Kimya Elbistan

“ ” youtube kanalı

Video Defter
 1. Ünite
Modern Atom Teorisi
A. Atomun Kuantum Modeli Not:
⌬⌬ 1873 yılında J. C. Maxwell ışığın elektromanyetik dalgalardan oluştuğunu ve
elektromanyetik ışımayı açıklamıştır.
⌬⌬ 1900 yılında Max Planck atomların ve moleküllerin enerjiyi küçük paketler (kuant)
Elektronların en düşük
hâlinde yayınlayıp soğurabildiğini (atomların yayılma spektrumları) açıklamıştır.
enerjili kararlı haline temel
⌬⌬ 1905 Albert Einstein metal yüzeyine belli frekansta ışık düşürüldüğünde metal hal denir.
yüzeyden elektron fırlamasını (fotoelektrik olayı) açıklamıştır.
⌬⌬ 1913 Niels Bohr Maxwell’in çalışmaları ışığın dalga, Planck ve Einsteinʼin çalış-
maları ise ışığın parçacık özelliği gösterdiğini ortaya koymuştur.

Bohr Atom Modeli

⌬⌬ Bohr’un çalışmaları tek elektronlu tanecikler için geçerlidir.
M
Yörünge
⌬⌬ Elektronlar çekirdekten belirli uzaklıkta ve belirli enerjiye sahip yörüngeler- L
de bulunur. Bu yörüngelere enerji düzeyi (seviyesi), katman veya kabuk K
Çekirdek
denir.
✓✓ Enerji düzeyi bir tam sayı ile belirtilir. n=1
✓✓ Çekirdeğe en yakın enerji düzeyi 1 olmak üzere sayı (n = 1, 2, 3, 4...) n=2
veya harflerle (n = K, L, M, N...) ifade edilir. n=3

⌬⌬ Bir atomdaki elektronlar çekirdeğin çevresinde dairesel yörüngelerde ka-

rarlı halde hareket ederler. Her kararlı halin sabit bir enerjisi vardır.
✓✓ Çekirdeğe en yakın kabuk minimum, en uzaktaki kabuk maksimum Elektronun dışarıdan enerji alarak
enerjiye sahiptir. daha yüksek enerji düzeyine
✓✓ Yüksek enerji düzeyinde bulunan elektron düşük enerji düzeyine inerse geçmesine atomun uyarılmış hâli
aradaki enerji farkına eşit enerji ışın yayılır. denir. Uyarılmış atomların;
Yakup Demir

✓✓ Temel hâlde atom kararlıdır ve ışın yaymaz. ✓✓ Kimyasal özellikleri aynıdır.

✓✓ Fiziksel özellikleri farklıdır.
Bohr Atom Modelinin Sınırlılıkları (Yetersizlikleri)
✓✓ Kararsızdırlar.
⌬⌬ Bohr atom modeli, hidrojen atomunun spektrumunu ve hidrojen atomu gibi
tek elektrona (2He+, 3Li2+) sahip iyonların spektrumlarını açıklar. Ancak çok ✓✓ Periyodik cetveldeki yeri,
elektronlu atomların spektrumunu açıklamada yetersizdir. grubu, bloğu değişmez

✓✓ Hidrojenin ışıma spektrumu, manyetik alanda incelendiğinde oluşan ✓✓ Uyarılmış halde bulunan
spektrumda bazı farklar gözlemlenir. Tek renge ait bir çizgi gibi görü- atomdan daha az enerjiyle
nen dalga boylarının yanında birbirine yakın alt çizgiler ve bazı parlak elektron koparılabilir.
çizgiler vardır. Bohr modeli bu alt çizgileri ve bazı çizgilerin neden daha ✓✓ Uyarılmış atomlar temel hale
parlak olduğunu açıklayamamıştır. geçerken enerji yayarlar.
⌬⌬ Dairesel yörünge kavramı yanlıştır. Elektron çekirdeğin etrafında tek bo- ✓✓ Uyarılmış bir atomun hacim ve
yutlu sabit bir yörüngede hareket etmez.
aktifliği değişir.
⌬⌬ Bohr, elektronun çekirdeğe düşmeme nedenini elektronun yalnızca belli
bir enerjiye sahip olan belirli yörüngede bulunabileceği görüşü ile açıkla-
maktadır. Fakat elektronun bu yörüngenin dışına neden bulunamayacağı-
nı açıklayamamıştır.

⌬⌬ 1924 yılında Louis De Broglie, ışık dalgalarının foton gibi davranabilmesinden

yola çıkarak elektron gibi parçacıkların da dalga özelliği gösterdiğini belirtmiştir.
⌬⌬ 1927 yılında Werner Heisenberg, elektronların konumlarını ve hızlarını saptaya-
bilmek için yaptığı çalışmalar sonucunda elektronun konumunun ve hızının aynı
anda belirlenemeyeceğini bulmuştur (Heisenberg Belirsizlik İlkesi).
⌬⌬ 1926 yılında Erwin Schrödinger, elektron gibi küçük taneciklerin enerjilerini ve
genel davranışını açıklayan denklem geliştirmiştir (Schrödinger dalga denklemi).
✓✓ Schrödinger’in denkleminin çözümlenmesi sonucunda elektronların konum
olasılıklarını gösteren bölgeler ortaya çıkmıştır.

3 Kimya Elbistan
 1. Modern Atom Modeli ve Orbital Kavramı
Not:
⌬⌬ Modern atom modeline elektron bulut modeli de denir.
⌬⌬ Elektronların kütlesi çok küçük, hızı çok büyük olduğundan elektronun hızı ve yeri
aynı anda bilinemez.
⌬⌬ Elektronun bulunma ihtimalinin yüksek olduğu bölgeye orbital adı verilmiştir.
✓✓ Orbitallerde elektronun yeri net sınırlar ile çizilemez.
✓✓ Elektron orbitalin herhangi bir yerinde olabilir. (Elektron bulutu)
⌬⌬ Çekirdeğe yakın elektronların potansiyel enerjileri düşük, hızları yüksektir.
✓✓ Çekirdekten uzaklaştıkça bu nicelikler ters yönde değişir.

Bohr atom modeline göre elektronlar belirli yörüngelerde bulunur. Modern atom teori-
sine göre elekronlar orbitallerde bulunur.

Yörünge -
Orbital
-

-
+ proton
-
+
+
+
+
nötron
elektron
-
+
-

- 1s

Elektronun izlediği varsayılan dairesel Elektronun bulunma olasılığının yüksek

yoldur. olduğu bölgedir.
Elektronun düzlemsel hareketini temsil Elektronun üç boyutlu hareketini temsil
eder. eder.

Şekli daireseldir. Farklı şekillere sahiptir.

Her yörünge bir enerji düzeyi ile temsil Her enerji düzeyinde farklı orbitaller
Yakup Demir

edilir. bulunabilir.
Her yörünge belirli bir kapasiteye
Her orbitalde en fazla 2 elektron bulu-
sahiptir ve her yörüngede yalnızca belli
nur.
sayıda elektron bulunur.

Bilgi Uygulama 1 Bilgi Uygulama 2

Bohr atom modeli ile ilgili; Bohr atom modeline göre elektron;

I. Tek elektronlu tanecikler için geçer- I. Enerji seviyelerinde

lidir.
II. Kabukta
II. Atom altı parçacıklardan bahsedil-
III. Katmanda
mez.
ifadelerden hangilerinde bulunabilir?
III. Temel halde atom kararsızdır.
(I, II ve III)
yargılarından hangileri doğrudur?
(Yalnız I)

Bilgi Uygulama 3 Bilgi Uygulama 4

I. Schrödinger Modern atom teorisi ile ilgili,

II. Heisenberg I. Elektronların yerleri net sınırlar ile

III. De Broglie çizilemez.

Yukarıdaki bilim insanlarından hangi- II. Çekirdeğe yakın elektronlar daha

lerinin modern atom teorisinin oluş- hızlıdır.
masına katkısı olmuştur? III. Elektronun izlediği varsayılan yol
(I, II ve III) daireseldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
(I ve II)

Kimya Elbistan 4
 Kazanım Testi - 1

1. Bohr atom modeline göre aşağıdaki yörüngeler 5. I. Elektron çekirdekten uzaklaştıkça hızı artar.
arası elektron geçişinden hangisi emisyona (yayıl- II. Orbitallerde elektronun yeri net sınırlarla çizile-
ma) örnektir? mez.

A) K’dan L’ye B) M’den N’ye C) K’dan M’ye III. Uyarılmış haldeki atomlar kararsızdır.

D) N’den M’ye E) L’den M’ye Yukarıdaki bilgileri modern atom teorisine göre
doğru (D) veya yanlış (Y) olarak dolduran bir öğ-
renci, tüm soruları uygun olarak cevapladığında
aşağıdaki şeçeneklerden hangisine ulaşır?

A) Y, D, D B) Y, D, Y C) D, Y, D

D) D, D, D E) Y, Y, D
2. Orbitaller ile ilgili,

I. Farklı şekillere sahiptir.

II. Elektronun izlediği varsayılan dairesel yoldur.
III. Her orbitalde en fazla 2 elektron bulunur.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III 6. Belirsizlik ilkesini ortaya koyan bilim insanı aşağı-

dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) De Broglie
Yakup Demir

B) Schrödinger
C) J. C. Maxwell

3. Modern atom teorisi ile ilgili, D) Heisenberg

E) Albert Einstein
I. Bulut modeli olarakta bilinir.
II. Elektronlar dairesel yörüngelerde bulunur.
III. Çekirdeğe yakın olan elektronların potansiyel
enerjileri düşüktür.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III 7. Temel haldeki bir atom uyarılmış hale geçer ise,

I. Hacmi
II. Aktifliği
III. Kimlik özelliği

4. Aşağıdaki taneciklerden hangisinin spektrumlarını IV. Fiziksel Özelliği

Bohr atom modeli açıklayamaz? V. Periyodik tablodaki yeri

A) 5B4+ B) 4Be3+ C) 3Li2+ yargılarından kaç tanesi değişir?

D) 1H E) 2He A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Kimya Elbistan 5
1-D 2-C 3-B 4-E 5-A 6-D 7-C
 2. Kuantum Sayıları
Not: ⌬⌬ Kuantum sayıları orbitallerin ve orbitallerde yer alan elektronların belirlenmesinde
kullanılır.

a. Baş (Birincil) Kuantum Sayısı

⌬⌬ “ n ” ile gösterilir.
⌬⌬ Pozitif tam sayı değerlerini alır.
⌬⌬ Baş kuantum sayısı, elektronun bulunduğu kabukları veya enerji düzeyini gösterir.
✓✓ Elektronun atom içinde uzun süre kaldığı bölgelere kabuk adı verilir.
⌬⌬ Elektronların çekirdekten olan ortalama uzaklığını belirler.
⌬⌬ Baş kuantum sayısının değeri büyüdükçe elektronun enerjisi artar ve çekirdekten
Schrödinger; her bir atom orbi-
talini tanımlamak için baş kuan- uzaklaşır.
tum sayısı, açısal momentum
kuantum sayısı ve manyetik Katman Baş kuantum sayısı
kuantum sayısını kullanmıştır. K n=1
L n=2
Ancak hidrojen spektrumunda
açıklanamayan bazı noktaların M n=3
elektronun spin adı verilen ken- N n=4
di etrafında dönme hareketi ile O n=5
açıklanabileceği düşünüldü.

1925 yılında George Uhlenbeck

ve Samuel Goudsmit tarafından
ileri sürülen elektronun kendi
Yakup Demir

ekseni etrafında dönmesi, spin

kuantum sayısı ile tanımlandı.
b. Açısal Momentum (İkincil, Yan) Kuantum Sayısı
⌬⌬ Orbitalin şeklini ve bir enerji düzeyinde kaç tane alt enerji düzeyi olduğunu veren
kuantum sayısına açısal momentum kuantum sayısı denir.
⌬⌬ ℓ ile gösterilir.
⌬⌬ 0 ile n–1 arasındaki tam sayılar kadar değer alabilir.
ℓ = 0, 1, 2 … (n-1)
n=1 ise ℓ=0 olur.
n=2 ise ℓ=0 ve ℓ=1 olur.
n=3 ise ℓ=0, ℓ=1 ve ℓ=2 olur.
⌬⌬ Açısal momentum kuantum sayısının her bir değeri bir orbital türüne karşılık gelir.
✓✓ Her bir enerji düzeyindeki açısal momentum kuantum sayısı kadar alt enerji
düzeyi bulunur.
✓✓ Örneğin n=2 ise ℓ değerleri ℓ=0 ve 1 olacağından bu enerji düzeyinde iki alt
enerji düzeyi (s ve p orbitalleri) bulunur.

Enerji Açısal Momentum

Kabuk Alt Kabuk Alt kabuk sembolü Sembolün Anlamı
Düzeyi Kuantum Sayısı
K n =1 1s ℓ=0 s sharp (keskin)
L n=2 2s, 2p ℓ=1 p principal (asıl)
M n=3 3s, 3p, 3d ℓ=2 d diffuse (yayılmış)
ℓ=3 f fundamental (temel)
N n=4 4s, 4p, 4d, 4f

Kimya Elbistan 6
c. Manyetik Kuantum Sayısı
⌬⌬ Alt enerji düzeyinde kaç tane orbital olduğunu gösteren kuantum sayısına man-
Not:
yetik kuantum sayısı denir.
⌬⌬ mℓ ile gösterilir.
⌬⌬ Orbitalin uzaydaki yönlenmesini gösterir.

⌬⌬ mℓ sıfır da dâhil olmak üzere –ℓ ile +ℓ arasındaki bütün tam sayı değerlerini alabilir
✓✓ Verilen ℓ değeri için mℓ=2ℓ+1 alt orbital sayısını verir.

Orbital Türü ℓ mℓ
s 0 0
p 1 -1,0,+1
d 2 -2,-1,0,+1,+2
f 3 -3,-2,-1,0,+1,+2,+3

d. Spin Kuantum Sayısı

⌬⌬ Elektronun kendi ekseni etrafında dönme hareketi spin olarak adlandırılır.
⌬⌬ Elektron 2 spine sahiptir.
✓✓ Elektronun saat yönünde (+1/2 ) veya ters yönde ( -1/2 ) hareketi ile belirli bir
hızda döndüğü düşünülebilir. Bu durum spin kuantum sayısı ile ifade edilir.
✓✓ Spin kuantum sayısı “ms” ile gösterilir.
Elektronların spinleri
Yakup Demir

Bilgi Uygulama 5 Bilgi Uygulama 6

Schrödinger bir atomun orbitalini tanım- Açısal momentum kuantum sayısı ile
lamak için kuantum sayılarını kullanmış- ilgili,
tır. Buna göre
I. İkincil kuantum sayısı olarakta bili-
I. Baş kuantum sayısı nir.
II. Yan kuantum sayısı II. ℓ ile gösterilir.
III. Spin kuantum sayısı III. Orbitallerin yönelimini gösterir.
yargılarından hangileri Schrödin- ifadelerden hangilerinde doğrudur?
ger’in kullandığı kuantum sayıların-
(I ve II)
dandır?
(I ve II)

Bilgi Uygulama 7 Bilgi Uygulama 8

I. 1 Manyetik kuantum sayısı ile ilgili,

II. 0 I. Pozitif ve ne negatif tamsayı de-

III. 3 ğerleri alabilir.

Baş kuantum sayısı 3 (n=3) olan bir II. mℓ ile gösterilir.

orbitalin yan kuantum sayısı yukarı- III. mℓ=2ℓ+1 alt orbital sayısını verir
dakilerden hangileri olamaz?
yargılarından hangileri doğrudur?
(Yalnız III)
(I, II ve III)

7 Kimya Elbistan
Kazanım Testi - 2

1. Atomdaki bir elektron aşağıda verilen kuantum sa- 4. 2. enerji düzeyinde bulunabilecek orbital türü ve
yılarından hangisine sahip olamaz? maksimum orbital sayısı aşağıdaki seçeneklerden
hangisinde doğru verilmiştir?
n ℓ mℓ
Orbital Türü Sayısı Orbital Sayısı
A) 2 0 0
A) 1 2
B) 2 1 -1
B) 2 4
C) 3 2 +2
C) 3 9
D) 3 3 +1
D) 2 2
E) 4 1 0
E) 1 3

2. Baş kuantum sayısı n = 4 ve manyetik kuantum sa- 5. Baş kuantum sayısı bilinen elektron ile ilgili,
yısı mℓ = +2 olan bir elektronla ilgili,
I. Birincil kuantum sayısı
I. d orbitalinde bulunabilir.
II. İkincil kuantum sayısı
II. Açısal momentum kuantum sayısı 1’dir.
III. Enerji düzeyi
III. Spin kuantum sayısı +1/2 olabilir.
Yakup Demir

ifadelerinden hangileri kesinlikle bilinir?

yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
D) II ve III E) I, II ve III

3. Açısal momentum kuantum sayısı ℓ = 2 olan bir 6. 3. temel enerji düzeyi ile ilgili,
elektronun baş kuantum sayısı (n) ve manyetik ku-
antum sayısı (mℓ) aşağıdaki seçeneklerden hangisi I. Üç farklı tür orbital bulundurur.
olamaz? II. Toplam 9 orbital bulunur.

A) n = 2, mℓ = +1 III. Yan kuantum sayısı 0 olabilir.

B) n = 3, mℓ = -1 yargılarından hangileri doğrudur?

C) n = 4, mℓ = +2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) n = 4, mℓ = -2
D) II ve III E) I, II ve III
E) n = 3, mℓ = 0

Kimya Elbistan 8 1-D 2-C 3-A 4-B 5-C 6-E

3. Orbital Türleri
Not:
a. s orbitalleri
⌬⌬ s orbitalleri küreseldir..
⌬⌬ Her enerji seviyesinde bir tane s orbitali bulunur.
⌬⌬ En fazla 2 elektron alır.
⌬⌬ Baş kuantum sayısı arttıkça (elektron çekirdekten uzaklaştıkça) s orbitalinin
büyüklüğü ve enerjisi artar.

Enerji düzeyi = n

n enerji düzeyinde yer alan

toplam orbital sayısı = n2

n enerji düzeyine yerleşebile-

b. p orbitalleri
cek maksimum elektron sayısı
⌬⌬ p orbitali çekirdeğin iki tarafında zıt yönelmiş iki ayrı lobdan oluşan elektron = 2n2
bulutudur.
⌬⌬ 2. enerji düzeyinden itibaren üst enerji düzeylerinde bulunur.
⌬⌬ ℓ = 1 değeri p orbitallerini ifade eder.
✓✓ ℓ = 1 değerine karşılık gelen 3 tane mℓ değeri (-1,0,+1) olduğundan üç çeşit p
Yakup Demir

orbitali vardır.
✓✓ Şekil ve enerji bakımından özdeş olan aynı baş kuantum sayısına sahip üç
orbitalin yönelimleri farklıdır.
✓✓ Elektron bulutlarındaki loblar birbirine dik x, y, z eksenleri üzerindeki px, py, pz
orbitalleri olarak belirtilir.
✓✓ Her bir orbital en fazla 2 elektron alabileceği için p orbitali en fazla 6 elektron
alabilir.

c. d orbitalleri
⌬⌬ d orbitalleri kompleks şekillere sahiptir.
⌬⌬ Aynı enerji değerine karşılık gelen 5 tane d orbitali bulunur.
⌬⌬ Fakat d orbitallerinin uzaydaki yönelişleri farklıdır.
✓✓ d orbitalleri uzaydaki yönelişlerine göre dxy, dxz, dyz, dx -y ve dz şeklinde gösterilir.
2 2 2

✓✓ Her bir orbital en fazla 2 elektron alabileceği için d orbitali en fazla 10 elektron
alabilir.
d orbitallerinin manye-
⌬⌬ 3. enerji düzeyinden itibaren üst enerji düzeylerinde bulunur. tik alandaki yöneltileri

9 Kimya Elbistan
Not:

d orbitalleri

d. f orbitalleri
⌬⌬ f orbitalleri d orbitallerine göre daha da kompleks şekillere sahiptir.
⌬⌬ ℓ = 3 değerine karşılık gelen ve mℓ değerleri (-3,-2,-1,0,+1,+2,+3) olan uzayda
yönelişleri farklı olan 7 tane orbitali vardır.
⌬⌬ f orbitallerinde toplam 14 elektron yer alabilir.
⌬⌬ 4. enerji düzeyinden itibaren üst enerji düzeylerinde bulunur.
Yakup Demir

4. Çok Elektronlu Atomlarda Orbitallerin Enerji Seviyeleri

⌬⌬ Çok elektronlu atomlarda elektronun enerji düzeyi arttıkça orbitallerin de enerji
düzeyi artar.
⌬⌬ Aynı enerji düzeyinde bulunan farklı orbitallerin enerjileri de farklıdır.
✓✓ Bunun nedeni çekirdek ile elektron arasındaki çekim ve elektronlar arasındaki
itme kuvvetleridir.
✓✓ Çünkü bir atomun enerjisi sadece orbitallerin enerjileri toplamına değil, bu orbi-
tallerde bulunan elektronların birbirlerini itme kuvvetine de bağlıdır.
⌬⌬ Orbitallerin enerjileri n+ℓ değerinin artmasıyla yükselir.
✓✓ Aynı n+ℓ değerine sahip olan orbitallerden n değeri daha büyük olanın enerji
değeri daha fazladır.
✓✓ Bu kurala Kletchkowski-Madelung İlkesi denir.
⌬⌬ Kletchkowski-Madelung İlkesi kullanılarak orbitallerin enerji sıralaması doğru bir
şekilde yapılabilir:
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s
n: 1 2 2 3 3 4 3 4 5
ℓ: 0 0 1 0 1 0 2 1 0
n + ℓ: 1 2 3 3 4 4 5 5 5
Sonuç: 1s < 2s < 2p < 3s < 3p < 4s < 3d < 4p < 5s

Kimya Elbistan 10
 Kazanım Testi - 3

1. s orbitali ile ilgili,

4. Aşağıda elektron yoğunluğunu ifade eden sınır yü-
I. Küreseldir. zey diyagramları verilen orbitallerin hangisinin ikin-
cil kuantum sayısı diğerlerinden farklıdır?
II. En fazla iki elektron alır.
A) B)
III. 2. enerji düzeyinden itibaren bulunur.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
C) D)

E)

2. 6s, 4d ve 5p orbitallerinin enerjilerinin karşılaştırıl-

ması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak ve-
rilmiştir?

A) 4d < 5p < 6s
B) 6s < 5p < 4d
Yakup Demir

C) 5p < 4d < 6s
D) 4d < 6s < 5p
E) 5p < 6s < 4d

5.

Yukarıda elektron yoğunluğu sınır yüzey diyagramla-

3. 2px, 2py ve 2pz orbitalleri ile ilgili, rından biri verilen orbital türü ile ilgili,

I. Manyetik kuantum sayısı I. p orbitalidir.

II. Açısal momementum kuantum sayısı II. mℓ = -1 olabilir.
III. Enerji düzeyi III. ℓ = 0 olabilir.

yargılarından hangileri ortaktır? yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III

D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

Kimya Elbistan 11
1-C 2-A 3-D 4-E 5-B
 B. Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri
Not:
1. Hund Kuralı
⌬⌬ Elektronlar eş enerjili orbitallere önce biber birer yerleşir. Bütün eş enerjili or-
bitaller birer elektron aldıktan sonra ikinci elektronlar ters spinli olma koşuluyla
yerleşmeye başlar.

N: 1s2
7 2s2 2p3 8
O: 1s2 2s2 2p4

2. Pauli İlkesi
⌬⌬ Bir atomun herhangi iki elektronu, aynı dört kuantum sayısına sahip olamaz.

2
He: 1s2 He: 1s2
2
Yakup Demir

n=1 n=1 n=1 n=1

=0 =0 =0 =0
m =0 m =0 m =0 m =0
ms = +1/2 ms = -1/2 ms = +1/2 ms = +1/2

⌬⌬ Bir orbital en fazla iki elektron alabilir ve bu elektronlar zıt spinlidir.

⌬⌬ Pauli ilkesine göre s, p,d,f orbitallerinde;
✓✓ s orbitali: en fazla 2 elektron bulundurabilir.
✓✓ p orbitali; en fazla 6 elektron bulundurabilir.
✓✓ d orbitali: en fazla 10 elektron bulundurabilir.
✓✓ f orbitali: en fazla 14 elektron bulundurabilir.

3. Aufbau Kuralı
⌬⌬ Atomdaki elektronlar orbitallere Aufbau Kuralıʼna göre doldurulur.
✓✓ “Aufbauˮ kelimesi Almancada inşa veya bina anlamına gelir.
✓✓ Nasıl ki bir inşaata temelden başlanarak üst katlara çıkılıyorsa bir atomun
çevresindeki elektronlar da orbitallere düşük enerjili orbitalden başlanarak
yerleştirilir.
⌬⌬ Orbitallere elektronların doğru şekilde yerleştirilmesi düşük enerjili orbitalden
yüksek enerjili orbitale doğru olur.

Kimya Elbistan 12
4. Atomların ve İyonların Elektron Dizilimleri
Not:
⌬⌬ Element atomlarda elektron dağılımları; kısaltılmış spdf, genişletilmiş spdf ve
orbital diyagramı olarak üç faklı şekilde gösterilebilir.
✓✓ Kısaltılmış spdf: 9
F : 1s2 2s2 2p5 En yakın soygazdan yararlana-
rakta elektron dizilimi yapılabilir.
✓✓ Genişletilmiş spdf: 9
F : 1s2 2s2 2px2 2py2 2pz1
✓✓ Orbital diyagramı: 9
F : [He] 2s2 2p5
F:
9 1s2 2s2 2p5 13
Al : [Ne] 3s2 3p1
19
K : [Ar] 4s1

a. Atomların Elektron Dizilimi

⌬⌬ Orbitallerin enerji sıralaması 1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 4s, 3d, 4p, 5s, 4d, 5p, 6s,
4f, 5d, 6p, 7s, 5f, 6d, 7p şeklindedir.
⌬⌬ “say say para say para say dede para say dede para say fahri dede para
say fahri dede para say” şeklinde kodlayarak her bir kelimenin baş harfi
alınır. Atomların elektron dizilimleri
yazılırken orbital sembollerinin
✓✓ s ler in baş kuantum sayısı 1 den başlar ve maksimum 2 elektron alır. önüne, orbitalin bulunduğu
✓✓ p ler in baş kuantum sayısı 2 den başlar ve maksimum 6 elektron alır. temel enerji düzeyinin numarası
(baş kuantum sayısı) yazılır.
✓✓ d ler in baş kuantum sayısı 3 den başlar ve maksimum 10 elektron alır. Orbitalin sembolünün sağ üst
✓✓ f ler in baş kuantum sayısı 4 den başlar ve maksimum 14 elektron alır. indis olarak içerdiği elektron
sayısı yazılır.

2p4
Yakup Demir

Orbital türü
Bilgi
ilgi
g Kavrama
Kavram
ra m a Bilgi Uygulama
9
3
Li: 1s 2s
2 1
Aşağıdaki atomların elektron dağılı- 2p4

mını yapınız.
5
B: 1s2 2s2 2p1
4
Be:
8
O: 1s2 2s2 2p4
13
Al:
14
Si: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
16
S:
23
V: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3
21
Sc:
26
Fe: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6
27
Co:
36
Kr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6
33
As:

35
Br:

Bilgi Uygulama Bilgi Uygulama

10
Aşağıda atom numarası ve sembolle-
ri verilen elementlerin elektron dizi-
limlerini soy gaz kısaltmalarına göre
yazınız.
11
Aşağıda atom numarası ve sembol-
leri verilen elementlerin elektron
dizilimlerini ve orbital şemasını ya-
zınız.

11
Na 12
Mg:

C: 22
Ti:
6

Ca: 17
Cl:
20

13 Kimya Elbistan
 b. İyonların Elektron Dizilimi
Not: ⌬⌬ İyonların elektron dizilimi, atomun aldığı ya da verdiği elektron sayıları göz önünde
bulundurularak düzenlenir.
⌬⌬ Atomlar elektron aldıklarında, elektronlar boş veya yarı dolu orbitallere enerjisi en
düşük orbitalden başlayarak yerleşirler.

Bilgi
ilgi
g Kavrama
Kavram
ra m a

3
Li: 1s2 2s1 3Li+: 1s2

8
O: 1s2 2s2 2p4 8
O2-: 1s2 2s2 2p6

13
Al: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1 13
Al3+: 1s2 2s2 2p6

20
Ca: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 20
Ca2+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6

Bilgi Uygulama
12
Aşağıdaki iyonların elektron dizilimlerini yazınız.

16
S2- :

21
Sc+ :

23
V+ :

Fe3+ :
Yakup Demir

26

Küresel Simetri
⌬⌬ Bir atomun elektron dizilimindeki en son orbital türünün tam dolu veya yarı dolu
olması, atoma küresel simetri özelliği kazandırır.
⌬⌬ Elektron dizilimleri s1, s2, p3, p6, d5, d10, f7, f14 ile sonlanan atomlar küresel simetrik-
tir.
⌬⌬ Küresel simetri özelliği gösteren atomlar daha kararlıdır ve elektron koparmak için
daha fazla enerji gerekir.

!
⌬⌬ Elektron dizilimi s2d4 ya da s2d9 ile sona ermesi gereken atomlar küresel simetrik
özellik gösterip s1d5 ve s1d10 şeklinde biter.

Bilgi
ilgi
g Kavrama
Kavram
ra m a
Dikkat
24
Cr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 29
Cu: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10

24
Cr+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5

29
Cu2+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d9

Temel Hal ve Uyarılmış Hal

⌬⌬ Elektronların en düşük enerjili kararlı haline temel hal denir.
⌬⌬ Temel haldeki bir atoma dışarıdan enerji verildiğinde elektronların en az bir tane-
sinin daha yüksek seviyesindeki bir orbitale ya da aynı yörüngede daha yüksek
enerjili bir orbitale gitmesi durumuna uyarılmış hal denir.

Bilgi
ilgi
g Kavrama
Kavram
ra m a

11
Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 Temel hal 11
Na: 1s2 2s2 2p6 4s1 Uyarılmış hal

9
F: 1s2 2s2 2p5 Temel hal 9
F: 1s2 2s1 2p6 Uyarılmış hal

Kimya Elbistan 14
 Kazanım Testi

1. Elektron dizilimi yazıldığında 3. enerji düzeyinde
toplam 5 elektron bulunduran elementin atom nu-
marası kaçtır?
A) 17 B) 16 C) 15 D) 14 E) 13
5. X atomunun temel hâldeki elektron dizilimi ile ilgili
aşağıdaki bilgiler verilmiştir.
• En yüksek enerji düzeyinde toplam 5 elektron var-
dır.
• s orbitalinde toplam 6 elektron bulunur.

Buna göre X atomunun kaç tane yarı dolu orbitali

bulunur?

A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 E) 0

Cr element atomu ile ilgili aşağıdaki 2. 3. ve 4. soruları

24
yanıtlayınız.

2. 24
Cr element atomunun elektron dizilimi aşağıdaki-
lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4

B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 4d5
6. 17
Cl7+ iyonunun elektron dizilimi aşağıdakilerden
C) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 4d4 hangisinde doğru olarak yazılmıştır?
D) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5
A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4
E) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5
B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 4d5
C) 1s2 2s2 2p6
Yakup Demir

D) 1s2 2s2 2p4 3s2

E) 1s2 2s2 3p6

3. I. 9 tam dolu orbitali vardır.

II. Küresel simetriktir.
III. 2. enerji düzeyinde 8 tane elektron vardır.

yargılarından hangileri doğrudur?

7. X, Y ve Z element atomlarının temel hal elektron di-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
zilimlerindeki son orbitalleri aşağıdaki gibidir.
D) I ve III E) I, II ve III
• X: ................... 4s1
• Y: ................... 3d3
• Z: ................... 4p2

Buna göre X, Y ve Z element atomlarının çekirdek

yüklerinin karşılaştırılması aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru olarak verilmiştir?
4. Cr element atomunda eşlenmemiş kaç tane elekt-
24 A) Y > Z > X B) Z > X > Y C) X > Z > Y
ron vardır?
D) Z > Y > X E) Y > X > Z
A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2

Kimya Elbistan 15
1-C 2-D 3-E 4-A 5-B 6-C 7-D
Kazanım Testi

1. Günümüzde geçerliliğini koruyan atom modeli için, 4. Bir atomun temel hal elektron dizilimi aşağıdaki or-
bitallerden hangisi ile sonlarnırsa, dizilim küresel
I. Temel halde 3. katmanda yer alan bütün orbitaller simetrik olur?
dolmadan, elektronlar 4. katmana yerleştirilemez.
A) 2p1 B) 3s1 C) 3d1 D) 3p1 4f1
II. Elektronlar orbitallere her zaman düşük enerjili or-
bitalden başlanarak yerleştirilir.
III. Bir orbitalin enerjisini hesaplaya bilmek için sade-
ce birincil kuantum sayısı ile ikincil kuantum sayı-
sının toplamını bilmek yeterlidir.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 5. 33
As5+ iyonu ile ilgili,

D) I ve III E) I, II ve III I. Elektron diziliminde 2 tane yarı dolu orbital vardır.

II. Elektron dağılımı 3d10 ile sonlanır.
III. ℓ = 0 kuantum sayısına sahip toplam 8 elektron
vardır.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

2. Atom numarası 27 olan Co elementi için,
D) II ve III E) I, II ve III
I. En yüksek baş kuantum sayısı 4 tür.
II. 3. enerji düzeyindeki bütün orbitaller tam doludur.
Yakup Demir

III. Açısal momentum kuantum sayısı 0 olan orbital-

lerdeki toplam elektron sayısı 8 dir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III 6. Atom numarası 22 olan Ti elementinin temel hal

elektron dağılımında manyetik kuantum sayısı -2
olan maksimum kaç elektronu vardır?

A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4

3. Aşağıda 3 farklı atoma ait elektron dağılımları veril-

miştir.
I. [He] 2s1 2p1
II. [Ar] 4s1 3d5
III. [Ne] 3s1
7. Temel hal elektron dağılımında 7 tane tam dolu orbi-
Buna göre hangi atomlar uyarılmış halde olabilir? tali olan nötr atomun çekirdek yükü kaçtır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) 13 B) 14 C) 15 D) 16 E) 17

D) II ve III E) I, II ve III

Kimya Elbistan 16 8-E 9-D 10-A 11-B 12-C 13-B 14-D

5. Moden Periyodik Sistem
Not:

⌬⌬ Element atomlarını ve element atomları ile ilgili bilgileri içeren çizelgeye periyodik
sistem denir.
⌬⌬ Modern periyodik sistemde elementler atom numaralarına göre diziliştir.
⌬⌬ Periyodik sistemde yatay sıralara periyot, düşey sutunlara grup denir.
✓✓ Gruplar A ve B olarak ya da 1 – 18 arası rakamlar verilerek düzenlenmiştir.
Yakup Demir

Örneğin oksijen elementi periyodik sistemde harf ile adlandırılırsa 6A grubu

rakam ile adlandırılırsa 16. Grupta bulunur.
✓✓ Periyodik sistemde 8 tane A, 10 tane B grubu olmak üzere toplam 18 tane
grup vardır.
⌬⌬ A grubu elementleri baş grup, B grubu elementleri ise yan grup elementleri ola-
rak adlandırılır.
⌬⌬ Periyodik sistemde elektron dizilimleri genelde aynı orbitalde biten elementlerin
oluşturduğu sisteme blok denir.
✓✓ Periyodik sistemde s, p, d ve f blokları vardır.
✓✓ A grupları s ve p blokları, B grupları d ve f bloklarından oluşur.

17 Kimya Elbistan
 6. Değerlik Orbitali ve Değerlik Elektronları
Not: ⌬⌬ Atomun en yüksek enerji düzeyindeki orbitallerine değerlik orbitalleri, değerlik orbi-
tallerindeki elektronlara değerlik elektronları denir.
⌬⌬ Tepkimeye katılan, kimyasal bağ oluşturan; bağ oluşturmak için alınan, verilen,
ortaklaşa kullanılan elektronlar değerlik elektronlarıdır.
✓✓ Bu nedenle aynı değerlik elektron sayısına sahip olan elementler, benzer kimya-
sal özellikleri gösterir.

Periyodik Sistemde Periyot ve Grup Bulma

⌬⌬ Elektron dağılımı s ve p orbitali ile bitenler A grubu, elektron dağılımı d ve f orbitali
ile bitenler B grubudur.
⌬⌬ Elementlerin dış katman elektron dizilimleri onların gruplarını belirler.
⌬⌬ Elektron dağılımındaki en büyük baş kuantum sayısı periyot numarasını verir.
⌬⌬ Baş gruplar aşağıdaki gibi belirlenir.

Bilgi
ilgi
g Kavrama
Kavram
ra m a

3
Li: 1s2 2s1 2. Periyot, 1A Grubu

8
O: 1s2 2s2 2p4 2. Periyot, 6A Grubu

13
Al: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1 3. Periyot, 3A Grubu

23
V: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3 4. Periyot, 5B Grubu
Yakup Demir

Bilgi Uygulama
13
1. Elektron dağılımları; Aşağıdaki atomların grup ve periyodunu bulunuz.

• X: 1s2 2s2 2p3 4

Be:

• Y: 1s2 2s2 2p4 13

Al:
• Z: 1s 2s 2p
2 2 5

16
S:
Şeklinde olan X, Y ve Z atom-
21
Sc:
ları ile ilgili,
27
Co:
I. Üçüde aynı periyottadır
Ni:
II. Değerlik elektron sayıları 28

III. Değerlik orbital türleri ay- 29

Cu:
nıdır
30
Zn:
yargılarından hangileri doğ-
As:
rudur? 33

35
Cl:
A) Yalnız I
36
Ar:
B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

Kimya Elbistan 18
C. Periyodik Özellikler
Not:
1. Periyodik Özelliklerdeki Değişim Eğilimleri
⌬⌬ Bir periyottan diğer bir periyoda geçerken elementlerin kimyasal özelliklerinde
periyodik ve düzenli bir değişim olur.
⌬⌬ Periyodik tablodaki değişim elementlerin dış katmanlarındaki elektron dizilimleri
ile ilgilidir.
⌬⌬ Elementlerin periyodik özellikleri olan;
✓✓ atom yarıçapları,
✓✓ iyonlaşma enerjileri,
✓✓ elektronegatiflikleri,
✓✓ elektron ilgileri,
✓✓ metalik-ametalik özellikleri,
✓✓ asidik ve bazik karakterleri
gibi özellikler düzenli ve sistematik bir biçimde değişmektedir.
⌬⌬ Elementlerin bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini anlamak için atom büyüklükleri
bilinmesi gerekir. Atom büyüklükleri atom yarıçapı denir.
⌬⌬ Atomik yarıçap atom çekirdeğinden en dış katmandaki elektrona olan uzaklığıdır.
✓✓ En dıştaki elektronun yeri tam olarak belirlenemediği için atom çekirdeğinden
en dış katmandaki elektrona olan uzaklığın saptanması mümkün değildir.
✓✓ Bu nedenle atom yarıçapı, bağlı iki atom çekirdeği arasındaki mesafeden
yararlanılarak ölçülür.
✓✓ Dolayısıyla atomların yarıçapları, yaptıkları bağlarla belirlenir. Yakup Demir

✓✓ Bir atom farklı bağlar yapabileceği için farklı yarıçap değerlerine sahip olur.

a. Kovalent Yarıçap
⌬⌬ Tek bir kovalent bağla bağlanmış eşdeğer iki atomun çe-
kirdekleri arasındaki uzaklığın yarısına kovalent yarıçap
denir.
⌬⌬ Kovalent yarıçap ametal atomlarının oluşturduğu mole-
küllerden hesaplanan yarıçaptır.
Klor atomunun kovalent
yarıçapı

b. Van der Waals Yarıçap

⌬⌬ Soy gazlar, düşük sıcaklık ve yüksek basınç altında katı
hâle gelir. Soy gaz atomlarını katı hâlde bir arada tutan
zayıf kuvvetler van der Waals kuvvetleridir.
⌬⌬ Soy gazlar için katı hâlde hesaplanan yarıçapa van der
Waals yarıçapı denir.
⌬⌬ Van der Waals yarıçap soy gazların katı hâllerinde kom- Neon atomunun
çekirdekler arası uzaklığı ve van
şu atomların çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır. der Waals yarıçapı

Cl2 molekülündeki kovalent yarıçap, van der Waals yarı-

çapı ve bağ uzunluğu

19 Kimya Elbistan
 c. İyonik Yarıçap
Not: ⌬⌬ İyonik bağla bağlanmış iyonların çekirdekleri arasındaki
uzaklığa göre belirlenen yarıçapa iyonik yarıçap denir.
⌬⌬ İyonlar eşdeğer büyüklükte olmadığından aralarındaki
uzaklık katyon ve anyon arasında uygun olarak bölüş-
türülür.
⌬⌬ Katyon ve anyon için ayrı ayrı hesaplanan iyonik NaCl bileşiğindeki
Na+ ve Cl- iyonlarının iyon
yarıçap, katyon ve anyonların yarıçapları arasındaki yarıçapları
uzaklıklarının toplamının yarısı değildir.

⌬⌬ Çekirdekler arasındaki uzaklık katyon ve anyon arasında uygun şekilde paylaştırı-

larak ayrı ayrı hesaplanır.
⌬⌬ Atomlar iyonik bileşik oluştururken yarıçapları değiştiğinden fiziksel ve kimyasal
özellikleri de değişir.

2. Atom veya İyon Yarıçapı

⌬⌬ Periyodik sistemde aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru atom yarıçapı artar.
✓✓ Elektronlar aynı enerji seviyesine yerleştiği hâlde proton sayısı (çekirdek yükü)
arttığı için çekirdeğin değerlik elektronlarına olan çekim gücü artar. Atom yarıça-
pı genellikle küçülür.
⌬⌬ Geçiş elementlerinde ve iç geçiş elementlerinde atom yarıçapındaki değişme mik-
tarı beklenildiğinden azdır.
Periyodik sistemde atom yarıçapının ✓✓ Bunun nedeni elektronların son katmana değil, daha önceki alt katmana yerleş-
değişimi mesidir.
Yakup Demir

⌬⌬ Nötr bir atom elektron verdiğinde iyon yarıçapı azalırken, elektron aldığında iyon
yarıçapı artarak atom büyüklüğü değişir.

Bilgi Uygulama Bilgi Uygulama

14 15
Cl, Cl+ ve Cl- maddeleri ile ilgili, Aşağıdaki taneciklerin atom yarıçap-
larının karşılaştırmasını yapınız.
I. Atom hacmi en büyük olan Cl+ iyo-
a. 2He, 10Ne, 18Ar
nudur.
II. Elektron sayısı en büyük olan Cl-
iyonudur.
b. 7N3-, 8O2-, 9F-
III. Atom yarıçapları karşılaştırması
Cl- > Cl > Cl+ şeklindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? c. 11Na+, 12Mg2+, 13Al3+

(II ve III)

d. 16S2-, 17Cl-, Ar, 19K+, 20Ca2+

Kimya Elbistan 20
3. İyonlaşma Enerjisi
Not:
⌬⌬ Gaz halindeki bir atomun temel halinden bir elektronu uzaklaştırmak için gerekli
olan minimum enerjiye iyonlaşma enerji (İE) denir.
⌬⌬ İlk elektron koparılırken verilen enerjiye 1. İyonlaşma enerjisi (İE1), bir elektronu
koparılmış 1+ yüklü gaz halindeki bir iyondan ikinci elektron koparılırken verilen
enerjiye 2. İyonlaşma enerjisi (İE2) … denir.
⌬⌬ Bir atomda n tane elektron varsa iyonlaşma enerjileri;
İE; 1.İE < 2.İE < 3.İE < 4.İE < … < n.İE
⌬⌬ Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe genelde iyonlaşma enerjisi artar. Aynı
periyotta 1. İyonlaşma enerjisi;
✓✓ 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
✓✓ 2A, 5A ve 8A küresel simetri özelliği gösterir. (3 aşağı 5 yukarı)
⌬⌬ Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom yarıçapı artacağından atom-
ların 1. İyonlaşma enerjisi azalır. Çünkü elektronun çekirdekten uzaklığı, onu
koparmak için gereken enerjiyi etkiler.
⌬⌬ Bir atomun iki iyonlaşma enerjisi arasında genelde 1,5 – 3,5 kat fark vardır. Eğer
fark 3,5 kattan fazla olursa bu durumda o atomun değerlik elektronlarının tamamı
koparılmıştır.

Bilgi Uygulama Bilgi Uygulama Periyodik sistemde atom 1. iyonlaşma

enerjisi değişimi
X(g) + 101 kkal → X (g) + e
1+ -
X3+, Y2+ ve Z3- iyonları aynı soygaz
X1+(g) + 813 kkal → X2+(g) + e- elektron düzenindedir.
X(g) + 2644 kkal → X3+(g) + 3e- Buna göre,
X atomuna ait bazı iyonlaşma tepkimeleri Yakup Demir
yukarıda verilmiştir. I. Atom hacmi en büyük olan Z dir.
Buna göre, II. 1. iyonlaşma enerjisi sırası
Z > X > Y dir.
I. X, alkali metaldir.
III. Atom numarası en büyük olan X
II. X’in 2. iyonlaşma enerjisi 813 kkal’dır. tir.
III. X’in 3. iyonlaşma enerjisi 2644 yargılarından hangileri doğrudur? İyonlaşma enerjisinin atom numarası
kkal’dır. (I ve III) ile değişimi
yargılarından hangileri yanlıştır?

(Yalnız III)

Bilgi Uygulama
Bilgi Uygulama
15
İE 1. İE 2. İE 3. İE 4. İE
X 137 951 1539 - Aşağıdaki taneciklerden bir elekt-
a
ron koparmak için gereken enerjile-
a+8
Y 103 892 1196 1728
rin karşılaştırmasını yapınız.
Yukarıda A gruplarında bulunan ve ilk
a. 2He, 10Ne, 18Ar
dört iyonlaşma enerjileri verilen X ve Y
elementleri ile ilgili,

I. Y’nin çapı X ten büyüktür. b. 4Be, 5B, 6C

II. X, 2. periyottadır.
III. X ve Y nin değerlik elektron sayıları
c. 11Na+, 9F-, 10Ne
aynıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?

(I, II ve III)

21 Kimya Elbistan
Kazanım Testi

1. 3. periyotta yer alan X, Y ve Z elementlerinin iyonlaşma 2. Periyodik sistemde aynı grupta bulunan X, Y ve Z
enerjisi-atom numarası grafiği aşağıda verilmiştir. element atomların hacimleri karşılaştıması
X > Y > Z şeklinde olduğuna göre 1. iyonlaşma ener-
jilerinin karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisin-
de doğru olarak verilmiştir?
Y
Z
A) Z > Y > X B) X > Y > Z D) Y > Z > X
X
D) X > Z > Y E) Z > X > > Y
a b c Atom Numarası

Buna göre,

I. a, b ve c sırasıyla 3, 4 ve 5 tür.
II. a, b ve c sırasıyla 13, 14 ve 15 dir.
III. a, b ve c sırasıyla 11, 12 ve 13 tür.

yargılarından hangileri doğru olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

3. Aşağıdaki grafikte bazı elementlerin 1. iyon-
D) II ve III E) I, II ve III laşma enerjilerinin (E1) atom numaralarıyla de-
ğişimi verilmiştir.
Yakup Demir

2. Aşağıdaki element atomların hangisinden 1 elekt-

ron koparmak daha zordur?

A) 11Na B) 13Al C) 18Ar D) 19K E) 20Ca

Buna göre;

I. He’nin 1. iyonlaşma enerjisinin Ne’ninkinden

yüksek olmaının nedeni He’nin son orbitalle-
rinin tam dolu olmasıdır.
3. 4
Be(g) + E1 → 4Be+(g) + 1e II. Be’nin 1. iyonlaşma enerjisinin B’ninkinden
2
He(g) + E2 → 2He+(g) + 1e yüksek olmaının nedeni Be’nin son orbitalle-
rinin yarı dolu olmasıdır.
5
B3+(g) + E3 → 5B4+(g) + 1e
III. 1. iyonlaşma enerjisi en yüksek olan elemet
Yukarıda verilen E1, E2 ve E3 değerlerinin büyükten He’dur.
küçüğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğ-
ru olarak verilmiştir? yargılarından hangileri doğrudur?

A) E2 > E3 > E1 B) E1 > E3 > E2 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

C) E3 > E2 > E1 D) E2 > E1 > E3 D) II ve III E) I, II ve III

E) E3 > E1 > E2

Kimya Elbistan 22 1-B 2-C 3-C 4-A 5-B

4. Elektron İlgisi
⌬⌬ Gaz halindeki bir atomun, bir elektron alması sırasında oluşan ışı değişimine
Not:
elektron ilgisi denir.
⌬⌬ Elektron enerjisi pozitif veya negatif olabilir.
⌬⌬ Bir atom elektron aldığında açığa çıkan ısı ne kadar fazla ise elektron ilgisi o
kadar yüksektir.
⌬⌬ Elektron ilgisi bir elementin elektron alma eğiliminin ölçüsüdür.
⌬⌬ Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elektron ilgisi artar. Aynı grupta yukarı
doğru gidildikçe elektron ilgisi genellikle artar.
⌬⌬ İstisna: Elektron ilgisi en yüksek olan klordur.

5. Elektronegatiflik
⌬⌬ Moleküldeki atomların bağ elektronlarını çekme gücünün ölçüsüne elektronega-
tiflik denir.
⌬⌬ Metallerin elektronegatifliği çok düşüktür. Ametallerinki ise yüksektir.
⌬⌬ Elektronegatiflik doğrudan ölçülemez ve birimi yoktur.
⌬⌬ Elektronegatiflik atom yarıçapına bağlıdır. Çap küçüldükçe elektronegatiflik artar.

6. Metalik veya Ametalik Özellik

Metalik özellik
⌬⌬ Periyodik sistemde aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru atom çapı arttığı için Periyodik sistemde elektronegatiflik
metalik aktiflik de artar. değişimi

✓✓ Metaller elektron verme eğilimi yüksek olan elementlerdir.

✓✓ Elektron verme eğilimi atom yarıçapı büyüdükçe artar.
Yakup Demir

✓✓ Atom yarıçapı büyüdükçe değerlik elektronları çekirdekten uzaklaşır.

✓✓ Elektron çekirdekten uzaklaştıkça elektron başına düşen çekim kuvveti azalır,
elektron vermek kolaylaşır, metalik aktiflik artar.
⌬⌬ Aynı periyotta soldan sağa doğru metalik özellik genellikle azalır.

Ametalik özellik
⌬⌬ Periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa doğru atom yarıçapı azaldığı için
ametallik özellik artar.
⌬⌬ Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru atom yarıçapı büyüdüğü için ametallik
özellik azalır.

7. Oksit ve Hidroksit Bileşiklerinin Asit ve Bazlık Özelliği

⌬⌬ Oksitlerin asidik ve bazik özelliği bileşiği oluşturduğu elementin elektronegatifliği-
ne bağlıdır.
⌬⌬ Elektronegatifliği düşük olan elementlerin oksitleri ve hidroksitleri bazik, elektro-
negatifliği yüksek olan elementlerin oksitleri ve hidroksitleri asidik özellik gösterir.
⌬⌬ Genel olarak metallerin elektronegatifliği küçük olduğu için oksitleri bazik karak-
terlidir.
⌬⌬ Genel olarak ametallerin elektronegatifliği yüksek olduğu için oksijence zengin
oksitleri asit karakterlidir.
⌬⌬ Bir periyotta sağa doğru gidildikçe elementlerin oksijenli bileşiklerinin asitlik özelli-
ği artarken, soldan sağa gidildikçe bazlık özelliği artar.
⌬⌬ Hem asit hem de baz özelliği gösteren maddelere amfoter madde, oksitlerine ise
amfoter oksit denir.

23 Kimya Elbistan
 D. Elementleri Tanıyalım
Not: 1. Metaller
⌬⌬ Bileşiklerinde pozitif (+) değerlik alır.
⌬⌬ Kendi aralarında bileşik oluşturmazlar. Ametallerle iyonik bağlı bileşik oluşturur.
⌬⌬ Tel ve levha haline getirilebilirler.
⌬⌬ Yumuşak ve sert olabilirler.
⌬⌬ Elektrik ve ısıyı iyi iletir.
⌬⌬ Işınları iyi yansıtır ve kendilerine özgü parlaktırlar. Birinci iyonlaşma enerjileri
düşüktür.
⌬⌬ Elektron ilgileri düşüktür.
⌬⌬ İndirgen özellik gösterir.
⌬⌬ Oksitleri genelde bazik özellik gösterir. Atomları arasında metalik bağ vardır.
⌬⌬ Kendi aralarında alaşım oluştururlar.
⌬⌬ Tek atomlu yapıdadırlar.
⌬⌬ Oda şartlarında cıva hariç katı halde bulurlar.

2. Ametaller
⌬⌬ Bileşiklerinde (-) ve (+) değerlik alabilirler.
⌬⌬ Kendi aralarında kovalent bağlı bileşikler oluştururlar. Metallerle iyonik bağlı
bileşik oluştururlar.
Yakup Demir

⌬⌬ Tel ve levha haline getirilmezler.

⌬⌬ Birinci iyonlaşma enerjileri yüksektir.
⌬⌬ Elektron ilgileri yüksektir.
⌬⌬ Yükseltgen özellik gösterirler.
⌬⌬ Katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilirler. Önemli bir kısmı moleküler yapıda bulu-
nur. (F2, O2, N2 …) Elektrik akımını iletmezler. (Grafit hariç)
⌬⌬ Isıyı iyi iletmezler.
⌬⌬ Oksitleri genelde asidik karakterlidir.

3. Yarı Metaller
⌬⌬ Fiziksel özellikleri açısından metallere, kimyasal özellikleri açısından ametallere
benzerler.
⌬⌬ Parlak ve mat olabilirler.
⌬⌬ Elektrik ve ısıyı ametallerden daha iyi metallerden daha az iletirler.
⌬⌬ Tel ve levha haline gelebilir. İşlenebilir.
⌬⌬ Kırılgan değildirler.
⌬⌬ Genelde elektronik devre elemanlarının yapımında kullanılırlar.

4. Soy gazlar
⌬⌬ Katman elektron dağılımında en son katmanda 8 elektron bulundurur (Helyumun
2 elektronu bulunur.).
⌬⌬ Oda koşullarında hepsi gaz hâlindedir.
⌬⌬ Doğada atomik hâlde bulunur.
⌬⌬ Renksiz ve kokusuzdur.
⌬⌬ Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür.
⌬⌬ Bileşik yapmaya yatkın değildir, ancak Kriptonun KrF2, Ksenonun XeF2, XeF4,
XeO3 gibi bileşikleri oluşturulmuştur. 2000 yılında düşük sıcaklıkta kararlı olan
argonun HArF bileşiği elde edilmiştir.

Kimya Elbistan 24
4. Elementlerin periyodik Çizelgedeki Konumları ve Özellikleri
Not:
1. s Bloğu Elementleri (1A ve 2A)

1A Grubu (Alkali Metaller; H, Li, Na, K, Rb, Cs, Fr)

Haydarpaşa Lisesinin Namlı Kimyacısı Rabianın Cesedini Fırlattı

⌬⌬ Hidrojen ametal, grubun diğer üyeleri metaldir.
⌬⌬ Elektron dağılımı ns1 şeklinde biter.
⌬⌬ Atomik yapıdadırlar. (H2 hariç)
⌬⌬ Bileşiklerinde yükseltgenme basamakları +1 dir.
⌬⌬ Değerlik elektron sayıları 1’dir.
⌬⌬ Isı ve elektriği iletirler.
⌬⌬ Kimyasal tepkimeye girme eğilimi en fazla olan metallerdir.
⌬⌬ En aktif metallerdir. Bu yüzden doğada saf olarak bulunmazlar.
⌬⌬ Metallerinin oksijenli tepkimeleri sonucunda oluşan oksitler baziktir.
⌬⌬ Metalleri su ile şiddetli tepkime verip H2 gazı çıkışıyla bazları oluştururlar.
⌬⌬ Metalleri 7A grubu elementleriyle tepkimeleri sonucunda tuz oluştururlar.
⌬⌬ Grubun son üyesi Fr radyoaktiftir.
⌬⌬ Grupta yukarıdan aşağıya doğru erime ve kaynama noktası değerleri azalır.

2A Grubu (Toprak Alkali Metaller; Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra) Yakup Demir

Ben Magzanın Camından Sarkarken Babama Rastladım

⌬⌬ Grubun bütün üyeleri metaldir.
⌬⌬ Elektron dağılımı ns2 şeklinde biter.
⌬⌬ Değerlik elektron sayıları 2’dir.
⌬⌬ Bileşiklerinde yükseltgenme basamakları +2’dir.
⌬⌬ Erime kaynama noktaları alkali metallerden yüksektir.
⌬⌬ Isı ve elektriği iletirler.
⌬⌬ Alkali metallerden sonra en aktif metallerdir.
⌬⌬ Oksitlerinin sulu çözeltileri baziktir. (BeO hariç)
⌬⌬ Su ile tepkime vererek H2(g) oluştururlar (Be hariç).

2. p Bloğu Elementleri (3A, 4A, 5A, 6A, 7A ve 8A)

3A Grubu (Toprak Metalleri; B, Al, Ga, In, Tl)

Bir Alçak Gafil Insafsızca Tellendi

⌬⌬ Elektron dizilimleri ns2 np1 ile sonlanır.
⌬⌬ Bor yarı metal, diğer elementler metaldir.
⌬⌬ Al amfoter özellik gösterir.
⌬⌬ Değerlik elektron sayıları 3 tür.
⌬⌬ Bileşiklerinde yükseltgenme basamakları +3’tür.

25 Kimya Elbistan
 4A Grubu (Karbon Grubu; C, Si, Ge, Sn, Pb)
Not:
Civcivi Size Getirirken Sınıfa Pisledib
⌬⌬ Elektron dağılımı ns2 np2 şeklinde biter.
⌬⌬ C ametal, Si ve Ge yarı metal, Sn ve Pb metaldir.
⌬⌬ Bileşiklerinde -4 ile +4 arasında değerlik alabilirler.
⌬⌬ Değerlik elektron sayıları 4’tür.

5A Grubu (Piniktojenler veya Azot Grubu; N, P, As, Sb, Bi)

Ne Para Asığı Sabri Bizimkisi

⌬⌬ Elektron dağılımı ns2np3 şeklinde biter.
⌬⌬ Bileşiklerinde -3 ile +5 arasında değerlik alırlar.
⌬⌬ Değerlik elektron sayısı 5’tir.
⌬⌬ N ve P ametal, As ve Sb yarı metal, Bi metaldir.

6A Grubu (Kalkojenler; O, Si, Se, Te, Po)

Osman Silahı Sevmeyen Tek Polistir

⌬⌬ Elektron dağılımı ns2 np4 şeklinde biter.
⌬⌬ Bileşiklerinde -2 ile +6 arasında değerlik alırlar.
Yakup Demir

⌬⌬ Değerlik elektron sayısı 6’dır.

⌬⌬ O, S ve Se ametal, Te ve Po yarı metaldir.

7A Grubu (Halojenler; F, Cl, Br, I, At)

Feride Celalin Burnunu Isırıp Attı

⌬⌬ Elekton dağılımları ns2 np5 şeklinde biter.
⌬⌬ Bileşiklerinde -1 ile +7 arasında değerlik alır. (İstisna; Flor sadece -1 değerlik alır.)
⌬⌬ Değerlik elektron sayıları 7’dir.
⌬⌬ F, Cl, Br ve I ametal, At yarı metaldir.
⌬⌬ Doğada iki atomlu moleküller halinde bulunur(F2 ..)
⌬⌬ Hidrojenli bileşikleri asidik özellik gösterir.
⌬⌬ Gruptan aşağı doğru inildikçe erime kaynama noktaları artar.
⌬⌬ En aktif ametallerdir. Aktiflik gruptan aşağı doğru inildikçe azalır.

8A Grubu (Asal Gazlar–Soy Gazlar;He,Ne,Ar,Kr,Xe,Rn)

Hergele Necip Arsız Karısını Xesip Rendeledi

⌬⌬ Elektron dağılımları ns2 np6 şeklinde biter.
⌬⌬ (İstisna; He ns2 ile biter.)
⌬⌬ Değerlik elektron sayıları 8’dir.
⌬⌬ Kimyasal aktiflikleri yoktur.
⌬⌬ Erime kaynama noktaları düşüktür.
⌬⌬ Aynı periyotta iyonlaşma enerjileri en yüksektir.
⌬⌬ Tabiatta en kararlı elementlerdir. Bu yüzden diğer elementler elektron alarak veya
vererek , elektron dizilimlerini soy gazlara benzetmek isterler.

Kimya Elbistan 26
3. d Bloğu Elementleri (Geçiş Elementleri)
Not:
⌬⌬ 4. Periyottan itibaren hep periyotta 2A ile 3A grupları arasında yer alırlar.
⌬⌬ Hepsi metaldir ve geçiş metali adını alırlar.
⌬⌬ Bileşiklerinde farklı pozitif yükseltgenme basamağı bulundurabilirler.
⌬⌬ Oda koşullarında civa hariç hepsi katıdır.
⌬⌬ Isı ve elektriği iletirler.
⌬⌬ Erime kaynama noktaları yüksektir.

4. f Bloğu Elementleri (İç Geçiş Elementleri)

⌬⌬ Periyodik sistemin 6. Ve 7. periyotlarında ve B gruplarında bulunan 14’er element

halinde iki diziden oluşan gruptur.
⌬⌬ 6. periyottaki iç geçiş metallerine lantanitler, 7. periyottaki iç geçiş metallerine
aktinitler denir.
⌬⌬ Lantanitlerde 4f orbitalleri, aktinitler ise 5f orbitalleri dolmaktadır.
⌬⌬ Kimyasal özellikleri birbirine çok benzerdir.
⌬⌬ Lantanitlerde sadece Pm, aktinitlerin ise hepsi radyoaktiftir.

Bilgi Uygulama Bilgi Uygulama

I. Toprak alkali metaller
II. Halojenler
III. Triadlar
Yukarıdakilerden hangileri peri-
yodik sistemde yer alan grupların
özel adlarından değildir?
(Yalnız III)
Periyodik sistemde yer alan ele- Yakup Demir
mentler ile ilgili,
I. 1A grubu metalleri bileşiklerinde
sadece +1 değerlik alırlar.
II. 7A grubu elementleri bileşikle-
rinde her zaman negatif değer-
lik almazlar.
III. 4A grubu metal ve ametal ele-
mentlerden oluşur.
yargılarından hangileri kesinlikle
doğrudur?

(Yalnız I)

Bilgi Uygulama Bilgi Uygulama

Nötr bir element atomu ile ilgili, Periyodik sistemde 4. periyotta

bulunan 4. element için,
I. Proton sayısı
I. Oda koşullarında katıdır.
II. Elektron sayısı
II. Bileşiklerinde yalnız pozitif de-
III. Nükleon sayısı
ğer alır.
niceliklerinden hangilerinin tek
başına bilinmesi ile element ato- III. Değerlik orbitalleri s ve p dir.
munun periyodik sistemde yeri yargılarından hangileri doğrudur?
bulunabilir?
(I ve II)
(I ve II)

27 Kimya Elbistan
Not:
E. Yükseltgenme Basamakları
⌬⌬ Bir atomun başka bir atomla birleşerek molekül ya da çok atomlu iyon oluşturur-
ken kaybettiği, kazandığı ya da ortaklaşa kullandığı elektron sayıları yükseltgen-
me basamağı olarak belirlenir.

Yükseltgenme basamağı (değerlik) bulma;

⌬⌬ Bileşik elementlerinin toplam yükü sıfıra eşittir.

MgO, H2O: toplam yük = 0

⌬⌬ Kökteki elementlerin toplam yükü kökün yüküne eşittir.

OH- : toplam yük= -1, SO4-2: toplam yük= -2

⌬⌬ Elementlerin serbest halde değerlikleri sıfırdır.

Al, Na, O, Cl: yük=0

⌬⌬ Hidrojen, metallerle yaptığı bileşiklerde -1, ametallerle yaptığı bileşiklerde +1

değerlik alır.

⌬⌬ Oksijen, süper oksitlerde (O-2) -1/2, peroksitlerde

Yakup Demir

(O2-2) -1, OF2’de +2, diğer bileşiklerde -2 değerlik alır.

⌬⌬ Ametal ametal bileşiklerinde elektronegatifliği büyük olan ametal negatif değerlik

alır.

⌬⌬ Organik bileşiklerin değerlikleri bulunurken C içeren her grubun yükü sıfıra eşittir.

Bilgi Uygulama

Aşağıdaki maddelerde altı çizili elementlerin yükseltgenme basamaklarını bu-

lunuz.

a. CaCO3

b. PbO2

c. Na2Cr2O7

d. Mg(NO3)2

e. HCO3-

f. C2O42-

g. NaHCO3

h. Fe3O4

Kimya Elbistan 28