SÖZCÜĞÜN

YAPISI

2.HAFTA
Dil yaşayan ve sürekli değişim içinde olan
sosyal bir varlık olduğundan toplumun ve
zamanın gereksinimlerine göre yeni
kelimeler yaratarak veya yabancı dillerden
kelimeler alarak söz varlığını geliştirir ve
zenginleştirir.

Dilin kendi söz varlığını genişletip

zenginleştirmesi için başvurduğu yol,
yapım yoludur.Kelime yapım yolları da
birbirinden farklıdır.
 Bazen başka bir dilden alınan sözcük, olduğu gibi, yani kök olarak
kullanılır. Bazen sözcük köklerine, yapım ekleri getirilerek yeni
sözcükler yapılır. Bazen de farklı sözcükler bir araya gelerek kendi
anlamlarından az çok farklı bir anlam verecek biçimde sözcük
oluşturabilirler.
İşte sözcüğün bu oluşum şekilleri onun yapısını belirler.
Buna göre sözcüğün ◦ Basit sözcük,
yapısını üç grupta ◦ Türemiş sözcük,
inceleyebiliriz: ◦ Bileşik sözcük.
 ◦ Kitap-lar-ı is.kökü-çokluk eki- belirtme eki
◦ Ben-im 1.kişi zamir- ilgi eki
◦ Masa -m –a isim kök.-1.tk iyelik- yönelme
''Kitapları benim masama ◦ Bırak-mış-sın fiil kök- ö.g.z.e.-2.tk şh.
bırakmışsın sanırım." ◦ San-ır-ım fiil kökü-geniş zaman-1.tk şh.
cümlesindeki sözcükleri
inceleyelim.
◦ Sözcükler yapım eki almamış, çekim eki almış, yani
hepsi kök halinde bulunan basit sözcüklerdir.
Bazı pekiştirmeli sözcüklerde sözcüğün başına bir hece eklendiği görülür.

◦ "Etraf bembeyaz olmuş, göz kamaştırıyordu.''

◦ cümlesinde altı çizili sözcüğü incelediğimizde ''beyaz" sözcüğünün ilk hecesinden
oluşturulmuş
◦ "bem" hecesinin sözcüğün başına geldiğini görüyoruz.
◦ Bu bir ek olmadığından sözcük yapım eki almamıştır; yani basittir.
Bütün sevgileri(I) atıp içimden

Varlığımı(II) yalnız(III) ona

verdim ben ◦ Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangileri türemiş
sözcüğe örnek olarak gösterilebilir?
Elverir ki bir gün bana(IV) ◦ A) I -II. -IV. B) II - III.-V C) I.-II.-III.
derinden
◦ D)III-IV-V. E) I.-II.-V.

Ta derinden bir gün bana gel

desin(V)
Çözüm
◦ Türemiş sözcük, yapım eki almış sözcüktür. Öyleyse altı çizili
sözcükleri ekine köküne ayıralım.
◦ Sev - gi - ler - i türemiş
◦ Var - lığ(k) - ım türemiş
◦ Yal(ı)- n-ız türemiş
◦ Ben- e basit
◦ De - sin basit
◦ Cevap C
C. BİLEŞİK ◦ İki farklı sözcüğün bir araya gelerek kendi
anlamlarından az çok farklı bir anlam

SÖZCÜK oluşturacak biçimde kaynaşmasıyla oluşan

sözcüklerdir.
◦ Bileşik sözcükler değişik şekillerde oluşur.
◦ Kimileri isim tamlamalarının, kimileri sıfat
tamlamalarının, kimileri cümle özelliği gösteren söz
öbeklerinin kaynaşmaları sonucunda oluşmuştur.
◦ Bu kaynaşma sırasında sözcüklerin her ikisi anlamını
kaybedebilir.
 ◦ ''Bahçeden çok güzel hanımeli kokusu
geliyordu.''
◦ cümlesinde altı çizili bileşik sözcük
''hanım'' ve ''el'' sözcüklerinin birleşmesiyle
Örneğin; oluşmuştur. Bir çiçek ismi olan bu
sözcüğün ne ''hanım'' ile ne de ''el'' ile bir
ilgisi vardır. iki sözcük de kendi
anIamlarını kaybedip yeni anlamlı bir
sözcük oluşturmuştur.
◦ Sözcüklerden sadece biri anlamını kaybetmiş olabilir.
◦ ''Yeryüzü yemyeşil olmuştu yine.''
◦ cümlesindeki altı çizili sözcük ''yer'' sözcüğüyle ''yüz''
sözcüğünün birleşmesinden oluşmuş.
◦ BunIardan ''yer'' kendi anlamında olduğu halde, ''yüz'' anlamını
kaybetmiştir. Yani bu sözcük, sözcüklerden birinin anlamını
kaybetmesi yoluyla oluşmuştur.
◦ Sözcüklerden hiçbiri anlamını tam olarak
kaybetmemiş olabilir.
◦ ''Bu kış yeni bir ayakkabı almam gerek.''
cümlesinde kullanılan altı çizili sözcük ise
''ayak'‘ ve ''kap'' sözcüklerinden
oluşmuştur.
◦ Her iki sözcük de temel anlamlarını
kaybetmeden bir nesnenin ismi
olmuşlardır.

Bileşik sözcükler yapılışlarına
göre değişik özellikIer gösterir.
Bunları şu şekilde
gruplandırabiliriz.
◦ 1. İsim Tamlaması Yoluyla
◦ 2. Sıfat Tamlaması Yoluyla
◦ 3. iyelik Ekinin Kaynaştırması Yoluyla
◦ 4. iki Çekimli Fiilin Kaynaşması Yoluyla
◦ 5. Bir İsimle Bir Çekimli Fiilin Kaynaşması Yoluyla
◦ 6. isim ve Fiilimsinin Kaynaşması Yoluyla
 ◦ ''Komşunun çocuğu kuşpalazına yakalanmış.''
◦ ''Onlar düğünden sonra balayına gidecekler.''

1. İsim Tamlaması ◦ ''Üzerinde camgöbeği renginde bir kazak vardı.''

◦ ''Bahçenin bir köşesine aslanağzı ekmişlerdi.''
Yoluyla ◦ cümlelerinde altı çizili bileşik sözcükler isim tamlaması
yoluyla oluşmuştur.
◦ Sözcükleri ayrı düşündüğümüzde bu, açık olarak anlaşılır.
◦ Bazen bu yolla oluşan isimlerin -özellikle yer isimIeri -sonunda iyelik ekinin düştüğü
görülür.

◦ ''Edirnekapısı -- Edirnekapı''
◦ ''Kadıköyü Kadıköy'‘

◦ sözcüklerinde altı çizili eklerin düştüğünü görüyoruz.

 ''0 ne açıkgöz adamdır bilsen.''

''Buradan Acıgöl'e yol var mı?''

2. Sıfat Tamlaması ''Buralarda eskiden çok sivrisinek olurdu.''

Yoluyla

''Bu mevsim tam karatavuk avlama mevsimidir.''

cümlelerinde altı çizili bileşik sözcükler sıfat

tamlamalarının kalıplaşmasıyla oluşmuştur.
 ◦ ''Burası bağrıyanık insanların diyarıdır.''
◦ ''Çocukları fazla başıboş bırakmamalıyız.''
◦ ''0 sütübozuk adama güvenir miyim hiç?''
3. İyelik Ekinin
Kaynaştırması ◦ cümlelerindeki altı çizili sözcüklerde,
Yoluyla ◦ birinci sözcük isim, ikinci sözcük sıfat özelliği
gösteriyor
◦ ve isim olan sözcük iyelik eki almıştır.
 ◦ ''Odaya yeni bir çekyat alalım.''
◦ ''Bu denizlerde gelgit olayı pek görülmez.''
4. iki Çekimli Fiilin
Kaynaşması ◦ ''Ekinler biçerdöverlerle biçilip ambarlara doldurulurdu.''
Yoluyla ◦ ''Onunla uyurgezer diye dalga geçerlerdi.''
◦ cümlelerinde geçen altı çizili sözcüklerde, her iki sözcük de
çekimlidir. Birleşerek kendi anlamlarından farklı bir anlam ifade
etmişler, ya da tür değişikliğine uğrayıp ad ve sıfat görevinde
sözcükler oluşturmuşlardır.
 ◦ ''Onun gibi mirasyedi birinden, başka ne beklenir
5. Bir İsimle Bir Çekimli ◦ ''Yeni bir ateşkes imzalanacakmış.''
Fiilin Kaynaşması ◦ ''Bu Iokantada imambayıldı güzel yapılır.''
Yoluyla ◦ cümlelerinde altı çizili sözcüklerin birincisi isim,
◦ ikincisi çekimli bir fiildir.
◦ Sözcükleri gerçek anlamlarında düşündüğümüzde bunların bir
cümle özelliği gösterdiğini söyleyebiliriz.
 ◦ ''Bu bölgede günebakan yetişmiyormuş.''
◦ ''Ahmet karakaçanın sırtına binmiş gidiyordu.''
◦ ''Böyle oyunbozanlık edersen seninle geçinemeyiz.''
◦ ''Bu Iimana bir dalgakıran yapmak Iazım.''
◦ ''Onun gibi çöpçatan birini görmedim, doğrusu.''
6. isim ve Fiilimsinin ◦ cümlelerinde birincisi isim soylu sözcük,
Kaynaşması Yoluyla ◦ ikincisi sıfat-fiil olan bu sözcüklerden bir bileşik
sözcük meydana gelmiştir.
◦ Bunlardan başka yollarla da bileşik sözcük
oluşturulabilir.
◦ Önemli olan iki ayrı sözcüğün kaynaştığını
anlayabilmektir
 ◦ ''Pazartesi günü size geleceğim.''
◦ cümlesindeki sözcüğün oluşmasına bakalım.
◦ Pazar -ertesi -- Pazartesi
◦ Görüldüğü gibi ''er'' hecesi düşmüştür.

Bileşik sözcüklerin ◦ Bazı bileşik sözcüklerin oluşumunda ise iki ayrı

kimileri oluşurken ses sözcüğün varlığı bile hissedilemez.
kaybı olabilir.
◦ sütlü aş -- sütlaç
◦ ne asıl -- nasıl
◦ bu öyle -- böyle
◦ Buraya kadar anlattığımız bileşik sözcükler, bileşik sıfatlardan, bileşik fiillerden
farklıdır.
◦ Bileşik sözcüklerin en önemli özelliği bitişik yazılmalarıdır.
◦ Çünkü ayrı yazılan birden fazla söze, anlamca bir bütün oluştursa bile, artık sözcük
değil söz öbeği denir.
◦ Örneğin; deyimler tek bir kavramı karşılayan birden fazla sözcükten oluşur. Elbette
bunu bir sözcük saymak mümkün değildir.
◦ ''Bu sözler kulağına küpe olsun.'' cümlesinde altı çizili deyim anlamca kaynaşmış bir
bileşik fiil sayıldığı halde bir bileşik sözcük sayılamaz.
◦ Bileşik fiillerin durumunda biraz farklılık görülür.
◦ Her zaman bitişik yazılan ''kurallı bileşik fiiller'‘ ve ses düşmesi ya da
türemesi olduğunda bitişik yazılan ''yardımcı fiille yapılan bileşik fiiller''
bileşik sözcüktür yapı olarak.
◦ Aynı durum bileşik sıfatlarda da görülür.
◦ ''Yalın ayaklı çocuklar, ellerinde su testisi, geIen geçene
su satıyordu.''
◦ ''Duvarları göçük bir bahçenin içinde eski bir havuzun
yıkıntıları vardı.''
◦ cümlelerinde altı çizili sözcükler bileşik sıfattır, ancak
bileşik sözcük değildir. Oysa,
◦ ''Bu çıtkırıldım adama da şaka yapmaya gelmiyor.''
◦ cümlesinde altı çizili sözcük sıfat görevinde bulunan bir
bileşik sözcüktür.

"Gecekondu, uyurgezer,
mirasyedi, ateşkes'' gibi bileşik
sözcükler aşağıdaki
yöntemlerden hangisiyle
oluşmuştur?
◦ A) Her iki sözcük de kendi öz anlamı dışında kulIanılmıştır.
◦ B) Birinci sözcük kendi öz anlamı dışında kullanılmıştır.
◦ C) ikinci sözcük kendi öz anlamı dışında kullanılmıştır.
◦ D) Eylem soylu sözcükler, birleştikleri sözcüklerle birlikte
tür bakımından değişikliğe uğrayarak ad ve sıfat olmuştur.
◦ E) Ses değişimi yoluyla oluşan bileşik sözcüklerde, iki ünlü
kaynaşmış ya da hece düşmesi olmuştur.
Çözüm
◦ Örnek olarak verilen bileşik sözcükleri incelediğimizde
"gecekondu, mirasyedi, ateşkes" sözcükIerinin ad soylu bir
sözcükle bir eylemin birleşmesinden; "uyurgezer'' sözcüğünün ise
iki çekimli eyIemin birleşmesinden oluştuğunu söyleyebiliriz.
◦ ''Uyurgezer'' sözcüğündeki iki sözcük de kendi anlamını
kaybetmediğinden A, B, C seçenekleri doğru cevap olamaz. Ses
değişimine uğrayan herhangi bir sözcük, örnek olarak verilen
sözcüklerde görülmediğinden E de cevap olmaz. ikinci
sözcükIerin hepsi eylemdir. Bunlar eylem ya da ad soylu
sözcüklerle birleşmiş ve "ateşkes, gecekondu'' gibi isim,
"uyurgezer , mirasyedi'' gibi sıfat olabilecek sözcükler
oluşturmuşlardır. Dolayısıyla bunlar, D'de sözü edilen bir
yöntemle yapılmıştır.
◦ Cevap D
 ◦ İki veya daha fazla sözün bir araya gelerek kendi
anlamlarından farklı bir anlam verecek ve bir hareketi
karşılayacak biçimde kalıplaşmasıyla oluşan fiillerdir.

BİLEŞİK FİİLLER ◦ Yapılışına göre üç grupta incelenebilir.

◦ 1. Yardımcı Fiille Yapılan Bileşik Fiiller
◦ 2. Kurallı Bileşik Fiiller
◦ 3. Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller
 Bir yardımcı fiille ondan önce gelen ad soylu bir sözcükten oluşur.

Yardımcı fiil olarak ''etmek, olmak, eylemek, kılmak'' gibi fiiller

kullanılır.

''Bu olay beni çok tedirgin etti.''

''Gelmeden önce mutlaka telefon ederdi.''

1. Yardımcı Fiille Yapılan
Bileşik Fiiller ''Akşamki yemek beni rahatsız etti.''

''Her şey yoluna girer , biraz sabret''

cümlelerinde altı çizili sözler bileşik fiildir.

Bu fiillerde daha çok isim görevindeki sözcüğün anlamı hakimdir.

◦ Etmek yardımcı eylemi bazı cümlelerde kendi anlamında da
kullanılabilir.
◦ ''Bu ev söylendiği kadar etmez.'' cümlesinde ''etmek'' eylemi
''değer , tutar'' anlamında kullanılmıştır.
◦ Bu eylemin bileşik fiil mi yoksa kendi anlamında kullanılan
bir fiil mi olduğunu cümlenin anlamından çıkarabiliriz.
◦ Bunu anlamak için öznenin yaptığı işin ne olduğu
sorulabilir.
◦ Bazen ''etmek'' yardımcı fiiliyle isim arasına başka
sözcükler girebilir.
◦ Çok ağır işler yüklendi sırtına, ama şikayet bile etmedi
adam.''
◦ Senin iyiliğini düşünmekle kabahat mi ettim.''
◦ cümlelerinde araya sözcük girmiştir.
◦ Bu tür fiillerde isim soylu sözcük çoğu zaman çekim eki
alamaz.
◦ Ancak bazen istisnalar görülebilir.
◦ Hele bir dediğini yapma, sana ne işler eder görürsün.''
cümlesinde ''işler'' sözcüğü çoğul eki almıştır.
◦ Olmak
◦ “Adam birden ortalıktan yok oldu.''
◦ “Soğukta uzun süre kalınca hasta olmuş.''
◦ “Konuşmacının sözlerine herkes mest oldu.''
◦ “Bu küçük odaya iki gündür hapsolduk sanki.''
◦ cümlelerinde altı çizili eylemler bileşik eylemdir.
◦ “Olmak'' yardımcı eylemi kendi anlamında da kullanılabilir.
◦ Benim de bazen hayallere daldığım olmuştur.''
◦ Uyan artık sabah oldu''
◦ cümlelerinde ''olmak'' kendi anlamındadır.
◦ ''Seyreyledim eşkal-i hayatı
◦ Ben havz-ı hayalin sularında.''
◦ dizelerinde altı çizili eylem ''eylemek'' yardımcı eylemiyle
yapılan bir bileşik eylemdir.
◦ ''Sözü etkili kılmak için sözcükleri iyi seçmek gerekir .''
cümlesindeki altı çizili sözcük de ''kılmak'' yardımcı
eylemiyle yapılmıştır.
◦ Yardımcı eylemle yapılan bileşik eylemlerde dikkat
edilmesi gereken en önemli özellikIerden biri de
sözcüğün yazımıdır. Çünkü bunIardan bazıları bitişik,
bazıları ayrı yazılır. Bunu şöyle ayırabiliriz;
◦ Eğer yardımcı eylemden önceki ad soylu sözcük, bileşik
eylem yaparken ses kaybına veya türemesine uğruyorsa
yardımcı eyleme bitişik;
◦ herhangi bir ses değişmesine uğramıyorsa yardımcı
eylemden ayrı yazılır.
◦ Örneğin; ''kayıp'' sözü ''olmak'' yardımcı eylemiyle
birleşirken ''kaybolmak'' şekline gelir; yani son hecedeki
dar ünlü düşer.
◦ Yine ''his'' ismi ''etmek'' yardımcı eylemiyle birleşirken
''hissetmek'' şekline gelir; yani bir ''s'' sesi daha ortaya
çıkar. Öyleyse bu sözcükler ve benzer özellik gösterenler
daima bitişik yazılır.
◦ Bunların dışındakiler, örneğin; ''yolcu etmek'', ''hasta
olmak'' gibi sözcükler herhangi bir ses değişmesine
uğramadıkları için daima ayrı yazılırlar.
◦ Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ''etmek'' sözcüğü yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır?

◦ A) Bu konuda ona ancak sen yardım edebilirsin.

◦ B) Evde yoktuk; misafirlerimizi yolcu etmeye gitmiştik.
◦ C) Bu ödülü çoktan hak ettiğini o da biliyordu.
◦ D) Bu tablo sence on bin Iira eder mi?
◦ E) Bunu, birçok kez kendisinden rica ettim.
◦ Çözüm
◦ ''Etmek" sözcüğü, cümlede çoğu zaman kendinden önce gelen
isim soylu bir sözcükle birleşerek bir hareket bildirir.
◦ Bu durumda bileşik eylem yapar. Bazı durumlarda ise herhangi
bir sözcükle anlamca ilgi kurmadan bir eylem bildirebilir. Soruda
bu türlü bir özellik sorulmuş.
◦ A'da öznenin yaptığı iş ''yardım etmektir.
◦ B'de ''yolcu etmek'',
◦ C'de ''hak etmek",
◦ E'de ''rica etmek" eylemlerinde ''etmek" fiili bileşik eylem
oluşturmuş ve yardımcı eylem olarak kullanılmıştır.
◦ D'de ise bu fiil ''tutar , değer'' anlamını vermiş; yani kendi başına
bir anlam vermiş.
◦ Zaten ''Iira etmek" gibi anlamlı bir eylemin varlığını söyleyemeyiz.
◦ Cevap D
 ◦ Bunlar belli kurallara göre yapılan ve her birinin özel bir
adla karşılandığı fiillerdir.
◦ Yardımcı eylemden önce bir fiil unsurunun getirilmesiyle
yapılır.
2. Kurallı Bileşik ◦ Dört grupta incelenir.
Fiiller ◦ a. Yeterlik Fiili :
◦ b. Tezlik fiili :
◦ c. Sürerlik Fiili :
◦ d. Yaklaşma Fiili :
 ◦ Yapmaya gücü yetmek anlamında olan bu fiilin yapılışı ''fiil
+ a(e) + bilmek'' şekIindedir.
◦ ''Kapıyı biraz açabilir miyiz?''
◦ ''Sizinle ben de gelebilirim.''
◦ cümlelerinde altı çizili fiiller yeterlik fiilleridir.

a. Yeterlik Fiili : ◦ Bu fiilin olumsuzunda yardımcı eylem tamamen ortadan

kalkar.
◦ ''Soruyu kimse çözemedi.''
◦ ''Çok aradım, ama bulamadım.'' cümlelerinde altı çizili
sözcükler yeterlik fiilinin olumsuz şekilleridir.
◦ Görüldüğü gibi yardımcı eyIem yoktur. Fiile ''-ama-, -eme-''
şeklinde bir ek getirilerek oluşturulmuştur.
◦ Bazen bir fiile yeterlik fiilinin hem olumlu hem
olumsuz şekilleri getirilebilir.
◦ ''Bu soruyu o da çözemeyebilir.'' cümlesinde
''çözmek'' fiili önce ''çözememek''
◦ şeklinde yeterlik olumsuz olarak kullanılmış.
◦ Daha sonra ''çözemeyebilmek'' şeklinde yeterliğin
olumsuzu, tekrar yeterliğin olumlusu haline
getirilmiş.
◦ Bir fiilin yeterlik ekini alma şekline göre anlamı
değişir.
◦ Örneğin;
◦ ''Bunu sen bilmezsin.'' cümlesinde yeterlik fiili yoktur;
''bilmek'' eyleminin yapılmayacağı bildirilmiştir.
◦ ''Bunu sen bilemezsin.'' cümlesinde ''bilmek'' fiiIinin yeterlik
olumsuzu vardır ve öznenin bilmeye gücü yetmeyeceği
anlamını vermiştir.
◦ ''0 bizimle gelmeyebilir.'' cümlesinde ''gelmemek'' fiilinin
yeterlik olumlusu vardır ve ihtimal anIamı vermiştir.
◦ ''0 bizimle gelemeyebilir .'' cümlesinde ise kişi gelmeyi istese
de, elinde olmayan sebeplerden doIayı bu işi yapamayabilir
anlamı vardır.
 ◦ Anlamında bir çabukluk ifadesi olan tezlik fiilinin yapılışı ''fiil +
1 (i, u, ü) + vermek''
◦ şeklindedir.
◦ ''0 kadar soruyu bir saatte çözüverdi.''
◦ ''Şu paketleri üçüncü kata çıkarıver.''
b. Tezlik fiili : ◦ cümlelerinde altı çizili fiiller tezlik fiilidir.
◦ Bu fiilin olumsuzu, az da olsa kullanılır:
◦ Olumsuz bir fiilin tezlik fiili olması durumunda fiil «vazgeçme,
bırakma» anlamları verir:
◦ '' Adamın üzerine fazla gitmeyin, sonra bir daha gelmeyiverir.''
 ◦ Anlamında bir devamlılık görülen bu fiilin yapılışı şu
şekildedir:
◦ Fiil + a(e) + kalmak /durmak/gelmek
◦ ''Kavga edenlerin haline bakakaldı.''
c. Sürerlik Fiili : ◦ ''Sen olayı düşünedur, ben şu yazıyı müdüre verip geleyim.''
◦ '' Asırlar öncesinden süregelen bu adetleri bırakmak kolay
değil.''
◦ cümlelerinde altı çizili fiiller sürerlik fiilleridir.
◦ Bu fiillerin olumsuzları kullanılmaz
 ◦ Anlamında ''az kalsın olacaktı'' ifadesi görülen bu fiilin
yapılışı
◦ ''fiil + a(e)+ yazmak'' şeklindedir;
d. Yaklaşma Fiili : ◦ yazı dilinde pek kullanılmaz, yerel bir söyleyiştir.
◦ ''İşe giderken yolda düşeyazdım.'' cümlesinde altı çizili
sözcük yaklaşma fiilidir.
 "Türkçede bileşik eylemler,
ad soylu bir sözcükle ◦ A) Bunun böyle olacağını hissetmiştim.
yardımcı eylemlerden oluşan ◦ B) Aceleye gerek yok, biraz sabret.
öğelerdir." ◦ C) Nasıl oldu bilmem, birden ortadan
Bu tanımın dışında kalan kayboldu.
bileşik eylem, ◦ D) Kaç gündür bu daracık yere hapsolduk.
aşağıdakilerden hangisinde ◦ E) Artık bastonsuz yürüyebiliyormuş.
vardır?
◦ Çözüm
◦ Soruda açıklanan kural yardımcı fiille yapılan bileşik
fiillerde anlattığımız fiillerle ilgilidir. Buna göre
◦ A.'da ''hissetmek'',
◦ B'de ''sabretmek'',
◦ C'de 'kaybolmak'' ,
◦ D'de ''hapsolmak'' fiilleri bu kurala göre yapılmıştır.
◦ Ancak ''yürüyebiliyormuş'' fiili b'de açıkladığımız
türden, yani kurallı bileşik fiillerdendir.
◦ Dolayısıyla açıklanan kurala uymaz.
◦ Cevap E
 ◦ Belli bir yardımcı fiili olmayan, sözcüklerin
kendi anlamları dışında bir anlam verecek
biçimde kaynaştıkları bileşik fiillerdir.
◦ Bunların büyük çoğunluğunu deyimler
oluşturur.
3. Anlamca Kaynaşmış ◦ Örneğin;
Bileşik Fiiller
◦ ''Bu nasihatimi aklından çıkarma.''
◦ cümlesinde ''aklından çıkarmamak'' deyimdir.
Diğer bileşik sözcüklerde iki sözcük bir araya
gelerek bileşik sözcük oluşturduğu halde
deyimler ikiden fazla sözcükle de kurulabilir.
◦ Örneğin;
◦ ''Bu işten de yüzünün akıyla çıktı.'' cümlesinde ''yüzünün
akıyla çıkmak'' deyimdir, aynı zamanda anlamca kaynaşmış
bileşik fiildir ve üç ayrı sözcükten oluşmuştur.
◦ Kimi zaman ''olmak, etmek'' gibi yardımcı fiiller anlamca
kaynaşmış bileşik fiil oluşturabilir.
◦ Örneğin;''Kimseyi ekmeğinden etmeye hakkımız
yok.”cümlesinde ''ekmeğinden etmek'' deyimdir. Artık
buradaki ''etmek'' fiiline yardımcı fiil diyemeyiz. Bu sözcük
anlamca kaynaşmış bileşik fiil yapmıştır.
◦ ''Bu yaşa geldin bir baltaya sap olamadın.'' cümlesinde
''olmak'' fiili de aynı işlevde kullanılmıştır.
◦ Burada her deyimin bileşik fiil oluşturmayacağı da
bilinmelidir.
◦ Örneğin;
◦ ''Şu anda başım kalabalık, sonra gelin.'' .
◦ ''Az kalsın otobüsü kaçırıyordum.'' ,cümlelerinde altı çizili
söz öbekleri deyim oldukları halde bileşik fiil değildir.
 ◦ A) Kimi benim gibi erir derinden
◦ Kimi senin gibi çok mutlu olur.
◦ B) Bahsetti derinden ona halim
◦ Aşkın bu onulmaz yarasından
Aşağıdakilerin ◦ C) Soldu günden güne sessiz soldu
hangisinde birden çok ◦ Dediler hep: ''Kıza bir hal oldu!''
bileşik fiil vardır?
◦ D) Bir öğreniversin aşkı
◦ Ağacı o vakit seyredin
◦ E) Dalıveriyoruz arada bir
◦ Belli, bir şey var aramızda
◦ Çözüm
◦ Seçeneklerdeki bileşik fiilleri bularak sorumuzu çözelim.
◦ A'da ''mutlu olur'',
◦ B'de ''bahsetti'',
◦ C'de ''bir hal oldu'',
◦ E'de ''dalıveriyoruz'' çekimli fiilleri bileşik fiildir.
Bunlardan A, B ve C'dekiler yardımcı fiille yapılan
fiillerdir.
◦ E'deki ise tezlik fiilidir.
◦ D'ye baktığımızda ''öğreniversin'' tezlik fiili, ''seyredin''
yardımcı eylemle yapılan bileşik fiildir. Yani iki tane
bileşik fiil kullanılmıştır.
◦ Cevap D