935/1528 TARİHLÎ BOLU SANCAĞI KANUNNÂMESİNİN TAM METNİ

Sâbıkan livâ-i mezkûrda serbest olmayan tîmârlarda sipahi re‘âyâsımn çiftleri resminin bir
mikdârını sancak beği ve bir mikdârını subaşılar ve bir mikdârını sipâhiler alurlar imiş hâliyâ
emr-i âlî mûcebince sipahi re‘âyâsının çiftleri resmi tamam sipahilere yazılub sancak beği ve
subaşılar dahli ref‘ olunub kat‘â sancak beği ve subaşılar dahi etmemek buyruldı ve re‘âyâmın
rüsûm-ı ağnâmma ve cürm ü cinâyetine evvelden sipahiler dahl etmeyüb sancak beği ile subaşılar
dahli ref‘ olunub serbest olmayan tîmârlarda vâki olan rüsûm-ı ağnâm ve cerâim Mudurnu
nâhiyesinden gayrı külliyyen sancak beğine ta‘yîn olundı zirâ Mudurnu nâhiyesinin rüsûm-ı
ağnâm ve cerâ’imi müsellem sancağı beğine tâ’yin olındı ve defter-i cedîde dahi bu mûceb üzere
kayd olundı ve zikr olan tîmârlarda vâki olan gerdek resmini ve yer tapusunı kadîmden sipahiler
alurlar imiş sancak beği ve subaşılar dahl etmezler imiş yine âdet-i kadîme üzere sipahilere
yazıldı ve evkâfda ve emlâkde ve doğancı tîmârında vâki olan koyun resmine ve gerdek resmine
ve cerâ’ime ve yaveye evvelden sancak beği ve subaşılar ve gayrılar dahl etmezler imiş yine dahl
etmeyeler ammâ yave kayd olmayan tîmârlarda vâki olan bil-külliyye sancak beğine mahsûsdur
ve hâssa-i padişahîde vâki olan yaveye ve resm-i ağnâma ve gerdek resmine ve cerâime fi’l
cümle cemî‘ vücûhâta sancak beği ve gayrılar dahl etmezler imiş gerü bu minvâl üzere
mukarrerdir ve yaya ve müsellem sipahi toprağında dutduğu yave ve ‘abd-i âbık ve kenizek
cul’leri sancak beğinindir meğer ki yaya ve müsellem yayalık ve müsellemlik yerde dutarlar ol
vakit yaya dutduğu yaya sancağı beğinindir bu husûsda i‘tibâr arzadır ve serbest olan tımarların
resm-i ganemlerine ve cürm ü cinâyetlerine ve rüsûm-ı arûsiyyelerine kadîmden sancak beğine
veyahud subaşıya fil-cümle serbestlik üzere tîmâr tasarruf edenlere ilhâk olunsa ol vakit ol tîmâr
bunlara munzam olmağla serbestlik olur sonra bunlardan ifrâz olunub tîmârlığa verilecek serbest
olmaz gerü tîmârlığa hâli üzere tasarruf olunur ve Bolu ve Çağa ve Mengen nâhiyelerinde
kadîmden bütün çiftden kırk altı akçe resm alınurmış yine anın üzere mukarrer ammâ Gerede
nahiyesinde resm-i çift bir kaç nev‘ üzere alınurmış hâliyâ kırk altı akçe üzere alınmak emrolınub
defter-i cedîde dahi bu üslûb üzere kayd olundı ve Ulus ve Oniki Divan ve Yedi Divan ve
Muduru ve Konrapa ve Todırga nâhiyelerinde bütün çiftden otuz üçer akçe resm alınurmış yine
ol minvâl üzere mukarrerdir ve Kıbrus nâhiyesinde bütün çiftden yirmi üç akçe resm ve Hızırbey
İlinde bütün çiftden kırk iki akçe ve Ereğli nâhiyesinde otuz dört akçe ve Yenice kazâsında
yiğirmi dokuz akçe resm-i çift alınurmış yine ol mûcebince mukarrer dutılub defter-i cedîde ol
hisâb üzere hâsıl bağlandı ve Bolu ve Çağa ve Mengen ve Oniki Divan ve Kıbrus ve Ereğli ve
Yenice nâhiyelerinde her müdde üçer kile gaile alınurmış yine ol vech üzere mukarrer kılındı ve
Gerede ve Konrapa ve Mudurnı ve Todırga ve Viranşehir ve Borlu ve Ulus ve Yedi Divan ve
Hızırbey İli nâhiyelerinde her müdde iki buçuk (kile) gaile alınurmış yine ol üslûb üzere alınmak
mukarrerdir ve defterde bâc-ı bennâk deyü kayd olman kimesnelerden ki çiftlü ben- nâkden
‘ibâretdir oniki akçe resm ve bennâk deyü kayd olunan kimesnelerden ki caba bennâk demekdir
altı akçe resm alınurmış yine defter-i cedîde dahî ol mûceb üzere yazılub hâsıl bağlandı ve
defterde mücerred kayd olunan kimesnelerden resm kayd olunmadı ammâ defterde mücerred
kayd olunan kimesneler te’ehhül etse veyahud ehl-i kisb olsa bennâk resmin verür ve yer dutsa
dutduğı yerin mikdârına göre verür ve öksüz tapusu bid‘at-ı merdûde-i memnû‘adır atasının
tapulı yeri mülk-i mevrûsı gibi i‘tibâr olunur yetimin atasından kalmış yeri ma‘mûl olmadığı
takdirce gayrı kimesneye teslim olunsa yetim bâliğ olıcak taleb etse yine yetime emrolur ve bir
ra'iyyetin oğulları ki ba‘zı çift ve ba‘zı bennâk kayd olınmış olsa atalarının yerini iştirâkle
tasarruf edüb resm-i çift ve resm-i bennâk cümlesinin arasından iştirâkle edâ olunur ve müteveffâ
ra‘iyyetin oğullan ataları yerlerine m üşâ‘ ve müşterek mu tasarrıf iken biri fevt olsa oğlu kalsa
hissesi oğluna intikal eder oğul kalmasa karındaşının yeri karındaşa intikal etmez anın gibi olıcak
müteveffânın hissesi ecnebiye verilmeye el verdüğüni karındaşları verürler ise gerü
karındaşlarına verile meğer ki karındaşlar rağbet etmeye ol vakit sâhib-i tîmâr kime dilerse vere
sipahi dahi karındaşı hissesini karındaşa vermekde hakk-ı karar ehl-i hibre ma‘rifetiyle ala
muvâza’a edüb ziyâde akçe almaya ve defterde hâssaya kayd olunan çiftlik yerleri tapuya
verilmek kanuna muhâlifdir meğer ki sipahi kendü zamanın tapuya vere ammâ âhar sipahi
gelicek tapusun ref‘ eder evvelki sipahiden tapuya aldum demek fâide vermez lâkin hâssa yerde
bağ ve bağçe etseler hâsılının sipahi rub‘m alır sâhiblerinin ellerinden bağları ve bağçeleri
alınmaz ve hâriç ra1iyyet dönüm ile sipahi yerin dutsa iki dönüme bir akçe vermek kanun-ı
mukarrerdir deftere dahi bu veçh üzere yazıldı ve arâzi-i öşriyyeden zirâ‘ate kâbil yerler bilâ-
mâni‘ üç yıl boz kalsa zarar olduğı takdîrce ref‘-i zarar içün sâhibinin elinden alub gayrı
kimesneye tapuya vermek örfen tecvîz olunur ammâ yerün sâhibi el verdüğin vericek sâhib-i
tîmâr âhara vermeyüb gerü kendüye vere meğer ki kendü rağbet etmeye ammâ dağ ve kır yerler
olub veyahud su basub veya çeltüğe korınub her yıl zirâ‘ate kâbil olmayub boz kalsa gayra
tapuya vermek memnû‘dır zirâ zürra tarafından taksîrât-ı mütevâliye olmamış olur ve bir
ra‘iyyetin çift öküzü maslahatı içün veyahud harmanı yeri içün bir kaç dönüm yeri boz komak ve
mer’a edinmek memnû değildir bu sebeb ile ne kadar yer boz kalsa tapuya verilmez ve kadîm üz-
zaman’dan şehirlünin ve ehl-i kurânm davarları örüsi içün vaz‘ olunan yerlerim ekilmesi ve
korunması zarar-ı ‘âm olduğı sebebden def ve men‘ olınmışdır ve bir hâtûn kişi ki tîmârda yer
tasarruf etse boz komayub öşrin ve rüsûmın edâ etdükden soma sipahi hâtûn kişiye yer yokdır
deyü elinden almaya ammâ bir yer mahlûl olsa bir hâtûn kişi el verdüği tapuyı ben veririm dese
‘avrete yer vermek kanunda yokdır ve müteveffâ olan ra'iyyetin oğlu kalmayub kızı kalsa kıza
atası yeri verilmez ve ra‘iyyetden tekrar öşür şol kimesneden alınur ki sipahisinin tîmârında
zirâ'ate kâbil olan yerin terk edüb varub gayrı yerde zirâ‘at eder ammâ kendü sipahisinin
tîmârından zirâ‘ata kâbil yer olmadığı takdirce gayn yerde zirâ‘at etdüği yerden tekrar öşür
alınmaz ve yıl yürüyen değirmenlerden kanun üzere Bursa müddile bir müd buğday ve bir müd
arpanın behâsı alınurmış yine defter-i cedîde bu hesâb üzere her değirmene yürüdüğüne göre
bahâ-i gaile deyü vâki olan âsiyâbın tahtına resm kayd olundu ve kovan başına kadîmden birer
akçe alınurmış yine deftere bu uslûb üzere ba‘zı yerde resm-i kovan deyü resm bağlandı ve re‘âyâ
raiyyetlik yerlerin birbirine satmak ve almak hılâf-ı kanundur ol bâbda hükm-i şâhî vârid
olmuşdur ki sipahi ma‘rifetinsüz yerlerin birbirine satub almayalar alana ve satana muhkem
tehdid oluna ammâ sipahi ma‘rifetile bir mikdâr hakk-ı karar alub vermek câ’izdir alduğı akçenin
sipahi öşrin alur ve illâ sipahi ma‘rifetinsüz alub satmak kat‘â câ’iz değildir ve rüsûm-ı ağnâm
yörükde ve yerlüde iki koyuna bir akçe alınır koyun ile kuzı bile sayılmak kanun olmuşdur ve
resm-i ağnâm dahi mâh-i abrilde alınır ve defterde boz kayd olınan yerlerden ve harab
değirmenlerden deftere resm kayd olunmadı ve şol çeltükçi ki bir müd veyahud onbeş kile veya
bari on kile tohum zirâ‘at eder ânın gibiler çeltükçi olmak emr olunubdır ve her hangi köyde ise
isim leri üzerine çeltükçi kayd olma ammâ on kileden mâdun tohum zirâat eden kimesnelere
çeltükçi olmak emrolunmayub rencber ‘addolundı ve hâssa çeltük ve sancak beği ve erbâb-ı tîmâr
sınurına ekilürse heman rencber hissesinden öşür alınır ve sipahi tîmârından mevkûf olan yerleri
bütün çift ve nîm çift dahi artuk dahi eksik dâhil-i defter hâric-i defter her neyse sipahiye
müte‘allıkdır mevkûfcı dahletmez ve defterde isimleri olmayan ra‘iyyet oğullarına ve
karındaşlarına sâhib-i tîmâr dahi eylemek kanun-ı kadîmdir âhara yazılmaduğı takdirce ra‘iyyet
oğlu ra‘iyyetdir hâric-i defter olmak zarar vermez hâricden kimesne dahleylemez ve bir tîmârda
koyun ve kovan ve bağ ve bağçe ve âsiyâb olmayub sonradan hâdis olsa defter-i cedîde koyun
resmi sancak beğine ta‘yîn olunmağın koyun resmin sancak beği alub bâkisi sâhib-i tîmâra
müte‘allıkdir ve Hızır Beğ ilinde Divrik ve Çarşamba kazâlannda esir satılsa tarafeynden sekiz
akçe alınır at ve katır satılsa iki taraftan dört akçe alınır sığır satılsa iki akçe alınır koyun ayakdan
satılsa iki koyuna bir akçe ve eğer boğazlanub satılsa dört koyuna bir akçe alınır sığır göni satılsa
yarım akçe alınır ve tuz ve koz ve kil ve kestane ve sabun ve ketan ve meyve satılsa her yükden
bir akçe alınır ammâ ayakdan satmayub döküb satsa sergi pulı deyü yanm akçe alınır ve ba‘zı
cinsten rubu‘ pul alınır ve bezzâz taifesinden kendü mülk dükkânında otursa nesne alınmaz mülk
dükkânda oturmayanlardan dükkân başına rubu‘ pul alınır buğday ve şâir hubûbât satılsa müdde
bir kile alınır panbuk yükinden iki akçe alınır Oniki Divân kazâsmda esir satılsa tarafeynden
sekiz akçe alınır at ve katır satılsa ikişer akçe alınır sığır satılsa alandan bir akçe alınır meyve
yükinden bir akçe alınır hubûbâtdan müd’de bir kile alınır bir gönden yarım akçe alınır ammâ beş
akçeden eksük satılan gönden nesne alınmaz dükkânlârdan iki pul alınır nefs-i Çağa’da penbe
yükinden ve koz ve kun üzüm ve kuru incir yüklerinden birer akçe alınır deve yüki üzümden ve
incirden ve ketan yükinden ikişer akçe alınır ve Kiras ve yaş üzüm ve yaş incir yüklerinden
buçuğar akçe alınır ve sığır satandan ve alandan bir akçe alınır ve koyunun dirisinden iki koyuna
bir akçe ve boğazlanan koyunın dördünden bir akçe ve atdan ve katırdan iki akçe satandan ve iki
akçe alandan alınır ve eşek satandan bir akçe ve alandan bir akçe alınır ve esirden satandan dört
akçe ve alandan dört akçe alınır ve su sığırı gönünden iki akçe ve kara sığır göninden bir akçe ve
hubûbâtdan ayak bâcı deyü müdde bir kile alınır kıl yükinden buçuk akçe ve hâricden pirinç
getiren yükine bir akçe ve at yüki tuzdan bir akçe deve yüki tuzdan iki akçe alınır Mengen
kazâsında at ve katır satılsa ikişer akçe ve iki koyuna bir akçe ve sığırdan bir akçe ve meyve
yüklerinden yarım akçe ve tuz yükinden iki akçe ve kıl yükinden bir akçe ve üzüm yüklerinden
ikişer akçe ve hubûbâtdan müdde bir kile ve sığır derisinden yarım akçe ve dört koyun derisinden
bir akçe ve meyve dükkânlarından ikişer pul ve penbe dükkânlarından nısıf dirhem ve sebze
yükinden yarım akçe alınır ve sâdât ve hutabâ ve e’imme ve mü’ezzinân ve ser-mahfilân ve
huffâz ve mu ‘arrifân ve kayyimân ve muhassılân ve sipahiyân-ı mütekâ ‘idân ve pirân-ı fânîye
ve divânegân ve mecnûn ve kethüdâyân-ı kassâbân hâne-i ‘avârıza dâhil kılmmayub bu tavâifden
yer dutmayanlara defterde resm dahi kayd olunmadı.