler yönüne kaymıştır. Öy- D) sıcaklığı artırmak hacmi artırmak
leyse b > a olur. E) X2(g) eklemek sıcaklığı azaltmak
Sıcaklık arttığında denge girenler yönüne kaymıştır. Çünkü renk koyulaşmış,
öyleyse tepkime ekzotermiktir. Ortama X(g) eklenirse her ne kadar denge Sistem dengedeyken t1 anında ortama X2(g) eklenmiştir. t3 anında ise tepkime
ürünler lehine kaysada X(g) ilk duruma göre artmış olur. Y derişimi de artar, ekzotermik olduğu ve dengenin ürünleri lehine kaydığı için sıcaklık azaltılmıştır.
ancak dışardan yapılan etki dengeden gelen değişimden daha büyüktür.
Cevap E
Cevap B
Örnek 6: Örnek 8:
CO(g) + H2O(g) E CO2(g) + H2(g)
3X(g) D 2Y(g) + Z(g)
tepkimesi 1 litrelik sabit hacimli bir kapta belirli bir sıcaklıkta
tepkimesinin belirli sıcaklıktaki denge sabiti 4 'dir.
3 mol CO, 2 mol H2O, 3 mol CO2 ve 2 mol H2 gazları ile 27
dengededir. Buna göre, 2 litrelik bir kapta 6 mol X ile başlatılan tepki-
me dengeye ulaştığında Z(g)'nin derişimi kaç mol/L olur?
Buna göre, kaptan kaç mol H2O(g) çekilirse dengedeki
H2(g) derişimi 1 mol olur? Cevap: 0,5 M
3X(g) D 2Y(g) + Z(g)
Cevap: 2,5 mol
Başlangıç: 6 mol – –
CO + H2O D CO2 + H2
_________________________________
Değişim: –3a +2a +a
Baş: 3 mol 2 mol 3 mol 2 mol
3, 2 6 - 3a 2a a
Etki: - -X mol - - K= = 1'dir. Denge :
3, 2 2L 2L 2L
Tepki: +1 mol + 1 mol - 1 mol -1 mol
2a 2 a
Yeni denge: 4 mol 3-X mol 2 mol 1 mol b
l .b l 4 4a 3 4
Kc = 2 2
= & = a = 1 mol olur.
6 - 3a 3 27 (6 - 3a) 3 27
2. 1 b l
1= & X = 2, 5 mol 2
4 . ( 3 - X)
1mol
[Z] = = 0, 5M bulunur.
2L
Sorusu
Öğretmen
Endotermik tepkimelerde sıcaklık artışı dengeyi hangi yöne

kaydırır?
Endotermik tepkimelerde sıcaklık artışı dengeyi ürünler yönüne kaydırır.

Denge anında ileri ve geri yöndeki İdeal pistonlu bir kapta belirli sıcaklıkta gerçekleşen;
tepkimeler durur. CO2(g) + C(k) E 2CO(g)
D Y tepkimesi dengedeyken sisteme bir miktar Ne(g) ekleniyor.
Sistem yeniden dengeye ulaştığında CO2g) derişimi,
[Ürün]
Kc = şeklinde Denge sabiti sadece C(k) miktarı ve Kc nasıl değişir?
[Giren] sıcaklığa bağlıdır.
bulunur. CO2(g) derişimi
C(k) miktarı Kc
D Y D Y (mol/L)
A) azalır azalır artar
Ç Ö Denge tepkimesinde M
hacim artarsa denge B) artar değişmez değişmez
mol sayısı az olan
yöne kayar.
C) azalır değişmez değişmez
D) azalır azalır değişmez
D Y
E) artar azalır artar
Z Ü
Azalır, azalır, değişmez. Cevap D
Yukarıda verilen bilgiler doğru (D), yanlış (Y) şeklinde

takip edilirse hangi rakama ulaşılır? Örnek 12:
A) Ç B) Ö C) Z D) Ü E) M X2(g) + Y2(g) E 2XY(g) + ısı
Denge dinamiktir yani dengede olaylar devam eder. (Y) Denge sabiti sadece
tepkimesi dengedeyken Derişim (mol)
sıcaklığa bağlıdır. (D) Hacim artarsa mol sayısı çok olan yöne denge koyar (Y) t1 ve t3 anlarında uygu- X2
Cevap D lanılan iki etki sonucu
sistem t2 ve t4 anlarında Y2
Örnek 10: yeni denge koşullarına
XY
İdeal pistonlu bir kap içerisinde; ulaşıyor.
Buna göre, t1 ve t3
2X(g) E Y(g) t1 t2 t3 t4
anındaki etkiler aşağı- Zaman
tepkimesi dengededir. Dengedeki bu sisteme bir miktar dakilerden hangisinde
Ne(g) ekleniyor. doğru olarak verilmiştir?
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandırınız. t1 t3
a) Denge hangi yöne kayar ve derişimler nasıl değişir? A) X2(g) çekmek sıcaklığı artırmak
b) Bu etkiye ait derişim – zaman grafiğini ana hatları ile B) X2(g) eklemek sıcaklığı azaltmak
çiziniz. C) X2(g) eklemek hacmi azaltmak
a) Ne ilavesi hacmi artırır. Denge girenler yönüne kayar. Bütün derişimler net D) X2(g) çekmek sıcaklığı azaltmak
azalır. E) X2(g) çekmek hacmi azaltmak
b)
(X] t1: X2 önce azalıp sonra arttığında X2 çekilmiştir.
t2: Sıcaklık arttırılmıştır. (tepkime endotermik)
(X]
Cevap A
t
Örnek Cevapları
5. B 7. E 9. D 11. D 12. A

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Dengeyi Etkileyen Faktörler Konu Testi
1. 2NOCI(g) E 2NO(g) + CI2(g) 4. H2(g) + CO2(g) E H2O(g) + CO(g) ∆H > 0

tepkimesi belirli bir sıcaklıkta dengededir. Kapalı bir kapta belirli sıcaklıkta dengede bulunan sis-
Dengedeki sisteme; teme yapılan etkiler sonucunda hangisinin karşısında
verilen tepki gerçekleşmez?
I. NO(g) eklemek
II. Hacmi artırmak Etki Tepki
A) H2(g) eklemek H2O(g) derişimi artar.
III. NOCI(g) eklemek
B) Sıcaklığı artırmak Kc artar.
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa denge
ürünler yönüne kayar? C) Hacmi artırmak H2(g) derişimi azalır.
D) CO(g) çekmek CO2(g) derişimi azalır.
E) Sıcaklığı azaltmak H2(g) derişimi azalır.
Sıcaklık azaltılırsa (H2) artar.
I. girenler Cevap E
II. ürünler
III. ürünler
Cevap E
5. CO(g) + CI2(g) E COCI2(g)
2. Kapalı bir kapta gerçekleşen
tepkimesinin belirli bir sıcaklıktaki denge sabiti Kc = 16'dır.
H2(g) + I2(k) E 2HI(g) ∆H < 0 Aynı sıcaklıkta 0,5 mol CO(g) 2 mol CI2(g) ve 4 mol COCI2
tepkimesi dengedeyken yapılan bir işlem sonucu H2(g) de- gazları 2 litrelik bir kaba konuluyor.
rişimi azalmaktadır. Buna göre;
Buna göre, yapılan etki; I. Sistem dengededir.
I. Ortamdan H2(g) çekmek II. Sistemin dengeye ulaşabilmesi için ürünler yönüne net
II. Sıcaklığı artırmak bir değişim olur.
III. Ortamdan I2(k) çekmek III. Dengede COCI2(g) derişimi 2 mol/L olur.
hangileri olabilir? yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
I. H2 çekmek olabilir. I. Qc = 8 < Kc'dir. Dengede değildir.
II. T arttırmak olamaz. II. Ürünler lehine kayar.
III. I2(k) etkisi yoktur. III. COCI2 denge değişimi 2M'den büyüktür.
Cevap A Cevap D
3. Kapalı bir kapta belirli bir sıcaklıkta gerçekleşen;

CaCO3(k) + ısı E CaO(k) + CO2(g) 6. ısı + NH4HS(k) E NH3(g) + H2S(g)
tepkimesi dengededir. Dengedeki bu sistemin sıcaklığı ar- tepkimesi dengedeyken uygulanan bir etki sonucu denge-
tırılıyor. deki NH3(g) derişimi artmıştır. Bu değişim sırasında denge
Buna göre, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlış- sabiti değeri değişmemiştir.
tır? Buna göre, bu etki aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Kc değeri azalır. A) Sıcaklığı artırmak
B) Kaptaki toplam basınç artar. B) Hacmi artırmak
C) CaCO3(k) ayrışma yüzdesi artar. C) Ortama NH4HS(k) eklemek
D) CaO(k) miktarı artar. D) Ortama NH3(g) eklemek
E) Denge ürünler yönüne net bir değişim gösterir. E) Ortama H2S(g) eklemek
Endotermik tepkimelerde sıcaklık arttığında Kc artar. Denge sabiti değişmediğinden bu etki sıcaklık olamaz.
Cevap A Ortamın NH3 eklemek olabilir.
Cevap D

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Dengeyi Etkileyen Faktörler Konu Testi
7. 1 litrelik kapalı bir kapta belirli sıcaklıkta, 10. XY2Z(g) E XY2(g) + Z(k)
H2(g) + CO2(g) E H2O(g) + CO(g) tepkimesi ile ilgili şu bilgiler veriliyor;
tepkimesi 1 mol H2(g), 4 mol CO2(g), 4 mol H2O(g) ve 4 Sıcaklık (°C) Denge Sabiti (Kc)
mol CO(g) ile dengededir. t1 2 . 104
Dengedeki bu sisteme 3 mol H2(g) eklendiğinde yeni t2 1,2 . 102
kurulacak denge kaç mol H2O(g) içerir?
t1 sıcaklığı t2 sıcaklığından büyük olduğuna göre, aşa-
4 8 16 32 40 ğıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) B) C) D) E)
3 3 3 3 3
H2 + CO2 D H2O + CO Kc = 4 A) Sıcaklık arttıkça denge ürünler yönüne kayar.
4-x 4-x 4+x 4+x B) Hacim azalırsa XY2 derişimi artar.
4 16
&x= nH O = Cevap C C) Ortama Z(k) eklenirse XY2(g) derişimi azalır.
3 2 3
8. Derişim (mol/L) D) Ortamdan XY2(g) çekilirse Z(k) miktarı artar.
X2
E) Sıcaklık arttıça XY2Z(g) ayrışma yüzdesi artar.
XY2 T \ Kc olduğundan H > 0'dır. Z(k) eklenmesi [XY2] değiştirmez.
Cevap C
Y2
Zaman
11. Kapalı bir kapta belirli sıcaklıkta gerçekleşen;
t1 t2 t3 t4
XY(g) + 1 Y2(g) E XY2(g) ∆H < 0
X2(g) + 2Y2(g) E 2XY2(g) + ısı 2
tepkimesi dengededir.
tepkimesi dengedeyken t1 ve t3 anlarında uygulanılan etki-
Dengedeki bu sisteme yapılan etkilerden hangisi son-
ye ait derişim – zaman grafiği yukarıdaki gibidir.
rasında karşısında verilen tepki gerçekleşmez?
Buna göre, t1 ve t3 anlarındaki bu etkiler aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir? Ekti Tepki
A) XY(g) eklemek XY2(g) derişimi artar.
t1 t3
A) XY2(g) eklemek sıcaklığı artırmak B) XY(g) çekmek Y2(g) derişimi artar.
C) Sıcaklığı artırmak XY(g) derişimi artar.
B) sıcaklığı artırmak hacmi azaltmak
D) Hacmi artırmak XY(g) derişimi artar.
C) hacmi artırmak sıcaklığı artırmak
E) XY2(g) eklemek XY(g) derişimi artar.
D) hacmi azaltmak sıcaklığı azaltmak
Hacim artması (XY] arttırmaz.
E) hacmi azaltmak sıcaklığı artırmak
Cevap D
t1: hacim azaltmak
t2: sıcaklığı artırmak Cevap E
12. X2(g) + 2Y2(g) E X2Y4(g) + ısı
denge tepkimesiyle ilgili bilgiler veriliyor.
Sistem dengedeyken ortama X2(g) eklenirse denge ...I...
9. 1 litrelik kapalı bir kapta belirli sıcaklıkta gerçekleşen,
yönüne kayar. Sıcaklık artırılırsa Kc'nin değeri ...II... . Ha-
2X2(g) + Y2(g) E 2X2Y(g)
cim azalırsa X2(g) derişimi ...III... .
tepkimesi 0,6 mol X2, 0,1 mol Y2 ve 0,2 mol X2Y gazları ile
Buna göre, boş bırakılan yerlere hangisi getirilmelidir?
dengededir.
I II III
Aynı sıcaklıkta kaba kaç mol Y2(g) eklenirse yeni kuru-
A) ürünler artar artar
lacak dengede 0,4 mol/L X2Y gazı olur?
B) ürünler azalır artar
A) 2,0 B) 0,9 C) 1,2 D) 1,8 E) 0,6
C) girenler azalır azalır
2X2 + Y2 D 2X2Y D) ürünler azalır azalır
0,6 0,1 0,2
- +a - E) girenler artar artar
-0,2 -0,1 +0,2 I. ürünler
0,4 a 0,4 II. azalır
(0, 4) 2 10 III. artar
= & a = 0, 9 Cevap B
(0, 4) 2 .a 9 Cevap B
12. B 11. D 10. C 9. B 8. E 7. C 6. D 5. D 4. E 3. A 2. A 1. E Cevaplar

Sulu Çözelti Dengeleri 37
Kazanım: Suyun oto-iyonizasyonu üzerinden pH ve pOH kavramlarını açıklar. Brönsted-Lowry asitlerini/bazlarını ayırt eder. Katyonların asitliğini ve
Kazanım: "???
anyonların bazlığını bu türlerin su ile etkileşimleri üzerinden irdeler. Asitlik/bazlık gücü ile ayrışma denge sabitleri arasında ilişki kurar.
hhSULU ÇÖZELTİ DENGELERİ Baz çözeltilerinde;

[OH–] > [H+]'dir.
Saf Suyun Otoiyonizasyonu
H2O(s) E ↓ H+(suda) + OH–(suda)↑
hh Saf su 25 °C de çok az miktarda iyonlaşır. Bu iyonlaşma hh [OH–] arttıkça denge sola kayar. [H+] azalır.
miktarı 10 milyonda 1’dir. Suyun iyonlaşma denklemi; Ksu değeri değişmez.
2H2O(s) E H3O+(suda) + OH–(suda) şeklindedir.
(hidronyum) (hidroksit)
Asit çözeltilerinde; [H+] > [OH–]'dir.
hh Suyun verilen denkleme göre ayrışmasına, suyun iyonlaş- H2O(s) E ↑ H+(suda) + OH–(suda)↓
ması ya da suyun otoiyonizasyonu denir.
hh Suyun iyonlaşması denge durumu olduğu için
hh Suyun iyonlaşması bir denge tepkimesi olduğuna göre, bu [H+]artarsa denge sola kayar. [OH–] azalır. Ksu
iyonlaşmanın denge bağıntısı; değeri değişmez.
hh Ksu = [H3O+] . [OH–] ya da Ksu = [H+] . [OH–] şeklinde ifade

edilir.
Çözeltilerde pH ve POH Kavramı
hh 25 °C’de suyun iyonlaşan kısmı (10 milyonda 1) olduğunu hh Bir sulu çözeltideki H+ iyonu derişiminin 10 tabanında (–)
belirtmiştik. logaritmasına pH denir
hh Öyleyse suyun iyonlaşmasından gelen H+ ve OH– iyon de- pH = –log[H+] [H+] = 10–pH
rişimleri 1.10–7 M olur
hh Bir sulu çözeltideki OH– iyonu derişiminin 10 tabanında (–)
25 °C'de suyun iyonlaşma sabiti ise;
logaritmasına pOH denir.
Ksu = (1.10–7) . (1.10–7) = 1.10–14 olur.
pOH = –log[OH–] [OH–] = 10–pOH

hh Suyun otoiyonizasyonu endotermik bir olaydır. Ksu değeri
sıcaklıkla doğru orantılı olarak değişir
Sıcaklık (°C) Ksu 25 °C'de saf suyun pH ve pOH değerlerini inceleyelim;
Ksu = 1.10–14 = [H+].[OH–]
0 0,114 . 10–14
25 1 . 10–14 [H+] = [OH–] olduğuna göre, [H+] = [OH–] = 1.10–7 M olur.
60 1 . 10–13
Öyleyse saf suyun pH ve pOH değerleri;
pH = – log10–7 ⇒ pH = 7, pOH = –log10–7 ⇒ pOH = 7 olur.

Nötr çözeltilerde; [H+] = [OH–]'dir.
25°C'de saf suda ve nötr çözeltilerde; pH = pOH = 7 olur.
25 °C de [H+] =[OH–] = 1x10–7 M olur.
Sorusu
Öğretmen
Suyun kendiliğinden iyonlaşmasına ne denir?
Suyun otoiyonizasyonu .

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Sulu Çözelti Dengeleri
Örnek 1: Örnek 3:
25 °C'deki bir sulu çözeltide H+ iyon derişiminin OH– iyon 0,1 M HCI çözeltisinin 25 °C'de pH ve pOH değerlerini
derişimine oranı 1.1010'dur. bulunuz.
Cevap: pH = 1 pOH = 13
Buna göre, çözeltinin pH değeri kaçtır? HCI → H+ (suda) + CI– (suda)
0,1M 0,1M
Cevap: 2
25 °C'de sulu çözeltilerde, pH = –log(0,1) ⇒ pH = 1 olur.
Ksu = [H+] . [OH–] = 1 .10–14 Çözeltinin asit ya da baz olması Ksu = 1.10–14 değerini değiştirmez. Çözeltide
bağıntısına göre soruyu çözeceğiz. suyun iyonlaşmasından gelen OH– iyonu bulunur.
6H +@ H2O(s) E H+(suda) + OH–(suda)
= 1.10 10 ise [H+] = 1.1010[OH–] olur.
6OH -@
[H+] = 0,1 M ⇒ (0,1) . [OH–] = 1.10–14 ⇒ [OH–] = 1.10–13 M bulunur.
Öyleyse; Ksu = 1.10–14 = 1.1010.[OH–].[OH–]
Öyleyse, pOH = –log(1.10–13) ⇒ pOH = 13 olur.
[OH–] = 1.10–12 M, [H+] = 1.10–2 M olur.
pH = –log[H+], pH = –log10–2 ⇒ pH = 2 bulunur.
Not
Özellikle baz çözeltilerinde pH sorularına dikkat edilmelidir.
Çünkü baz çözeltilerinde bulunan değer pOH’tır.
Örnek 4:
8 gram NaOH katısı ile hazırlanan 2 litrelik sulu çözelti-
Örnek 2: nin pH'ı kaçtır? (NaOH: 40)
25 °C'de pH değeri 8 olan bir çözelti ile ilgili; Cevap: 13
I. Bazik özellik gösterir. Öncelikle NaOH katısı ile hazırlanan çözeltinin derişimini hesaplayalım.
m 8
II. pOH değeri 6'dır. n= &n= = 0, 2 mol NaOH V = 2L
MA 40
III. Çözeltiye su eklenirse pH değeri artar. n 0, 2 mol
M= &M= = 0, 1 M olur.
yargılarından hangileri doğrudur? V 2L
NaOH " Na + + OH -
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 0, 1M 0, 1M
D) II ve III E) I, II ve III [OH–] = 0,1M ⇒ pOH = –log(0,1) = 1 olur.

pH + pOH = 14 ⇒ pH + 1 = 14 pH = 13 bulunur.
25 °C'de pH = 8 olduğuna göre, çözelti baziktir. pH + pOH = 14, pOH = 6 olur.
Çözelti bazik olduğu için çözeltiye saf su eklenirse OH– iyon derişimi azalır, pH
değeri azalır, pOH değeri artar.
Cevap C hh 25 °C'de tüm sulu çözeltiler için;
0
714
Asit Nötr Baz

Nötr Çözelti Asidik Çözelti Bazik Çözelti
nH+ = nOH– [H+] = [OH–] = 1.10–7 nH+ > nOH– [H+] > 1.10–7 > [OH–] nOH– > nH+ [OH–] > 1.10–7 > [H+]
pH = pOH = 7 pOH > 7 > pH pH > 7 > pOH
Örnek 5: Örnek 7:
25 °C de verilen kaplarda 25 °C'de pH değeri 12 olan bir sulu çözeltinin 500
bulunan çözeltilerle ilgili mL'sinde kaç mol OH– iyonu bulunur?
aşağıdakilerden hangisi
[H+] =1.10-3 M [H+] =1.10-11 M
yanlıştır?
Cevap: 5.10–3
I II
A) I. kaptaki çözelti asidiktir. pH = 12 ise bu çözelti bazik bir çözeltidir. pH + pOH = 14 ⇒ pOH = 2 olur.
B) I. kaptaki çözelti için pH = 3 tür. pOH = –log[OH–], [OH–] = 1.10–pOH ⇒ [OH–] = 1.10–2 M
n n
C) II. kaptaki çözelti için pOH = 3 tür. M = & 1.10 - 2 = & n = 5.10 - 3 mol olur.
v 0, 5 L
D) Her iki çözelti de elektrik akımını iletir.
E) II. kapta pH < 7 dir.
I. çözeltide, [H+] = 1.10–3 ise pH = 3 olur. Çözelti asidiktir. II. çözeltide, Asit ve Baz Dengeleri
[H+] = 1.10–11 ise pH = 11 olur.
[OH–] = 1.10–3 pOH=3'tür. Çözelti baziktir. pH>7'den büyüktür.
Brønsted – Lowry Asit – Baz Tanımı
Cevap E hh Brønsted ve Lowry birbirinden bağımsız olarak yapmış ol-
Örnek 6: dukları çalışmalarla kapsamlı bir asit – baz tanımı ortaya
koymuşlardır.
25 °C'de pOH – pH = 2 olan sulu bir çözelti için;
hh Buna göre; proton yani H+ iyonu verebilen maddelere asit,
I. [H+] > [OH–] dir.
proton yani H+ iyonu alabilen maddelere baz denir.
II. pH = 6 olur.
III. Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir. hh Bu tanıma göre asit – baz tepkimelerinde asitten baza pro-
ton (H+) aktarılır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II NH3(suda) + H2O(s) E NH+4(suda) + OH– (suda)
D) II ve III E) I, II ve III hh Tepkimesinde NH3, H2O’dan proton (H+) alarak NH4+ iyonu-
na dönüşüyor. Öyleyse NH3, H+ iyonu aldığı için baz, H2O
pH + pOH = 14
ise tepkimesinde HF, H2O’ya proton (H+) vererek F– iyonuna
pOH - pH = 2
dönüşür.
2pOH = 16 ⇒ pOH = 8 pH = 6 olur.
[H+] = 1.10–6 M, [OH–] = 1.10–8 M olur. hh Öyleyse HF, H+ iyonu verdiği için asit, H2O ise H+ aldığı için
Çözelti asidik olacağı için mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir, kırmızı turnu- baz özelliği gösterir. H+ iyonu verdiği için asit özelliği gösterir.
sol kağıdına ise etki etmez. Yanlış sorulduğu için cevap yalnız III olur.
HF(suda) + H2O(s) E H3O+ (suda) + F– (suda)
Cevap B
Sorusu
Öğretmen
4 g NaOH katısının suda çözünmesiyle hazırlanan 10 L çö- m 4 n 0, 1

n= = = 0, 1 mol M = = = 0, 01 M
m A 40 V 10
zeltisinin pH değeri nedir? (NaOH: 40 g/mol) NaOH → Na+ + OH–
0,01M 0,1M
[OH–] = 10–2 M → pOH = –log10–2 = 2
pH + pOH = 14 → pH = 14–2 = 12

Not Örnek 8:
H2O zayıf asitlere karşı baz, zayıf bazlara karşı asit özelliği HF + CN– E F– + HCN
gösteren amfoter bir bileşiktir.
sulu ortamda gerçekleşen tepkimedeki konjuge
asit – baz çiftlerini gösteriniz.
Konjuge Asit – Baz Çifti

HF + CN– E F– + HCN
hh Brønsted – Lowry asit – baz tanımına göre, H+ veren mad- Asit1 Baz2 Baz1 Asit2
delere asit demiştik. Öyleyse H+ veren asidin dönüştüğü
HF, F– iyonuna dönüşürken H+ verdiği için asit, F– ise onun konjuge bazıdır.
iyon asidin konjuge (eşlenik) bazı olur. CN– iyonu, HCN'ye dönüşürken H+ iyonu aldığı için baz, HCN ise onun konjuge
asididir.
HCN(suda) + H2O(s) E H3O+ (suda) + CN–(suda) HF / F– ve HCN / CN– konjuge asit baz çiftleridir.
Asit Konjuge baz
hh HCN, H+ iyonu vererek CN– iyonuna dönüşür. CN– iyonu, Arrhenius Asit – Baz Tanımı
H+ iyonu alarak HCN’ye dönüşebileceği için HCN’nin konju- hh Arrhenius asit – baz tanımına göre; sulu çözeltilerine H+ iyo-
ge bazı olarak davranır. nu verebilen maddelere asit, OH– iyonu verebilen maddele-
hh Aynı şekilde H+ iyonu alan bazların dönüştükleri iyon bazın re ise baz denir.
konjuge (eşlenik) asidi olur. HCI(suda) → H+(suda) + CI–(suda)
Asit
NH3(suda) + H2O(s) E NH+4(suda) + OH–(suda) H2SO4(suda) → 2H+(suda) + SO -4 2 (suda)
Konjuge Baz Konjuge asit
NaOH(suda) → Na+(suda) + OH–(suda)
Not Mg(OH)2(suda) → Mg2+(suda) + 2OH–(suda)

Baz
Öyleyse H+ iyonu alışverişi gerçekleşen çiftlere konjuge

asit-baz çiftleri denir. hh Arrhenius asit – baz tanımı sadece sulu çözeltiler için geçer-
li olup, HCI, HNO3, KOH, Ca(OH)2 gibi maddelerin asit ve
bazlığını açıklamış olan sınırlı bir tanımdır.
hh CO2(g), SO2(g), NH3, Na2O, K2O gibi maddelerin asit – baz-

H3PO4(suda) + CO -3 2 (suda) E H2PO -4 (suda) + HCO -3 (suda) lığını açıklamada yetersiz kalmıştır.
Asit1 Baz2 Baz1 Asit2
Burada H3PO4 / H2PO–4 ve HCO–3 / CO2–

3 çiftleri konjuge
asit – baz çiftleridir.

Örnek 9: Zayıf Asit ve Bazların Ayrışma Dengeleri

C6H5NH2 + H2O E C6H5NH+3 + OH– hh Suda çözündüğünde kısmen iyonlaşan asitlere zayıf asit,
kısmen iyonlaşan bazlara ise zayıf baz denir.
tepkimesinde C6H5NH2 …I…, C6H5NH+3 …II… olarak dav-
ranmıştır. Ayrıca H2O bu tepkimede …III… özelliği göster-
HF, HCN, CH3COOH, H2CO3 gibi asitler zayıf asitlerdir.
miştir.
HF(suda) + H2O(s) E H3O+(suda) + F–(suda)
Buna göre, yukarıda boş bırakılan yerlere hangisi geti-
CH3COOH(suda) + H2O(s) E H3O+(suda) + CH3COO–(suda)
rilmelidir?
I II III
NH3, CH3NH2, Fe(OH)3 gibi bazlar zayıf bazlardır.
A) asit baz baz
NH3(suda) + H2O(s) E NH+4(suda) + OH–(suda)
B) baz baz asit
Fe(OH)3(suda) E Fe3+(suda) + 3OH–(suda)
C) baz asit baz
CH3NH2(suda) + H2O(s) E CH3NH+3(suda) + OH–(suda)
D) baz asit asit
E) asit baz asit
6 +@ 6 -@
Bu ayrışmaya ait denge bağıntısı; Ka = H . A şeklinde ya-
I. baz 6HA@
zılır.
II. asit
III. asit hh Ka, asidin iyonlaşma sabitidir ve asitlik sabiti olarak adlan-
Cevap D
dırılır.
hh Zayıf bazı B ile gösterecek olur ise, bu bazın iyonlaşması;
Örnek 10: B(suda) + H2O(s) E BH+(suda) + OH– (suda) şeklinde olur.
B
25 °C'de pH değeri 11 olan NaOH çözeltisinin hacmi 100
mL dir. B
Bu çözeltinin hacmi su ilave edilerek 1000 mL'ye ta-

mamlanırsa oluşan yeni çözeltideki H+ iyon derişimi BH+ OH-
kaç mol/L olur?
İyonlaşmadan İyonlaşmadan sonra

Cevap: 1.10–10 önce
pH = 11 & pOH = 3
6 +@ 6 -@
(OH-] = 10-3 M Bu iyonlaşmaya ait denge bağıntısı, Kb = BH . OH şeklinde
M 1 V 1 = M2 V 2
6B@
10-3 . 100 = M2 . 1000 olur. Kb, bazın iyonlaşma sabitidir ve bazlık sabiti olarak adlan-
M2 = 10-4 M dırılır.
[OH-] = 10-4 M HA zayıf asidi için;
[H+] = 10-10 M HA(suda) E H+(suda) + A–(suda)
Başlangıç : XM – –
Değişim : –a +a +a
Denge : X – a a a

6H+@. 6A-@ 2
Örnek 12:
Ka = & Ka = a.a = a
6HA@ X X
pH = –log[H+] ⇒ pH = –log a 25 °C'de 0,01M HA zayıf asidi için aşağıdaki soruları ce-
İyonlaşma değeri düşük olduğu için asidin iyonlaşan kısmı ih- vaplayınız. (HA için Ka = 1.10–6)
mal edilir. a) pH ve pOH değeri kaçtır?
İyonlaşan kısım b) [H+] ve [OH-] kaçar molardır?

İyonlaşma yüzdesi = . 100
Asit derişimi
c) İyonlaşma yüzdesi kaçtır?
a
= .100
x Cevap: a) pH = 4
HA(suda) E H+(suda) + A–(suda)
pOH = 10
Başlangıç : 0,01M – –
Aynı şekilde B zayıf bazı için; b) = 1.10-10M
Değişim : –a +a +a
c) = %1
Denge : (0,01 –a) a a
B(suda) + H2O(s) E BH+(suda) + OH–(suda)
2
a
1.10–6 = & a 2 = 10 - 8, a = 10 - 4 M
Başlangıç : XM – – 0, 01
Değişim : –b +b +b pH =–log10–4 ⇒ pH = 4
pH + pOH = 14 ⇒ pOH =10 olur.

Denge : X – b b b
[H+] = 1.10–4M, [H+].[OH–] = 1.10–14
6BH+@. 6OH-@ 2
Kb = & Kb = b.b = b
6B@ X X ⇒ [OH–] = 1.10–10 M olur.
10 - 4
pOH =–log[OH–] ⇒ pOH =–log b olur. İyonlaşma yüzdesi = .100 ⇒ iyonlaşma yüzdesi %1 olur.
10 - 2
hh İyonlaşma değeri düşük olduğu için bazın iyonlaşan kısmı
ihmal edilir.
İyonlaşan kısım
İyonlaşma yüzdesi = . 100 Örnek 13:
Baz derişimi
b 0,5 M NH3 çözeltisinin pH değeri kaçtır?
İyonlaşma yüzdesi = . 100 olur.
X (NH3 için Kb = 2.10-6)
Cevap: 11
Örnek 11: NH3 + H2O  NH4+ + OH–
0,5 – x x x
0,1 M HA zayıf asidinin pH değeri 3'tür. ↓
ihmal
Buna göre, HA'nın asitlik sabitini ve iyonlaşma yüzde- x2 –6
sini bulunuz. 0, 5 = 2.10
x2 = 10–6
Cevap: Ka = 10–5 İyonlaşma = %1
HA(suda) E H+(suda) + A–(suda) x = 10–3
Başlangıç : 0,1M – – pOH = 3
Değişim : –a +a +a pH = 14 – 3 = 11
Denge : (0,1 –a) a a
pH =–log[H+], [H+] = 10–pH ⇒pH = 3, [H+] = a = 10–3 M

^10 - 3h2
Ka = Ka = 10–5 olur.
( 0, 1)
10 - 3
İyonlaşma %'si = - 1 . 100 ⇒ iyonlaşma yüzdesi %1 olur.
10
Örnek Cevapları
2. C 5. E 6. B 9. D

TEPKİMELERDE HIZ VE DENGE / Sulu Çözelti Dengeleri Konu Testi
1. I. CH3COOH + H2O E CH3COO – + H3O+ 4. H2S(suda) + H2O(s) E H3O+(suda) + HS – (suda)

II. NH3 + H2O E NH+4 + OH – tepkimesinde H2S …X…, HS– ise H2S'in konjuge …Y…
Yukarıda verilen tepkimelerde CH3COO–, CH3COOH'ın olarak devranmıştır. Ayrıca H2O bu tepkimede …Z… özelli-
konjuge …I…, NH+4 , NH3'ün konjuge …II…, H2O ise ği göstermiştir.
…III… özelliğini göstermiştir. Buna göre, yukarıda boş bırakılan yerlere hangisi geti-
Buna göre, boş bırakılan yerlere hangisi getirilmelidir? rilmelidir?
I II III X Y Z
A) bazı asidi amfoter A) baz asit baz
B) asidi bazı asit B) asit baz asit

C) bazı asidi baz C) asit baz baz
D) asidi bazı amfoter D) baz asit asit
E) bazı asidi asit E) asit asit baz
I. bazı X → asit
II. asidi Y → baz
III. amfoter Z → baz
Cevap A Cevap C
2. Brønsted – Lowry asit baz tanımına göre proton alan

bir maddenin sulu çözeltisi için,
I. pH değeri 7'den büyüktür. 5. pH değeri 13 olan 4 litrelik NaOH çözeltisine kaç litre su
II. Mavi turnusol kağıdına etki etmez. eklenirse pH değeri 12 olur?
III. Elektrik akımını iletir. A) 40 B) 36 C) 20 D) 16 E) 8
pOH = 1 (OH-] = 0,1 M
(OH-]son = 0,01 M
D) I ve III E) I, II ve III 0,1 . 4 = 0,01 . Vson
Bazdır. Vson = 40 L 40 - 4 = 36 L
I. pH > 7'dir. Cevap B
II. doğrudur.
III. doğrudur.
Cevap E
6. 25°C'de hazırlanan ve pH–pOH=2 olan bir çözelti ile ilgili,

I. Bazik bir çözeltidir.
II. [OH –] = 1.10 –8 M'dır.
III. pOH = 6'dır.
3. 25 °C'de pH=12 olan 2 litre KOH çözeltisinde kaç gram yargılarından hangileri doğrudur?
KOH çözünmüştür? (K: 39, O: 16, H: 1)
A) 11,2 B) 5,6 C) 2,8 D) 1,12 E) 0,56 D) I ve III E) II ve III
pOH = 2 [OH-] = 10-2M pH + pOH = 14

nKOH = 2 . 10-2 mol + pH - pOH = 2
m = 2 . 10-2 . 56 = 1,12 g pH = 8 baziktir
Cevap D pOH = 6
[OH-] = 10-6 M Cevap D

7. 0,1 M KOH çözeltisine saf su ilave ediliyor. 10.

25 °C de suyun iyonlaşma sabiti 1.10-14 tür.
Buna göre,
D Y
I. OH – iyon derişimi artar.
II. İyonlaşma yüzdesi artar. Asidik özellik arttıkça pH Brønsted Lowry konjuge
artar. asit baz çiftlerini tanımlar.
III. pH değeri azalır.
yargılarından hangileri yanlıştır? D Y D Y
3 4 5
Suyun iyonlaşması
D) II ve III E) I, II ve III endotermiktir.
I. azalır.
II. değişmez. D Y
III. pH azalır. Cevap C
8. Brønsted – Lowry tanımına göre proton

1 2
veren asittir.
Asitler ve bazlarla ilgili yukarıda verilen bilgilere doğ-
D Y ru (D), yanlış (Y) cevapları verdiğimizde hangi rakama
ulaşırız?
Zayıf asitler suda %100 pH > 7 ise çözelti
iyonlaşmaz. baziktir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
D Y D Y I. D , II. Y & 3
Cevap C
- Z Ü M
CN iyonu HCN’nin
konjuge bazıdır.
11. Oda koşullarında pOH = 5 olan bir çözelti için aşağı-

D Y
pH 2
Ç Ö dakilerden hangisi yanlıştır?
Asit ve bazlarla ilgili verilen bilgiler doğru (D), yanlış A) [H+] > [OH –]'dir.
(Y) olarak takip edilirse Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden han-
B) Çözelti mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir.
gisine ulaşılır?
C) [OH –] = 1 . 10 –10 olur.
A) Ç B) Ö C) Z D) Ü E) M D) Çözeltiye su eklenirse OH – iyon derişimi artar.
I. D , II. D , III. D
E) pH = 2 dir.
Dolayıyla Ç
Cevap A pOH = 5k & pH = 4
pH = 2k pOH = 10
pH = 4 olduğundan E yanlıştır.
9. Brønsted Lowry asit baz tanımına göre, proton …I… mad-
Cevap E
deler baz özelliği gösterir. …II… kırmızı turnusol kağıdının
rengini maviye çevirir. 25°C'de asitlerin pH değeri 7'den
…III… tür.
Yukarıda verilen bilgide boş bırakılan yerlere hangisi
getirilmelidir?
12. 25 °C'de pH değeri 12 olan 5 litre NaOH çözeltisi hazır-
I II III lamak için en az kaç gram NaOH katısı gerekmektedir?
A) alan asitler küçük (NaOH: 40)
B) veren asitler büyük A) 4 B) 2 C) 0,2 D) 0,4 E) 0,8
C) alan bazlar büyük
pOH = 2 M = 0,01 M
D) veren bazlar küçük n = 0,05 mol
E) alan bazlar küçük m = 0,05 . 40 = 2g
Cevap B
I. alan , II. bazlar , III. küçük
Cevap E
12. B 11. E 10. C 9. E 8. A 7. C 6. D 5. B 4. C 3. D 2. E 1. A Cevaplar

Kazanım: Kuvvetli ve zayıf monoprotik asit/baz çözeltilerinin pH değerlerini hesaplar. Tampon çözeltilerin özellikleri ile gündelik kullanım alanlarını
Kazanım:
"ilişkilendirir.
???
hhSULU ÇÖZELTİ DENGELERİ Örnek 1:

0,1M CH3COOH zayıf asidiyle 25 °C de hazırlanan çözelti-
Zayıf Asit ve Bazların Ayrışma Dengeleri
ye sabit sıcaklıkta bir miktar su ekleniyor.
hh Le Chatelier ilkesine göre zayıf asit çözeltisine aynı sıcak-
lıkta bir miktar saf su eklenirse denge ürünler yönüne kayar.
A) H+ iyonunun mol sayısı artar.
hh Çünkü eklenen su ile çözelti hacmi artar, tüm derişimler aza-
B) Ka asitlik sabiti değişmez.
lır. Denge azalan derişimleri artırıcı yöne kayar.
C) CH3COOH'ın iyonlaşma yüzdesi artar.
HA(suda) E H+(suda) + A–(suda) D) pH değeri artar.
E) OH– iyon derişimi azalır.
hh Yeniden denge kurulduğunda tüm derişimler azalmıştır, H+
CH3COOH(suda) E CH3COO–(suda) + H+(suda)
ve A– iyonlarının mol sayısı artarken, HA’nın mol sayısı azal-
Sabit sıcaklıkta çözeltiye su eklenirse derişimler azalır, denge ürünler yönüne
mıştır. kayar. H+ ve CH3COO– iyonlarının derişimi azalır fakat denge ürünler yönüne
Derişim (mol/L) kaydığı için bu iyonların mol sayıları artar. Ka değişmez, iyonlaşma yüzdesi ar-
H+,A- tar. H+ iyon derişimi azaldığı için pH artar. [H+] . [OH–] = 1.10–14 olduğu için H+
derişimi azalınca, OH– iyon derişimi artar.
HA Cevap E
Asit – Baz Kuvvetinin İyonlaşma Sabitleri

t1 t2
Zaman ile İlişkisi
hh Le Chatelier ilkesine göre zayıf baz çözeltisine aynı sıcaklık- hh Konjuge asit – baz çiftlerinde Ka ve Kb değerlerinin çarpımı
ta bir miktar saf su eklenirse, denge ürünler yönüne kayar. Ksu değerini verir.
Ksu = 1.10–14 = Ka . Kb
B(suda) + H2O(s) E BH+(suda) + OH–(suda)
hh Yeniden denge kurulduğunda tüm derişimler azalır. BH+ ve Örnek 2:

OH– iyonlarının mol sayıları artarken B'nin mol sayısı azalır.
CH3COOH'ın 25 °C deki Ka değeri 2.10–5 olduğuna göre,
konjuge bazı olan CH3COO– iyonunun Kb değerini bu-
lalım.
Cevap: 5.10–10
Ka . Kb = 1.10–14 ⇒ 2.10–5 . K b = 1.10–14
Kb = 5.10–10 olur. CH3COOH'ın konjuge bazı olan CH3COO– iyonunun bazlık sa-
biti 5.10–10 bulunur.

Hidroksit Tipi Bazların Kuvvetlilikleri hh Aynı yükseltgenme basamağına sahip farklı merkez atom-
lardan oluşan oksiasitlerde merkez atomun elektronegatifliği
hh Hidroksit tipi bazlarda metalik
aktiflik arttıkça bazlık kuvveti de
Li arttıkça asitlik kuvvetliliği artar.
artar.
hh Metalik aktiflik atom çapı ile

Na
doğru orantılıdır.
K
hh Öyleyse periyot numarası arttık- Nötralleşme Tepkimeleri ve Titrasyon
ça hidroksit tipi bazların bazlık Bazlık kuvvetlilikleri;
kuvvetliliği artar. Kuvvetli Asit ve Bazların Nötralleşmesi
KOH > NaOH > LiOH
hh Asitler ve bazlar arasında meydana gelen tepkimelere asit –

hh Aynı periyotta grup numarası azaldıkça atom çapı artar, baz ya da nötralleşme tepkimesi denir.
hidroksit tipi bazların bazlık kuvvetliliği artar.
hh Nötralleşme tepkimesi asitten gelen H+ ve bazdan gelen
1A 2A 3A OH– iyonları arasında gerçekleşir ve H2O oluşur.
3. periyot Na Mg AI
hh Asitten gelen anyon ile bazdan gelen katyon tuz oluşturur.
Bazlık kuvvetliliği; NaOH > Mg(OH)2 > AI(OH)3
Halojenli Asitlerin Kuvvetliliği Asit Baz Tuz Su

7A Elektronegatiflik
hh Halojenli asitlerde,
halojenin elektro- F 4.0 Nötralleşme tepkimesi net iyon denklemi;
negatifliği azaldık- H+(suda) + OH–(suda) → H2O(s) şeklindedir.
CI 3.0
ça asitlik kuvvetlili-
25 °C'de, nH+ = nOH– ise tam nötralleşme gerçekleşir.
ği artar. Br 2,8
[H+] = [OH–] = 1.10–7 M olur. pH = pOH = 7'dir.
I 2,5
Asitlik kuvvetliliği;
Titrasyon
HI > HBr > HCI > HF hh Derişimi bilinerek hazırlanan asit ya da baz çözeltilerine
standart çözelti denir.
hh Standart asit ya da baz çözeltileriyle derişimi bilinmeyen asit

Oksijenli Asitlerin (Oksiasit) Kuvvetliliği ya da baz çözeltilerinin derişimlerinin belirlenmesine titras-
yon denir.
hh Aynı tür atomlardan oluşan oksiasitlerde, merkez atomun
yükseltgenme basamağı arttıkça asit kuvvetliliği artar. hh nH+ = nOH– olduğu anda tam nötralleşme gerçekleşir.
hh Nötralleşmenin tamamlandığı duruma dönüm noktası ya da

eşdeğerlik noktası denir.
hh Dönüm noktasında; MA . VA .TdA = MB . VB . TdB olur.

Sorusu
Öğretmen
İndikatör nedir? Açıklayınız.
Çeşitli pH aralıklarında renk değiştiren boyar maddelere indikatör denir.

MA = Asidin molar derişimi Örnek 3:

VA = Asidin hacmi
Derişimi bilinmeyen 100 mL HCI çözeltisi ile 0,2 M NaOH
TdA = Asidin tesir değerliği
çözeltisinin titrasyonunda 50 mL NaOH kullanıldığında dö-
MB = Bazın molar derişimi nüm noktasına ulaşılıyor.
VB = Bazın hacmi Buna göre, HCI çözeltisinin derişimini bulunuz ve tit-
TdB = Bazın tesir değerliği rasyon eğrisini çiziniz.
MA . VA . TdA = MB . VB . TdB pH
Büret
pH MA . 0,1 . 1 = 0,2 . 0,05 . 1
7
Asit çözeltisi MA = 0,1 M bulunur.
Başlangıçta, [H+] = 0,1M ⇒ pH = 1 dir.
7 Dönüm noktası 1
Eklenen
50 NaOH hacmi
Titrasyon eğrisi (mL)
Baz çözelti
Erlen Eklenen asit

Kısmi Nötralleşme
çözeltisinin hacmi
hh Kuvvetli asit – baz tepkimelerinde asitten gelen H+ iyonunun

Büret
pH mol sayısı, bazdan gelen OH– iyonunun mol sayısına eşit
Asit çözeltisi değil ise ortam nötr olmaz. H+ iyonunun mol sayısı büyük
ise ortam asidik, OH– iyonunun mol sayısı büyük ise ortam
7 Dönüm noktası bazik olur.
nH+ - nOH-
nH+ > nOH– ⇒ [H+] = ,
VT
Baz çözelti n - - nH+
nOH– > nH+ ⇒ [OH–] = OH olur.
VT
Erlen Eklenen asit
çözeltisinin hacmi
Örnek 4:
Not 1,0 M KOH çözeltisi ile eşit hacimde 0,8 M HNO3 çözeltisi
Dönüm noktasını tespit etmek için indikatör kullanılır. İn- karıştırılıyor.
dikatörler asit ya da baz çözeltilerine göre renk değiştiren Buna göre, oluşan çözeltinin pH değeri kaçtır?
ayraçlardır.
Cevap: 13
Çözeltiler eşit hacimli ve asit ile bazın tesir değerlikleri aynı olduğu için derişimi
büyük olanın mol sayısı büyük olur. Yani ortam baziktir ve çözeltinin pH'ı 7 den
büyük olur. VA = VB = V olsun.
nH+ = MA . VA . TdA nOH– = MB . VB . TdB
nH+ = 0,8 . V . 1 = 0,8V mol nOH– = 1,0 . V . 1 = 1,0V mol
(1, 0V - 0, 8V ) mol
[OH–] = = 0, 1 M dir.
2V L
pOH = –log10–1 ⇒ pOH = 1 pH = 13 olur.

Örnek 5:
Kuvvetli baz Kuvvetli asit Nötr tuz
0,2 M 100 mL H2SO4 çözeltisi ile 0,1M 100 mL NaOH çö-
zeltisi karıştırılıyor.
Buna göre, oluşan çözeltideki H+ iyonunun derişimi

kaç mol/L olur?
Cevap: 0,15
nH+ = MA . VA . TdA nOH– = MB . VB . TdB
nH+ = 0,2 . 0,1 . 2 nOH– = 0,1 . 0,1 . 1 Kuvvetli baz Zayıf asit Bazik tuz
nH+ = 0,04 mol nOH– = 0,01 mol
nH+ > nOH–
Ortam asidiktir.
VT = VA + VB = 0, 2 L
[H+] = (0, 04 - 0, 01) mol

0, 2 L
[H+] = 0,15 M olur.
Örnek 6:
0,2 M CH3COOK çözeltisinin pH değeri kaçtır?
(CH3COOH için Ka = 2.10–5)
Hidroliz ve Tampon Çözeltiler Cevap: 9

CH3COOK(k) → CH3 COO–(suda) + K+(suda)
hh Kuvvetli asit – baz tepkimelerinde eşdeğerlik noktasında CH3COO– iyonu su ile hidroliz olur, ortama OH– iyonu verir ve ortam bazik olur.
Yani bulmamız gereken pH değeri 7'den büyüktür.
pH = 7 olduğunu öğrenmiştik. CH3COO–(suda) + H2O(s) E CH3COOH(suda) + OH–(suda)
hh Tam nötrleşme sonucu oluşan tuz ise nötr özellik gösterir.
Değişim : –x +x +x
Denge : (0,2M –x) x x
hh Fakat asit ya da bazdan birisi kuvvetli diğeri zayıf olur ise
K su 1.10 - 14
oluşan tuz nötr özellik göstermez. Kh = =
Ka 2.10 - 5
Ka = 5 . 10-10
hh Kuvvetli asit zayıf baz tepkimesi sonucu oluşan tuz asidik, x2
5.10–10 = & x 2 = 1.10 - 10
zayıf asit kuvvetli baz tepkimesi sonucu oluşan tuz ise bazik 0, 2
[OH–] = x = 1.10–5 M olur.
özellik gösterir. pOH = –log10–5 ⇒ pOH = 5 pH = 9 bulunur.
hh Tuzların asidik ya da bazik özelliklerini gösterebilmeleri için

su ile tepkimeye girmeleri gerekir.
hh Bu tepkimelere tuzların hidrolizi denir.

Asidik Tuzların Hidroliz Sabiti Tampon Çözelti

HNO3 kuvvetli asiti ile NH3 zayıf bazının nötrleşme tepkimesini hh Tampon çözeltiler, pH değişimlerine karşı direnç gösteren
inceleyelim. çözeltilerdir. Zayıf bir asit ve onun konjuge bazını içeren bir
tuz ya da zayıf bir baz ve onun konjuge asidini içeren bir tuz
HNO3(suda) + NH3(suda) → NH4NO3(suda) ile tampon çözelti hazırlanır.
Kuvvetli asit Zayıf baz Asidik tuz
hh NH3 – NH4CI ya da CH3COOH – CH3COONa çözeltileri
NH4NO3(k) → NH+(suda)
4 + NO–(suda)
3
tampon çözeltidir
hh Bu çözeltilerde H+ ve OH- iyon derişimleri,
6H+@ = Ka . 6 @ 6OH-@ = Kb 6 @
Oluşan NH4+ iyonu NH3’ün konjuge asididir ve suda hidroliz olur. Asit Baz
6Tuz@ 6Tuz@
NH+4(suda) + H2O(s) E NH3(suda) + H3O+(suda)
bağıntıları ile hesaplanır.
Denge tepkimesi olduğu için denge sabiti hidroliz sabiti-

dir.
Örnek 8:
6NH3@8H3 O B
+
Kh = Ksu = Ka . Kb bağıntısında Ka yerine Kh ya- 0,2M HF ve 0,4 M NaF tuzunu içeren bir tampon çözelti-
8NH+4 B
zılır. nin pH değeri kaçtır?
(HF için Ka = 2.10–4)
6NH3@8H3 O B
+
K K
Kh = su olur. Kh = su = Cevap: 4
Ka Kb 8NH+4B
6Asit@ ^0, 2h
[H+] = K a . ise, 6H +@ = 2.10 - 4 .
6Tuz@ ( 0, 4)
[H+] = 1.10–4 M bulunur. pH=–log10–4 ⇒ pH = 4 olur.
Örnek 7:
0,5 M NH4CI çözeltisinin pH değeri kaçtır?
(NH3 için Kb = 5.10–7)
Cevap: 4
NH4CI(k) → NH+4(suda) + CI–(suda) Zayıf baz Kuvvetli asit Asidik tuz
NH+4 iyonu su ile hidroliz olur, ortama H3O+ iyonu verir ve ortam asidik olur.
NH+4(suda) + H2O(s) E NH3(suda) + H3O+(suda)
Değişim : –x +x +x
Denge : 0,5M x x
6NH 3@6H 3 O @
+
K 1.10- 14
Kh = , K h = su = K h = 2.10- 8
6NH 4 @
+ Kb 5.10 - 7
x2
2.10 - 8 = & x 2 = 1.10 - 8
0, 5
[H3O+] = x = 1.10–4
pH = –log10–4 ⇒ pH = 4 olur.

Hidroliz Sabiti Örnek 10:

Bazik Tuzların Hidroliz Sabiti Yandaki kapta 0,1M NH3 ve 0,1M NH4CI
çözeltileri bulunmaktadır.
HCN zayıf asidi ile NaOH kuvvetli bazının nötrleşme tepkime- 0,1M NH3
Bu çözeltinin pH değeri kaçtır? 0,1M NH4CI
sini inceleyelim.
(NH3 için Kb = 1.10–5)
HCN(suda) + NaOH(suda) → NaCN(suda) + H2O(s)
Cevap: 9
Zayıf asit Kuvvetli baz Bazik tuz NH3 + H2O  NH4+ + OH–
0,1–x 0,1+x x
NaCN(k) → Na+(suda) + CN–(suda)
ihmal

Oluşan CN– iyonu HCN'nin konjuge bazıdır ve suda hidroliz x. ^0, 1 + x h
olur. 0, 1 - x = Kb
ihmal
CN–(suda) + H2O(s) E HCN(suda) + OH–(suda) x. 0, 1 –5
0, 1 = 1.10
x = 10 -5
Denge tepkimesi olduğu için denge sabiti hidroliz sabitidir. Kh pOH = 5
ile gösterilir. pH = 14 – 5 = 9
6HCN@. 6OH- @
Kh =
6CN- @
Ksu = Ka . Kb dir. Örnek 11:
Burada hidroliz sabiti bazlık sabiti olduğu için Ksu = Ka . Kh ya- 0,4 M 100 L H2SO4 çözeltisine 0,1 M NaOH çözeltisinden
K kaç mL ilave edilirse ortam nötr olur?
zılabilir. O halde, Kh = su sonucuna ulaşılır.
Ka
Cevap: 800 mL
Ksu 6HCN@6OH-@ Ortam nötr olduğuna göre;
Kh =
6CN-@
=
Ka nH + = nOH– olur.
0,4 . 100.2 = 0,1 VNaOH.1
VNaOH = 800 mL
NaCN tuzunun 0,5 M'lik sulu çözeltisinin pH değeri
NaA tuzunun 0,2 M lık çözeltisinin pH değeri kaçtır?
kaçtır?
(HA için Ka = 2.10-5)
(HCN için Ka = 5.10–9)
Cevap: 11 Cevap: 9
HCN + NaOH → NaCN + H2O NaA → Na++A–
0,2M 0,2M
K su
[OH–] = $ Tuz A–+H2O  HA + OH–
Ka
0,2 + x x
10 -14
[OH–] = $ 0, 5 = 10 -3 10-14 = 10-9
5.10 -9 Kh = 2
2.10-5
pOH = –log10–3 = 3 x 2 = x 2 = 10-9
0, 2 - x 2.10-1 2
pH + pOH = 14
ihmal
pH + 3 = 14 → pH = 11
x2 = 10–10 ⇒ x = 10–5
pOH = 5 pH = 14 – 5 = 9
Örnek Cevapları
1. E

1. Zayıf asit çözeltisine sabit sıcaklıkta su eklenirse saf asi- 4. pH

din iyonlaşma yüzdesi ….I.…, Ka değeri .…II…., pH değeri
…III….
7
Yukarıda zayıf asit çözeltisine su eklenmesi olayı ile
ilgili verilen bilgide boş bırakılan yerlere hangisi geti-
rilmelidir?
Eklenen baz çözeltisi
I II III 50 hacmi (mL)
200 mL HNO3 çözeltisine 0,2 M 50 mL Ca(OH)2 çözeltisi
A) azalır değişmez artar
ilave edildiğinde oluşan çözeltinin pH değeri 7 oluyor.
B) artar değişmez azalır
Buna göre, HNO3 çözeltisinin başlangıçtaki pH değeri
C) azalır artar azalır
kaçtır?
D) artar artar artar
A) 0–1 arası B) 1 C) 1–2 arası
E) artar değişmez artar
I. artar D) 2 E) 2 – 3 arası
II. değişmez 2HNO3 + Ca(OH)2 → Ca(NO3)2 + 2H2O
III. artar 0,2 X 0,01
Cevap E X = 0,1 M pH = 1
Cevap B
5. 0,5 M C6H5NH2 çözeltisinin pH değeri kaçtır?

2. 3,4 gram NH3 ile hazırlanan 200 mL sulu çözeltinin pH (C6H5NH2 için Kb = 2.10–8)
değeri kaçtır? (NH3 için Kb = 1.10–6, NH3 = 17 g/mol)
A) 3 B) 4 C) 9 D) 10 E) 11
A) 2 B) 3 C) 11 D) 12 E) 13 C6H5NH2 + H2O D C6H5NH3+ + OH-
3, 4 0, 2 0,5-x x x
n= = 0, 2 mol M = = 1M
17 0, 2 x2
= 2.10 - 8 & x = 10 - 4
NH3 + H2O D NH4+ + OH- 0, 5
1-x x x pOH = 4
x2 = 10-6 & x = 10-3 pH = 10
pOH = 3 & pH = 11
Cevap C Cevap D
6. HCIO4'ün asidik kuvvetliliği, HCIO3'ün asidik kuvvetliliğin-

den daha …I… dır. HF, HCI ye göre daha …II… asittir.
NaOH'in bazik özelliği Mg(OH)2 kinden daha …III… dır.
3. 0,05 M kaç mL H2SO4 çözeltisi ile 0,2 M 100 mL KOH Buna göre, yukarıdaki boşluklara hangisi getirilmeli-
çözeltisi karıştırıldığında oluşan son çözeltinin pH dedir?
ğeri 7 olur? I II III
A) 20 B) 50 C) 100 D) 150 E) 200 A) az kuvvetli az
H2SO4 $ 2H+ + SO42- B) fazla kuvvetli az

0,05 V 0,1 V mol C) az kuvvetli fazla
KOH $ K+ + OH- D) fazla zayıf az
0,02 0,2 mol E) fazla zayıf fazla
0,1 V = 0,02
I. fazla
= 0,2 L
II. zayıf
= 200 mL
III. fazla
Cevap E
Cevap E

7. 25 °C'de hazırlanan HX zayıf asidinin 2.10–2'lik çözelti- 10. pH

sinin pH değeri kaç olur? (HX için Ka = 5.10–7) 13
A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2
7
H X D H+ + x -
2 . 10-2-a a a
a2 -7 Eklenen asit çözeltisi
= 5 . 10 & a = 10 - 4
2.10 - 2 V hacmi (mL)
pH = 4
200 mL NaOH çözeltisine 0,2 M H2SO4 çözeltisinden
Cevap C
kaç mL eklenirse pH = 7 olur?
A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250

H2SO4 + 2NaOH → Na2SO4 + 2H2O
0,2 V 0,02 mol
0,2 V = 0,01 & V = 5 . 10-2 L
V = 50 mL
8. 0,2 M NH3 çözeltisine sabit sıcaklıkta bir miktar saf su ek- Cevap A
leniyor.
Buna göre,
I. H+ iyon derişimi artar.
II. İyonlaşma yüzdesi azalır.
11. 0,98 gram H2SO4 ile hazırlanan 40 litrelik çözeltinin
III. Kb değeri artar. OH– iyon derişimi kaç mol/L'dir? (H2SO4 = 98 g/mol)
A) 5.10 –4 B) 2.10 –12 C) 5.10 –11
D) 2.10 –11 E) 5.10 –12
D) I ve III E) I, II ve III 0, 98
nH = = 10-2 mol
2SO4 98
I. [H+] artar.
1
II. artar MH SO = . 10-3 M
2 4 4
III. değişmez 1
(H+] = . 10-3 M
Cevap A 2
(OH-] = 2 . 10-11
Cevap D
9. pH değeri 12 olan KOH çözeltisinin hacmi 400 mL dir. 12. 0,4 M 100 mL HNO3 çözeltisi ile 0,1 M 100 mL Ca(OH)2
Bu çözeltiye kaç mL saf su eklenirse oluşan son çözel- çözeltisi karıştırılıyor.
tinin pOH değeri 3 olur? Buna göre oluşan son çözeltinin pH değeri kaçtır?
A 4000 B) 3600 C) 3400
A) 1 B) 2 C) 7 D) 12 E) 13
D) 2000 E) 1600
2HNO3 + Ca(OH)2 $ Ca(NO3)2 + 2H2O
mKOH = 0,01 M
0,04 mol 0,02 mol
mson = 10-3 M
0,02 mol artar.
10-2 . 400 = 10-3 . Vson
0, 02
Vson = 4000 mL (H+] = = 0,1 M
0, 2
V = 3600 mL pH = 1
Cevap B Cevap A
12. A 11. D 10. A 9. B 8. A 7. C 6. E 5. D 4. B 3. E 2. C 1. E Cevaplar

Kazanım: Tuz çözeltilerinin asitlik/bazlık özelliklerini irdeler.Kuvvetli asit/baz derişimlerini titrasyon yöntemiyle belirler. Sulu ortamlarda çözünme,
Kazanım: "???
çökelme ve kompleksleşme dengelerini irdeler.
hhSULU ÇÖZELTİ DENGELERİ Tuzların Çözünürlüğü

hh Suda az çözünen AgCI katısı 25°C'de belirli bir miktar suya
Çözünme ve Çökelme Dengeleri
ilave edilirse, kısa bir süre sonunda doymuş bir çözelti oluşur.
Çözünme Olayı hh Başlangıçta AgCI katısı hızlı bir şekilde çözünerek Ag+ ve
CI– iyonlarına ayrışır.
hh Bir maddenin başka bir madde içerisinde çok küçük parça-
hh Bir süre sonra Ag+ ve CI– iyonları birleşerek AgCI katısı
cıklar halinde homojen olarak dağılması olayına çözünme
oluşturur. Zamanla çözünme hızı azalırken çökme hızı artar.
denir.
hh Çözünme hızı çökme hızına eşit olduğu anda sistem den-
hh Bu olay sırasında oluşan karışım ise çözeltidir. geye ulaşır.
hh Bir çözelti oluşabilmesi için çözücü ve çözünene ihtiyaç vardır. hh Bu dengeye çözünürlük dengesi denir.
Hız
Çözelti = Çözücü + Çözünen
hh Bazı maddeler suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Çözünme

hızı
hh Örneğin yemek tuzu (NaCI) suda Na+ ve CI– iyonlarına ayrı-
şır. Böylece oluşan çözelti elektrik akımını iletir. Çökme
hızı
Zaman
NaCI(k) → Na+(suda) + CI–(suda) t
Çözünme
hh Bazı maddeler ise suda iyonlarına ayrışmadan moleküller AgCI(k) Ag+(suda) + CI–(suda)
Çökme
halinde çözünür.
hh Örneğin, çay şekeri (C6H12O6) suda moleküler çözünür. hh Dengede çözünme hızı çökme hızına eşittir. Çözünen
hh Çözeltide iyon olmadığı için çözelti elektrik akımını iletmez. AgCI(k) miktarı ile Ag+ ve CI– iyonları derişimleri sabittir.
hh Denge bağıntısına ait denge sabitine çözünürlük çarpımı
C6H12O6(k) → C6H12O6(suda) denir. Çözünürlük çarpımı Kçç ile gösterilir.
Kçç = [Ag+] . [CI–] olur.
Doymuş bir NaCI çözeltisine bir miktar

XaYb(k) E aX+ b (suda) + bY - a (suda)
Na +
CI- kaya tuzu yani NaCI'nin iri taneli yapısı
Kçç = [X+b]a . [Y–a]b şeklinde ifade edilir.
eklenirse, çözelti kütlesinin değişmediği
NaCI
fakat iri taneli NaCI katısının şeklinin de-
ğiştiği gözlemlenir. Not
hh Öyleyse doymuş NaCI çözeltisinde çözünme ve çökme
olayları aynı hızda devam etmiştir. Çözünme denklemindeki iyonların kat sayıları derişimlerin
üzerine üs olarak yazılır ve derişimler çarpılır.
NaCI(k) E Na+(suda) + CI–(suda)

Örnek 1: Örnek 3:
Aşağıdaki tuzların çözünme denklemlerini ve çözünür- PbCI2 katısının belirli bir sıcaklıktaki çözünürlük çarpımı
lük çarpımı ifadelerini yazınız. 4.10–9 dur.
a) CaF2 b) Ag2SO4 c) Fe(OH)3 d) Bi2S3 Buna göre PbCI2 katısının çözünürlüğü kaç mol/L dir?
Cevap: 1.10–3 mol/L
PbCI2(k)'nin çözünürlüğünü "s" kabul edersek,
a) CaF2(k) E Ca (2suda
+
) + 2F (suda)
-
Kçç = [Ca2+] . [F–]2
b) Ag2SO4(k) E 2Ag (suda) + SO 4 (suda) Kçç = [Ag+]2 . [SO2-4]
+ 2-
PbCI 2 (k) E Pb 2+ (suda) + 2CI - (suda)
s s 2s
c) Fe(OH)3(k) E Fe (3suda 3+ –3
) + 3OH (suda) Kçç = [Fe ] . [OH ]
+ -
d) Bi2S3(k) E 2Bi (suda) + 3S (suda) Kçç = [Bi ] [S ]3

3+ 2- 3+ 2 2– Kçç = [Pb2+][CI–]2 4.10–9 = s.(2s)2 ⇒ 4.10–9 = 4s3 s=1.10–3 mol/L olur.
hh Bazı iyonik katıların 25°C deki çözünürlük çarpımı değerleri Örnek 4:

aşağıdaki gibidir.
Mg(OH)2'nin belirli bir sıcaklıktaki çözünürlük çarpımı
Tuz Kçç 5.10–10 dur.
AgCI(k) 1,6.10–10 Buna göre, doygun Mg(OH)2 çözeltisinin pH değeri
AI(OH)3(k) 2.0.10–33 kaçtır?
PbCI2(k) 1,6.10–5 Cevap: 11
Mg (OH) (k) E Mg 2+ (suda) + 2OH - (suda)
BaSO4(k) 1,5.10–10 s 2 s 2s
Kçç = [Mg2+].[OH–]2 = (s).(2s)2 = 4s3
CaF2(k) 4,0.10–10 5.10–10 = 4s3 ⇒ s=5.10–4 M olur.
AgOH(k) 2,0.10–8 2s = [OH–] = 1.10–3 M'dır.
AgBr(k) 5,0.10–13 pOH = –log1.10–3 ⇒ pOH = 3 pH=11 bulunur.
PbI2(k) 1,4.10–8
MgCO3(k) 2,1.10–15 Çözelti Oluşumu ve Çökelme Şartı
Ca3(PO4)2(k) 1,3.10–20
hh İki farklı tuz çözeltisi karıştırıldığında iyon derişimine bağlı
olarak katı bir maddenin oluşup sıvı fazdan ayrılmasına çö-
Örnek 2: kelme denir.
hh Çözeltiden ayrılan bu katıya çökelti ya da çökelek denir. Bu
BaSO4'ün 20 litrelik çözeltisinde toplam 4.10–4 mol iyon tür tepkimeler ise çöktürme tepkimesi olarak adlandırılır.
vardır. hh İki farklı tuz çözeltisi karıştırıldığında çökme olup olmaya-
Buna göre, BaSO4'ün bu sıcaklıktaki çözünürlük çarpı- cağını karıştırıldığı anda ortamda bulunan iyonların derişim
mı kaçtır? çarpımı belirler.
Cevap: 1.10–10
hh Bu çarpım Q ile gösterilir. Q ile Kçç nin karşılaştırılması ile
BaSO4'ün çözünme denklemi;
çökme olup olmayacağı bulunur.
BaSO 4 (k) E Ba 2+ (suda) + SO 24- (suda) şeklindedir.
s s hh Eğer Q=Kçç ise; bu çözelti doymuştur ve sistem dengededir.
–
Ba2+ ve 4 SO 2 iyonlarının toplam mol sayısı 4.10–4 ise bu iyonların mol sayıları Çözelti çökme sınırındadır.
2.10–4'er mol olur.
hh Eğer Q > Kçç ise; bu çözelti doymuştur ve sistem dengede
n 2.10 - 4 mol
s= M= &s= M= & s = 1.10 - 5 mol/L değildir. Q, Kçç'ye eşit olana kadar çökme olur.
v 20 L
Kçç = [Ba2+] . [ SO 42- ]
Kçç = s2 ⇒ Kçç = (1.10–5)2 = 1.10–10 olur. hh Eğer Q < Kçç ise; bu çözelti doymamıştır ve sistem dengede
değildir. İyon derişimleri yeterli olmadığı için çökme gerçek-
leşmez.
Oda sıcaklığında saf suda hazırlanan doygun FeS çözelti-

Sorusu
Öğretmen
sindeki Fe2+ iyon derişim 3.10–5 mol/L olduğuna göre FeS

tuzunun çözünürlük çarpımı değeri kaçtır? Fes(k) E Fe2+(suda) + S2–(suda)
[Fe2+] = [S2–] = 3.10–5 M
Kçç = [Fe2+] . [S2–] = (3.10–5) . (3.10–5) = 9.10–10

Örnek 5: Örnek 7:
2.10–5 M 1L AgNO3 çözeltisiyle 2.10–6 M 1L KBr çözeltileri 0,02 M 100 mL Pb(NO3)2 çözeltisiyle kaç molar 100 mL
karıştırılıyor. KF çözeltisi karıştırılırsa dibinde katısı olmayan doy-
Aynı sıcaklıkta AgBr'nin çözünürlük çarpımı 5.10–12 ol- gun çözelti elde edilir? (PbF2 için Kçç = 1.10–8)
duğuna göre bir çökelti oluşur mu?
Cevap: 2.10–3
İki çözelti karıştırılınca;
Cevap: Çökelti oluşur.
Çökelti oluşabilmesi için Q > Kçç olmalıdır. Çözeltiler karıştırıldığında son hacim Pb(NO3)2 → Pb2+ + 2NO3–
2L olur. 0,02M 0,02M
[Ag+] için; M1V1 = M2V2 [Br –] için; M1V2 = M2V2 KF → K+ + F–
–5
2.10 M. 1L = M2 . 2L 2.10–6M . 1L = M2.2L XM XM
–5 M2 = 1.10–6 M
M2 = 1.10 M Pb 2+ + 2F - D PbF2 (k)
0, 01M XM
AgBr(k) E Ag+(suda) + Br–(suda) 2
Çözeltiler eşit hacimde karıştırıldığı için derişimlerin yarısı alınır.

Q=[Ag+].[Br–], Q=(1.10–5)(1.10–6) x 2
Kçç = [Pb2+] . [F–]2 1.10–8 = 10–2 b l x= 2.10–3 M olur.
Q = 1.10–11 bulunur. Kçç = 5.10–12 olduğuna göre, Q > Kçç'dir. Çökelti oluşur. 2
Örnek 6:
Ortak İyon Etkisi
0,2 M 100mL Cu(NO3)2 çözeltisi ile 0,4 M 100mL K2S çö-
hh Doymuş bir çözeltiye, bu çözeltide bulunan iyonlardan birini
zeltileri karıştırılıyor.
içeren bir katı ya da başka bir çözelti eklenirse, doymuş çö-
Buna göre son durumda tüm iyonların derişimlerini he- zeltinin çözünürlüğü azalır. Bunun nedeni eklenen madde-
saplayınız. (CuS için Kçç = 4.10–8 dir.) den gelen ortak iyondur.
Çözeltilerin hacimleri eşit olduğu için derişimlerin yarısını alarak işlem yapalım Doygun PbCI2 çözeltisine aynı sıcaklıkta
Cu(NO3)2 → Cu 2+ (suda) + 2NO 3- (suda) NaCI katısı ilave edelim.

0, 1 M 0, 2 M
Pb2+ CI-
K S → 2 K + +
S 2- PbCI2(k) E Pb2+(suda) + 2CI–(suda)
2
0, 4 M 0, 2 M
K+ ve NO3– iyonları çökmediği için derişimleri [K+] = 0,4 M ve [NO3–] = 0,2 M olur. NaCI(k) → Na+(suda) + CI–(suda)
PbCI2(k)
Cu2+ ve S2– iyonları için Q değerine bakalım,
Q = [Cu2+].[S2–] = (0,1).(0,2) = 2.10–2 hh PbCI2 çözeltisine NaCI(k) eklenirse ortamdaki CI– iyon de-
Kçç = 4.10–8, Q > Kçç olduğu için çökme meydana gelir. rişimi artar.
Cu 2+ (suda) + S 2- (suda) E CuS (k) hh Le Chatelier ilkesine göre denge artan CI– iyon derişimini
Başlangıç : 0,1 0,2 Kçç = 4.10–8 = a(0,1)
azaltıcı yöne yani girenler yönüne kayar. Böylece çözünür-
Değişim : –0,1 –0,1 a = 4.10–7 M olur. lük azalır.
:– 0,1
[Cu2+] = 4.10–7 M
Geri çözünme : +a +a PbCI2(k) E Pb2+(suda) + 2CI–(suda)
[S2–] = 1.10–1 M
Denge : a 0,1 +a İhmal
Denge tepkimesi olduğu için çökme gerçekleştikten sonra mutlaka çökeleğin hh Bu değişim sırasında sıcaklık sabit olduğu için Kçç değiş-
geri çözünmesi gerekir. Burada işlemleri pratik olsun diye derişimler türünden mez.
yaptık.
Sorusu
Öğretmen
Mg3 (PO4)2 tuzunun çözünme denklemi ve Kçç bağıntısını

yazınız.
Mg3(PO4)2(k) E 3Mg2+(aq) + 2PO43–(aq)

Kçç = [ Mg2+ ]3 . [ PO43– ]2

CaF2'nin çözünürlük çarpımı 4.10–9 dur. PbI2'nin belirli sıcaklıkta 0,1M NaI çözeltisindeki çözünürlü-
ğü 4.10–13 mol/L dir.
Buna göre, CaF2 için aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) Saf sudaki çözünürlüğü kaç mol/L dir? Buna göre, PbI2'nin saf sudaki çözünürlüğü kaç M'dir?
b) 0,1M Ca(NO3)2 çözeltisindeki çözünürlüğü kaç

Cevap: 1.10–5M
mol/L dir?
Saf sudaki çözünürlüğü bulabilmemiz için PbI2'nin Kçç değerini hesaplamamız
c) 0,1 M KF çözeltisindeki çözünürlüğü kaç mol/L dir? gerekir. Ortak iyon çözünürlüğü azaltır fakat Kçç değerini değiştirmez.
NaI (k) " Na + (suda) + I - (suda)
Cevap: a) 1.10–3M 0, 1M 0, 1M
a) CaF2 (k) E Ca 2+ (suda) + 2F - (suda)
s 2s
b) 1.10-4M PbI 2 (k) E Pb 2+ (suda) + 2I - (suda)
Saf sudaki çözünürlük s olsun
2+ – 2 c) 4.10-7M 4.10- 13 8.10- 13
Kçç = [Ca ] . [F ]
4.10–9 = 4s3 ⇒ s=1.10–3 M olur. Kçç = [Pb2+] . [I–]2
Kçç = (4.10–13)(0,1+8.10–13)2
b) Ca(NO3)2(k) → Ca 2+ (suda) + 2NO 3- (suda)
Kçç = 4.10–15 bulunur.
0,1M 0, 1M 0, 2M
PbI2'nin saf sudaki çözünürlüğü;
Ca 2+ (suda) + 2F - (suda) PbI2(k) E Pb2+(suda) + 2I–(suda)
CaF2(k) E
x 2x
s 2s
CaF2'nin 0,1M Ca(NO3)2 çözeltisindeki çözünürlüğüne x dersek,
Kçç = [Pb2+] [I–]2
Kçç = [Ca2+] [F–]2
4.10–9 = (0,1+x).(2x)2 4.10–15 = 4s3 ⇒ s = 1.10–5 M olur.
İhmal
4.10–8 = 4x2 ⇒ x=1.10–4 M olur. Kompleks Oluşma ve Ayrışma Dengeleri
c) 0,1M KF çözeltisi %100 iyonlaşır. Kçç = (y) . (0,1 + 2y )2 Koordinasyon Bileşikleri ve Koordinasyon
KF (k) " K + (suda) F - (suda) Bağlarının Oluşumu
+ 4.10-9 = y . 0,01
0, 1M 0, 1 M
y = 4 . 10-7 hh Yakut, zümrüt ve safir değerli taşları aslında birer koordinas-
CaF2 (k) E Ca 2+ (suda) 2F - (suda)
+ yon bileşikleridir. Yakut Cr3+ iyonu ile AI2O3, zümrüt Be2+ ve
y 2y
AI2O3, safir Fe2+ ve Ti4+ ile AI2O3 arasında oluşan koordi-
nasyon bağlarıdır.
Örnek 9:
hh Kovalent bağın elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu
oluştuğunu öğrenmiştik.
XY2(ag) hh Kovalent bağlı BF3 ve NH3'ün oluşturduğu bileşiği incele-
XY2(k) yelim.
F F H
Şekildeki kapta bulunan XY2 tuzunun çözeltisi dibindeki ka- B + N → F B N H
tısı ile dengededir. F F HHH F H
Buna göre tuzun çözünürlüğü kaç M dır? hh B–F ve N–H bağları kovalent bağdır. B oktedini tamamlama-
(XY2 için Kçç = 4.10–12) mıştır ancak ortaklaşmamış elektronu yoktur. N ise oktedini
Cevap: 1.10–4 tamamlamış ancak ortaklaşmamış bir elektron çifti bulundurur.
XY2(k)  x2+ + 2Y–
ç 2ç
4ç3 = 4 . 10–12
ç = 1 . 10-4

hh B ile N arasında oluşan bağda ortaklaşa kullanılan elektron- Merkez Atom veya Merkez İyon
ları N sağlamaktadır.
hh Koordinasyon bileşiklerinde merkezde bulunan atom ya da
hh Ortaklaşa kullanılan elektron çifti bir atomdan gelerek olu- iyonlara merkez atom veya merkez iyon denir.
şan bağlara koordine kovalent bağ, oluşan bileşiğe koordi- hh Merkez atom ya da iyon pozitif yüklüdür ve Lewis asidi ola-
nasyon bileşiği ya da kompleks adı verilir. rak davranır.
2+
H3N NH3 hh Koordinasyon bileşiklerinde merkez atom ya da iyona bağ-
Cu2+ +4 N → Cu lı olan nötr molekül veya anyonlara ligand denir. Ligandlar
HHH H 3N NH3 Lewis bazı özelliği gösterir.
Cu2+ + 4NH3 → [Cu(NH3)4]2+ hh Ligandların sayısı, koordinasyon sayısını verir.
hh Cu2+ iyonunun NH3 ile yapmış olduğu koordinasyon bileşi- Örnek 11:

ğinde ortaklaşılan elektronları NH3 sağlar ve oluşan bağlar [Fe(SCN)]2+
koordine kovalent bağlardır.
kompleksinin merkez iyonu ve ligandını belirtiniz.
Fe3+ + SCN– E [Fe(SCN)]2+

Lewis Asitleri ve Bazları
merkez iyon Fe3+, ligand SCN– olur.
hh Asit baz tanımlarından Brønsted Lowry asit baz tanımını öğ-
renmiştik. Bu asit baz tanımına göre proton veren maddeler
asit, proton alan maddeler baz özelliği gösterir. Koordinasyon Bileşiklerinin Kararlılıkları ve Oluşum
Sabitleri
hh Lewis, proton aktarımına dayanmayan bir asit baz tanımı or-
taya koymuştur. Bu tanıma göre elektron çifti alan maddeler hh Zayıf asit ve bazların iyonlaşma yüzdelerinin Ka ve Kb de-
asit, elektron çifti veren maddeler ise baz özelliği gösterir. ğerlerine bağlı olarak değerlendirildiğini öğrenmiştik. Aynı
şekilde çözünürlüğü az olan katıların ne kadar çözündüğünü
hh Koordinasyon bileşikleri oluşumu Lewis asit baz tanımına
Kçç değeri belirler. Kompleks iyonların kararlılığını belirtmek
uyar.
için denge sabiti olan oluşum sabiti (Kol) kullanılır.
BF3(suda) + NH3(suda) → BF3NH3(suda)
6HgCI 4@- 2
Hg2+ + 4CI– E [HgCI4]2– K ol =
8Hg 2+B6CI -@
tepkimesinde BF3 elektron çifti alan madde olduğu için Lewis 4
asidi, NH3 ise elektron çifti veren madde olduğu için Lewis bazı
olarak adlandırılır. hh Oluşum sabiti ne kadar büyük ise kompleks o kadar karar-
lıdır.
Lewis asidi + Lewis bazı → Kompleks
Örnek 12:
[Zn(OH)4]2– kompleksinin oluşma sabitini (Kol) yazınız.
Not Kompleksin merkez iyon ve ligandını gösteriniz.
Fe2+ + 6CN– → [Fe(CN)6]4–
Zn2+ + 4OH– E [Zn(OH4)]2–
Fe2+ iyonu Lewis asidi, CN– iyonu Lewis bazı olarak dav-
6Zn (OH) 4@2-
K ol = olur.
ranır. 6Zn 2+@6OH -@4
Merkez iyon Zn2+ dir ve Lewis asididir. Ligand OH– dir ve Lewis bazıdır.

Bazı koordinasyon bileşiklerinin 25 °C'deki oluşum sabitleri ve hh Pb2+ iyonları aşırı miktarda I– iyonu ile PbI2–
4 kompleksi oluş-
denge tepkimeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. turmaktadır. Böylece PbI2'nin çözünürlüğü artar.
Kompleks oluşturan net tepkime;
Oluşum
Kompleks Denge tepkimesi
sabiti (Kol) 6PbI 4@2-
PbI2(k) + 2I–(suda) E [PbI4]2–(suda) Kol =
6I- @2
[Cu(NH3)4]2+ Cu2+ + 4NH3 E [Cu(NH3)4]2+ 1,1.1013
Örnek 13:
[Fe(CN)6]4– Fe2+ + 6CN– E [Fe(CN)6]4– 1.1037
Kompleks bir iyon ile ilgili verilen bilgiler şöyledir;
[Zn(OH)4]2– Zn2+ + 4OH– E [Zn(OH)4]2– 4,6.1017 • Merkez iyonun yükseltgenme basamağı +2'dir.
• Ligand sayısı 4 olup ligandın yükseltgenme basamağı
–1'dir.
[HgCI4]2– Hg2+ + 4CI– E [HgCI4]2– 1,2.1015
Buna göre, bu kompleks aşağıdakilerden hangisi ola-
]+ 1,6.107 bilir?
[Ag(NH3)2 Ag+ + 2NH3 E [Ag(NH3)2]+
A) [Cu(NH3)4]2+ B) [AI(OH)4]– C) [Ag(CN)2]–
[Fe(SCN)]2+ Fe3+ + SCN– E [Fe(SCN)]2+ 1,0.1033 D) [Cr(OH)4]– E) [PbI4]2–
Merkez iyonu +2 yükseltgenme basamağına sahip 4 ligandlı ve ligandı –1 yük-

[AI(OH)4]– AI3+ + 4OH– E [AI(OH)4]– 5,6.1033 seltgenme basamağında olan kompleks [PbI4]2– dir.
Cu2+ + 4NH3 D [Cu(NH3)4]2+ AI3+ + 4OH– D [AI(OH)4]–
[Ag(CN)2]– Ag+ + 2CN– E [Ag(CN)2]– 5,6.1018 Ag+ + 2CN– D [Ag(CN)2 ]– Cr3+ + 4OH– D [Cr(OH)4]–
Pb2+ + 4I– D [PbI4]2– Cevap E
[Cr(OH)4]– Cr3+ + 4OH– E [Cr(OH)4]– 8,0.1029

Örnek 14:
[PbI4]2– Pb2+ + 4I– E [PbI4]2– 3,0.104 [AI(OH)4]– kompleks iyonu ile ilgili;
I. Ligand sayısı 4'tür.
Kompleks Oluşumunun Çözünürlüğe Etkisi II. Merkez iyonun yükü +3'tür.
hh Pb(NO3)2 ve NaI çözeltileri karıştırıldığında çözünürlüğü az III. Bileşiğin oluşumu Lewis asit – baz tepkimesidir.
olan PbI2 katısı çöker. yargılarından hangileri doğrudur?
Pb(NO3)2(suda) + 2NaI(suda) E PbI2(k) + 2NaNO3(suda) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
hh Oluşan PbI2 katısı üzerine aşırı miktarda NaI çözeltisi ek-
lenirse, PbI2 katısının bir kısmı çözünerek PbI2–
4 kompleksi [AI(OH)4]– koordinasyon bileşiğinde AI3+ merkez iyon, OH– ise ligandtır. Komp-
–
oluşur. Burada ortak iyon olan I iyonunun aşırısı eklendi- leksteki ligand sayısı 4'tür. Koordinasyon bileşiklerinin oluşumu bir Lewis asit
ğinde PbI2(k)'nin çözünürlüğü artar. Bunun sebebi kompleks baz tepkimesidir.
oluşumudur. AI3+ + 4OH–  [AI(OH)4]–
PbI2(k) E Pb2+(suda) + 2I–(suda) Kçç = 1.10–8 Lewis asidi Lewis bazı
Cevap E
Pb2+(suda) + 4I–(suda) E PbI42–
Örnek Cevapları
13. E 14. E

1. Aşağıda verilen tuzların hangisinin karşısında verilen 5. Belirli bir sıcaklıkta Ag3PO4'ün saf sudaki çözünürlüğü
çözünürlük dengesi bağıntısı yanlıştır? 1.10–5 M'dır.
A) MgCO3(k) Kçç = [Mg2+] . [CO32–] Buna göre, Ag3PO4'ün çözünürlük çarpımı değeri kaçtır?
B) Ag3PO4(k) Kçç = [Ag+]3 . [PO43–] A) 2,7.10 –19 B) 9.10 –18 C) 6.10 –19
C) AgCI(k) Kçç = [Ag+] [CI –] D) 2,7.10 –20 E) 9.10 –19

D) Fe2(CO3)3(k) Kçç = [Fe2+]3. [CO33–]2 Ag3PO4 D 3Ag++PO43-
3.10-5 10-5
E) CaSO4(k) Kçç = [Ca2+] . [SO42–]
Kçç = 2,7.10-19
Cevap A
D'de Kçç = [Fe3+]2 . [CO33-]2 olmalıydı.
Cevap D
2. 25 °C'de yalnız çözünürlük çarpımı bilinen XY2 tuzuna

ilişkin aynı sıcaklıkta, 6. Kçç değeri sadece sıcaklıkla değişir.
I. Saf sudaki çözünürlüğü,

D Y
II. 2L çözeltide çözünen XY2(k) kütlesi,
Sıcaklık arttıkça Kçç Gazların sıvılardaki
III. Çözeltideki toplam iyon derişimi azalıyor ise çözünme çözünürlüğü
hangileri hesaplanabilir? endotermiktir. ekzotermiktir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D Y D Y
Ç Denge anında Ü M
I. hesaplanır. çözünme hızı
II. mA bilinmediğinden hesaplanamaz. çökme hızına
eşittir.
III. hesaplanır.
Cevap C D Y
3. Belirli bir sıcaklıkta saf sudaki çözünürlüğü 1.10–3 mol/L Ö Z

olan AI(OH)3'ün çözünürlük çarpım değeri kaçtır?
Yukarıda verilen bilgilere doğru (D), yanlış (Y) cevap
A) 2,7.10 –11 B) 2,7.10 –12 C) 9,0.10 –11
verdiğimizde Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşı-
D) 9,0.10 –12 E) 2,7.10 –13 rız?
Al(OH)3 = (Al3+).(3 OH-)3
= (10-3).(3.10-3) A) Ç B) Ö C) Z D) Ü E) M
= 27 . 10-12 = 2,7.10-11 Cevap A
I. D , II. Y , III. D
4. Gazların sıvılardaki çözünürlüğü …I… tir. Ayrıca basınç Cevap B
arttıkça gazların çözünürlüğü …II… . Bir gazın çözünür-
lüğünün maksimum olabilmesi için …III… sıcaklık, …IV… 7. Bir miktar XaYb katısı- Mol sayısı
basınç olmalıdır. nın 2 litrelik doymuş sulu
4.10-4 Xb+
Yukarıda boş bırakılan yerlere hangileri getirilmelidir? çözeltisinde bulunan
iyonların mol sayısı za-
I II III IV 2.10-4 Ya-
man grafiği yandaki gibi-
A) endotermik azalır yüksek düşük dir.
Zaman
B) ekzotermik azalır düşük yüksek
C) endotermik artar düşük yüksek Buna göre, XaYb'nin çözünürlük çarpımı değeri kaçtır?
D) ekzotermik artar yüksek düşük A) 1,6.10 –11 B) 3,2.10 –11 C) 8.10 –12
E) ekzotermik artar düşük yüksek
D) 4.10 –12 E) 1.10 –12
I. ekzotermik
XaYb & a/b = 2/1
II. artar
X2Y D 2X+ + Y2-
III. düşük
4.10-4 2.10-4
IV. yüksek Cevap E
Kçç = 3,2 x 10-11 Cevap B

8. PbCI2'nin saf sudaki çözünürlüğü endotermiktir. Dibinde 11. [Cr(OH)4]– kompleksinde merkez iyon …I…, ligand
katısı bulunan PbCI2'nin doymuş çözeltisi ısıtılıyor. …II… olmalıdır. Cr3+ iyonu Lewis …III… OH– iyonu Lewis
Buna göre, …IV… olarak davranır.
PbCI2'nin çözünürlüğü …X… . Dipteki katı kütlesi …Y…. Yukarıda verilen bilgide boş bırakılan yerlere hangisi
Çözünürlük çarpımı …Z…. getirilmelidir?
Yukarıda verilen bilgide boş bırakılan yerlere hangisi I II III IV

getirilmelidir?
A) Cr3+ OH– asidi bazı
X Y Z B) OH– Cr3+ asidi bazı
A) azalır artar azalır C) Cr3+ OH– bazı asidi
B) artar değişmez artar D) OH– Cr3+ bazı asidi
C) artar artar artar E) Cr3+ OH– asidi asidi
D) azalır değişmez azalır I. Cr3+ , II. OH- , III. asidi , IV. bazı
E) artar azalır artar Cevap A
I. artar 12. Aşağıdakilerden hangisi Lewis bazı değildir?

II. azalır
A) NH3 B) SCN – C) I – D) Cu2+ E) OH –
III. artar
Cevap E Katyonlar baz olamaz.
Cevap D
9. 0,06 M NH3 ve 0,02 M AgNO3 çözeltileri eşit hacimde ka- 13. Lewis asitleri elektron çifti alan maddedir.
rıştırılarak Ag(NH3)+2 kompleksi hazırlanıyor.
Buna göre aynı sıcaklıktaki çözeltide bulunan Ag+ iyon D Y
derişimi kaç mol/L olur? (Ag(NH3)+2 için Kol = 1.107)
Kol değeri arttıkça
Lewis bazı, kompleksin
A) 2.10 –5 B) 1.10 –5 C) 2.10 –4 ligantıdır.
kompleksin kararlılığı artar.
D) 1.10 –4 E) 1.10 –3
İlk önce Ag+ ile NH3'ün birleşip tamamen komplekse dönüştüğü düşü- D Y D Y
nülmelidir.
Ag+ + 2NH3 D Ag(NA3)+ 3 4 5
Kompleksin
X 10-2 +2x 10-2- x merkez atomu
dengeden (Ag+) = 1.10-5 M Cevap B Lewis asididir.
D Y
10. Aşağıda verilen komplekslerin hangisinin karşısında

1 2
verilen oluşum denge bağıntısı doğrudur?
6Cu (NH3) 4@2+ Yukarıda komplekslerle ilgili verilen kavram haritasında iki
A) [Cu(NH3) 4]2+ Kol =
6Cu2+ @. 6NH3@ öğrenciden birisi tüm soruları doğru cevaplandırarak, diğeri
ise tüm soruları yanlış cevaplandırarak birer rakama ulaş-
6Zn (OH) 4@2-
B) [Zn(OH) 4]2– Kol = mıştır.
6Zn2+@. 6OH-@
Buna göre, doğru ve yanlış rakamlara ulaşan öğrenci-
6Ag (NH3) 2@+
C) [Ag(NH3)2]+ Kol = lerin ulaştığı rakamlar hangisinde doğru olarak veril-
6Ag+ @. 6NH3@
miştir?
6PbI 4@2- Doğru Cevaplayan Yanlış Cevaplayan
D) [PbI4]2– Kol =
6Pb 4+ @ 6I- @4
2
A) 1 4
6Fe (CN) 6@4- B) 5 3
E) [Fe(CN) 6]4– Kol =
6Fe2+ @6CN- @6 C) 4 2
D) 1 5
Fe2+ + 6CN- E [Fe(CN)6]4- olduğundan E'dir.
Cevap E E) 3 4
I. 1 , II. 5
Cevap D
13. D 12. D 11. A 10. E 9. B 8. E 7. B 6. B 5. A 4. E 3. A 2. C 1. D Cevaplar

TARAMA
40
1. 23 +
11
X ile 19 -
a
Y iyonları izoelektroniktir. 4. I. NK'da 22,4 L O2 gazı
Buna göre; II. 22 g C3H8
I. a = 9'dur. III. 6,0.2 x 1023 tane CH4 molekülü
II. X'in nötron sayısı Y'ninkinden 2 fazladır. Yukarıda verilen maddelerin içerdiği atom sayıları ara-
sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
III. X ve Y nin iyon hacimleri eşittir.
verilmiştir? (C:12, H: 1, NA= 6,02x1023)
A) III > I > II B) I > III > II C) II > III > I
D) I > II > III E) II > I > III
I → 1 mol ⇒ 1 x 2 = 2 mol atom.
I → a = 19 – 10 = 9 dur. II → 0,5 mol ⇒ 0,5 x 11 = 5,5 mol atom.
II → X = 23 – 11 = 12 ve Y = 19 – 9 = 10 dur. III → 1 mol ⇒ 1 x 5 = 5 mol atom.
III → hacimleri aynı olamaz. Cevap C
Cevap B
2. Formül Adı
I. SF6 Kükürt hekzaflorür
II. (NH4)2SO4 Amonyum sülfat
III. NiO Nikel Oksit
Yukarıda kimyasal formülü verilen bileşiklerden hangi-
leri doğru adlandırılmıştır?
Y(g)
D) II ve III E) I, II ve III 5. I. bileşik
I → Kükürt hekzaflorür. 24
II. bileşik
II → Amonyum sülfat 20
III → Nikel(II) oksit. Cevap B
X(g)
10
X ve Y elementleri arasında oluşan iki bileşikteki X kütlesi-

3. I. 14 akb azot atomu
nin Y ile değişimi grafikte verilmiştir.
II. 14 g azot atomu
I. bileşiğin formülü XY3 olduğuna göre II. bileşiğin for-
III. 1 mol azot gazı
mülü nedir?
Yukarıdaki maddelerin kütleleri arasındaki ilişki aşağı-
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (N: 14) A) X 2Y5 B) X3Y C) X 2Y3
D) X 2Y4 E) X3Y4
A) I > II > III B) II > III > I C) II = III > I
m 10 1.A A 5
D) III > II > I E) III > II = I I. bileşik için mX = 24 = 3.AX & AX = 4 tür.
Y Y Y
m 10 a A 9 5 a 2
I → 14/NAg II → 14g III → 28g II. bileşik XaYb olsun; mX = 20 = b . AX = b . 4 & b = 5
Y Y
Cevap D Cevap A

TARAMA
6. 9. 1. kap 2. kap
M
2 mol 1 mol
X4Y(g) XY4(g) He(g) He(g) h=10 cm
V, T V, T
1. kap 2. kap
Şekildeki kaplarda bulunan bileşiklerden XY4'ün kütle-
ce %4'ünü X elementi oluşturduğuna göre X4Y bileşi- Şekildeki sistemi, po = 700 mmHg olduğu bir ortamda den-
ğin kütlece yüzde kaçı X elementidir? gededir.
Kaplar arasındaki musluk açıldığında h yüksekliği kaç
A) 10 B) 15 C) 20 D) 30 E) 40
cm olur?
4 A A 1 k
XY4 için ⇒ 96 = 4.AX & AX = 6 = 6k
Y Y A) 10 B) 25 C) 50 D) 30 E) 40
m 4.A 4k 4k 4
X4Y için ⇒ m X = 4A +XA = 4k + 6k = 10k = 10
toplam X Y P2 = 80 cmHg dolayısıyla P1 = 160 cmHg dir.
4
%X = 10 .100 = %40 Cevap E Psan. 2V = 160.V + 80.V ⇒ Psan = 120 cmHg dir.
h = 120 – 70 = 50 cm olur. Cevap C
7. Mg + 2HCI → MgCI2 + X
C3H4 + 2X → Y
Yukarıda verilen denkleştirilmiş tepkimelerdeki X ve Y
maddelerinin formülleri aşağıdakilerden hangisidir?
10. M1 M2
X Y 2 atm 4 atm Boş
A) H2 C3H 8 4V 6V 6V
B) H C3H5
C) H2 C3H 6 Şekildeki kapların sıcaklığı 300K dir.
D) H 2O C3H2OH Musluklar açılıp gazlar karıştırıldıktan sonra sıcaklık
E) H 2O C3H5OH 900K'e çıkarılırsa son basınç kaç atm olur?
Atom sayılarının denkliğinden x = H2, Y = C3H8 bulunur. A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 9

Cevap A 300K'de Psan.16V = 2.4V + 4.6V ⇒ Psan = 2 atm
P P P2 = 2
900K'de T2 = T1 & 900 300 & P2 = 6 atm Cevap D
2 1
8. Mol sayısı
0,7
0,4 H2O
0,3 O2
0,2 CO2
X
Zaman
11.
Şekildeki grafikte bir organik bileşiğin yanma tepkimesine
ait mol sayısı - zaman değişimi verilmektedir. AIBr3 NaBr
Buna göre bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisi-
dir? 0,2 M 0,2 M
200mL 300mL
A) C3H8 B) C2H6 C) CH4
Şekildeki kaplarda bulunan çözeltiler aynı sıcaklıkta
D) C2H4 E) C 4H10 karıştırıldığında Br – iyonları derişimi kaç M olur?
X + O2 → CO2 + H2O
0,2 0,4 0,2 0,4
A) 0,36 B) 0,40 C) 0,45 D) 0,50 E) 0,60
1 2 1 2 ^3 # 0, 2 # 200h + ^1 # 0, 2 # 300 h
[Br–] = 500 = 0, 36
X + 202 → CO2 + 2H2O ⇒ x = CH4 Cevap C
Cevap A

TARAMA
12. I. Saf su 15. C3H8 gazının yanma tepkimesi aşağıdaki gibidir.

II. 0,4M KCI çözeltisi C3H8 + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(g) ∆H = –38 kcal/mol
III. 0,2M MgCI2 çözeltisi Buna göre, 114 kcal ısı açığa çıkması için en az kaç
Yukarıdaki maddelerin aynı ortamdaki donmaya başla- gram C3H8 yakılmalıdır? (c:12, H:1)
ma sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru verilmiştir? A) 4,4 B) 8,8 C) 11 D) 13,2 E) 17,6
114
A) II > III > I B) II > I > III C) I > III > II nC H = 380 = 0, 3 mol
3 8
D) I > II > III E) III > I > II mC H = 0, 3 # 44 = 13, 2 g

3 8 Cevap D
II → 0,4 x 2 = 0,8M iyon

I > III > II
III → 0,2 x 3 = 0,6M iyon Cevap C 16. C2H6(g) + 7 O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(g)
2
tepkimesinin entalpisini hesaplamak için,
I. H2O(s)'nin oluşum entalpisi
13. I. C(k) + O2(g) → CO2(g) ∆H = –95 kcal/mol
1 II. CO2(g) ve C2H6(g) ın oluşum ısıları
II. CO(g) + O (g) → CO2(g) ∆H = –67 kcal/mol
2 2
III. Suyun buharlaşma entalpisi
III. CO(g) + H2O(g) → CO2(g)+H2(g) ∆H = –10 kcal/mol
niceliklerinden hangilerinin bilinmesi gerekir?
Buna göre;
C(k) + H2O(g) → CO(g) + H2(g) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
tepkimesinin entolpisi kaç kcal/mol dür? D) II ve III E) I, II ve III

C2H6(g), CO2(g) ve H2O(g)'ın oluşum ısıları gereklidir. I ve III'den H2O(g)
A) –29 B) –36 C) +36 D) –32 E) +29 nun oluşum ısısı hesaplanabilir. Dolayısıyla bütün nicelikler bilinmelidir.
Cevap E
C + O2 → CO2 ∆H = –95
2CO2 → 2CO + O2 ∆H = +134
+ CO + H2O → CO2 + H2 ∆H = –10

C + H2O → CO + H2 ∆H = –95 + 134 – 10 = +29 kcal/mol
17. X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) tepkimesine ait potansiyel enerji -
Cevap E
tepkime koordinatı grafiği aşağıda verilmiştir.
Potansiyel enerji(kkal)
14. Şekildeki pistonlu kapta bulunan bir miktar gaza; 70
I. Pistonu yukarı çekmek po

ideal
II. Pistonu aşağı çekmek piston 20
X(g) 0
III. Kabı açık hava basıncı daha Tepkime koordinatı
düşük bir ortama götürmek
Buna göre;
işlemleri ayrı ayrı uygulanırsa gazın iç enerjisi nasıl
I. Tepkime ekzotermiktir.
değişir?
II. İleri tepkime, geri tepkimeye göre daha hızlıdır.
I II III
III. İleri tepkimenin aktivasyon enerjisi 70 kkal'dir.
A) azalır artar azalır
B) artar azalır artar
C) artar azalır azalır A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) azalır artar artar D) II ve III E) I, II ve III
E) azalır azalır artar I → Ürünler daha düşük enerjili olduğundan ∆H < 0
II → ∆H < 0 olduğundan Eai < Eag, dolayısıyla II. doğrudur.
∆V > 0 olduğundan ∆U < 0 olur. Dolayısıyla cevap A dır. III → Eai = 70 –20 = 50 kcal Cevap B
Cevap A

TARAMA
18. I. İç enerji 21. Zn(k) + 2HCI(ag) → ZnCI2(ag) + H2(g) tepkimesi için;

II. Tepkime hızı I. Zn(k) yı toz haline getirmek
III. Eşik enerjisi II. Sıcaklığı arttırmak
niceliklerinden hangileri sıcaklığa bağlıdır? III. Katalizör kulanmak
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III işlemlerinden hangileri uygulanarak H2'nin çıkış hızı

arttırılabilir?
I → U sıcaklığa bağlıdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
II → T. hızı sıcaklığa bağlıdır. D) II ve III E) I, II ve III
III → Ea sıcaklıktan bağımsızdır. Cevap B
I., II. ve III. verilen işlemler tepkime hızını arttırır.
Cevap E
19. 2X(g) + 3Y(g) → Z(g)

tepkimesi için sabit sıcaklıkta farklı derişimlerde X(g) ve
Y(g) kullanılarak yapılan deneylerden elde edilen sonuçlar
aşağıda verilmiştir.
Deney [X]M [Y]M Hız M/s

22. I. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)
1 0,2 0,2 1.10–3
II. PCI5(g) → PCI3(g) + CI2(g)
2 0,6 0,2 9.10–3
III. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
3 0,6 0,4 1,8.10–3
Sabit hacim ve sıcaklıkta gerçekleşen tepkimelerden
Buna göre tepkimenin hız bağıntısı aşağıdakilerden
hangilerinin hızı basınç değişimi ile ölçülebilir?
hangisidir?
A) r = k[X][Y] B) r = k[X]2 C) r = k[X][Y]2
D) r = k[X]2[Y] E) r = k[Y]2
Giren ve ürünler tarafından gazların mol sayıları toplamı farklı ise tepki-
r = k[X]a[Y]b dir. me hızı basınç değişimi ile ölçülebilir.
1. ve 2. deneyden a = 2 dir. 2. ve 3. deneyden b = 1 dir. Cevap D
Cevap D
20. İki basamakta gerçekleşen bir tepkimenin mekanizması;

NO2 + F2 → NO2F2 (yavaş)
NO2F2 + NO2 → 2NO2F (hızlı)
şeklindedir. Buna göre, 1 1
23. NO(g) N (g) + O2(g)
2 2 2
I. Net tepkime denklemi 2NO2 + F2 → 2NO2F dir. tepkimesinin denge sabitinin sayısal değeri a ise
II. NO2F2 bir ara üründür.
N2(g) + O2(g)  2NO(g)
III. Tepkimenin hız ifadesi r = k[NO2][F2] dir.
tepkimesinin denge sabitinin sayısal değerinin a cin-
yargılarından hangileri doğrudur? sinden ifadesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 1 1
A) –2a B) +2a C) D) 2 E) a2
a a
I → yavaş + hızlı = net = 2NO2 + F2 → 2NO2F İstenen tepkimeyi elde etmek için başlangıçtaki tepkime –2 ile çarpılır.
II → NO2F2 1. basamakta oluşup 2. de harcandığından ara üründür. 1
Denge sabitinin ise -2'inci kuvveti alınır. Yani (a) - 2 = 2 olur.
III → Hız ifadesi yavaş basamağa göre yazılır. r = k [NO2][F2] dir. a
Cevap D
Cevap E

TARAMA
24. X2Y4(g)  2XY2(g) ∆H > 0 27. 2X(g)  Y(g) + Z(g) Kp = 4

renksiz renkli 2 litrelik kapalı bir kaba 2 mol X(g) konularak tepkime baş-
Yukarıdaki tepkime dengededir. latılıyor.
Buna göre, Tepkime dengeye ulaştığında X(g) nın % kaçı ayrışmış-

tır?
I. Sıcaklığı artırmak,
II. Ortama XY2 ilave etmek. A) 30 B) 60 C) 70 D) 80 E) 90
III. Hacmi azaltmak 2X E Y + Z Kp = Kd = 4

1M - -
işlemlerinden hangileri sonucu zamanla renk koyulaşır?
-2a +a +a
Denge :1-2a a a
a2
=4
D) II ve III E) I, II ve III ( 1 - 2a) 2
Buradan a = 0,4
I → tepkime ürünler lehine kayar, renk kayalaşır.
2a = 0,8 M
II → ürün derişimi net olarak artar, renk koyulaşır. Dolayısıyla % 80'i ayrışmıştır. Cevap D
III → XY2 derişimi net olarak artar, renk koyulaşır.
Cevap E
25. PCI5(g)  PCI3(g) + CI2(g)

denklemine göre 3 mol PCI5 ile başlayan tepkime sabit 28. X(g) + Y(g)  Z(g) + ısı
sıcaklıkta dengeye ulaştığında PCI5'in %60'ının ayrıştığı
tepkimesi sabit sıcaklıkta dengede iken,
gözleniyor.
I. Kaba X(g) ilave etmek
Dengedeki toplam basınç 4,8 atm olduğuna göre tep-
kimenin kısmi basınçlar cinsinden denge sabitinin de- II. Sıcaklığı artırmak
ğeri kaçtır? III. Kabın hacmini arttırmak
işlemlerinden hangileri uygulanırsa denge ürünler le-
A) 1,2 B) 2,7 C) 3,6 D) 3,8 E) 4,5
hine kayar?
PCI5  PCI3 + CI2 nT = 4,8 mol
3 – – PT= 3,8 atm ⇒ Kp = 2,7 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
–1,8 +1,8 +1,8 PPCI = 1,2 atm
5
1,2 1,8 1,8 PPCI = PCI2 = 1,8 atm I → ürünler lehine kayar.
3
Cevap B II → girenler lehine kayar.
III → girenler lehine kayar. Cevap A
26. X(g) + 2Y(g)  Z(g) H > 0

tepkimesinin 60°C deki denge sabiti K1, 120°C deki denge
sabiti K 2 'dir.
Buna göre;
I. K 2 > K1 dir. 29 . Suda az çözünen XY2 iyonik katısının
doygun çözeltisindeki çözünürlüğü a
II. 120°C deki Z derişimi 60°C ye göre daha fazladır.
mol/L dir.
III. Hacim arttırılırsa K1 ve K 2 nnin değeri azalır.
Buna göre, bu sıcaklıkta XY2 katı-
sının çözünürlük çarpımı Kçç aşa-
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II ğıdakilerden hangisine eşittir? XY2(k)
D) II ve III E) I, II ve III A) 4a2 B) 2a2 C) 4a D) a3 E) 4a3

I → ∆H > 0 olduğundan K2 > K1 dir.
XY2  X2++ 2Y– Kçç = a.(2a)2 = 4a3
II → yüksek sıcaklık [Z] daha fazladır.
a 2a Cevap E
III → Hacim değişimi denge sabitini etkilemez.
Cevap C

TARAMA
30. XY3(k) + ısı  X3+(aq) + 3Y– (aq) 33. Şekildeki kapta suda az çözünen XY
XY3 katısının doymuş çözeltisine; tuzunun doymuş çözeltisi bulunmak-
tadır.
I. Sıcaklığı artırmak XY(aq)
Çözünme denklemi,
II. Çözeltiye Y– iyonları ilave etmek
XY(k) + ısı  X+(aq) + Y– (aq)
III. Sıcaklığı azaltmak
işlemlerinden hangileri uygulanırsa XY3 katısının çö- olduğuna göre,
zünürlüğü artar? I. Çözeltiyi soğutmak,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III II. Çözeltiye X+ iyonları ilave etmek,
D) II ve III E) I, II ve III III. Çözeltiyi ısıtmak
I → Ç
özünme endotermik olduğundan sıcaklık artarsa çözünürlük işlemlerinden hangileri uygulanırsa XY katısı çöker?
artar.
II → Y– iyonları ilavesi dengeyi sola kaydırır, çözünürlük azalır.
III → Sıcaklığı azaltmak çözünürlüğü azaltır. Cevap A
I → denge girenler lehine kayar, çökelme olur.
II → denge girenler lehine kayar, çökelme olur.
31. Şekildeki kapta belirli bir sıcaklıkta katısı ile dengede olan
III → denge ürünler lehine kayar, çökelme olmaz. Cevap B
MgCO3 çözeltisi bulunmaktadır.
MgCO3(aq) 34. Belli bir sıcaklıkta MgF2 tuzunun çözünürlük çarpımı

32.10–12 dir.
Buna göre aynı sıcaklıkta 2 litre suda en çok kaç mol
MgCO3(k) MgF2 çözünebilir?
A) 4.10 –4 B) 2.10 –4 C) 4.10 –3

Bu çözeltiye bir miktar MgCI2 katısı eklenip çözünülürse;
D) 2.10 –3 E) 5.10 –3
I. Dipteki katı kütlesi
II. CO32– iyon derişimi
MgF2(k)  Mg2+(ag) + 2F–(ag)
III. MgCO3 ün çözünürlüğü
a 2a
niceliklerinden hangileri azalır? mol
a.(2a)2 =4a3 = 32.10–12 ⇒ a = 2.10–4 L
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III –4 –4
2 litrede en fazla 2 x 2.10 = 4.10 mol tuzu çözünür.
MgCI2 ilavesi ortak iyon etkisidir. Dolayısıyla II ve III azalır.
Cevap D
32. I. HF + H2O  H3O+ + F–

II. CH3NH2 + H2O  CH3NH3+ + OH –
35. Şekildeki kapta 2L 0,5M CH3COOH

çözeltisi bulunmaktadır.
III. NH3 + H2O  NH4+ + OH –
Çözeltinin pH değeri kaçtır? 0,5 M
Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinde H2O asit CH3COOH(ag)
olarak davranmıştır? (CH3COOH için Ka = 2.10–4)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 2L
D) II ve III E) I, II ve III A) 1,5 B) 2 C) 4 D) 4,5 E) 5

CH3COOH + H2O  CH3 COO– + H O+
3
H2O proton verdiği tepkimelerde asit olarak davranır. Dolayısyla II ve III. 0,5 – X X X
Cevap D X2 = -4 -2
0, 5 2 . 10 & x = 10 M pH = 2 Cevap B

TARAMA
36. Şekildeki kapta 0,1M NH3(ag) ve 39. Aşağıda verilen kompleks iyonlardan hangisinin karşı-
0,01M NH4CI çözeltileri bulunmak- sında verilen oluşum denge bağıntısı yanlıştır?
tadır. 6HgI 4@2-
A) [HgI4]2– Kol =
Çözeltinin pH değeri nedir? 0,1M NH3(ag) 6Hg+@. 6I-@4
0,01M NH4CI(ag)
(NH3 için Kb = 1.10–5)
6Zn (CN) 4@2-

B) [Zn(CN)4]2– Kol =
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 6Zn 2+@. 6CN-@4
NH4CI → NH4 + + CI-
0,01 0,01 0,01 6Ag (S 2 O 3) 2@3-

C) [Ag(S2O3)2]3– Kol =
NH3 + H2O  NH4+ + OH– 6Ag+@. 8S 2 O 32-B2
6Ag (NH 3) 2@+

0,1 – a 0,01 + a
a. ^0, 01 + ah a.0, 01 D) [Ag(NH3)2]+ Kol =
a, 1 - a
= 0, 1 = 1.10-5 & a = 10-4 6Ag+@. 6NH 3@2
pOH = 4 ⇒ pH = 10 Cevap D
6Fe (CN) 6@3-
E) [Fe(CN)6]3– Kol =
6Fe 3+@. 6CN-@6
37. Asit Ka 6HgI 4@2-
Kol =
HX 1.10–6 6Hg 2+@. 6I -@4
HY 1.10–4 şeklinde olmalıdır. Cevap: A
Oda koşullarında Ka değerleri verilen HX ve HY asitlerinin
eşit derişimli çözeltileriyle ilgili;
I. HX in pH değeri daha büyüktür.
II. [X–] > [Y–] dir.
III. HY çözeltisinin elektrik iletkenliği daha yüksektir.
40. AgI'nın 0,01M'lık AgNO3 çözeltisindeki çözünürlüğü
D) II ve III E) I, II ve III 1.10–12 M'dir.
Buna göre, AgI'nın saf sudaki çözünürlüğü kaç molar-
HX daha zayıf bir asit olduğundan
dır?
I ve III doğru, II ise yanlıştır.
Cevap C A) 1.10 –14 B) 1.10 –12 C) 1.10 –8
D) 1.10 –7 E) 1.10 –5
Öncelikle ortak iyondan yola çıkarak AgI'nın Kçç değerini hesaplayınız.
38. I. 10 –3M HCI AgNO3 → Ag+ + NO3–
II. 10 –3M HF 0,01M 0,01M
III. 10 –3M KOH AgI(k) D Ag+ + I–
Yukarıda verilen çözeltilerden hangilerinin pH değeri 3 1.10–12M 1.10–12M 1.10–12 M
tür? Kçç = [Ag+] . [I–]
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Kçç = 10–2 . 10–12 = 1.10–14 bulunur.
D) II ve III E) I, II ve III Bize saf sudaki çözünürlüğü sorulduğu için;
AgI(k) D Ag + + I -
s s
I → kuvvetli asit pH = 3 s
Kçç = [Ag+] . [I–] = s2 1.10–14 = s2 s = 1.10–7 M olur.
II → Zayıf asit pH > 3
Cevap D
III → kuvvetli baz pH = 14 – 3 = 11
Cevap A

TARAMA
41. [Fe(CN)6]4– kompleksinde merkez iyon …..I….. ligand ise 44. Oluşum sabiti büyük olan kompleksler kararlıdır.
…..II….. dir. Komplekste Fe2+ Lewis …..III..… CN– ise
Lewis …..IV….. özelliği gösterir. D Y
Yukarıda verilen bilgide boş bırakılan yerlere hangisi-

nin getirilmesi uygun olur? Komplekste Lewis bazı Merkez atom Lewis
daima negatif yüklüdür. asididir.
I II III IV
D Y D Y
A) CN– Fe2+ asidi bazı
B) Fe2+ CN– bazı asidi Koordine kovalent bağ 3 4 5
içerir.
C) Fe2+ CN– asidi asidi
D) CN– Fe2+ bazı asidi D Y
E) Fe2+ CN– asidi bazı
Koordinasyon bileşiğinde, Fe2+ merkez iyon olup Lewis asidi özelliği gös- 1 2
terir. CN– iyonu ise ligand olup Lewis bazı özelliği gösterir.
Cevap E Koordinasyon bileşikleri ile ilgili verilen bilgi-leri doğ-
ru takip edersek hangi rakama ulaşırız?
42. [Fe(CN)6]4– Kol = 1 . 1035 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

[PbI4 ]2– K ol =3. 105
Bilgiler doğru takip edilirse 3 rakamına ulaşılır.
Yukarıda oluşum sabitleri verilen koordinasyon bile- Cevap: C
şikleri ile ilgili;
I. [Fe(CN) 6]4– kompleksi daha kararlıdır.
II. Merkez iyonları Fe3+ ve Pb4+ iyonlarıdır.
III. CN – ve I – iyonları Lewis bazı özelliği gösterir.
45. Belirli sıcaklıkta katısıyla dengede bulunan AgI çözeltisine
Fe2+ + 6CN– D [Fe(CN)6]4–
NH3 eklendiğinde ortamda [Ag(NH3)2]+ kompleksi oluşu-
Fe2+ merkez iyon olup Lewis asididir. CN– iyonu ise Lewis bazıdır.
yor.
Pb2+ + 4I– D [PbI4]2–
Buna göre;
Pb2+ merkez iyon olup Lewis asididir. I– iyonu ise Lewis bazıdır.
I. AgI'nın çözünürlüğü artmıştır.
[Fe(CN)6]4– kompleksi [PbI4]2– kopleksinden daha kararlıdır.
Cevap C II. AgI'nın Kçç değeri değişmez.
III. Oluşan kompleksin ligand sayısı 2'dir.
43. I. [Ag(NH3)2]+ Kol = 1,5 . 107 yargılarından hangileri doğrudur?
II. [HgI4]2– Kol = 2,0 . 1030
III. [Cd(CN) 4]2– Kol = 7,0 . 1016
Yukarıda verilen koordinasyon bileşiklerinin kararlılık- D) II ve III E) I, II ve III
ları sıralaması nasıldır? Oluşan kompleks AgI çözeltisinin çözünürlüğünü artırır. Fakat sıcaklık de-
ğişmediği için Kçç değeri değişmez.
A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III AgI(k) + 2NH3 → [Ag(NH3)2]+ + I–
D) II > III > I E) III > I > II oluşan kompleksin ligand sayısı 2'dir.
Koordinasyon bileşiklerinin kararlılıkları oluşum sabitleriyle doğru oran- Cevap E
tılıdır. Öyleyse verilen komplekslerin kararlılık sıralaması II > III > I şek-
linde olur.
Cevap D
23. D 24. E 25. B 26. C 27. D 28. A 29. E 30. A 31. D 32. D 33. B 34. A 35. B 36. D 37. C 38. A 39. A 40. D 41. E 42. C 43. D 44. C 45. E
Cevaplar
10. D 11. A 12. C 13. E 14. A 15. D 16. E 17. B 18. B 19. D 20. E 21. E 22. D 9. C 8. C 7. A 6. E 5. A 4. C 3. D 2. B 1. B

11 Sinif Ki̇mya PDF

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

11 Sinif Ki̇mya PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

11.

SINIF // KİMYA FÖY NO

Dalton atom modeline göre;

hh Atomlar hiçbir şekilde parçalanamaz.

Dalton Atom Modeli

Atom Altı Taneciklerin Keşfi

hh Plastik tarakla saç tarandıktan sonra tarağın küçük parçaları

John Dalton hh Elektriklenme ile ilgili yapılan çalışmalar elektrik yüklerinin

11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 1

hh Bu çalışmalar sonucunda maddenin yapısında (+) ve (-)

hh Thomson elektronların elektrik ve manyetik alanlardaki sap-

Thomson atom modeline göre;

Katot ışınları, atom altı parçacıklardan hangisine verilen ad-

2 11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

Protonun Keşfi ve Rutherford Atom Modeli

11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 3

Nötron : Üç Temel Taneciğin Özellikleri

Atom numarası 16 olan -2 yüklü iyon ile aynı sayıda elekt-

4 11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

A) Elementler atom adı verilen çok küçük taneciklerden

11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 5

yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda verilenlerden hangileri Rutherford atom mo-

Örnek 9: A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

Verilen bilgiler Thomson'a aittir.

6 11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

Bir elementin tüm atomları ağırlık ve büyüdükçe birbirinin aynısıdır.

5. I. Thomson, yapmış olduğu çalışmalarla elektronun

Belirli bir yörünge kavramı Rutherford atom madelinde yoktur.

6. Atomun yapısı ile ilgili,

11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 7

7. Milikan'ın yağ damlası deneyinde püskürtülen yağ 10. I. X 2- iyonunun X- iyonuna

D) Katot ışınları A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) Işık ışınları D) I ve II E) II ve III

11. Kanal ışınları ile ilgili,

12. X2O42- iyonunda toplam 46 elektron bulunmaktadır.

Crooks tarafından keşfedilmiştir. II. yargı yanlıştır.

12. B 11. A 10. C 9. D 8. B 7. A 6. E 5. C 4. D 3. E 2. A 1. C Cevaplar

8 11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

hh Dalganın orta çizgisinden tepesine veya çukuruna genlik

Elektromanyetik Işınların Dalga ve Tanecik hh Genlik yükseklik olarak da ifade edilebilir.

Işık hızı nedir?

Dalga hareketinin birim zamanda aldığı yoldur.

11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 1

hh Elektromanyetik ışımanın belirgin özelliği vakumlu bir ortam-

Bir ışık kaynağından yayılan ışığın dalga boyu

γ Işınları Radyo dalgaları

Mor ötesi Kızıl ötesi

450 500 550 600 650 700 760 nm

2 11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

E = hν formülüyle belirtilir. h Planck sabiti olup değeri

(h: 6,63 . 10–34 J.s, c: 3 . 108 m/s)

Cevap: 1,5 . 10-19 J

Aşağıda verilen elektromanyetik dalgalardan hangisinin

11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 3

hh 1905 yılında Einstein fotoelektrik olayını çözmüştür.

D) II ve III E) I, II ve III kansı denir.

Işıma şiddeti artırılırsa daha fazla elektron kopar.

4 11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü

hh Bir element belirli bir sıcaklığa kadar ısıtıldığında ışıma ya-

Hidrojen Atomu Spektrumu ve Bohr Atom n=2 n=1

hh Beyaz ışık spektrumu kesiksizdir ancak elementlerden elde

11. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü 5

hh 1913 yılında Niels Bohr, Planck'ın kuantum teorisini kullana-

Uyarılmış atom temel hale geçerken ışıma yapar.

E = hν formülüyle belirtilir. h Planck sabiti olup değeri