ATOM FİZİĞİNE

ATOM GİRİŞ
FİZİĞİNE GİRİŞ
Atom Kavramının Tarihsel Gelişimi Rutherford yaptığı saçılma deneyinde beklentisinin
dışında belirli bir merkeze giden a parçacıklarının
1. DALTON ATOM TEORİSİ çok fazla saptığını hatta bazılarının bir süre sonra
Dalton atom teorisine göre: geri döndüğünü gözlemlemiştir. Merkezden uzakla-
şan a parçacıklarının sapma miktarlarında da azalma
Elementler atom adı verilen küçük, bölünemeyen
gözlemleyen Rutherford, artı yüklerin atomun içinde
taneciklerden oluşmuştur. Atom kimyasal tepki-
çekirdek adını verdiği bir merkezde toplandığını ispat-
melerle oluşmaz, bölünmez ve yok olmaz.
lamıştır.
Bir elementin tüm atomlarının kütlesi ve diğer
özellikleri aynıdır fakat diğer elementlerin atomla-
rından farklıdır.
görüntü ekranı

Kimyasal bir bileşik iki ya da daha fazla elementin kurşun

blok
basit bir oranda birleşmesi ile oluşur.

2. THOMSON ATOM MODELİ a

Thomson atom modeline göre: ince altın levha

radyum
Atom artı yüklü maddeden oluşur.

Negatif yüklü tanecikler bu artı madde içinde gö-

mülüdür ve hareketsizdir. Alfa parçacıklarının altın levhaya gönderilmesi

Negatif yüklü taneciklerin kütlesi çok küçük olduğu

için atomun tüm kütlesini artı yüklü madde oluştu- Rutherfotd’un atom modeline göre:
rur.
Atomun merkezinde pozitif yüklerin toplandığı bir
Atom küre şeklindedir. çekirdek vardır ve bu çekirdek atomun kütlesinin
çoğunu oluşturur. Çekirdekteki bu pozitif yüklere
pozitif yüklü küresel bulut proton adı verilir.

elektronlar Elektronlar bu çekirdek etrafında dolanmaktadır.

Elektronlar çekirdekten belli uzaklıklarda dolanır-
lar. Bunun için atomun büyük kısmı boşluktur.

-
GİRİŞ
FİZİĞİNE GİRİŞ

+
ATOM FİZİĞİNE

3. RUTHERFORD ATOM MODELİ -

Rutherford atomun içindeki protonların ve elektron-
ATOM

ların nasıl dağıldığını ve Thomson atom modelinin

doğruluğunu ispatlamak için ince altın levha üzerine Rutherford’un geliştirdiği atom modeli
yolladığı Alfa (a) parçacıklarının saçılma deneyini
yapmıştır. 91
 Rutherford Atom Modelinin Yetersizliği
Rutherford elektronun yerini tam olarak belirleyemedi
ve çekirdek etrafında dolanan elektronların ivmeli ha-
reketinden dolayı enerji kaybederek (ışıma yaparak)
neden çekirdeğe düşmediğini açıklayamadı.

foton

+ -
elektron

Işıma yapan elektronun çekirdeğe düşmesi

Aynı zamanda atomların elektromanyetik tayf çizgi-

lerine bakıldığında her atomun kendine özgü belirli
frekanslarda ışıma yaptıkları görülmüştür. Rutherford
atom modeli neden atomların belirli frekanslarda ışı-
ma yaptıklarını açıklayamamıştır.
Bazı gazların elektromanyetik tayfı
Işık Tayfları
Cam prizmadan geçirilen güneş ışığı kırılma sonucu
renklerine ayrılır. Renkler arasında herhangi bir boş-
Atomun Uyarılması ve Enerji Seviyeleri
luk veya siyah bölge olmaz. Buna sürekli ışık tayfı
denir. Temel hâlde bulunan bir atomun elektronlarının enerji
alarak daha yüksek yörüngelere geçmesine atomun
400 nm 750 nm
uyarılması, yeterli enerji alarak elektronun atomdan
koparılmasına ise iyonlaşma denir.

Alman Fizikçiler James Franck ve Gustav Hertz 1914

Sürekli Tayf
yılında yaptıkları deney ile cıva atomunun uyarılmış
400 nm 750 nm
Beyaz
400 ışık
nm bir gaz içinden geçirildikten sonra prizma-
750 nm durumlarını gösterdiler. Cıva buharıyla doldurul-
da kırılırsa ışık tayfı içinde siyah çizgiler bulunur. Buna muş bir odaya elektron tabancasıyla hızlandırdıkla-
kesikli ışık tayfı denir. Eğer tek cins gaz atomu için- rı elektronları yollayan bilim insanları odadan çıkan
den geçirilirse oluşanSoğurma Tayfı
tayfa soğurma tayfı denir. elektronların son enerjilerini tespit ederek ne kadar
Sürekli Tayf
enerji kaybettiklerini incelemişlerdir. Ve sonuç olarak
400 nm 750 nm
elektronların ya hiç enerji kaybetmediklerini ya da
400 nm 750 nm hep belirli değerlerde enerji kaybettiklerini belirlemiş-
lerdir.
Işıma Tayfı
Soğurma Tayfı
Sürekli Tayf
ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

Gaz400 nm
ortamlarının soğurduğu enerji, daha sonra 750 nm
atom- İyonlaşma
400 nm 750 nm 10,4 eV n = ∞ (İyonlaşma)
lar tarafından foton olarak etrafa salınır ve bu fotonlar
8,84 eV n = 4 (3. uyarılma enerji düzeyi)
prizmadan geçirilirse siyah zemin üzerinde renkli çiz-
6,67 eV n = 3 (2. uyarılma enerji düzeyi)
ışımaTayfı
giler oluşur. Bu tayfaIşıma tayfı denir.
Soğurma Tayfı
4,86 eV n = 2 (1. uyarılma enerji düzeyi)
400 nm 750 nm
0 eV n = 1 (Temel enerji düzeyi)
(Civa)

10 Işıma Tayfı
2
Temel hâldeki atomlar dört şekilde uyarılabilirler.
1. Isıtarak Uyarma:
Atom ısıtıldığında verilen enerjiyle atomun iç yörünge-
lerindeki elektronların enerjileri artar ve enerjisi artan
elektrolar daha üst yörüngelere geçerler.
2. Atomları Çarpıştırarak Uyarma:
Atomlar yüksek sıcaklık ve basınçta birbirleriyle çarpı-
şabilirler. Bu çarpışma sonucunda enerjisi artan elekt-
ronlar üst enerjili seviyelerine çıkabilirler.
4. Fotonla Uyarma:
Fotonlar enerjilerini ya hiç vermez ya da tamamen
verir. Bundan dolayı fotonun atomu uyarabilmesi için
enerjilerinin atomun uyarılma enerji seviyelerinden bi-
rine eşit olması gerekir. Aksi takdirde aynı enerji ile
atomu terk eder ve atomu uyaramaz. Ancak iyonlaş-
ma için durum farklıdır. Fotonun atomu iyonlaştırabil-
mesi için enerjisi atomun iyonlaşma enerjisine eşit ya
da büyük olması yeterlidir. Çünkü iyonlaşmada atom-
dan elektron kopartılır ve fotonun fazla enerjisi kopan
elektrona aktarılır.
ÖRNEK

İyonlaşma n = ∞ (İyonlaşma)
3. Elektronla Uyarma: 10,4 eV
8,84 eV n = 4 (3. uyarılma enerji düzeyi)
Atomun hızlandırılmış elektronlarla uyarılabilmesi için n = 3 (2. uyarılma enerji düzeyi)
6,67 eV
elektronun enerjisinin en az 1. uyarılma enerji seviye-
sine eşit ya da büyük olması gerekir. Elektron enerjisi n = 2 (1. uyarılma enerji düzeyi)
4,86 eV
yeterli ise birkaç atomla etkileşerek hepsini uyarabilir.
Ayrıca elektronun enerjisi iyonlaşma enerjisine eşit ya 0 eV n = 1 (Temel hâl)
da büyükse atomu iyonlaştırabilir. Uyarılan atom çok (Cıva)
kısa bir sürede aldığı enerjiyi ışıma yaparak atar ve
Cıva atomunun enerji düzeylerine göre;
temel hâle döner.
I. 8 eV enerjili fotonlar atomu uyarabilir.
II. 8 eV enerjili elektronlar atomu uyarabilir.
III. 12 eV enerjili fotonlar atomu iyonlaştırabilir.
ÖRNEK
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
İyonlaşma n = ∞ (İyonlaşma) D) II ve III E) I, II ve III
10,4 eV
8,84 eV n = 4 (3. uyarılma enerji düzeyi)

6,67 eV n = 3 (2. uyarılma enerji düzeyi)

n = 2 (1. uyarılma enerji düzeyi) ÖRNEK

4,86 eV

0 eV n = 1 (Temel hâl) Enerji (eV)

(Cıva) İyonlaşma
10,4
8,84
Cıva atomunun enerji seviyelerine göre 9,90 6,67
eV enerjili elektronlarla bombardıman edilen
cıva buharı deneyi için; 4,86
I. Elektronlar atomu uyarabilirler mi? Uyarırsa
0
GİRİŞ

hangi enerji seviyelerine uyarabilir? Temel hâl

FİZİĞİNEGİRİŞ

(Cıva atomu)
II. Elektronlar atomu hangi enerjilerle terk ede-
bilir? Cıva atomunun enerji seviyelerine göre;
ATOMFİZİĞİNE

III. Uyarılan atom temel hâle dönerken kaç farklı I. 4,86 eV

ışıma yapabilir?
II. 5,80 eV
IV. Elektronlar atomu iyonlaştırabilir mi?
V. Atomun temel hâle dönerken yaptığı ışıma- III. 6,67 eV
ATOM

lardan en büyük enerjili, en büyük frekanslı enerjili fotonlardan hangileri atomu uyarabi-
ve en büyük dalga boylu ışıma hangileridir? lir?
11
3
 ÖRNEK 4. BOHR ATOM MODELİ
Danimarkalı fizikçi Niels Bohr, hidrojen atomunun tayf
(eV) çizgilerini açıklayabilmek ve sürekli enerji kaybeden
İyonlaşma klasik elektron probleminden kurtulmak için hidrojenin
3,87
yapısını tanımlayan bir atom modeli geliştirdi ve bu
atom modelinde Planck’ın kuantumlu enerji düzeyleri
2,30
düşüncesini yörüngede dolanan elektronlara uygula-
dı.
1,38 410.1 nm 434.1 nm 486.1 nm 656.3 nm

400 450 500 550 600 650 700 750 nm

Temel hâl
(Sezyum) Prizma

Yarık
Hidrojen
içeren
Sezyum atomunun enerji seviyeleri şekildeki gi- gaz boşalımlı
lamba

bidir. Kinetik enerjisi 4 eV olan bir elekron, sez-

yum buharı içinden geçiriliyor.
Buna göre, elektronun son kinetik enerjisi
Hidrojen atomunun kesikli tayfı
aşağıdakilerden hangisi olamaz?
Bohr, yaptığı çalışmalar sonucunda iki postulat (var-
A) 0,13 B) 0,32 C) 0,92
sayım) öne sürdü.
D) 1,24 E) 1,70 h
1. Elektronlar açısal momentumları ’nin tam katı
2π
ÖRNEK olan yörüngelerde ışıma yapmadan dolanırlar.

Enerji (eV) h
L = m.ϑ.r = n = n.ħ
2π
İyonlaşma
13,60
13,06 n=5 n: Yörünge numarası (n = 1, 2, …)
12,75 n=4 –34
h: Planck sabiti (h = 6,62.10 j.s)
12,09 n=3
ħ: İndirgenmiş planck sabiti (çizgili h)
10,20 n=2
L: Açısal momentum
0 n = 1 taban durumu

2. Elektronlar bulundukları yörüngeden daha yüksek

Hidrojen atomunun enerji düzeylerinden bazı-
enerjili bir yörüngeye ancak dışarıdan enerji ala-
ları şekildeki gibidir. Hızlandırılmış bir elektron,
rak çıkabilir. Yüksek enerjili bir yörüngeden (dış
taban enerji durumundaki 3 hidrojen atomu ile
etkileşiyor. yörüngeden) daha düşük enerjili bir yörüngeye (iç
yörüngeye) kendiliğinden geçebilir. Bu geçiş esna-
Bu hidrojen atomlarının üçünün birden iyon-
sında elektron yörüngeler arası enerji farkı kadar
laşabilmesi için, elektronun en az kaç eV’luk
enerjiye sahip bir foton salar.
kinetik enerji taşıması gerekir?
A) 30,6 B) 36,12 C) 40,50
D) 40,58 E) 40,80 Ef
Ef = E2 – E1
ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

e hc
E f = hν =
ÖRNEK λ
+
Kinetik enerjisi 16,24 eV olan bir elektron sez- h : Planck sabiti
yum atomu buharı üzerine gönderiliyor.
E1 ν : Frekans
Sezyum atomunun iyonlaşma enerjisi 3,87 eV
E2 c : Işık hızı
olduğuna göre, elektron en çok kaç tane ato-
mu iyonlaştırabilir? l : Dalga boyu
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
12
4
1. Bohr Atom Modelinde Açısal Momentum ÖRNEK
Bohr atom modeline göre elektronlar, çekirdek etrafın-
h Enerji (eV)
da açısal momentumları ’nin tam katı olan kararlı
2π
İyonlaşma
yörüngelerde ışıma yapmadan dolanırlar. 10,4 n=5
8,84 n=4
h 6,67 n=3
L =n n = (1, 2, …)
2π
4,86 n=2

0 n=1
Temel hâl

Şekilde cıva atomunun bazı enerji düzeyleri veril-

miştir.
Buna göre, taban enerji durumundaki cıva
ÖRNEK atomları aşağıda verilenlerden hangisi ile
Tek elektronlu bir atomun elektronu, yörünge bombardıman edilirse 2,17 eV enerjili foton
numarası n = 1 düzeyinden n = 3 düzeyine ge- yayabilir?
çerken Bohr atom modeline göre açısal mo- A) 2,17 eV enerjili fotonlarla
mentumu nasıl değişir? B) 2,17 eV enerjili elektronlarla
h C) 6,67 eV enerjili elektronlarla
A) kadar azalır.
2π D) 8,88 eV enerjili fotonlarla
h E) 8,84 eV enerjili elektronlarla
B) kadar artar.
2π
h
C) kadar azalır.
π
h
D) kadar artar.
π

E) Değişmez.
ÖRNEK

Enerji (eV)

İyonlaşma
10,4 n=5
8,84 n=4
6,67 n=3

4,86 n=2

0 n=1
Temel hâl
GİRİŞ
FİZİĞİNEGİRİŞ

Cıva atomunun bazı enerji seviyeleri şekildeki gi-

ATOMFİZİĞİNE

bidir. n = 3 enerji düzeyine uyarılmış cıva atomu,

h
bir tek foton salarak açısal momentumunu
2π
kadar azaltıyor.
ATOM

Salınan bu fotonun enerjisi kaç eV’dir?

A) 1,81 B) 2,17 C) 3,98 D) 4,86 E) 6,67
13
5
 ÖRNEK 2. Yörünge Yarıçapı
Bohr atom modeline göre elektron her yerde buluna-
Enerji (eV) maz. Bazı kararlı yörüngelerde dairesel hareket yapar.

İyonlaşma
7,3
v
6,2
q e = –e
4,7 FM = F E

0 Temel hâl
X atomu
+Ze
Enerji seviyeleri verilen X atomu 7 eV enerjili e–
larla çarpıştırılıyor.
X atomu tarafından yayınlanabilecek en kü-
çük dalga boylu fotonların dalga boyu nedir? n2
rn = a 0
(hc = 12400 evA) z

a0 = 0,53 Å (Bohr yarıçapı)

n = Yörünge numarası

z = Atom numarası

ÖRNEK NOT
Bohr atom modeli yalnızca tek elektronlu atom-
Enerji (eV) lar için geçerlidir.

İyonlaşma
10,4
8,84
6,67

4,86 ÖRNEK
0 Temel hâl
Tek elektronlu helyum atomunun 4. bohr yö-
rüngesinde bulunan elektronun yörünge yarı-
çapı kaç Å olur?
2. uyarılma enerji düzeyinde bulunan bir cıva
(a0 = 0,53Å, ZHe = 2)
h
atomu açısal momentumunun kadar azaltı-
yor. π
ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

Salınan fotonun frekansı nedir?

(h = 6,67.10–34, 1 eV = 1,6.10–19j)

14
6
 NOT Elektronun Bulunduğu Yörüngedeki Enerjisi

υ z2
υ/2 En = −R
e n2

r1 = r r 2 = 4r e
R = 13,6 eV
υ/3
r3 = 9r

+Ze e
ÖRNEK
n=1
n=2 Tek elektronlu bir atomun Z = 4 ve n = 1’deki
n=3 toplam enerjisi E’dir.

e– lar çekirdekten uzaklaştıkça Buna göre, Z = 4 ve n = 2’deki elektronun top-

lam enerjisi kaç E’dir?
1) Ep (Potansiyel enerji)

2) Ek (Kinetik enerji)

3) ET (Toplam enerji)

4) L (Açısal momentum)

5) P (Çizgisel momentum)

6) T (Periyot) NOT
Bohr Atom Modeli’nde üç değer kuantumludur
7) Ebağ (Bağlanma enerjisi)
(kesiklidir).

Enerji

Açısal momentum

Yarıçapı

Çizgisel hız ve çizgisel momentum ise süreklidir,

kuantumlu değildir.

NOT
ÖRNEK

Bohr modeline göre bir hidrojen atomu, baş nh

1) L = mϑr =
kuantum sayısı 3 olan enerji düzeyinden 4. 2π
olana çıktığında;
I. Atomun toplam açısal momentumu (yörünge-
sel),
2) n2
II. Elektronun dolanma periyodu, rn = a 0
z
III. Elektronun hızı
niceliklerinden hangileri artar? z2
3) En = −R
GİRİŞ
FİZİĞİNEGİRİŞ

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II n2
D) II ve III E) I, II ve III
ATOMFİZİĞİNE

z
4) ϑa
n
ATOM

z2
5) fa
n3
15
7
 Hidrojen Atomunun Enerji Seviyeleri ÖRNEK
Hidrojen atomunda elektron n = 1 seviyesinde iken
Temel hâldeki hidrojen atomunun elektronu-
atom temel hâldedir. Bu durumda elektronu atomdan
nun 4. uyarılmış enerji düzeyine çıkartmak
koparmak için yani iyonlaştırmak için gerekli enerjiye
için, bu atomun kaç eV enerjili fotonlarla uya-
bağlanma enerjisi denir ve bu enerji elektronun sahip
rılması gerekir?
olduğu toplam enerjinin zıt işaretlisidir.
(Hidrojen atomunun Rydberg sabiti R = 13,6 eV)

z2
En = −R zH = 1
n2
n=1 ⇒

n=2 ⇒

n=3 ⇒

İyonlaşma hâli altındaki enerji (eV)

Temel hâl üzerindeki enerji (eV)

İyonlaşma ÖRNEK
13,6
13,23 n = 6 –0,37
Hidrojen atomuna ait spektrum çizgilerine
Hγ
13,06 n = 5 –0,54 göre;
Lγ Hβ
12,75 n = 4 –0,65 I. Lyman serisini oluşturan fotonların enerjisi
Lβ Hα Pachen serisini oluşturan fotonlardan büyük-
12,1 n = 3 –1,5
Lα Pachen tür.
10,2 Serisi n = 2 –3,4
Balmer II. Balmer serisinin dalga boyu Lyman serisinin
0 Serisi n = 1 –13,6 dalga boyundan büyüktür.
Lyman
Serisi III. Lyman serisinin spektrum çizgi sayısı en faz-
ladır.
yargılarından hangileri doğrudur?
1. Elektronun üst yörüngelerden temel hâle (n = 1) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
geçişi Lyman serisini oluşturur. Bunlar mor ötesi
D) II ve III E) I, II ve III
ışınlardır.

2. Elektronun üst yörüngelerden n = 2 seviyesine ge-

çişi Balmer serisini oluşturur. Bunlar görünür ışın-
lardır.

3. Elektronun üst yörüngelerden n = 3 seviyesine

geçişi Pachen serisini oluşturur. Bunlar kızıl ötesi
ışınlardır.
ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

16
8
Modern Atom Teorisi Heisenberg Belirsizlik İlkesi
De Broglie yaptığı çalışmalar sonucunda ışığın ikili Elektronun atom içerisinde dalga özelliği gösterme-
yapısı gibi maddenin de ikili yapısı olduğunu ve bir sinin ispatından sonra Heisenberg’in belirsizlik ilkesi
momentuma sahip olan m kütleli cisme eşlik eden bir olarak bilinen elektronun momentumu ile konumunun
dalga boyu olduğunu söylemiştir. aynı anda tam olarak belirlenememesi problemi orta-
ya çıkmıştır.
Buna göre yörüngede dolanan bir elektronun;
Buna göre
h
mϑ= P= ⇒ Çizgisel momentum
λ
L= mϑr ⇒ Açısal momentum h
∆X. ∆P ≥
h 4π
L =n = mϑr
2π
Bu ifade “ konum ne kadar belirgin ise momentumda o
h h
n = ⋅r kadar belirsiz olur” der.
2π λ
nλ = 2πr NOT

Yörünge numarası Heisenberg’in belirsizlik ilkesine göre bir tane-

ciğin nerede olduğu kesin olarak biliniyorsa aynı
anda taneciğin nereden geldiğini veya nereye
gittiğini kesin olarak bilemeyiz.

NOT
Elektronlar çekirdek çevresinde ona eşlik eden
de broglie dalga boyuna eşit yörüngelerde do- NOT
lanırlar. Elektron gibi tanecikleri tespit etmek için uygun
dalga boyundaki ışık elektronun momentumunu
ve konumunu değiştirir. Bunun için aynı anda ko-
num ve momentum ölçülemez

SCHRÖDİNGER DALGA DENKLEMİ

ÖRNEK
Heisenberg’in belirsizlik ilkesi ile ortaya çıkan sonuca
Hidrojen atomunda n = 2 ve n = 4 yörüngelerinde göre Schrödinger elektronların çekirdek çevresinde
dolanan elektronlara eşlik eden de broglie dalga
nerede olabileceğini olasılık fonksiyonu olarak ifade
boyları sırasıyla l2 ve l4’tür.
ederek elektron bulutları kavramını ortaya atmıştır.
λ2
Buna göre, oranı kaçtır? Schrödinger dalga denklemi bir kuantum sistemi hak-
λ4
kında her türlü bilgiyi bize verir. Yani elektronların çe-
kirdek etrafındaki konumları ve davranışlarını olasılık
hesapları ile belirler.
GİRİŞ

Buna göre elektronun durumunu açıklamak için 4 tane

FİZİĞİNEGİRİŞ

kuantum sayısına ihtiyaç vardır.

n : Başkuantum sayısı
ATOMFİZİĞİNE

2 ¬ : Açısal momentum kuantum sayısı

Çekirdek n=1 n= 3
n= n=4
m¬ : Manyetik kuantum sayısı
ATOM

ms : Spin kuantum sayısı

17
9
 Emisyon Lazer
Fiziksel olarak bir cismin ışıma yapması olayına denir. Uyarılmış emisyon yoluyla ışığın şiddetlendirilmesi
veya aynı yönde aynı fazda uyumlu fotonlardan olu-
şan ışık lazer ışığı olarak tanımlanır.
1. Kendiliğinden Emisyon
Uyarılmış bir atomda elektronlar daha kararlı alt yö-
Pompalama ışığı
rüngelere inmek zorundadırlar. Bu geçişler hiçbir zor-
lama olmadan gerçekleşiyorsa bu duruma kendiliğin-
den emisyon denir.

Lazer ışığı
E1 Uyarılacak gaz
Kendiliğinden
Soğurulma emisyon
Uyarılma
h.v = E2 - E1
E2 Tam yansıtıcı Yarı geçirgen
ayna ayna
Kendiliğinden Emisyon

NOT

2. Uyarılmış Emisyon Lazer ışığı katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç şekil-
de elde edilebilir.
Bir atomda uyarılmış elektron sayısı uyarılmamış
elektron sayısından fazla olursa bu duruma yarı karar-
lı durum denir. Bu durumda elektronlar zorlama sonu-
cu daha kararlı alt yörüngelere geçiyorsa bu duruma Lazer Işığının Özellikleri
uyarılmış emisyon denir.
Aynı faz, aynı frekanslı fotonlardan oluştukları için
tek renklidir.
E3 Normal bir ışık gibi dağılmazlar. Çok az saparlar.
Uyarıcı Uyarılmış
fotonlar emisyon Mesafe ölçümlerinde kullanılabilirler.

Lazer ışığı atmosferik olaylardan etkilenir.

h.v = E3 - E2
Haberleşmede, endüstride, bilimsel araştırmalar-
E2
da, askerî alanda, sağlık alanında kullanılır.
Uyarılmış Emisyon
Uyarılmış emisyon yoluyla oluşur.

ÖRNEK

NOT I. Aynı frekans ve aynı fazda fotonlardan olu-

ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

şan tek renkli ışındır.

Uyarılmış emisyon olabilmesi için gönderilen fo-
tonun enerjisi iki yörünge arasındaki enerji far- II. Uyarılmış emisyon sonucu oluşurlar.
kına eşit olması gerekir. III. Atmosfer olaylarından etkilenmezler.

Ef = E3 – E2 Yukarıdakilerden hangileri lazer ışığının özel-

liklerindendir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

18
10
Ögretmenin Sayfası

ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

11
12
 KAZANIM TESTİ ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

KAZANIMLAR:
12.4.1.1 Atom kavramını açıklar.
12.4.1.2 Atomun uyarılma yollarını açıklar.
12.4.1.3 Modern atom teorisinin önemini açıklar.

1. Thomson atom modeli hangi deneyle çürütül- 4. Bohr atom teorisine göre elektronların çekirdeğin
müştür? çevresinde açısal momentumları L = n h olan yö-
rüngelerde dolanırlar 2∏
A) Compton olayı
Buna göre, n = 3 seviyesine uyarılan atom te-
B) Young deneyi mel hale dönerken açısal momentumu nasıl
C) Frank-Hertz deneyi değişir?

D) Rutherford deneyi
A) h kadar artar B) h kadar azalır
∏ ∏
E) Bohr teorisi
C) h kadar artar D) 3h kadar artar
2∏ 2∏
(12.4.1.1) E) 3h kadar azalır
2∏
(12.4.1.1)

2. Rutherford atom modeli,

I. Atomda pozitif yükün çekirdekte toplandığı
II. Elektronların çekirdek çevresinde dolandığı
III. İvmeli hareket yapan elektronların ışıma ya-
parak enerjilerini azalttığı
İlkelerinden hangilerine açıklık getirememiş-
tir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

(12.4.1.1)
5. İyonlaşma 3,9 eV
2,3 eV
1,4 eV
3. Bohr atom teorisine göre tek elektronlu atomun Temel hal
spektrumunun kesikli oluşu,
I. Elektron kararlı bir yörüngeden, daha düşük Sezyum atomuna ait enerji düzeyleri şekildeki
enerjili alt yörüngeye geçerken foton yayar. gibidir.
ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

II. Pozitif yükler çekirdekte toplanmıştır. Buna göre;

h
III. Elektronlar açısal momentumlarının 2∏ nin
tam katları olan yörüngelerde enerji yayma-
dan dolanırlar.
İfadelerinden hangileriyle açıklanabilir?
I. 0,5 eV enerjili elektronlar
II. 1,4 eV enerjili fotonlar
III. 0,5 eV enerjili elektronlar
Hangileri sezyum atomunu uyarabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) II ve III

(12.4.1.1) (12.4.1.2) 13
 6. İyonlaşma 10,4 eV 9. Modern atom teorisi ve önemini açıklamak isteyen
bir fizik öğretmeni öğrencilerine;
8,84 eV
I. Atom içerisindeki elektronlar kendilerine eşlik
6,87 eV eden dalga boylarına göre dolanırlar.
4,86 eV II. Heisenberg belirsizlik ilkesine göre
elektronun nerede olduğunu tam olarak
Temel hal
bilemeyiz
Civa atomunun enerji seviyeleri şekilde gösteril-
III. Yörünge kavramı yerine elektron bulutu kav-
miştir.
ramı kullanmalıyız
Buna göre, civa buharı 9,4 eV luk elektronlarla
bombardıman edilirse, elektronlar atomunu İfadelerinden hangilerini açıklaması gerekir?
hangi enerjilerle terkedemez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 9,4 eV B) 0,56 eV C) 2,53 eV
D) I ve III E) I, II ve III
D) 4,54 eV E) 2,05 eV
(12.4.1.3)
(12.4.1.2)

7. İyonlaşma 13,6 eV
12,75 eV
12,1 eV
10,2 eV
Temel hal
Hidrojen atomunun uyarılma enerji seviyeleri
şekildeki gibidir. Hidrojen atomu enerjisi 12,5 eV
10. I. Baş kuantum sayısı
olan elektronlarla bombardıman edilirse hidrojen
atomunun yayabileceği ışımalar, II. Spin kuantum sayısı
I. 12,1 eV III. Elektron kuantum sayısı
II. 10,2 eV
III. 1,9 eV Modern atom teorisine göre elektronların durum-
Değerlerinden hangileri olabilir? ları 4 tane kuantum sayısıyla açıklanır.
Yukarıdakilerden hangileri bu dört kuantum
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II sayısından birisidir?

D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
(12.4.1.2)
D) I ve II E) I, II ve III
8. İyonlaşma 13,6 eV (12.4.1.3)
n=5 13,06 eV
n=4 12,75 eV
n=3 12,10 eV
n=2 10,2 eV
n=1 Temel hal
Hidrojen atomunun enerji düzeyleri şekilde veril-
miştir.
Hidrojen atomları 12,90 eV enerjili elektronlar-
la bomberdıman edilirse spektrumda Lyman
serisinden α, β, , ve Balmer serisinden Hα, Hβ,
H çizgilerinden hangileri oluşur ? 11. I. Feza Gürsey
II. Asım Orhan Barut
Lyman Serisi Balmer Serisi III. Kemalettin Atom
A) – Hα, Hβ Yukarıdaki bilim insanlarından hangileri atom
B) α Hα fiziği konusunda çalışmalar yapmıştır?

C) α, β Hα A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) α, β, Hα, Hβ
D) II ve III E) I, II ve III
E) α, β, Hα, Hβ, H
14 (12.4.1.3)
(12.4.1.2)
 Kavrama
KavramaSoruları
Soruları ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ
ATOM MODELLERİ
video çözümlü
1. Enerji (eV) 3.
Enerji (eV)
İyonlaşma
13,60 İyonlaşma
13,06 n=5 13,60
13,06 n=5
12,75 n=4
12,75 n=4
12,09 n=3
12,09 n=3
10,20 n=2
10,20 n=2
0 n=1
0 n=1

Hidrojen atomunun bazı enerji düzeyleri şekilde

verilmiştir.
13 eV enerjili elektronlarla bombardıman edi-
len hidrojen atomları için;
I. Hangi enerji seviyelerine uyarılabilir?
II. Elektronlar atomu hangi enerjilerle terk
edebilir?
III. Uyarılan atom temel hâle dönerken kaç
farklı ışıma yapabilir?
IV. Atomun temel hâle dönerken yapabileceği
ışımalardan en büyük enerjili olanın ener-
jisi kaç eV’dir?
Hidrojen atomunun uyarılma seviyeleri şekildeki
grafikte verilmiştir.
Hidrojen atomu 13,5 eV enerjili elektronlarla uya-
rılıyor.
I. Hidrojen atomunda kaç farklı ışıma ger-
çekleşir?
II. Gerçekleşen ışımaların en küçük dalga
boylu olanının enerjisi kaç eV’dir?
III. Balmer serisinin hangi ışımaları gözlenir?

4. Hidrojen atomunun bazı enerji düzeyleri şekilde

verilmiştir.
2.
Enerji (eV) Enerji (eV)
İyonlaşma İyonlaşma
13,60 13,60
13,06 R n=5 13,06 n=5
M P S
12,75 n=4 12,75 n=4
12,09 L N n=3 12,09 n=3
K L M
10,20 n=2 10,20 n=2
K
0 n=1 0 n=1
ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

n = 5 seviyesine uyarılmış bir hidrojen atomunun I. Hidrojen atomuna 13 eV enerjili elektron-

ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

temel hâle dönerken yapabileceği ışımalar şekil-
de gösterilmiştir.
Buna göre,
I. En büyük enerjili ışıma hangisidir?
II. En küçük frekanslı ışıma hangisidir?
III. En büyük dalga boylu ışıma hangisidir?
lar gönderilirse K, L, M ışımalarından han-
gileri gözlenebilir?
II. Hidrojen atomuna 13 eV enerjili fotonlar
gönderilirse K, L, M ışımalarından hangi-
leri gözlenebilir?
III. K, L, M ışımalarının dalga boyları lK, lL, lM
arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?

20
15
 5. Enerji (eV) 7. Enerji (eV)

İyonlaşma İyonlaşma
13,60 3,87
13,06 n=5
2,30 n=3
12,75 n=4
12,09 n=3 1,38 n=2

10,20 n=2
0 n=1 0 n=1
Temel hâl

Sezyum atomunun bazı enerji düzeyleri şekildeki

Hidrojen atomunun enerji düzeyleri şekilde veril- gibidir.
miştir.
Buna göre,
Buna göre, temel hâldeki hidrojen atomunu, I. 5 eV enerjili elektron,
I. 7 eV enerjili elektron, II. 2,30 eV enerjili foton,
II. 12 eV enerjili elektron, III. 4 eV enerjili foton
III. 11 eV enerjili foton hangileri atomu iyonlaştırabilir?
hangileri uyarılabilir?

8. Enerji (eV)
6.
Enerji (eV) İyonlaşma
3,87
İyonlaşma
3,87 2,30 n=3

2,30 n=3 1,38 n=2

1,38 n=2

0 n=1
0 n=1
Sezyum atomunun bazı enerji düzeyleri şekildeki
gibidir.
Sezyum atomunun bazı enerji düzeyleri şekildeki Temel hâldeki sezyum atomunu iki defa
gibidir.
iyonlaştıracak elektronun enerjisi en az kaç
Buna göre, eV’dir?
I. 1,38 eV enerjili foton,
II. 2,5 eV enerjili elektron,
ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ

III. 3 eV enerjili foton

hangileri sezyum atomunu uyarabilir?

21
16