ÜNİTE Modern Atom Teorisi Özet

1 Bohr Atom Modeli Bohr atom modelinin yetersizliği:

Hidrojen gazının spektrumunu inceleyen Niels BOHR, Dalga özelliği taşıyan elektronlar, öyle hareket etme­lidir
2 1913 te yeni bir atom kuramı ortaya atmıştır. ki, elektron dalgası, dalga boyunun tam katları kadar olmalı-
dır. Elektronun hareketi dalga özelliği gösterdiği için dairesel
3 1. Hidrojen atomunun elektronu sadece belirli dairesel yö-
değildir.
rüngelerde bulunabilir. Bu yörüngelere; enerji dü­zeyleri
4 Bohr un yörüngeleri kesinlikle yarıçaplıdır. Ancak dalga
ya da kabukları denir. Kabukların ortak mer­kezi çekirdek
olup, her kabuk K, L, M, N... gibi bir harf ya da 1, 2, 3, 4... özelliği taşıyan yörüngelerin belirli ve kesin yarı­çapı yoktur.
5
gibi bir “n” değeri ile belirlenir. Ancak ortalama yarıçaptan bahsedilebilir.
6 Yörünge ve Orbital Kavramları

7 Yörünge (Bohr atom modeline göre)

3. kabuk M
e–
8
e– 2. kabuk L

9 e–
1. kabuk K
10
çekirdek
11
elektron
12

13 Elektronların izlediği varsayılan dairesel yoldur.

2. Her kabuğun belirli bir enerjisi vardır. Çekirdeğe en yakın
Elektronun düzlemsel hareketini temsil eder.
olan K kabuğunda bulunan elektron en düşük enerjiye sa-
hiptir. Çekirdekten uzaklaştıkça atomun yarıçapı ve o ka- Her yörünge bir enerji düzeyi ile temsil edilir.

bukta bulunan elektronun enerjisi artar. Her yörünge, belirli bir kapasiteye sahiptir ve her yörün-
gede yalnız belirli sayıda elektron bulunur.
3. Kararlı bir atom düşük enerjilidir ve bu hâle “temel hâl”
denir. Atomlar bir elektrik ya da bek alevi ile ısı­tıldı­ğında, Orbital (Modern atom teorisine göre)

elektronlar enerji absorblayarak, daha yüksek enerji düze-

yine çıkarlar. Bu tür atomlar uya­rılmış hâldedir. Uyarılmış Y
atom serbest bırakılırsa, elektronlar kendi enerji düzeyle-
Z
rine geçerken aldıkları enerjiyi foton enerjisi olarak geri
verirler.
X
Temel hal
Uyarımış hal
e Yayınlanan ışın
MODERN ATOM TEORİSİ

e Edış
X Eiç X

n=1
Elektronların bulunma olasılığının en fazla olduğu bölge-
n=2
lerdir.
Elektronun 3 boyutlu hareketini temsil eder.
Edış > Eiç Farklı şekillere sahiptir.
∆E = Edış – Eiç
Her enerji düzeyi farklı orbitaller bulundurabilir.
∆E = Atomun uyarılması için gerekli minimum enerji
Her orbitalde en fazla 2e- bulunur.

12
ÜNİTE Modern Atom Teorisi Özet

d) Spin Kuantum Sayısı (ms) s orbitalleri:

1
Kendi ekseni etrafında dö- +
2 nen yüklü bir tanecik manyetik
bir alan oluşturur. Elektronun 1s
3 2s
kendi ekseni etrafındaki dönme
– 3s
4 hareketi onun mıknatıs gibi dav- 
ranmasını sağlar. Elektronların
5 saat yönü veya tersi olmak üzere iki farklı dönüş yönü olasıdır. p orbitalleri :

6 Elektronların bu dönüş yönlerini tanımlayan kuantum sayısına z z z

1 1
spin kuantum sayısı (ms) denir ve + ve - değerlerini alır.
2 2 y y
7 y

x x
2pX x 2pY
8 Orbital Enerji 2pz

Madelung - Kletchkowski (n + ℓ) kuralı:

9
Orbitallerin birbirlerine göre enerji düzeylerini karşı­
d orbitalleri :
10 laştırmaya yarar. (n + ℓ) si küçük olan orbital düşük enerji­lidir.
Elektron önce bu düşük enerjili orbitali doldurur. z z

11 4s ve 4p orbitallerini karşılaştıralım. 4s orbitali için

y y
z
n = 4 ve ℓ = 0 dır. (n + ℓ) değeri 4 tür. 4p orbitali için n = 4 ,
12 ℓ = 1 dir. (n+ ℓ) değeri 5 tir. 4s daha düşük enerjili olduğundan,
x
dXY
x
dYZ y
elek­tron önce 4p orbitali yerine 4s orbitaline yerleşecektir.
13
Ayrıca iki orbita­lin (n + ℓ) değerleri eşit olursa, düşük enerjili z
z
orbital n değeri küçük olandır.
dZ2 y
2s < 2p 4s < 3d 3d < 4p
n+ℓ:2+0 2+1 4+0 3+2 3+2 4+1 x

dX2-Z2
dXZ

Başkuantum Açısal momentum Manyetik kauntum Orbitalin Eş enerjili Orbitallerin

sayısı (n) kuantum sayısı (ℓ) sayısı (mℓ) adı orbital sayısı gösterilişi

1 0 0 s 1 1s

0 0 s 1 2s
2
1 -1, 0, +1 p 3 2p

0 0, s 1 3s
MODERN ATOM TEORİSİ

3 1 -1, 0, +1, p 3 3p
2 -2, -1, 0, +1, + 2 d 5 3d

0 0 s 1 4s
1 -1, 0, +1 p 3 4p
4
2 -2, -1, 0, +1, +2 d 5 4d
3 -3, -2, -1, 0, +1, +2, + 3 f 7 4f

0 0 s 1 5s
1 -1, 0, +1 p 3 5p
5
2 -2, -1, 0, +1, +2 d 5 5d
3 -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3 f 7 5f

16
 TEST 11 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 11 ÜNİTE

1. ♦ Her bir orbital maksimum 2 elektron alır. Bu iki elekt- 1

2. Modern Atom Teorisi
ronun;
(Kuantum Sayıları) 2
n = Baş kuantum sayısı
ℓ = Açısal momentum kuantum sayısı Baş kuantum Elektronun çekirdekten uzaklığını
3
mℓ = Manyetik kuantum sayısı sayısı (n) (enerji düzeyini) gösterir.
ms = Spin kuantum sayısı 4
Açısal
olmak üzere dört kuantum sayısı vardır.
momentum Elektronun bulunduğu orbital türü-
1s2 için; 5
kuantum nü belirtir.
n ℓ mℓ ms sayısı (ℓ) 6
1
1. Elektron 1 0 0 – Eş enerjili orbitallerin manyetik
2 Manyetik kuan- 7
alan etkisinde enerji değiştirerek
tum sayısı (mℓ)
2. Elektron 1 0 0 +1 uzayda yönlenmesini gösterir.
2 8
şeklindedir.
Yukarıda verilen kuantum sayıları, elektronların bulun- 9
Elektronların bir orbitale zıt spinli yerleşmesine ma olasılığının yüksek olduğu bölgeleri tanımlamamıza
Pauli dışlama ilkesi denir. yardımcı olur. 10
♦ Elektronlar eş enerjili orbitallere yerleşirken önce tek
tek aynı yönlü yerleşir, sonra ikinci elektronlar zıt 11
yönlü olarak yerleşir. Buna Hund Kuralı denir.
12
♦ Elektronlar çekirdeğe en yakın olan düşük enerjili or-
bitallere önce yerleşir. Buna Aufbau Kuralı denir. 13
Buna göre;

I. N = 1s2 2s2
7
2p3 Elektron dizilimi Hund ku-
ralına göre hatalıdır.
Buna göre;
II. O = 1s 2s
8
2 2
3p 3
3s 1
Elektron dizilimi Auf- a b c
bau kuralına göre ha-
n=1 n=3 n=3
talıdır.
ℓ=0 ℓ =1 ℓ=2
III. 1s2 2s1 dizilimi için,
mℓ = 0 mℓ = –1 mℓ = +1
n ℓ mℓ ms
1 a, b, c olarak numaralandırılmış ve kuantum sayıları
1. Elektron 1 0 0 –
2 verilmiş elektronların bulunduğu bölgeler aşağıda-
2. Elektron 1 0 0 +1 kilerden hangisinde doğru gösterilmiştir?
2
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
3. Elektron 2 0 0 +1
2 A) a b c MODERN ATOM TEORİSİ
elektronların dört kuantum sayısı yukarıdaki gibi olabilir. B) a b c
Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
C) a b c

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) a b c

D) I ve II E) I, II ve III E) a b c

37
ÜNİTE Periyodik Sistem Özet

MODERN PERİYODİK SİSTEM

1 IA VIIIA
s blok
Modern periyodik sistemde elementler artan atom nu­ IIA IIIA IVA VA VIA VIIA

2 maralarına göre sıralanır.

Toprak Alkali Metaller

VIIIB

Toprak metalleri
IIIB IVB VB VIB VIIB IB IIB

Alkali Metaller

Karbon grubu
Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir.

Kalkojenler
Azot grubu

Halojenler

Soygazlar
3
Periyodik sistemde 7 tane periyot vardır. Geçiş Metalleri
❇

4 Birinci peri­yot 2, diğer periyotlar sırası ile 8, 8, 18, 18, 32, ❇

❇
32 ele­mentten oluşur. Birinci periyot dışında diğer peri- s blok d blok p blok

5 yotlar bir al­kali metal ile başlar ve bir soygaz ile biter. 6. Lantanitler ❇
İç geçiş metalleri
ve 7. periyotların 14 er elementi periyodik sistemin alt Aktinitler ❇
❇
6 kısmında yer almakta olup bunlara sırasıyla lantanitler f blok

ve ak­ti­nitler denir.
7
Benzer dış katman elektron dizilimine sahip olduğu için Periyodik Cetvelde Yer Bulma
benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olan ele- Bir elementin periyodik cetveldeki yeri daima proton sayı-
8
mentlerin bulunduğu dikey sütunlara grup denir. Grup- sına göre bulunur.
9 lar iki şekilde adlandırılır. Birincisi Amerikan uy­gulaması
Proton sayısına göre elektron dizilimi yazılır.
olan A, B harfleri ve rakam ile adlandırma, diğeri ise IU-
3 s/p ile bitiyorsa " A grubu (Baş grup)
10 PAC ın (International Union of Pure and Applied Che-
mistry) önerdiği 1 den 18 e kadar numa­raların olduğu ad- 3 d/f ile bitiyorsa " B grubu (Yan grup)
11 landırmadır. Örneğin, periyodik sis­temde IIIA grubu 13. 3 n = En büyük baş kuantum sayısı periyodu verir.
grup, IIIB grubu 3. gruptur. 3 DES (Değerlik elektron sayısı) = Grup numarasını ve-
12 Periyodik tabloda Amerikan uygulamasına göre 8 tane A, rir. (He hariç)
8 tane B (VIIIB den üç tane) olmak üzere toplam 18 tane
13 3A grubu D.E.S (Grup no)
düşey sütun vardır.
Örnek: 13AI 1s2 2s2 2p6 3 s 2 3p 1 3. periyot
A grubu elementlerine ana grup (baş grup) elementleri,
B grubu elementlerine geçiş elementleri (geçiş metal­ periyot grup adı
leri) denir.
Grupların bazılarının özel adları bilinmelidir. Bunlar; Eğer elektron dizilmi d ile bitiyor ve en yüksek enerji dü-
zeyinden 8, 9, 10, e– varsa 8B grubu elementidir.
1. grup / IA grubu : Alkali metaller

Kimyasal özellik-
leri çok benzer
26
Fe: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6 4. periyot 8B (1. sütun)
2. grup / IIA grubu : Toprak alkali metaller Co: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d7 4. periyot 8B (2. sütun)
27

Ni: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d8 4. periyot 8B (3. sütun)
13. grup / IIIA grubu : Toprak metalleri 28

14. grup / IVA grubu : Karbon grubu

Eğer en yüksek enerji düzeyinden sonra 10’dan fazla
elektron varsa elektron sayısından 10 çıkarılır. Kalan sa-
15. grup / VA grubu : Azot grubu
yı grup numarasını verir.
16. grup / VIA grubu : Kalkojenler (Oksijen grubu)
29
Cu: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10 4. periyot 1B grubu

17. grup / VIIA grubu : Halojenler (Tuz oluşturan) Zn: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4. periyot 2B grubu
PERİYODİK SİSTEM

30

32
Ge: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d104p2 4. periyot 4A grubu
18. grup / VIIIA grubu : Soygaz veya asal gazlardır.

B grubu : Geçiş metalleri Periyodik Cetvelde Değişen Özellikler

1. Atom Yarıçapı (Hacmi): Periyodik sistemde aynı pe-

Lantanit ve aktinit serisi : İç geçiş metalleri
riyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom çapı (yarıçapı) aza-
lırken, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom
İlk üç periyotta yalnız A grubu elementleri vardır. B grubu çapı artar. (Soygazlar bu genellemeye uymaz.)
elementleri 4. periyotla başlar.

40
ÜNİTE Modern Atom Teorisi Özet

1 MOL ÖZET (KARIŞTIRILAN KAVRAMLAR)

2
1 mol XaYb gazı için;
3
= NA tane moleküldür,
4 = a mol X atomu içerir,
5 = b mol Y atomu içerir,
Gazlar iç
in
= (a + b) mol atom içerir, A
NK'da
6 A
OK'da
n= m
= a·NA tane X atomu içerir, = V V Tanecik
MA 22, 4 = say›s›
7 24, 5 =
= MA = (a.MX + b.MY) dir. n=m 6, 02.10 23
ol sayısı
8 = (a + b).NA tane atom içerir. m = kütle

9 = NK’da (0°C, 1 atm) 22,4 L hacim kaplar. MA = mo

l kütlesi Atom kü
V = hacim tlesi
= OK’da (25°C, 1 atm) 24,5 L hacim kaplar.
10
(MX = X in atom kütlesi) Molekül
kütlesi
11 Avogadro
sayısı =
6,02.10 23
12
NK’da gaz yoğunluğu
13 MA
d gaz = OK’da gaz yoğunluğu
22, 4
MA
d gaz =
24, 5
Gerçek kütle
MA
1tane X a Yb = gram = M A akb
NA
2 mol C3H6 gazı için (H: 1, C: 12)
1
akb = gram
NA = 2 mol moleküldür.
MOL KAVRAMI VE KIMYASAL HESAPLAMALAR

gram = N A akb = 2 x 3 = 6 mol C atomu içerir.

NA: Avogadro sayısı = 2 x 6 NA = 12 NA tane H atomu içerir.

= NK’da 2 x 22,4 = 44,8 litre hacim kaplar.

= 2 x 36 = 72 gram C atomu içerir.

bileş iği;
1 tane X aY b = 2 molekül-gramdır.
MA
gramdır. mol X aY b = OK’da 2 x 24,5 = 49 litre hacim kaplar.
= xN A = 1
emektir.
NA
b’dir. bileşiği d = 2 x 42 NA akb = 84 NA akb dir.
= M A ak içerir
X atomu 42
= a tane ne atom içerir 1 tane C3H6 = gram = 42 akb.
) ta
= (a + b NA

m = 3 tane C atomu içerir.

atom-gra
g ram emektir.
molekül- mol d = 6 tane H atomu içerir.
k ül
mol mole
m
iyon-gra = 9 tane atom içerir.

72
 TEST 14 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 46 ÜNİTE

1
1. Kimya öğretmeni, öğrencilerine gaz yasaları ile ilgili per- 2. ♦ Doğada var olan maddeleri ve gerçekleşen olayları
formans değerlendirme çalışması yapmak için yapmak daha iyi anlamak için bilim insanları bir çok araştır-
2
için aşağıdaki görselleri sınıfa getirir. ma ve deney yapmaktadırlar. İdeal gaz varsayımı da
A bunlardan biridir. 3
4P 2P P
P·V
Gazın oranı 1’e ne kadar yakınsa gazda ide-
R·T 4
Basınç Basınç
alliğe o kadar yakındır.
arttıkça azaldıkça 5
Öğretmenlerinden bu bilgileri öğrenen Burçak, gerçek
2V 4V gazların hangi durumlarda ideale yakın olduğunu araş- 6
V
tırır. İdeal gazlar ve gerçek gazlarla ilgili yaptığı araştır-
Sıcaklık ve mol sayısı sabit
mada aşağıdaki grafikleri inceler. 7
B
P P P
P·V
R·T 8
200 K
P·V
500 K
Gaz Gaz R·T
200 K 640 K
9
azaltılırsa eklenirse
500 K
1000 K
2V 4V 1,0 640 K
İdeal 10
V gaz
1000 K
1,0 İdeal
Sıcaklık ve basınç sabit
gaz
11
C P(atm)
P P P 300 600 900
12
P
Farklı sıcaklıklarda
P·V 300 bir600
miktar (1 mol) metan
900 (atm)

R·T N2 CH4 13
Sıcaklık Sıcaklık 2,0 P·V
düşerse yükselirse
R·T N2 CH4 H2
1,52,0
2V 4V H2
V
1,01,5 İdeal
T 2T 4T gaz
Basınç ve mol sayısı sabit
0,51,0 İdeal
gaz
Öğretmen, öğrencilerine görsellerin hangi yasaları tem- 0,5 P(atm)
200 400 600 800 1000
sil ettiğini sorar ve öğrencilerinden; Toprak, Ekin ve Sa-
met parmak kaldırarak aşağıdaki cevapları verirler. P(atm)
200 400 600 800 1000

A görseli, Boyle yasasını temsil eder. Sa-
bit sıcaklıktaki bir miktar ideal gazın ba-
sıncı ile hacmi ters orantılıdır.
Toprak
B görseli, Avogadro hipotezini temsil eder.
Sabit basınçlı kapta aynı sıcaklıktaki ideal
gazın mol sayısı ile hacimleri doğru oran-
Ekin tılıdır.
C görseli, Charles yasasını temsil eder.
Sabit basınçlı bir kapta bir miktar gazın
hacmi sıcaklıkta doğru orantılıdır.
Samet
Buna göre, hangi öğrencilerin verdiği cevaplar doğ-
Farklı gazların aynı sıcaklıkta PV/RT oranlarının
Burçak’ın grafiklerden çıkardığı sonuçlardan;
I. Apolar moleküllerde mol kütlesi arttıkça, molekül-
ler arasındaki çekim kuvveti de artacağından gazlar
ideallikten daha çok sapar.
II. Sıcaklık azaldıkça ve basınç arttıkça CH4 gazının
ideallikten sapma miktarı da artar.
III. Gerçek bir gazın davranışlarının ideal gaz denkle-
mindeki hesaplanan sonuçtan sapması gazın cinsi,
basıncı ve sıcaklık gibi etmenlere bağlıdır.
GAZLAR

rudur? (V: Hacim, T: Mutlak sıcaklık, P: Basınç) hangileri doğrudur? (H2: 2, CH4: 16, N2: 28)

A) Toprak B) Samet
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
C) Ekin ve Samet D) Toprak ve Samet
D) II ve III E) I, II ve III
E) Toprak, Ekin ve Samet

119
 Sıvı Çözeltiler Özet ÜNİTE

Aynı tür çözeltiler karıştırılırsa; KOLİGATİF ÖZELLİKLER 1

Bir çözeltinin derişimine bağlı özelliklerine koligatif özel- 2

NaCl sulu çözeltisi NaCl sulu çözeltisi
likler denir. Yani bir çözeltinin fiziksel özelliklerini belirleyen
özelliklerdir. Saf bir çözücüde uçucu olmayan bir katı çözün- 3
M1 + M2 düğünde (tuz, şeker...) aynı dış basınçta kaynama noktası
V1 V2 yükselir donma noktası düşer. 4
n1 = M1·V1 n2 = M2 · V2 Bir çözeltinin kaynama noktasındaki yükselmeye ebüyos-
kobi, donma naktasındaki düşüşe kriyoskobi denir. 5

Koligatif özellikler toplam tanecik derişimiyle orantılıdır. 6

Ms = M1 + M2
Mson = ?
Toplam Moleküller
Vson = V1 + V2 tanecik a
Kaynama
a arası çekim a İletkenlik 7
noktası
derişimi kuvveti
nT = n1 + n2 8
1 1
Mson · Vson = (M1 · V1) + (M2 · V2) ———— ———— 1 Ozmotik 9
Buhar a Donma a ———— a
Uçuculuk basınç
basıncı noktası
10
Toplam tanecik derişimi ile orantılı ve ters orantılı koligatif
İyon Derişimi özellikler ve iletkenliğin ilişkisi yukarıda verilmiştir. 11
Asitler, bazlar ve tuzlar suda iyonlarına ayrışarak çözü-
12
nürler. Bu tür çözeltilere elektrolit çözeltiler denir. Elekt- T(°C) T(°C)

rolit çözeltilerde iyon derişimi ve sıcaklığı arttıkça çözelti-

100+ b
Doymuş 13
nin iletkenliği artar. İyon derişimi genellikle köşeli paran- 100+ a
Doymamış
Kaynama başlar
tez ile ([ ]) belirtilir. Saf su
100 Saf su 0
Tuzlu Zaman
Su –Y
XaYb(k) aX+b
(suda)
+ bY(suda)
-a su Donmaya Tuzlu
başlar su
1 M ise aM bM
(1 atm’de) Zaman
[X ] = X iyonu derişimi = a M
+b +b

[Toplam iyon derişimi] = (a + b) M

1 atm de KN(°C) DN(°C)

Farklı İyonik Çözeltilerin Karıştırılması su 100 0
Farklı iyonik çözeltiler karıştırıldığında öncelikle madde- 1M C6H12O6 (1M tanecik) 100 + a –b
lerin molü bulunur. Daha sonra son durumda iyon derişimle-
rini bulmak için o iyonun toplam molü toplam hacme bölünür. 1M NaCl (2M tanecik) 100 + 2a –2b
Pratik Çözüm
1M AlCl3 (4M tanecik) 100 + 4a –4b
M1·V1· iyonun + M2·V2 iyonun
katsayısı katsayısı
[İyon derişimi] = 0,4 M Al2(SO4)3 (2M tanecik) 100 + 2a –2b
VT
SIVI ÇÖZELTILER

MOLALİTE (m) = Molal Derişim ∆TK = KK.miyon

KK: Suyun kaynama noktası yükselme sabiti
1 kg çözücüde çözünen maddenin mol sayısına molalite
mol ∆TK: Kaynama noktasındaki yükselme
denir. Birimi dır. “m” ile gösterilir.
kg ∆TD = KD.miyon

nçözünen KD: Suyun donma noktası alçalma sabiti

mol
Molalite = = =m
mçözücü kg ∆TD: Donma noktasındaki alçalma

123
ÜNİTE Konu Tarama

1 6. • XY2 katısı suda çözünürken suyun sıcaklığında art- 9. Kimya dersinde “Tepkimelerde Isı Değişimi”ni işleyen
ma gözleniyor. öğretmen, derse geç kalan Kutay’ı derse sorduğu soruya
2 • YZ katısı suda çözünürken suyun sıcaklığında azal- doğru cevap vermesi koşulu ile derse alabileceğini söyler.

ma gözleniyor.
3 Endotermik
Buna göre, XY2 ve YZ katıları ile ilgili; CaCO3(k) " CaO+CO2
Ekzotermik
4 CH4 + 2O2 " CO2 + 2H2O
I. XY2 nin çözünme entalpisinin işareti negatif, YZ

5 ninki ise pozitiftir. “Dışarıdan ısı alarak

gerçekleşen tepkimeler endotermik
II. Minimum enerjili olma eğilimleri, suda çözünmeleri dışarıya ısı vererek gerçekleşen tepkimeler,
6 ekzotermiktir. Buna göre Kutay sana
yönündedir.
göstereceğim görsellerde gerçekleşen
7 III. Her ikisinin de sabit sıcaklıkta 1 er molleri suda olaylardan hangisi ekzotermiktir?

çözündüğünde düzensizlikleri azalır.

8 Öğretmenin Kutay’a gösterdiği görseller aşağıdaki
yargılarından hangileri doğrudur?
gibi olup, Kutay hangi görseli seçerse kimya dersi-
9 ne girebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
10 D) II ve III E) I, II ve III A) B)

11

12
Buzulların suya dönüşmesi Asidin bakır metaline etkisi
13
5 C) D)
7. C2H2(g) + O2(g) $ 2CO2(g) + H2O(g) + 320 kkal
2
Yukarıdaki tepkime denklemine göre, 30 gram C2H2
ve 40 gram O2 gazının tepkimeye girmesi sonucunda
en fazla kaç kkal enerji açığa çıkar? (H: 1, C: 12, O: 16)
Şimşek çakarken havadaki Plazma küresinde
azot gazının yanması iyonlaşma
A) 80 B) 160 C) 240 D) 320 E) 480
E)

İyodun Süblimleşmesi
KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ

8. Değişim
______________________ Değişim ısısı
______________
10. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) + 22 kkal
I. C(k) + O2(g) $ CO2(g) Yanma ısısı
tepkimesi ile ilgili;
1
II. CO(g) + O $ CO2(g) Oluşma ısısı I. NH3 gazının oluşma ısısı –11 kkal/mol dür.
2 2(g)
II. 2 mol NH3(g) bileşiğini N2(g) ve H2(g) elementlerine ay-
III. X2(g) $ X2(suda) Çözünme ısısı
rıştırmak için 22 kkal ısı gereklidir.
Bazı değişimler ve karşılarında bu değişimler gerçekle-
III. N2(g) ve H2(g) elementlerinden 3,4 gram NH3(g) bileşiği
şirken açığa çıkan ısılar için sınıflandırmalar verilmiştir. elde edilirken 2,2 kkal ısı açığa çıkar.
Bu sınıflandırmalardan hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? (N: 14, H: 1)

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

176 1E 2A 3A 4E 5B 6A 7B 8C 9B 10 E
ÜNİTE Asit ve Bazlar Özet

• Zayıf asitle kuvvetli baz tepkimeye giriyorsa nötralleşme Tampon çözeltiye az miktarda kuvvetli asit ya da kuvvetli
1
sonucunda 25°C de pH 7’den büyük olur. baz eklemek çözelti pH’ını çok fazla değiştirmez. Bu yüz-
2 * K. asit + K. baz $ Nötr tuz pH = 7 den tampon çözeltiler birçok biyolojik olayda rol oynar.
HCl + NaOH $ NaCl + H2O * Tampon çözeltiye belirli bir miktar su eklemek ya da
3 * K. asit + Z. baz $ Asidik tuz pH < 7 buharlaştırmak pH’ını değiştirmez.
HCl + NH3 $ NH4Cl
4
* Z. asit + K. baz $ Bazik tuz pH > 7
CH3COOH + NaOH $ CH3COONa + H2O TAMPON
5
Asidik tampon Bazik tampon
6 (Zayıf asit-eşlenik (Zayıf baz-eşlenik
* H+(suda) + OH–(suda) $ H2O(s) bazının tuzu) asidinin tuzu)
7 * nH+ = nA · zA = MA · VA · zA
HF – NaF NH3 – NH4Cl
* nOH– = nB · zB = MB · VB · zB
8 HCN – KCN NH3 – (NH4)2 SO4
Nötr ise

9 nH+ = nOH– CH3COOH – CH3COONa NH3 – NH4Br

MA·VA·z A = MB·VB·zB
10 H2CO3 – NaHCO3 CH3NH2–CH3NH3Cl
asidik veya bazik ise

nH+ > nOH– nOH– > nH+ * Kuvvetli asitle zayıf bazın nötralleşme tepkimesinde
11 n - n OH n - nH zayıf baz artarsa, kuvvetli bazla zayıf asit tepkime-
6 H+ @ = H 6 OH – @ = OH
+ - – +

VT VT sinde zayıf asit artarsa tampon çözelti oluşur.

12

13 HİDROLİZ
TİTRASYON
Asidik bir çözeltiye damla damla baz, bazik bir çözeltiye Asidik veya bazik tuzların su ile tepkimeye girerek H3O+
damla damla asit ilave edilmesine titre etme denir. veya OH- iyonu oluşturmasına hidroliz denir. Asidik ve
Yapılan işleme ise titrasyon denir. bazik tuzlar hidroliz olur. Nötr tuzlar hidroliz olmaz. Asi-
Asit ve bazın eşdeğer miktarda tepkimeye girdiği nokta- dik veya bazik tuzlarda zayıftan gelen yani denge oluştu-
ya eşdeğerlik noktası denir. ran anyon ve katyon hidroliz olur. Asidik tuzlarda katyon,
Titrasyon işleminde kullanılan indikatörün renk değiştirdi- bazik tuzlardan anyon hidroliz olur.
ği noktaya dönüm noktası denir.
SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE (ASİTLER VE BAZLAR)

Asidik Hidroliz
pH Bazik nOH– > nH+
n - – nH+ Kuvvetli asit + Zayıf baz $ Asidik tuz
[OH–] = OH
VT
0,1M NaOH 13 HCl + NH3 $ NH4Cl
pH = 13
pOH = 1 NH4Cl(suda) $ NH4+(suda) + Cl–(suda)
7 Dönüm noktası
(eşdeğerlik noktası) NH+4(suda) + H2O(s) E NH3(suda) + H3O+(suda)
nH+ = nOH–
1 pH < 7
0,1M HCl
Eklenen
pH = 1 VB
baz hacmi
nH+ = MA·VA·zA
Asit nH+ > nOH–
nOH– = MB·VB·zB Bazik Hidroliz
n + – nOH–
[H+] = H
VT Kuvvetli baz + Zayıf asit $ Bazik tuz

NaOH + HF $ NaF
Tampon Çözeltiler
NaF(suda) $ Na+(suda) + F–(suda)
Zayıf asit ve eşlenik tuzunu (eşlenik bazının tuzu), zayıf
F–(suda) + H2O(s) E HF(suda) + OH–(suda) pH > 7
bazla eşlenik tuzunu (eşlenik asidinin tuzu) içeren karı-
şımlara tampon çözeltiler denir.

228
ÜNİTE Konu Tarama

5. 7. Aşağıdaki tabloda saf suyun farklı sıcaklıklardaki iyon-

1 ♦ Asit ve bazların sulu çözeltilerinin tepkimesine
laşma sabiti (Ksu) değerleri verilmiştir.
“nötralleşme” denir.
2
Artansız gerçekleşen nötralleşme tepkimelerine Sıcaklık (°C) Ksu
3 tam nötralleşme denir.
10 0,292·10-14
Karıştırılan asit ve baz çözeltilerinde
4 nH+ = nOH– ise tam nötralleşme olur. 25 1,008·10-14

5 MA.VA.ZA = MB.VB.ZB 50 5,473·10-14

6 eşitliğinden faydalanılarak bir asit çözeltisini tam

Saf suyun iyonlaşma tepkimesi,
nötralleştirecek baz çözeltisinin ya da bir baz
7 çözeltisini tam nötralleştirecek asit çözeltisinin 2H 2 O (s) + ›s› H 3 O (+suda) + OH (-suda)
derişimi, mol sayısı veya hacmi hesaplanabilir.
8 şeklinde olduğuna göre, aşağıda verilen ifadelerden
M: Molar derişim, V: Çözelti hacmi,
hangisi yanlıştır?
9 Z: Tesir değerliği
A) Saf suyun iyonlaşma tepkimesi endotermiktir.
(★ Soruda çözünen hacminin ihmal edildiği bildi-
10 B) Sıcaklık artırılırsa denge girenler yönüne ilerler.
rilmediyse, saf çözücü hacmi çözelti hacmine eşit
11 değildir.) C) Sıcaklık arttıkça Ksu değeri artar.
D) Saf suyun iyonlaşma denge bağıntısı
12 25°C’de 0,05 molar 200 mL H2SO4 sulu çözeltisinin Ksu = [H3O+] · [OH-] şeklindedir.
tam nötralleşmesi için aynı sıcaklıkta aşağıdakiler-
13 E) Sıcaklık değişimi denge sabitini (Ksu) etkiler.
den hangisi kullanılamaz? (NaOH: 40)

A) 0,1 molar 200 mL KOH sulu çözeltisi.

B) 0,02 mol NaOH katısının saf suda çözülmesi ile hazır-
lanan 500 mililitrelik çözelti.
C) 0,05 molar 200 mL Ca(OH)2 sulu çözeltisi.
D) Mg(OH)2 katısının 200 mL saf suda çözünmesi ile el-
SULU ÇÖZELTİLERDE DENGE (ASİTLER VE BAZLAR)

de edilen 0,5 molarlık Mg(OH)2 çözeltisi

E) 0,8 gram NaOH katısı ile hazırlanan 500 mililitrelik
sulu çözelti.

8. 0,25 mol NaOH m gram NaOH

100 mL 900 mL
2 M HCl su
6. 25°C de pH = 0 olan 1 litre HCl sulu çözelti­sinin pH 25 °C 25 °C
değerini 7 yap­mak için; l. kap ll. kap

I. 0,5 M 2 litre NH3 sulu çözeltisi ekleme I. kaba 0,25 mol NaOH katısı, II. kaba ise m gram NaOH
II. 1 M 1 litre NaOH sulu çözeltisi ekleme katısı ekleniyor ve tamamı çözülüyor. Sonra I. ve II. sulu
III. 1 M 0,5 litre Ba(OH)2 sulu çözeltisi ekleme çö­zeltiler karış­tırıldı­ğında 25°C de oluşan son çö­zeltinin
işlemlerinden hangileri aynı sıcaklıkta tek ola-rak pH değeri 13 oluyor.
uygu­lanma­lıdır?
Buna göre, II. kaba eklenen NaOH katısının kütlesi
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III (m) kaç gramdır? (NaOH = 40)

D) II ve III E) I, II ve III
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

252 1D 2C 3C 4E 5D 6D 7B 8A
ÜNİTE Elektrokimya Özet

Gaz elektrot varsa gazın basıncına,

1
Örnek: Asit ya da baz varsa pH değişimine bağlıdır.
2
V Örnek:
3 KCl
Anot (–) Zn Tuz köprüsü Fe Katot (+) V
– +
Cd Ni
4
Tuz köprüsü
5
1M Cl– K+ 1M
6 Zn(suda)
2+
Fe2+
(suda)

1. kap 2. kap 1M 1M
2+
7 Cd2+
(suda)
Ni(suda)

Zn(k) Zn2+ + 2e– E° = 0,76 V 1. kap 2. kap

(suda)
8
Fe(k) Fe2+
(suda)
+ 2e– E° = 0,44 V
Cd(k) Cd2+ + 2e– E° = 0,68 V
9 Aktiflik: Zn > Fe
(suda)

Ni(k) Ni2+
(suda)
+ 2e– E° = 0,25 V
10 Anot Katot
Anot (Yükseltgenme): Zn(k) Zn2+ + 2e– E° = 0,76 V Pil tepkimesi:
11 (suda)

Cd(k) + Ni2+
(suda)
Cd2+
(suda)
+ Ni(k) + ısı E°pil = 0,43 V
Katot (İndirgenme): Fe2+
(suda)
+ 2e– Fe(k) E° = –0,44 V
12 ——————————————————————————— Pil
Denge
Net pil tepkimesi: Zn(k) + Fe2+
(suda)
Zn2+
(suda)
+ Fe(k) Potansiyeli
13 a) 1. kaba su ekleme: [Cd2+] .
E°pil = 0,76 + (–0,44) = 0,32 V
b) 2. kaba su ekleme: [Ni2+] .
E°pil = Standart pil potansiyeli
E°pil > 0 ise pil tepkimesi istemli (pil çalışır.) c) 1. kaptan su buharlaştırma: [Cd2+] -
Pil Şeması: Anot // Katot d) 2. kaptan su buharlaştırma: [Ni2+] -
Zn/Zn2+ // Fe2+ / Fe
e) 1. kaba Cd(NO3)2 katısı ekleyip çözme:
• Zn elektrot kütlesi: Azalır
[Cd2+] -
• Zn2+ iyon derişimi: Artar
f) 2. kaba Ni(NO3)2 katısı ekleyip çözme:
• Fe2+ iyon derişimi: Azalır
[Ni2+] -
• Fe elektrot kütlesi: Artar
g) 1. kaba Na2S katısı ekleyip çözme:
Elektronun akış yönü anottan katota doğrudur (Zn elekt-
[Cd2+]. (CdS katısı suda az çözünür.)
rottan Fe elektroda doğru). h) 2. kaba NaCl katısı ekleyip çözme:
Tuz köprüsündeki anyonlar anota, katyonlar katota gider. [Ni2+] . (NiCl2 katısı suda az çözünür.)
ı) Sıcaklığı artırma

3.1. PİL GERİLİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER i) Soğutma

Pil tepkimeleri denge tepkimeleridir, genellikle ekzoter-
miktir. Piller soğukta daha iyi çalışır.
Pil tepkimesine bir etki yapıldığında eğer denge ürünler Çözelti derişimleri pil gerilimini etkiler.
ELEKTROKİMYA

yönüne kayıyorsa pil gerilimi artar, pil ömrü uzar. Denge

3.2. DERİŞİM PİLLERİ
girenler yönüne kayarsa pil gerilimi azalır.
Denge Epil - Aynı tür elektrotlar ve aynı tür çözeltiden oluşan, derişim-
Denge Epil . lerin farklı olması prensibi ile çalışan pillere derişim pille-
Pilin gerilimi elektrodun kütlesine, temas yüzeyine bağlı ri denir.
değildir. Derişim pilleri çözelti derişimleri eşit olana kadar çalışır.
Pil gerilimi anottaki çözeltinin türüne, katottaki elektrodun Çözelti derişimleri birbirinden ne kadar farklıysa pil potan-
türüne bağlı değildir. siyeli ve pil ömrü o kadar fazladır.

274
 TEST 12 Konu Tarama 123 ÜNİTE

1
V V
3. V
1.
Ni Ag Ni Ag
Tuz köprüsü Tuz köprüsü
Cu(k) Tuz köprüsü Zn(k) 2

0,1 M Ni2+ 0,01 M Ag+ 1 M Ni2+ 1 M Ag+ 4

1 2
V
0,1 M CuSO4 1 M ZnSO4 5
Ni Ag
Tuz köprüsü
Cu2+
(suda) + 2e $ Cu(k)
–
E° = 0,34 volt 6
Zn2+
(suda) + 2e– $ Zn(k) E° = –0,76 volt
7
Buna göre, çalışan pil ile ilgili;
0,01 M Ni2+ 1 M Ag+ 8
3 I. Pil potansiyeli 1,1 volttur.
2+
Ni(k) $ Ni(suda) + 2e– E° = 0,25 volt II. Tuz köprüsünde anyonlar Zn2+ iyonlarının bulun- 9
Ag(k) $
+
Ag(suda) + e– E° = –0,80 volt duğu kaba doğru gider.
10
III. Dış devrede elektronların akış yönü Cu elektrot-
Şekildeki gibi hazırlanan pil düzeneklerinde pil geri-
tan Zn elektrota doğrudur. 11
limleri E1, E2 ve E3 aşağıdakilerin hangisinde doğru
karşılaştırılmıştır? yargılarından hangileri doğrudur?
12
A) E3 > E2 > E1 B) E1 > E2 > E3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
13
C) E2 > E1 > E3 D) E2 > E3 > E1 D) II ve III E) I, II ve III

E) E1 > E3 > E2

4. F2, Cl2, Br2 ametallerinin elektron alma eğilimleri F2 >

Cl2 > Br2 şeklinde sıralanmaktadır. F– ve Br– iyonları-
2. Fe2O3 + CO $ Fe + CO2 nın bulunduğu bir kaba Cl2 gazı gönderiliyor.

tepkimesi ile ilgili; Bu kapta;

I. Fe2O3 yükseltgen özellik gösterir. I. Cl2 + 2e– $ 2Cl–

ELEKTROKİMYA

II. En küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde CO nun II. 2Br– $ Br2 + 2e–
katsayısı 3 tür. III. 2F– $ F2 + 2e–
III. 1 mol Fe2O3 bileşiği 6 mol e– alarak yükseltgenmiştir.
yukarıda verilen yarı tepkimelerden hangilerinin
yargılarından hangileri yanlıştır? gerçekleşmesi beklenir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III D) I ve II E) II ve III

299
ÜNİTE Aldehit ve Ketonların Eldesi ve Reaksiyonları

1 6. Karbonil bileşikleri ile ilgili; 9.

I. Aldehit ve ketonlar yapılarında karbonil grubu bu-
2 lundurur.
II. Aldehit ve ketonların yapısı birbirine çok benziyor
3
olmasına rağmen aldehitlerde karbonil grubuna en
4 az bir tane hidrojen bağlı iken ketonlarda karbonil
grubuna iki tane alkil bağlıdır.
5
III. Aldehit ve ketonların genel formülleri CnH2nO dur ve
6 en az bir tane sp2 hibritleşmesi yapmış C atomu Proteinleri sertleştirip çürümesini önleyen bundan
içerirler. dolayı biyolojik örneklerin saklanmasında ve mumya-
7 cılıkta kullanılan aldehitlerin en küçük üyesi ile ilgili;
yargılardan hangileri doğrudur?
I. Yaygın adı formaldehittir.
8 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
II. Karbonil grubu içerir.
9 D) II ve III E) I, II ve III
III. İndirgendiğinde metil alkole (CH3OH) dönüşür.
yargılarından hangileri doğrudur?
10
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
11
D) II ve III E) I, II ve III
12 7. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi uygun bir yükselt-
gen madde ile karboksilik asite yükseltgenebilir?
13
A) 2-pentanon B) 2,2-dimetil propanal

C) 2-metil-3-pentanon D) 2-metil-2-propanol
10.
Aldehitler indirgendiğinde primer alkol, ketonlar
E) 2-propanol
indirgendiğinde sekonder alkol oluşur.

Aşağıdaki bileşiklerden hangisi indirgendiğinde

2 - pentanol ile izomer olur?

O
8. Genel formülleri A) CH3 C CH2 CH2 CH3
O
C CH3
En küçük üyesi B) CH3 CH C O
R R
şeklindedir. asetondur.
CH3
I II
KETONLAR O
III IV C) CH3 C CH CH2 CH3
Aynı C sayılı Yükseltgenme ve CH3
ORGANİK KİMYA

indirgenme eğilimi
aldehitler ile izomerdir.
göstermezler. CH3
V
D) CH3 CH2 C C O
Karbonil grubu içerirler.
CH3 H

Yukarıda verilen kavram haritasında ketonlar ile ilgi- CH3

li verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? E) CH3 C CH2 CHO

A) I B) II C) III D) IV E) V CH3

390 1D 2A 3D 4B 5A 6E 7B 8D 9E 10 B
ÜNİTE Alternatif Enerji Kaynakları

6. I II 8. Aşağıdakilerden hangisi biyokütlenin enerji kaynağı

1
Hidrojen, doğal bir olarak avantajları arasında yer almaz?
2 yakıt olmayıp değişik Karbon içerdiğinden
ham maddelerden çevresel sorunlara A) Hemen heryerde yetiştirilebilmesi
üretilebilen sentetik neden olur.
3 bir yakıttır. B) Düşük ışık şiddetlerinin yeterli olması

4 C) Yüksek maliyetli olması

Hidrojen Enerjisi D) Sera etkisi oluşturmaması
5
E) Depolanabilir olması
Uçaklar, gemiler ve Hidrojen; su, rüzgar
6 denizaltılar için dalga ve biyokütle
ideal bir yakıttır. enerjileri ile
7 üretilebilmektedir.
III V
8
Hidrojen, kolay sızabilen
9 bir gaz olduğundan
depolanması zordur.
10 IV

11 Yukarıda hidrojen enerjisi ile ilgili verilen kavram ha-

ritasında hangi bilgi yanlış verilmiştir?
12
A) I B) II C) III D) IV E) V
13

9.

7.
ENERJİ KAYNAKLARI BİLİMSEL GELİŞMELER

l Doğada serbest hâlde değil, mineralleri ve bileşikleri

hâlinde bulunur.
l Savunma sistemlerinden, bilgisayar sistemlerine in-
şaat sektöründen otomobil sektörüne, uzay teknoloji-
sine kadar bir çok alanda kullanılmaktadır.
Biyokütle ile ilgili; l Türkiye, dünyadaki bor madenlerinin yaklaşık 3/4
I. Biyoyakıt elde etmek amacı ile yetiştirilen bitkiler ile üne sahiptir.
lif, ısı ve kimyasal enerji elde etmek üzere kullanı- l Sürtünmeye ve ısınmaya dayanıklı olduğundan uçak-
lan hayvansal ve bitkisel ürünleri ifade eder. larda kullanılmaktadır.
II. Biyokütle enerjisi katı, sıvı ve gaz hâlinde elde edilebilir. l Bor, periyodik cetvel üzerinde B simgesiyle gösteri-
III. Diğer enerji türlerine göre güvenli ve ekonomiktir. len, sert bir yapıya sahip elementtir.
yargılarından hangileri doğrudur?
Yukarıda bor minerali ile ilgili verilen bilgilerden kaç
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II tanesi doğrudur?

D) II ve III E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

418 1E 2E 3E 4C 5B 6B 7E 8C 9E