BIOACTIEVE MOLECULEN

VANUIT HET MILIEU TEN BATE VAN

DUURZAME ONTWIKKELING EN WELZIJN
IN SURINAME

CHRISTIAAN MAX HUISDEN, Ph.D.

 Christiaan Max Huisden, Ph.D.
Het academisch fundament van deze leerstoel bestaat voornamelijk uit de
Master opleiding en het doctoraat behaald aan de University of Florida door
Christiaan Max Huisden. Voornamelijk de Master of Science in Pharmacy
en het doctoraat met als proefschrift: Detoxification, Nutritive Value, and
Anthelmintic properties of Mucuna pruriens staan centraal. Vanaf 2000 gaf
hij in de USA leiding aan laboratoria waar hij onderzoek deed naar
Nutraceuticals en andere bioactieve moleculen en hun invloed op de
gezondheid. In Florida fungeerde hij als Biological Scientist aan onder
andere de Center for Environmental and Human Toxicology. In 2009
keerde hij naar Suriname terug, werd Hoofddocent aan de AdeKUS en
vervolgens in 2020 benoemd tot Lector Magnus. Sedert 2014 geeft hij er
leiding aan de studierichting Milieuwetenschappen en het gecertificeerd
Milieulaboratorium. Zijn peer reviewed publicaties kunnen bestudeerd
worden bij wetenschappelijke search engines waaronder: Semantic-scholar,
AGRIS van de FAO, PubMed van NCBI, Agricola en ScienceDirect.
Christiaan Max Huisden, Ph.D. heeft in zijn loopbaan zowel PhD candidaten,
Post-doctoral fellows, als Master en Bachelor afstudeerders bij hun
onderzoek begeleid. Aan de Technologische Faculteit verzorgt hij de vakken:
Bio-organische Chemie, Bio-Anorganische Chemie, Voedingstoxicologie,
Celbiologie, Forensische Technologie en Eco-toxicologie. Maatschappelijk
maakt hij zich verdienstelijk in het bestuur van ondermeer Waterforum
Suriname, de Vereniging van Surinaamse Technologen, CoCo-Natural,
Wellness Integrative Natural-health Institutes en het wetenschappelijk
bureau van Alternatief-2020.
 Inaugurele rede uitgesproken bij de aanvaarding van
het ambt van hoogleraar in de Milieuwetenschappen
met het accent op
Bioactieve moleculen ten bate van de Milieugezondheid
aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname
op woensdag 20 oktober 2021
 The fear of the Lord
is the beginning of wisdom:
and the knowledge of the holy
is understanding.

Proverbs 9: 10

Christiaan Max Huisden, Ph.D.

BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU

ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn
IN SURINAME

Vormgever en opmaak: Soekirman Moeljoredjo

Ontwerp omslag: Tjoobloom (Nederland)
Drukwerk: Suriprint N.V.
Uitgever: Anton de Kom Universiteit van Suriname

© Christiaan Max Huisden, Ph.D., Paramaribo 2021

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt middels
druk, fotokopie, microfilm, electronisch of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de copyrighthouder.
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
7

INHOUDSOPGAVE

1. Introductie ........................................................................................... 9
1.1. Wat beter moet ............................................................................... 14
2. Positionering vanuit de Milieuwetenschappen ........................ 15
3. De Leeropdracht ............................................................................... 18
3.1. Ontwikkelingspijler: onderzoek, onderwijs en dienstverlening ... 19
3.1.1. Onderzoek: ............................................................................ 19
3.1.2. Onderzoekslijnen: .................................................................. 20
3.1.3. Onderwijs ................................................................................ 20
3.2. Het integraal karakter ................................................................. 21
4. Het belang van bioactieve moleculen ........................................ 22
4.1. Wellness, agro- en eco-toerisme ..................................................... 22
4.2. Signaal Receptor Interactie ....................................................... 22
4.3. Signaaltransductie en eiwit synthese ......................................... 23
5. Potentiële Onderzoeksgebieden .................................................... 25
5.1. Biodiversiteit ................................................................................ 25
5.2. Bosactiviteiten ............................................................................. 25
5.3. Bosbeheer ..................................................................................... 26
5.4. Water ............................................................................................. 26
5.5. Uitstoot van Schadelijke Stoffen ................................................ 28
5.6. Aardolie en aardgas ..................................................................... 28
5.7. Goud .............................................................................................. 29

Dankwoord ................................................................................................ 33

Referenties ................................................................................................. 35
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
8

LIJST VAN FIGUREN

Figuur 1. Suriname in haar pracht en praal ............................................. 9

Figuur 2. Het jaarlijkse orkaan verkeer .................................................. 11
Figuur 3. Historische aardbevingspatronen langs tektonische platen ... 12
Figuur 4. Record Temperatuurmetingen op aarde ............................... 12
Figuur 5. Collage van enkele overstromingen in 2021 .......................... 13
Figuur 6. De dynamiek van de leeropdracht .......................................... 19
Figuur 7. Watervoorkomen op aarde .................................................... 28
Figuur 8. Goudwinningsoverzicht ......................................................... 29
Figuur 9. Uitstoot van kwik .................................................................. 30
Figuur 10. Blootstelling aan kwik middels visconsumptie ..................... 31
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
9

1. INTRODUCTIE

Voorzitter, secretaris en leden van het Bestuur van de Universiteit, hoog-

waardigheidsbekleders, Decaan en collegae faculteitsbestuursleden, colle-
gae wetenschappers, familie en vrienden; zeer gewaardeerde toehoorders,
vandaag is voor mij een heuglijke dag en dit is voor mij een zeer belang-
rijk moment, omdat het duurzaam helpen opbouwen van Suriname mijn
roeping is. Met het aanvaarden van het hoogleraarschap committeer ik mij
om het wetenschapsgebied van de Milieugezondheid centraal te stellen en
verder te onderzoeken hoe de bioactieve moleculen ten bate van de mi-
lieugezondheid ingezet kunnen worden. De inaugurele rede van vandaag
gaat zich ter illustratie van dit nut in het bijzonder toespitsen op enkele toe-
passingsgebieden ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn van ons
geliefd land.
Milieugezondheid wordt genavigeerd door het effect van bioactieve stoffen
uit het macromilieu (lucht, water, bodem) op het leven. Het raakvlak met
het leven speelt zich af binnen het micromilieu. Het resultaat uit zich in
de gezondheidstoestand van flora en fauna, ecosystemen, de mensen, ge-
meenschappen, leefomstandigheden en uiteindelijk de totale biodiversiteit.
De sleutel tot duurzame ontwikkeling van Suriname ligt hem daarom in het
koesteren en behouden van de werkelijke weelde en rijkdom van ons geliefd
Suriname (Figuur 1); haar milieu, natuurschoon, biodiversiteit en rijke cul-
tuur. Alle activiteiten die verder als ontwikkeling gekenmerkt worden, zullen
overwogen moeten worden binnen deze context. U vraagt zich wellicht af,
welke weelde hier beoogd wordt.

Figuur 1. Suriname in haar pracht en praal

Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
10

Ik bied alhier de rode draad door deze inaugurele rede: deze zal allereerst
schetsen, hoe dankbaar wij mogen zijn voor ons land en volk. Vervolgens
zal het wetenschappelijk kader vanuit de Milieuwetenschappen uiteen ge-
zet worden. Ten derde zullen de ontwikkelingspijlers met betrekking tot on-
derzoek, onderwijs en dienstverlening gekarakteriseerd worden. Het vierde
punt van bespreking biedt inzage in de status quo, het vertrekpunt waarbij
de academische, professionele en maatschappelijke pro actieve voorberei-
ding samengevat worden en vervolgens wordt aangegeven hoe in de prak-
tijk, milieugezondheid vanuit voorbeeldsectoren in Suriname kan helpen bij
de duurzame ontwikkeling en het welzijn van land en volk.
In de wetenschap geldt: “meten is weten”. Deze zinsnede heeft in dit geval
een dubbelzinnige betekenis omdat het illustratief gebruikt zal worden om
de mate waarin wij in Suriname gezegend zijn met een relatief gezond mi-
lieu, te onderbouwen. Ons geliefd land Suriname is op een kruispunt beland
waarbij haar een enorm belangrijke keus gelaten wordt: Ons land moet mid-
dels haar bestuurders en bevolking kiezen tussen, een ‘quick cash’ bena-
dering die de zo begeerde en nodige deviezen relatief snel opbrengt, maar
die al te vaak een enorm kostbaar milieuprijskaartje met zich meedraagt, of
een beleid dat het land in haar pracht en praal, en haar enorme natuurlijke
waarde en rijkdom zal waarderen. In de conclusie zal blijken dat voor het
bereiken van duurzame welvaart het milieu de Key is. Ter onderbouwing
een overzicht van voorbeelden waarbij de natuur helpt een schril contrast
te schetsen; eentje waarbij we de waarde en weelde van ons geliefd land en
de gezondheid van haar milieu zullen kunnen inschatten.
Alhoewel het verval en de erosie van onze grootste schatten reeds merk-
baar is, is het nog niet te laat! We behouden vooralsnog de titel van ‘groen-
ste land op aarde’, we mogen ons nog steeds gezegend weten met relatief
schoon zoetwater en een relatief schone lucht. We mogen ons nog steeds
vereerd weten dat vele planten en dieren ons geliefd land als hun thuis be-
schouwen en waarbij velen zelfs van verre hier naar toe komen om te nes-
ten. We mogen nog steeds met trots pronken met onze over het algemeen
vredelievende, zachtmoedige en kleurrijke bevolking en onze zeer rijke bio-
diversiteit. Maar, de tijd dringt! Ons land is rijp om noodgedwongen zich
te ontwikkelen! Maar hoe? We zijn met de genade van de Schepper gevrij-
waard van significant natuurgeweld maar staan wij daar als bevolking wel
bij stil en in welke mate koesteren we wat ons is toevertrouwd? Een vraag-
stuk dat vrijwel dagelijks aan de orde is.
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
11

Onderstaand 1,2,3 een moment weergave van het jaarlijks orkaan verkeer
(Figuur 2), aardbevingen (Figuur 3), temperaturen (Figuur 4) en vervolgens
recente “flash floods” in de wereld (Figuur 5). De milieugezondheid 4 wordt
hierbij herhaaldelijk en op grote schaal zwaar aangetast door factoren die
veelal onder de noemer Climate Change geplaatst worden. Opmerkelijk is
echter wel, dat op veel fronten Suriname vooralsnog buiten de invloeds-
sfeer van deze calamiteiten en als zodanig bespaard is gebleven.

Figuur 2. Het jaarlijkse orkaan verkeer

Het is met trots dat ik door het houden van de oratie over de Milieuweten-
schappen, vandaag met God’s genade mijn zienswijze mag delen. Uit mijn
liefde voor ons land is mijn oproep aan Suriname: om met vereende krach-
ten duurzame ontwikkeling te verwezenlijken. Ik nodig u uit om samen met
mij in de bres te springen voor ons land teneinde het te beschermen tegen
vernietiging en verval. Niet dat we ontwikkeling moeten tegengaan, maar
alle industriële en antropogene activiteiten moeten worden voorafgegaan
door een Milieueffecten Studie en kosten wat kost zal zowel ons natuur-
schoon, als onze ecosystemen en onze natuurgezondheid prioriteit moeten
genieten; ontwikkeling maar op duurzame manier.
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
12

Figuur 3. Historische aardbevingspatronen langs tektonische platen

Figuur 4. Record Temperatuurmetingen op aarde

 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
13

Figuur 5. Collage van enkele overstromingen in 2021

Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
14

1.1. Wat beter moet

Ons land had gezien de rijkdommen en zegeningen reeds lang zeer wel-
varend moeten zijn; vooral gezien het historisch ontbreken van extreme
natuurrampen in ons land. Onze voornaamste en meest dierbare schatten
lijden echter onder zwak beleid waardoor delen van onze bevolking met
haar prachtige rijke culturele samenstelling in armoede leven, maar ook
onze ongerepte mooie bossen, onze overvloedige waterbronnen, onze rijke
flora en fauna, ons natuurschoon, de harmonieuze ecosystemen en spran-
kelende biodiversiteit worden geschaad. Onze economie zit haast klem en
het meest reële lichtpuntje om uit de malaise te geraken lijkt de aardolie
exploratie, een industrie die echter niet zonder milieuprijskaartje komt. Su-
riname bevindt zich op een cruciaal kruispunt waar er gekozen zal moeten
worden voor ‘quick cash’ of voor duurzame milieugezondheid 4.
De ontwikkeling mag niet gebaseerd zijn op een eenzijdige bron van inko-
men; en zeker niet als onze milieugezondheid en onze biodiversiteit het
onderspit zouden kunnen delven. Ontwikkeling moet zeker; maar op een
milieu verantwoorde en duurzame manier. De werkelijke oplossing voor ons
welzijn zal voornamelijk gezocht moeten worden in de bescherming van ons
natuurschoon, onze gezondheid en ons milieu. Diversificatie van onze eco-
nomie, waaronder duurzame inkomstenbronnen zoals geboden binnen het
ecotoerisme, ontwikkelen van “non timber forest products”, wetenschap-
pelijke validatie van bioactieve moleculen 4,5,6,7, en de talloze mogelijkheden
binnen de agrarische sector; deze moeten duurzaam ontwikkeld worden.
Suriname herbergt alle klimatologische, geografische en bodemkundige fa-
cetten die dit mogelijk maken; we zijn gevrijwaard van natuurrampen en
mogen ons werkelijk gezegend weten. Duurzame ontwikkeling is cruciaal;
het beleid en verenigde krachten moeten hierop gericht zijn.
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
15

2. Positionering vanuit de
Milieuwetenschappen
Milieuwetenschappen is een wetenschapsgebied waarbij een geïntegreerde
combinatie van technologische en sociale wetenschappen aan de orde is. De
studierichting Milieuwetenschappen aan de AdeKUS 8 kent een studiepro-
gramma dat focust op de toepassing van chemische, fysische en biologische
principes ter bestudering van het micromilieu (bijvoorbeeld cellulair, mole-
culair, genetisch, biochemisch en ecologisch) en het macromilieu (de com-
partimenten lucht, water en bodem). Aan de orde komen: milieuaspecten
ten aanzien van bijvoorbeeld, gezondheid, duurzame ontwikkeling, preser-
vering, voorkomen van milieuvervuiling en herstel bij degradatie. Ook van
belang is de interactie tussen de maatschappij, de mensen, het natuurlijk
milieu en het beheer van natuurlijke hulpbronnen. Verscheidene techno-
logische onderwerpen komen aan de orde, voorbeelden zijn: biologie, che-
mie, biochemie, gezondheid, waterbeheer, bodem en luchtverontreiniging,
beheer en bescherming van natuurlijke hulpbronnen, aquatische ecologie
en statistiek. De sociologische onderwerpen zijn onder andere: milieuedu-
catie, milieu-ethiek, milieurecht, milieubeleid, samenleving en beleid en
milieueconomie. Verder hebben we de geïntegreerde vakken zoals onder
andere milieuzorgsystemen, milieueffectenrapportage, ecotoxicologie en
biodiversiteit en monitoring. De vakken zijn beschreven in de studiegids van
de richting, te vinden op de AdeKUS website. Milieuwetenschappen is dus
een sterk multidisciplinaire of beter gezegd, geïntegreerde studie, omdat
vooral de verbanden tussen menselijke activiteiten en de natuur of omge-
ving (op micro-, meso- en macro niveau) worden gemeten, onderzocht, on-
derwezen en bestudeerd.
Een multidisciplinaire benadering van Milieuwetenschappen is nodig om te
kunnen begrijpen waarom milieuproblemen ontstaan, hoe deze te monito-
ren, reconstrueren (forensische technologie), te voorkomen en hoe de pro-
blemen op de juiste manier op te lossen. Onze aarde is een systeem waar-
van alles wat zich erin, erop en erboven bevindt met elkaar is verbonden.
Het gaat om de lucht die we inademen, het water dat we drinken, water in
de rivieren, de zeeën, de bodem die we zo hard nodig hebben voor onder
andere voedselvoorziening en economische hulpbronnen en de ecosyste-
men waarin wij leven; dit heeft een significante impact op gezondheid en
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
16

algeheel welzijn. Milieuproblemen manifesteren zich op landelijk-, regio-

naal-, continentaal- en globaal niveau. De kwaliteit van het leven van de
mens en de biodiversiteit wordt vaak in onwetendheid, maar heel vaak
ook bewust, om economisch belang of uit laksheid, aangetast. Een aantal
condities zoals schoon water, frisse lucht, bos, verse groenten en fruit en
natuurschoon die we in Suriname vandaag de dag als vanzelfsprekend zien
zijn thans in de wereld meer dan ooit bedreigd; internationale voorbeelden
bieden hiertoe een vingerwijzing. De natuurlijke hulpbronnen die we exploi-
teren zijn van aflopende aard en duurzame beleidsvoering is cruciaal voor
levensbehoud. Wat men internationaal nu wel door heeft, is dat het gedrag
van de mens en de op consumptie gerichte levensstijlen een belangrijk on-
derdeel zijn in de strijd om milieuproblemen zoals climate change en sea
level rise te mitigeren en de gevolgen te minimaliseren door adaptatie.
Beleid moet onderbouwd worden met evidence based data. Milieuweten-
schappen speelt hier op in door onderzoek te doen naar relevante onder-
werpen en zodoende wetenschappelijk betrouwbare informatie te publi-
ceren. Het gaat in de Milieuwetenschappen om het behoud van gezonde
ecosystemen, natuur- en milieuwaarden, gezondheid, biodiversiteit, kring-
lopen, armoedebestrijding en recycling, hernieuwbare grondstoffen en
energie. Milieuwetenschappen staan aan de basis van duurzame ontwik-
keling en daarom vormt het een uitermate goed academisch kader en een
geschikte voedingsbodem om wetenschappelijk onderzoek met betrekking
tot de bioactieve moleculen ten bate van de milieugezondheid te doen.
Reeds langer dan 25 jaar levert de studierichting Milieuwetenschappen
jonge wetenschappers af aan de Surinaamse gemeenschap; een taak die
we bij de richting heel serieus nemen. De studierichting is opgericht in het
jaar 1995 als een vierjarige Bachelor of Science opleiding in Ecologie. De
behoefte aan milieuwetenschappers is groot vanwege de enorme tropische
terrestrische en aquatische biodiversiteit in Suriname en de noodzaak aan
academisch kader voor de diensten van de overheid en voor onderzoek. De
naam Milieuwetenschappen werd kort na oprichting ingevoerd; een logisch
gevolg om de behoefte vanuit de sterk biologische en agrarische invalshoek
te neutraliseren. Milieuwetenschappen 8 biedt sedert het jaar 2000 dus de
oriëntaties Milieutechnologie (MT) en Milieumanagement (MM) aan. Con-
form het Bologna akkoord van 1999, werd het Bachelor-Master of Science
opleidingssysteem in 2003 geïmplementeerd. In 2015 werd er opnieuw een
uitgebreid evaluatieonderzoek uitgevoerd met behulp van een peer review
door collega’s van de Wageningen University and Research (WUR). Het
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
17

Milieuwetenschappen programma onderging een vernieuwing die in 2016

startte en sedertdien zijn we voorbereidende op accreditatie en hebben
reeds een Simulatie Visitatie en evaluatie rondes door verschillende stake-
holders en instituten ondergaan; de aanvraag voor visitatie is ingediend bij
Kwaliteitszorg en staat voor over enkele weken op schema.
De studierichting heeft ook een eigen gecertificeerd laboratorium voor on-
derzoeks-, dienstverlenings-, en onderwijsdoeleinden. In samenwerking
met andere organisaties, is de studierichting Milieuwetenschappen bezig
haar laboratorium en de analysemogelijkheden te verruimen. Binnen het
kader van de in te stellen leerstoel zullen we ons vervolgens committeren
om op Master en/of PhD niveau experts af te leveren. De milieuwetenschap
omvat, vanwege het multidisciplinair karakter, alle relevante aspecten van
dit leerstoelonderwerp en biedt tevens de nodige ontplooiingscriteria. Elk
natuurlijk proces vindt plaats binnen een bepaald medium; dit is van toe-
passing op zowel het macromilieu (lucht, water, bodem) als op het micro-
milieu en ook op moleculair genetisch niveau binnen levende organismen.
Allebei huizen bioactieve moleculen die invloed uitoefenen op chemisch,
biochemisch, cellulair en genetisch niveau. De heersende milieuomstandig-
heden zullen zich doen gelden bij de totstandkoming van situaties, maar ook
achteraf bij reconstructie onderzoek waar slechts de overgebleven sporen
ten grondslag liggen. De kennis van het milieu en de effecten van blootstel-
ling aan milieucomponenten zijn onlosmakelijk en van groot belang bij het
bestuderen van calamiteiten binnen de ‘reconstructie wetenschap’. De Mili-
euwetenschap is gefocust op de dynamiek van natuur-invloeden, maar ook
op de beheersing van deze processen om schadelijke effecten die veront-
reiniging en vergiftiging (environmental pollution and toxicity) kunnen be-
werkstelligen te minimaliseren of herstel te brengen. Bioactieve moleculen
spelen hierbij een belangrijke rol en kunnen van natuurlijke of synthetische
aard zijn; deze moleculen kunnen aangewend worden om de gezondheids-
toestand in positieve zin te beïnvloeden; een staat van welzijn ambiërend.
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
18

3. De Leeropdracht

Deze leerstoel vanuit de Milieuwetenschappen met het accent op Bioac-

tieve moleculen ten bate van de Milieugezondheid zal gericht zijn om met
name dit geïntegreerde wetenschapsgebied 4,5,6,7 te helpen ontwikkelen en
aan te wenden voor de duurzame ontwikkeling van Suriname. Gezien het
geïntegreerd karakter, is een multidisciplinair begrip vereist; zulks omvat
inzicht in verschillende relevante vakgebieden zoals onder andere de far-
maceutische wetenschap en de invloed van bioactieve moleculen op het
leven, de ecosystemen en de biodiversiteit. Het is belangrijk deze dynamiek
te orkestreren door bioactieve moleculen in het milieu te identificeren, va-
lideren, beheersen en in te zetten om te geraken tot reconstructie, herstel
en bescherming van de gewenste situatie van welzijn. Markant zijn baseline
studies naar verschillende milieu parameters, gevolgd door monitoring, on-
derzoek, en reconstructie omwille van waarheidsvinding en herstel van de
milieugezondheid 4.
Bioactieve moleculen komen voor in de milieucompartimenten: Bodem,
Water en Lucht, we noemen dit het macromilieu. Waar deze moleculen ef-
fect hebben op het leven op een biochemisch en genetisch niveau, spre-
ken we over het micromilieu (Figuur 6). In deze compartimenten vindt dus
tevens het leven plaats, hieronder vallen dus de biodiversiteit, de flora en
fauna, de organismen, biologie, ecosystemen en de mens. Men gaat te vaak
eraan voorbij dat het milieu zich ook voortzet binnen levende organismen
alwaar de interactie plaatsvindt op moleculair genetisch niveau: ‘het micro-
niveau’. De interactie geschiedt via verschillende manieren van blootstel-
ling, genoemd kunnen worden bijvoorbeeld: inhalatie (via de luchtwegen),
consumptie (oraal), via de huid (topisch), via de slijmvliezen, intramuscu-
lair, intraveneus enz. Op deze wijze kunnen bioactieve moleculen vanuit de
compartimenten (het macromilieu) de fysieke gesteldheid en de dynamiek
van het leven beïnvloeden op moleculair genetisch niveau 9,10. Hierbij moet
gedacht worden aan processen zoals: signaal receptor interactie, signaal-
transductie, genetische regulatie, transcriptie en translatie en uiteindelijk
eiwit synthese.
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
19

Figuur 6. De dynamiek van de leeropdracht

3.1. Ontwikkelingspijlers: onderzoek, onderwijs en dienst-

verlening
De in te stellen leerstoel zal aangewend worden om kwalitatief hoogstaand
onderzoek, onderwijs (capacity building) en dienstverlening te bevorderen.

3.1.1. Onderzoek:
De uitbreiding en opbouw van bestaande onderzoeksfaciliteiten en het op-
zetten van nieuwe programma’s, zal ter hand genomen worden. Diversifië-
ring van analyse mogelijkheden en de ontwikkeling van nieuwe onderzoeks-
lijnen zullen samen met het trainen van personeel leiden tot verruiming
van de evidence based onderzoekscapaciteiten. De aard van deze onder-
zoekslijnen zal sterk gestuurd worden door de maatschappelijke behoefte;
hiertoe is er reeds marktonderzoek gedaan. Dit zal de dienstverlening en de
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
20

derde geldstroom van de AdeKUS ten goede komen en het zal de infrastruc-
tuur bieden voor promotieonderzoek. Gezien het integraal karakter van
deze leerstoel zal er landelijk, maar ook regionaal op verschillende milieu
gerelateerde gebieden onderzoek plaatsvinden; omwille van de diepgang,
bij voorkeur op Master en PhD niveau.

3.1.2. Onderzoekslijnen:
Diverse onderzoekslijnen zijn in beeld gebracht middels marktonderzoek,
deze bieden tevens de infrastructuur voor dienstverlening; het betreft in
deze:

• Onderzoekslijn in de validatie van Bioactieve moleculen: Nutraceuti-

cals en Naturopatische medicijnen vormen in onder andere de farma-
cie stoffen die een fysiologisch effect teweeg brengen bij een levend
organisme, weefsel of cel 5,6,7. Bioactieve stoffen zijn gewild vanwege
hun gezondheidsbevorderende werking, hieronder vallen sommige Non
Timber Forest Products (NTFPs) die als supplement ingenomen kunnen
worden.
• Onderzoekslijn in de Milieugezondheid: Het wetenschapsgebied dat
gestoeld is op traditionele medische milieusystemen, waarbij farma-
ceutische methoden worden gehanteerd om algeheel welzijn te bewa-
ren, te bevorderen en/of te herstellen 4,5,6,7. Hierbij zullen ook milieu- en
ecotoxicologische effecten op cellen, weefsels, genomen van species,
populaties en ecosystemen 9,10,11,12,13,14 onderzocht worden.

3.1.3. Onderwijs:
Voor wat betreft capacity building zal deze leerstoel op verschillende ni-
veaus bijdragen aan burger educatie. Het eerste niveau is het bewust helpen
maken van brede lagen van de bevolking. Het tweede niveau is het onder-
richten van studenten middels onderzoek gestuurd onderwijs 8. Het derde
niveau is, het trainen van professionals middels certificaat opleidingen en
het vierde niveau is het doen van onderzoek binnen ‘graduate degree pro-
grams’ (Master en PhD) met een hoge mate aan expertise ontwikkeling op
gebieden die de milieugezondheid 4 bevorderen. In grote lijnen komt dit
neer op het scheppen van opleidingsmogelijkheden middels curricula voor
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
21

laboratoriumonderzoekers, wetenschappers en andere professionals. De

nadruk zal hierbij liggen op Onderzoek Gestuurd Onderwijs en Evidence
Based Research waarbij relevante onderzoeksonderwerpen in op maat ge-
sneden programma’s tot expertise ontwikkeling zal leiden. Professionals die
in aanmerking komen voor deze specialistische programma’s zullen zo veel
als mogelijk in een sandwich model, samen met gerenommeerde partner
instituten en universiteiten participeren en afkomstig zijn uit onder andere
hoge scholen, universiteiten, het bedrijfsleven, NGO’s en de overheid.

3.2. Het integraal karakter

Bioactieve moleculen hebben betrekking op processen die het macro- en
micromilieu, het leven, de biodiversiteit, de ecosystemen, organismen en
individuen beïnvloeden, ze zijn ook uitermate belangrijk om zowel preven-
tief, als correctief en curatief invloed aan te wenden. Binnen de traditio-
nele medische systemen zijn hier tal van voorbeelden, zoals in de natu-
ropatische medicijnen en de nutraceutische industrie. Veel is binnen deze
gebieden nog onvoldoende wetenschappelijk vastgelegd; onderzoek naar
de milieufactoren die de potentie van bioactieve moleculen beïnvloeden
15,16,17
isolatie van deze bioactieve moleculen en de standaardisatie daarvan
biedt duurzaam economisch voordeel voor Suriname 4,5,6,7. Helaas kunnen
te hoge concentraties onder bepaalde omstandigheden, mogelijk gestuwd
door onverantwoord gedrag, ook leiden tot schadelijke effecten. Gezond-
heidsdegradatie en ziekte onder invloed van milieuverontreiniging en ver-
giftiging. Voorbeelden uit de environmental toxicology zijn giftige zware
metalen zoals lood en kwik, persistent organic pollutants, volatile organic
compounds, pesticiden, herbiciden en medicinale residuen. Deze stoffen
komen mogelijkerwijs onder andere in hoge concentraties in het milieu bij
onverantwoorde economische activiteiten zoals bij de goudwinning en bij
de olie exploratie/exploitatie 11,12.
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
22

4. Het belang van bioactieve moleculen

4.1. Wellness, agro- en eco-toerisme

Hedendaags toerisme neigt gezien de steeds schaarser wordende onge-
repte natuur, in de richting van Ecotoerisme of Agrotoerisme. Toerisme is
getransformeerd tot één van de belangrijkste inkomstenbronnen van veel
ontwikkelingslanden en Suriname heeft in dit perspectief nog veel braak
terrein. Het Centraal Suriname Natuur Reservaat (CSNR) en de historische
binnenstad van Paramaribo zijn opgenomen op de werelderfgoedlijst. En-
kele andere belangrijke toeristische attracties zijn het Bigi-Pan gebied, het
Peperpot Natuurpark en het Galibi Natuurreservaat. Deze leerstoel zet Well-
ness in de breedste zin des woords hoog op haar prioriteitenlijst. Behalve
het koesteren van natuurschoon en milieugezondheid zal zij vanuit onder
andere de Non Timber Forest Products (NTFP), de ontwikkeling van bioac-
tieve moleculen uit het milieu helpen valideren en ontwikkelen 4,5,6,7. Deze
kunnen na validatie dienen ter bescherming, versterking en herstel van de
gezondheid op een natuurlijke manier en als sector tot een economische
pijler worden uitgebouwd. Om deze manier van validatie van bioactieve
moleculen te optimaliseren zal een onderzoek op biochemisch en molecu-
lair genetisch gebied moeten plaatsvinden. Deze leerstoel heeft proactief
middels marktonderzoek reeds het uitbreidingstraject in beeld gebracht om
onderzoek te faciliteren op het niveau van Signaal Receptor Interacties en
Genetische Regulatie van bioactieve moleculen uit het milieu en hun inter-
actie op het gebied van Integrative Health en Milieugezondheid.

4.2. Signaal Receptor Interactie

Signaal (ligand) receptor interactie is een uitermate belangrijk begrip dat
zowel ten grondslag ligt van de Environmental Toxicology 9,10 alsook van
de Milieugezondheid omdat het invulling helpt geven aan de moleculaire
interactie tussen milieufactoren en levende organismen. Deze cruciale rol
van communicatie wordt gespeeld door liganden (bijvoorbeeld industriële
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
23

verontreiniging, overblijfselen van pesticiden, herbiciden, medicamenten,

hormonen, interferonen, cytokines en neurotransmitters) en de responde-
rende cellulaire receptoren. Receptorsystemen zijn betrokken bij de detec-
tie van allerhande milieufactoren, zelfs bij bijvoorbeeld licht, geur en smaak;
het wetenschapsgebied van de Epigenetica houdt zich diepgaand hiermee
bezig. Ligand-receptor interacties leiden in de cel tot activering van signaal-
transductoren met zowel cytosolische (waterige cel inhoud) als nucleaire
(celkern) effecten als gevolg. Dergelijke respons kan wel verschillen van cel
tot cel voor eenzelfde ligand/receptor interactie: er bestaat dus effector-
specificiteit, die bepaald wordt door het type receptor, en door de cel-spe-
cifieke intracellulaire signaalmoleculen. Enerzijds kunnen meerdere ligand/
receptor interacties op eenzelfde cel leiden tot dezelfde cellulaire respons;
dit kan verklaard worden door het gebruik van dezelfde signaaltransducto-
ren in deze cellen door beide receptorsystemen.

4.3. Signaaltransductie en eiwit synthese

Signaaltransductie kan verlopen via directe interacties tussen liganden en
de bijbehorende receptoren of via secundaire boodschappers. In beide ge-
vallen leidt het tot signaaloverdracht door een cascade aan phosphoryla-
tion steps die middels signaalversterking leiden tot genetische structuur-
wijzigingen (genetische regulatie), transcriptie, translatie en uiteindelijk de
aanmaak van specifieke eiwitten in de ribosomen (eiwit fabrieken in de cel).
Tijdens signaaltransductie treden noodzakelijkerwijs zeer belangrijke ampli-
ficatiesystemen in werking. Het eindresultaat is, na transcriptie en translatie,
specifieke eiwitten met een functie als bouwstof of als werkzame stof (met
bijvoorbeeld enzym functie) die de fysiologie van organismen veelzijdig kan
beïnvloeden. Op dergelijke wijze kunnen vergaande veranderingen optre-
den die niet slechts vanuit de genetische, maar ook vanuit de omgeving
(het milieu) gestuurd worden (epigenetica). Het zijn deze milieu-invloeden
die kunnen leiden tot giftige milieufactoren of juist gezondheid herstellen-
de bioactieve invloeden. Deze leerstoel zal zich vanuit de Milieugezondheid
verdiepen in deze milieu-invloeden.
Een interessant fenomeen dat hierbij aan de orde komt, is dat we ons ge-
netisch lot enigszins kunnen beïnvloeden door middel van milieufactoren
die bioactief zijn. De genen die we wel willen stimuleren schakelen we
zodoende aan (upregulation) en de genen die we liever niet aan willen,
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
24

worden uitgeschakeld (downregulation). Bioactieve moleculen in het macro-

en micro-milieu helpen met het programmeren van onze genen. Sommige
van de signalen komen vanuit het lichaam, zoals gevoelens en gedachten,
terwijl andere afkomstig zijn uit de reactie van het lichaam op de externe
omgeving, zoals vervuiling, gevaar, stress, voeding, zonlicht of andere omge-
vingsfactoren. Het zijn dus behalve erfelijke, vooral ook milieu gerelateerde
en mentale, emotionele, fysieke en chemische reacties die gen expressie
beïnvloeden.
Binnen deze context geplaatst, wordt het dan ook steeds duidelijker hoe
belangrijk duurzame ontwikkeling is. Het behoud van natuurschoon, een
gezond milieu met zo min mogelijke uitstoot van schadelijke stoffen en het
beheer van bioactieve moleculen vanuit het milieu zijn voor de wereld, Suri-
name en het welzijn van mens, dier en plant cruciaal. Deze leerstoel zal zich
lenen voor het samenwerken, lokaal en internationaal, om te helpen spe-
cialistische studies te doen, Evidence Based richtlijnen op te stellen, strate-
gieën uit te stippelen ter realisatie van een daadwerkelijke Green Economy
approach.
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
25

5. Potentiële Onderzoeksgebieden

5.1. Biodiversiteit
Landdegradatie is behalve door onverantwoordelijke houtkap ook een ge-
volg van mijnbouwactiviteiten zoals de goud- en de bauxietproductie 13,14,29.
Er treedt hierbij weinig of geen herstel op. Bij de bescherming van de biodi-
versiteit in Suriname is met name de mijnbouwsector momenteel de voor-
naamste uitdaging. Suriname zoekt naar opties om de uitbouw en diversi-
fiëring van de economie gestaag voort te laten gaan zonder de biodiversiteit
significant te schaden. Deze leerstoel zal met name met een onderzoeks- en
publicatieprogramma rond Suriname’s biodiversiteit invulling helpen geven.
Enkele additionele belangrijke aandachtspunten kunnen genoemd worden:
ontwikkelen van milieubewust en verantwoord ondernemerschap. Verdere
invulling van essentiële milieuwetgeving ter behoud van biodiversiteit en
beperking van rampenrisico. Behoud van biodiversiteit en het reguleren van
de eigendomsrechten van genetisch materiaal van Suriname, alsook het vei-
ligstellen van de rechten van Inheemsen en Marrons betreffende hun tradi-
tionele kennis van het bos en de bosproducten.

5.2. Bosactiviteiten
Met haar landoppervlakte dat met ruim 93 % bos is bedekt en een histo-
rische ontbossingsgraad van lager dan 0,1 % draagt Suriname de titel van
groenste land op aarde. Suriname heeft zich middels de Intended National
Determined Contribution van 2015 gecommitteerd deze status te behou-
den. Er moet tegelijkertijd echter gestreefd worden naar het verhogen van
de bijdrage van de bossen aan de economie en het duurzaam welzijn van
Suriname. Het behoud van de biodiversiteit moet in acht worden genomen;
deze voornemens staan helemaal in lijn met de doelstellingen van deze leer-
stoel. We moeten de inkomsten uit de houtproductie optimaliseren (toege-
voegde waarde middels lokale productie van eindproducten voor de export)
maar daarbij ook onze bossen verduurzamen, markten voor Non Timber
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
26

Forest Products (NTFPs) en het productief inzetten van ecosysteemdiensten

bieden mogelijkheden. De illegale houtkap speelt zich grotendeels onder
de radar af en is buitensporig en verdelgend; het is uitermate urgent om
deze aan banden te leggen. Een van de monitoringsdoelstellingen van deze
leerstoel gebruikt en bevordert de inzet van satellietbeelden, onder andere
in de bestrijding van de vernietiging van ons bos.
Verhoging van de inkomsten van ecosysteemdiensten zoals de mangrove-
bossen ter bescherming van de kust, werken bevorderend op de milieuge-
zondheid. Ecosysteemdiensten hebben een intrinsieke waarde en een cash
waarde die te bepalen is via bijvoorbeeld het REDD+ programma. Sinds de
Klimaatconferentie te Parijs in 2015, is er een kader samengesteld voor lan-
den om financieel gecompenseerd te worden voor het voorbereiden en uit-
voeren van REDD+ activiteiten (Green Climate Fund). Het strategisch doel
voor de bosbouwsector kan geformuleerd worden ter compensatie voor de
instandhouding van het ongerept tropisch bos van Suriname, hetgeen het
wereldmilieu op haar beurt bevordert en bijdraagt aan de nationale groei
en ontwikkeling van dorpsgemeenschappen.

5.3. Bosbeheer
Het bos in Suriname bedraagt ongeveer 14,8 mln ha aan ongerept tropisch
bos en kan in verschillende categorieën onderverdeeld worden, elk met een
eigen economische potentie. Het houtproductiebos (4,5 mln ha) beslaat
30,4 % van ons totaal bos. Van het productiebos was per 2015 reeds 62 %
uitgegeven. Het beleid zal zich moeten richten op gedegen wet en regelge-
ving voor het duurzaam beheer van het regenwoud. Goed functionerende
toezichthoudende instituten en het betrekken van de lokale bevolking zijn
van essentieel belang; awareness raising is cruciaal. Concessies zijn bij ge-
brek aan gedegen regelgeving in handen gekomen van buitenlandse maat-
schappijen en dit leidt in bepaalde gevallen tot grove schade door illegale
en overmatige houtkap.

5.4. Water
Water is één van de belangrijkste hulpbronnen van Suriname. Deze leer-
stoel zal met name een belangrijke rol vervullen bij het beschermen van
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
27

de kwaliteit van zowel bodem- als oppervlaktewater. Hierbij is het in kaart

brengen van de bestaande en de planning van nieuwe watervoorraden, het
doen van base line studies en het monitoren van kwalitatieve en kwantita-
tieve parameters van uiterst belang. De verontreiniging van Suriname’s wa-
tervoorraden is één van de meest dreigende vraagstukken in het ontwikke-
lingsproces: hier is de vervuiling van waterwegen, zoals rivieren en kreken,
vaak door illegale productieactiviteiten, zoals goudwinning, aan de orde.
De beschikbaarheid van gezond drinkwater is een noodzakelijke schakel
voor het leven. Zoet water (fresh water) is echter en schaarse commodity;
van al het water op aarde is 97 % zout ondrinkbaar water in de oceanen
en slechts ongeveer 3 % bestaat uit zoet water. Het overgrote deel hier-
van is in bevroren toestand waardoor uiteindelijk maar 0,5 % aanwezig is in
aquifers, in precipitatie, meren, reservoirs en rivieren (Figuur 7). Suriname
is een van de weinige landen die zoet water in overmaat herbergt. Drink-
waterfaciliteiten moeten worden uitgebreid. Schoon drinkwater moet voor
elke burger gegarandeerd zijn omdat het in de preventieve gezondheids-
zorg onmisbaar is. Wetten die in beginsel dit helpen bewerkstelligen zijn
onder andere: Toezicht Drinkwaterkwaliteit, de Grondwaterwet, de Grond-
waterbeschermingsgebieden en de Waterautoriteit Suriname. Een ‘Integra-
ted Water Resources Management System for Suriname’ is hierbij cruciaal.
Deze strategieën zullen een nationaal integraal waterbeleid mogelijk maken
28,29
. Suriname bezit 228.000 m3 per capita hernieuwbare zoetwatervoor-
raden met een gemiddelde jaarlijkse neerslag van 2.200 mm (Conservation
International), deze hoeveelheden komen voor in de grotere bron- en re-
genrivieren en de zoetwaterzwampen. Zowel in Zuid-Amerikaanse landen
alsook op de eilanden in de Caribische regio heeft men reeds decennialang
enorme tekorten aan oppervlaktewater. Dit biedt een humanitair en eco-
nomisch voordeel waar vanuit Suriname invulling aan kan worden gegeven.
Deze leerstoel kan de waterkwaliteit helpen certificeren naar internationale
normen, terwijl de impact van grootschalige onttrekking van hoeveelheden
water uit de Surinaamse natuurreservoirs kan worden beraamd en naar
duurzaamheid kan worden ingeschat. Acties vanuit deze leerstoel die het
beleid 28,29 dus zullen kunnen ondersteunen liggen op het vlak van het me-
ten van de waterkwaliteit en het vaststellen van parametergrenzen in relatie
tot gebruiksgeschiktheid, alsmede het voorkomen, monitoren en herstellen
van potentiele verontreiniging.
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
28

Figuur 7. Watervoorkomen op aarde

5.5. Uitstoot van Schadelijke Stoffen

De chemische uitstoot als gevolg van industriële activiteiten en de verschil-
lende soorten afval die onverantwoord worden geborgen kunnen bijzonder
schadelijk zijn voor het milieu en zo ook voor de gezondheid van flora en
fauna, ecosystemen, de mens en het behoud van de biodiversiteit. Het is
daarom zinvol om een onderscheid te maken naar de chemische uitstoot en
het type afval en waar het vandaan komt. Afvalscheiding en analyse zijn dan
ook noodzakelijk om op verantwoorde manier met deze problematiek om te
gaan; deze leerstoel zal hierin een bijdrage kunnen leveren middels onder-
zoek naar de kwalitatieve en kwantitatieve uitstoot, risicobeheersing van de
omstandigheden en forensische reconstructie om een mogelijk herstelplan
voor de situatie in kaart te brengen.

5.6. Aardolie en aardgas

Suriname heeft een historie van ruim 40 jaar in de aardolie-industrie, hierbij
zijn de exploratie, exploitatie en raffinage van gasoline en diesel volledig
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
29

in handen van de Staat (Staatsolie Maatschappij Suriname). Suriname be-

schikt tevens over offshore voorraden die bij goed bestuur, grote voordelen
bieden. We moeten er als natie meer dan ooit voor waken dat de milieuge-
zondheid gewaarborgd blijft, milieu risico’s goed in kaart worden gebracht
en de aansprakelijkheid bij de multinationals wordt gelegd, er continu ge-
monitord wordt en de nodige veiligheids- en voorzorgsmaatregelen worden
getroffen 11,12. De internationale strategieën om de CO2-uitstoot drastisch
terug te brengen, staan meer dan ooit onder druk van de recente door Cli-
mate Change gestuurde calamiteiten 25,26,27. Deze leerstoel zal de milieuge-
zondheid ook tijdens deze bedrijvigheid centraal stellen en alle nodige base
line studies, monitoring en reconstructie onderzoek ondersteunen.

5.7. Goud
De Surinaamse bodem bevat grote goudvoorraden. Twee multinationals zijn
grootschalig actief, terwijl ook de midden- evenals de kleinschalige goud-
sectoren een significante bijdrage leveren. Ruim 66 % van het goud wordt
door de midden- en kleinschalige goudwinning gewonnen (Figuur 8).

Figuur 8. Goudwinningsoverzicht
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
30

Goud is thans ons belangrijkste exportproduct en er worden significante

bedragen aan deviezen gegenereerd; echter is de schade aan het milieu
aanzienlijk (Figuur 9). Het is in landsbelang om een zo hoog mogelijk ‘be-
houdspercentage’ te beijveren bij onderhandelingen met investeerders en
de desastreuze effecten aan het milieu te minimaliseren en de rehabilitatie
ter hand te nemen, het bos te herstellen of een milieuvriendelijke bestem-
ming te geven.

Figuur 9. Uitstoot van kwik

 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
31

De grootschalige bedrijven gebruiken over het algemeen cyanide en de

kleinschalige kwik 14; beide zijn aanzienlijk nadelig voor de milieugezond-
heid (Figuur 10). Deze leerstoel zal zich inzetten bij het doen van onderzoek
om conform het Minamata verdrag het gebruik van kwik bij de goudwinning
af te bouwen en alternatieven te introduceren. Verder is het belangrijk om
uitgemijnde gebieden zo spoedig mogelijk te helpen herstellen. Kwekerijen
voor de productie van bomen dienen serieuzer ter hand genomen te wor-
den; deze kunnen in de uitgemijnde gebieden worden geplant om de ecolo-
gische balans te helpen herstellen.

Figuur 10. Blootstelling aan kwik middels visconsumptie

Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
32

Een van de Surinaamse bedrijven die goede potentie heeft om uit te groeien
tot een grootmijnbouwonderneming, is Grassalco. Het bedrijf is vanuit een
milieuperspectief interessant omdat ze gebruik maakt van de ‘gravity con-
centration plant’, een alternatieve goudwinningsmethode. Deze installatie
maakt gebruik van water om het goud en andere zware metalen te winnen.
Op deze manier worden zelfs gebieden die door de kleinmijnbouwers als
uitgemijnd worden beschouwd toch nog benut om significant op maand-
basis te produceren, zonder de toepassing van het schadelijke kwik. Sedert
2015 werd de Kaloti Suriname Mint House (KSMH), een goudraffinaderij,
actief. Het zuiveren van goud door middel van raffinage verhoogt de export-
waarde en is een goed voorbeeld van mijnen onder omstandigheden de
milieugezondheid minimaal schaden.
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
33

Dankwoord

Allereerst, dank aan de Heer, de God van Abraham, Isaac en Jacob tot wie
ik mij kan richten via Jezus Christus. I can do all things through Him which
strengthened me; Philippians 4:1. Vervolgens dank aan het Bestuur van de
Technologische Faculteit (FTeW), onder leiding van dr. ir. R. Nannan voor de
voordracht en het huidig bestuur onder leiding van mw. dr. S. Venetiaan die
deze leerstoel evalueerde en honoreerde. Vervolgens dank aan opeenvol-
gende universiteitsbesturen die dit leerstoelvoorstel sedert 2013 van feed
back voorzagen en recentelijk prof. mr. dr. M. Veira en de voormalig voorzit-
ter dr. E. Jagdew die mij benoemde tot Lector Magnus.
Voorts mag ik aangeven dat in de wetenschappelijke wereld Team Work ui-
termate belangrijk is; ik dank Team Milieuwetenschappen dat sedert 2012
haar zegen gaf om invulling te geven aan dit leerstoelonderwerp. In dit ka-
der dank ik ook mijn collega’s van de AdeKUS en de leiding en alle mede-
werkers en studenten van de Faculteit der Technologische Wetenschappen
(FTeW). De Technologische Faculteit is voor mij een heel bijzondere werk-
plek omdat ik zelf ook een academisch product ben van deze faculteit; dank
aan de FTeW docenten die toen mijn academisch fundament legden. Ik heb
daarom ook een bijzondere band met de studenten en de administratieve
organisatie. Ik wil Team Milieuwetenschappen, inclusief het Team van ons
laboratorium, heel hartelijk dankzeggen voor de ondersteuning en het ver-
trouwen in mij gesteld; sedert 2014 heeft de richting mij als Laboratorium-
hoofd en Richtingscoördinator verkozen. Met het instellen van deze leer-
stoel zal er als Team verder gewerkt worden aan evidence based research en
capacity building waarbij wij vanuit Milieuwetenschappen onze rol bij het
opleiden van milieudeskundigen voor de dag van morgen nu op een nieuw
niveau en met meer diepgang zullen voortzetten.
Ik moet verder aangeven dat ik 14 jaar lang in de USA aan de University
of Florida als Graduate Student, Medical Instructor, Bio-Scientist en Weten-
schapper heb mogen fungeren, mijn affiliatie met de University of Florida is
ongoing en ik dank de collegae professoren en mentoren, aan the Center for
Environmental and Human Toxicology, Shand’s Hospital Medical School, the
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
34

Animal Science Department, The Brain Institute, The Department of Medi-

cinal Chemistry en The College of Pharmacy. Ik dank ook mijn huidige part-
ners bij NIVA Noorwegen, IRD Progysat, CEHT, KPS, GBB, ROM, NIMOS, de
Forensic Science Programs Florida, Tjoobloom’s S. Basier en J. Tammenga.
Maar in het bijzonder dank ik ook de professoren die mij tijdens de twee
PhD trajecten en naar mijn Doctor of Naturopathy graad en Certificering als
Toxicoloog hebben begeleid; zij hebben mij academisch en professioneel
helpen vormen en dat waardeer ik: dr. J. Martin, LPC, ND, EdD & dr. A. Over-
back, MD van CCNH en dr. A. Adesogan en dr. I. Tebbett, dr. L. Badinga, dr. V.
Butterweck en dr. E. Gallagher, respectievelijk verbonden aan de University
of Florida, Santa Fe College, Northwestern University Switzerland en de Uni-
versity of Washington.
Last but not least wil ik mijn hele familie bedanken, maar in het bijzonder
draag ik dit moment op aan wijlen mijn moeder, A.T.L. Huisden-Lie A Kwie,
die mij vanwege het overlijden van mijn vader, Max Franklin Huisden, een
week voor mijn geboorte, als alleenstaande moeder heeft opgevoed; het
belang van studeren, academische prestatie en life long learning heeft zij
me van jongs af aan bijgebracht.

Ik heb gezegd.
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
35

Literatuurlijst

1. FloodList (2021, September)

https://floodlist.com/news/page/2
2. Al Jazeera (2021, Augustus) Death toll from northern Turkey floods hits 57
https://www.aljazeera.com/search/flood
3. Al Jazeera (2021, Augustus) Mapping wildfires around the world
https://www.aljazeera.com/news/2021/8/19/mapping-wildfires-around-
the-world-interactive
4. Wikipedia (2021, oktober) Milieugezondheid
https://nl.malayalamwiki.com/980369-environmental-health-WNQVBW
5. C.M. Huisden, A.T. Adesogan, J.M. Gaskin, C.H. Courtney, A.M. Raji & T. Kang,
(2010, February) Effect of feeding Mucuna pruriens on helminth parasite
infestation in lambs. Journal of Ethnopharmacology
6. C.M. Huisden (2010, March) Modern-day Naturopathic Medicine and tradi-
tional Ayurveda in a combined attack against Parkinson’s disease. Acade-
mic Journal of Suriname
7. C.M. Huisden (2011) Scientific evaluation and medicinal applications of Mu-
cuna pruriens. Proceedings of the 10th Cariscience Meeting. Scientific
AdeKUS Journal, Interactie
8. Anton de Kom universiteit van Suriname (2021)
https://www.uvs.edu/adekus/faculteiten/technologische-wetenschap-
pen/
9. Evan P. Gallagher, C.M. Huisden, James L. & Gardner (2007, December)
Transfection of HepG2 cells with hGSTA4 provides protection against 4-hy-
droxynonenal-mediated oxidative injury. Toxicology in Vitro
10. James L. Gardner, Adriana M. Doi, Robert T. Pham, Christiaan M. Huisden &
Evan P. Gallagher (2003, September) Ontogenic differences in human liver
4-hydroxynonenal detoxification are associated with in vitro injury to fetal
hematopoietic stem cells. Toxicology and Applied Pharmacology
11. Jonny Beyer, Hilde C. Trannum, Torgeir Bakke, Peter V. Hodson & Tracy K. Col-
lier. (2016) Environmental effects of the Deepwater Horizon oil spill: A re-
view Marine Biology Bulletin, 110
12. Jonny Beyer, Anders Goksøyr, Dag Øystein Hjermann & Jarle Klungsøyr (2020)
Environmental effects of offshore produced water discharges: A review
focused on the Norwegian continental shelf, Marine Environmental Re-
search, Volume 162
Christiaan Max Huisden, Ph.D., 20 oktober 2021
36

13. C.M. Huisden, S. Kanhai & D. Bogor (2020) An assessment of volatile organic
compound pollution in relation to the petroleum industry in Suriname.
Academic Journal of Suriname; Volume 11, No 1
14. C.M. Huisden, G. Landburg, A. Niram, S. Algoe & N. Dakriet (2020) Mercury
toxicity through fish consumption in Paramaribo, Suriname Academic
Journal of Suriname; Volume 11, No 1
15. C.M. Huisden, N.J. Szabo, K.G. Arriola, & A.T. Adesogan(2019) The effect of
Mucuna pruriens detoxification, through sonication and alkali or acid ex-
traction, on L-dopa concentration and nutritional value Journal of Tropical
and Subtropical Ecosystems
16. C.M. Huisden, V. Butterweck, N.J. Szabo, J. Gaskin, K. Arriola, A. Raji &
A. Adesogan (2019) Effects of Detoxification of Mucuna pruriens on the
feed intake, behavior, organ weights, blood cell counts and metabolites of
rats. Journal of Tropical and Subtropical Ecosystems
17. C.M. Huisden, N.J. Szabo, I.M. Ogunade & A.T. Adesogan (2014, December)
Mucuna pruriens detoxification: Effects of ensiling duration and particle
size Animal Feed Science and Technology, Volume 198
18. C.M. Huisden (2008) Detoxification, nutritive value, and anthelmintic proper-
ties of Mucuna pruriens
https://ufdcimages.uflib.ufl.edu/UF/E0/02/24/72/00001/huisden_c.pdf
19. C.M. Huisden (2008) Semantic Scholar
https://www.semanticscholar.org/author/C.-M.-Huisden/12656101?sort=
influence&page=2
20. Academic Journal of Suriname (2020)
http://www.adekusjournal.com/ojs/index.php/acjoursu/issue/view/13
21. National Library of Medicine (2021)
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=Huisden
22. Science Direct (2014, December)
https://www.sciencedirect.com/search?qs=Huisden
23. C.M. Huisden (2011)
http://huisden.blogspot.com/search/label/Publications%20and%20Ab-
stracts
24. Alternatief 2020 (2020)
https://alternatief2020.com/max-huisden/
25. C.M. Huisden (2013).Author on Human Health: Vulnerability Assessment and
Adaptation Chapter. Co-Editor: Suriname Second National Communica-
tion to the United Nations Framework Convention on Climate Change,
pages 63-100 http://www.nimos.org/smartcms/downloads/1.%20SURI-
NAME%20SNC-UNFC%20on%20ClimateChange%20February%202013
 BIOACTIEVE MOLECULEN VANUIT HET MILIEU ten bate van duurzame ontwikkeling en welzijn IN SURINAME
37

26. C.M. Huisden, (2011a). Report on the “Current Health Profile, “Technical do-
cument“. Project-Enabling Activities for the Preparation of Suriname’s Se-
cond National Communication to the UNFCCC, Ministry of Labor, Techno-
logical Development and Environment. Suriname
27. C.M. Huisden (2011b). Report on the “Future Health Profile, “Technical docu-
ment
“Project-Enabling Activities for the Preparation of Suriname’s Second Na-
tional Communication to the UNFCCC,” Ministry of Labor, Technological
Development and Environment. Suriname
28. Capacity Building for Integrated Water Resource Management in Suriname
The way forward (2019) Water Forum Suriname
29. Policy Development Plan, Government of the Republic of Suriname publica-
publication of the Stichting Planbureau Suriname (2017, January)
30. K.G. Arriola, S.C. Kim, C.M. Huisden & A.T. Adesogan (2012, February)
Stay-green ranking and maturity of corn hybrids: 1. Effects on dry matter
yield, nutritional value, fermentation characteristics, and aerobic stability
of silage hybrids in Florida. Journal of Dairy Science, Volume 95
31. S.K. Chikagwa-Malunga, A.T. Adesogan, N.J. Szabo, R.C. Littell, S.C. Phatak, S.C.
Kim, K.G. Arriola, C.M. Huisden, D.B. Dean & N.A. Krueger (2009, January)
Nutritional characterization of Mucuna pruriens: 3. Effect of replacing soy-
bean meal with Mucuna on intake, digestibility, N balance and microbial
protein synthesis in sheepAnimal Feed Science and Technology, Volume
148, Issues 2–4
32. S.K. Chikagwa-Malunga, A.T. Adesogan, L.E. Sollenberger, S.C. Phatak, N.J. Sza-
bo, S.C. Kim, C.M. Huisden & R.C. Littell, (2009, January) Nutritional cha-
racterization of Mucuna pruriens: 4. Does replacing soybean meal with
Mucuna pruriens in lamb diets affect ruminal, blood and tissue L-dopa
concentrations? Animal Feed Science and Technology, Volume 148
33. C.M. Huisden, A.T. Adesogan, S.C. Kim & T. Ososanya, (2009, February)
Effect of applying molasses or inoculants containing homofermentative or
heterofermentative bacteria at two rates on the fermentation and aerobic
stability of corn silage. Journal of Dairy Science, Volume 92
38
39
 ANTON DE KOM
UNIVERSITEIT VAN SURINAME
Universiteitscomplex
Leysweg 86, Paramaribo
T (+597) 465558 of (+597) 465497
info@uvs.edu
www.uvs.edu