ATOM ve PERİYODİK SİSTEM

2018-TYT:
ATOM ve PERİYODİK SİSTEM I. Kütlenin korunumu kanunu

II. Sabit oranlar kanunu

III. Katlı oranlar kanunu

1. BÖLÜM: ATOM MODELLERİ
Yukarıda kimya kanunlarından

MÖ 5. yüzyılda Yunan filozofu Democritos, bütün maddelerin hangileri Dalton Atom Kuramı ile

bölünemez anlamına gelen atomos olarak adlandırılan çok küçük, açıklanabilir?

bölünmez taneciklerden oluştuğunu öne sürmüştür.

Dalton Atom Modeli (1803)

Atom hakkında ilk bilimsel model John Dalton

Örnek:
tarafından ortaya atılmıştır. Bilardo topuna
I. Farklı elementlerin atomları
benzetilen Dalton atom modelinin varsayımlarını
maddeler hâlinde inceleyelim: birbirinden farklıdır.

II. Bir elementin bütün atomları

 Atomlar çok yoğun, içi dolu kürelerdir.
her bakımdan aynıdır.
 Madde, atom denilen küçük taneciklerden oluşmuştur.
 Atomlar kimyasal tepkimelerde parçalanamaz, bölünemez, III. Elementler, atom denilen çok

yoktan var edilemez, varken yok edilemez ve başka bir atoma küçük taneciklerden oluşur.
dönüşemez. Yukarıdaki ifadelerden hangisi ya
 Kimyasal tepkimelerde atom türü ve sayısı korunur. da hangileri Dalton atom teorisi
 Bir elementin bütün atomları büyüklük, şekil ve kütle bakımından
ile ilgilidir?
özdeştir.
 Farklı element atomları birbirinden farklıdır.
 Farklı element atomlarının belirli oranda birleşmesinden
bileşikler oluşur.
Örnek:
Günümüzden Dalton Atom Modeline Bakış I. Atom, içi dolu küredir.
 Atomun içinde daha küçük tanecikler (atom altı tanecikler)
II. Atom, parçalanamaz.
vardır.
III. Bütün elementler birbirinden
 Radyoaktif tepkimeler sonucunda atom parçalanabilir.
farklıdırlar.
 Atomun büyük kısmı boşluktur.
 Bir elementin bütün atomları aynı değildir, aynı elementin farklı IV. Protonlar atomun çekirdeğinde

kütleli olan atomları vardır (izotop atomlar). bulunur.

Yukarıda verilen ifadelerden

 Dalton atom modeli, kimyanın üç temel yasası; hangileri Dalton atom modeline
Sabit Oranlar, Kütlenin Korunumu ve Katlı aittir?
Oranlar Yasası’nı destekleyerek açıklar.

Sayfa 1 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
Thomson Atom Modeli (1902) Örnek: Thomson atom modelinde,

Joseph John Thomson katot ışınları ile I. Yüklü tanecikler birbiri

yaptığı deneylerde negatif (-) yüklü içinde homojen dağılmıştır.

taneciklerin (elektronların) varlığını II. Atom nötrdür.
kanıtlamıştır. Elektronun varlığının III. Negatif yükler belirli enerji
kanıtlanmasından sonra Thomson, Dalton
katmanlarında bulunur.
atom modelini de göz önünde
açıklamalarından hangileri yer
bulundurarak yeni bir atom modeli ortaya atmıştır.
almaz?
Üzümlü keke benzetilen Thomson atom modelinin varsayımları
aşağıdaki şekildedir:
-8
 Atomlar çapları yaklaşık 10 cm olan kürelerdir.
 Elektron adı verilen negatif (-) yüklü tanecikler, pozitif yüklü
atomun içinde homojen olarak dağılmıştır.
 Atomdaki negatif (-) yük sayısı, pozitif (+) yük sayısına eşit olup
atomlar yük bakımından nötrdür. Örnek:
 Elektronların kütlesi atomun kütlesi yanında ihmal edilebilecek
kadar küçük olduğu için atomun kütlesini pozitif yükler
oluşturur.

Yukarıdaki atom modeli Thomson

Günümüzden Thomson Atom Modeline Bakış
tarafından tasarlanmıştır.
 Atomdaki pozitif (+) ve negatif (-) yükler atomda homojen
Buna göre,
olarak dağılmaz.
I. Üzümlü kek modeli olarak
 Atomdaki pozitif (+) yükler çok küçük hacme sıkışmışken
bilinir.
negatif (-) yükler çok büyük hacim kaplar.
 Atomda bulunan pozitif tanecikler atom kütlesinin yaklaşık II. Pozitif ve negatif yükler

yarısını oluşturur. eşittir.

III. Atomun kütlesinin büyük

NOT: William Crooks, geliştirdiği vakumlu tüp içerisinde bir kısmı pozitif yüklü
gazların elektrikle etkileşim sonucu ortaya çıkan davranışlarını
taneciklerden oluşur.
inceleyerek katot ışınlarını bulmuştur.
yargılarından hangileri bu
George Johnstone Stoney, bu ışınların atomun yapısındaki
modelden çıkan sonuçlardır?
taneciklerden kaynaklandığını fark etmiş ve bu taneciklere
elektron adını vermiştir.

J.J Thomson, katot ışınlarının manyetik ve elektriksel alanda

sapmalarını gözlemlemiş ve elektronlar için yük/kütle oranını
ölçmüştür.

Sayfa 2 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
Rutherford Atom Modeli (1911)

Ernest Rutherford, Thomson atom modelinin doğruluğunu

kanıtlamak için alfa saçılması deneyini yapmıştır. Bu deneyde
radyoaktif bir elementten elde ettiği pozitif yüklü (+) alfa
taneciklerinin ince altın levhada saçılmalarını gözlemlemiştir.
Gözlem sonucuna göre pozitif yüklü taneciklerin büyük bir
kısmının levhadan hiç sapmadan geçmesi atomun büyük kısmının
boşluk olduğunu gösterir.
Alfa taneciklerinin az bir kısmının saparak geçmesi, çok az
kısmının ise levhaya çarparak geri dönmesi pozitif yüklü
taneciklerin atomun merkezinde çok küçük bir hacimde
toplandığının kanıtıdır.
Rutherford, deney sonuçlarını değerlendirerek gezegen modeli
olarak da bilinen yeni bir atom modeli geliştirmiştir.

Rutherford atom modeline göre;

 Bir atomda pozitif yükün tümü, çekirdek denilen küçük bölgede

toplanmıştır.
 Çekirdek çapı yaklaşık 10-12 - 10-13cm, atom çapı ise 10-8 cm
olduğundan atom hacminin büyük bir kısmı boşluktur.
 Elektronlar bu boşlukta bulunur ve çekirdek etrafında döner.
 Çekirdekteki (+) yük miktarı bir elementin tüm atomlarında
aynıdır, farklı elementin atomlarında farklıdır.
 Atomdaki elektron sayısı çekirdekteki proton sayısına eşittir.
 Pozitif yüklerin toplam kütlesi, atomun kütlesinin yaklaşık yarısı
kadardır. O hâlde çekirdekte kütlesi protonun kütlesine eşit
yüksüz tanecikler bulunur.
Örnek: Rutherford’un altın levha
 Rutherford atom çekirdeğini güneşe, çekirdeğin
etrafındaki elektronları da gezegenlere deneyiyle

benzetmiştir. Yüksüz taneciklerin (nötron) I. Atom hacminin büyük

varlığını ön görmesi bu modelin başarısıdır. kısmı boşluktur.

II. Pozitif yükler küçük bir

NOT: Rutherford’un öngördüğü yüksüz taneciklerin ( nötron )
hacimde toplanmıştır.
varlığını ilerleyen yıllarda James Chadwick kanıtlamıştır.
III. Elektronlara çarpan α

Günümüzden Rutherford Atom Modeline Bakış tanecikleri geri yansır.

IV. Elektronlar katmanlarda

 Çekirdek etrafında dönen elektronların neden çekirdek üzerine
düşmediğini açıklayamamıştır. bulunur.

 Rutherford atom modeli, elektronun davranışını açıklamada yargılarından hangisine ya da

yetersiz kalmıştır. hangilerine ulaşılamaz?

Sayfa 3 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
Bohr Atom Modeli (1913)

Niels Bohr hidrojen atomunun spektrumunu inceleyerek yeni bir

atom modeli ortaya atmıştır.

Yörüngeli model olarak da bilinen Bohr atom modeline göre;

 Elektronlar çekirdekten belirli uzaklıkta ve belirli enerjiye Örnek: Bohr Atom Modeli için
sahip yörüngelerde bulunur. Bu yörüngelere; enerji düzeyi I. Hidrojen gibi tek elektronlu
(seviyesi), katman veya kabuk denir. atomların yapısını açıklar.
 Enerji düzeyi bir tam sayı ile belirtilir. Çekirdeğe en yakın II. Elektron temel hâlden üst
enerji düzeyi 1 olmak üzere n = 1, 2, 3, 4... sayı veya K, L, M, N... enerji seviyesine çıkarken
gibi harflerle ifade edilir. enerji alır.
 Çekirdeğe en yakın kabuk minimum, en uzaktaki kabuk III. Elektron üst enerji
maksimum enerjiye sahiptir. seviyesinden temel enerji
 Elektron, çekirdeğe en yakın enerji düzeyinde bulunuyorsa buna seviyesine dönerken ışıma
atomun temel hâli denir. Temel hâlde atom kararlıdır ve ışın yapar.
yaymaz. yargılarından hangisi ya da
 Elektronun dışarıdan enerji alarak daha yüksek enerji düzeyine hangileri doğrudur?
geçmesine atomun uyarılmış hâli denir. Atom uyarılmış hâlde
kararsızdır. Kararlı olmak için düşük enerjili temel hâle geçer.
Temel hâle geçerken aldığı enerjiyi ışıma olarak geri verir.
 Yayılan ışığın enerjisi, iki enerji düzeyi arasındaki enerji
farkına eşittir.

Günümüzden Bohr Atom Modeline Bakış

 Bohr atom modeli tek elektronlu atomların (1H, 2He+, 3Li+2 gibi)
davranışını kolayca açıklarken çok atomlu elektronların Örnek: Aşağıda verilen

davranışını açıklamada yetersiz kalmıştır. yargılardan hangisi yanlıştır?

 Bohr atom modelinde bahsedildiği gibi elektronların yeri tespit A) Nötronların deneysel ispatını

edilemez. Ancak elektronların bulunma olasılığının yüksek olduğu yapan bilim insanı Chadwick’tir.

bölgelerden bahsedilebilir. Bu bölgelere orbital veya elektron B) Modern atom modeline göre

bulutu denir. elektronlar orbitallerde bulunur.

C) Bohr’a göre yörüngelerin
enerjisi çekirdekten uzaklaştıkça
artar.
D) Thomson’a göre küre içerisinde
artı yüklü protonlar ve eksi
yüklü elektronlar homojen
dağılmıştır.
E) Rutherford’a göre elektronlar;
çekirdek çevresinde, çekirdekten
belirli uzaklıkta ve kararlı hâlde
hareket eder.
Sayfa 4 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
2. BÖLÜM ATOMUN YAPISI Örnek: Proton ve nötron sayıları
bilinen bir taneciğin
Atomu Oluşturan Temel Tanecikler I. Elektron sayısı
II. Çekirdek yükü
Bir elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük taneciğine atom
III. Nükleon sayısı
denir. Atomun yapısında atomu oluşturan daha küçük tanecikler
niceliklerinden hangileri kesinlikle
bulunur. Bunlara atom altı tanecikler denir.
bulunabilir?
Atom altı tanecikler proton, nötron, elektron, gluon, graviton,
lepton, foton, kuark... gibi birçok parçacıktan oluşur.
Ancak atomu oluşturan temel tanecikler proton, nötron ve
elektronlardır.

Örnek: Atom altı taneciklerle

Atom çekirdeğini pozitif yüklü protonlar ve yüksüz nötronlar ilgili aşağıdaki yargılardan
oluşturur. Çekirdekte bulunan taneciklere (proton ve hangisi yanlıştır?
nötronlara) nükleon denir. A) Protonlar pozitif, elektronlar
negatif yüklüdür.
B) Çekirdekte proton ve
Proton, atom çekirdeğinde bulunan pozitif yüklü taneciktir. nötronlar bulunur.
-24
Kütlesi 1,673x10 gramdır. C) Eksi yüklü taneciklere
-24
Nötron, atom çekirdeğinde bulunan kütlesi 1,675x10 gram elektron adını öneren G.
olan yüksüz taneciktir. Stoney’dir.
-28
Elektron, çekirdeğin etrafında bulunan kütlesi 9,109x10 gram D) Atomun kütlesi yaklaşık
olan negatif yüklü taneciktir. olarak çekirdeğin kütlesine
eşittir.
Buna göre, proton ve nötronun kütleleri yaklaşık aynı, E) Elektronların kütlesi proton-
elektronun kütlesi ise proton ya da nötronun kütlesinin yaklaşık ların kütlesine eşittir.
1836’da biri kadardır. Bu yüzden, atomun hemen hemen tüm
kütlesi çekirdeğinde toplanmıştır. Elektronların kütlesi çok Örnek: Atomun temel
küçük olduğundan, atomun toplam kütlesi yanında ihmal tanecikleri ile ilgili aşağıdaki
edilebilir. ifadelerden hangisi doğrudur?
Atomun kütlesini çekirdek oluşturmasına rağmen çekirdeğin A) Çekirdekte yalnız protonlar
hacmi atomun hacminin yanında çok küçüktür. bulunur.
B) Nötronlar elektronlardan
TANECİK Proton Elektron Nötron daha hafiftir.
GÖSTERİLİŞİ p+ e- no C) Protonun kütlesi, nötronun
ELEKTRİK
+1 -1 0 kütlesinin iki katıdır.
YÜKÜ
D) Nötronlar aynı zamanda
KÜTLE(g) 1,673x10-24 9,109x10-28 1,675x10-24
BAĞIL ≈0 (yaklaşık nükleon olarak adlandırılır.
1 1 E) Elektronun ve protonun
KÜTLE(akb) sıfır)
Orbital(elektron yükleri eşit fakat zıt
YER çekirdek çekirdek
bulutu) işaretlidir.
Sayfa 5 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
Atom Numarası (Z): Bir element atomunun çekirdeğinde  İki taneciğin proton ve
bulunan protonların toplam sayısına, o atomun atom numarası elektron sayıları eşit ise
denir ve Z harfi ile gösterilir. kimyasal özellikleri de aynıdır.
 Atom numarası aynı zamanda çekirdek yüküne eşittir.  Proton, nötron ve elektron
 Proton sayısı atomların kimlik özelliğidir. sayıları eşit olduğunda ise
 Her elementin atom numarası farklıdır. fiziksel özellikleri de aynıdır.
 Aynı proton sayısına sahip ikinci bir element yoktur.
 Fiziksel ve kimyasal değişiklerde atom numarası değişmez. Örnek: Elektron sayısı 18 olan -3
 Element sembolünün sol alt köşesine yazılır.
yüklü bir iyonunun kütle

numarası 31 olduğuna göre; nötr

haldeki atomun temel tanecik

Kütle Numarası (A): Bir element atomun çekirdeğindeki sayısı toplamı kaçtır?
proton ve nötron sayılarının toplamına o elementin kütle
numarası denir ve A harfi ile gösterilir. Element sembolünün sol
üst köşesine yazılır.

Örnek: iyonunda

proton (p), nötron (n) ve elektron (e)

İyon Yükü: Bir atom elektron aldığında (-) yük, elektron sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerin

verdiğinde ise (+) yükle yüklenir. Bu şekilde (+) ya da (-) yükle hangisinde doğru verilmiştir?
yüklenen taneciklere iyon adı verilir. A) e > p = n B) n > p > e
(-) yüklü iyonlara anyon,
C) p = e > n D) p > n > e
(+) yüklü iyonlara katyon denir.
E) n = e > p

2011-YGS:

Çekirdek Nükleon Nötron Elektron

Tür
yükü sayısı sayısı sayısı

Sayfa 6 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
İzotop Atomlar 2019-TYT: , ve
Atom numarası aynı, kütle numarası farklı olan atomlara izotop element atomlarıyla ilgili,
atomlar denir. I. X ve Y aynı elementin
Başka deyişle proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı
izotop atomlarıdır.
atomlardır.
II. Z element atomunun
Aynı elementin farklı atomlarıdır.
elektron ve nötron sayıları
Elementlerin çoğunun doğada birden çok izotopu vardır.
Örneğin hidrojenin üç izotopu bulunur. Bunlar hidrojen , eşittir.

döteryum ( ) ve trityum ( )dur. III. Y ve Z element atomlarının

Örnek: nötron sayıları eşittir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

2014-LYS: Aşağıda verilen atom

ve iyon çiftlerinden hangisi

İzoton Atomlar
izoelektroniktir?
Nötron sayısı aynı, proton sayısı farklı atomlara izoton atomlar
A) 8O2- ve 17Cl
denir.
B) 11Na ve 12Mg2+
3-
Örnek: C) 15P ve 18Ar

2005-YGS: Tek atomlu olan X ve Y

tanecikleri, aşağıdaki koşulların
İzobar Atomlar
hangisinde birbirinin hem izotopu
Nötron sayıları ve atom numaraları farklı, kütle numaraları aynı hem de iyonudur?
olan atomlara izobar atom denir. A) Yalnız proton sayıları eşit,

Örnek: nötron sayıları ve elektron

sayıları farklı ise
B) Hem proton hem de nötron
sayıları eşit, elektron sayıları
İzoelektronik Tanecikler farklı ise

Elektron sayıları ve elektron dağılımları aynı olan taneciklere 2000-ÖSS:

izoelektronik tanecikler denir.

Örnek:

Soru: , , , , ve taneciklerinden
hangileri izotop, izoton, izobar ve izoelektroniktir?

Sayfa 7 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
3. BÖLÜM PERİYODİK SİSTEM

Günümüzde 118 element olduğu bilinmektedir. Günümüzdeki periyodik tabloya en yakın sınıflandırma
1869 yılında Julius Lothar Mayer ve Dimitri Mendeleyev’in çalışmalarına dayanmaktadır.

Mendeleyev ve Periyodik Sistem

Rus kimyager Mendeleyev o gün için bilinen 63 elementi sınıflandırmak için çalışmalar yapmıştır.
Yaptığı çalışmalarda elementleri atom kütlelerine göre sıralamıştır.
Bu sıralamada elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin de düzenli (periyodik) olarak
tekrarladığını görmüştür.
Mendeleyev o güne kadar keşfedilmemiş galyum, germanyum ve skandiyum gibi elementlerin varlığını,
atom kütlelerini ve fiziksel-kimyasal özelliklerini tahmin ederek yaptığı tabloda bu elementlerin
yerlerini boş bırakmıştır. Varlığını tahmin ettiği elementler daha sonraki yıllarda bulunmuştur.
Mendeleyev’in periyodik sisteminin asıl başarısı yeni elementlerin bulunabileceğini öngörmesidir.

Moseley ve Modern Periyodik Sistem

İngiliz fizikçi Henry Moseley, X-ışınları ile yaptığı deneylerde çeşitli elementlerin atom numaralarını
bulmuştur. Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin atom kütlesine değil atom numarasına
(proton sayısına) bağlı olduğunu kanıtlamıştır. Kimyasal özellikler elektron dizilimi ile ilgilidir. Moseley
periyodik sistemde elementlerin atom kütlesi yerine, atom numarasına göre gösterilmesini önermiştir.

 Günümüzdeki periyodik sistem, artan atom numarasına göre düzenlenmiştir.

Bu şekildeki düzenlemede benzer kimyasal özellikte olanlar aynı düşey
sütunda bulunur.

Modern Periyodik Sistem

 Periyodik sistemdeki yatay satırlara periyot, düşey sütunlara grup adı

verilir.
 Periyodik sistemde 7 periyot, 18 grup bulunur.
 Gruplar harf (A, B) ve sayı ile veya IUPAC’ nin önerdiği yalnızca
rakamlardan (1-18) oluşan sistemle adlandırılır.
 Harf (A, B) ve rakamdan oluşan sistemde 8B grubu 3 alt sütundan oluşur.
 Bu sistemde 8A, 8B olmak üzere 16 grup bulunur.
 A grubu elementlerine baş grup (ana grup) elementleri denir.
 B grubu elementlerine de yan grup elementleri denir.
 Periyodik sistemde ilk periyotta 2, ikinci periyotta 8, üçüncü periyotta 8, dördüncü ve beşinci
periyotta 18 element bulunur.
 Altıncı ve yedinci periyot ise 32’şer element içerir ve bu periyotların 14’er elementi tablonun altında 2
yatay sıra hâlinde yer almaktadır. İlk yatay sıraya lantanitler ikinci yatay sıraya aktinitler denir.

Sayfa 8 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM

Metal Ametal Yarımetal Soygaz

Aktinitler

 Bazı grupların özel adları vardır. Bu adlar grup içerisindeki elementlerin kimyasal özellikleriyle
de ilişkilendirilir. Örneğin Latincede “halo” kelimesi metallerle tuz yapan anlamındadır. Bu
nedenle 7A grubundaki elementlere halojenler denir. Benzer şekilde;

● 1A grubu:
● 2A grubu:
● 3A grubu:
● 6A grubu:
● 7A grubu:
● 8A grubu:
● B grubu elementleri:
Ayrıca 4A grubuna karbon grubu, 5A grubuna azot grubu, 6A grubuna oksijen grubu da denir.
Toprak Alkali Metaller
Alkali Metaller

Toprak metalleri

Halojenler

Soygazlar

Geçiş Metalleri

Sayfa 9 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
Periyodik Sistemde Yer Bulma
Bir elementin atom numarası bilinirse katman elektron dağılımı yazılarak periyodik tablodaki yeri
bulunabilir.
Katman sayısı periyot numarasını, son katmandaki elektron (değerlik elektronu) sayısı ise grup
numarasını verir (Bu kural ilk 20 ve A grubu elementleri için geçerlidir.).

Katman Elektron Periyot Son Katmandaki Grup

Element Dağılımı Katman Sayısı Numarası Elektron Sayısı Numarası

8O

15P

17Cl

20Ca

18Ar

5B

11Na

2He

ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
Periyodik sistemde yer alan elementler; metal, ametal, yarı metal ve asal (soy) gaz olarak
sınıflandırılabilir. Og elementi yeni keşfedilmiş olup henüz hangi sınıfa dahil olduğu bilinmemektedir.

METALLER
Metaller, periyodik sistemdeki elementlerin büyük çoğunluğunu oluşturur.
1A grubunda hidrojen, 3A grubunda bor hariç 1A, 2A, 3A grupları, geçiş ve iç geçiş elementleri
metaldir.
Genellikle son katmanlarında 1, 2, 3 elektron bulundururlar.
Metallerin özellikleri:
 Yüzeyleri parlak olup ışığı yansıtırlar.
 Oda sıcaklığında civa hariç katı hâldedirler.
 Isıyı ve elektrik akımını iyi iletirler.
 Çoğu tel ve levha hâline getirilebilir, dövülerek işlenebilir.
 Kendi atomları arasında metalik bağ bulunduğundan genellikle sağlam yapılıdırlar.
 Erime ve kaynama noktaları, yoğunlukları genellikle ametaller ve soy gazlardan yüksektir.
 Doğada genellikle bileşikleri hâlinde bulunurlar.
 Bileşik oluştururken elektron almazlar, daima elektron vererek pozitif (+) yüklü iyon hâline
geçerler. Ametallerle iyonik bağlı bileşikleri oluştururlar.
 Kendi aralarında bileşik oluşturmaz, alaşım oluştururlar.
Sayfa 10 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
AMETALLER

Periyodik sistemdeki H, C, N, O, F, P, S, Cl, Se, Br, I elementleri ametaldir.

Genellikle 4A, 5A, 6A ve 7A grubunda yer alırlar ve değerlik elektron sayıları sırasıyla 4, 5, 6 ve 7’dir.

Ametallerin özellikleri:
 Katı hâlde olanlar mat görünümlüdür.
 Oda sıcaklığında katı, sıvı veya gaz hâlinde bulunabilirler. Örneğin iyot katı, brom sıvı, oksijen,
klor gaz hâlindedir.
 Isıyı ve elektrik akımını iletmezler (karbonun farklı bir formu olan grafit hariç).
 Tel ve levha hâline getirilemezler, dövülerek işlenemezler. Katı hâlde kırılgandırlar.
 Ametaller genellikle doğada serbest hâlde iki veya daha fazla atomdan oluşan moleküller
hâlinde bulunurlar. (Cl2, O2, P4, S8...)
 Erime, kaynama noktaları ve yoğunlukları genellikle metallere göre düşüktür.
 Bileşik oluştururken elektron alarak negatif (-) yüklü iyon hâline geçebilirler.
 Metallerle elektron alış verişi yaparak iyonik bağlı, kendi aralarında elektronları ortaklaşa
kullanarak kovalent bağlı bileşik oluştururlar.
 Bileşiklerinde hem pozitif(+) hem de negatif(-) değerlik alabilirler.

YARI METALLER

Periyodik sistemdeki B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po elementleri yarı metalleri oluşturur.
3A, 4A, 5A, 6A grubunda yer alan elementlerin bir kısmı yarı metaldir.
Yarı metaller görünüm olarak ve bazı fiziksel özellikleri bakımından metallere, kimyasal özellikleri
bakımından ise ametallere benzerler.

 Metallerle ametallerin arasında yer alırlar.

 Hem pozitif hem de negatif yüklü iyon hâline geçebilirler.
 Hem metallerin hem de ametallerin özelliklerini taşırlar.
 Katı hâldedir ve işlenebilirler.
 Parlak veya mat olabilirler.
 Elektriği ametallerden daha iyi, metallerden daha az iletirler.

SOY GAZLAR (Asal gazlar)

Periyodik sistemdeki 18. grupta (8A grubunda) yer alan He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn elementleri soy (asal)
gazları oluşturur.

 Son katmanlarında 8 elektron bulundururlar. (He son katmanında 2 elektron bulundurur.)

 Oda koşullarında gaz hâlinde bulunurlar.
 Atomik yapılıdırlar.
 Erime, kaynama noktaları ve yoğunlukları düşüktür.
 Renksiz ve kokusuzdurlar.
 Kararlı yapıdadırlar ve bileşik oluşturmazlar (Ar, Kr ve Xe özel şartlarda bazı bileşikleri elde
edilebilir.).

Sayfa 11 / 18

2020-TYT: Çekirdek için kırmızı ve elektronlar
için mavi renk kullanılarak bir elementin nötr
atomunun katman elektron dağılımı aşağıda
modellenmiştir.
ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
ÖRNEK: Periyodik sistemle ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Düşey sütunlara periyot, yatay sıralara
grup denir.
B) 3. periyotta on sekiz element bulunur.
C) Aynı gruptaki elementlerin kimyasal
özellikleri aynıdır.
D) B gruplarına baş grup da denir.
E) Modern periyodik cetvel elementlerin
proton sayılarına göre düzenlenmiştir.

ÖRNEK: Periyodik tabloda sınıflandırılan

elementlerle ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
Bu elementle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi hangisi doğrudur?
doğrudur? A) Metallerin hepsi oda sıcaklığında katı
A) Atom numarası 14’tür. hâldedir.
B) Yarı metal olarak sınıflandırılır. B) Ametallerin hepsi oda sıcaklığında gaz
hâlindedir.
C) Periyodik sistemin 13. (3A) grubunda
C) Yarı metaller periyodik tablonun
bulunur.
solunda yer alır.
D) Periyodik sistemin 2. periyodunda bulunur. D) Asal gazlar doğada molekülleri hâlinde
E) Bileşik oluştururken elektron verir. bulunur.
E) Metallerin erime ve kaynama sıcaklıkları
yüksektir.
2019-TYT: Periyodik sistemde aynı periyotta
bulunan X ve Y elementleriyle ilgili aşağıdaki ÖRNEK: 3. periyot 2A grubu elementi için
aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
bilgiler veriliyor.
 X elementi: Parlak görünümlü olup oda A) Metaldir.
B) Oda koşullarında katı halde bulunur.
sıcaklığında ısıyı ve elektriği çok iyi iletir.
C) Elektron dağılımı yazıldığında 3. katmanında
 Y elementi: Oda sıcaklığında gaz hâldedir ve 2 elektron bulunur.
hiçbir elementle tepkimeye girmez. D) Atom numarası 12’dir.
Bu elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden E) 1A grubunda bulunan bütün elementlerle
hangisi doğrudur? bileşik oluşturur.
A) X elementinin atom numarası Y
elementininkinden büyüktür.
B) Y elementinin atom yarıçapı X
elementininkinden küçüktür.
ÖRNEK: Aşağıda atom numarası verilen
C) X elementinin birinci iyonlaşma enerjisi
elementlerin hangisinin grup adı doğrudur?
Y elementininkinden büyüktür.
A) 11X toprak alkali metal
D) Y elementinin elektron alma eğilimi, X
B) 17Z soy gaz
elementine göre fazladır.
C) 13K halojen
E) X elementi ametal, Y elementi metal
D) 15M toprak metal
olarak sınıflandırılır.
E) 3Y alkali metal

Sayfa 12 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
PERİYODİK ÖZELLİKLER Örnek: Aşağıdaki atomların

Atom Yarıçapı(çapı, hacmi) atom yarıçaplarını karşılaş-

Atomik yarıçap genellikle atom çekirdeğinden en dış katmandaki tırınız.

elektrona olan uzaklık olarak tanımlanabilir. 6C, 12Mg, 15P, 17Cl, 20Ca, 35Br

a) Van der Waals Yarıçapı Örnek: X ve Y aynı grupta,

Van der Waals yarıçapı, apolar moleküller ve soy gazların katı hâle Y ve Z aynı periyottadır.
geçerken aralarında oluşan etkileşimlerden yararlanılarak Atom yarıçapları X > Y > Z
hesaplanır.
olduğuna göre atom numara-
Van der Waals yarıçapı birbirine bağlı olmayan iki atomun en
ları arasında nasıl bir sıralama
yakın çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır.
vardır?

70 pm

140 pm
İyon Yarıçapı
b) Kovalent Yarıçap Bir element için;
Kovalent yarıçap (aynı iki atom bağlı ise) iki atom çekirdeği
arasındaki mesafenin yarısıdır. İki çekirdek arasındaki mesafe
atom çapını, yarısı da yarıçapı verir.

Farklı elementler için;

c) İyonik Yarıçap
İyonik yarıçap, iyonik bağlı bileşikteki bir iyonun yarıçapıdır.
İyonik bağlı bileşiklerde iyonlar aynı büyüklükte değildir. Bu
nedenle iyon yarıçapı iyonlar arasındaki uzaklığın yarısı değildir.
Çekirdekler arasındaki uzaklık katyon ve anyon arasında uygun
şekilde paylaştırılarak ayrı ayrı hesaplanır. NaCl için; 2- - +
2018-AYT: 8O , 9F , 11Na

iyonlarının yarıçaplarını küçükten

büyüğe doğru sıralayınız.

95 pm 181 pm

Sayfa 13 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
Metallik ve Ametallik Özellik Örnek: 1A grubu element-

Metaller elektron verme eğilimi yüksek olan elementlerdir. lerinden 3Li, 11Na, 19K’un

Elektron verme eğilimi atom yarıçapı büyüdükçe artar. Atom metalik özelliklerinin karşılaş-
yarıçapı büyüdükçe değerlik elektronları çekirdekten uzaklaşır. tırılması hangi seçenekte doğru
Elektron çekirdekten uzaklaştıkça elektron başına düşen çekim verilmiştir?
kuvveti azalır, elektron vermek kolaylaşır, metalik aktiflik artar.
A) Li> Na> K

B) Na>K>Li

C) K=Li>Na

D) K>Li>Na

E) K>Na>Li
Ametaller son enerji düzeyinde genellikle 4, 5, 6 ya da 7 elektron
bulunduran ve elektron alma eğilimi yüksek olan elementlerdir.
Elektron alma eğilimi atom yarıçapı küçüldükçe artar. Bir
Örnek: Elektron dizilimi
elementin yarıçapı ne kadar küçük olursa aldığı elektronlar da
2)8)7) şeklinde verilen
çekirdek tarafından o kadar kolay çekilir, elektron alma eğilimi ve
element için aşağıdaki
ametallik özelliği artar.
ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Değerlik elektron sayısı
+7’dir.
B) Ametalik aktifliği en
yüksek elementtir.
C) Bir elektron vererek
soygaz elektron dizilimine
ulaşır.
D) Elektron verme isteği
Elektron İlgisi
fazladır.
Gaz hâldeki nötr bir atomun bir elektron alması sırasında oluşan E) Elektron ilgisi en yüksek
enerji değişimine elektron ilgisi denir. elementtir.
X(g) + e- X- + E.İ E.İ=Elektron İlgisi
Elektron ilgisi ekzotermik (negatif) veya endotermik (pozitif)
Örnek: Periyodik sistemin
olabilir.
2. periyodunda bulunan
F(g) + e- F-(g) + Enerji E.İ = -328,2 kj/mol
Be(g) + e-+ Enerji Be-(g) E.İ = +66 kj/mol elementlerin elektron alma

eğilimleri arttıkça;
Açığa çıkan enerji ne kadar büyükse elektron ilgisi de o kadar
 Katman sayısı
büyüktür.
 Atom yarıçapı

 Ametalik özellik

 Değerlik elektronu sayısı

yukarıda verilen özelliklerden

kaç tanesinin değeri artar?

Sayfa 14 / 18
 ATOM ve PERİYODİK SİSTEM
İyonlaşma Enerjisi
Temel hâldeki nötr bir gaz atomundan bir elektronun
uzaklaştırılması için gerekli olan minimum enerjiye 1. iyonlaşma
enerjisi denir.

X(g) + İ.E1 X+(g) + e- İ.E1 : 1. iyonlaşma enerjisi

 Bir atomda kaç tane elektron varsa o kadar iyonlaşma enerjisi

vardır.
Nötr bir atomdan art arda elektron uzaklaştırılması işleminde ilk
elektronun uzaklaştırılması için gereken enerji diğer iyonlaşma
enerjilerinden her zaman küçüktür. Bunun nedeni uzaklaştırılan
Örnek: Aşağıda verilen
her elektrondan sonra kalan elektron başına düşen çekim gücünün
daha fazla olmasıdır. iyonlardan hangisinden

İ.E1 < İ.E2 < İ.E3 < İ.E4 <... elektron koparmak daha
Periyodik sistemde aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe zordur?
atom yarıçapı artarken iyonlaşma enerjisi azalır. A) 8R2- B) 7Y3- C) 9Z-
Periyodik sistemde aynı periyotta sağa doğru gidildiğinde atom
D) 11Q
+ E) 13X
3+

yarıçapı küçülür. Bu nedenle iyonlaşma enerjisi genellikle artar.

1A < 3A < 2A <4A < 6A < 5A < 7A <8A

Örnek:

 X(g) + Q1 kkal → X+(g) + e¯

 X+(g) + Q2 kkal → X2+(g) + e¯

 X(g) + e¯ → X¯(g) + Q3 kkal

 X(g) + Q4 kkal → X2+(g) + 2e¯

Örnek: X elementine ait yukarıda

1. 2. 3. 4. verilen tepkimelerle ilgili

İyonlaşma İyonlaşma İyonlaşma İyonlaşma l. Q1 değeri X elementinin 1.
Element Enerjisi Enerjisi Enerjisi Enerjisi
iyonlaşma enerjisini gösterir.

X 495,9 4560 6900 9540 ll. Q4 değeri X elementinin 2.

Y 738,1 1450 7730 10500 iyonlaşma enerjisini gösterir.
Z 418,7 3052 4410 5900
lll. Q3 değeri X elementinin
T 589,5 1145 4900 6500
elektron ilgisi değeridir.

lV. Q2 > Q1 dir.

a) Elementlerin değerlik elektron sayısını,
yukarıda verilen yargılardan
b) Periyodik sistemdeki grup numaralarını,
hangileri doğrudur?
c) Aynı grupta yer alan elementler varsa bu elementlerin atom
yarıçapının büyüklüğünü karşılaştırınız.

Sayfa 15 / 18
Produced with a Trial Version of PDF Annotator - www.PDFAnnotator.com

ATOM ve PERİYODİK SİSTEM

Elektronegatiflik Örnek:
Elektronegatiflik, bir atomun kimyasal bağdaki elektronları
kendine doğru çekme yeteneğinin bir ölçüsüdür.
X Y Z
Elektronegatiflik bir moleküldeki atomların birbirine göre bağ
elektronlarını çekme eğiliminin bağıl büyüklüğünü ifade eden bir atomlarının aynı periyotta

sayıdır. olduğu bilindiğine göre

Pauling, elektronegatifliği en yüksek olan flor atomunun I. Çekirdek yükü en büyük
elektronegatiflik değerini 4,0 olarak kabul etmiştir. olan Y dir.
Atom yarıçapı küçüldükçe elektronegatiflik artar.
II. 1. iyonlaşma enerjisi en
Elektronegatifliği en yüksek olan element 7A grubundaki flor, en
küçük olan X tir.
düşük element ise 1A grubundaki fransiyumdur.
Soy gazların bağ yapma eğilimleri olmadığı için elektronegatiflik III. Elektron ilgileri Y < Z < X

değeri de yoktur. şeklindedir.

yargılarından hangisi ya da

hangileri doğrudur?

Örnek:
X Y
Z
Oksit ve Hidroksit Bileşiklerinin Asit ve Bazlık Özelliği
Elementlerin oksijenle yaptıkları bileşikler bazik oksit, asidik Yukarıda X, Y ve Z
oksit, amfoter oksit ve nötr oksit olarak sınıflandırılabilir. elementlerinin periyodik
 Amfoter metaller hariç, metallerin oksitlerinin sulu çözeltisi tablodaki yerlerine ilişkin bir
bazik karakter gösterir. Bu nedenle metal oksitlere bazik oksit de
kesit verilmiştir. Buna göre;
denir. Metal oksitler su ile tepkimeye girdiklerinde hidroksit
oluşturur. I. Y’nin atom numarası,

X’in atom numarasından

büyüktür.

II. X’nin atom yarıçapı,

Z’nin atom yarıçapından

 Ametal oksitlerinin genellikle oksijence zengin olanlarına (ametal küçüktür.

atomu sayısından daha fazla oksijen atomu içeren CO2, N2O5 vb.) III. X’in 1. iyonlaşma enerjisi,
+
asidik oksit denir. Asidik oksitlerin su ile tepkimelerinde H iyonu Y’nin 1. iyonlaşma
oluştuğu için sulu çözeltileri asidik özellik gösterir.
enerjisinden büyüktür.

ifadelerinden hangisi ya da

hangileri kesinlikle doğrudur?

Sayfa 16 / 18
Produced with a Trial Version of PDF Annotator - www.PDFAnnotator.com

ATOM ve PERİYODİK SİSTEM

Bir Periyotta Soldan Sağa Doğru Değişen Özellikler:
 Değerlik elektron sayısı:  Elektron ilgisi:
 Metalik özellik:  İyonlaşma enerjisi:
 Atom numarası:  Atom kütlesi:
 Atom çapı:  Elektronegatiflik:
 Ametallik özellik:

Bir Grupta Yukarıdan Aşağıya Doğru Değişen Özellikler:

 Değerlik elektron sayısı:  Metalik özellik:
 Atom numarası:  Ametallik özellik:
 Atom çapı:  Elektron ilgisi:
 İyonlaşma enerjisi:  Atom kütlesi:
 Elektronegatiflik:

2019-TYT: Periyodik sistemde aynı periyotta 2018-TYT: 4Be, 6C, 9F elementleriyle ilgili

bulunan X ve Y elementleriyle ilgili aşağıdaki aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

bilgiler veriliyor. A) C elementi metal olarak sınıflandırılır.

 X elementi: Parlak görünümlü olup oda B) Birinci iyonlaşma enerjisi en küçük olan

sıcaklığında ısıyı ve elektriği çok iyi iletir. element F’dir.

 Y elementi: Oda sıcaklığında gaz hâldedir C) Atom yarıçapı en büyük olan element

ve hiçbir elementle tepkimeye girmez. Be’dir.

Bu elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden D) Be’nin elektron alma eğilimi, C’ninkinden

hangisi doğrudur? daha fazladır.

A) X elementinin atom numarası Y E) C’nin elektronegatifliği, F’nin

elementininkinden büyüktür. elektronegatifliğinden daha büyüktür.

B) X elementinin birinci iyonlaşma enerjisi Y

elementininkinden büyüktür.

C) Y elementinin elektron alma eğilimi, X

elementine göre fazladır. 2017-YGS: Nötr hâlde 16 elektronu bulunan

D) X elementi ametal, Y elementi metal elementle ilgili,

olarak sınıflandırılır. I. Katman elektron dizilimi; 2, 8, 6

E) Y elementinin atom yarıçapı X şeklindedir.

elementininkinden küçüktür. II. Ametaldir.

III. 2 elektron vererek oktetini tamamlar.

yargılarından hangileri doğrudur?

Sayfa 17 / 18
Produced with a Trial Version of PDF Annotator - www.PDFAnnotator.com

ATOM ve PERİYODİK SİSTEM

2017-YGS: 11Na ve 12Mg elementleriyle ilgili, 2014-YGS: Aşağıdaki tabloda, bazı element

I. Periyodik sistemde Na 1. grupta (1A), atomlarının 1. ve 2. katmanlarındaki elektron

Mg ise 2. grupta (2A) bulunur. sayıları verilmiştir.

II. Her iki element de yarı metal olarak 1.katmandaki 2.katmandaki

sınıflandırılır. elektron sayısı elektron sayısı
Be 2 2
III. Periyodik sistemde her iki elementin de Ne 2 8
periyot numarası 3'tür. F 2 7

yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Flor element atomu bileşik oluştururken bir

elektron alarak kendisine en yakın soy gazın

2016-YGS: elementiyle ilgili, elektron düzenine ulaşır.

I. Son elektron katmanında 7 elektron B) Neon element atomu kararlıdır.

bulunur. C) Berilyum ve flor element atomları

II. 1 elektron alarak oktetini tamamlar. birbirleriyle bileşik oluşturabilir.

III. Bileşiklerinde yükseltgenme basamağı -1’dir. D) Üçü de periyodik çizelgede aynı periyottadır.

IV. Periyodik çizelgede 5A grubunda bulunur. E) Berilyum element atomunun değerlik

yargılarından hangileri doğrudur? elektron sayısı dörttür.

2016-YGS: Aşağıdaki elementlerden hangisi, en 2013-YGS: Aşağıda, bazı elementler ve karşılarında

az sayıda elektron alarak katman elektron katman elektron dizilimleri verilmiştir.

dizilimi kendisine en yakın soy gazın katman Element Katman elektron dizilimi
B 2, 3
elektron dizilimine ulaşır?
F 2, 7
A) B) C) D) E)
Na 2, 8, 1
P 2, 8, 5
Mg 2, 8, 2
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) B’nin proton sayısı beştir.

2010-YGS: 12X, 15Y elementleriyle ilgili aşağıda
B) F, bir elektron alarak kendisine en yakın
verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
soy gazın katman elektron dizilimine ulaşır.
A) X, metaldir.
C) Na, bir elektron vererek katyonunu
B) Y, ametaldir.
oluşturur.
C) X atomu 2 elektron verdiğinde elektron
D) P’nin toplam elektron sayısı on beştir.
dizilişi soygazınkine benzer.
E) Mg, bileşik oluşturmak için birinci
D) Y atomu 3 elektron verdiğinde X’in
katmanından iki elektron verir.
izoelektroniği olur.

E) X ve Y periyodik cetvelin aynı grubundadır.

Sayfa 18 / 18