3 Kimyasal tepkimelerde atom sayısı ve türü korunur.

ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

4 Atomlar içi dolu yoğun kürelerdir.

ATOM MODELLERİ
OO Atomun yapısının daha iyi anlaşılabilmesi için bilim insanları
çeşitli araştırmalar yapmıştır. Bu araştırmalar sonucunda çe- Bir elementin atomları şekil, kütle, büyüklük vb açı-
şitli atom modelleri ortaya koymuşlardır. 5 dan birbirinin aynısıdır.
OO Deneysel çalışmalara dayanarak atomun yapısını ve davranı-
şını akılcı bir biçimde açıklayan şekillere atom modeli denir.
OO Geliştirilen atom modelleri zamanla elde edilen yeni bulgula-
ra cevap veremeyince geçerliliğini yitirir. Bu durumda yeni
gözlem ve deneyler yapılarak elde edilen bulgular genişleti-
6 Farklı elementlerin atomları birbirinden farklıdır.

lir ve yeni modeller ortaya atılır.

OO Atom hakkında ilk bilimsel model John Dalton tarafından
ortaya atılmıştır.
7 Farklı element atomlarının belirli oranlarla birleşme-
sinden bileşikler oluşur.

DALTON ATOM MODELİ (1803)

OO Atom fikri, Democritus’un bir elementin en küçük birimine
‘‘bölünemeyen’’ anlamında atomos adını verdiği milattan ön-
ceki yıllardan beri vardır. Modern kimyanın gelişiminde önem- Dalton atom modeli
OO Zamanla yapılan çalışma-
li rolü olan Lavoisier’in Kütlenin korunumu yasası, Proust’un
lar Dalton atom modelin-
sabit oranlar yasası, Dalton’ın katlı oranlar yasası’nı ortaya
deki yanlışlıkları ortaya
koyması Dalton'un atom modelinin temelini oluşturur.
koymuştur.
OO Dalton atom modelini açıklarken atomları bilardo toplarına
benzetmiştir.

OO Dalton atom modelinin varsayımları aşağıda verilmiştir.

1 Tüm maddeler atom denilen küçük taneciklerden

oluşmuştur. 01 Atomdan daha küçük tanecikler vardır.

OO Proton, nötron, elektron gibi atom altı taneciklerin yanında kuark,

baryon vb atom altı tanecikler de keşfedilmiştir.
Atomlar kimyasal olaylarda bölünemez, parçalana-
2 maz, yoktan var edilemez ve başka bir atoma dö-
nüştürülemez.
02 Atomlar radyoaktif tepkimelerle başka atomlara
dönüşebilir, parçalanabilir.

OO Atom bombasında ve nükleer santrallerde enerji üretiminde kul-

lanılan aşağıdaki tepkime gibi birçok radyoaktif tepkimede atom-
3 Kimyasal tepkimelerde atom sayısı ve türü korunur. lar parçalanır ve/veya başka atomlara dönüşür.
235U
92 ® 141
56Ba + 36Kr + 3 0n + Enerji
91 1

4 Atomlar içi dolu yoğun kürelerdir.

Bir elementin atomları şekil, kütle, büyüklük vb açı-

5 dan birbirinin aynısıdır.
 THOMSON ATOM MODELİ (1897)

03 Atomun büyük kısmı boşluktur. OO Joseph John Thomson katot ışınları

(elektronlar) ile yaptığı deneyler sonu-
cunda atomun yapısında negatif (–) yük-
OO Atomların yapısındaki tanecikler ve parçacıklar çok küçük
lü taneciklerin (elektronların) yer aldığını
bir yer kaplar. Atomun geri kalan büyük kısmı boşluktan iba-
ispatlamıştır.
rettir.
OO Thomson, elektronun varlığını ispatladık-
tan sonra, Dalton atom modelini de dikka-
04
Bir elementin tüm atomları özdeş olmayabilir. İzo-
top atomlar aynı elemente ait farklı atomlardır. te alarak yeni bir atom modeli ortaya at-
mıştır.
24Na ve 23
11Na atomları (izotop atomlar) sodyum elementine
OO
11
OO Üzümlü keke benzetilen Thomson atom modelinin varsayımları
ait atomlar olup kütleleri birbirinden farklıdır.
aşağıda verilmiştir.

I. Proton
1 Atomlar, çapları yaklaşık 10–8 cm olan kürelerdir.

II. Lepton
III. Kuark

Yukarıdaki maddelerden hangileri Dalton’un atom 2 Negatif yüklü tanecikler olan elektronlar, pozitif yük-
lü olan atom içinde homojen dağılmıştır.
modelinde yer almaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Atomlar yük bakımından nötrdür. Bu nedenle yapı-
D) I ve III E) I, II ve III 3 larındaki negatif ve pozitif yüklü taneciklerin sayısı
eşittir.

Elektronların kütlesi atomun kütlesi yanında ihmal

Dalton atom modelinde yer alan aşağıdaki ifadelerden

4 edilebilecek kadar küçük olduğu için atomun küt-
lesini pozitif yükler oluşturur.
hangisi günümüzde geçerliliğini devam ettirmektedir?

A) Atomlar içi dolu kürelerdir.

B) Bir elementin tüm atomları birbiriyle özdeştir.
C) Atomlar bölünemez.
D) Farklı elementler belirli kütle oranlarında birleşerek
Thomson atom modeli
bileşikleri oluşturur. OO Zamanla yapılan çalış-
E) Atomlar başka atomlara dönüştürülemez. malar Thomson atom
modelindeki yanlışlık-
ları ortaya koymuştur.

Aşağıdaki maddelerden hangisi Dalton atom mode-

line göre bir elementi oluşturan atomlardan değildir?

A) Fe B) Co C) CO D) Al E) He
 01 Atomdaki pozitif ve negatif yükler atomda homo-
jen olarak dağılmazlar.
I. Negatif yüklü tanecik (elektron)
II. Kütlesi negatif yüklü tanecikten çok büyük yüksüz
02 Atomdaki pozitif yüklü tanecikler küçük bir hacimde,
negatif yüklü tanecikler büyük bir hacimde yer alır. tanecik (nötron)
III. Çekirdek
OO Atomun büyük kısmı boşluktur. Bu boşlukta negatif yüklü tane-
cikler (elektronlar) yer alır. Pozitif yüklü tanecikler ise çok küçük Thomson atom modelinde yukarıdaki kavramlardan
bir hacimde sıkışmıştır.
hangileri yer alır?

03
Atomdaki pozitf yüklü tanecikler atomun kütlesinin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yaklaşık yarısını oluşturur.

D) I ve III E) I, II ve III
OO Atomların kütlesini pozitif yüklü tanecikler (proton) ile yüksüz
tanecikler (nötron) oluşturur.

OO J. J. Thomson atom modelini ortaya koyarken William Crooks

Thomson atom modeli, Dalton atom modelinde yer alan;
tarafından geliştirilen katot ışını tüpünde çalışmıştır. Vakumlu
bir tüp içerisinde gazların elektrikle etkileşim sonucu ortaya I. Bütün maddeler atom denilen ve bölünemeyen tane-

çıkan davranışlarını inceleyerek katot ışınlarını (elektronları) ciklerden oluşmuştur.

bulmuş ve bazı özelliklerini açıklamıştır. George Johnstone II. Kimyasal tepkimelerde atom türü ve sayısı korunur.
Stoney bu ışınların atomun yapısındaki taneciklerden kaynak- III. Farklı element atomları birbirinden farklıdır.
landığını fark etmiş ve bu taneciklere elektron adını vermiştir.
varsayımlarından hangilerini çürütmüştür?
OO J.J. Thomson, katot ışınlarının manyetik ve elektriksel alanda
sapmalarını gözlemlemiş ve elektronlar için yük/kütle oranını
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ölçmüştür.
D) I ve III E) I, II ve III

Katot tüpündeki, katot

ışınlarının (elektronla-
rın) manyetik alandan Thomson atom modeline göre atomların çapı yaklaşık
etkilenmesi olarak kaç cm dir?

A) 10–5 B) 10–8 C) 10–9 D) 10–10 E) 10–12

Katot ışınlarına
elektriksel ve man-
yetik alanın aynı
anda uygulanması
 Çekirdeğin çapı yaklaşık 10–12 - 10–13 cm, atomun

2 çapı ise 10–8 cm olduğundan atomun büyük bir kıs-

mı boşluktur. Elektronlar bu boşlukta bulunur ve çe-
kirdek etrafında döner.

RUTHERFORD ATOM MODELİ (1912)

Çekirdekteki pozitif yük miktarı bir elementin tüm
OO Ernest Rutherford, Thomson atom modelinin varsayımlarını is-
patlamak için alfa ışınlarıyla bir deney yapmıştır. Bu deneyde, 3 atomlarında aynıdır, farklı elementin atomlarında
farklıdır.
kendiliğinden çevresine alfa ışınları (He2+ tanecikleri) saçan
radyoaktif bir elementten elde ettiği ışınları ince bir altın levha
üzerine göndermiş ve ışınların saçılmalarını gözlemlemiştir.

Doğrultusu
sapan
ışınlar
Doğrultusu
sapmayan
ışınlar
4 Atomdaki elektron sayısı çekirdekteki proton sayı-
sına eşittir.

E. Rutherford'un Pozitif yüklerin toplam kütlesi, atomun kütlesinin

Altın levha
altın levha deneyi
5 yaklaşık yarısı kadardır. Bu durumda çekirdekte
kütlesi protonun kütlesine eşit yüksüz tanecikler
bulunmalıdır.
Geri dönen
ışınlar

OO Rutherford, atom çekirdeğini Rutherford atom modeli

Güneş’e, çekirdeğin etrafın-
daki elektronları da gezegen-
lere benzetmiştir.
OO Gözlem sonuçları pozitif yüklü taneciklerin büyük bir kısmı-
OO Atomun kütlesinin protonla-
nın levhadan hiç sapmadan geçmesi atomun büyük bir kıs-
rın kütlesinin yaklaşık iki katı
mının boşluklu yapıya sahip olduğunu ortaya koyar.
olmasından yola çıkarak ato-
OO Alfa taneciklerinin az bir kısmının sapması, çok daha az bir mun yapısında bulunması gereken yüksüz taneciklerin (nötron)
kısmının ise levhaya çarparak geri dönmesi pozitif yüklü ta- varlığını öngörmesi bu modelin başarısıdır.
neciklerin atomun merkezinde çok küçük bir hacimde top-
OO Rutherford’un öngördüğü yüksüz taneciklerin (nötronların) varlı-
landığının kanıtıdır.
ğını 1932 yılında James Chadwick kanıtlamıştır.
OO Bu sonuçlara göre, atom Thomson’un öngördüğü gibi ho-
mojen yapıda değildir. Eğer böyle olsaydı alfa ışınlarının sap-
maları homojen bir görüntü verirdi.
Rutherford atom modelindeki yanlışlıklar/eksiklikler aşağıdaki gibidir.

01 Çekirdek çevresinde dönen elektronların neden

OO Rutherford, yaptığı çalışmalar sonucunda gezegen modeli
olarak da bilinen atom modelini ortaya koymuştur. Ruther-
ford atom modelinin varsayımları aşağıda verilmiştir.
+ yüklü çekirdeğe düşmediğini açıklayamamıştır.
OO Pozitif yüklü çekirdek negatif yüklü elektronları çeker. Bu elektron-
ların çekirdek üzerine düşmesi gerekirdi. Elektronların dönme hı-
zı çekirdek üzerine düşmelerini engeller.

1 Atomdaki pozitif yükün tümü, çekirdek denilen kü-

çük bir bölgede toplanmıştır. 02 Elektronun davranışını açıklamada yetersiz kal-
mıştır.

OO Elektronların bulunduğu bölgeler ve bu bölgeler arasındaki geçiş-

Çekirdeğin çapı yaklaşık 10–12 - 10–13 cm, atomun ler Rutherford atom teorisinde açıklanamamıştır.

2 çapı ise 10–8 cm olduğundan atomun büyük bir kıs-

mı boşluktur. Elektronlar bu boşlukta bulunur ve çe-
kirdek etrafında döner.

Çekirdekteki pozitif yük miktarı bir elementin tüm

3 atomlarında aynıdır, farklı elementin atomlarında
farklıdır.

4 Atomdaki elektron sayısı çekirdekteki proton sayı-

sına eşittir.
Şekli yukarıda verilen atom modeliyle ilgili; "................. çapı yaklaşık 10–12 – 10–13 cm, ............. çapı ise 10–
8 cm olduğundan atom hacminin ........... bir kısmı boşluktur.
I. Gezegen modeli olarak da bilinir.
................. bu boşlukta bulunur ve çekirdek etrafında döner."
II. James Chadwick tarafından ortaya kon-
muştur. Rutherford atom modelinde yer alan yukarıdaki ifadede
III. Atomun yapısındaki çekirdeğin varlığını ortaya koyan atom ............... lı yerler dikkate alındığında aşağıdaki terimlerden
modelidir. hangisi bu yerlerden hiçbirinde kullanılmaz?

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) yörüngelerde B) atom C) büyük

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) elektronlar E) çekirdek

D) I ve III E) I, II ve III

BOHR ATOM MODELİ (1913)

OO Dalton, Thomson ve Rutherford atom modelleri atomun ya-
pısıyla ilgili birçok konuyu açıklığa kavuşturmuştur. Ancak bu
atom modellerinin hiçbiri elektronların hareketleri ve bulun-
I. Elektronların çekirdek etrafında dolaştığı yörüngeler dukları konumlarla ilgili net bir görüş ortaya koyamamıştır.
II. Atom çekirdeğinde yer alan yüksüz ama kütlesi büyük bir OO Niels Bohr atomların spektrumlarını incelediğinde bu spekt-
tanecik rumların atomların yapısındaki elektronların hareketleriyle
III. Protonların tamamının bir arada bulunduğu çok küçük bir oluştuğunu düşünmüş ve buna dayalı olarak atom modelini
ortaya atmıştır.
bölge
OO Elementler ısıtıldıklarında farklı renklerde ışık yayar. Element-
Rutherford atom modelinde yukarıdakilerden hangilerinin lerin alev rengi üzerinde yaptığı değişiklikler (alevin rengini
varlığını ispatlamış veya öngörmüştür? farklı renklere dönüştürmesi) maddeler için ayırt edici bir özel-
liktir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

D) I ve III E) I, II ve III OO Bu durum elementlerin ısıtıl-

dıklarında farklı dalga boyla-
rında enerji vermelerinden ya-
ni bu dalga boyundaki ışığı
yaymalarından kaynaklanır.
OO Bu durumda elementlerin aynı oranda ısıtılmalarına rağ-
men farklı miktarlarda ısı alıp verdikleri ortaya çıkar. Pe-
Rutherford atom modeline göre; ki bu farklılık nereden kaynaklanır?

I. Bir atomda pozitif yükün tümü, çekirdek denilen küçük böl-

OO Bunun açıklanması için atomun yapısındaki elektronların
gede toplanmıştır.
belirli enerji seviyelerinde bulunduğu ve sadece bu ener-
II. Atomdaki elektron sayısı çekirdekteki proton sayısına eşittir. ji seviyeleri arasında geçiş yapabildiği ara enerji seviye-
III. Çekirdekteki (+) yük miktarı bir elementin tüm atomlarında lerinde bulunamadığı kabul edilirse şu sonuca ulaşılır:
aynıdır, farklı elementin atomlarında farklıdır. “Her atom kendine özgü belirli ve farklı enerji seviyeleri-
ne sahiptir. Elektronlar bu enerji seviyeleri arasında gidip
ifadelerinden hangileri doğrudur? gelerek ısı/ışık alır ve yayarlar.” Buna göre elektronlar
atom içinde belirli enerji seviyelerinde bulunur ve enerji
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II alışverişiyle bu seviyeler arasında geçişler yaparlar.

D) I ve III E) I, II ve III
OO Elementlerin yaydığı veya soğurduğu ışınlar bir prizmadan OO Her elementin yapısındaki elektronlar farklı enerji seviyelerinde
geçirilerek daha ayrıntılı incelenebilir. bulunduğundan her element için yayınım spektrumu farklıdır.

He

Ne

Na

Hg
Beyaz ışık cam prizmadan geçirilirse kırmızıdan mora kadar renkleri
içeren gökkuşağında gördüğümüz renk tayflarını oluşturur.

OO Güneş ışığının (beyaz ışığın) prizmadan geçirilmesiyle el-

de edilen ve tüm dalga boyundaki görünür renklerin yer
OO Bir elementin enerji alışverişine eşlik eden ışığı prizmadan
aldığı spektruma sürekli spektrum adı verilir.
geçirildiğinde elde edilen görüntülere spektrum denir.

OO
OO Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi iki türlü spektrum var-
dır. Bunlardan birincisi siyah zemin üzerine renkli çizgiler,
ikincisi renkli zemin üzerine siyah çizgiler.
Bir elementin üzerine beyaz ışık (görünür tüm rekleri içeren ışık) gönderi-
lirse bu element ışık içerisindeki belirli ışınları soğurur. Soğurduğu bu ışın-
lar, elektronları enerji seviyeleri arasında hareket ettirecek değere denk ge-
len enerjideki ışınlardır. Yani bir atom ışıma yaptığında hangi enerjide ışın-
lar yayıyorsa üzerine gelen ışınlardan yine o enerjideki ışınları soğurur.

Ekran
Hidrojen
gazı dolu
OO Bir element ısıtıldığında enerji alır. Aldığı enerjiyle
tüp
enerjisi artan elektron bir üst enerji seviyesine çıkar. Prizma
Daha sonra tekrar başlanğıç enerji seviyesine döner.
Bu dönüş sırasında da aldığı enerjiyi ışık olarak çev-
Beyaz ışıktan
resine yayar. Bu ışık prizmadan geçirildiğinde siyah gelen diğer ışınlar
zemin üzerine renkli çizgiler oluşur. Bu şekilde ato- prizmadan geçerken
bu ışınlar hidrojence
mun ışıma yapmasına yayınım (emisyon), elde edi- tutulduğundan
len spektruma yayınım (emisyon) spektrumu denir. geçemez.

Beyaz ışık Yarık

Ekran
Hidrojen
gazı dolu
tüp
– Prizma (nm)
410,1
434,0

486,1

656,3

Enerji alan hidro-

jen atomlarında
Enerji verilerek uyarılıp temel hale
elektronlar dönen elektronlar
uyarılıyor bu ışınları yayar.
410,1
434,0

486,1

656,3

(nm) Hidrojen elementine ait soğurma

+ Yarık ve yayınım spektrumları
OO Atom üzerine gelen ışınlardan hiçbirini soğurmasaydı gelen ışın
aynen çıkacak ve sürekli spektrum elde edilecekti. Ancak sürekli Elektronun çekirdeğe en yakın en düşük enerjili
spektrum içinde elementin soğurduğu ışınlar eksik kalacağından 3 hâline atomun temel hâli denir. Temel hâlde atom
kararlıdır ve ışın yaymaz.
renkli zemin üzerinde siyah çizgilerin (soğurulan renklerin) oldu-
ğu bir spektrum elde edilir. Bu şekilde elementlerin ışığı soğurma-
sına soğurma (absorbsiyon), elde edilen spektruma soğurma
(absorbsiyon) spektrumu denir.
Elektronun enerji alarak daha yüksek enerji düzeyi-

4 ne geçmesine uyarılmış hâl denir. Atom uyarılmış

hâlde kararsızdır. Kararlı olmak için temel hâle geçer.
Bu sırada aldığı enerjiyi ışıma olarak geri verir.

e– e–
e– e–
e– e–
OO N. Bohr atom spektrumlarıyla ilgili çalışmaları sonucunda yörün- e– e– Üst enerji
geli atom modeli olarak bilinen atom modelini ortaya koydu. seviyesine
e– e– e– e– çıkmış
e– e–
OO Bohr atom modelinin varsayımları aşağıda verilmiştir. e– e– elektron
e– e– e– e–
e– e–

Elektronlar çekirdekten belirli uzaklıkta ve belirli e-

1 nerjiye sahip yörüngelerde bulunur. Bu yörüngelere;
enerji düzeyi (seviyesi), katman veya kabuk denir.
Temel hal Uyarılmış hal

Yayılan ışığın enerjisi, iki enerji düzeyi arasındaki e-

Katmanlar
e–
e–
e–
Çekirdek
5 nerji farkına eşittir. Işığın enerjisi,
ΔΕ = Eyüksek– Edüşük
(enerji olarak hesaplanır.
e–
seviyeleri)
e– e–
e–
e–
e–
e– e–
DE Absorbsiyon
Elektron e– e–
e–
e–
e–

e– e–
e–
e–
e– e–

Çekirdeğe en yakın enerji düzeyi 1 olmak üzere

e– DE

2
e–
n = 1, 2, 3, 4... sayı veya K, L, M, N... gibi harflerle ifa- Emisyon
de edilir. Çekirdeğe en yakın kabuk minimum, en
uzaktaki kabuk maksimum enerjiye sahiptir.

K katmanı
(n = 1)
L katmanı
(n = 2) e–
e–
e– Çekirdek
M katmanı e–
(n = 3)
e– e–
e–
e–
e– e–
Elektron e–
OO Bohr atom modelindeki yanlışlıklar/eksiklikler aşağıdaki gibidir.
e–

Bohr atom modeli tek elektronlu taneciklerin (1H , e–

e–

01 + 2+
2He , 3Li ..) davranışını açıklarken çok elektronlu
taneciklerin davranışını açıklamada yetersizdir.
Şekli yukarıda verilen atom modeliyle ilgili;
e–
e–
e–

e–

e–
I. Yörüngeli atom modeli olarak bilinir. e– e–

02 Bohr atom modelinde bahsedildiği gibi elektron- e–

ların yeri tespit edilemez. II. Niels Bohr tarafından ortaya konmuştur.
III. Elektronların belirli yörüngelerde bulundu-
OO Elektronlar yüksek hızlarla hareket eden çok küçük taneciklerdir.
ğunu öne süren atom modelidir.
Bu nedenle bu taneciklerin konumu ve hızı aynı anda tam olarak
belirlenemez. ifadelerinden hangileri doğrudur?
OO Ancak modern atom teorisine (bulut modeli) göre elektronla-
rın bulunma olasılığının yüksek olduğu bölgelerden bahsedilebi- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lir. Bu bölgelere elektron bulutu (orbital) denir.
D) I ve III E) I, II ve III

Bir elementin enerji alışverişine eşlik eden ışığı prizmadan

geçirildiğinde elde edilen görüntülere ne ad verilir?
Bohr atom modeli ile Rutherford atom modelinde;
A) Spektrum B) Emisyon C) Soğurma I. Elektronların bulunduğu yerler ve enerjileri

D) Tayf E) Beyaz ışık II. Çekirdekte pozitif yüklü taneciklerin bulunması

III. Atomun kütlesini çekirdeğin oluşturması

hangileri aynıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
I. Tüm atomların ışık spektrumları birbirinden farklıdır.
II. Bir atomun absorbsiyon spektrumunda siyah çizgiler
bulunur.
III. Havai fişeklerdeki renkler, yapılarındaki farklı element-
lerin bileşiklerinden kaynaklanır.

Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? Bohr atom modeline göre;

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. Elektronlar belirli enerji seviyelerinde bulunur.

II. Elektronların bulunduğu katmanlar K, L, M gibi harflerle
D) I ve III E) I, II ve III
ifade edilebilir.
III. Her katmandaki elektronun enerjisi aynıdır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III
Bir elektronun enerji alarak bir üst enerji seviyesine çıkma-
sı sırasında aşağıdakilerden hangileri gerçekleşir?

A) Yayınım B) Spektrum C) Absorbsiyon

D) Elektron alma E) Elektron verme

Bir elektronun enerji alarak bir üst enerji seviyesine çıktık-

tan sonra tekrar temel haline dönmesi sırasında dışarıya ışı-
ma yapmasına ne ad verilirr?

A) Uyarılma B) Absorbsiyon C) Spektrum

D) İyonlaşma E) Emisyon