SES BİLGİSİ

Ne Soruldu?
En çok sorulan soru tipi:
Bu parçada/dizelerde/cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
Son 10 yılın soru analizi:
2021: Ünsüz yumuşaması, ünlü düşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz benzeşmesi, ünlü daralması
2019: Ünsüz yumuşaması, ünsüz benzeşmesi, ünlü düşmesi, ünsüz düşmesi, ünlü daralması
2018: Ünlü düşmesi (benzetirim, oynayan, ayrıntılardan, çevreyi)
2017: Ünsüz düşmesi, ünsüz türemesi, ünlü daralması, ünsüz benzeşmesi, ünlü düşmesi, ünsüz yumuşaması
2016: Ünlü düşmesi (çevresi, ayrılan, kısmında, kıvrımlı) / ünsüz yumuşaması, ünsüz benzeşmesi, ulama,
ünlü daralması, ünlü düşmesi (şehrin, göğsüm)
2015: Birden fazla ses olayı (benzeyen: ünlü düşmesi ve kaynaşma) / (oynanmayacağını: ünlü düşmesi,
kaynaşma, ünsüz yumuşaması)
2014: Ünlü düşmesi, ünlü daralması, ünsüz benzeşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz yumuşaması / Ünlü uyumuna
uymayan ek (-ken, -yor)
2013: Ünlü düşmesi, ünsüz yumuşaması, ulama, ünsüz benzeşmesi, ünlü türemesi
2012: Ünlü daralması, ünlü düşmesi, ünsüz yumuşaması, ünsüz türemesi, ünsüz benzeşmesi
2011: Ünlü düşmesi (devrin) / ünsüz benzeşmesi (küskün)

kamp2022 edebiyat

Bilmemiz Gerekenler?
Ünlülerle İlgili Ses Olayları
Ünlü düşmesi
Ünlü türemesi
Ünlü daralması
Ünlü uyumunu bozan ekler
Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları
Ünsüz düşmesi
Ünsüz türemesi
Ünsüz yumuşaması
Ünsüz benzeşmesi
Diğer Ses Olayları
Ulama
Kaynaşma

www.youtube.com/kampus
 Taktik:
Kelimenin köküne dikkat et.
Kelimedeki değişime göre ses olayını belirle.

Ünlülerle İlgili Ses Olayları Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları Diğer Ses Olayları
Ünlü Düşmesi Ünsüz Düşmesi Ulama
şehir ® şehrin ufak-cık ® ufacık evin önü
Ünlü Türemesi Ünsüz Türemesi Kaynaşma
az-cık ® azıcık zan etmek ® zannetmek su-y-un, iki-ş-er,
Ünlü Daralması Ünsüz Yumuşaması masa-s-ı, perde-n-in
"n-m" Değişimi
başla-yor ® başlıyor dolap-a ® dolaba
Ünlü Uyumunu Bozan Ünsüz Benzeşmesi perşenbe ® perşembe
Ekler
sokak-da ® sokakta
-daş, -gil, -ken, -ki,
-leyin, -mtırak, -yor.

kamp2022 edebiyat

İşte ben hep böyle garip mahzun,
Bir şey beklermişçesine yaşıyorum.
Bazen öyle günlerim oluyor ki Elâgözlüm,
Ne oldu, nasıl bitti şaşıyorum.
Bazı bilmem, gün nasıl başladığında,
Kayıp kayıp gidiyor dünya bıkkın bakışlarımdan.
Yaşıyorum, yaşıyorum da bitmiyor,
Bir tutam sakız oluyor ağzımda zaman.
Tüm hayvanların vücudu dokulardan ve
dokuların birleşmesiyle meydana gelen
organlardan oluşur. Dokular; vücudun çeşitli
kısımlarını ve organlarını oluştururken
küçücük, kıvrımlı ve karmaşık yapılara
dönüşür. Epitel hücreler bu yapıların
oluşmasında temel bir işleve sahiptir.
Bu hücreler; sıkı bir şekilde istiflenerek
derinin, kan damarlarının ve organların dış
tabakalarını meydana getirir.

(Turgut Uyar)

www.youtube.com/kampus
 SES BİLGİSİ

Ünlü Harflerle İlgili Ünsüz Harflerle İlgili Diğer

Ses Olayları Ses Olayları Ses Olayları

Ünlü Düşmesi Ünsüz Yumuşaması Kaynaşma

Ünlü Daralması Ünsüz Benzeşmesi Ulama

Ünlü Türemesi Ünsüz Türemesi "n-m" Değişimi

Büyük Ünlü Uyumu Ünsüz Düşmesi

Küçük Ünlü Uyumu

kamp2022 edebiyat

Taktik
Kelimenin köküne dikkat et.
Kelimedeki değişime göre ses olayını belirle.

Yalnızca çevresindekiler çağrıldı diye sevinçten zıplıyor.

İş görüşmesine gecikince adımlarını hızlandırmıştı.

Dikkat
Ses olaylarıyla ilgili belirsizliklerin olduğu sorularda seçeneklere göre düşünüp karar
vermelisiniz.
Bir sözcükte meydana gelen ses olayının yazıda gösterilmemesi yazım yanlışına
neden olur.

www.youtube.com/kampus
 ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI

Düz Ünlüler Yuvarlak Ünlüler

ÜNLÜ HARFLER
Geniş Ünlü Dar Ünlü Geniş Ünlü Dar Ünlü

Kalın Ünlüler a ı o u

İnce Ünlüler e i ö ü

Taktikler:
Kalın ünlüler: "a" ve noktasızlar.
İnce ünlüler: "e" ve noktalılar.

kamp2022 edebiyat

Ünlü (Hece) Düşmesi

İki heceli bazı sözcükler, ünlüyle başlayan Bazı birleşik fiillerin oluşumunda görülebilir.
ek aldığında ikinci hecedeki dar ünlü
seyir + et- ® seyret-
düşer.
kayıp + ol- ® kaybol-
bağır-ı ® bağrı
kayıt + ol- ® kaydolmak-
alın-ı ® alnı
şükür + et- ® şükret-
göğüs-ü ® göğsü
zulüm + et- ® zulmet-
gönül-ü ® gönlü
zehir + ol- ® zehrol-
sabır-ı ® sabrı
hapis + ol- ® hapsol-
şehir-i ® şehri
vakit-i ® vakti
oğul-u ® oğlu
fikir-i ® fikri
kısım-ı ® kısmı

www.youtube.com/kampus
Bazı sözcükler yapım eki aldığında görülebilir. Bazı birleşik sözcüklerin oluşumunda
çevir-e ® çevre görülebilir.

kıvır-ım ® kıvrım kahve + altı ® kahvaltı

devir-im ® devrim kayın + ana ® kaynana
ayır-ım ® ayrım ne + asıl ® nasıl
yalın-ız ® yalnız
ne + için ® niçin
yanıl-ış ® yanlış
"-idi, -imiş, -ise" ek fiilleri, sözcükle
beniz-e- ® benze-
birleşirken "-i" sesi düşebilir.
oyun-a- ® oyna-
güzel imiş ® güzelmiş
ayır-ıl- ® ayrıl-
yorgun ise ® yorgunsa
sızı-la- ® sızla-
garip idi ® garipti
ileri-le- ® ilerle-
kara-ar- ® karar- "ile" sözcüğü, kendinden önceki kelimeyle
birleştiğinde "i" ünlüsü düşer.
sarı-ar- ® sarar-
yumurta-la- ® yumurtla- çiçek ile ® çiçekle

koku-la- ® kokla- ağaç ile ® ağaçla

kamp2022 edebiyat

Dikkat
Dizeyi hece ölçüsüne uydurmak için bazı kelimelerde ünlü harf düşürülebilir.
Karaca Oğlan ® Karac’oğlan, ne ola ® n’ola, ne eyleyim ® n’eyleyim...
Bazı ikilemelerde ikinci kelimenin dar ünlüsü düşmez.
ağız ağıza, burun buruna, koyun koyuna, omuz omuza, devirden devire,
nesilden nesile, oğuldan oğula, şehirden şehire...
"İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşağı" gibi sözler ek aldığında
sonlarında bulunan ünlüler düşmez.
"içerde" değil "içeride" ...

www.youtube.com/kampus
 Ünlü Daralması
Sonu düz-geniş ünlü ile biten sözcükler, "de-" ve "ye-" fiilleri bazı kip ekleri (-yor,
"-yor" ekini aldığında sözcüğün sonundaki -acak, -elim) ile fiilimsi eklerini (-an, -a, -ıp,
-arak, -ınca) alınca daralmaya uğrar.
"a" veya "e" sesi daralarak "ı, i, u, ü"
de-yor ® d yor
seslerinden birine dönüşür.
ye-yor ® y yor
başla-yor ® başl yor
de-y-ecek ® d yecek
gelme-yor ® gelm yor ye-y-ecek ® y yecek
oyna-yor ® oyn yor ye-y-en ® y yen

söyle-yor ® söyl yor ye-y-erek ® y yerek

ye-y-elim ® y yelim
bil-me-yor ® bilm yor
de-y-e ® d ye
sor-ma-yor ® sorm yor
ye-y-ince ® y yince
gör-me-yor ® görm yor
ye-y-ip ® y yip
özle-yor ® özl yor
Dikkat: "deyince, deyip" sözcüklerinde "e"
kutla-yor ® kutl yor korunur.

kamp2022 edebiyat

Ünlü Türemesi Ünlü Değişmesi

Ünsüzle biten bazı sözcükler, "-cik" yapım Türkçede ekler, kelimenin kökünü
ekini aldığında iki ünsüz arasında bir ünlü değiştirmez ancak "ben" ve "sen"
türer.
kişi zamirlerine gelen yönelme hâl eki
bir-cik ® bir cik (-e, -a), zaman içinde söyleyişte bir
az-cık ® az cık değişime yol açmış; bu değişim yazıya da
dar-cık ® dar cık yansımıştır.
genç-cik ® genc cik ben-e ® bene ® b n
Bazı sözcükler pekiştirilirken ünlü türemesi sen-e ® sene ® s n
görülür.
sap+sağlam ® sap sağlam
güp+gündüz ® güp gündüz
düp+düz ® düp düz
gep+genç ® gep genç
yap+yalnız ® yap yalnız
ser+serpe ® ser serpe

www.youtube.com/kampus
Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu)
Türkçe bir sözcükte ya sadece kalın ünlüler ya da sadece ince ünlüler yer alır.
çiçek, demir, söğüt, özel / ağaç, yolcu, olay, kapı, ırmak

Dikkat
“-yor, -ki, -daş, -leyin, -mtırak, -ken, -gil” ekleri kalınlık-incelik uyumuna uymayabilir.
dinliyor, akşamki, sabahleyin, yeşilimtrak, okurken, meslektaş, baklagiller...
Türkçe olduğu hâlde, zamanla değişen bazı sözcükler büyük ünlü uyumuna uymaz.
alma ® elma, ana ® anne, kardaş ® kardeş, kangı ® hangi
Tek heceli sözcüklerle birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
at, çok, dar, pek, yüz... / hanımeli, ilkokul, birçok, yayınevi...
Yabancı kökenli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
televizyon, video...

kamp2022 edebiyat

Küçük Ünlü Uyumu (Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu)

Düz ünlüleri (a, e, ı, i) büyük ünlü uyumuna uyarak yine düz ünlüler (a, e, ı, i) izler.
kapı, çiçek, demir, ırmak vb.
Yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) ile başlayan sözcüğe, büyük ünlü uyumuna uyarak ya “a, e” ya da
“u, ü” ünlüleri gelir.
ozan, özel, uçak, üçgen... / oyun, ölçü, uzun, üzüm...

Dikkat
Her hecedeki ünlüler, bir önceki heceye göre
değerlendirilir.
ocağımız, önündeki, boyacıların...
Bazı sözcükler, Türkçe olduğu hâlde küçük ünlü
uyumuna uymaz.
avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun,
kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur...
Türkçe sözcüklerde “o, ö” sesi, yalnızca ilk hecede
bulunur; ikinci hecesinde "o", "ö" sesi bulunan
sözcükler yabancı kaynaklıdır.
balkon, biyografi, konsol, monitör, otomobil,
profesör, traktör...
“-yor” kip eki, küçük ünlü uyumuna uymaz.
okuyor, çalışıyor, anlıyor, bakıyor, gidiyor, seviyor...

Yabancı kökenli sözcüklerde küçük ünlü uyumu “-ki” aitlik eki, yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü
aranmaz. uyumuna uyar.
aktör, daktilo, doktor, mümin, profesör, radyo... dünkü, bugünkü, öbürkü, çünkü

www.youtube.com/kampus
 ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI

ÜNSÜZ HARFLER Süreksiz Ünsüzler Sürekli Ünsüzler

Sert Ünsüzler p, ç, t, k f, h, s, ş

Yumuşak Ünsüzler b, c, d, g ğ, j, l, m, n, r, y, v, z

Taktikler:
Sert ünsüzler: FıSTıKÇı ŞaHaP sözündeki ünsüzler.
Yumuşak ünsüzler: FıSTıKÇı ŞaHaP dışındanki ünsüzler.

kamp2022 edebiyat

Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi)

"p, ç, t, k" (KeTÇaP) ile biten sözcükler, Bazı tek heceli sözcüklerde ünsüz
ünlü ile başlayan bir ek aldığında sözcüğün yumuşaması olur.

"b, c, d, g, ğ"ye (Bu GeCeDe) dönüşür. dip-i ® di i

uç-u ® u u
dolap-ı ® dola ı
kurt-u ® kur u
ağaç-ı ® ağa ı
çok-u ® ço u
geçit-i ® geçi i kap-ı ® ka ı
kapak-ı ® kapa ı öç-ü ® ö ü

ahenk-i ® ahen i yurt-u ® yur u

but-u ® bu u
kitap-ı ® kita ı
gök-ü ® gö ü
ilaç-ı ® ila ı
renk-i ® ren i
senet-i ® sene i kalp-i ® kal i
varlık-ı ® varlı ı dört-ü ® dör ü

www.youtube.com/kampus
 Dikkat
Kelime türetme sırasında ünsüz yumuşaması gerçekleşebilir.
ak-ar- ® ağar, gök-er ® göğer-, at-ım ® adım
Dilimize yabancı dillerden gelen bazı sözcüklerde ünsüz yumuşaması görülmez.
devlet-i, hukuk-a, hürriyet-e, millet-in, ahlak-ın, cumhuriyet-e, evrak-ı, hukuk-u,
ittifak-a, sepet-i, tank-ı...
Dilimizdeki tek heceli sözcüklerin çoğunda ünsüz yumuşaması gerçekleşmez.
ip-i, sap-ı, saç-ı, iç-i, göç-e, kaç-ı, suç-u, ölç-er, at-ın, et-i, süt-ü, kat-ın, yat-a, ot-u,
ak-ı, bük-ü, ek-i, kök-ü, ok-u, aşk-ı...
Sert ünsüzle biten özel isimler, ünlü ile başlayan bir ek aldığında yumuşama yazıda
gösterilmez.
Zonguldak'a, Zeynep'in, Mehmet'in, Meriç'e...

kamp2022 edebiyat

Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Uyumu/Ünsüz Sertleşmesi)

Sert ünsüzle (FıSTıKÇı ŞaHaP) biten kelimeler, sert ünsüzle başlayan (FıSTıKÇı ŞaHaP)
ekler alır.

çiçek-ci ® çiçek i sepet-de ® sepet e

kayık-da ® kayık a düş-gün ® düş ün
küs-gün ® küs ün bas-gı ® bas ı
alış-gın ® alış ın 1923'de ® 1923' e
aş-cı ® aş ı
2015'de ® 2015' e
ilaç-dan ® ilaç an
Mehmet'de ® Mehmet' e
seç-gin ® seç in
bak-dım ® bak ım
sabah-dan ® sabah an
geç-dim ® geç im
süt-cü ® süt ü
aç-dı ® aç ı dolap-da ® dolap a

hedef-de ® hedef e yapış-gan ® yapış an

cep-de ® cep e sert-dir ® sert ir

www.youtube.com/kampus
 Dikkat
Yumuşak ünsüzle (FıSTıKÇı ŞaHaP dışındakiler) biten kelimeler ise yumuşak ünsüzle
başlayan (FıSTıKÇı ŞaHaP dışındakiler) ekler alır.
sev-gi, ev-den, göz-cü, kır-gın, sol-gun, al-dı, an-dı, bil-gi, del-gi, göz-cü, ver-di,
yol-da...
Terimleşerek kalıplaşmış bazı sözcüklerde ünsüz benzeşmesi görülmez.
beş-gen, dört-gen, üç-gen...
Birleşik sözcük oluşumunda ünsüz benzeşmesine uyulmamış olabilir.
iç-güdü, dik-dörtgen...
Yabancı sözcüklerin ses diziminde ünsüz benzeşmesi aranmaz.
istikbal, işgal...

kamp2022 edebiyat

Ünsüz Türemesi (Ünsüz İkizleşmesi)

Arapçadan dilimize giren ve özgün Arapçadan dilimize giren ve özgün
biçimlerinde sonunda ikiz ünsüz bulunan biçimlerinde sonunda ikiz ünsüz bulunan
kelimeler, ünlüyle başlayan ek aldığında kelimeler, yardımcı fiille kullanıldıklarında
sondaki ünsüz ikizleşir. sondaki ünsüz ikizleşir.
hak-ı ® hak ı
af + etmek ® af etmek
his-i ® his i
his + etmek ® his etmek
şer-i ® şer i
zan + etmek ® zan etmek
ret-i ® red i
tıp-ın ® tıb ın red + etmek ® red etmek

zam-ı ® zam ı hal + etmek ® hal etmek

zan-ı ® zan ı zem + etmek ® zem etmek (kötülemek)
şık-ı ® şık ı
sır-ı ® sır ı
had-in ® had in
Rab-im ® Rab im

www.youtube.com/kampus
Ünsüz Düşmesi
"k" ünsüzüyle biten bazı sözcüklere “-l, -daş, -msi” yapım eklerini alan
"-cik/-cek" eklerinden biri geldiğinde sözcüklerin sonundaki “k, d” ünsüzleri
sözcüğün sonundaki "k" ünsüzü düşer. düşebilir.
çabuk-cak ® çabucak yüksek-l- ® yüksel-
sıcak-cık ® sıcacık alçak-l- ® alçal-
ufak-cık ® ufacık seyrek-l- ® seyrel-
minik-cik ® minicik ufak-l- ® ufalmak
küçük-cük ® küçücük küçük-l- ® küçülmek
büyük-cek ® büyücek küçük-mse- ® küçümse-
yumuşak-cık ® yumuşacık ad-daş ® adaş
alçak-cık ® alçacık

kamp2022 edebiyat

Dikkat
“Üst, ast” gibi sözcüklerle yapılan birleşik sözcüklerde ünsüz düşmesi görülebilir.
ast + teğmen ® asteğmen, üst + teğmen ® üsteğmen
Bazı fiillerin (eylemlerin) oluşumunda ünsüz düşmesi görülebilir.
kalk-dır- ® kaldır, gel-tir- ® getir-, ol-tur- ® otur- vb.

www.youtube.com/kampus
 DİĞER SES OLAYLARI

Yardımcı Ünsüzler (Kaynaştırma Harfleri/Kuruyucu Ünsüzler)

Ünlü harfle biten bir kelimenin -ma / -me ile biten mastarlardan sonra
üzerine, ünlü harf ile başlayan bir ek -a / -e, -ı / -i eklerinden biri geldiğinde
geldiğinde araya "n, s, ş, y" (YaŞaSıN) araya "y" koruyucu ünsüzü girer.
harflerinden biri girer.
çalışma-y-a, bilme-y-i, sevme-y-e
oda-ı ® oda ı
Ek fiilin "-idi, -imiş, -ise" biçimleri ünlüyle
iki-er ® iki er biten kelimelere eklendiğinde "i" ünlüsü
(onun) çanta-ı ® çanta ı düşer ve araya "y" ünsüzü girer.

sevgi-in ® sevgi in yeni-i-di (yeniydi), yolda-i-miş (yoldaymış,

evde-i-se (evdeyse)
gelme-ecek ® gelme ecek
"ile" sözcüğü, ünlüyle biten kelimelere
bu-dan ® bu dan
eklendiğinde "i" ünlüsü düşer ve araya
şu-dan ® şu dan "y" ünsüzü girer.
o-dan ® o dan çanta ile (çantayla), sesi ile (sesiyle)

kamp2022 edebiyat

"n-m" Değişmesi
Türkçede "b" sesi, kendinden önce gelen "n"leri "m"ye
Dikkat
çevirir; bu ses olayı yabancı dilden giren bazı sözcüklere de Özel isimlerde "n-m"
uygulanır. değişimi uygulanmaz.
İstanbul
saklanbaç ® sakla baç çarşanba ® çarşa ba
Binboğa
dolanbaç ® dola baç perşenbe ® perşe be
Safranbolu...
tonbul ® to bul sünbül ® sü bül
Birleşik sözcüklerin
canbaz ® ca baz zanbak ® za bak
oluşumunda, "n-m"
kanbur ® ka bur anbar ® a bar değişimi göz ardı
tanbur ® ta bur edilebilir.
çenber ® çe ber
tenbel ® te bel sonbahar
penbe ® çe ber
onbaşı
binbaşı...

www.youtube.com/kampus
 Ulama
Bir kelimenin sonundaki ünsüzün, sonraki kelimenin başındaki ünlüye ses bakımından
bir hece oluşturacak biçimde bağlanarak söylenmesidir.

Sabahtan uğradım ben bir fidana

Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında

Ay ve güneş ezelden iki İstanbulludur

Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden

Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta

Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti bulunmaması gerekir.

Genç, aşçıya yardım etti.

kamp2022 edebiyat

ÖDÜLLÜ SORU

Prof. Gürsoy, Türkiye’de antropolog istihdam eden şirket sayısının

giderek arttığına dikkat çekiyor ve dünyada yükselen bu trendin
Türkiye’ye yeni geldiğini söylüyor.

Bu cümlede "ünsüz yumuşaması, ünsüz benzeşmesi, ünsüz düşmesi,

ünlü daralması, kaynaşma, hece düşmesi" ses olaylarından hangisi
yoktur?

CEVAP: Hece Düşmesi

www.youtube.com/kampus