gamomcemloba `universali~

Tbilisi 2012
 წინამდებარე სახელმძღვანელო წარმოადგენს ავტორების მიერ წლების
განმავლობაში სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტსი ალბათობის თეორიაში და
სტატისტიკაში წაკითხული ლექციების კურსის გადამუშავებულ ვარიანტს. იგი
შედგება ორი ნაწილისაგან: 1. ალბათობის თეორია, რომელიც მოიცავს ალბათობის
თეორიის თეორიულ და პრაქტიკულ საკითხებს და აღწერითი სტატისტიკის
საკითხებს სავარჯიშოებით; 2. სტატისტიკური დასკვნითი თეორია ამოცანებით.
მასში თვალსაჩინოდაა გადმოცემული ის საკითხები, რომელიც ყველაზე ხშირად
გამოიყენება თანამედროვე კვლევებში. სახელმძღვანელო შედგენილია სოხუმის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტზე ამჟამად
მოქმედი სილაბუსის მიხედვით. იგი სასარგებლო იქნება აგრეთვე, როგორც მაღალი
კლასის მასწავლებლებისათვის, ასევე მათემატიკის ფაკულტეტის
სტუდენტებისათვის.

რედაქტორი: საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრ-

კორესპოდენტი, თსუ სრული პროფესორი ე. ნადარაია.

რეცენზენტები: ფიზიკა-მათემატიკიოს მეცნიერებათა დოქტორი,

ნ.მუსხელიშვილის სახ.ინსტიტუტის დირექტორი,პროფესორი ვ.კვარაცხელია;
ფიზიკა-მათემატიკიოს მეცნიერებათა კანდიდატი, თსუ ასისტ. პროფესორი პ.
ბაბილუა.

© m. facacia, m. Kvicia, მ.ჭანია 2012

gamomcemloba `universali~, 2012

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 222 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: universal@internet.ge

ISBN 978-9941-17-????????????????????

2
 სარჩევი
თავი I
კომბინატორიკის ემენტები .................................................. 5
1. კომბინატორიკის ძირითადი ფორმულა (გამრავლების
წესი) ....................................................................................... 5
2. დალაგებული სიმრავლეები............................................ 6
3. არადალაგებული ერთობლიობა(ერთდროული
ამორჩევა) ............................................................................... 10
4. სიმრავლის დაყოფა ჯგუფებად ...................................... 11
თავი II
ელემენტერულ ხდომილებათა სივრცე ............................. 14
1. ალბათობის საგანი............................................................ 14
2. ხდომილებები და მოქმედებანი მათზე.......................... 16
3. ალბათობის სტატისტიკური განსაზღვრება .................. 21
4. ალბათობის კლასიკური განსაზღვრება ......................... 26
5. ალბათობის გეომეტრიული განსაზღვრება ................... 27
6. პირობითი ალბათობა და მისი თვისებები .................... 31
7. ნამრავლის, ჯამის და სხვაობის ალბათობები ............... 34
8. სრული ალბათობისა და ბაიესის ფორმულები ............. 37
თავი III
დამოუკიდებელ ცდათა სქემა .............................................. 42
1. ბერნულის ფორმულა....................................................... 42
2. უალბათესი რიცხვი.......................................................... 44
3. პუასონის ფორმულა......................................................... 45
4. ლაპლას–მუავრის ლოკალური და ინტეგრალური
თეორემები ............................................................................ 47
5. პოლინომიალური ფორმულა.......................................... 49
თავი IV
შემთხვევითი სიდიდეები ................................................ 50
1. შემთხვევითი სიდიდე და განაწილების ფუნქცია ........ 50
2. მრავალგანზომილებიანი შემთხვევითი სიდიდეები ... 53
3. განაწილების სიმკვრივე და მისი თვისებები................. 57
4. შემთხვევითი სიდიდეების რიცხვითი
მახასიათებლები ................................................................... 58
5. დისკრეტული შემთხვევითი სიდიდეების განაწილება65

3
6. უწყვეტი შემთხვევითი სიდიდეები ............................... 69
7. პირობითიგანაწილების კანონი და პირობითი
მათემატიკური ლოდინი ..................................................... 75
8. კოვარიაცია და კორელაციის კოეფიციენტი .................. 78
თავი V
ზღვარითი თეორემები ..................................................... 83
1. ჩებიშევის უტოლობა........................................................ 83
2. დიდრიცხვთა კანონი ....................................................... 84
3. ცენტრალური ზღვარითი თეორემა ................................ 87
თავი V I
ამოცანები..................................................................................... 90
1. კომბინატორიკის ელემენტები...............................................90
2. .ხდომილობები..........................................................................98
3. ოპერაციები ხდომილობებზე................................................114
4. ალბათობის სლასიკური ცნება..............................................121
5. პირობითი ალბათობა. ხდომილობათა დამოუკიდებლობა.
ჯამის ალბათობა......................................................................... 138
6. სრული ალბათობის და ბაიესის ფორმულები.................. 157
7. განმეორებითი ცდები............................................................ 163
8. შემთხვევითი სიდიდე. განაწილების ფუნქცია..................173
9.ნორმალური განაწილება და მისი თვისებები.....................189
10. ჩებიშევის უტოლობა და ზღვარითი თეორემები............198
თავი VII
აღწერითი სტატისტიკის ელემენტები .............................. 203
1. მონაცემთა წარმოდგენის მეთოდები...................................203
2. დაჯგუფებული მონაცემები...................................................213
3. მონაცემთა ცენტრალური ტენდენციის საზომები.............217
4. მონაცემთა გაფანტულობის საზომები.................................222
5. რანგები და პროცენტული რანგები.....................................227
6. ემპირიული განაწილების ფუნქცია.....................................228
7. ასიმეტრიისა და ექსცესის შერჩევითი კოეფიციენტები...231
თავი VIII
სავარჯიშო....................................................................................231
ცხრილები.....................................................................................238

4
 .თავი I
კომბინატორიკის ელემენტები

1. კომბინატორიკის ძირითადი ფორმულები

კომბინატორიკა არის მეცნიერება, რომელიც სწავლობს
სასრული სიმრავლის ელემენტებისაგან გარკვეული წესით
შედგენილ კომბინაციებს. განვიხილოთ ძირითადი კომბინაციები.
1.გამრავლების წესი. ვთქვათ, მოცემულია A , A ,..., A
1 2 k
სიმრავლეები, ყოველი A
i სიმრავლე შეიცავს ni რაოდენობის
ელემენტს ( i  1, 2,..., k ). თოთოეული Ai სიმრავლიდან
შემთხვევით ვარჩევთ თითო ელემენტს და ამ ელემენტებისაგან
ვადგენთ დალაგებულ ( a1 , a2 ,..., ak ) სიმრავლეს ( ai  Ai ), ასეთი
გზით მიღებული ყველა, განსხვავებული სიმრავლეების
რაოდენობა აღვნიშნოთ N სიმბოლოთი:
N = n .n ...n .
1 2 k
ამოცანა 1. ჯგუფში 25 სტუდენტია, საჭიროა ავირჩიოთ ჯგუფხელი
და ჯგუფხელის მოადგილე. ასეთი არჩევის რამდენი შესაძ-
ლებლობა არსებობს?
ამოხსნა. A1 – შედგება 25 სტუდენტისაგან; A2 –24 სტუდენტისაგან;
(ჯერ აირჩევა ჯგუფხელი 25 სტუდენტისაგან, მერე 24
სტუდენტისაგან ჯგუფხელის მოადგილე) N = 25 . 24=600;
პასუხი:600.
1.შეკრების წესი. A სიმრავლიდან ერთი ელემენტის არჩევის n
i i
შესაძლებლობა არსებობს. ვთქვათ Ai და Aj ( i  j ) სიმრავლეებს
საერთო ელემენტები არ გააჩნიათ, მაშინ ერთი ელემენტის არჩევის
შესაძლებლობათა რაოდენობა A -დან ან A -დან ან , . . . ან A -
1 2 k
დან ტოლია
N = n1  n 2 ...  nk ;
ამოცანა 2. ყუთში 50 დეტალია, მათ შორის 10 – პირველი ხარისხის,
20 – მეორე ხარისხის, დანარჩენი მესამე ხარისხის. არჩევენ

5
პირველი ან მეორე ხარისხის ერთ დეტალს. რამდენი ვარიანტი
არსებობს?
ამოხსნა. აღვნიშნოთ პირველი ხარისხის დეტალების სიმრავლე
A1 -ით, ხოლო მეორე ხარისხის – A2 -ით. n1=10, n2=20;
N =10+20=30;
პასუხი: 30.
ამოცანა 3. ორმა ფოსტალიონმა უნდა დაარიგოს 10 წერილი 10
მისამართზე. რამდენი შესაძლებლობა არსებობს, იმისა, რომ მათ
გაინაწილონ ეს სამუშაო?
ამოხსნა. ერთი წერილისთვის არსებობს ორი შესაძლებლობა (ან
პირველი ფოსტალიონი მიიტანს წერილს აღნიშნულ მისამართზე
ან მეორე)n1  2 , ასევე მეორე წერილისთვის n2  2 , მესამესთვის
– n  2 , და ა. შ. n10  2 . აღვნიშნოთ სამუშაოთა განაწილების
3
ვარიანტების რაოდენობა N - ით. გამრავლების წესის თანახმად
N =2.2.2. . . …2=210.
პასუხი: N =210.

2. დალაგებული სიმრავლეები

ვთქვათ, მოცემულია სასრული რაოდენობის ელემენტე-

ბისაგან შედგენილი სიმრავლე {a1,a2,…,an}, ვუწოდოთ მას
გენერალური ერთობლიობა. n -ს ვუწოდოთ ამ ერთობლიობის
მოცულობა.
ცდა მდგომარეობს იმაში, რომ ამ გენერალური ერთობლიობიდან
მიმდევრობით ვირჩევთ k რაოდენობის ელემენტს და ვალაგებთ
მათ ამორჩევის რიგით. შესაძლებელია ორი სიტუაცია:
I. არჩეული ელემენტი, შემდეგი ამორჩევის დაწყების წინ არაა და-
ბრუნებული გენერალურ ერთობლიობაში. ასეთ ამორჩევას ეწოდება

6
ამორჩევა დაბრუნების გარეშე ან n ელემენტისაგან k ელემენტიანი
წყობა.
ამოცანა 4. მოცემულია {1, 2, 3} სიმრავლე. ნებისმიერად ვირჩევთ
ორ ელემენტს, დაწერეთ ყველა შესაძლო ორნიშნა რიცხვი.
პასუხი: 12; 13; 23; 21; 31; 32.
n ელემენტისაგან k ელემენტიანი (დაბრუნების გარეშე) შერ-
ჩევათა რაოდენობა ანუ წყობა აღინიშნება Ank სიმბოლოთი.
ცხადია, გამრავლების წესის თანახმად პირველი ელემენტის
არჩევის შესაძლებლობათა რაოდენობა n  n , მეორე ელემენტის -
1
n2  n 1 მესამე ელემენტის - n  n2, და ა.შ. k -ური
3
ელემენტისათვის n  n  (k  1) . გამრავლების წესის თანახმად
k
n!
N = Ank = n.(n 1).(n  2)...(n  (k 1))  .
(n  k )!
ამოცანა 5. რამდენი ოთხნიშნა რიცხვი არსებობს, რომლის
ციფრებიც განსხვავებულია.
ამოხსნა. ოთხნიშნა რიცხვს უკავია ოთხი ადგილი. პირველ
ადგილას (მარცხნდან მარჯვნიივ) შეიძლება ნებისმიერი ერთი
ციფრის არჩევა გარდა ნულისა, ე.ი. A1 სიმრავლე არის 9
ელემენტიანი, მეორე ადგილას შეიძლება ისევ ცხრა ციფრიდან
ერთის არჩევა, რადგანაც ციფრები განსხვავებული უნდა იყოს ე. ი
A2 სიმრავლეც არის 9 ელემენტიანი, მესამე ადგილას აირჩევა
ნებისმიერი ერთი ციფრი რვა ციფრიდან, ე.ი. A3 სიმრავლე არის
რვა ელემენტიანი, ანალოგიური მჯელობით მეოთხე ადგილზე
აირჩევა შვიდ ელემენტიანი A4 სიმრავლიდან ერთი ციფრი.
გამრავლების წესის თანახმად მივიღებთ N = 9 . 9 . 8 . 7 = 4536.
პასუხი: 4536.
ამოცანა 6. რამდენი ხერხით შეიძლება მოვათავსოთ 6 მოსწავლე 20
ადგილზე?
ამოხსნა. რადგანაც სხვადასხვა ადგილზე სხვადასხვა მოსწავლე
შეიძლება განთავსდეს, ამიტომ გამოვიყენებთ წყობის ფორმულას,
მივიღებთ

7
 N  A20
6
 20!/ 14!  15  16  17  18  19  20  26438400
პასუხი: 26438400
თუ k  n , მაშინ Ann  n!, ასეთ ამორჩევას ეწოდება გადანაც-
ვლება, ის აღინიშნება Pn სიმბოლოთი. Pn =123 n  n!
II. ამორჩევა დაბრუნებით (განმეორებით). თუ ამორჩეული
ელემენტი ყოველი ამორჩევის წინ არის უკან დაბრუნებული, მაშინ
საქმე გვაქვს დაბრუნებით ამორჩევასთან. ასეთი ცდის შედეგად n
ელემენტისაგან k ელემენტის ამორჩევის ყველა შესაძლებელი
k
რაოდენობა აღვნიშვნოთ An სიმბოლოთი.
ცხადია, რომ ყოველი ელემენტის ამორჩევის შესაძლებელი
რაოდენობა ყოველი ცდის შედეგად არის n , ამიტომ
n1  n2  ...  n  n და გამრავლების წესის თანახმად
n

Ank = n k .
ამოცანა 7. მოცემული {1, 2, 3} სიმრავლიდან ნებისმიერად ვირჩევთ
ორ ელემენტს, შემდეგი წესით: ჯერ ავირჩევთ ერთ ელემენტს,
ჩავაბრუნებთ უკან და შემდეგ ისევ ავირჩევთ ერთ ელემენტს;
რამდენი შესაძლებლობა არსებობს? დაწერეთ ყველა შესაძლო
ორნიშნა რიცხვი.
ამოხსნა. ცხადია, რომ საქმე გვაქვს დაბრუნებით ამორჩევასთან,
ამიტომ A2 =9.
3
პასუხი: ყველა შესაძლო ორნიშნა რიცხვებია: 11; 22; 33; 12; 13; 23;
21; 31; 32.
ამოცანა 8. კონკურსში 10 კინოფილმი მონაწილეობს 4 ნომინაცი-
ისათვის. პრიზის განაწილების რამდენი ვარიანტი არსებობს, თუ
ყოველი ნომინაციისათვის დადგენილია განსხვავებული პრემიები.
ამოხსნა. ყოველ ფილმს შეუძლია მიიღოს პრიზი სხვადასხვა ნომი-
ნაციიდან, ე.ი. ერთი და იგივე ფილმი შეიძლება განმეორდეს,
4
ამიტომ პასუხია A10  10 .
4

ამოცანა 9. რამდენი განსხვავებული შედეგი მიიღება მონეტის n -

ჯერ აგდების შედეგად.

8
 ამოხსნა. საწყისი სიმრავლე შედგება ორი ელემენტისაგან (ღერბი
და საფასური), ხოლო განმეორებითი შერჩევათა ან არის n , ამიტომ
A2n  2n .
ამოცანა 10. დაწერეთ სკოლის ერთი დღის ხუთგაკვეთილიანი
ცხრილის ყველა შესაძლო ვარიანტი 11 დისციპლინისაგან.
ამოხსნა. ცხრილის ყოველი ვარიანტი არის 5 დისციპლინის
შერჩევა 11 დისციპლინისაგან, რომლებიც განსხვავდებიან
ერთმანეთისაგან, როგორც შემადგენლობით, ასევე დალაგებით,
ამიტომ
11!
N  A115   7  8  9  10  11  55440
(11  5)!
ამოცანა 11. რამდენი განსხვავებული შედეგი მიიღება კამათლის n
-ჯერ აგდების შედეგად.
ამოხსნა. საწყისი სიმრავლე შედგება ექვსი ელემენტისაგან {1, 2, 3,
4, 5, 6}, ხოლო განმეორებითი შერჩევათა ან არის n , ამიტომ
A6n  6n .
ამოცანა 12. ლიფტი ჩერდება 7 სართულზე. რამდენი
შესაძლებლობა არსებობს ლიფტის კაბინაში მყოფი 6 პიროვნების
ამ სართულებზე განაწილების?
ამოხსნა. ამ ამოცანაში სამე გვაქვს დალაგებულ დაბრუნებით
შერჩევასთან, სადაც საწყისი სიმრავლე შედგება 7 ელემენტისაგან
(სართულების რაოდენობა), ხოლო განმეორებათა რაოდენობაა 6 ( 6
პიროვნებიდან თითოეულს შეუძლია ნებისმიერ სართულზე
გამოსვლა), ამიტომ A7  7 .
6 6

პასუხი: 76

9
 3.არადალაგებული ერთობლიობა

(ერთდროული ამორჩევა)
თუ n ელემენტისაგან შექმნილი k ელემენტიანი
კომბინაციები განსხვავდებიან მხოლოდ შემადგენელი
ელემენტებით, მაშინ ისინი განიხილებიან, როგორც ერთდროული
არადალაგებული ამორჩევები k რაოდენობის ელემენტებისა n
მოცულობის მქონე გენერალური ერთობლიობიდან და ეწოდებათ
n ელემენტისაგან k ელემენტებიანი ჯუფდება (არა
განმეორებითი). სხვა სიტყვებით, ჯუფდება არის არადალაგებულ
ელემენტთა ერთობლიობა, რომლებიც განსხვავდებიან მხოლოდ
შემადგენელი ელემენტებით. n ელემენტისაგან k ელემენტიანი
განუმეორებელი ჯუფდება აღინიშნება Cnk სიმბოლოთი და
განისაზღვრება ფორმულით
n!
Cnk = .
k !(n  k )!
ამ ფორმულის საშუალებით ადვილად მიიღება ჯუფდების შემდეგი
თვისებები:
Cnk = Cnnk ; Cnk + Cnk 1  Cnk11 ;
Cn0  Cnn  1; Cn0  Cn1  Cn2  ...  Cnn  2n .
თუ n ელემენტისაგან k ელემენტიან ჯუფდებაში რამდენიმე
ელემენტი ან მთლიანად ყველა k ელემენტი აღმოჩნდა
ერთიდაიგივე, მაშინ ასეთ ჯუფდებას ეწოდება განმეორებითი
ჯუფდება და აღინიშნება Cnk -სიმბოლოთი, რომელიც
გამოითვლება ფორმულით
Cnk = Cnkk 1 .
ამოცანა 13. მე-7 ამოცანის პირობებში განსაზღვრეთ პრიზის განა-
წილების რამდენი ვარიანტი არსებობს, თუ ყოველი ნომინაციი-
სათვის დაწესებულია ერთიდაიგივე პრიზი.
ამოხსნა. რადგანაც ყოველი ნომინაციისათვის დაწესებულია
ერთიდაიგივე პრიზი, ამიტომ ფილმების დალაგებას 5 პრიზის

10
კომბინაციისათვის არ აქვს მნიშვნელობა. ვიყენებთ განმეორებითი
ჯუფდების ფორმულას
13!
C104  C104 41  C134  =715.
4!9!
პასუხი: 715.
ამოცანა 14. ჭადრაკის ტურნირში მონაწილეობს 12 ადამიანი.
რამდენი პარტია გათამაშდება ტურნირში, თუ ტურნირის
ნებისმიერი მონაწილე თამაშობს ერთ პარტიას.
ამოხსნა: ყოველი პარტია თამაშდება ორ მოჭადრაკეს შორის 12
მონაწილედან, ამიტომ გათამაშებულ პარტიათა რაოდენობა იქნება
ჯუფდება 12 ელემენტისაგან 2 ელემენტიანი, ე.ი.
12!
C122  =66.
2!10!
პასუხი: 66.
ამოცანა 15. რამდენნაირად შეიძლება 20 თეთრი ქვა მოვათავსოთ
საჭადრაკო დაფაზე ისე, რომ ეს განლაგება იყოს სიმეტრიული
თავისი თავის მიმართ დაფის 90o - ით მობრუნების დროს.
ამოხსნა. გავაერთიანოთ ერთ ჯგუფში უჯრები, რომლებიც დაფის
90o - ით მობრუნების დროს ერთმანეთში გადადის. ქვები ავსებენ 5
ასეთ ჯგუფს, ხოლო ჯგუფების საერთო რაოდენობაა 16. ამიტომ
ასეთი განლაგების С16  4368 ხერხი არსებობს.
5

პასუხი: 4368 .

4.სიმრავლის დაყოფა ჯგუფებად

თუ სიმრავლე, რომელიც შედგება n განსხვავებული

ელემენტისაგან, დაყოფილია k რაოდენობის ჯგუფად ისე, რომ
პირველ ჯგუფში მოხვდება n1 ელემენტი, მეორეში – n2 , და ა.შ. k -ურ
ჯგუფში nk , თან სრულდება პირობა n1  n2  ...nk  n , მაშინ

11
ასეთი ჯგუფთა რაოდენობა აღინიშნება N n (n1, n2 , ..., nk ) სიმბო-
ლოთი და გამოითვლება ფორმულით
n!
N n (n1, n2 , ..., nk ) = .
n1 !n2 !...nk !
ამოცანა 16. რამდენი შესაძლებლობა არსებობს, რომ 20 სტუდეტი
დავყოთ 4; 7 და 9 სტუდენტიან 3 ქვეჯგუფად?
ამოხსნა. გამოვიყენოთ სიმრავლის ჯგუფებად დაყოფის ფორმულა.
20!
ცხადია, რომ N20 (4,7,9)  .
4!7!9!
20!
პასუხი: N20 (4,7,9)  .
4!7!9!
ამოცანა 17. რამდენი შვიდნიშნა რიცხვი არსებობს 4; 5 და 6
ციფრებისაგან შედგენილი, რომელშიც ციფრი 4 მეორდება 3-ჯერ;
ციფრები 5 და 6 ორ-ორჯერ;
ამოხსნა: ყოველი შვიდნიშნა რიცხვი განსხვავდება
ერთმანეთისაგან მასში შემავალი ციფრების დალაგებით, ამიტომ
ფაქტიურად ეს შვიდი ადგილი ( n  7 ) დაყოფილია სამ ჯგუფად,
ე. ი., n1  3, n2  2, n3  2
7!
N7 (3,2,2)  =210.
3!2!2!
პასუხი: 210.
ამოცანა 18. რამდენნაირად შეიძლება 12 თეთრი და 12 შავი ქვა
მოვათავსოთ საჭადრაკო დაფის შავ უჯრაზე ისე, რომ ეს განლაგება
იყოს სიმეტრიული დაფის ცენტრის მიმართ.
ამოხსნა. დაფის ერთ ნახევარზე უნდა დავაწყოთ 6 თეთრი და 6
16!
შავი ქვა 16 შავ უჯრაზე. ეს შესაძლებელია ხერხით.
6! 6! 4!
პასუხი: 16 / (6! 6! 4!)
ამოცანა 19. რამდენი განსხვავებული ექვსნიშნა რიცხვი არსებობს,
რომლის სამი ციფრი კენტია და სამი ციფრი ლუწი?

12
 6!
ამოხსნა. კენტი ციფრები აირჩევა  20 ხერხით. ყოველ
3!3!
ადგილზე ჩაიწერება ერთი ციფრი 5 - დან, რადგანაც კენტი
ციფრების რაოდენობაა 5. ამიტომ სულ გვექნება 20 .56 შემთხვევა,
აქედან 10 . 55 შემთხვევაში პირველი ციფრია 0, რადგანაც რიცხვი
არ იწყება 0 ციფრით ამიტომ სულ გვექნება 20 .56 - 10 . 55
=90.55შემთხვევა.
პასუხი: 90.55.
ამოცანა 20. რამდენი განსხვავებული ხერხით შეიძლება 20
მოსწავლისაგან შედგენილი კლასის დაყოფა ორ ჯგუფად ისე, რომ
ერთ ჯგუფში იყოს 8 მოსწავლე, ხოლო მეორეში - 12?
20!
ამოხსნა. N  C20 
8
=881790.
8!12!
პასუხი: 881790.
ამოცანა 21.რამდენნაირად შეიძლება 12 ადამიანი გავანაწილოთ სამ
ჯგუფში ისე, რომ ერთ ჯგუფში იყოს 3 ადამიანი, მეორეში - 5 და
მესამეში - 4.
12!
ამოხსნა. N12 (3,5, 4)  =27720.
3! 5! 4!
პასუხი: 27720.
ამოცანა 22. სულ რამდენი შვიდნიშნა რიცხვი არსებობს,
რომელთაგან თითოეულში გვხვდება ციფრი 6 - სამჯერ, ციფრი
ხუთი კი 4-ჯერ?
7!
ამოხსნა. N 7 (3, 4)  =35.
3! 4!
პასუხი: 35.
ამოცანა 23. ავტომობილის ნომერი შედგება 3 ასოსა და 3
ციფრისაგან. ავტომობილის რამდენი განსხვავებული ნომრის
შედგენა შეიძლება, თუ გამოვიყენებთ 30 ასოს და 10 ციფრს?
ამოხსნა. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს განმეორებით შერჩევასთან,
სადაც საწყისი სიმრავლე შედგება 30 ასოსაგან და 10 ციფრისაგან,
ხოლო განმეორებათა რაოდენობა არის 3 თითოეულისათვის,
ამიტომ ყველა ასეთი ნომრების რაოდენობა იქნება 303.103=3003.
პასუხი: 3003.

13
 თავი II
ელემენტარულ ხდომილებათა სივრცე

1. ალბათობის საგანი

ალბათობის თეორიის შექმნას საფუძველი ჩაუყარა

აზარტულმა თამაშებმა. სწორედ თამაშებთან დაკავშირებულმა
საკითხებმა, მიიყვანა მეცნიერები ახალი ცნებებისა და იდეების
წარმოქმნამდე. მეცნიერებისა და ტექნიკის თითქმის ყველა
სფეროში ხშირად გვხვდება შემთხვევები, როდესაც ესა თუ ის
ექსპერიმენტი (ცდა) ან დაკვირვება შეიძლება ერთნაირ პირობებში
მრავალჯერ განმეორდეს. ასეთ შემთხვევებს მასობრივ მოვლენებს
უწოდებენ.
ალბათობის თეორია შეისწავლის შემთხვევით მოვლენათა
რაოდენობრივ კანონზომიერებებს. შემთხვევითი მოვლენის
(შემთხ ვევითი ექსპერიმენტის) ქვეშ ჩვენ ვიგულისხმებთ ცდას .
ც დ ა ვუწოდოთ პირობათა რაიმე განსაზღვრული კომპლექსის
(ერთობლიობის) განხორციელებას. ცდის შედეგი შეიძლება იყოს
რიცხვი ან რაიმე აბსტრაქტული ელემენტი. ცდის ქვეშ
იგულისხმება შემდეგ ორი პირობის შესრულება :
1.ცდის ყველა შესაძლებელი შედეგი წინასწარ შეიძლება
დავასახელოთ, მაგრამ ცდის დასაწყისში ცალსახად შეუძლებელია
დავასახელოთ, თუ რომელ შედეგს ექნება ადგილი;
2. ცდების განმეორება დაახლოებით ერთი და იგივე პირობებში
შესაძლებელია მრავალრჯერ.
განვიხილოთ ასეთი ცდების მაგალითები:
ცდა1. ავაგდოთ მონეტა ერთჯერ. იგულისხმება, რომ მონეტა
დაეცემა ან ერთ მხარეს ან მეორე მხარეს. ამ მხარეებს ეწოდება
შესაბამისად „საფასური“ და „ღერბი“. იგულისხმება, რომ ორივე
მხარის დაცემას აქვს ერთნაირი შანსი. ცხადია, რომ ეს არის ცდის
მაგალითი, რადგანაც ორივე პირობა სრულდება: ცდის დასაწყსში
ჩვენ ცალსახად ვერ ვიტყვით, თუ რომელ შედეგს ექნება ადგილი,
და ექსპერიმენტის განმეორება ერთნაირ პირობებით
შესაძლებელია მრავალჯერ.

14
ცდა 2. გავაგოროთ ერთი კამათელი ერთჯერ. ამ ცდის შედეგად
შეიძლება „მოვიდეს“ ერთიდან ექვსამდე ნებისმიერი რიცხვი.
ცდა 3. ყუთში არის 4 შავი და 3 თეთრი ერთნაირი ზომის ბურთი.
ყუთში ჩაუხედავად
შემთხვევით ამოგვაქვს
ბურთი დაბრუნებით,
რაც იმას ნიშნავს, რომ
ერთი ბურთის ამოღების
და ფერის დაფიქსირების
შემდეგ ბურთს უკან
ვაბრუნებთ ყუთში.
იგულისხმება, რომ
ბურთები განსხვავდებიან
ერთმანეთისაგან
მხოლოდ ფერით. ვთქვათ ბურთების ამოღების ასეთნაირ პროცესს
ვიმეორებთ n –ჯერ. ცხადია, რომ ერთიდაიგივე ბურთი შეიძლება
ამოღებულ იქნას მრავალჯერ. შევნიშნოთ, რომ n შეიძლება მეტი
იყოს ყუთში ბურთების რაოდენობაზე.
ცდა 4. ყუთში არის 4 შავი და 3 თეთრი ერთნაირი ზომის ბურთი.
ყუთში ჩაუხედავად შემთხვევით ამოგვაქვს ბურთი დაბრუნების
გარეშე. რაც იმას ნიშნავს, რომ ერთი ბურთის ამოღების და ფერის
დაფიქსირების შემდეგ ამ ბურთს უკან არ ვაბრუნებთ ყუთში.
იგულისხმება, რომ ბურთები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან
მხოლოდ ფერით. ბურთების ასეთნაირი წესით ამოღების პროცესს
ვერ გავიმეორებთ ბურთების რაოდენობაზე მეტჯერ.

15
ცდა 5. ყუთში არის 4 შავი და 3 თეთრი ერთნაირი ზომის ბურთი.
ყუთში ჩაუხედავად შემთხვევით ამოგვაქვს ერთდროულად
რამდენიმე ბურთი. ცდის ასეთი სქემა ისეთივეა როგორიც წინა
ცდის. (ბურთების ამოღება დაბრუნებით).
ყველა განხილული მაგალითი წარმოადგენს ცდას.

2. ხდომილობები და მოქმედებანი მათზე

ცდის ცნებასთან დაკავშირებულია ელემენტარული

ხდომილობის ცნება. მაგალითად წინა პარაგრაფის პირველ
მაგალითში ელემენტარული ხდომილობებია „საფასური“ და
„ღერბი“, მეორეში ელემენტარული ხდომილობებია 1, 2, 3, 4, 5, 6
და ა.შ. ცდის ყველა შესაძლო ურთიერთ გამომრიცხავ შედეგების
სიმრავლეს ელემენტარულ ხდომილობათა სივრცე ეწოდება, ხოლო
მის ელემენტებს ეწოდება ელემენტარული ხდომილობები.
ელემენტარულ ხდომილობათა კომბინაციებს კი ვუწოდოთ
ხდომილობა.
ხდომილობა შეიძლება იყოს: შემთხვევითი, აუცილებელი და
შეუძლებელი.
ხდომილებას ეწოდება შემთხვევითი, თუ ცდის შედეგად ის
შეიძლება განხორციელდეს და შეიძლება არ განხორციელდეს. …
მაგალითად კამათლის გაგორების შედეგად შემთხვევითი
ხდომილობებია :“ლუწი რიცხვის მოსვლა”, “კენტი რიცხვის მოს-
ვლა”, “რიცხვი 2-ის მოსვლა” და ა.შ. შემთხვევით ხდომილებები
აღვნიშნოთ ლათინური დიდი ასოებით: A, B, C , D, E , F , ..…….…
თუ ცდის შედეგად ხდომილება აუცილებლად
განხორციელდება, მაშინ მას ეწოდება აუცილებელი ხდომილობა.
აუცილებელი ხდომილობა აღვნიშნოთ ბერძნული დიდი ასო  -
“ომეგათი” -თი. მაგალითად, ერთი მონეტის ერთჯერ აგდების
შედეგად “საფასურის ან ღერბის მოსვლა” არის აუცილებელი

16
ხდომილობა და ჩაიწერება  ={ს, ღ} , სადაც „ს“ აღნიშნავს
ხდომილობას „მოვიდა საფასური“ და „ღ“ – „მოვიდა ღერბი“ ან
შეიძლება ასე ჩავწეროთ   {1 , 2 } , სადაც 1 აღნიშნავს
ხდომილებას „მოვიდა საფასური“ და 2 – „მოვიდა ღერბი“
შეუძლებელია ხდომილობა, თუ ცდის შედეგად ის ვერ
განხორციელება. მაგალითად, კამათლის გაგორების შედეგად
“რიცხვი 8-ის მოსვლა” , „ორნიშნა რიცხვის მოსვლა“ და ა.შ..
შეუძლებელ ხდომილობა აღვნიშნოთ  - სიმბოლოთი.
ელემენტარულ ხდომილობათა სივრცე სრულად აღწერს ცდის
შედეგს და ის აღინიშნება   {1 , 2 ,...n } , სადაც 1 , 2 ,...n
ელემენტარული ხდომილობებია. მაგალითად:
ცდა: ერთი კამათლის ერთჯერ აგდება;
  {1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 } , სადაც 1 ნიშნავს 1 - ის მოსვლას, 2
_ 2- ის მოსვლას, 3 - 3 – ის მოსვლას, და ა. შ. 6 - 6 – ის მოსვლას;
თითოეული ეს ხდომილობა წარმოადგენს ელემენტარულ
ხდომილობას.  შეიძლება ჩაიწეროს შემდეგნაირადაც:  = {1, 2, 3,
4, 5, 6}. ცდის შედეგად ერთი ელემენტარული ხდომილობა
აუცილებლად ხორციელდება, ე. ი.  არის აუცილებელი
ხდომილობა.
ხდომილობა A იყოს ლუწი რიცხვის მოსვლა. ცხადია
A  {2,4,6} არის შემთხვევითი ხდომილობა და წარმოადგენს 
- ს ქვესიმრავლეს. ადვილად დავრწმუნდებით, რომ ყოველი
ხდომილობა, რომელიც დაკავშირებულია მოცემულ ცდასთან
ჩაიწერება, როგორც სიმრავლე და არის  - ს ქვესიმრავლე . აქედან
გამომდინარე ხდომილობა შეიძლება ვუწოდოთ  -ს ნებისმიერ
ქვესიმრავლეს. ვინაიდან    (  სიმრავლე ნებისმიერი
სიმრავლის ქვესიმრავლეა) ,ამიტომ  - ხდომილობაა.
ვიტყვით, რომ ხდომილება ხორციელდება, თუ
ხორციელდება მასში შემავალი რომელიმე ელემენტარული
ხდომილობა.
რადგანაც ნებისმიერი ხდომილობა ჩაიწერება სიმრავლის
სახით (ანუ ყოველ ხდომილობას შეესაბამება ელემენტარულ

17
ხდომილობათა სიმრავლე), ამიტომ ხდომილობებზე განსაზ-
ღვრულია სიმრავლური ყველა ოპერაციები.
მაგალითად: ცდა – მიზანში ისვრიან ორჯერ.
ცდის შედეგი იქნება ორი ( პირველი და მეორე) გასროლის
შესაძლებელი შედეგი: “პირველი მოხვედრა მეორე აცდენა” (მა) ან
“პირველი მოხვედრა მეორე მოხვედრა”(მმ) ან “პირველი აცდენა
მეორე აცდენა” (აა) ან “პირველი აცდენა მეორე მოხვედრა”(ამ).
  {1 , 2 , 3 , 4} , სადაც 1 - ნიშნავს “მა” – ს, 2 - “მმ”, 3 -
“აა”. 4 - “ამ”. თითოეული i წარმოადგენს ელემენტარულ
ხდომილებას. მოცემულ ცდასთან დაკავშირებული ყოველი
ხდომილება ჩაიწერება , როგორც ელემენტარული ხდომილობების
სიმრავლე., მაგ. ხდომილობა A - “ერთხელ მაინც აცდენა”
ჩაიწერება, როგორც სიმრავლე A = {“მა”,”ამ”,”აა”} ანუ A = { 1 ,
4 , 3 }. A - ში შემავალ ელემენტარულ ხდომილობებს ეწოდებათ
A - ს ხელშემწყობი ელემენტარული ხდომილობები.
ხდომილობა B - “ერთხელ მაინც მოხვედრა”ე.ი. B = {“მა”,
“ამ”,”მმ”} ანუ B ={ 1 , 4 , 2 }. ხდომილობა C - “ორი მოხვედრა”
, ე.ი. C ={“მმ”} ანუ C ={“ 2 ”}; ხდომილობა D - “ორი აცდენა”
ე.ი. D = { “აა”} ანუ D = { 3 }.
ორი ხდომილობის გაერთიანება ეწოდება ისეთ ხდომილობას ,
რომელიც ნიშნავს ამ ორი ხდომილობიდან ერთის მაინც
განხორციელებას ანუ ორი ხდომილობის გაერთიანება ისეთი
ხდომილობაა, რომლის შესაბამისი ელემენტარულ ხდომილობათა
სიმრავლე არის მოცემული ხდომილობების შესაბამისი
ელემენტარულ ხდომილობათა სიმრავლეების გაერთიანება.
განხილულ მაგალითში
A  B ={“მა”,”ამ”,”მმ”,”აა”} =  , B  C = B , C  D = {“მმ”,”აა”}
და ა.შ.
ორი ხდომილობის თანაკვეთა ეწოდება ისეთ ხდომილობას,
რომელიც ნიშნავს ორივე ხდომილობის ერთდროულად
განხორციელებას ანუ ორი ხდომილობის თანაკვეთა ისეთი
ხდომილობაა, რომლის შესაბამისი ელემენტარულ ხდომილობათა

18
სიმრავლე არის მოცემული ხდომილობების შესაბამისი ელე-
მენტარულ ხდომილობათა სიმრავლეების თანაკვეთა.
მაგ. A  B ={ 1 , 4 } = {“ამ”,მა”}
ვიტყვით, რომ A ხდომილობა იწვევს B ხდომილობას, თუ
A B;
ჩვენს მიერ განხილულ მაგალითში C ={“მმ”} იწვევს B = {“მა”,
“ამ”,”მმ”} ხდომილებას
A და B ხდომილობის სხვაობა ეწოდება ისეთ ხდომილობას,
რომელიც ნიშნავს A ხდომილობის განხორციელებას და B
ხდომილობის არ განხორციელებას და აღინიშნება A\ B
სიმბოლოთი ანუ A და B ხდომილობების სხვაობა არის ისეთი
ხდომილობა, რომლის შესაბამისი ელემენტარულ ხდომილობათა
სიმრავლე არის მოცემული ხდომილობების შესაბამისი
ელემენტარულ ხდომილობათა სიმრავლეების სხვაობა.
B \ С ={“ამ”, “მა”}
A ხდომილობის საწინააღმდეგო ხდომილობა ეწოდება  \ A
ხდომილობას და აღინიშნება A სიმბოლოთი.
A = {“მა”,”ამ”,”აა”} ; A ={“მმ”}
ხდომილობებს ეწოდებათ არათავსებადი ხდომილობები, თუ
შეუძლებელია მათი ერთდროულად განხორციელება ანუ
A B   . წინააღმდეგ შემთხვევაში მათ ეწოდებათ თავსებადი.
განხილულ მაგალითში A და D თავსებადებია რადგანაც
A  D ={“აა”}   .
განსაზღვრება. A1, A2 ,..., An ხდომილობებს ეწოდება
ხდომილობათა სრული სისტემა , თუ სრულდება შემდეგი ორი
პირობა:
n
1. Ai  ;
i 1
2. Ai  Aj  , i  j, i, j  1,2,...., n
ქვემოთ დიაგრამებით გამოსახულია ხდომილობებს შორის
სიმრავლური დამოკიდებულებანი.

19
ჩვენს მიერ განხილულ მაგალითში A = {“მა”,”ამ”,”აა”} და
C ={“მმ”} ხდომილობები ქმნიან ხდომილობათა სრულ სისტემას,
რადგანაც სრულდება ორივე პირობა:
1) A  C ={“მა”,”ამ”,”მმ”,”აა”} =  ,
2) A  C   ,
ხოლო A და B ხდომილობები არ ქმნიან ხდომილობათა სრულ
სისტემას , რადგანაც A  B   .

ნახაზზე მოცემულია
ექვსი ხდომილობისაგან
A1 A2 შედგენილი ხდომილე-
ბათა სრული სისტემის
დიაგრამა

A4
A3
A5
A6

20
 2. ალბათობის სტატისტიკური განსაზღვრება

ცალკეული ცდის ან დაკვირვების შედეგით ძნელია რაიმე

კანონზომიერების შემჩნევა, მაგრამ თუ განვიხილავთ ცდათა
მიმდევრობას მთლიანობაში, მაშინ შესაძლებელია გარკვეული
კანონზომიერების შემჩნევა, რომელიც ს ტ ა ტ ი ს ტ ი კ უ რ ი
მ დ გ რ ა დ ო ბ ი ს , ანუ ფარდობით სიხშირეთა მდგრადობის
თვისებაში ვლინდება. ეს თვისება აღიწერება შემდეგნაირად: A
ხდომილობის ფარდობითი სიხშირე n-ჯერ ჩატარებულ
 n ( A)
დამოუკიდებელ ცდაში ეწოდება fn(A) = - წილადს, სადაც
n
n(A) იმ ცდათა რაოდენობაა, რომლის დროსაც ადგილი ჰქონდა
A ხდომილობას. ცხადია, რომ 0 fn(A) 1, ხოლო თუ A
აუცილებელი ან შეუძლებელი ხდომილობაა, მაშინ, შესაბამისად,
fn(A) =1 და fn(A) =0.
ფარდობით სიხშირეთა მდგრადობა იმაში მდგომარეობს,
რომ თუ n საკმარისად დიდია, ფარდობითი სიხშირე fn(A) მცირედ
„ირხევა“ (n -ის ცვლილებისას) გარკვეული P (A) რიცხვის გარშემო,
ე.ი. ახლოს იქნება P (A) რიცხვთან, თუმცა შეიძლება არსებობდეს
ცალკეული გადახრები, მაგრამ ამ გადახრათა წილი მით უფრო
მცირდება რაც უფრო იზრდება n. P (A) რიცხვს A ხდომილობის
ა ლ ბ ა თ ო ბ ა ს უწოდებენ. ის არის A ხდომილობის მოხდენის
შესაძლებლობის რაოდენობრივი ზ ო მ ა დ ა ა ლ ბ ა თ ო ბ ი ს
სტატისტიკური განსაზღვრება ეწოდება.
ხდომილობის ალბათობის ზემოთ მოცემული განმარტება არ არის
მათემატიკურად მკაცრი, რადგანაც რაგინდ დიდი არ უნდა იყოს
ცდათა რიცხვი n, ჩვენ ვერ ვიპოვით P (A) ალბათობას ზუსტად.
P (A) არ წარმოადგენს ფარდობით სიხშირეთა მიმდევრობის
ზღვარს ჩვეულებრივი გაგებით. მართლაც, ფარდობით სიხშირეთა
მიმდევრობა fn(A) ცდათა ერთი სერიისათვის განსხვავებული
იქნება, როგორც წესი, ცდათა მეორე სერიის შესაბამისი ფარდობით
სიხშირეთა მიმდევრობისაგან. გარდა ამისა, სინამდვილეში ჩვენ
გვექნება არა ფარდობით სიხშირეთა უსასრულო მიმდევრობა,
არამედ მხოლოდ მისი ელემენტების სასრული რაოდენობა.

21
 ქვემოთ მოცემულია მონეტის აგდების ას–ასი
დამოუკიდებელი ცდისაგან შემდგარი 20 სერიისთვის ,,
საფასურის” მოსვლის ფარდობითი სიხშირეები:

0,49 0,53 0,49 0,41 0,51 0,57 0,51 0,46 0,43 0,51
0,51 0,58 0,47 0,47 0,51 0,51 0,48 0,56 0,48 0,51

ამ მონაცემებიდან ჩანს, რომ ფარდობითი სიხშირე ყოველ სერიაში

სხვადასხვაა და 0,41–დან 0,58–მდე ,,ირხევა”. თუ ამ ცდათა სერიებს
გავაერთიანებთ, მაშინ ვნახავთ, რომ 2000 ცდაში ,,საფასური” 999–
ჯერ მოვიდა ანუ ,,საფასური”–ის მოსვლის ფარდობითი სიხშირე
2000 ცდისას 0,4995–ის ტოლია. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია
ვთქვათ, რომ ,,საფასურის” მოსვლის ალბათობა დაახლოებით 0,5 –
ის ტოლია. თვალსაჩინოების მიზნით ავაგოთ გრაფიკი: აბსცისთა
ღერძზე აღვნიშნოთ ცდათა რიცხვი n, ხოლო ორდინატთა ღერძზე
 n ( A)
ფარდობითი სიხშირე fn(A)= , ადვილად შევნიშნავთ, რომ
n
ტეხილი, რომელიც აერთებს წერტილებს (n, fn(A) n - ის ზრდასთან
ერთად, ძალიან სწრაფად უახლოვდება წრფეს fn(A)=1/2.

f n ( A)

1/2

0 n

22
 განვიხილოთ კიდევ ერთი მაგალითი: ცხრილში მოცემულია
ყველა შედეგების ფარდობითი სიხშირეები სათამაშო კამათელის
100, 1000 და 10000 გაგორებისას:

შედეგი სიხშირე
100 ცდისას 1000 ცდისას 10000 ცდისას
1 0,22 0,171 0,1660
2 0,17 0,175 0,1652
3 0,13 0,173 0,1664
4 0,13 0,151 0,1658
5 0,18 0,165 0,1662
6 0,17 0,165 0,1704
სულ 1 1 1

როგორც ცხრილიდან ჩანს, ცდების რაოდენობის ზრდასთან

ერთად ფარდობითი სიხშირეები ერთმანეთს უახლოვდებიან.
აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კამათლის
გაგორებისას მისი რომელიმე კონკრეტული შედეგის გამოვლენის
ალბათობა 1/6 - ის ტოლია.
შენიშვნა: დიდი რაოდენობით ცდების ჩატარება და
შედეგების დათვლა დიდ დროს მოითხოვს, მაგრამ თანამედროვე
კომპიუტერული პროგრამების საშუალებით 1–დან 6–ის ჩათვლით
ციფრების შემთხვევით შერჩევას და ფარდობითი სიხშირეების
დათვლას რამოდენიმე წამი სჭირდება. ეს შედეგები სწორედ
კომპიუტერის საშუალებით არის მიღებული.
ჩამოვაყალიოთ ფარდობითი სიხშირის ზოგიერთი თვისება:
1.ნებისმიერი ცდათა სერიისთვის, ყველა შესაძლო შედეგების
(ელემენტარულ ხდომილობათა) ფარდობითი სიხშირეების ჯამი
1–ის ტოლია.
მართლაც, ნებისმიერი ცდა რაიმე ერთი კონკრეტული
შედეგით მთავრდება. ამიტომ, ამ შედეგების სიხშირეთა ჯამი
ტოლია ცდათა რიცხვის, ხოლო ფარდობითი სიხშირეთა ჯამი
ტოლი იქნება 1–ის.

23
 2.ხდომილობის ფარდობითი სიხშირე, მასში შემავალი
შედეგების ფარდობითი სიხშირეთა ჯამის ტოლია.
რადგან ხდომილობას ადგილი აქვს მაშინ, როცა ცდის
შედეგად ვლინდება მისი რომელიმე ხელისშემწყობი შედეგი,
ამიტომ ხდომილობის სიხშირე მასში შემავალი შემთხვევების
სიხშირეთა ჯამის ტოლია და შესაბამისად ფარდობითი სიხშირეც
ტოლი იქნება მასში შემავალი შედეგების ფარდობით სიხშირეთა
ჯამის.
თუ გავითვალისწინებთ კავშირს ხდომილობის ფარდობით
სიხშირესა და ალბათობას შორის, მაშინ ხდომილობის
ალბათობისათვის ადგილი ექნება ანალოგიურ თვისებებს:
1. ცდის ყველა მოსალოდნელი შედეგების ალბათობების
ჯამი 1–ის ტოლია
2. ხდომილობის ალბათობა მასში შემავალი ელემენტალურ
ხდომილობათა ალბათობების ჯამის ტოლია.
სათამაშო კამათლის გაგორების ზემოთ განხილული ცდათა
სერიებისათვის განვიხილოთ ხდომილობები:
A ={მოვა ლუწი რიცხვი}={2, 4, 6}
B ={მოვა 3-ზე ნაკლები რიცხვი}={1, 2}
C ={მოვა მარტივი რიცხვი}={2, 3, 5}
შევადგინოთ სიხშირეთა ცხრილი A, B და C ხდომილობებისათის

ხდომილობა სიხშირე
100 ცდისას 1000 ცდისას 10000 ცდისას
A 0,47 0,491 0,5014
B 0,39 0,346 0,3312
C 0,48 0, 513 0,4978

ამავე დროს
1 1 1
P( A)  , P ( B )  , P (C )  .
2 3 2
როგორც ვხედავთ ცდების რაოდენობის გაზრდასთან ერთად
ხდომილობების ფარდობითი სიხშირეები უახლოვდებიან მათ
თეორიულ ალბათობებს.

24
 ამგვარად, თუ ცნობილია, რომ რაიმე ცდაში A ხდომილობის
ალბათობა არის P (A), მაშინ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ცდათა
საკმაოდ დიდი რიცხვისათვის ფარდობითი სიხშირე f ( x )  P (A),
ხოლო n ცდაში A ხდომილობის სავარაუდო (მოსალოდნელი)
სიხშირე n A  P( A)  n . პირიქით, თუ საკმაოდ დიდი
რიცხვისათვის ცნობილია A ხდომილობის ფარდობითი სიხშირე,
მაშინ A ხდომილობის ალბათობა ყოველი ცდისას დაახლოებით
f ( A) ფარდობითი სიხშირის ტოლი იქნება.
განვიხილოთ მაგალითი.
ამოცანა. ცნობილია, რომ ყოველ წელს აბიტურიენტთა
დაახლოებით ერთიდაიგივე პროცენტი ძლევს ზოგადი უნარების
გამოცდის ბარიერს. 2011 წელს 33197 აბიტურიენტიდან
მინიმალური კომპეტენციის ზღვარი ზოგად უნარებში გადალახა
30806–მა. ვიპოვოთ ალბათობა ა) მომავალ წელს ჩვენს მიერ
შემთხვევით შერჩეული იქნება აბიტურიენტი, რომელიც ზოგადი
უნარების გამოცდას ჩააბარებს? ბ) რამდენი ჩააბარებს ზოგადი
უნარების გამოცდას 3200 აბიტურიენტიდან?
ამოხსნა: ვთქვათ, A არის ხდომილობა, რომ ჩვენს მიერ
შემთხვევით შერჩეული აბიტურიენტი ზოგადი უნარების
გამოცდას ჩააბარებს. 2011 წლისათვის ფარდობითი სიხშირე
30806
f ( A)   0,93 .
33197
რადგან ფარდობითი სიხშირე ყოველ წელს ერთიდაიგივეა, ამიტომ
შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ალბათობა იმისა, რომ მომავალ წელს
ჩვენს მიერ შემთხვევით შერჩეული იქნება აბიტურიენტი,
რომელიც გამოცდას ჩააბარებს
P ( A)  0,93 ,
ხოლო სავარაუდო სიხშირე 3200 აბიტურიენტისათვის ტოლი
იქნება
n A  P( A)  n =0,93 3200=2979.

25
 4. ალბათობის კლასიკური განსაზღვრება

ვთქვათ, ელემენტარულ ხდომილობათა სივრცე შედგება

სასრული რაოდენობის, ერთნაირად მოსალოდნელი
ელემენტარული ხდომლობებისაგან და   {1 , 2 ,..., n } .
ყოველ i ელემენტარულ ხდომილებას შევუსაბამოთ 1/ n რიცხვი
და მას ვუწოდოთ i ელემენტარული ხდომილობის ალბათობა,
რომელიც აღვნიშნოთ სიმბოლოთი P(i )  1/ n . ვთქვათ A
ხდომილობა შედგება k რაოდენობის ელემენტარული
ხდომილობისაგან, ბუნებრივია, რომ A ხდომილობის ალბათობა
განვსაზღვროთ შემდეგნაირად:
P( A)  k / n ,
ე. ი. A ხდომილობის ალბათობა უდრის წილადს, რომლის
მრიცხველია A ხდომილობის ხელშემწყობ ელემენტარულ
ხდომილობათა რაოდენობა, ხოლო მნიშვნელია  -ს ელემენტების
რაოდენობა. ამ განსაზღვრებას ალბათობის კლასიკური
განსაზღვრება ეწოდება
ადვილი დასამტკიცებელია ასეთნაირად განსაზღვრული
ალბათობის, შემდეგი, თვისებები:
1. P ()  1 ;
2. P ( A  B )  P ( A)  P ( B ) , თუ A და B ხდომილობები
არათავსებადია;
3. P( A  B)  P( A)  P ( B ) , თუ B  A ;
4. P ()  0 ;
5. P( A  B)  P( A)  P( B)  P( AB) , თუ A და B
ხდომილობები თავსებადია;
6. P( A)  1  P( A) .
ამოცანა 1. ყუთში 4 თეთრი და 6 შავი ერთნაირი ბურთია.
შემთხვევით ამოგვაქვს: ა) ერთი ბურთი. ვიპოვოთ ალბათობა
იმისა, რომ ეს ბურთი იქნება შავი. ბ) ორი ბურთი. ვიპოვოთ
ალბათობა იმისა, რომ ორივე ბურთი იქნება შავი. გ) სამი ბურთი.
ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ ერთი ბურთი მაინც იქნება შავი.

26
ამოხსნა. ა) აღვნიშნოთ ხდომილობა A - ამოღებული ბურთი
შავია. განსაზღვრების თანახმად
P( A)  k / n  6 /10  0,3 ;
ბ) აღვნიშნოთ ხდომილობა B - ამოღებული ორივე ბურთი
შავია. განსაზღვრების თანახმად
k C62
P( A)   2 ;
n C10
გ) აღვნიშნოთ ხდომილობა C - ამოღებული ერთი ბურთი
მაინც შავია. განსაზღვრების თანახმად
k C61C42 C62C41 C63C40 C3
P( A)   3  3  3  1  34 ;
n C10 C10 C10 C10

5.გეომეტრიული ალბათობის განსაზღვრება

ალბათობის კლასიკური განსაზღვრების გამოყენება

პრაქტიკულად ყოველთვის არაა შესაძლებელი, ვინაიდან ხშირად
გვხვდება ისეთი მოვლენები, რომელთა ტოლ შესაძლებელ
შედეგთა რაოდენობა სასრული არაა. ზოგადი ამოცანა, რომელმაც
მიგვიყვანა ალბათობის განსაზღვრების ახალ ფორმულირებადე,
შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს: ვთქვათ მოცემულ  არეში,
რომელიც შეიცავს A არეს, ვარდება შემთხვევით წერტილი. ისმის
კითხვა: რას უდრის ალბათობა იმისა რომ წერტილი ჩავარდება A
არეში? იგულისხმება, რომ  არის ყველა წერტილს არჩევის
თანაბარ შესაძლებლობა გააჩნია და სასურველი წერტილის 
არის რაიმე გარკვეულ ნაწილში მოხვედრის ალბათობა ამ ნაწილის
ზომის პროპორციულია, მაშინ

27
 | A|
P(A) = ,
||
სადაც | A | ნიშნავს A არის ზომას, ხოლო |  | -  არის
ზომას.
ამ ფორმულით გამოთვლილ ალბათობას გეომეტრიულ
ალბათობას უწოდებენ. ცხადია, რომ ცალკეული წერტილის
ალბათობა ნულის ტოლია.



ამოცანა 1.(შეხვედრის ამოცანა). ორი მეგობარი შეთანხმდა, რომ

ერთმანეთს შეხვდეს დღის 12 – დან 13 – საათამდე, ისე, რომ ვინც
პირველი მივა დანიშნულ ადგილზე მეორეს დაელოდება 20 წუთი.
რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ მეგობრები შეხვდებიან
ერთმანეთს, თუ მათი მისვლა დანიშნულ ადგილზე ერთნაირად
მოსალოდნელია.
ამოხსნა. პირველი მეგობრის მისვლის დრო აღვნიშნოთ x –ით,
ხოლო მეორის – y –ით, ხოლო A - თი აღვნიშნოთ ხდომილება
„ მეგობრები შეხვდებიან ერთმანეთს“, მაშინ
 = {(x,y) : |x–y|1}, ხოლო
A = {(x,y) : |x–y|1/3}.
რადგანაც
|x–y|1/3,
ამიტომ
x–1/3  y  x+1/3.

აუცილებელი ხდომილობა ქმნის კვადრატს, ხოლო A – ხდომილება

ქმნის ექვსკუთხედს, რომელიც ნახაზზეა ნაჩვენები.

28
 y ექვსკუთხედის
1 ფართობი არის
1 – (2/3)2, ამიტომ
 P(A) = 5/9.

1/3

0 1/3 2/3 1 x

ამოცანა 2. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ წრეში შემთხვევით

გავლებული ქორდის სიგრძე აღემატება ამ წრეში ჩახაზული
წესიერი სამკუთხედის გვერდს, თუ სიმეტრიის ღერძს
გავასრიალებთ დიამეტრის გასწვრივ და ის შეიძლება გაჩერდეს
დიამეტრის ნებისმიერ წერტილში. ტოლალბათურად ითვლება
ღერძის გაჩერება დიამეტრის ტოლი სიგრძის ინტერვალებში.
ამოხსნა. განვიხილოთ წრეში რომელიმე ქორდა და გავავლოთ მისი
მართობული დიამეტრი. მაშინ მხოლოდ ის ქორდა აღემატება
ჩახაზული სამკუთხედის გვერდს, რომელიც კვეთს დიამეტრს მისი
სიგრძის 1/4 – დან 3/4 – დე. საძიებელი ალბათობა
(3 / 4  1 / 4)  2 r
P( A)  1/ 2 .
2r
ამოცანა 3 (ბიუფონის ამოცანა). სიბრტყე დაყოფილია თანაბარი, a
მანძილით დაშორებული პარალელური წრფეებით. ამ სიბრტყეზე
შემთხვევით აგდებენ l სიგრძის ნემსს ( l  a ). იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ ნემსი გადაკვეთს ამ წრფეებიდან ერთ – ერთს.
ამოხსნა. ცხადია, რომ ნემსის მდებარეობა ცალსახად
განისაზღვრება მისი შუაწერტილის (ცენტრის) დაშორებით ( x )
უახლოეს წრფემდე და ამ წრფის პერპენდიკულარულ წრფესთან
შედგენილი  კუთხით. ამასთან 0 xa/2 და
 / 2     / 2 . აღვნიშვნოთ: ხდომილობა A– {ნემსმა
გადაკვეთა ერთ–ერთი წრფე}. მაშინ შესრულდება შემდეგი
x  l cos  / 2 .

29
 l
a
x


დავხაზოთ კოორდინატთა სიბრტყე და მასზე მოვნიშნოთ

აუცილებელი და ხელშემწყობ ელემენტარულ ხდომილობათა
(წერტილთა) სიმრავლე.

B a/2 C

l/2

D
A

 / 2 F  /2 

P( A)  S AED / S ABCD .
ცხადია, რომ S ABCD  a / 2 ,
 /2
l l
ხოლო S AED 
 /2

2

cos  d  sin  |/2/2  l .
2
ე.ი. P ( A)  2l / a .

30
 6. პირობითი ალბათობა და მისი თვისებები.

ვთქვათ, რაიმე ცდის აღმწერი  ელემენტარულ სივრცე

დისკრეტულია, ხოლო A და B ამ ცდასთან დაკავშირებული
ხდომილობებია. დავუშვათ, რომ ამ ექსპერიმენტის დროს
განხორციელდა B ხდომილობა. რა შეიძლება ითქვას ამის შემდეგ A
ხდომილობის ალბათობაზე? მას აღვნიშნავთ
P ( A) ან P ( A / B )
B
სიმბოლოთი და იკითხება “ A ხდომილობის ალბათობა, იმ
პირობით, რომ B ხდომილობა განხორციელდა”.
გვაქვს რა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ განხორციელდა B
ხდომილობა, განვიხილოთ ახლა არა ყველა ელემენტარულ ხდომი-
ლობათა  სიმრავლე, არამედ მხოლოდ ყველა ელემენტარული
ხდომილობის ერთობლიობა B-დან და ყოველ jB ელემენტარულ
ხდომილობას შევუსაბამოთ რაიმე არაუარყოფითი P(j/B) რიცხვი
(j-ის ალბათობა B პირობით) ისე, რომ ადგილი ჰქონდეს
ტოლობას
 P(
 j B
j /B )  1 (1)

პირობითი ალბათობები P(j/B), j=1,2,..., რომლებიც

აკმაყოფილებენ (1) მოთხოვნას, შეიძლება მივიღოთ, მაგალითად,
P(j)-ის P(B)-ზე გაყოფით, ე.ი.
P( j )
P( j / B)  , j = 1,2,... .
P( B)
ცხადია, რომ ასეთნაირად განსაზღვრული P(j/B) ალბათობები (1)
მოთხოვნას აკმაყოფილებს.
ამრიგად, იმისათვის, რომ გამოვთვალოთ P(A/B) პირობითი
ალბათობა, საჭიროა ავჯამოთ პირობითი P(j/B) ალბათობები
ყველა იმ j ელემენტარული ხდომილობებისათვის, რომლებიც
მიეკუთვნებიან A და B-ს ერთდროულად ან, რაც იგივეა – A B
ხდომილობას. აქედან მივიღებთ

31
 1 P( A B )
P( A / B)   P( j / B)   P( j ) 
 jA B P( B)  A B
j
P( B)
.
კლასიკური ალბათური სივრცის შემთხვევაში გვექნება:
N ( A B)
P( A / B)  .
N ( B)
ამოცანა 1. ვთქვათ, ყუთში მოთავსებულია N ბურთი, რომელთაგან N1
– თეთრია, ხოლო N-N1 – შავი. რას უდრის P(A/B) ალბათობა იმისა,
რომ მეორედ ამოღებული ბურთი თეთრია (A ხდომილობა), იმ
პირობით, რომ პირველად ამოღებული ბურთი თეთრია (B-
ხდომილობა), ცხადია, რომ
N(  )=N(N-1), N( A B )=N1(N1-1) და N(B)=N1(N-1).
ამიტომ
N 1
P( A / B)  1 .
N 1
ამოცანა 2. ვთქვათ, 3-ჯერ ვაგდებთ სიმეტრიულ მონეტას. მაშინ
={}, =(1, 2, 3), N()=8, სადაც i=1 იმ შემთხვევაში, როდესაც
ადგილი ექნება „წარმატებას“ (გერბი), i=0 „მარცხის“ (საფასურის)
შემთხვევაში. A იყოს ხდომილობა იმისა, რომ ზუსტად ერთხელ
ექნება ადგილი „წარმატებას“, ე.ი.
A={(1,0,0), (0,1,0), (0,0,1)},
ხოლო ხდომილობა B – კენტ რიცხვჯერ ექნება ადგილი „წარმა-
ტებას“, ე.ი.
B={(1,0,0), (0,1,0), (0,0,1), (1,1,1)}.
ცხადია, რომ
P(A/B)=3/4.

ჩვენ შეგვიძლია ახლა განვსაზღვროთ P(A/B).

განსაზღვრა. ვთქვათ, მოცემული A და B ნებისმიერი ხდომილობებია.
თუ P(B)>0, მაშინ A ხდომილობის პირობითი ალბათობა B
ხდომილობის მოხდენის პირობით (B პირობით) ეწოდება
სიდიდეს

32
 P( A B)
P( A / B)  .
P( B)
პირობით ალბათობას გააჩნია შემდეგი თვისებები:
1. 0  P( A) 1
2. თუ A და B არათავსებადი ხდომილებობია, მაშინ
P( A / B)  0
P( A)
3. თუ A იწვევს B – ს ანუ A  B , მაშინ P( A / B)  ,
P( B)
ხოლო თუ B  A , მაშინ
P( A / B)  1 .
4. თუ A1, A2 ,..., An წყვილ– წყვილად არათავსებადი
ხდომილობებია , მაშინ
n n
P[( A i ) / B]   P( Ai / B)
i 1 i 1
ამოცანა 3. თქვენთვის ცნობილია, რომ თქვენს ახალ მეზობელს
ჰყავს ორი შვილი. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ მას ჰყავს ორი
ვაჟი, თუ იცით, რომ მას ჰყავს ერთი ვაჟი მაინც.
ამოხსნა. ელემენტარულ ხდომილობათა სივრცე  ={გგ, გბ, ბგ, ბბ},
სადაც „ბგ“ აღნიშნავს „ბიჭი, გოგოს“დალაგებულს დაბადების
თარიღის მიხედვით. იგულისხმება, რომ ბიჭისა და გოგოს
დაბადება ერთნაირადაა მოსალოდნელი და სხვადასხვა ბავშვის
სქესი დამოუკიდებელია. აღვნიშნოთ ხდომილობა A – ორივე
ვაჟია; ხდომილობა B – ერთი მაინც ვაჟია, მაშინ საძიებელი
ალბათობა იქნება
P( AB) P( A) 1 / 4 1
PB ( A)     .
P( B ) P( B ) 3 / 4 3

ამოცანა 4. აგორებენ ორ კამათელს. რას უდრის ალბათობა იმისა,

რომ პირველ კამათელზე მოვა 3 - იანი, თუ ცნობილია, რომ
მეორეზე მოვიდა უფრო მეტი რიცხვი, ვიდრე პირველზე?

33
ამოხსნა. აღვნიშნოთ n1 - ით და n2 - ით შესაბამისად პირველ და
მეორე კამათლებზე მოსული რიცხვები. პირობითი ალბათობის
განსაზღვრებით
P ({n1  3} {n2  n1})
P (n1  3 / n2  n1 ) 
P (n2  n1 )
ცხადია, რომ ელემენტარულ ხდომილობათა სივრცე შედგება 36
ელემენტარული ხდომილობისაგან, ამიტომ
15 3
P(n2  n1 )  , P{n1  3} {n2  n1} 
36 36
3 15 1
P (n1  3 / n2  n1 )  :  .
36 36 5

7. ხდომილობათა ჯამის, სხვაობისა და ნამრავლის

ალბათობა

ალბათობათა შეკრების კანონი: თუ A  B   , მაშინ

P( A  B )  P( A)  P( B ) ე.ი. არათავსებად ხდომილობათა
გაერთიანების ალბათობა უდრის ხდომილობათა ალბათობების
ჯამს. ახლა გამოვთვალოთ P ( A \ B ) , როცა B  A.
წარმოვადგინოთ A ხდომილობა არათავსებად ხდომილობათა
გაერთიანების სახით: A  ( A \ B )  B გამოვიყენოთ შეკრების
კანონი, მივიღებთ P( A)  P(( A \ B )  B )  P( A \ B )  P( B ) ,
აქედან ვღებულობთ
P( A \ B )  P( A)  P( B ) , ხოლო
თუ A და B ნებისმიერი ხდომილობებია, მაშინ, რადგანაც
AB  A
ამიტომ

34
 P( A \ B )  P( A \ AB )  P( A)  P( AB ) .
თავსებად ხდომილობათა გაერთიანების ალბათობა.
P( A  B )  P(( A \ AB )  B )  P( A \ AB )  P ( B ) 
 P( A)  P( AB )  P( B ).
ამ ფორმულის გამოყენებით ადვილად მივიღებთ სამი
ხდომილობათა გაერთიანების ალბათობის ფორმულას
P( A  B  C )  P(( A  B )  C )  P ( A  B )  P (C ) 
 P (( A  B )  C )  P ( A)  P ( B )  P (C )  P ( A  B ) 
 P( A  C )  P( B C )  P( A  B  C )
ხოლო, ნებისმიერი რაოდენობის ხდომილობათა გაერთიანებისა-
თვის ალბათობის გამოსათვლელ ფორმულას აქვს შემდეგი სახე:
n n n
P( A)   P( Ai )   P( Ai Aj )   P( A i Aj Ak )  ...  (1) n1 P( Ai )
i 1 i 1 i j i  j k i 1

თუ ერთი ხდომილობის განხორციელება, ცვლის მეორე

ხდომილობის ალბათობას, მაშინ ასეთ ხდომილობებს
დამოკიდებული ხდომილობები ეწოდება, ხოლო თუ ერთი
ხდომილობის განხორციელება არ ახდენს გავლენას მეორე
ხდომილობის ალბათობაზე, მაშინ ასეთ ხდომილობებს
დამოუკიდებელი ხდომილობები ეწოდება.
თუ A და B დამოკიდებული ხდომილობებია, მაშინ
პირობითი ალბათობის ფორმულით
P( A  B)
PB ( A)  , ( P ( B)  0 ), აქედან
P( B)
P( AB)  P( A)  PA ( B)
თუ A და B დამოუკიდებული ხდომილობებია, მაშინ
PB ( A) = P( A) და PA ( B)  P( B) . თუ ამ უკანასკნელს
გავითვალისწინებთ პირობითი ალბათობის განსაზღვრებაში,
მივიღებთ: თუ A და B დამოუკიდებული ხდომილობებია, მაშინ
P( A  B)  P( A)  P( B) .
ადვილი დასანახია, რომ ეს ორი განსაზღვრება ექვივალენტურია.
ასევე ადვილად მტკიცდება, თუ A და B დამოუკიდებული

35
ხდომილობებია, მაშინ დამოუკიდებლებია ხდომილობათა
შემდეგი წყვილები: A და B ; A და B ; A და B ;
განვიხილოთ მაგალითი.
ამოცანა 1.ყუთში არის 5 თეთრი 4 შავი ბურთი. ამ ყუთიდან ნინო
და ლია იღებს თითო ბურთს. A იყოს ხდომილობა ნინომ ამოიღო
თეთრი ბურთი, ხოლო B - ლიამ ამოიღო შავი ბურთი. თუ ნინო
ბურთს, ამოღების შემდეგ, უკან აბრუნებს და შემდეგ ამოაქვს
ლიას, მაშინ A და B ხდომილობები დამოუკიდებლია, ხოლო თუ
ჯერ ნინო იღებს ბურთს და შემდეგ ლია (ნინო არ აბრუნებს ყუთს),
მაშინ A და B ხდომილებები დამოკიდებლია.
ჩვენ შემოვიტანეთ ორი ხდომილების დამოკიდებულობის
ცნება. ისმება კითხვა, თუ ხდომილებათა რაოდენობა ორზე მეტია,
მაშინ როგორ განისაზღვროს დამოუკიდებლობა?
განსაზღვრება. A1, A2 ,..., An ხდომილებებს ვუწოდოთ
ერთობლივად დამოუკიდებული ხდომილებები, თუ ამ
ხდომილებათა ნებისმიერი Ai , Ai ,..., Ai
1 2 k
კომბინაციისათვის
ადგილი აქვს ტოლობას
P( Ai  Ai  ...  Ai )  P( Ai )  P( Ai2 )  P( Ai ) ,
1 2 k 1 k
სადაც 2  k  n
ცხადია, რომ ერთობლივად დამოუკიდებლობიდან
გამომდინარეობს, წყვილწყვილად დამოუკიდებლობა, მაგრამ
პირიქით არაა ეს დებულება სამართლიანი. ამის საჩვენებლად
მოვიყვანოთ მაგალითი:
ამოცანა 2. ვთქვათ ვაგდებთ სამ მონეტას. A იყოს ხდომილება
პირველი და მეორე მონეტა დაეცა ერთი და იგივე მხარეზე; B –
იყოს ხდომილება, რომ მეორე და მესამე მონეტა დაეცა ერთი და
იგივე მხარეზე; C – პირველი და მესამე მონეტა დაეცა ერთი და
იგივე მხარეზე; ადვილად დავრწმუნდებით, რომ
P( AB)  P( AC )  P( BC )  1/ 2 ,
მაგრამ
P ( ABC )  1/ 4 ,
ე. ი. ეს ხდომილებები წყვილწყვილად დამოუკიდებელია, მაგრამ
ერთობლივად არ არიან დამოუკიდებლები.

36
ამოცანა 3. ვთქვათ ვაგდებთ ორ მონეტას.
A იყოს ხდომილება, პირველ მონეტაზე მოვიდა საფასური,
B – იყოს ხდომილება, პირველ მონეტაზე მოვიდა ღერბი, ხოლო
C – ორივე მონეტაზე მოვიდა ერთიდაიგივე მხარე.
ცხადია, რომ
P( A)  P( B )  P(C )  1 / 2 ,
P( AB)  P( AC )  P( BC )  1/ 4 ,
ხოლო
P( ABC )  1 / 8 .
ე.ი. მოცემული ხდომილობები ერთობლივად დამოუკიდებლები
არიან და წყვილ–წყვილადაც .

8.სრული ალბათობისა და ბაიესის ფორმულები

ვთქვათ A1, A2 ,..., An ხდომილობათა სრული სისტემაა,

n
( A  ; Ai  A j   ) ხოლო B ნებისმიერი ხდომილობაა და
i1 i
P( Ai )  0 , მაშინ სამართლიანია შემდეგი ფორმულა
n
P( B)   PA ( B) P( Ak )
k 1 k
მართლაც,
n n
B  B   B ( Ai )  ( B Ai )
i1 i1

37
თუ გამოვიყენებთ არათავსებადი ხდომილობების ჯამის
ფორმულას, მივიღებთ
n n
P( B)   P( BAi )   P ( B)P( Ai ) ,
i1 i1 Ai
ამ ფორმულას ეწოდება სრული ალბათობის ფორმულა.
განვიხილოთ მაგალითები:
ამოცანა 1. მოცემულია ორი ყუთი:N1 და N2. პირველ ყუთში არის 5
თეთრი და 4 შავი ბურთი, ხოლო მეორეში - 6 თეთრი და 8 შავი.
პირველი ყუთიდან მეორეში გადაიტანეს შემთხვევით ამოღებული
ბურთი და ამის შემდეგ მეორიდან ამოიღეს ნებისმიერი ერთი
ბურთი. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ მეორე ყუთიდან ამოიღეს
თეთრი ბურთი.
ამოხსნა. ვთქვათ B არის ხდომილობა მეორე ყუთიდან ამოიღეს
თეთრი ბურთი; A1 - პირველიდან მეორეში გადაიტანეს თეთრი
ბურთი; A2 - პირველიდან მეორეში გადაიტანეს შავი ბურთი;
გამოვიყენოთ სრული ალბათობის ფორმულა
P( B)  P( A1 )  P ( B)  P( A2 )  P ( B) =
A1 A2
=5/9  7/15+4/9  6/15=7/27+
+8/45= =(35+24)/135=59/135.
'
ამოცანა 2. კაზინოში დგას ორი A და A სათამაშო მაგიდა,
რომლებიც სრულიად ერთნაირად გამოიყურება. A მაგიდაზე
'
მოგების ალბათობა არის 2/3, ხოლო A მაგიდაზე – 1/5. იპოვეთ
შემთხვევით არჩეულ მაგიდაზე მოგების ალბათობა;
ამოხსნა. ვთქვათ A1 - არის ხდომილობა ავირჩიეთ პირველი
მაგიდა; A2 - ავირჩიეთ მეორე მაგიდა და B არის ხდომილობა,
რომელიც ნიშნავს მოგებას.
სრული ალბათობის ფორმულის თანახმად
P( B)  P( B / A1 )  P( A1 )  P( B / A2 )  P( A2 )
2 1 1
სადაც P( B / A1 )  , P( B / A2 )  , P( A1 )  P( A1 ) 
3 5 2

38
 P( B)  P( B / A1 )  P( A1 )  P( B / A2 )  P( A2 ) 
2 1 1 1 13
     .
3 2 5 2 30
ვთქვათ A1, A2 ,..., An ხდომილებათა სრული სისტემაა, რაც
n
ნიშნავს A  ; Ai  A j   , ხოლო B ნებისმიერი
i1 i
ხდომილებაა და P( A )  0 , მაშინ
i
PA ( B) P( Ai )
PB ( Ai )  n i
 P B) P( Ai )
i1 Ai
მართლაც, პირობითი ალბათობის ფორმულის გამოყენებით

P( Ai B)  PA ( B)  P( Ai )  PB ( Ai )  P( B) P( Ai B) ,
i
აქედან

PA ( B)  P( Ai )
PB ( Ai )  i ,
P( B)

სადაც
n
P( B)   P ( B)  P( Ai ) ,
i1 Ai
საბოლოოდ
PA ( B)  P( Ai )
PB ( Ai )  n i
 P ( B)  P( Ai )
i1 Ai

ამ ფორმულას ბაიესის ფორმულა ეწოდება.

39
A1, A2 ,..., An ხდომილებათა სრულ სისტემას ჰიპოტეზებს
უწოდებენ და აღნიშნავენ H1 , H 2 ,..., H n სიმბოლოებით.
ბაიესის ფორმულა ხშირად გვხვდება შემდეგი სახით:

PH ( B)  P( Hi )
PB ( Hi )  n i
 P ( B)  P( H i )
i 1 Hi

განვიხილოთ მაგალითი:
ამოცანა 3. მოცემულია ორი ყუთი:N1 და N2. პირველ ყუთში არის 5
თეთრი და 4 შავი ბურთი, ხოლო მეორეში - 6 თეთრი და 8 შავი.
პირველი ყუთიდან მეორეში გადაიტანეს შემთხვევით ამოღებული
ბურთი და ამის შემდეგ მეორიდან ამოიღეს ნებისმიერი ერთი
ბურთი. იგი აღმოჩნდა თეთრი. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ
მეორე ყუთში გადაიტანეს თეთრი ბურთი.
ამოხსნა: ვთქვათ B არის ხდომილება მეორე ყუთიდან ამოიღეს
თეთრი ბურთი; A1 - პირველიდან მეორეში გადაიტანეს თეთრი
ბურთი; A2 - პირველიდან მეორეში გადაიტანეს შავი ბურთი;
გამოვიყენოთ ბაიესის ფორმულა
PA ( B )  P ( A1 )
PB ( A1 )  1
P( B)
7 5 59
PA ( B)  , P( A1 )  , P( B) 
1 15 9 135
PA ( B)  P( A1 )
5 / 9  7 /15 35
PB ( A1 )  1   .
P( B) 59 /135 59
'
ამოცანა 4. კაზინოში დგას ორი A და A სათამაშო მაგიდა,
რომლებიც სრულიად ერთნაირად გამოიყურება. A მაგიდაზე
'
მოგების ალბათობა არის 1/3, ხოლო A მაგიდაზე – 2/5. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ თამაში ჩატარდა პირველ მაგიდაზე, თუ
თამაში მოგებით დამთავრდა.

40
ამოხსნა: თქვათ A1 - არის ხდომილობა ავირჩიეთ პირველი მაგიდა;
A2 - ავირჩიეთ მეორე მაგიდა და B არის ხდომილობა, რომელიც
ნიშნავს მოგებას.
ბაიესის ფორმულის თანახმად

PA ( B )  P ( A1) PA ( B )  P ( A1)
PB ( A1)  1  1
P( B) PA ( B )  P ( A1)  PA ( B )  P ( A2 )
1 2

სრული ალბათობის ფორმულის თანახმად

P( B)  P ( B)  P( A )  P ( B)  P( A )
A 1 A 2
1 2
ხოლო
1 2 1
PA ( B)  , PA ( B)  , P( A1)  P( A2 ) 
1 3 2 3 2
1 1

3 2 5
PB ( A1)   .
1 1 2 1 11
  
3 2 5 2
5
პასუხი: .
11

41
 თავი III
დამოუკიდებელ ცდათა სქემა

1. ბერნულის ფორმულა
2.
ვთქვათ ვატარებთ n დამოუკიდებელ ცდას, რაც იმას
ნიშნავს, რომ ერთი ცდის შედეგი გავლენას არ ახდენს მეორე ცდის
შედეგზე. აქედან გამომდინარე ასეთი ცდის შედეგად ვღებულობთ
n დამოუკიდებელი ხდომილობას. ბერნულის სქემა მდგომარეობს
შემდეგში: ყოველ ცდაში ჩვენთვის საინტერესო A ხდომილობის
ალბათობა ერთიდაიგივეა, P( A)  p; P( A)  1 p  q და
ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ n დამოუკიდებელ ცდაში A
ხდომილობა განხორციელდება ზუსტად k - ჯერ. აღვნიშნოთ
საძიებელი ხდომილობის ალბათობა Pn (k ) სიმბოლოთი.
რადგანაც ცდათა რაოდენობა არის n , ამიტომ შედეგიც დაიკავებს
n ადგილს, ხოლო ჩვენთვის საინტერესო შედეგებიდან ანუ
ხდომილობებიდან ერთერთი ვარიანტი იქნება
 
A  A  A A A ,
k n k
( A ხდომილობა განხორციელდა k - ჯერ და არ განხორციელდა
nk - ჯერ ), რადგანაც დამოუკიდებელ ხდომილობათა
თანაკვეთის ალბათობა უდრის ალბათობების ნამრავლს, ცხადია
 
P( A  A  A A A)  p  p  p  q  q  q  p k q nk ,
k n k k nk
ხოლო ყველა ასეთ განსხვავებულ, არათავსებად

ხდომილობათა რაოდენობა იქნება Cnk , ამიტომ არათავსებად

ხდომილობათა ჯამის ფორმულის თანახმად.

Pn (k )  Cnk p k q nk
ამ ფორმულას ბერნულის ფორმულა ეწოდება.

42
 1 .
n
ვაჩვენოთ, რომ Pn (k )   Cnk pk qnk
k 0
მართლაც, k -ს შესაძლო მნიშვნელობათა ალბათობების
P(0), P(1), P(2),..., P(n) ჯამი ერთის ტოლია ანუ რაც იგივეა
A
n დამოუკიდებელ ცდაში ხდომილება შეიძლება არც ერთჯერ
არ განხორციელდეს ან ერთჯერ მაინც განხორციელდეს, რაც
n
ფორმულით ასე ჩაიწერება  Pn (k )  1, ამ ფორმულას
k 0
ადვილად დავამტკიცებთ, თუ ნიუტონის ბინომის ფორმულაში,
n
(a  b)n   Cnk ak bnk ,
k 0
ჩავსვამთ a  p, b  q .
n დამოუკიდებელ ცდაში A ხდომილება განხორციელდება
არაუმეტეს k -ჯერ, გამოითვლება ჯამით
k
 Pn (i) ,
i 0
ხოლო A ხდომილება განხორციელდება არანაკლებ k -ჯერ -
n
 Pn (i) -ით.
ik

43
 2.უალბათესი რიცხვი

განვიხილოთ Pn (k ) , როგორც k -ს ფუნქცია

k  0,1,2,..., n . დავადგინოთ k -ს რა მნიშვნელობისთვისაა ეს
ფუნქცია ზრდადი და კლებადი. ამისთვის განვიხილოთ
Pn (k  1) Cnk 1 p k 1q nk 1 (n  k ) p
  .
Pn (k ) Cnk p k q nk (k  1)q
Pn (k  1)
თუ  1 , მაშინ Pn (k ) ზრდადია.
Pn (k )
(n  k ) p
მართლაც  1 უტოლობის ამონახსნია k  np  q , ასევე
(k  1)q
მივიღებთ როცა k  np  q , მაშინ Pn (k ) ფუნქცია კლებადია. ამ
მსჯელობიდან ვასკვნით, რომ არსებობს k -ს მნიშვნელობა ko ,
რომელისთვისაც Pn (k0 ) მაქსიმალურია, ვუწოდოთ მას

უალბათესი რიცხვი. ko არაუარყოფითი მთელი რიცხვია და მისი

რიცხვითი მნიშვნელობა გამოითვლება შემდეგი უტოლობიდან
np  q  k0  np  q  1 .
ამოცანა. მონეტას აგდებენ 20 –ჯერ.იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
საფასური “მოვა” : ა) ზუსტად 3 –ჯერ; ბ) არაუმეტეს 18-ჯერ; გ)
არანაკლებ 17-ჯერ; დ) იპოვეთ საფასურის მოსვლათა უალბათესი
რიცხვი.
ამოხსნა.
ა) n  20; k  3; p  0,5; q  1  0,5  0,5 ;
P20 (3)  C20
3
(0,5)3 (0,5)17 .
ბ) n  20; 0  k  18; p  0,5; q  1  0,5  0,5;
18 20

 P(k )  1   P (k )  1 P
k 0 k 19
20 (19)  P20 (20) 

 1  C20
19
(0,5)19 (0,5)2019  C2020 (0,5)20 (0,5)20 20

44
გ) n  20; k  19; p  0,5; q  1  0,5  0,5 ;
20

 P(k )  P
k 19
20 (19)  P20 (20)  C20
19
(0,5)19 (0,5) 2019  C20
20
(0,5) 20 (0,5) 2020

დ) n  20; k  3; p  0,5; q  1  0,5  0,5 ;

np  q  k0  np  q  1 ,
20  0,5  0,5  k0  20  0,5  0,5  1 , 9,5  k0  10,5 ,
ე.ი. k0  10 .
შევნიშნოთ, რომ თუ np  q მთელი რიცხვია, მაშინ უალბათესი
რიცხვს აქვს ორი მნიშვნელობა, ხოლო თუ - არაა მთელი, მაშინ -
ერთი.

3. პუასონის ფორმულა

ბერნულის ფორმულის გამოყენება რთულდება როცა ცდათა

რაოდენობა დიდია. ასეთ შემთხვევბაში იყენებენ მის მიახლოებით
ფორმულებს, კერძოდ, როცა დამოუკიდებელ ცდათა რაოდენობა
დიდია, ხოლო ყოველ ცდაში A ხდომილების ალბათობა
P ( A)  p , საკმაოდ მცირეა, ხოლო np   ნამრავლი მუდმივ
მნიშველობას ინარჩუნებს ცდათა სხვადასხვა სერიაში ანუ A
ხდომილების მოხდენის საშუალო რაოდენობა უცვლელია, მაშინ
ბერნულის ფორმულა შეგვიძლია გადავწეროთ შემდეგი სახით:

n(n  1)(n  2)....(n  k  1) k

pn (k )  p (1  p) n  k 
k!
nk 
n(n  1)(n  2)....(n  k  1)      
k

   1  
k! n  n

45
 გამოვთვალოთ მიღებული გამოსახულების ზღვარი, როცა
n   , მივიღებთ

 n k 
k 1. 1  1  2   k  1    
pn (k )   1   
... 1   1  
k ! nlim
   n  n   n  n  
 
k
k     k
n

 lim 1   1    e
k ! n  n   n k!

k
მიღებულ ფორმულას lim pn (k )  e  ეწოდება პუასონის
n  k!
ფორმულა. იგი საშუალებას იძლევა ვიპოვოთ n დამოუკიდებელ
ცდაში A ხდომილების k –ჯერ მოხდენის (წარმატების)
ალბათობა, როცა n საკმაოდ დიდია, p კი საკმაოდ მცირე,
ამასთან
k
np   <15 , pn (k )  e .
k!
ამოცანა. ქარხანას გამოუგზავნეს 5000 ცალი კასრი. ალბათობა
იმისა, რომ კასრი ტრანსპორტირებით დაზიანდება , არის 0,0002.
რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ქარხანაში მიღებული
კასრებიდან სამი დაზიანებული იქნება.
ამოხსნა. n =5000, p =0,0002, k  3 ,   np  5000.0, 0002  1 ,
1
e 1
p5000 (3)    0, 06
3! 6e

46
 4. ლაპლას – მუავრის ლოკალური და ინტეგრალური
თეორემები

როგორც წინა პარაგრაფში აღვნიშნეთ , როცა ცდათა

რაოდენობა დიდია, მაშინ მოუხერხებელია ბერნულის ფორმულის
გამოყენებით საძებნი ალბათობის გამოთვლა. ასეთ შემთხვევაში
ალბათობის გამოთვლის სიძნელის გვერდის ავლის საშუალებას
იძლევა ლაპლას – მუავრის ლოკალური და ინტეგრალური
ფორმულები.
ლაპლას – მუავრის ლოკალური თეორემა. ბერნულის სქემის
n ცდაში k –ჯერ წარმატების pn (k ) ალბათობა გამოითვლება
მიახლოებით ფორმულით
1
pn (k )   ( x),
npq
2
1  x2 k  np
სადაც  ( x)  e , ხოლო x , p – არის
2 npq
წარმატების ალბათობა ყოველ ცდაში.
 ( x ) –ის მნიშვნელობები გამოითვლება x –ის დადებითი
მნისვნელობისათვის ცხრილიდან, რომელიც მოცემულია
სახელმძღვანელოს დანართში, ხოლო უარყოფითი მნიშვნელობის
გამოსათვლელად გამოვიყენოთ ამ ფუნქციის ლუწობა
 ( x)   ( x) .
ამოცანა. სამიზნის დაზიანების ალბათობა ყოველი გასროლისას
0.3–ის ტოლია. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ 2000 გასროლისას
სამიზნე დაზიანდება ზუსტად 650–ჯერ.
გამოვიყენოთ ლაპლას – მუავრის ლოკალური თეორემა.
n = 2000, k = 650, p = 0,3,
k  np 650  2000.0,3 50
x    2, 44 ,
npq 2000.0,3.0,7 420
1 0,02
p2000 (650)   (2, 44)   0,00098 ,
2000.0,3.0,7 420
(ცხრილიდან  (2, 44)  0, 02 )

47
 ლაპლას-მუავრის ინტეგრალური თეორემა. ბერნულის სქემის
n ცდაში ალბათობა იმისა, რომ წარმატების რაოდენობა k
მოთავსებულია k1 და k2 რიცხვებს შორის მიახლოებით
გამოითვლება ფორმულით
 k  np   k  np 
pn (k1  k  k2 )    2   1
 npq 
,
 npq 
   
სადაც
x t2
1 
( x) 
2
e

2
dt ,

p – არის წარმატების ალბათობა ყოველ ცდაში, q  1  p .

( x) ფუნქციას ლაპლასის ფუნქცია ეწოდება, მისი
მნიშვნელობები დადებითი x – სათვის მოცემულია
სახელმძღვანელოს დანართში, ხოლო უარყოფითი x – სათვის
გამოიყენება  ( x) ფუნქციის თვისება,  ( x)  1  ( x) .
ამოცანა. ალბათობა იმისა, რომ გამოჩარხული დეტალი
აღმოჩნდება სტანდარტული, 0,2 - ის ტოლია. ვიპოვოთ ალბათობა
იმისა, რომ 1500 გამოჩარხულ დეტალს შორის სტანდარტული
აღმოჩნდება არანაკლებ 1200 დეტალი.
ამოხსნა. k  1400 , n = 1500, p = 0,2
 1200  1500.0.2 
p1500 (1200  k  )         
 1500.0.2.0.8 
 1  (16)  0, 01

48
 5. პოლინომიალური სქემა

ბერნულის სქემას ორშედეგიან სქემასაც უწოდებენ. მის

განზოგადოებას წარმოადგენს m >2 შედეგიან ცდათა მიმდევრობა.
ვთქვათ ვატარებთ n დამოუკიდებელ ცდას და ყოველი ცდის
შედეგია A1 , A2 ,...., Am ხდომილობები, ამასთანავე ყოველ ცდაში
P( A1 )  p1 , P( A2 )  p2 ,...., P( Am )  pm . დავუშვათ, რომ A1 –
ხდომილობა განმეორდა n1 – ჯერ, A2 – ხდომილება n2 – ჯერ, და
ა. შ. Am ხდომილობა nm – ჯერ, მაშინ n1 + n2 +....+ nm = n .
თუ pi  0 და pi  1 , i  1, 2,..., m , მაშინ მტკიცდება შემდეგი
ფორმულის სამართლიანობა

n!
pn (n1 , n2 ,..., nm )  p1n1 . p2 n2 ... pm nm ,
n1 !.n2 !....nm !
სადაც

pn (n1 , n2 ,..., nm ) აღნიშნავს ალბათობას იმისა, რომ A1 –

ხდომილობა განმეორდა n1 – ჯერ, A2 – ხდომილობა n2 – ჯერ, და
ა. შ. Am ხდომილება nm –ჯერ. ასეთ ალბათობას პოლინომიარულ
ალბათობას უწოდებენ და ის წარმოადგენს ბერნულის ფორმულის
განზოგადოებას.
ამოცანა. წარმოებაში 2000 დეტალიდან შემთხვევით არჩევენ 6
დეტალს. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ მათგან 3 იქნება
პირველი ხარისხის, 2 მეორე ხარისხის და ერთი მესამე ხარისხის,
თუ ცნობილია, რომ პირველი ხარისხის დეტალების რაოდენობა
არის 1000, მეორე ხარისხის დეტალების რაოდენობა– 500 და მესამე
ხარისხის – 500. იგულისხმება, რომ შერჩევა ხდება დაბრუნებით.
ამოხსნა. p1  0,5, p2  0, 25, p3  0, 25 , n1 =3, n2 =2, n3  1 ,
6!
ამიტომ p2000 (3, 2,1)  0,53.0, 252.0, 25  0,12
3!.2!.1!

49
 თავი IV
შემთხვევითი სიდიდეები

1.შემთხვევითი სიდიდე და განაწილების ფუნქცია

ელემენტარულ ხდომილობათა სივრცეზე განსაზრვრულ

ფუნქციას, რომელიც ღებულობს რიცხვით მნიშვნელობებს
გარკვეული ალბათობებით, შემთხვევითი სიდიდე ეწოდება.
შემთხვევითი სიდიდეს აღნიშნავენ X , Y , Z ,... ან  , ,  ,...
სიმბოლოებით. შემთხვევითი სიდიდეს ეწოდება დისკრეტული,
თუ მისი მნიშვნელობათა სიმრავლე სასრულია ან თვლადი.
მაგალითად, ვთქვათ მონეტას ვაგდებთ ერთჯერ. აღვნიშნოთ X -
ით საფასურის მოსვლათა რაოდენობა, ცხადია ის ღებულობს
1
მნიშვნელობას ნულს ალბათობით და ღებულობს
2
1
მნიშვნელობას ერთს ალბათობით , რაც ცხრილის სახით
2
შემდეგნაირად ჩაიწერება:
0, 1

X : 1 1
 2 , 2
ცხრილს, რომელშიც ჩამოთვლილია დისკრეტული ტიპის
შემთხვევითი სიდიდის შესაძლო მნიშვნელობები და მათი
შესაბამისი ალბათობები, ამ შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
კანონი ეწოდება.
 x , x ,..., xn
X : 1 2
 p1 , p2 ,..., pn ,

n
სადაც xi  R,  pi  1 .
i1

50
 განვიხილოთ X შემთხვევითი სიდიდე და { X  x}
ხდომილობა , რომელიც აღნიშნავს  –ს ყველა იმ  –
ელემენტარულ ხდომილებათა სიმრავლეს, რომლისთვისაც
X ( )  x , სადაც x ნებისმიერი ნამდვილი რიცხვია. ცხადია
P ( X ( )  x) ალბათობა დამოკიდებულია x – ზე და
წარმოადგენს x – ის ფუნქციას, აღვნიშნოთ ეს ფუნქცია F ( x ) – ით
და მას X შემთხვევითი სიდიდის განაწილების ფუნქცია
ვუწოდოთ, ე. ი.
F ( x ) = P ( X ( )  x) , x  R
განვიხილოთ განაწილების ფუნქციის თვისებები:
1. F ( x ) არაკლებადია ყოველი x  R – თვის.
მართლაც ვთქვათ x 1  x2 .
განვიხილოთ
F ( x1 )  P( X  x1 )  P{ : X ()  x1}  P{ : X ()  x2}  F ( x2 )
2. F ()  lim F ( x)  1, F ( )  lim F ( x)  0
x  x 

3. F ( x ) ფუნქცია უწყვეტია მარჯვნიდან, რაც იმას ნიშნავს,

რომ
lim F ( x)  F ( x0 )
x  x0

ანუ თუ x1  x2  ...  xn  .... და lim xn  x0 , მაშინ

n 

lim F ( xn )  x0 .
n 
დავწეროთ ზემოთ განხილული შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების ფუნქცია.

0, x  0

F ( x)  0,5 , 0  x  1
1, x  1


დისკრეტული ტიპის შემთხვევითი სიდიდის განაწილების

ფუნქცია საფეხურა ფუნქციის სახეა.
ამ ფუნქციის გრაფიკს ექნება შემდეგი სახე:

51
 F(x)

0.5

x
0 1

განსაზღვრა. შემთხვევითი სიდიდეს ეწოდება უწყვეტი ტიპის, თუ

მისი შესაძლო მნიშვნელობები მთლიანად ავსებს რაიმე რიცხვით
შუალედს.

განსაზღვრა. X შემთხვევით სიდიდეს ეწოდება აბსოლიტურად

უწყვეტი, თუ მისი განაწილების ფუნქცია წარმოიდგინება შემდეგი
სახით
x
F ( x)  

f (t )dt ,

სადაც f ( x ) - ს ეწოდება X შემთხვევით სიდიდის განაწილების

სიმკვრივე ანუ X შემთხვევით სიდიდის განაწილების სიმკვრივე
ეწოდება F ( x ) განაწილების ფუნქციის წარმოებულს

f ( x)  F ' ( x) .

ჩვენ შემდეგში აბსოლიტურად უწყვეტ შემთხვევით სიდიდეს

ვუწოდებთ უწყვეტს.

52
 თუ ცნობილია X შემთხვევით სიდიდის განაწილების
სიმკვრივის გრაფიკი, მაშინ განაწილების ფუნქციის გრაფიკული
მნიშვნელობა x წერტილში გამოისახება შემდეგნაირად

f(x)

F(x)

x x

2.მრავალგანზომილებიანი შემთხვევითი სიდიდეები

შემთხვევითი სიდიდე არსებითად დაკავშირებულია

შემთხვევით ექსპერიმენტთან. ის ექსპერიმენტის აღწერას
წარმოადგენს. ხშირად ექსპერიმენტის აღწერა ერთი შემთხვევითი
სიდიდით შეუძლებელია, ამიტომ საჭიროა განვიხილოთ
შემთხვევით სიდიდეთა დალაგებული ერთობლიობა
( X1 , X 2 ,..., X n ) , რომელსაც შემთხვევითი ვექტორი ეწოდება ,
სადაც თითოეული X i , i  1, 2,..., n შემთხვევითი სიდიდეა ანუ
წარმოადგენს შემთხვევითი ვექტორის მდგენელს.
( X1 , X 2 ,..., X n ) შემთხვევით ვექტორს ეწოდება დისკრეტული
ტიპის შემთხვევით ვექტორი, თუ მისი მდგენელები დისკრეტული
შემთხვევითი სიდიდეებია.

53
( X1 , X 2 ,..., X n ) შემთხვევით ვექტორის განაწილების ფუნქცია
აღინიშნება F ( x1 , x2 ,...xn ) სიმბოლოთი და მას ეწოდება n
განზონილებიანი შემთხვევითი სიდიდის ერთობლივი
განაწილების ფუნქცია და განისაზღვრება შემდეგი ფორმულით
F ( x1 , x2 ,...xn )  P( X  x1 , X  x2 ,..., X  xn ) ,
სადაც ( x1 , x2 ,...xn )  R
n n
(Rn განზონილებიანი ნამდვილ
არის
რიცხვთა სიმრავლე ). F ( x1 , x2 ,...xn ) წარმოადგენს x1 , x2 ,...xn
ცვლადების ფუნქციას.
განვიხილოთ ორგანზომილებიანი დისკრეტული შემთხვევითი
სიდიდის მაგალითი:
ამოცანა. ვთქვათ ვაგორებთ ორ კამათელს ერთჯერ. X
შემთხვევითი სიდიდე იყოს პირველ კამათელზე მოსული ლუწი
რიცხვების რაოდენობა, ხოლო Y შემთხვევითი სიდიდე – მეორე
კამათელზე მოსული ლუწი რიცხვების რაოდენობა. ჩავწეროთ
ცხრილის სახით ამ შემთხვევითი სიდიდეების მნიშვნელობები და
მათი შესაბამისი ალბათობები.

X |Y 0 1
0 0,25 0,25
1 0,25 0,25

P( X  0;Y  0)  0, 25, P( X  1;Y  0) 

 0, 25, P( X  0;Y  1)  0, 25, P( X  1;Y  1)  0, 25
მიღებულ ცხრილს ეწოდება ( X ,Y ) - ორგანზომილებიანი
შემთხვევითი სიდიდის ერთობლივი განაწილების კანონი. ხოლო
X და Y შემთვევითი სიდიდეების განაწილების კანონებს ექნება
შემდეგი სახე:

X 0 1

P 1/2 1/2

54
 Y 0 1
P 1/2 1/2

ახლა განვიხილოთ ორგანზომილებიანი დისკრეტული

შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი ზოგადი სახით

X |Y y1 y2 y3 ... ym
x1 p11 p12 p13 ... p1m
x2 p21 p22 p23 ... p2m
x3 p31 p32 p33 ... p3m
. . . . ... .
. . . . ... .
. . . . ... .
xn pn1 pn 2 pn3 ... pnm

ამ ცხრილს ეწოდება დისკრეტული ტიპის

ორგანზომილებიანი (X , Y) შემთხვევითი ვექტორის
განაწილების კანონი, სადაც
n m

 p
i 1 j 1
ij 1 და

P( X  xi ; Y  y j )  pij , i  1, 2,...n, j  1, 2,..., m.

ერთობლივი განაწილების ცხრილიდანაც შეგვიძლია
დავწეროთ X და Y შემთვევითი სიდიდეების განაწილების
კანონები.
მართლაც, სრული ალბათობის ფორმულის გამოყენებით
მივიღებთ
m m
p i  P( X  x i )   P( X  xi ; Y  y j )   pij , i  1, 2,...n
j 1 j 1

55
 n n
q j  P(Y  y j )   P( X  xi ; Y  y j )   pij , j  1, 2,...m
i 1 i 1

ანუ (X , Y) შემთხვევითი ვექტორის ერთობლივი

განაწილების კანონიდან მივიღეთ X და Y შემთხვევითი
სიდიდეების განაწილების კანონები, რომლებსაც ამ შემთხვევით
სიდიდეთა კერძო ანუ მარგინალურ განაწილების კანონებს
უწოდებენ.
ერთობლივი განაწილების F ( x, y ) ფუნქციას გააჩნია
შემდეგი თვისებები:
1. 0  F ( x, y )  1 ;
2. F ( x, y ) ფუნქცია თითოეული ცვლადის მიმართ
არაკლებადია;
3. lim F ( x, y)  0, lim F ( x, y)  1 ,
x  x  
y  y 

limF ( x, y)  F ( x), limF ( x, y)  F ( y) .

y  x 

4. F ( x, y ) ფუნქცია მარჯვნიდან უწყვეტია;

5. F ( x, y ) ფუნქციის ნაზრდი არაუარყოფითია.
განსაზღვრა. X 1 , X 2 ,..., X n შემთხვევით სიდიდეებს ეწოდებათ
ერთობლივად დამოუკიდებელი შემთხვევით სიდიდეები, თუ ამ
შემთხვევით სიდიდეთა ნებისმიერი კომბინაციისათვის
სრულდება შემდეგი
F ( X i1 , X i2 ,..., X ik )  F ( X i1 ).F ( X i2 )...F ( X ik ) , 2  k  n .
ცხადია, რომ შემთხვევითი სიდიდეთა ერთობლივად
დამოუკიდებლობიდან გამომდინარეობს წყვილ-წყვილად
დამოუკიდებლობა, მაგრამ პირიქით არაა ეს დებულება
სამართლიანი.

56
 3. გაწილების სიმკვრივე და მისი თვისებები

როგორც აღვნიშნეთ უწყვეტი შემთხვევითი სიდიდის

x
განაწილების ფუნქციას აქვს შემდეგი სახე F ( x )  

f (t )dt , ანუ

F ' ( x)  f ( x) , სადაც f ( x) X შემთხვევითი სიდიდის

განაწილების სიმკვრივეა.
განაწილების სიმკვრივეს გააჩნია შემდეგი თვისებები:
1. f ( x)  0 , მართლაც რადგანაც F ( x ) განაწილების
ფუნქცია არაკლებადია და უწყვეტია, ამიტომ F ' ( x)  0
ე.ი. f ( x )  0 .

 f(x)
2. 

f ( x ) dx  1 ; 0

მართლაც რადგანაც F ()  1 და

F ()  0 , ამიტომ

 
F(b)-F(a)


f ( x)dx   F ' ( x)dx F ()  F ()  1

a b
3. ნიუტონ-ლაიბნიცის ფორმულის თანახმად
b

 f ( x)dx  F (b)  F (a)  P(a  x  b) .

a

ამოცანა. X შემთხვევითი სიდიდის

განაწილების სიმკვრივე მოცემულია ფორმულით

0, x  [2; 6]
f ( x)  
1/ 4, x  [2; 6]
იპოვეთ P (1  X  3) .

57
ამოხსნა.
3 3
P(1  X  3)   f ( x)dx   1/ 4dx 
1 2

 1/ 4 x |  1/ 4(3  1)  1/ 4.
3
2

4. შემთხვევითი სიდიდეთა რიცხვითი

მახასიათებლები

შემთხვევითი სიდიდეების შესახებ ამომწურავ ინფორმაციას

იძლევა განაწილების ფუნქცია, მაგრამ ხშირად შემთხვევითი
სიდიდის დახასიათება საკმარისია რამდენიმე რიცხვითი
მაჩვენებლით, რომლებიც გამოხატავენ შემთხვევითი სიდიდის
არსებით თვისებებს. ასეთი რიცხვებია: მათემატიკური ლოდინი,
დისპერსია, საშუალო კვადრატული გადახრა, მოდა, მედიანა,
საწყისი და ცენტრალური მომენტები და ა.შ.
დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის, რომლის განაწილების
კანონია,

X x1 x2 x3 ... xn ..
P p1 p2 p3 ... pn ..

მათემატიკური ლოდინი ანუ საშუალო ეწოდება რიცხვს


EX   xi pi .
i 1
მათემატიკური ლოდინის შინაარსის გასაგებად, განვიხილოთ
მაგალითი:
ამოცანა. ვთქვათ X შემთხვევითი სიდიდეზე ჩატარდა n
დაკვირვება და მან x1 მნიშვნელობა მიიღო n1 -ჯერ, x2

58
მნიშვნელობა - n2 -ჯერ, და ა. შ. xn მნიშვნელობა nk -ჯერ, ცხადია
n1  n2  ...  nk  n , მაშინ X შემთხვევითი სიდიდის საშუალო
მნიშვნელობა (არითმეტიკული საშუალო) იქნება

x1n1  x2 n2  ...  xk n k n n n
 x1 1  x2 2  ...  xk k , თუ
n n n n
დაკვირვების რაოდენობა n საკმაოდ დიდია, მაშინ ფარდობითი
n n n
სიხშირეები 1 , 2 ,..., k უახლოვდება ხდომილების ალბათობას,
n n n
ამიტომ ფარდობით სიხშირეები შევცვალოთ შესაბამისი
ალბათობებით, მივიღებთ რომ X შემთხვევითი სიდიდის
საშუალო მნიშვნელობა ემთხვევა მის მათემატიკურ ლოდინს. ე.ი.
შემთხვევითი სიდიდის მათემატიკური ლოდინი დაახლოებით
ტოლია ამ შემთხვევითი სიდიდის დაკვირვებული
მნიშვნელობების არითმეტიკული საშუალოსი.
უწყვეტი X შემთხვევითი სიდიდის მათემატიკური ლოდინი
ეწოდება

EX 

 xf ( x)dx
რიცხვს, სადაც f ( x ) არის X შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
სიმკვრივე.
მათემატიკური ლოდინის თვისებები:
1. EC  0 , სადაც C მუდმივია;
2. E (CX )  CEX , ანუ მუდმივი გადის მათემატიკური
ლოდინის ნიშნის გარეთ;
3. E   C X    E (C X ) , ანუ შემთხვევით სიდიდეთა
i i i i

წრფივი კომბინაციის მათემატიკური ლოდინი ამ შემთხვევით

სიდიდეთა ლოდინების წრფივი კომბინაციის ტოლია;
4. თუ X და Y შემთხვევითი სიდიდეები
დამოუკიდებელია, მაშინ მათი ნამრავლის მათემატიკური
ლოდინი ლოდინების ნამრავლის ტოლია
EXY  EX  EY .

59
 თუ ცნობილია X შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
კანონი , მაშინ Y  F ( X ) შემთხვევითი სიდიდის მათემატიკური
ლოდინი დისკრეტული X შემთხევითი სიდიდის შემთხვევაში
გამოითვლება ფორმულით
E ( F ( X ))   yi Py ( yi ) ,
i

სადაც Py ( yi )  P ( F ( X )  yi ) , ხოლო yi  F ( xi ), i  1, 2,... ,

ხოლო უწყვეტი X შემთხვევითი სიდიდის შემთხვევაში


E ( F ( X ))   F (t ) f

X (t )dt .

დისპერსია. შემთხვევითი სიდიდის მნიშვნელობების

მათემატიკური ლოდინის მიმართ გაფანტულობის ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანი საზომია დისპერსია. X შემთხვევითი სიდიდის
დისპერსია აღნიშნება DX სიმბოლოთი და განისაზღვრება
შემდეგი ფორმულით DX  E ( X  EX ) . მათემატიკური 2

ლოდინის თვისებების გამოყენებით დისპერსის გამოსათვლელი

ფორმულა შემდეგნაირად გარდაიქმნება

DX  E ( X  EX )2  E ( X 2  2 XEX  ( EX )2 )  EX 2  2( EX )2  ( EX )2  EX 2  ( EX )2 .
ადვილად დამტკიცდება დისპერსიის შემდეგი თვისებები:
1. DC  EC  ( EC )  0
2 2

2. D(CX )  E (CX )2  ( E (CX ))2  C 2 EX 2  C 2 ( EX )2  C 2 DX ;

3. D( X  Y )  E ( X  Y )2  ( E ( X  Y )) 2  EX 2  2 EXY  EY 2 
 ( EX )2 2 EXEY  ( EY )2  DX  DY  2( EXY  EXEY )
თუ X და Y შეთხვევითი სიდიდეები დამოუკიდებლებია, მაშინ
D( X  Y )  DX  DY
X შეთხვევითი სიდიდის საშუალო კვადრატული გადახრა ეწოდება
კვადრატულ ფესვს დისპერსიიდან და აღინიშნება X სიმბოლოთი,
 X   DX .

60
 თუ X შეთხვევითი სიდიდის მათემატიკური ლოდინია
EX , ხოლო საშუალო კვადრატული გადახრა -  X , მაშინ
X  EX
შემთხვევით სიდიდეს ეწოდება სტანდარტული
 X
შემთხვევითი სიდიდე. ადვილი დასამტკიცებელია, რომ
 X  EX   X  EX 
E   0, D   1
 X   X 
მედიანა. მოდა. შემთხვევითი სიდიდის საშუალო მნიშვნელობის
მახასიათებელს წარმოადგენს მედიანა, რომელსაც შემთხვევითი
სიდიდის ცენტრალურ მნიშვნელობასაც უწოდებენ.
მათემატიკური ლოდინისაგან განსხვავებით მედიანა შემთხვევითი
სიდიდის საშუალო მნიშვნელობის მდგრადი მახასიათებელია, რაც
იმას ნიშნავს, რომ შემთხვევითი სიდიდის მნიშვნელობის
ნაწილობრივი ცვლილება არ მოქმედებს მედიანის
მნიშვნელობაზე.
X შემთხვევითი სიდიდის მედიანა ეწოდება ისეთ M რიცხვს,
რომლისთვისაც სრულდება შემდეგი
1
P( X  M )  P( X  M )  .
2
თუ X შემთხვევითი სიდიდის განაწილების F ( x ) ფუნქცია
უწყვეტია , მაშინ მედიანა განისაზღვრება შემდეგი ტოლობით

M
1 1
F (M ) 
2
 

f ( x)dx 
2
.

მოდა. დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის მოდა

ეწოდება უდიდესი ალბათობის შესაბამის მნიშვნელობას, ხოლო
უწყვეტი X შემთხვევითი სიდიდის შემთხვევაში მოდა ეწოდება
მისი განაწილების სიმკვრივის ფუნქციის ლოკალური მაქსიმუმის
წერტილს.
ამოცანა. მოცემულია X შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
კანონი

61
 X 2 4 5

P 0,5 0,3 0,2

მოცემული X შემთხვევითი სიდიდის მოდაა 2, რადგანაც
მისი შესაბამისი ალბათობა უდიდესია.
შემთხვევით სიდიდეს შეიძლება ქონდეს მხოლოდ ერთი
მოდა, მაშინ მას უნიმოდალური ეწოდება. ასევე შესაძლებელია
შემთხვევით სიდიდეს ქონდეს ერთზე მეტი მოდა, ამიტომ მოდა
არაა შემთხვევითი სიდიდის სტაბილური მახასიათებელი.
განაწილების კვანტილი. თუ X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების ფუნქციაა F ( x ) , მაშინ ამ შემთხვევითი სიდიდის p -
რიგის კვანტილი ეწოდება ისეთ x p რიცხვს, რომლისთვისაც
F ( x p )  p . ცხადია, რომ მედიანისთვის სრულდება ტოლობა
F ( M )  1/ 2 .
თუ p  1 / 4 , მაშინ x1/4  1 ( ანუ მეოთხედი კვანტილი x1/4 )არის
პირველი კვარტილი, ხოლო როცა p  3 / 4 , მაშინ x3/4  3 - არის
მესამე კვარტილი, 3  1 - ს ეწოდება კვარტილთშორისი
დიაპაზონი. განაწილების (1   ) - კვანტილს ეწოდება ზედა -
კრიტიკული წერტილი. ცხადია, რომ x1/2  M ანუ მედიანა არის
1/2 კვანტილი ანუ მეორე კვარტილი.

f(x)

xp

62
 მომენტები. ასიმეტრია და ექსცესი. X შემთხვევითი
სიდიდის k -ური რიგის საწყისი მომენტი ეწოდება
 k  EX k რიცხვს, თუ E | X k |  , ხოლო k -ური რიგის
ცენტრალური მომენტი ეწოდება k  E ( X  EX ) k რიცხვს.
ცენტრალური მომენტებით განისაზღვრება ასიმეტრიისა და
ექსცესის კოეფიციენტები. ასიმეტრია აღინიშნება  - თი და
განისაზღვრება, შემდეგი ფორმულით
3
 .
3
ასიმეტრიის კოეფიციენტი საშუალებას გვაძლევს უფრო
სრულად გავითვალისწინოთ შემთხვევითი სიდიდის გადახრები.
ასიმერტიის შემთხვევაში განაწილების მრუდის ერთი მხარე უფრო
დიდად არის გადახრილი მეორე მხარესთან შედარებით, რომელიც
გამოიხატება ასიმეტრიის უარყოფითი და დადებითი ნიშნებით.
თუ   0 , მაშინ განაწილება მარჯვნივ ასიმეტრიულია, ხოლო
თუ   0 , მაშინ მარცხნივ.

f(x) f(x)

 >0
 0

ექსცესის კოეფიციენტი e ახასიათებს განაწილების

კონცენტრაციის ხარისხს საშუალო მნიშვნელობის ირგვლივ. იგი
გამოითვლება ფორმულით
4
e 3.
4
რაც უფრო დიდია e , მით უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს
განაწილების სიმკვრივეს EX წერტილში და პირიქით

63
ასიმეტრია ახასიათებს ვარიაციული მწკრივის წანაცვლების
ხარისხს საშუალო მნიშვნელობიდან გარკვეული სიდიდით და
მიმართულებით. სიმეტრიული მრუდის შემთხვევაში ასიმეტრიის
კოეფიციენტი ნულის ტოლია. 0,5-ზე ნაკლები მნიშვნელობა
ითვლება მცირე ასემეტრიად. ექსცესი - ახასიათებს საშუალო
მნიშვნელობის ირგვლივ მნიშვნელობათა კონცენტრაციის ხარისხს
და წარმოადგენს მრუდის მახვილწვერიანობის თავისებურ
მახასიათებელს. ნორმალური განაწილების შემთხვევაში ექსცესის
მნიშვნელობა ნულის ტოლია. თუ ექსცესის მნიშვნელობა
დადებითია, მაშინ განაწილების წირს გააჩნია ნორმალურზე
მაღალი, მახვილი წვერო, წინააღმდეგ შემთხვევაში, თუ
უარყოფითია წვერო შედარებით დაბალია და ბლაგვი. ექსცესის
უარყოფითი მნიშვნელობის ზღვარს წარმოადგენს - 2 სიდიდე,
ხოლო დადებითი მნიშვნელობის ზღვარი არ არსებობს.

64
 5. დისკრეტული შემთხვევითი სიდიდეების განაწილებები

ბერნულის განაწილების კანონი. X შემთხვევით სიდიდეს

ეწოდება ბერნულის კანონით განაწილებული, თუ მის
განაწილების კანონს აქვს სახე

X 0 1
P q p

სადაც p „წარმატების“ ალბათობაა, ხოლო q -„მარცხის“.

მათემატიკური ლოდინის განსაზღვრების თანახმად
EX  0  q  1 p  p,
ხოლო დისპერსია DX  EX  ( EX )  0  q  1  p  p  pq .
2 2 2 2

ბინომური განაწილების კანონი. X შემთხვევით სიდიდეს

ეწოდება ბინომურად განაწილებული, თუ მის განაწილების კანონს
აქვს სახე

X 0 1 ... k ... n
P Pn (0) Pn (1) ... Pn ( k ) ... Pn (n)

სადაც n არის დამოუკიდებელი ცდათა რაოდენობა, ხოლო

Pn (k )  Cnk p k q n k , k  0,1, 2,..., n (ბერნულის ფორმულა), p არის
„წარმატების“ ალბათობა ყოველ ცდაში, q =1- p .
n
ცხადია, რომ X  X
i 1
i , სადაც X i არის ბერნულის კანონით

განაწილებული შემთხვევითი სიდიდე, ამიტომ

 n  n n
EX  E   X i    EX i   p  np ,
 i 1  i 1 i 1

რადგანაც X i , i  1, 2,.., n დამოუკიდებელი შემთხვევითი

სიდიდეებია,
 n  n n
D   X i    DX i   pq  npq .
 i 1  i 1 i 1

65
ბინომური განაწილების კანონი მოკლედ ასე ჩაიწერება:
P( X  k )  Cnk p k q n  k , k  0,1, 2,..., n .
ამოცანა. კამათელს ვაგორებთ ორჯერ. X შემთხვევით სიდიდე
იყოს ლუწი რიცხვის მოსვლათა რაოდენობა. განაწილების კანონს
ექნება სახე:
X 0 1 2 1 1
სადაც p  , q  ;
P P2 (0) P2 (1) P2 (2) 2 2
1 1
1 1 1
P2 (1)  C      ,
1
2
2 2 2
0 2
1 1 1
P2 (0)  C     
0
2
2 2 4
2 0
1 1 1
P2 (2)  C      ; 2
2
2 2 4
1 1 1 1
EX  np  2   1,  npq  2    .
2 2 2 2
გეომეტრიული განაწილება. ვთქვათ ტარდება ბერნულის ცდათა
მიმდევრობა პირველ წარმატებამდე. ცხადია, რომ X , რომელიც
აღნიშნავს იმ ცდის ნომერს, როდესაც ადგილი ქონდა პირველ
წარმატებას, შემთხვევითი სიდიდეა და მის განაწილების კანონს
ეწოდება გეომეტრიული განაწილების კანონი
P( X  k )  q k 1 p, k 1, 2,...,...
რომელიც მოიცემა შემდეგი ცხრილის სახით

X 1 2 ... k ...
p qp k 1
P ... q p ...


ვაჩვენოთ, რომ q
k 1
k 1
p  1,

მართლაც კლებადი გეომეტრიული პროგრესიის ფორმულის

გამოყენებით

66
  
1
q
k 1
k 1
p  p  q k 1  p 
k 1 1 q
1.

1
ვაჩვენოთ, რომ EX 
, მართლაც უსასრულოდ კლებადი
p

1
გეომეტრიული პროგრესიის ჯამის ფორმულით  (1  p ) 
k
,
k 0 p

1
გავაწარმოოთ ორივე მხარე, მივიღებთ  k (1  p )  2 ,
k 1

k 1 p
მათემატიკური ლოდინის განმარტების თანახმად

1 1
EX   kp (1  p ) k 1  p  2
 , ანალოგიურად მივიღებთ
k 1 p p
q
DX  2 .
p
ამოცანა. მონეტას ვაგდებთ მანამ სანამ არ მოვა საფასური.
დავწეროთ მონეტის აგდებათა რაოდენობის განაწილების კანონი
და ვიპოვოთ მისი მათემატიკური ლოდინი და დისპერსია.
ცხადია, რომ საფასურის მოსვლის ალბათობა ყოველ ცდაში
p  0,5 , ხოლო q  0,5
P( X  k )  0,5k 1  0,5, k  1, 2,...
1 q 0,5
EX   2, DX  2   2.
p p 0,52
ჰიპერგეომეტრიული განაწილება. ვთქვათ ყუთში არის
M რაოდენობის ბურთი, N არის მათ შორის თეთრი ბურთების
რაოდენობა. ყუთიდან ვიღებთ n ბურთს დაბრუნების გარეშე. X
შემთხვევით სიდიდე იყოს ამოღებული თეთრი ბურთების
რაოდენობა. X შემთხვევით სიდიდის განაწილების კანონს
ეწოდება ჰიპერგეომეტრიული განაწილების კანონი, რომელსაც
აქვს შემდეგი სახე
CNk CMn kN
P( X  k )  , k  0,1, 2,..., n.  n  N  .
CMn

67
 n N nN ( M  N )( M  n)
EX  , DX  .
M M 2 (M  N )
ამოცანა. ყუთში არის 5 დეტალი, რომელთაგან 3 სტანდარტულია.
ამოაქვთ 2 დეტალი დაბრუნების გარეშე. დაწერეთ ამოღებული
სტანდარტული დეტალების რაოდენობის განაწილების კანონი.
იპოვეთ მისი მათემატიკური ლოდინი და დისპერსია.

X 0 1 2

C22C30 C21C31 C20C32

P
C52 C52 C52

n  N 23 6
EX    ,
M 5 5
nN ( M  N )( M  n) 2  3  2  3 18
DX   2  .
M 2 (M  N ) 5 (5  3) 25

პუასონის განაწილების კანონი. X შემთხვევით სიდიდეს ეწოდება

პუასონის კანონით განაწილებული შემთხვევითი სიდიდე, თუ მის
განაწილების კანონს აქვს სახე
 k e 
P( X  k )  , k  0,1, 2,...,...
k!
EX  DX   .
დროის ფიქსირებულ შუალედში მომხდარი ხდომილობათა
რაოდენობა ხშირად ემორჩილება პუასონის განაწილების კანონს.
გარკვეულ პირობებში, როცა n საკმაოდ დიდია და წარმატების
ალბათობა საკმაოდ მცირე, პუასონის განაწილება წარმოადგენს
ბინომური განაწილების მიახლოებას.
სატელეფონო სადგურში t დროის განმავლობაში შემოსული
ზარების რაოდენობა არის პუასონის განაწილების მქონე
შემთხვევითი სიდიდე.
ამოცანა. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ერთ წუთში სატელეფონო
სადგურში გამოძახებათა რაოდენობა იქნება 5, თუ   2 .

68
 25 e2
ამოხსნა. P( X  k )  .
5!

6. უწყვეტი შემთხვევითი სიდიდეები

თანაბარი განაწილება. ვიტყვით, რომ X შემთხვევით სიდიდე

განაწილებულია თანაბრად [ a; b] შუალედში, თუ მის
განაწილების ფუნქციას აქვს შემდეგი სახე:

0, x  a
xa

F ( x)   , a  x b, f(x)
b  a
1, xb
სადაც   a  b   .
1
ხოლო განაწილების სიმკვრივეა
ba

0, x  [a; b]

f ( x)   1 x  [a; b] . a b
 b  a
ab (b  a ) 2
EX  ; DX  .
2 12
d c
P (c  X  d )  ;
ba

69
 ab
მედიანას წარმოადგენს M  ,
2
მართლაც
 a  b  ( a  b) / 2  a 1
F   .
 2  ba 2

ახლა ვიპოვოთ თანაბარი განაწილების p - კვანტილი.

xp  a
F ( x p )  p ანუ  p თუ x p  [a; b] აქედან
ba
x p  a  p (b  a)  a(1  p)  bp .
თანაბარი განაწილების მოდა არის [ a; b] შუალედის ნებისმიერი
წერტილი.
ექსპონენციალური განაწილება. ვიტყვით, რომ X შემთხვევით
სიდიდე განაწილებულია ექსპონენციალურად პარამეტრით   0 ,
თუ მის განაწილების ფუნქციას აქვს შემდეგი
0, x0
სახე: F ( x)    x
, ხოლო განაწილების
1  e , x0
0, x0
სიმკვრივეა f ( x)     x f(x)
 e , x0

1 1

EX  ; DX  .
 2
1
M  ln 2 .


ნორმალური განაწილება. X შემთხვევით სიდიდეს ეწოდება

ნორმალურად განაწილებული, თუ მის განაწილების ფუნქციას
აქვს შემდეგი სახე:

70
 x ( t  a )2
1 
F ( x) 
2
e

2 2
dt ,

ხოლო განაწილების სიმკვრივეა

( x  a )2
1 
f ( x)  F ( x)  e 2 ,
' 2

2
სადაც EX  a, DX   .
2

ნორმალური განაწილების სიმკვრივე f ( x ) სიმეტრიულია x  a

წრფის მიმართ, რადგანაც f ( x  a )  f (a  x) . ამ განაწილების
მოდა , მედიანა და მათემატიკური ლოდინი ტოლია
Mo  M  EX  a .


f(x)
f(x)

F(x)
( x)

x
x

X შემთხვევით სიდიდე განაწილებულია ნორმალურად

პარამეტრებით a და  , 2
ჩაიწერება შემდეგნაირად :
F(x
X  N (a;  ) . 2
)
ნორმალური განაწილების თვისებები:
თუ X  N (a;  ) , მაშინ
2
1.
Y  bX  d  N (ab  d ; b2 2 )
X a
თუ X  N (a;  ) , მაშინ Y   N (0; 1) .
2
2.

X a
Y შემთხვევით სიდიდეს სტანდარტული

ნორმალურად განაწილებული შემთხვევითი სიდიდე ეწოდება და

71
მისი განაწილების ფუნქცია აღინიშნება ( x) - ით, ხოლო
განაწილების სიმკვრივე  ( x ) -ით. ცხადია, რომ
2
x t2
1  x2 1 
 ( x) 
2
e , ( x) 
2 e

2
dt

ცნობილია ნორმალური განაწილების ფუნქციის ცხრილები,

რომლის საშუალებითაც შეიძლება ნორმალურ შემთხვევით
სიდიდესთან დაკავშირებული ხდომილებების ალბათობის
გამოთვლა.

2 - განაწილება. ვთქვათ X1 , X 2 ,..., X n დამოუკიდებელი

შემთხვევითი სიდიდეებია და

X i  N (0;1); i  1, 2,..., n
განვიხილოთ შემთხვევითი სიდიდე
X 2 (n)  X 12  X 2 2  ...  X n 2
ამ შემთხვევითი სიდიდის განაწილების ფუნქციას ეწოდება  -
2

განაწილება („ხი“-კვადრატ) თავისუფლების ხარისხით n , მისი

განაწილების სიმკვრივე აღინიშნება  2 (n) -ით. როცა n  2 , მაშინ

72
 2 ( n) კლებადი ფუნქციაა., ხოლო როცა n  2 მას გააჩნია
მაქსიმუმი x  n  2 წერტილში.
EX 2 (n)  EX 12  EX 2 2  ...  EX n 2  n ,
რადგანაც EX i  1 . ვინაიდან X (n)  0 , ამიტომ
2 2
 2 (n) =0 ,
როცა x  0 , მაშინ DX (n)  2n .
2

 xn
როცა n  30 , მაშინ P( X 2 (n)  x)    .
 2n 

f ( x)




 2n,

სტიუდენტის t (k ) განაწილება. განვიხილოთ

X
T (k ) 
2
X (k ) / k
შემთხვევითი სიდიდე, სადაც X  N (0;1) და X (k ) 
2
 2 (k )
დამოუკიდებელი შემთხვევითი სიდიდეებია.
X
T (k ) 
2
X (k ) / k
შემთხვევითი სიდიდის განაწილების ფუნქციას ეწოდება
სტიუდენტის განაწილების ფუნქცია თავისუფლების ხარისხით k .

73
  k
 , k 2
ET (k )  0, DT (k )   k  2
, 0k 2
N - ნორმალური განაწილების მსგავსად t - განაწილების
სიმკვრივეც სიმეტრიულია და უნიმოდალურია (ერთი მოდა აქვს).
ამ განაწილების მოდა, მედიანა და მათემატიკური ლოდინი
ერთმანეთის ტოლია და ნულია. სიმეტრიის კოეფიციენტიც
ნულია, ხოლო ექსცესის კოეფიციენტი უარყოფითია. როცა t  30
t - განაწილება სწრაფად უახლოვდება ნორმალურ განაწილებას და
P(T (k )  x)  ( x) .f ( x )

tn , x

ფიშერის განაწილება. ვთქვათ მოცემულია შემთხვევითი სიდიდე

X 12 (k1 ) / k1
Z (k1 ; k 2 )  ,
X 22 (k2 ) / k2
სადაც X 1 (k1 ) 
2
 2 (k1 ); X 22 (k2 )   2 (k2 ) დამოუკიდებალი
შემთხვევითი სიდიდეებია, მაშინ
X 12 (k1 ) / k1
Z (k1 ; k 2 ) 
X 22 (k2 ) / k2
შემთხვევითი სიდიდის განაწილების ფუნქციას ეწოდება ფიშერის
განაწილება თავისუფლების ხარისხით k1 და k 2 . ადვილი
დასანახია, რომ

74
 F ( x; k1; k 2 )  1  F (1/ x; k 2 ; k1 ) ,
სადაც F ( x; k1; k 2 )  P( Z (k1; k2 )  x ), x  0 ფიშერის განაწი-
ლების ფუნქციაა.

f ( x)




Fm , n ,

7. პირობითი განაწილების კანონი და პირობითი

მათემატიკური ლოდინი

დავწეროთ პირობითი ალბათობის ფორმულა

P( AB)
P( A / B)  , P( B)  0 .
P( B)
ვთქვათ მოცემულია X შემთხვევითი სიდიდე და ხდომილება
A  { X  x} , მაშინ
P ( X  x, B )
P( X  x / B)  , P( B)  0
P( B)
წარმოადგენს განაწილების ფუნქციას, ყოველი ფიქსირებული B -
სთვის. ამ განაწილების ფუნქციას ვუწოდოთ პირობითი
განაწილების ფუნქცია, პირობით B ხდომილება და აღვნიშნოთ
F ( X / B)  P( X  x / B) .

75
თუ X შემთხვევითი სიდიდე დისკრეტულია, მაშინ
P( X  xi / B)  pi ( B), i  1, 2,..., n ,
წარმოადგენს დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის პირობითი
განაწილების კანონს პირობით B, სადაც x1 , x2 ,..., xn
X შემთხვევითი სიდიდის მნიშვნელობებია.

X  x/B x1 x2 ...... xn
P p( X  x1 / B) p( X  x2 / B) ...... p( X  xn / B)

პირობითი მათემატიკური ლოდინი განისაზღვრება შემდეგი

ფორმულით
n
E ( X / B)   xi pi ( B)
i 1
პირობითი დისპერსია
D( X / B)  E (( X  E ( X / B))2 / B)  E ( X 2 / B)  ( E ( X / B)) 2 .
ამოცანა. ვთქვათ მოცემულია ორგანზომილებიანი შემთხვევითი
სიდიდის განაწილების კანონი

X |Y 0 1 2

-1 1/2 1/4 1/8

0 1/16 1/32 1/32

დავწეროთ X და Y შემთხვევითი სიდიდეების განაწილების

კანონები

Y 0 1 2
P 9/16 9/32 5/32

X –1 0
P 7/8 1/8

76
EX  1  7 / 8  0  1 / 8  7 / 8; EY  0  9 / 16  1  9 / 32  2  5 / 32  19 / 32

ვიპოვოთ X /Y  0 შემთხვევითი სიდიდის პირობითი

განაწილების კანონი, პირობითი მათემატიკური ლოდინი,
პირობითი დისპერსია.

X /Y  0 -1 0
P P( X  1/ Y  0) P( X  0 / Y  0)

P( X  1;Y  0) 1/ 2 8
P( X  1 / Y  0)    ;
P(Y  0) 1 / 2  1 / 16 9

P( X  0; Y  0) 1/16 1
P( X  0 / Y  0)    ;
P(Y  0) 1/ 2  1/16 9
მივიღეთ პირობითი განაწილების კანონი შემდეგი სახით:

X /Y  0 -1 0
P 8/9 1/9

პირობითი მათემატიკური ლოდინისა და პირობითი დისპერსიის

განსაზღვრებით მივიღებთ:
8 1 8
E ( X / Y  0)  1  0    ;
9 9 9
2
8 1  8 8
D( X / Y  0)  (1) 2   02       .
9 9  9  81
ახლა ანალოგიურად გამოვთვალოთ X / Y  1 და X / Y  1
შემთხვევითი სიდიდეების პირობითი განაწილების კანონები.
X /Y  2 -1 0
P 4/5 1/5
4 1 4
E ( X / Y  2)  1   0   
5 5 5

77
 X / Y 1 -1 0
P 8/9 1/9
8 1 8
E ( X / Y  1)  1   0   
9 9 9
თუ Y დისკრეტული შემთხვევითი სიდიდეა მნიშვნელობებით
y1 , y2 ,..., yn , მაშინ X – ის მათემატიკური ლოდინი Y პირობით
აღინიშნება E ( X / Y ) სიმბოლოთი და ეწოდება ისეთ შემთხვევით
სიდიდეს, რომლიც ღებულობს E ( X / Y  yi ) მნიშვნელობას,
როცა Y  yi , ალბათობით P(Y  yi ), i  1,2,..., n .
ჩვენ მიერ განხილული E ( X / Y ) შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი შემდეგნაირად ჩაიწერება:

E( X / Y ) –8/9 –8/9 –4/5

P 9/16 9/32 5/32

ანუ

E( X / Y ) –8/9 –4/5

P 27/32 5/32

ცხადია
E ( E ( X / Y ))  8 / 9  27 / 32  4 / 5  5 / 32  7 / 8  EX .
ეს ფაქტი მტკიცდება ზოგადად
n
E ( E ( X / Y ))   E (Y / X  xi )  P ( X  xi )  EY .
i 1

78
 8. კოვარიაცია და კორელაციის კოეფიციენტი

ჩვენ ვაჩვენეთ ჯამის დისპერსიისათვის შემდეგი ტოლობის

სამართლიანობა
D( X  Y )  DX  DY  2( EXY  EXEY ) .
X და Y შემთხვევით სიდიდეებს შორის დამოკიდებულების
მახასიათებელს წარმოადგენს კოვარიაცია და აღინიშნება
COV ( X ; Y ) სიმბოლოთი და
COV ( X ;Y )  E ( X  EX )(Y  EY )  EXY  EXEY .
ამ ფორმულიდან ცხადია, რომ თუ შემთხვევითი სიდიდეები
დამოუკიდებელია, მაშინ მათი კოვარიაცია ნულია, მაგრამ ეს
დებულება პირიქით არაა სამართლიანი. ამის დამადასტურებელ
მაგალითს მოვიყვანთ ქვემოთ.
X და Y შემთხვევით სიდიდეებს ეწოდებათ არაკორელირებული
შემთხვევით სიდიდეები, თუ
COV ( X ;Y )  0 .
ადვილი დასამტკიცებელია კოვარიაციის შემდეგი თვისებები:
1. COV ( X ; Y )  COV (Y ; X ) ;
2. COV ( X ; X )  DX ;
3. COV ( X ; C )  0 ;
4. COV ( aX  b; cY  d )  acCOV ( X ;Y ) .
COV ( X ; Y ) დამოკიდებულია იმ ზომის ერთეულებზე,
რომლებშიც გამოსახულია X და Y შემთხვევით სიდიდეები,
ამიტომ კოვარიაციის გამოყენება არ გამოდგება ამ შემთხვევითი
სიდიდეების დამოკიდებულბის (კავშირის) საჩვენებლად.
(ვინაიდან სხვადასხვა ზომის ერთეულებისათვის COV ( X ; Y )
სხვადასხვა მნიშვნელობას მიიღებს, მაგალითად თუ ზომის
ერთეული იქნება მეტრი ან სანტიმეტრი). იმისათვის, რომ
ერთეულებთან დაკავშირებული ეს სირთულე ავიცილოთ
X  EX
თავიდან განვიხილოთ შემთხვევითი სიდიდეები და
DX

79
Y  EY
, (რომლებსაც ერთეულებში ზომა არ გააჩნია) .
DY
თითოეული ამ შემთხვევითი სიდიდის მათემატიკური ლოდინი
ნულის ტოლია, ხოლო დისპერსია – ერთი. როგორც ცნობილია
ასეთ შემთხვევით სიდიდეებს სტანდარტული შემთხვევითი
სიდიდეები ეწოდება.
X  EX Y  EY
და შემთხვევით სიდიდეებს შორის
DX DY
კოვარიაციას ეწოდება X და Y შემთხვევით სიდიდეებს შორის
კორელაციის კოეფიციენტი აღინიშნება სიმბოლოთი  ( X ; Y ) და
განისაზღვრება შემდეგი ფორმულით
 X  EX Y  EY  COV ( X ;Y )
 ( X ;Y )  COV  ;  .
 DX DY  DX  DY
ცხადია, რომ თუ X და Y შემთხვევით სიდიდეები
დამოუკიდებელია, მაშინ  ( X ; Y ) = 0, მაგრამ ეს დებულება
პირიქით არაა სამართლიანი, შეიძლება X და Y შემთხვევით
სიდიდეები ფუნქციურად დამოკიდებულები იყვნენ, მაგრამ
 ( X ;Y )  0 .
ამოცანა 1. ვთქვათ მოცემულია X და Y შემთხვევით სიდიდეების
ერთობლივი განაწილების კანონი

X |Y 1 2 ჯამი
1 1/5 0 1/5
2 0 3/5 3/5
3 1/5 0 1/5
ჯამი 2/5 3/5 1

დავწეროთ X და Y შემთხვევით სიდიდეების მარგინალური

განაწილების კანონები:

X 1 2 3 ჯამი
P 1/5 3/5 1/5 1

80
 Y 1 2 ჯამი
P 2/5 3/5 1

EX  1  1 / 5  2  3 / 5  3  1 / 5  2.
EY  1  2 / 5  2  3 / 5  8 / 5.
EXY  1  1  1 / 5  1  2  0  1  3  1 / 5  2  1  0  2  2  3 / 5 
2  3  1 / 5  2  3  0  16 / 5

COV ( X ;Y )  EXY  EXEY  16 / 5  16 / 5  0.

ცხადია  ( X ; Y )  0 , მაგრამ
P( X  1;Y  1)  1 / 5, P( X  1)  1 / 5, P(Y  1)  0
P( X  1; Y  1)  1/ 5  P( X  1)  .
P(Y  1)  1/ 5  0  0
ე.ი. X და Y შემთხვევით სიდიდეები არაა დამოუკიდებული.

ამოცანა 2.
X \Y -1 0 1 
-1 0 1/4 0 1/4
0 1/4 0 1/4 1/2
1 0 1/4 0 1/4
 1/4 1/2 1/4 1
ადვილად დავრწმუნდებით, რომ
EX  0, EY  0, EXY  0,
აქედან კი
cov( X , Y )  0 .
მაგრამ
P( X  1)  1/ 4, P(Y  1)  1/ 2, P( X  1; Y  1)  0  P( X  1)  P(Y  1).
ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ეს შემხვევითი სიდიდეები
დამოკიდებულია.

81
კორელაციის კოეფიციენტის თვისებები:
1.  ( X ; Y )   (Y ; X );
2. (X ; X )  1;
3. 1   ( X ; Y )  1 ;
  ( X ;Y ), ac  0
4.  (aX  b; cY  d )   ;
   ( X ;Y ), ac  0

თუ  ( X ;Y )  1 , მაშინ X და Y შემთხვევით სიდიდეებს შორის

არსებობს წრფივი (სრული კორელაციური) კავშირი ანუ
Y  aX  b , სადაც a და b მუდმივებია. თუ  ( X ;Y )  0 , მაშინ
X და Y შემთხვევით სიდიდეებს შორის არსებობს არასრული
დადებითი კორელაციური კავშირი ანუ პირდაპირი
კორელაციური კავშირი, რაც იმას ნიშნავს X –ის ზრდასთან
ერთად Y – ს გააჩნია ზრდის ტენდენცია (ე.ი. X შემთხვევით
სიდიდის დიდი მნიშვნელობას დიდი ალბათობით შეესაბამება
Y – ის დიდი მნიშვნელობა).თუ  ( X ;Y )  0 , მაშინ ამბობენ რომ
X და Y შემთხვევით სიდიდეებს შორის არსებობს შებრუნებული
კორელაციური ანუ არასრული უარყოფითი კორელაციური
კავშირი ე.ი. X –ის ზრდასთან ერთად Y – ს გააჩნია კლების
ტენდენცია და პირიქით.

82
 თავი V
ზღვარითი თეორემები

1.ჩებიშევის უტოლობა

ცნობილია, რომ თუ X დადებითი მნიშვნელობიანი შემთხვევითი

სიდიდეა და EX   , მაშინ სამართლიანია შემდეგი უტოლობა
EX 2
P( X   )  .
2
ამ უტოლობის გამოყენებით ადვილად დავამტკიცებთ ჩებიშევის
უტოლობას, თუ ამ უტოლობაში X –ის მაგივრად ჩავსვამთ
| X  EX | , მივიღებთ
DX
P{| X  EX |  }  .
2
ეს უტოლობა ექვივალენტურია შემდეგი უტოლობის
DX
P{| X  EX |  }  1 
2
ჩებიშევის უტოლობით შესაძლებელია X შემთხვევითი სიდიდის
მისი მათემატიკური ლოდინიდან გადახრის შეფასება.
ამოცანა 1. A ხდომილების განხორციელების ალბათობა 0,3 – ის
ტოლია. შევაფასოთ ალბათობა იმისა, რომ 100 დამოუკიდებელ
ცდაში A ხდომილების მოხდენათა რიცხვი k მოთავსებულია
(0: 60) შუალედში.
ამოხსნა. Ek  100  0,3  30, Dk  100  0,3  0,7  21
ცხადია, რომ ხდომილება 0  k  60 ტოლძალოვანია შემდეგი
ხდომილების

0  30  k  30  60  30   30  k  30  30 | k  30 | 30 ,
მაშინ ჩებიშევის უტოლობის ძალით
Dk 21 879
P(0  k  60)  P(| k  30 | 30)  1  2
 1 
30 900 900
.

83
 ამოცანა 2. მოცემულია P{| X  EX |  }  0,6 და
DX =0,002. იპოვეთ  .
ამოხსნა. ჩებიშევის უტოლობის თანახმად
DX DX
P{| X  EX |  }  1  , 1  0,6 ,
 2
2
აქედან
0,002
1  0,6, 0, 4   2  0,002 ,
 2

 2 =0,05,   0,05 .

2. დიდრიცხვთა კანონი

ალბათობის სტატისტიკური განსაზღვრების დროს

აღვნიშნეთ, რომ შემთხვევითი ხდომილების ფარდობითი
სიხშირეს ცდათა მრავალგზის განმეორებისას ახასიათებს
სტატისტიკურ მდგრადობა, ანუ მცირედ განსხვავდება P
მუდმივი რიცვისაგან, რომელსაც ამ ხდომილების თეორიული
ალბათობა ეწოდება. დიდ რიცხვთა კანონი ამყარებს კავშირს
ცდათა განმეორებით მიღებულ ფარდობით სიხშირესა და P
რიცხვს შორის.
განსაზღვრა. X1 , X 2 ,..., X n ,... შემთხვევით სიდიდეთა
მიმდევრობას ეწოდება ალბათურად კრებადი რაიმე a
რიცხისაკენ, თუ ნებისმიერი  >0 რიცვისათვის სრულდება
ტოლობა
lim P{| X n  a |  }  1 ,
n 

სხვანაირად, რომ ვთქვათ X n -საa -ს შორის გადახრები მით

უფრო ნაკლებადაა მოსალოდნელი, რაც უფრო დიდია n .

84
განსაზღვრა. ვიტყვით, რომ X1 , X 2 ,..., X n ,... შემთხვევით
სიდიდეთა მიმდევრობა ემორჩილება დიდ რიცხვთა კანონს, თუ
ნებისმიერი  >0 რიცვისათვის სრულდება ტოლობა
1 n 1 n
lim P{|
n 

n i 1
X i   EX i |  }  1
n i 1
ანუ X 1 , X 2 ,..., X n შემთხვევითი სიდიდეების საშუალო
არითმეტიკული ალბათობით კრებადია მათი მათემატიკური
ლოდინების საშუალო არითმეტიკულისაკენ.
დავამტკიცოთ ჩებიშევის თეორემა
თეორემა. თუ მოცემული გვაქვს წყვილ-წყვილად
დამოუკიდებელი X1 , X 2 ,..., X n ,... შემთხვევით სიდიდეთა
მიმდევრობა, რომელთა დისპერსიები შემოსაზღვრულია
DX i  C , i  1, 2,.... , მაშინ ნებისმიერი  >0 რიცვისათვის
სრულდება ტოლობა
1 n 1 n
lim P{|
n 
 i n
n i 1
X 
i 1
EX i |  }  1 .

მართლაც, რადგანაც შემთხვევით სიდიდეთა ფუნქციაც

1 n
შემთხვევითი სიდიდეა, ამიტომ  X i - შემთხვევითი
n i 1
სიდიდეა. მოცემულობით X1 , X 2 ,..., X n ,... შემთხვევით
სიდიდეთა მიმდევრობა წყვილ - წყვილად დამოუკიდებელია,
ამიტომ
1 n   1 n
 nC C
D   Xi    2  DX i   n2  n ,
 n i 1   n i 1 
ჩებიშევის უტოლობის თანახმად გვექნება
1 n 
D   Xi 
P{|  X i   EX i |  }  1   i 21   1  2 ,
n n
1 1 n C
n i 1 n i 1  n
გადვიდეთ ზღვარზე, როცა n   , მივიღებთ

85
 1 n 1 n
lim P{|
n 

n i 1
X i   EX i |  }  1 , რადგანაც ალბათობა
n i 1
არ შეიძლება ერთზე მეტი იყოს, ვასკვნით შემდეგს

1 n 1 n
lim P{|
n 

n i 1
X i   EX i |  }  1 .რაც იმას ნიშნავს, რომ
n i 1
მიუხედავად იმისა, რომ ცალკეულ დამოუკიდებელ შემთხვევით
სიდიდეებს შეუძლიათ მიიღონ მათი მათემატიკური
ლოდინისაგან საგრძნობლად განსხვავებული მნიშვნელობები,
ხოლო დიდი რაოდენობის შემთხვევით სიდიდეთა საშუალო
არითმეტიკული გარკვეული აზრით კარგავს შემთხვევითი
სიდიდის ხასიათს. ჩებიშევის თეორემის შედეგს წარმოადგენს
ბერნულის თეორემა, რომელიც შემდეგში მდგომარეობს.
ბერნულის თეორემა. თუ n დამოუკიდებელ ცდაში A ხდომილება
k - ჯერ განხორციელდა და თითოეულ ცდაში A ხდომელების
ალბათობა P ( A)  p , მაშინ ნებისმიერი  >0 რიცვისათვის
სრულდება ტოლობა
k
lim P{|  p |  }  1 .
n  n

მართლაც, აღნიშვნოთ X i - ით შემთხვევითი სიდიდე, რომელიც

ნიშნავს i  ურ ცდაში A ხდომილების მოხდენათა რაოდენობას.
მის განაწილების კანონს აქვს შემდეგი სახე:

Xi 0 1
P q p

სადაც P( A)  p, P( A)  q, p  q  1 .
ცხადია, რომ k  X 1  X 2  ...  X n ,
EX i  0  q  1 p  p, D( X i )  p  p 2  pq და გვაქვს

86
დამოუკიდებელ Xi შემთხვევით სიდიდეთა მიმდევრობა,
სადაც D( X i )  pq  1 , მაშინ ჩებიშევის თეორემის თანახმად,
ნებისმიერი  >0 რიცხვისათვის სრულდება ტოლობა
1 n 1 n
lim P{|
n 
 i n
n i 1
X 
i 1
EX i |  }  1 აქედან

1 n 1 n k
lim P{|  X i   EX i |  }  lim P{|  p |  }  1 ,
n  n i 1 n i 1 n  n
n n
1 np
რადგან  X i  k ,  EX i   p.
i 1 n i 1 n
ბერნულის თეორემა აკავშირებს ხდომილობის ფარდობით
სიხშირეს მის ალბათობასთან და მიგვითითებს იმაზე, რომ თუ
ცდათა რაოდენობა საკმაოდ დიდია, მაშინ ხდომილობის
ფარდობითი სიხშირე მისი უცნობი ალბათობის შესაფასებლად
შეიძლება გამოვიყენოთ. ეს თეორემა საშუალებას იძლევა
ხდომილების ალბათობა პრაქტიკულად გავიაზროთ მისი
ფარდობითი სიხშირის მდგრადობით.

3.ცენტრალური ზღვარითი თეორემა

ჩვენს მიერ განხილული დიდ რიცხვთა კანონი გამოხატავს

შემთხვევით სიდიდეთა საშუალო არითმეტიკულის მდგრადობას,
რაც იმას ნიშნავს, რომ გარკვეულ პირობებში შემთხვევით
სიდიდეთა დიდი რაოდენობის ჯამური ქცევა თითქმის კარგავს
შემთხვევით ხასიათს და ხდება კანონზომიერი. ისმის კითხვა რა
სახისაა შემთხვევით სიდიდეთა ჯამური განაწილების კანონი?
დიდ რიცხვთა კანონი არ იკვლევს შემთხვევით სიდიდეთა ჯამის
განაწილების კანონის სახეს, ეს საკითხი შეისწავლება თეორემების
ჯგუფში, რომლებსაც ცენტრალური ზღვარითი თეორემა ეწოდება,

87
რომელიც ამტკიცებს, რომ შემთხვევით სიდიდეთა ჯამის
განაწილების კანონი გარკვეულ პირობებში უახლოვდება (თუნდაც
თითოეულ შესაკრებს ქონდეს განსხვავებული განაწილება)
ნორმალურ განაწილების კანონს შესაკრებთა დიდი რაოდენობის
შემთხვევაში, რაც იმას ნიშნავს, თუ ცალკეული შესაკრების
გავლენა ჯამზე თანაბრად მცირეა, მაშინ ჯამის განაწილების
კანონი უახლოვდება ნორმალურს სწორედ ამით აიხსნება
ნორმალური განაწილების კანონის პრაქტიკული გამოყენების
დიდი მნიშვნელობა.
ჩამოვაყალიბოთ ცენტრალური ზღვარითი თეორემა
ერთნაირად განაწილებული შემთხვევით სიდიდეებისათვის.
თეორემა 1. თუ X1 , X 2 ,..., X n ,... დამოუკიდებელი შემთხვევით
სიდიდეთა მიმდევრობაა, ერთი და ივივე განაწილების კანონით,
და EX i  a, DX i   , i  1, 2,... , მაშინ
2
n- ის უსასრულოდ
ზრდისას სრულდება შემდეგი:
 Y  na   Y a 
lim P  n  x   lim P  n  x   ( x) , სადაც
n 
 n  n   / n 
x t2
1 n n
1 
Yn   X i , Yn   X i ,   x   e 2
dt
n i 1 i 1 2 
ლიაპუნოვის მიერ განზოგადოებულიქნა ეს თეორემა
ნებისმიერად განაწილებული შემთხვევით სიდიდეთა
მიმდევრობისთვის.
თეორემა 2. თუ X1 , X 2 ,..., X n ,... ნებისმიერად განაწილებული
დამოუკიდებელი შემთხვევით სიდიდეთა მიმდევრობაა,
0
რომლისთვისაც არსებობს E (| X i | ),
3
i  1, 2,... ,
სადაც

0  X  EX 3

E (| X i | )  E  i
3 i

 i 
 

88
 n 0
E | X i |3
და სრულდება პირობა lim i 1
3/2
0
n 
 n 
  D( X i ) 
 i 1 

მაშინ n - ის უსასრულოდ ზრდისას ადგილი აქვს შემდეგ

ტოლობას:
 Y a 
lim P  n  x   ( x),
n 
  n 
სადაც
n x t2
1 
Yn   X i ,   x   e 2
dt .
i 1 2 
ჩვენს მიერ ადრე ჩამოყალიბებული ლაპლას - მუავრის
ინტეგრალური თეორემა შეიძლება მიღებულ იქნას ცენტრალური
ზღვარითი თეორემიდან. მართლაც, განვიხილოთ ბერნულის
სქემა, თითოეულ ცდაში A ხდომელობის ალბათობა აღვნიშნოთ
P ( A)  p . n დამოუკიდებელ ცდაში A ხდომილობის k - ჯერ
მოხდენის Pn ( k ) ალბათობის გამოსათვლელად შემოვიტანოთ X i
შემთხვევითი სიდიდე, რომელიც ნიშნავს i  ურ ცდაში A
ხდომილობის მოხდენათა რაოდენობას ანუ მის განაწილების
კანონს აქვს შემდეგი სახე:

Xi 0 1
P q p

სადაც P( A)  p, P( A)  q, p  q  1 .
ცხადია, რომ k  X 1  X 2  ...  X n ,
EX i  0  q  1 p  p, D( X i )  p  p 2  pq

89
გვაქვს დამოუკიდებელ შემთხვევით სიდიდეთა მიმდევრობა,
სადაც თითოეული X i შემთხვევითი სიდიდე ერთნაირადაა
განაწილებული, ე.ი.სრულდება ცენტრალური ზღვარითი
თეორემის პირობები ამიტომ

 Y a   k  np 
lim P  n  x   lim P   x    ( x),
n 
 / n  n  npq 

სადაც Ek  np, Dk  npq .
ლაპლას - მუავრის ლოკალური თეორემა მიიღება ამ
უკანასკნელიდან
     
P(  k  np   )  P  k  np     P  k  np     lim P  k  np    
npq  npq   npq  n  npq 
     
 
lim P  k  np     ( ) ( ).
n  npq 
 

ამოცანა 1.ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ მონეტის 200 - ჯერ

აგდებისას საფასურის მოსვლათა რაოდენობა მოთავსებული
იქნება ( 40; 100) შუალედში.
ამოხსნა. p  0,5; np  200  0,5  100; npq  100  0,5  50 ,
50< k <100, ლაპლას - მუავრის ინტეგრალური თეორემის თანახმად,
 40  100 k  100 100  100 
P    (0)  (1, 4)  (1, 4)  (0)  1
 5 1, 4 5 1, 4 5 1, 4 
ამ უკანასკნელს კი ცხრილიდან (სახელმძღვანელოს ერთვის
ბოლოში) ვიპოვით  (1, 4)  0,9149, (0)  0,5 .
ამოცანა 2. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ მომეტის 100 -
ჯერ აგდების შედეგად საფასური მოვა 50 - ჯერ.
p  0,5; np  100  0,5  50; npq  50  0,5  25 ,
50  50
x  0 , ლაპლას - მუავრის ლოკალური თეორემის
5
1
თანახმად P100 (50)   (0)  0,1 .
5
90
 თავიVI.
ამოცანები

1.კომბინატორიკის ელემენტები

1. ყუთში 6 წითელი და 4 მწვანე ვაშლია. ყუთიდან 3

ვაშლის ამოღების რამდენი საშუალება არსებობს?
პასუხი: 120
2. მონეტას აგდებენ ოთხჯერ. რამდენი განსხვავებული
შედეგია მოსალოდნელი?
პასუხი: 24
3. რამდენი სხვადასხვა წესით შეგვიძლია მწკრივში
განვალაგოთ 10 ადამიანი?
პასუხი: 10!
4. კარტის დასტიდან, რომელიც შედგება 36 კარტისაგან, ამოაქ-
ვთ 2 კარტი. ორი აგურის მასტის ამოღების რამდენი შესაძლებლო-
ბა არსებობს?
პასუხი: 36
5. 12 ადამიანი ერთმანეთს ხელის ჩამორთმევით ესალმება.
გაიგეთ ხელის ჩამორთმევათა რაოდენობა.
პასუხი: 66.
6. ფაილის გახსნა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში,
თუ შევიყვანთ სწორ პაროლს, რომელიც არის ხუთი ციფრისაგან
შედგენილი სამნიშნა რიცხვი. მაქსიმალური რამდენი ცდაა საჭირო
იმისათვის, რომ გამოვიცნოთ პაროლი?
პასუხი: 124
7. ცხრა ენციკლოპედიის გადაადგილების რამდენი
შესაძლებლობა არსებობს წიგნის თაროზე?
პასუხი: 9!
8. ცხრა ენციკლოპედიის გადაადგილების რამდენი
შესაძლებლობა არსებობს წიგნის თაროზე ისე, რომ მეცხრე და
მეათე ტომები მოხვდეს ერთმანეთის გვერდით?
პასუხი: 8!.2!
9. ათ კაციანი ჯგუფი უნდა გაიყოს ორ არაცარიელ ჯგუფად.
რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?

91
პასუხი: 1024
10. 12 კაციანი ჯგუფი უნდა გაიყოს ორ ჯგუფად ისე, რომ პი-
რველ ჯგუფში იყოს 6 კაცი, ხოლო მეორეში – 4 კაცი. რამდენი
შესაძლებლობა არსებობს?
პასუხი: 296.
11. 16 კაციანი ჯგუფი უნდა გაიყოს სამ ჯგუფად ისე, რომ
პირველ ჯგუფში იყოს 5 კაცი, ხოლო მეორეში – 7 კაცი და მესამეში
– 4კაცი. რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?
16!
პასუხი:
5!7!4!
12. რამდენი ორნიშნა რიცხვი არსებობს, რომელიც ან 2-ის
ჯერადია, ან 5-ის ჯერადი, ან ამ ორივე რიცხვის ჯერადია
ერთდროულად?
პასუხი: 54
13. ექიმთა 14 კაციანი ბრიგადა ყოველდღიურად 7 დღის
განმავლობაში სამორიგეოდ ნიშნავს ორ ექიმს. მორიგეობის
რამდენი განსხვავებული ცხრილი არსებობს, თუ ყოველი ექიმი
მხოლოდ ერთჯერ მორიგეობს?
14!
პასუხი:
27
14.კენტი ციფრებისაგან შედგენილი რამდენი ოთხნიშნა
რიცხვი არსებობს, თუ ცნობილია, რომ ციფრი 3 შედის ამ რიცხვში
(ციფრები არ მეორდება)?
4
პასუხი: A  A  96
4
5 4
15. რვა შეკვრა თეთრეული მიეწოდება ხუთსართულიან
სასტუმროს. სართულებზე თეთრეულის შეკვრის განაწილების
რამდენი საშუალება არსებობს? მეხუთე სართულზე ერთი შეკვრის
მიწოდების რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?
პასუხი: 58, 847
16.ორმა მბეჭდავმა 16 გვერდი უნდა დაბეჭდოს. ამ სამუშაოს
გადანაწილების რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?
პასუხი: 216
17. მეტროს მატარებელს აქვს 16 გაჩერება. რამდენი
საშუალებით განაწილდება 100 მგზავრი ამ გაჩერებებს შორის, თუ
ისინი მატარებელში ჩაჯდნენ ბოლო გაჩერებაზე?

92
პასუხი: 16100
18.კომპანიის სააქციო საზოგადოების კრებაზე 50 კაციდან
უნდა აირჩიონ კომპანიის პრეზიდენტი, დირექტორთა საბჭოს
თავმჯდომარე და დირექტორთა საბჭოს 10 წევრი. რამდენი შესაძ-
ლებლობა არსებობს?
10
პასუხი: 50  49  C
48
19. ფირმიდან, რომელშიც მუშაობს 10 ადამიანი, 5
თანამშრომელი უნდა წავიდეს მივლინებაში. ასეთი ჯგუფის
შედგენის რამდენი შესაძლებლობა არსებობს, თუ ცნობილია, რომ
ფირმის დირექტორი, მისი მოადგილე და ბუღალტერი
ერთდროულად ვერ დატოვებს ფირმას?
პასუხი:
5
C10  C72  231
20. სატელევიზიო სტუდიაში მუშაობს 3 რეჟისორი, 4 ხმის რე-
ჟისორი, 5 ოპერატორი, 7 კორესპონდენტი და 2 მუსიკალური რედა-
ქტორი. უნდა შეიქმნას ჯგუფი, რომელშიც შევა ერთი რეჟისორი, 2
ოპერატორი, ერთი ხმის რეჟისორი და 2 კორესპოდენტი. ასეთი
ჯგუფის შექმნის რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?
პასუხი: 2520
21. ჯგუფში 25 სტუდენტია. უნდა აირჩეს ჯგუფხელი და სტუ-
დკავშირის 3 წევრი. ასეთი ჯგუფის შექმნის რამდენი შესაძლებ-
ლობა არსებობს?
პასუხი: 50600
22.მეორე კურსის 6 სტუდენტი უნდა გადანაწილდეს 3 ჯგუფში.
ასეთი გადანაწილების რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?
პასუხი: 36
23. ლიფტი, რომლის კაბინაში 6 ადამიანია, ჩერდება 7 სართულზე.
ამ მგზავრთა სართულებზე გადანაწილების რამდენი საშუალება
არსებობს?
პასუხი: 76
24.რვა ავტორმა უნდა დაწეროს 16 თავისაგან შემდგარი წიგნი. ამ
სამუშაოს გადანაწილების რამდენი შესაძლებლობა არსებობს, თუ
ორმა ავტორმა უნდა დაწეროს სამ-სამი თავი, 4-მა ორ-ორი თავი და
ორმა თითო-თითო თავი?

93
 16!
პასუხი:
2!4!2!6!
25.რამდენი ხუთნიშნა ტელეფონის ნომერი არსებობს,
რომელშიც არის ციფრები 1 და 2?
პასუხი: 15700
26.7 ვაშლი და 3 ფორთოხალი უნდა მოთავსდეს ორ პაკეტში
ისე, რომ ყოველ პაკეტში იყოს ერთი ფორთოხალი მაინც და ორივე
ხილი იყოს ერთიდაიგივე რაოდენობის. რამდენი შესაძლებლობა
არსებობს?
პასუხი: 2N3(2,1)N7(3,4)=210
27. ციფრებიდან: 1,2,3,4,5,6,7,8,9 შედგენილია ყველა შესაძლო
ხუთნიშნა რიცხვი (ერთიდაიგივე ციფრები არ მონაწილეობს).
განსაზღვრეთ იმ რიცხვების რაოდენობა, რომლებშიც ერთდრო-
ულად არის ციფრები: 2, 4 და 5.
პასუხი: 18002715700
28. ბაიტი არის ინფორმაციის ერთეული, რომელიც შედგება
8 ბიტისაგან. ყოველი ბიტი უდრის ან ნულს ან ერთს. რამდენი
სიმბოლოს კოდირება შეიძლება ბაიტით?
პასუხი: 256
29.ავტომანქანის ნომერი შედგება სამი ასოსა და სამი ციფრი-
საგან. რამდენი განსხვავებული ნომერი შეიძლება შევადგინოთ,
თუ გამოვიყენებთ 30 ასოსა და 10 ციფრს?
პასუხი: 303103
30. მებაღემ 10 დღის განმავლობაში უნდა დარგოს 10 ნერგი.
დღეების მიხედვით სამუშაოს გადანაწილების რამდენი
შესაძლებლობა არსებობს, თუ ის დღეში რგავს არანაკლებ ერთ
ნერგს?
2
პასუხი: C
9  36
31.ყუთში 10 წითელი და 5 მწვანე ვაშლია. ირჩევენ 1 წითელ
და 2 მწვანე ვაშლს. არჩევის რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?
პასუხი: 100
32. 10 მოსწავლეზე განაწილდა საკონტროლო წერის ორი ვარი-
ანტი. ორ რიგად მოსწავლეთა დაჯდომის რამდენი ვარიანტი არ-
სებობს, ისე, რომ ერთ რიგში მჯდომებს არ ჰქონდეთ ერთი და

94
იგივე ვარიანტი, ხოლო ერთმანეთის გვერდით მჯდომებს ჰქო-
ნდეთ ერთიდაიგივე?
პასუხი: (25!)2
33. ჯგუფი, რომელშიც 24 სტუდენტია (12 გოგონა და 12 ვაჟი),
უნდა გაიყოს ორ ტოლ ქვეჯგუფად ისე, რომ თოთოეულ
ქვეჯგუფში გოგონებისა და ვაჟების რაოდენობა თანაბარი იყოს.
რამდენი შესაძლებლობა არსებობს?
6 2
პასუხი: (C12 )
34. ლიფტი, რომელსაც აყავს 9 მგზავრი, ჩერდება 10 სართუ-
ლზე. მგზავრები გამოდიან ჯგუფებად (2, 3, 4 მგზავრი). რამდენი
შესაძლებლობა არსებობს?
10!
პასუხი: A10  N9 (2,3, 4) 
3
4
35.ჯგუფი, რომელშიც 27 სტუდენტია, წერს საკონტროლო სა-
მუშაოს, რომელიც შედგება 3 ვარიანტისაგან (ყოველ ვარიანტს
წერს 9-9 სტუდენტი). თითოეული ჯგუფიდან 5 სტუდენტის
არჩევის რამდენი შესაძლებლობა არსებობს ისე, რომ მათ შორის
იყოს სამივე ვარიანტი?
პასუხი: 3C9 C9C9  3C9 C9 C 9  55404
3 1 1 2 2

36. 10 სტუდენტიანი ჯგუფი რიგში უნდა დავაყენოთ ისე,

რომ ორ A და B სტუდენტს შორის აღმოჩნდეს ორი სტუდენტი. რა-
მდენი შესაძლებლობა არსებობს?
პასუხი: 148!
37. მოცემულია განსხვავებული თეატრების 3 ბილეთი. ამ ბილეთე-
ბის გადანაწილების რამდენი საშუალება არსებობს 25 სტუდენტს
შორის, თუ თითოეულს შეუძლია მიიღოს მხოლოდ ერთი ბილეთი?
პასუხი: A25  13800
3

38.25 კაციან ჯგუფს მიეცა გასანაწილებლად 3 მოსაწვევი

ბარათი. გადანაწილების რამდენი საშუალება არსებობს, თუ
თითოეულს შეუძლია მიიღოს არაუმეტეს ერთი ბილეთისა?
პასუხი: C25  2300
3

95
 39.მოცემულია 7 ბილეთი: 3 – ერთი თეატრის და 4 – მეორესი.
ამ ბილეთების გადანაწილების რამდენი საშუალება არსებობს 25
სტუდენტს შორის?
პასუხი: C22  C25  16824500
4 3

40. 15 ვარდი და 10 მიხაკისაგან უნდა შეადგინონ თაიგული,

რომელიც შედგება 2 ვარდი და 3 მიხაკისაგან. რამდენი სხვადასხვა
თაიგული შეიძლება იქნეს შედგენილი.
პასუხი: C15  C10
2 3

41. რამდენი ხერხით შეიძლება 6 კაცის არჩევა 6 სხვადასხვა

თანამდებობაზე, თუ კანდიდატთა რიცხვია 9?
42. სკოლის კალათბურთის გუნდში 10 მოსწავლეა. გუნდის
შესადგენად საჭიროა 5 მოთამაშე. რამდენი სხვადასხვა ხერხით
შეუძლია მწვრთნელს ძირითადი გუნდის შედგენა?
43. რამდენი სხვადასხვა წესით შეგვიძლია შევარჩიოთ 6
წყვილი ფეხსაცმლიდან ერთი მარჯვენა ფეხის ფეხსაცმელი და
ერთი მარცხენა ფეხის ფეხსაცმელი.
44. ჯგუფში 25 სტუდენტია. რამდენი სხვადასხვა წესით
შეიძლება არჩეული იქნეს ამ ჯგუფის ჯგუფხელი და მისი
მოადგილე.
45. სტუდენტები შეისწავლიან 12 დისციპლინას. განრიგით
დღეში ტარდება 5 ლექცია. ერთ დღეში ლექციათა განრიგის
რამდენი ვარიანტი არსებობს, თუ ვიცით, რომ ყველა ლექცია
სხვადასხვა დისციპლინაშია.
46. რამდენი წესით შეგვიძლია დავურიგოთ 3 ბავშვს 4
კონფეტი, თუ თითოეულ ბავშვს შეუძლია ნებისმიერი
რაოდენობის კონფეტის მიღება.
47.რიცხვები 1,2, , n შემთხვევით განალაგეს ერთ
მწკრივში. რა არის ალბათობა იმისა, რომ ერთად მოხვდებიან
რიცხვები 1 და 2 ამ თანმიმდევრობით.
48. რიცხვები 1,2, , n შემთხვევით განალაგეს ერთ
მწკრივში. რა არის ალბათობა იმისა, რომ ერთად მოხვდებიან
რიცხვები 1, 2 და 3 ამ თანმიმდევრობით.
49. მანქანაში 4 ადგილია. რამდენ სხვადასხვანაირად
შეიძლება განთავსდეს მანქანაში 4 ადამიანი, რომელთაგან ერთს
არა აქვს უფლება დაიკავოს ადგილი საჭესთან?

96
 50. მანქანაში 5 ადგილია. რამდენ სხვადასხვანაირად
შეიძლება განთავსდეს მანქანაში 4 ადამიანი, თუ საჭესთან
ადგილის დაკავება შეუძლია ორ მათგანს?
51. სტუდენტმა უნდა ჩააბაროს 5 გამოცდა 8 დღის
განმავლობაში. რამდენ სხვადასხვანაირად შეიძლება გამოცდების
ცხრილის შედგენა, თუ ერთ დღეს არ შეიძლება ერთზე მეტი
გამოცდის ჩაბარება?
52.სტუდენტმა 5 დღეში უნდა ჩააბაროს 3 გამოცდა:
მათემატიკა, ფიზიკა და ელექტრონიკა. რამდენ სხვადასხვანაირად
შეიძლება გამოცდების ცხრილის შედგენა, თუ ერთ დღეს არ
შეიძლება ერთზე მეტი გამოცდის ჩაბარება და ჯერ უნდა ჩააბაროს
მათემატიკა, შემდეგ ფიზიკა და ბოლოს, ელექტრონიკა?
53. რვა ადამიანიდან, რომელთა შორის 3 დოქტორია, უნდა
შედგეს 4 კაციანი კომისია, იმ პირობით, რომ კომისიაში შედიოდეს
ერთი მაინც დოქტორი. რამდენ სხვადასხვანაირად შეიძლება
შედგეს ასეთი კომისია?
54.ცხრა ადამიანი უნდა განთავსდეს 3 ოთახში, ისე, რომ
თითოეულ ოთახში იყოს არანაკლებ 3 ადამიანი. რამდენ
სხვადასხვანაირად შეიძლება ამის გაკეთება?
55. ათი ადამიანი უნდა განთავსდეს 3 ოთახში, ისე, რომ
თითოეულ ოთახში იყოს არანაკლებ 2 ადამიანი. რამდენ
სხვადასხვანაირად შეიძლება ამის გაკეთება?
56 .მონეტას აგდებენ 6-ჯერ. რამდენი ვარიანტია საფასურის
ან 4-ჯერ ან 2-ჯერ მოსვლის?
57. მონეტას აგდებენ 7-ჯერ. რამდენი ვარიანტია ან
საფასურის 3-ჯერ ან გერბის 2-ჯერ მოსვლის?
58. მონეტას აგდებენ 8-ჯერ. რამდენი ვარიანტია
ერთდროულად საფასურის 5-ჯერ და გერბის 3-ჯერ მოსვლის?
59. მონეტას აგდებენ 9-ჯერ. სულ რამდენი ვარიანტია
გერბებისა და საფასურების მოსვლის?
60. მონეტას აგდებენ 10-ჯერ. რას უფრო მეტი შანსები აქვს:
საფასურის 4-ჯერ მოსვლას, თუ გერბის 5-ჯერ მოსვლას და
რამდენჯერ?

97
 2.ხდომილობები

ქვემოთ ჩამოთვლილ სავარჯიშოებში შემოხაზეთ

აუცილებელი ხდომილება.

1 ცდა - ერთი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ერთი ღერბის მოსვლა;
ბ) ერთი საფასურის მოსვლა;
გ) ერთი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
დ) ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა.

2. ცდა- ორი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ერთი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
ბ) ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა;
გ)ორი საფასურის მოსვლა და ორი ღერბის მოსვლა;
დ) ორი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მაინც მოსვლა.

3. ცდა - ერთი კამათლის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ლუწი ციფრის მოსვლა;
ბ) კენტი ციფრის მოსვლა;
გ) ლუწი ციფრის მოსვლა ან კენტი ციფრის მოსვლა;
დ) ორის ჯერადი ციფრის მოსვლა.

4. ცდა - ყუთიდან, რომელშიც ერთი თეთრი და ერთი შავი

ბურთია, ერთი ბურთის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებული ბურთი თეთრია;
ბ) ამოღებული ბურთი შავია;
გ) ამოღებული ბურთი შავია ან თეთრია;

98
 დ) ამოღებული ბურთი შავია და თეთრია.

5. ცდა - მიზანში ისვრიან ერთჯერ.

ხდომილებები:
ა) მიზანი დაზიანდა;
ბ) მიზანი არ დაზიანდა;
გ) მიზანი დაზიანდა ან მიზანი არ დაზიანდა;
დ) მიზანი ორჯერ დაზიანდა.

6. ცდა - სამიზნეს ესვრიან ოთხჯერ.

ხდომილებები:
ა)მიზანში ერთჯერ მაინც მოხვედრა;
ბ)მიზანში ოთხი მოხვედრა;
გ)მიზანში არცერთი მოხვედრა;
დ) მიზანში არცერთი მოხვედრა ან მიზანში ერთჯერ მაინც
მოხვედრა;

7. ცდა - სათამაშო კარტიდან ექვსი კარტის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ტუზია;
ბ) ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ჯვარია;
გ) ამოღებულ კარტებიდან ^ორი მაინც ერთნაირი მასტისაა.
დ) ამოღებულ კარტებიდან ორი ტუზია.

8. ცდა - ორი კამათლის ერთჯერ გაგორება.

ხდომილებები:
ა) მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 10-ს;
ბ) მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 12-ს;
გ) მოსულ ქულათა ჯამი არ აღემატება 12-ს;
დ) მოსულ ქულათა ჯამი არაა მეტი 6-ზე.

99
 9. ცდა - წერტილი ვარდება კვადრატში.

ხდომილებები:
ა) წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ სამკუთხედში;
ბ) წერტილი ჩავარდა კვადრატზე შემოხაზულ სამკუთ-
ხედში;
გ) წერტილი ჩავარდა სამკუთხედში, რომელსაც საერთო
წერტილი არ აქვს კვადრატთან;
დ) წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ წრეში;

10. ცდა - ჭადრაკს თამაშობს ორი ტოლძალოვანი მოთამაშე.

ხდომოლობები:
ა) პარტია მოიგო პირველმა მოთამაშემ;
ბ) პარტია მოიგო მეორე მოთამაშემ;
გ) პარტია დამთავრდა ფრედ;
დ) პარტია მოიგო ან პირველმა ან მეორემ ან დამთარდა
ფრედ;

11. ცდა - მიზანში ისვრიან პირველ მოხვედრამდე გასროლის

რაოდენობაა ორი.

ხდომილებები:
ა) მიზანში ორი მოხვედრა;
ბ) მიზანში ორი აცდენა;
გ) მიზანში სამი მოხვედრა;
დ) პირველი მოხვედრა ან პირველი აცდენა და მეორე
მოხვედრა ან ორივე აცდენა;

ქვემოთ ჩამოთვლილ სავარჯიშოებში შემოხაზეთ

შემთხვევითი ხდომილება.

1 ცდა - ერთი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ორი ღერბის მოსვლა;

100
 ბ) ერთი საფასურის მოსვლა;
გ) ერთი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
დ) ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა.

2. ცდა - ორი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ორი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
ბ) ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა;
გ) ორი საფასურის მოსვლა და ორი ღერბის მოსვლა;
დ) ორი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მაინც მოსვლა.

3. ცდა - ერთი კამათლის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ლუწი ციფრის მოსვლა და ხუთის მოსვლა;
ბ) კენტი ციფრის მოსვლა ;
გ) ლუწი ციფრის მოსვლა ან კენტი ციფრის მოსვლა;
დ) ოთხის ჯერადი ციფრის მოსვლა.

4. ცდა – ყუთიდან, რომელშიც ერთი თეთრი და ერთი შავი

ბურთია, ერთი ბურთის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებული ბურთი თეთრია;
ბ) ამოღებული ბურთი წითელია;
გ) ამოღებული ბურთი შავია ან თეთრია;
დ) ამოღებული ბურთი შავია და თეთრია.

5. ცდა – მიზანში ისვრიან ერთჯერ.

ხდომილებები:
ა) მიზანი დაზიანდა ორჯერ;
ბ) მიზანი არ დაზიანდა;
გ) მიზანი დაზიანდა ან მიზანი არ დაზიანდა;
დ) მიზანი სამჯერ დაზიანდა.

101
 6. ცდა – სამიზნეს ესვრიან ოთხჯერ.

ხდომილებები:
ა) მიზანში ერთჯერ მაინც მოხვედრა;
ბ) მიზანში ხუთი მოხვედრა;
გ) მიზანში შვიდი მოხვედრა;
დ) მიზანში არცერთი მოხვედრა ან მიზანში ერთჯერ მაინც
მოხვედრა;

7. ცდა - სათამაშო კარტიდან ექვსი კარტის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებულ კარტებიდან ხუთი ტუზია;
ბ) ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ჯვარია;
გ) ამოღებულ კარტებიდან ^ორი ყვავია, ორი აგური და სამი
ჯვარი ;
დ) ამოღებულ კარტებიდან ორი ტუზია და სამი აგური.

8. ცდა – ორი კამათლის გაგორება.

ხდომილებები:
ა)მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 13-ს;
ბ)მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 11-ს;
გ)მოსულ ქულათა ჯამი არ აღემატება 12-ს;
დ) მოსულ ქულათა ჯამი არაა მეტი 1-ზე.

9. ცდა – წერტილი ვარდება კვადრატში.

ხდომილებები:
ა) წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ სამკუთხედში;
ბ) წერტილი ჩავარდა კვადრატზე შემოხაზულ სამკუთხედში;
გ) წერტილი ჩავარდა სამკუთხედში, რომელსაც საერთო
წერტილი არ აქვს კვადრატთან;
დ) წერტილი ჩავარდა კვადრატზე შემოხაზულ წრეში;

102
 10. ცდა - ჭადრაკს თამაშობს ორი ტოლძალოვანი მოთამაშე.

ხდომილებები:
ა) პარტია მოიგო პირველმა და მეორე მოთამაშემ;
ბ) პარტია მოიგო მეორე მოთამაშემ;
გ) პარტია დამთავრდა ფრედ ან წააგო ორივემ;
დ) პარტია მოიგო ან პირველმა ან მეორემ ან დამთარდა
ფრედ;

11. ცდა – მიზანში ისვრიან პირველ მოხვედრამდე გასროლის

რაოდენობაა ორი.

ხდომილებები:
ა) მიზანში ორი მოხვედრა;
ბ) მიზანში ორი აცდენა;
გ) მიზანში სამი მოხვედრა;
დ) პირველი მოხვედრა ან პირველი აცდენა და მეორე
მოხვედრა ან ორივე აცდენა;

ქვემოთ ჩამოთვლილ სავარჯიშოებში შემოხაზეთ

შეუძლებელი ხდომილება.

1 ცდა - ერთი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა)ერთი ღერბის მოსვლა;
ბ)ერთი საფასურის მოსვლა;
გ) ერთი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
დ) ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა.

2. ცდა - ორი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ერთი ღერბის მოსვლა;
ბ) ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა;
გ)ორი საფასურის მოსვლა და ორი ღერბის მოსვლა;

103
 დ) ორი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მაინც მოსვლა.

3. ცდა - ერთი კამათლის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
ა) ლუწი ციფრის მოსვლა და კენტი რიცხვის მოსვლა;
ბ) კენტი ციფრის მოსვლა;
გ) ლუწი ციფრის მოსვლა ან კენტი ციფრის მოსვლა;
დ) ორის ჯერადი ციფრის მოსვლა.

4. ცდა - ყუთიდან, რომელშიც ერთი თეთრი და ერთი შავი

ბურთია, ერთი ბურთის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებული ბურთი თეთრია;
ბ) ამოღებული ბურთი შავია;
გ) ამოღებული ბურთი შავია ან თეთრია;
დ) ამოღებული ბურთი შავია და თეთრია.

5. ცდა - მიზანში ისვრიან ერთჯერ.

ხდომილებები:
ა) მიზანი დაზიანდა;
ბ) მიზანი არ დაზიანდა;
გ) მიზანი დაზიანდა ან მიზანი არ დაზიანდა;
დ) მიზანი ორჯერ დაზიანდა.

6. ცდა - სამიზნეს ესვრიან ოთხჯერ.

ხდომილებები:
ა) მიზანში ერთჯერ მაინც მოხვედრა;
ბ) მიზანში ხუთი მოხვედრა;
გ) მიზანში არცერთი მოხვედრა;
დ) მიზანში არცერთი მოხვედრა ან მიზანში ერთჯერ მაინც
მოხვედრა;

104
 7. ცდა - სათამაშო კარტიდან ექვსი კარტის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ტუზია;
ბ) ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ჯვარია;
გ) ამოღებულ კარტებიდან ^ორი მაინც ყვავია;
დ) ამოღებულ კარტებიდან ხუთი ტუზია.

8. ცდა - ორი კამათლის გაგორება. ხდომილებები:

ა) მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 10-ს;

ბ) მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 13-ს;
გ) მოსულ ქულათა ჯამი არ აღემატება 12-ს;
დ)მოსულ ქულათა ჯამი არაა მეტი 6-ზე.

9. ცდა - წერტილი ვარდება კვადრატში.

ხდომილებები:
ა) წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ სამკუთხედში;
ბ) წერტილი ჩავარდა კვადრატზე შემოხაზულ სამკუთხედში;
გ) წერტილი ჩავარდა სამკუთხედში, რომელსაც საერთო
წერტილი არ აქვს კვადრატთან;
დ) წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ წრეში;

10. ცდა -ჭადრაკს თამაშობს ორი ტოლძალოვანი მოთამაშე.

ხდომოლობები:
ა) პარტია მოიგო ორივე მოთამაშემ;
ბ) პარტია მოიგო მეორე მოთამაშემ;
გ) პარტია დამთავრდა ფრედ;
დ) პარტია მოიგო ან პირველმა ან მეორემ ან დამთარდა
ფრედ;

11. ცდა - მიზანში ისვრიან პირველ მოხვედრამდე გასროლის

რაოდენობაა ორი.
ხდომილებები:
ა) მიზანში ორი მოხვედრა;

105
 ბ) მიზანში ორი აცდენა;
გ) მიზანში ერთი მოხვედრა;
დ) პირველი მოხვედრა ან პირველი აცდენა და მეორე
მოხვედრა ან ორივე აცდენა;

ჩაწერეთ სიმრავლის სახით მოცემულ ცდასთან

დაკავშირებული ხდომილებები:

1 ცდა - ერთი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
A - ერთი ღერბის მოსვლა;
B - ერთი საფასურის მოსვლა;
C - ერთი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
D - ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა.

2. ცდა - ორი მონეტის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
A – ერთი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
B - ერთი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მოსვლა;
C - ორი საფასურის მოსვლა და ორი ღერბის მოსვლა;
D - ორი საფასურის მოსვლა ან ერთი ღერბის მაინც მოსვლა.

3. ცდა - ერთი კამათლის ერთჯერ აგდება.

ხდომილებები:
A – ლუწი ციფრის მოსვლა;
B - კენტი ციფრის მოსვლა;
C - ლუწი ციფრის მოსვლა ან კენტი ციფრის მოსვლა;
D - ორის ჯერადი ციფრის მოსვლა.

4. ცდა - ყუთიდან, რომელშიც ერთი თეთრი და ერთი შავი

ბურთია, ერთი ბურთის ამოღება.
ხდომილებები:
A – ამოღებული ბურთი თეთრია;
B - ამოღებული ბურთი შავია;
C - ამოღებული ბურთი შავია ან თეთრია;

106
 D - ამოღებული ბურთი შავია და თეთრია.

5. ცდა - მიზანში ისვრიან ერთჯერ.

ხდომილებები:
A – მიზანი დაზიანდა;
B - მიზანი არ დაზიანდა;
C - მიზანი დაზიანდა ან მიზანი არ დაზიანდა;
D - მიზანი ორჯერ დაზიანდა.

6. ცდა - სამიზნეს ესვრიან ოთხჯერ.

ხდომილებები:
A – მიზანში ერთჯერ მაინც მოხვედრა;
B - მიზანში ოთხი მოხვედრა;
C - მიზანში არცერთი მოხვედრა;
D - მიზანში არცერთი მოხვედრა ან მიზანში ერთჯერ მაინც
მოხვედრა;

7. ცდა - სათამაშო კარტიდან ექვსი კარტის ამოღება.

ხდომილებები:
A – ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ტუზია;
B - ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ჯვარია;
C - ამოღებულ კარტებიდან ^ორი მაინც ერთნაირი მასტისაა.
D - ამოღებულ კარტებიდან ორი ტუზია.

8. ცდა - ორი კამათლის გაგორება.

ხდომილებები:
A – მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 10-ს;
B - მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 12-ს;
C - მოსულ ქულათა ჯამი არ აღემატება 12-ს;
D - მოსულ ქულათა ჯამი არაა მეტი 6-ზე.

9. ცდა - წერტილი ვარდება კვადრატში.

ხდომილებები:
A – წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ სამკუთხედში;

107
 B- წერტილი ჩავარდა კვადრატზე შემოხაზულ
სამკუთხედში;
C - წერტილი ჩავარდა სამკუთხედში, რომელსაც საერთო
წერტილი არ აქვს კვადრატთან;
D - წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ წრეში;

10. ცდა _ ჭადრაკს თამაშობს ორი ტოლძალოვანი მოთამაშე.

ხდომოლობები:
A – პარტია მოიგო პირველმა მოთამაშემ;
B - პარტია მოიგო მეორე მოთამაშემ;
C - პარტია დამთავრდა ფრედ;
D - პარტია მოიგო ან პირველმა ან მეორემ ან დამთარდა
ფრედ;

11. ცდა - მიზანში ისვრიან პირველ მოხვედრამდე გასროლის

რაოდენობაა ორი.
ხდომილებები:
A – მიზანში ორი მოხვედრა;
B - მიზანში ორი აცდენა;
C - მიზანში სამი მოხვედრა;
D - მეორე მოხვედრა ან ორივე აცდენა;

დაასახელეთ მოცემული ხდომილების საწინააღნდეგო

ხდომილება. ( A -ხდომილების საწინაღმდეგო ნიშნავს მის არ
მოხდენას და აღინიშნება A   \ A ). შემოხაზეთ სწორი პასუხი.

1 ცდა - ერთი მონეტის ერთჯერ აგდება. ხდომილება - ერთი

ღერბის მოსვლა;
ა)ერთი ღერბის მოსვლა;
ბ)ერთი საფასურის მოსვლა;
გ) ერთი ღერბის მოსვლა და ერთი საფასურის მოსვლა;
დ) ერთი საფასურის მაინც მოსვლა.

2. ცდა - ერთი კამათლის ერთჯერ აგდება. ხდომილება -

ლუწი ციფრის მოსვლა;

108
 ა) ლუწი ციფრის მოსვლა;
ბ) კენტი ციფრის მოსვლა;
გ) ლუწი ციფრის მოსვლა ან კენტი ციფრის მოსვლა;
დ) ორის ჯერადი ციფრის მოსვლა.

3. ცდა - ყუთიდან, რომელშიც ერთი თეთრი და ერთი შავი

ბურთია, ერთი ბურთის ამოღება. ხდომილება – ამოღებული
ბურთი თეთრია.

ა) ამოღებული ბურთი თეთრია;

ბ) ამოღებული ბურთი შავია;
გ) ამოღებული ბურთი შავია ან თეთრია;
დ) ამოღებული ბურთი შავია და თეთრია.

4. ცდა - მიზანში ისვრიან ერთჯერ. ხდომილება - მიზანი

დაზიანდა.

ა) მიზანი დაზიანდა;
ბ) მიზანი არ დაზიანდა;
გ) მიზანი დაზიანდა ან მიზანი არ დაზიანდა;
დ) მიზანი ორჯერ დაზიანდა.

5. ცდა - სამიზნეს ესვრიან ოთხჯერ. ხდომილება - მიზანში

ერთჯერ მაინც მოხვედრა

ა)მიზანში ერთჯერ მაინც მოხვედრა;

ბ)მიზანში ოთხი მოხვედრა;
გ)მიზანში არცერთი მოხვედრა;
დ) მიზანში არცერთი მოხვედრა ან მიზანში ერთჯერ მაინც
მოხვედრა;

6. ცდა - სათამაშო კარტიდან ექვსი კარტის ამოღება.

ხდომილება _ ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ტუზია;

ა) ამოღებულ კარტებიდან არცერთი არაა ტუზა;

109
 ბ) ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ჯვარია;
გ) ამოღებულ კარტებიდან ^ორი მაინც ყვავია;
დ) ამოღებულ კარტებიდან ორი ტუზია.

7. ცდა - ორი კამათლის გაგორება. ხდომილება - მოსულ

ქულათა ჯამი უდრის 10-ს;
ა)მოსულ ქულათა ჯამი არ უდრის 10-ს;
ბ)მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 12-ს;
გ)მოსულ ქულათა ჯამი არ აღემატება 12-ს;
დ) მოსულ ქულათა ჯამი არაა მეტი 6-ზე.
8. ცდა - წერტილი ვარდება კვადრატში. ხდომილება _
წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ სამკუთხედში
ა) წერტილი არ ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ სამკუთხედში;
ბ) წერტილი ჩავარდა კვადრატზე შემოხაზულ სამკუთხედში;
გ) წერტილი ჩავარდა სამკუთხედში, რომელსაც საერთო
წერტილი არ აქვს კვადრატთან;
დ) წერტილი ჩავარდა კვადრატში ჩახაზულ წრეში;

9. ცდა - ჭადრაკს თამაშობს ორი ტოლძალოვანი მოთამაშე.

ხდომოლობა -
პარტია მოიგო პირველმა მოთამაშემ.
ა) პარტია მოიგო მეორემ ან დამთარდა ფრედ;
ბ) პარტია მოიგო მეორე მოთამაშემ;
გ) პარტია დამთავრდა ფრედ;
დ) პარტია მოიგო ან პირველმა ან მეორემ ან დამთარდა
ფრედ;

10. ცდა - მიზანში ისვრიან პირველ მოხვედრამდე გასროლის

რაოდენობაა ორი. ხდომილება - მიზანში ორი აცდენა;

ა) მიზანში ორი მოხვედრა;

ბ) მიზანში ორი აცდენა;
გ) მიზანში სამი მოხვედრა;
დ) პირველი მოხვედრა ან პირველი აცდენა და მეორე
მოხვედრა;

110
 ჩამოთვლილ სავარჯიშოებში მონიშნეთ ის პუნქტები, სადაც
ჩამოთვლილია თავსებადი ხდომილებები.

(ხდომილებებს ეწოდებათ თავსებადი ხდომილებები, თუ

შესაძლებელია მათი ერთდროულად განხორციელება ანუ
A B )

1 ცდა - კარტის დასტიდან ერთი კარტის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებულია ჯვარი. ამოღებულია აგური.
ბ) ამოღებულია ჯვარი. ამოღებულია ათიანი.
გ) ამოღებულია გული. ამოღებულია ჯვარი
დ) ამოღებულია ტუზი. ამოღებულია ცხრიანი.

2. ცდა - კარტის დასტიდან ორი კარტის ამოღება.

ხდომილებები:
ა) ამოღებულია ორი ტუზი. ამოღებულია ორი ცხრიანი.
ბ) ამოღებულია ორი ყვავი. ამოღებულია ორი აგური.
გ) ამოღებულია ორი გული. ამოღებულია ცხრიანი და
ათიანი.
დ) ამოღებულია ორი ვალეტი. ამოღებულია ორი ტუზი.

3. ცდა -ყუთიდან, რომელშიც ერთი თეთრი და ერთი შავი

ბურთია, ერთი ბურთის ამოღება.
ხდომილებები:
ა) ამოღებული ბურთი თეთრია; ამოღებული ბურთი შავია;
ბ) ამოღებული ბურთი შავია; ამოღებული ბურთი შავია ან
თეთრია;
გ) ამოღებული ბურთი შავია ან თეთრია; ამოღებული ბურთი
წითელია;
დ) ამოღებული ბურთი შავია და თეთრია; ამოღებული
ბურთი ყვითელია;

111
 4. ცდა - მიზანში ისვრიან ერთჯერ.
ხდომილებები:
ა) მიზანი დაზიანდა; მიზანი არ დაზიანდა;
ბ) მიზანი არ დაზიანდა; მიზანი დაზიანდა ან არ დაზიანდა;
გ) მიზანი დაზიანდა ან მიზანი არ დაზიანდა; მიზანი ორჯერ
დაზიანდა;
დ) მიზანი ორჯერ დაზიანდა; მიზანი არ დაზიანდა;

5. ცდა - სამიზნეს ესვრიან ოთხჯერ.

ხდომილებები:
ა) მიზანში ერთჯერ მაინც მოხვედრა; მიზანში ოთხი
მოხვედრა;
ბ) მიზანში ოთხი მოხვედრა; მიზანში ხუთი მოხვედრა;
გ) მიზანში არცერთი მოხვედრა; მიზანში ორი მოხვედრა;
დ) მიზანში ორჯერ მაინც მოხვედრა; მიზანში ერთი
მოხვედრა;

8. შეადგინეთ ელემენტარულ ხდომილებათა სივრცე ე. ი. 

ჩავწეროთ სიმრავლის სახით და შესაბამისი წინადადება
შემოხაზეთ. მაგალითად:
1. ცდა – ერთი მონეტის ერთჯერ აგდება.
ა) ღერბის მოსვლა;
ბ) საფასურის მოსვლა;
გ) ღერბის ან საფასურის მოსვლა;
დ) ღერბის და საფასურის მოსვლა .

პასუხი:
  { 1 , 2 }, სადაც i ნიშნავს: ღერბს, თუ i =1;.საფასურს,
თუ i =2; შესაბამისი ხდომილება გ).

2. ცდა – ერთი კამათლის ერთჯერ აგდება.

ა) ლუწი ციფრის მოსვლა;
ბ) კენტი ციფრის მოსვლა;
გ) ლუწი ციფრის მოსვლა ან კენტი ციფრის მოსვლა;
დ) ორის ჯერადი ციფრის მოსვლა.

112
 3. ცდა – ყუთიდან, რომელშიც ერთი თეთრი და ერთი შავი
ბურთია, ერთი ბურთის ამოღება.
ა) ამოღებული ბურთი თეთრია;
ბ) ამოღებული ბურთი შავია;
გ) ამოღებული ბურთი შავია ან თეთრია;
დ) ამოღებული ბურთი შავია და თეთრია.

4. ცდა – მიზანში ისვრიან ერთჯერ.

ა) მიზანი დაზიანდა;
ბ) მიზანი არ დაზიანდა;
გ) მიზანი დაზიანდა ან მიზანი არ დაზიანდა;
დ) მიზანი ორჯერ დაზიანდა.

5. ცდა – სამიზნეს ესვრიან ოთხჯერ.

ა) მიზანში ერთჯერ მაინც მოხვედრა;
ბ) მიზანში ოთხი მოხვედრა;
გ) მიზანში არცერთი მოხვედრა;
დ) მიზანში არცერთი მოხვედრა ან მიზანში ერთჯერ მაინც
მოხვედრა;

6. ცდა – სათამაშო კარტიდან ექვსი კარტის ამოღება.

ა)ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ტუზია;
ბ)ამოღებულ კარტებიდან ერთი მაინც ჯვარია;
გ) ამოღებულ კარტებიდან ^ორი მაინც ყვავია;
დ) ამოღებულ კარტებიდან ორი ტუზია.

7. ცდა – ორი კამათლის გაგორება.

ა) მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 10-ს;
ბ) მოსულ ქულათა ჯამი უდრის 12-ს;
გ) მოსულ ქულათა ჯამი არ აღემატება 12-ს;
დ) მოსულ ქულათა ჯამი არაა მეტი 6-ზე.

113
 3.ოპერაციები ხდომილებებზე

1. ვთქვათ A და B ნებისმიერი ხდომილებებია და ვთქვათ

სრულდება ტოლობა A  B  A . რა დასკვნა გამომდინარეობს ამ
შემთხვევაში?
ა). A  B ; ბ) A  B ; გ) A  B ; დ) B   .

2 ვთქვათ, A და B ხდომილებებია. იპოვეთ ყველა X

ხდომილება, რომელთათვის AX=AB.
ა) X=B; ბ) X=  ; გ) X=A ; დ) X=  .

3. იპოვეთ ყველა ის ხდომილება X, რომელთათვის

 X  A   X  A   B ,
სადაც A და B რაიმე ხდომილებებია.
ა) X = B; ბ) X = B ; გ) X= A ; დ) X= A  B ;

4. დაამტკიცეთ ტოლობები:
ა) A  B
 A  B ; ბ) A  B  AB ; გ) A  B  AB  ( AB ) ;
n n n n
დ) AB  AB  A  B ; ე) Ai  Ai ; ვ) Ai  A .
i 1 i 1 i 1 i 1 i
 - ნიშნავს სიმეტრიულ სხვაობას: AB=(A\B)(B\A).
5. სამართლიანია თუ არა ტოლობები:
ა) AB=AB(AB); ბ) A\B=A(AB);
გ) A \ B  A \ B ; დ) A(BC)=(AB)C;
  
ე) (AB)\C=A(B\C); ვ) A  B  A  B  AB . 
6. აუცილებელია თუ არა A=B, თუ:
ა) A  B ; ბ) AC=BC (C - რაიმე ხდომილებაა);
გ) A(AB)=B(AB); დ) A\B=;
ე) A(A\B)=B(A\B).

7. ვთქვათ, A,B,C რაიმე ხდომილებებია. დაამტკიცეთ, რომ

114
 ა) ABBCACABC; ბ) ABBCACABC.

8. ორი მოჭადრაკე თამაშობს ჭადრაკს. A იყოს ხდომილება,

რომ მოიგებს პირველი მოჭადრაკე, ხდომილება B - მოიგებს მეორე.
რას ნიშნავს ხდომილებები:
ა) AB ; ბ) AB ; გ) A  B ; დ) B \ A ; ე) A \ B .

9. სამიზნე შედგება 10 კონცენტრირებული rk - რადიუსიანი

( k  1,10 ) წრისაგან, ამასთან, r1<r2<...<r10. ხდომილება Ak  "rk
რადიუსიან წრეში მოხვედრა". რას ნიშნავს ხდომილებები:
6 10
B Ak , C  Ak , D=A5A6
k 1 k 1
10. დაამტკიცეთ, თუ AB=CD, მაშინ AC=BD.

11. დაამტკიცეთ, A და B ხდომილება თავსებადია მაშინ და

მხოლოდ მაშინ, როდესაც სამი ხდომილების AB, A  B და
A  B თანაკვეთა არაცარიელია.

12. A და B ნებისმიერი ხდომილებებია. ჩაწერეთ ამ

ხდომილებებით ხდომილება- მოხდა მხოლოდ A ხდომილება.
ა) A  B; ბ) A\B; გ) A  B; დ) A  B ;

13. A და B ნებისმიერი ხდომილებებია. ჩაწერეთ ამ

ხდომილებებით ხდომილება- მოხდა ორივე ხდომილება.
ა) A  B; ბ) A\B; გ) A  B; დ) A  B ;

14. A და B ნებისმიერი ხდომილებებია. ჩაწერეთ ამ

ხდომილებებით ხდომილება- არცერთი ხდომილება არ მოხდა.
ა) A B ; ბ) A\B; გ) A  B; დ) A  B ;

15. A და B ნებისმიერი ხდომილებებია. ჩაწერეთ ამ

ხდომილებებით ხდომილება- მოხდა მხოლოდ ერთერთი
ხდომილება.

115
 ა) A  B; ბ) (A\B) (B\A); გ) A  B; დ) A  B ;

16. A , B, C ნებისმიერი ხდომილებებია. ჩაწერეთ ამ

ხდომილებებით ხდომილება - მოხდა მხოლოდ A ხდომილება.
ა) A  B  C; ბ) (A\B)  C; გ) A  A  B ; დ) A B  C ;

17. A , B, C ნებისმიერი ხდომილებებია. ჩაწერეთ ამ

ხდომილებებით ხდომილება - მოხდა მხოლოდ A და C
ხდომილება.
ა) A  B  C; ბ) (A\B)  C; გ) A  A  B ; დ) A B C ;

18. ერთერთ აუდიტორიაში მოგროვდნენ სტუდენტები.

მათგან შემთხვევით ირჩევენ ერთს. ხდომილება A ნიშნავს, რომ
ამორჩეული სტუდენტი ყველაზე უმცროსია, ხოლო B - ნიშნავს,
რომ ის ცხოვრობს საერთო საცხოვრებელში C - ნიშნავს, რომ ის არ
ეწევა;. აღწერეთ ხდომილება ABC ;
როდის არის სამართლიანი შემდეგი ტოლობები:
ა) ABC = A; ბ) C  B ; გ) A  B ; დ) B  B ;

19. მიზანში ისვრიან სამჯერ. განიხილება ხდომილება Ai -

i -ურ გასროლაზე მიზმის დაზიანება ( i = 1, 2, 3). წარმოადგინეთ
შემდეგი ხდომილებები Ai და Ai ხდომილებათა ჯამისა და
ნამრავლის სახით:
A - მიზნის დაზიანება სამჯერ;
B - მიზანში სამჯერ აცდენა;
C - მიზნის ერთჯერ მაინც დაზიანება;
D - მიზანში ერთჯერ მაინც აცდენა;
E - ორჯერ მაინც დაზიანება;
F - არაუმეტეს ერთი დაზიანება;
G - მესამე გასროლამდე მიზნის არ დაზიანება;

116
 20. B ხდომილების განხორციელება აუცილებლად იწვევს
A ხდომილების განხორციელებას. რას უდრის მათი ჯამი და
ნამრავლი?
21. დაკვირვება ხდება ოთხი ობიექტისაგან შედგენილ
ჯგუფზე. ყოველ მათგანზე დაკვირვების დროს შედეგი შეიძლება
ან დაფიქსირდეს ან არა. განიხილება ხდომილებები:

A - ოთხი ობიექტიდან დაფიქსირდა მხოლოდ ერთზე

დაკვირვების შედეგი;
B - დაფიქსირდა ერთ ობიექტზე მაინც დაკვირვების შედეგი;
C - დაფიქსირდა არაუმეტეს ორ ობიექტზე დაკვირვების შედეგი;
D - დაფიქსირდა ზუსტად ორ ობიექტზე დაკვირვების შედეგი;
E - დაფიქსირდა ზუსტად სამ ობიექტზე დაკვირვების შედეგი;
F - დაფიქსირდა ოთხივე ობიექტზე დაკვირვების შედეგი;
რას ნიშნავს შემდეგი ხდომილებები:
1. A  B ; 2. AB ; 3. B  C ; 4. BC ; 5. D  F  E ; 6. BF ;
პასუხი: 1. A  B  B; 2. AB  A ; 3. B  C  B ; 4. BC  C ; 5.
D  F  E  C ; 6. BF  F ;

22. ცდა მდგომარეობს ორი მონეტის აგდებაში. განიხილება

შემდეგი ხდომილებები:
A - პირველ მონეტაზე ღერბის მოსვლა;
B - პირველ მონეტაზე საფასურის მოსვლა;
C - მეორე მონეტაზე ღერბის მოსვლა;
D - მეორე მონეტაზე საფასურის მოსვლა;
E - ერთი ღერბის მაინც მოსვლა;
F - ერთი საფასურის მაინც მოსვლა;
G - ერთი ღერბის და ერთი საფასურის მოსვლა;
H - არცერთი ღერბის მოსვლა;
K - ორი ღერბის მოსვლა;

განსაზღვრეთ აღნიშნული ხდომილებებიდან რომელია

ქვემოთ მოყვანილი ხდომილებების ტოლძალოვანი: 1. A  C ; 2.
AC ; 3. EF ; 4. G  E G  E ; 5. GE ; 6. BD ; 7. E  K ;

117
 23. ვთქვათ
  {1 ,  2 , 3 ,  4 , 5 , 6 }, A  {1 ,  2 , 3 }, B  {1 , 3 , 6 } .
იპოვეთ A  B და A  B .

ა). A  B  {1 ,  2 , 3 ,  6 } და A  B  {1 , 3 } .

ბ). A  B  {1 ,  2 , 3 } და A  B  {1 , 3 } .
გ). A  B  {1 ,  2 , 3 ,  6 } დაA  B  {1} .
დ). A  B  {1 ,  2 , 3 ,  6 } და A  B  {1 , 3 , 6 } .

24. კამათელს ვაგდებთ ერთჯერ. აღწერეთ შესაბამისი

ელემენტარულ ხდომილებათა სივრცე  .
აღვნიშნოთ  i -თი ხდომილება, რომელიც მდგომარეობს იმაში,
რომ მოვიდა k ქულა, k= 1,2,3,4,5,6.
ა).   {1 ,  2 , 3 ,  4 , 5 ,  6 } .
ბ)   {1 , 3 , 5 } .
გ)   { 2 ,  4 ,  6 } .
დ).   {1 ,  6 } .

25. ვთქვათ
  {1 ,  2 , 3 ,  4 , 5 , 6 }, A  {1 ,  2 , 3 }, B  {1 , 3 , 6 } .
იპოვეთ A  B და A  B .
ა). A  B  {1 ,  2 , 3 ,  6 } და A  B  {1 , 3 } .
ბ). A  B  {1 ,  2 , 3 } და A  B  {1 , 3 } .
გ). A  B  {1 ,  2 , 3 ,  6 } დაA  B  {1} .
დ). A  B  {1 ,  2 , 3 ,  6 } და A  B  {1 , 3 , 6 } .

26. გაამარტივეთ გამოსახულება  A  BA  B  .

27. დაამტკიცეთ, რომ თუ A  B  A  C , მაშინ B  C
არაა მართებული.

118
 28. დაამტკიცეთ, რომ თუ A  B  A  C და A   , მაშინ
B  C არაა მართებული.
29. იწვევს თუ არა ხდომილება A  ( B  C ) ხდომილებას
A  (B  C) ?
30. სამართლიანია თუ არა ჩართვა
[( B  C )  B]  C  [(C  C )  B]  ( B  B) ?
31. დაამტკიცეთ თანაფარდობები: ა)
A  ( B  A)   ; ბ) A  ( B  A)   ; გ) A  ( B  A)  A  B ;
დ) A  ( A  )    ( A  A) ; ე) A  (  A)  (  A)  A .
32. როგორ შეიძლება მარტივად ჩაიწეროს შემდეგი
ხდომილებები:
ა) A  ( B  A) ; ბ). A  ( B  A) ; გ). A  [ B  ( A  B )] ; დ).
B  [ A  ( B  A)] ; ე) ( B  B  B)  ( A  A  A) ; ვ)
( B  B  B)  ( A  A  A) ; ზ) B  [ A  ( B  A)] ; თ)
( B  A)  ( A  A) ; ი) ( A  B )  A ; კ) ( B  A)  B ; ლ)
( B  A)  A ; მ) ( B  A)  B .
33. ვთქვათ B და C ხდომილებებია. დავუშვათ An  B ,
თუ n ლუწია და An  C , თუ n კენტია.დაწერეთ ხდომილება,
რომელიც ნიშნავს:
ა) An ხდომილებებს შორის განხორციელდა უსასრულოდ
ბევრი ხდომილება;
ბ) An ხდომილებებს შორის განხორციელდა სასრული
რაოდენობის ხდომილება;
გ) An ხდომილებებს შორის განხორციელდა ყველა
ხდომილება;
33. სტუდენტებიდან შემთხვევით ირჩევენ ერთ-ერთ
მათგანს. ვთქვათ A არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
შერჩეულია ბიჭი, B არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
იგი არ ეწევა სიგარეტს, ხოლო C აღნიშნავს ხდომილებას, რომ იგი
ცხოვრობს საბურთალოზე. აღწერეთ ხდომილება ABC .

119
 34. სტუდენტებიდან შემთხვევით ირჩევენ ერთ-ერთ
მათგანს. ვთქვათ A არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
შერჩეულია ბიჭი, B არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
იგი არ ეწევა სიგარეტს, ხოლო C აღნიშნავს ხდომილებას, რომ იგი
ცხოვრობს საბურთალოზე. რა პირობებში ექნება ადგილი
ტოლობას ABC  A .
35. სტუდენტებიდან შემთხვევით ირჩევენ ერთ-ერთ
მათგანს. ვთქვათ A არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
შერჩეულია ბიჭი, B არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
იგი არ ეწევა სიგარეტს, ხოლო C აღნიშნავს ხდომილებას, რომ იგი
ცხოვრობს საბურთალოზე. რა პირობებში იქნება სამართლიანი
თანაფარდობა C  B .
36. სტუდენტებიდან შემთხვევით ირჩევენ ერთ-ერთ
მათგანს. ვთქვათ A არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
შერჩეულია ბიჭი, B არის ხდომილება, რომელიც აღნიშნავს, რომ
იგი არ ეწევა სიგარეტს, ხოლო C აღნიშნავს ხდომილებას, რომ იგი
ცხოვრობს საბურთალოზე. რა პირობებში იქნება სამართლიანი
ტოლობა A  B . იქნება თუ არა ეს ტოლობა სამართლიანი, თუ
ყველა ბიჭი ეწევა სიგარეტს.
37. ყუთიდან, რომელშიც შავი და თეთრი ბურთულებია,
ამოღებულია n ბურთულა. ვთქვათ Ai არის ხდომილება,
რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ i -ური ამოღებული ბურთულა
თეთრია (1  i  n ) გამოვსახოთ Ai ხდომილებების საშუალებით
შემდეგი ხდომილებები: ა) ყველა ამოღებული ბურთულა თეთრია;
ბ) ამოღებული ბურთულებიდან ერთი მაინც თეთრია.
38. ყუთიდან, რომელშიც შავი და თეთრი ბურთულებია,
ამოღებულია n ბურთულა. ვთქვათ Ai არის ხდომილება,
რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ i -ური ამოღებული ბურთულა
თეთრია (1  i  n ) გამოვსახოთ Ai ხდომილებების საშუალებით
შემდეგი ხდომილებები: ა) ამოღებული ბურთულებიდან ზუსტად
ერთია თეთრი; ბ) ყველა ამოღებული ბურთულა ერთი ფერისაა.
39. მუშამ დაამზადა n დეტალი. ვთქვათ ხდომილება Ai
(1  i  n ) მდგომარეობს იმაში, რომ მის მიერ დამზადებული i -

120
ური დეტალი დეფექტურია. Ai ხდომილებების გამოყენებით
ჩაწერეთ ხდომილება, რომელიც მდგომარეობს იმაში რომ: ა) არც
ერთი დამზადებული დეტალი არ არის დეფექტური; ბ) ერთ
დეტალს მაინც გააჩნია დეფექტი.
40. მუშამ დაამზადა n დეტალი. ვთქვათ ხდომილება Ai
(1  i  n ) მდგომარეობს იმაში, რომ მის მიერ დამზადებული i -
ური დეტალი დეფექტურია. Ai ხდომილებების გამოყენებით
ჩაწერეთ ხდომილება, რომელიც მდგომარეობს იმაში რომ: ა)
მხოლოდ ერთ დეტალს გააჩნია დეფექტი; დ) გააჩნია დეფექტი არა
უმეტეს ორ დეტალს.
41. დაამტკიცეთ, რომ თუ ელემენტარულ ხდომილებათა
სივრცე შედგება n ელემენტისაგან, მაშინ  - ს ყველა
ქვესიმრავლეთა სიმრავლე შედგება 2 n ელემენტისაგან.

4.ალბათობის კლასიკური ცნება

1. ყუთში 4 ერთნაირი კარტია, რომლებსაც შესაბამისად

აწერია 2,4,7,11. შემთხვევით იღებენ ორ კარტს. რა არის ალბათობა
იმისა, რომ მიღებული რიცხვებისაგან შედგენილი წილადი
კვეცადია?

ა) 1/6; ბ) 1/4; გ) 2/3; დ)3/4.

2. აგორებენ 2 წესიერ კამათელს. რა არის ალბათობა იმისა,

რომ ყველა კამათელზე გამოჩნდება ერთნაირი რიცხვი?
ა) 1/6; ბ) 1/36; გ) 1/12; დ) 1/4.

3. ყუთში 1-დან 25-დე გადანომრილი ერთნაირი

ბურთულებია. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან
ალალბედზე ამოღებული ბურთულის ნომერი გაიყოფა 3- ზე?
ა) 5/6; ბ) 8/25; გ) 6/25; დ)3/4.

121
 4. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ალალბედზე
დასახელებული ორნიშნა რიცხვი 10 – ის ჯერადი იქნება?
ა) 1/9; ბ) 5/9; გ) 2/45; დ) 1/10.

5. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ერთი კამათლის

გაგორებისას 3 – ზე არანაკლები რიცხვი მოვა?
ა) 1/6; ბ) 5/6; გ) 2/5; დ) 2/3.

6. მოცემულია 4 მონაკვეთი, რომელთა სიგრძეებია 3, 6, 8, 10

ერთეული. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ მათგან ალალბედზე
აღებული სამი მონაკვეთისაგან აიგება სამკუთხედი?
ა) 1/3; ბ) 5/8; გ) 2/5; დ) 1/4.

7. მონეტა ააგდეს ორჯერ რა არის ალბათობა იმისა, რომ

ერთჯერ მაინც მოვა საფასური?
ა) 1/3; ბ) 5/7; გ) 3/4; დ) 2/3.

8. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ სამი კამათლის

გაგორებისას სამივეზე მოვა ექვსიანი?
ა) 1/36; ბ) 5/6; გ) 3/64; დ) 6/65.

9. ყუთში აწყვია 15 დეტალი მათგან ათი დეფექტურია.

ალალბედზე იღებენ სამ დატალს. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ
სამივე დეფექტური იქნება?
ა) 21/91; ბ) 5/96; გ) 24/91; დ) 1/64.

10. ყუთში აწყვია 100 დეტალი მათგან ათი სტანდარტულია.

ალალბედზე იღებენ ოთხ დატალს. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა,
რომ არცერთი არ იქნება სტანდარტული?
ა) 1/20; ბ) 5/91; გ) 2/91; დ) 15/64.

11. აგორებენ 3-ჯერ წესიერ კამათელს. რა არის ალბათობა

იმისა, რომ ერთხელ მაინც გამოჩნდება „6“-იანი?
ა) 91/216; ბ) 5/36; გ) 6/91; დ) 1/6.

122
 12. აგორებენ 3-ჯერ წესიერ კამათელს. რა არის ალბათობა
იმისა, რომ „6“-იანი გამოჩნდება ზუსტად ერთხელ?
ა) 91/216; ბ) 25/72; გ) 5/36; დ) 1/6.

13. აგორებენ n -ჯერ წესიერ კამათელს. რა არის ალბათობა

იმისა, რომ ერთხელ მაინც გამოჩნდება „6“-იანი?
1 5 5n 5n
ა) n ; ბ) n ; გ) n ; დ) 1  n .
6 6 6 6

14. ყუთში აწყვია 10 დეტალი, მათგან 6 შეღებილია.

ალალბედზე იღებენ 3 დეტალს ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ
სამივე შეღებილი იქნება.
ა) 1/6; ბ) 1/2; გ) 1/3; დ) 2/3;

15. ყუთში აწყვია 10 დეტალი, მათგან 6 შეღებილია.

ალალბედზე იღებენ 3 დეტალს ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ
მათგან ორი შეღებილი იქნება.
ა) 1/6; ბ) 1/2; გ) 1/3; დ) 2/3;

16. 15 სტუდენტს შორის 10 ფრიადოსანია. ალალბედზე

აირჩიეს 8 სტუდენტი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის 5
იქნება ფრიადოსანი.
ა) 56/143; ბ) 35/142; გ) 2/3; დ) 1/3;

17. წიგნის თაროზე შემთხვევით დალაგებულია n წიგნი,

რომელთა შორის არის მათემატიკის ორტომეული.ჩავთვალოთ,
რომ წიგნების გადაადგილება ტოლალბათურია. გაიგეთ ალბათობა
იმისა, რომორივე ტომი განლაგდება ერთმანეთის გვერდით,
პირველი ტომი მარცხნივ მეორისაგან.
ა) 1/ n ; ბ) 1/(n  1) ; გ) 1/( n  2) ; დ) 3 /( n  3) ;

18. N რაოდენობის ადამიანი ჯდება მრგვალი მაგიდის

ირგვლივ. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ:
1) მეგობრები A და B , დაჯდებიან ერთმანეთის გვერდით,
A მარჯვნივ B - საგან.

123
 ა) 1/ N ; ბ) 1/( N  1) ; გ) 1/ ( N  2) ; დ) 2/ N .

2) A , B და C მეგობრები დაჯდებიან ერთმანეთის

გვერდით ისე, რომ A მარცხნივ B - საგან და C მარცხნივ A -
საგან.
ა) 1/ ( N  1)( N  2) ; ბ) 1/( N  1) ; გ) 1/ ( N  2) ; დ)
2/ N ( N  1) .

19. N რაოდენობის ადამიანი, რომელთა შორის არის A და

B , დგას რიგში. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ A და B -ს
შორის აღმოჩნდება r ადამიანი.
ა) 2( N  r  1) /( N  1) N ; ბ) 1/ ( N  1)( N  2) ; გ) 1/ ( N  2) ;
დ) 2/ N ( N  1) .

20. რიცხვები 1, 2, 3,. . . n . დალაგებულია შემთხვევითი

რიგით. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ 1 და 2 განლაგებულნი
იქნებიან ჩაწერილი რიგით;
ა) 1/ n ; ბ) 1/(n  1) ; გ) 1/( n  2) ; დ) 3 /(n  3) ;

21. რიცხვები 1, 2, 3,. . . n . დალაგებულია შემთხვევითი

რიგით. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ: 1, 2, 3; განლაგებულნი
იქნებიან ჩაწერილი რიგით.
ა) 1/ n ; ბ) 1/(n  1) ; გ) 1/( n  2) ; დ) 1/(n  1)n ;

22. 7 სართულიანი სახლის ლიფტში, პირველ სართულზე,

შევიდა სამი პიროვნება, თითოეულ მათგანს ერთნაირი
ალბათობით შეუძლია გამოსვლა, მეორე სართულიდან
დაწყებული ნებისმიერ სართულზე. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
სამივე პიროვნება მესამე სართულზე გამოვა.
ა) 1/15; ბ) 1/216; გ) 1/36; დ) 5/9;

23. 7 სართულიანი სახლის ლიფტში, პირველ სართულზე,

შევიდა სამი პიროვნება, თითოეულ მათგანს ერთნაირი
ალბათობით შეუძლია გამოსვლა, მეორე სართულიდან

124
დაწყებული ნებისმიერ სართულზე. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
სამივე პიროვნება ერთსა და იმავე სართულზე გამოვა.
ა) 1/15; ბ) 1/216; გ) 1/36; დ) 5/9;

24. 7 სართულიანი სახლის ლიფტში, პირველ სართულზე,

შევიდა სამი პიროვნება, თითოეულ მათგანს ერთნაირი
ალბათობით შეუძლია გამოსვლა, მეორე სართულიდან
დაწყებული ნებისმიერ სართულზე. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
სამივე პიროვნება სხვადასხვა სართულზე გამოვა.
ა) 1/15; ბ) 1/216; გ) 1/36; დ) 5/9;

25. ლატარია შედგება 200 ბილეთისაგან, რომელთაგან 50

მომგებიანია. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ 20 ნაყიდი
ბილეთიდან ერთი მაინც მოიგებს?
20 50 50 20
C150 C150 C150 C150
ა) 1  20
; ბ) 50
; გ) 20
; დ) 20
;
C200 C200 C200 C200

26. საამქროში მიიღეს 4550 დეტალი. მათ შორის რამდენი

დეტალი იქნება სტანდარტული, თუ არასტანდარტულ დეტალთა
ფარდობითი სიხშირე 0,1-ის ტოლია.
ა) 4005; ბ) 4200; გ) 455; დ) 3200.

27. ბავშვი თამაშობს კუბიკებით, თითოეულ კუბიკს აწერია

ასოები ე, რ, მ, ხ, ი (იგულისხმება, რომ ერთი კუბიკის ყველა
წახნაგს აწერია ერთი ასო). ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ ბავშვი
დაალაგებს კუბიკებს მიმდევრობით და წავიკითხავთ სიტყვას
„მერხი“.

ა) 1/60; ბ) 2/9; გ) 1/120; დ) 15/68.

28. სათამაშო კარტის კომპლექტიდან (36 კარტი) შემთხვევით

იღებენ სამ კარტს. იპოვეთ: ა) ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის
ერთი არის ტუზი; ბ) ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის აღმოჩნდება
ერთი მაინც ტუზი.
პასუხი: ა) 496/1785; ბ)109/357.

125
 29. ვთქვათ, ყუთში მოთავსებულია 1-დან 10-მდე
გადანომრილი ერთ-ნაირი ზომის ბურთი. ყუთიდან რიგრიგობით
ვიღებთ 5 ბურთს ისე, რომ ერთხელ ამოღებულს უკან არ
ვაბრუნებთ. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ხუთივე
ამოღებული ბურთი იქნება ლუწი ნომრის.
პასუხი: 1/252
30. ალბათობა იმისა, რომ მსროლელი სამი გასროლიდან
მიზანში ერთხელ მაინც მოახვედრებს, არის 0,875. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ სამიზნე დაზიანდება პირველივე
გასროლისას.
პასუხი: p=0,5.
31 რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ერთდროულად 6
კამათლის გაგორებისას სხვადასხვა რიცხვი დაჯდება.
6! 5
პასუხი: p  6  .
6 324
32. კუბი, რომლის წახნაგები შეღებილია, დაიყო 1000
ერთნაირი ზომის კუბებად. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ
ნებისმიერად არჩეულ კუბს ექნება შეღებილი ზუსტად ორი
წახნაგი.
პასუხი: P(A)=0,096
33. კარტის კომპლექტი (36 კარტი) გაყოფილია შემთხვევით
ორ ტოლ ნაწილად. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ:
ა) თითოეულ ნაწილში აღმოჩნდება ორ-ორი ტუზი;
ბ) ერთ-ერთ ნაწილში აღმოჩნდება ოთხივე ტუზი?
პასუხი: ა)162/385 ; ბ) 4/77.
34. ყუთში არის 10 წითელი და 6 ლურჯი ღილი. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ შემთხვევით ამოღებული ორივე ღილი
იქნება ერთნაირი ფერის?
პასუხი: 1/2.
35 ყუთში არის 90 ვარგისი და 10 დაზიანებული ვინტილი.
რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ შემთხვევით ამოღებულ 10
ვინტილს შორის არც ერთი არ იქნება დაზიანებული?
10 10
პასუხი: C90 / C100 .

126
 36. ფაკულტეტის სტუდენტთა საბჭოში 3 პირველკურსელია,
5 მეორე-კურსელი და 7 მესამეკურსელი. შემთხვევით არჩევენ 5
სტუდენტს კონფერენციისათვის. რა არის ალბათობა შემდეგი
ხდომილებების:
A={არჩეულ იქნება ერთი III კურსელი}.
B={ყველა პირველკურსელი იქნება არჩეული კონფერენციისათვის}.
C={არც ერთი მეორე კურსელი არ იქნება არჩეული}.
1 2 12
პასუხი: P(A)= , P(B)= , P(C)= .
143 91 143
37 ყუთში მოთავსებულია m1+m2 ბირთვი, რომელთაგან m1
თეთრია და m2 შავი. ყუთიდან შემთხვევით იღებენ m ბირთვს
(mmin(m1,m2)). იპოვეთ შემდეგი ხდომილებების ალბათობა:
A={ყველა ბირთვი თეთრია}.
B={ ამოღებული ბირთვებიდან ზუსტად k თეთრია, km}.
k mk
Cm Cm
m m
პასუხი: P ( A)  Cm Cm  m , P( B)  1
m
2
.
1 1 2 Cm  m
1 2
38. 2n-ადგილიან მრგვალ მაგიდასთან შემთხვევით ადგილს
იკავებს n მამაკაცი და n ქალი. იპოვეთ ალბათობა შემდეგი
ხდომილებებისა:
A={არც ერთი მამაკაცი ერთმანეთის გვერდით არ მოხვდება}.
B={ყველა მამაკაცი ერთმანეთის გვერდით დაჯდება}.
პასუხი: P(A)=2(n!)2/(2n)!; P(B)=(n+1)(n!)2/2n!
39. ქალაქში ჩამოსული 10 მამაკაცი, რომელთა შორის მიხო
და პეტრეა, უნდა განთავსდნენ სასტუმროს ორი სამადგილიან და
ერთ ოთხადგილიან ნომრებში. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
მიხო და პეტრე ოთხადგილიან ნომერში მოხვდებიან?
პასუხი: P(A)=2/15.
40. ალბათობის თეორიაში 25 საგამოცდო ბილეთს შორის 5
ბილეთი არის „ბედნიერი“, ხოლო დანარჩენი – „არაბედნიერი“.
რომელ სტუდენტს აქვს უფრო მეტი ალბათობა აიღოს „ბედნიერი“
ბილეთი: (A1) – იმას, ვინც პირველი მივიდა ბილეთის ასაღებად,
თუ (A2) – იმას, ვინც მეორე მივიდა?
პასუხი: P(A1)=P(A2 (დაამტკიცეთ, რომ იგივე პასუხი მიიღება 3, 4,
..., 25 სტუდენტისთვისაც).

127
 41. ვთქვათ, 10 ერთმანეთის ახლოს მდებარე მაღაზიაში 8
კაცი შევიდა. რა არის ალბათობა იმისა, რომ ყველა სხვადასხვა
მაღაზიაში აღმოჩნდება?
8
პასუხი: P(A)= A10 /108.
42. აგორებენ წესიერ კამათელს და წესიერ მონეტას. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, კამათელზე მოვა სამიანი და მონეტაზე –
საფასური.
პასუხი: 1/12.
43. 2000 ახალშობილიდან 1100 ვაჟია. განსაზღვრეთ გოგოს
დაბადების ფარდობითი სიხშირე.
პასუხი: 0,009.
44. პირველ 4000 ნატურალურ რიცხვს შორის 551 მარტივი
რიცხვია. განსაზღვრეთ მარტივი რიცხვის ფარდობითი სიხშირე.
პასუხი: 0,13775.
45. ყოველ 1000 დეტალში საშუალოდ 4 წუნდებულია.
დაახლოებით რამდენი წუნდებული დეტალი იქნება 2400
დეტალში?
პასუხი: 9
46. რვასართულიან სახლის ლიფტში პირველ სართულზე
ხუთი კაცი შევიდა. როგორია ალბათობა იმისა, რომ: ა) ხუთივე
გამოვა მეოთხე სართულზე; ბ) ხუთივე გამოვა ერთსა და იმავე
სართულზე. გ) ხუთივე გამოვა სხვადასხვა სარ-თულზე;
5 4 5 5
პასუხი: ა) 1/ 8 ; ბ) 1/ 8 გ) A8 / 8 .
47. რიცხვთა E={1,2,...,n} სიმრავლიდან „ირჩევენ“ ორ რიცხვს.
რა არის ალბათობა იმისა, რომ მეორე რიცხვი მეტია პირველ
რიცხვზე, თუ შერჩევა ხდება: ა) დაუბრუნებლად; ბ) დაბრუნებით.
48. ყუთში, რომელშიც თეთრი და შავი ბირთვებია, უკან
დაბრუნებით იღებენ ორ ბირთვს. დაამტკიცეთ: ალბათობა იმისა,
რომ ბირთვები ერთი ფერისაა, 1/2-ზე მეტია.
49. n სხვადასხვა ბირთვი უნდა განალაგონ N ყუთში. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ ყუთებში, რომლის ნომრებია 1, 2, ..., N
აღმოჩნდება შესაბამისად n1, n2, ..., nN ბირთვი (n1+n2+...+nN=n).
პასუხი: P ( A)  N !/( n .n1 !.n2 !...nN !)
N

128
 50. n ყუთში უნდა განალაგონ n ბირთვი, ისე რომ, ყოველი
ბირთვისათვის ერთნაირად შესაძლებელია მოხვდეს ნებისმიერ
ყუთში. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ არც ერთი ყუთი ცარიელი
არ იქნება.
პასუხი: P=n!/nn.
51. კვადრატიდან, რომლის წვეროს კოორდინატებია (0,0),
(1,0), (0,1) და (1,1) შემთხვევით არჩევენ M(x,y) წერტილს.
რას უდრის A={(x,y): x2+y2a, a>0} ხდომილების ალბათობა.
 a2
 , 0  a 1
 4
 2 2 1
პასუხი: P ( A)   a  1  a   arccos  , 1  a  2
 4 a
1, 2  a.



52. [-1,1] ინტერვალიდან შემთხვევით ირჩევენ ორ წერტილს.

ვთქვათ, ამ წერტილების კოორდინატებია p და q. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ x2+px+q=0 კვადრატულ განტოლებას აქვს
ნამდვილი ფესვები.
13
პასუხი: P ( A)  .
24
53. წრეში ჩახაზულია კვადრატი. წრეში წერტილი „ვარდება“
შემთხვევით. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ წერტილი ჩავარდება
კვადრატში.
2
პასუხი: P  .

54. მონაკვეთზე შემთხვევით "ვარდება" ერთმანეთის
მიყოლებით სამი წერტილი. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
თვლით მესამე წერტილი ჩავარდება პირველი და მეორე
წერტილებს შორის.
1
პასუხი: P  .
3
55. წრეწირზე შემთხვევით აღებულია სამი A,B,C წერტილი.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ABC სამკუთხედი მახვილკუთხაა.

129
 1
პასუხი: P  .
4
56. l სიგრძის მქონე მონაკვეთიდან შემთხვევით ირჩევენ M1
და M2 წერტილს. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ სამი
მიღებული მონაკვეთით ავაგებთ სამკუთხედს.
1
პასუხი: P  .
4
57. მოცემულია ორი კონცენტრული წრეწირი, რომელთა
რადიუსებია r1 და r2, r1<r2. დიდ წრეწირზე შემთხვევით იღებენ ორ
A და B წერტილს. რა არის ალბათობა იმისა, რომ AB მონაკვეთი არ
გადაკვეთს პატარა წრეწირს.
2 r
პასუხი: P ( A)  arccos 1 .
 r2
58 კვადრატში, რომლის წვეროების კოორდინატებია (0;0),
(0;1), (1;0), (1;1), შემთხვევით „ვარდება“ წერტილი, რომლის
კოორდინა-ტია (,). დაამტკიცეთ რომ ნებისმიერი 0x,y1-სათვის
P{<x, <y}=P{<x}P{<y}=xy. იპოვეთ:
ა) P{|-|<z პასუხი: 2 z  z , როცა 0  z 1
2

ბ) P{min(,)<z}; პასუხი: 2 z  z , როცა 0  z  1

2

გ) P{<z}; პასუხი: z (1  ln z ), როცა 0  z  1

დ) P{max(,)<z}; პასუხი: z , როცა 0  z  1
2

2
ე) P{(+)/2<z}; პასუხი: 2z ,
როცა 0  z  1/ 2; 4 z  2 z  1 , როცა 1/ 2  z  1 ;
2

ვ) P{+2<z}.
პასუხი: z / 4 , როცა z  1 ; (4 z  1) / 4 , როცა 1  z  2 ;
2

(6 z  z 2  5) / 4 , როცა 2  z  3 ;
59. მოცემულია მართკუთხედი, რომლის გვერდებია 1 სმ და
2 სმ. ამ მართკუთხედში შემთხვევით არჩევენ A წერტილს.
გავიგოთ ალბათობა იმისა, რომ მანძილი A წერტილიდან:
ა) მის ახლოს მდებარე გვერდამდე არაა მეტი x-ზე;
პასუხი: 1 როცა x  1/ 2, 3 x  2 x ,როცა 0  x  1/ 2 ;
2

ბ) თითოეულ გვერდამდე არაა მეტი x-ზე;

130
პასუხი: 0 როცა x  1; x  1 ,როცა 3 x  2 x ,როცა 1  x  2 ; 1,
2

როცა x  2 ;
გ) თითოეულ დიაგონალამდე არაა მეტი x-ზე.
პასუხი: 1 როცა x  2 / 5; 1  (2  x 5) 2 / 2 , როცა
1/ 5  x  2 / 5 ; 5 x / 2 , როცა 0  x  1/ 5 ;
2

60. ორი მეგობარი შეთანხმდა შეხვედრაზე თეატრის ფოიეში

შემდეგი პირობით: უნდა მისულიყვნენ ფოიეში საღამოს 17
საათიდან 18 საათამდე და პირველად მისული მეორეს
დაელოდებოდა მხოლოდ 10 წუთს. რას უდრის ალბათობა იმისა,
რომ ისინი შეხვდებიან ერთმანეთს თუ ცნობილია, რომ თითოეულ
პიროვნებას შეუძლია მივიდეს თეატრის ფოიეში ნებისმიერ დროს
აღნიშნული 1 საათის განმავლობაში.
პასუხი: 11/36;
61. ერთი დღე-ღამის განმავლობაში ორი გემი უნდა მიადგეს
ერთსა და იმავე ნავსადგურს, რომელსაც მხოლოდ ერთი
მისადგომი აქვს. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ერთ გემს
მოუწევს მეორეზე დალოდება, თუ მათი მოსვლა დროის
ნებისმიერ მონაკვეთში თანაბარ მოსალოდნელია, ხოლო დგომის
დრო შესაბამისად არის 1 და 2 საათი.
62. წერტილი (,) შემთხვევით არჩეულია [0,1]2 კვადრატში. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ x2+x+=0 განტოლების ფესვები:
ა) ნამდვილია; ბ) დადებითებია; გ) სხვადასხვა ნიშნისაა;
პასუხი: 1/12; 0; 0;
63. წერტილი (,,) შემთხვევით არჩეულია [0,1]3 კუბში. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ x2+x+=0 განტოლების ფესვები
ნამდვილია.
პასუხი: 5/ 32  ln2 / 6 ;
64. R-რადიუსიან წრეში ჩახაზულია წესიერი სამკუთხედი,
ოთხ-კუთხედი, ხუთკუთხედი და ექვსკუთხედი. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ წრეში შემთხვევით ჩაგდებული წერტილი
მოხვდება:
ა) სამკუთხედის შიგნით; პასუხი: 3 3 / 4 ;
ბ) ოთხკუთხედის შიგნით; პასუხი: 2 /  ;
გ) ხუთკუთხედის შიგნით; პასუხი: 5sin 72 / 2 ;

131
დ) ექვსკუთხედის შიგნით და შეადარეთ ისინი. პასუხი: 3 3 / 2 ;
65. კარტის დასტიდან იღებენ ორ კარტს, რომელთაგან ერთ-
ერთი ათიანია. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ამ ორი
კარტიდან შემთხვევით ამოღებული კარტი ათიანია?
პასუხი: 2/51.
66.ხარისხის სახელმწიფო ინსპექტორი ამოწმებს სასურსათო
მაღაზიაში რძის პროდუქტებს.ცნობილია, რომ 20 პაკეტიდან ორი
ამჟავებულია. ინსპექტორი შემთხვევით ირჩევს გასასინჯად 2
პაკეტს 20-დან.რას უდრის ალბათობა იმისა,რომ მათ შორის:
ა) არცერთი არ იქნება ამჟავებული;
ბ) მხოლოდ ერთი იქნება ამჟავებული;
გ) ორივე იქნება ამჟავებული;
პასუხი: ა) 306/380; ბ)72/380; გ)2/380.
67.სტუდენტმა 25 საგამოცდო ბილეთიდან იცის მხოლოდ 5
ბილეთი. რომელი უფრო მოსალოდნელია, რომ მას მომზადებული
ბილეთი შეხვდება პირველ ნომრად თუ მეორე ნომრად.
პასუხი: ერთნაირი ალბათობა აქვთ.
68. სიბრტყეზე მოცემულია ორი პარალელურ წრფა,
რომლებიც დაშორებული არიან ერთმანეთისაგან 2a მანძილით.
სიბრტყეზე შემთხვევით აგდებენ ნემსს, რომლის სიგრძეა 2l < 2a .
რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ნემსი გადაკვეთს ერთერთ
წრფეს.
პასუხი: 2l / a ;
69. ორი მეგობარი შეთანხმდა შეხვედრაზე თეატრის ფოიეში
შემდეგი პირობით: უნდა მისულიყვნენ ფოიეში საღამოს 17
საათიდან 18 საათამდე და პირველი პიროვნება მეორეს
დაელოდებოდა მხოლოდ 10 წუთს, ხოლო მეორე პიროვნება
პირველს - მხოლოდ 15 წუთი. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
ისინი შეხვდებიან ერთმანეთს თუ ცნობილია, რომ თითოეულ
პიროვნებას შეუძლია მივიდეს თეატრის ფოიეში ნებისმიერ დროს
აღნიშნული 1 საათის განმავლობაში.
პასუხი: 107/288;

132
 70. უსასრულო ჭადრაკის დაფაზე, რომელშიც თითოეული
დანაყოფის სიგრძეა 2a , შემთხვევით აგდებენ ნემსს, სიგრძით 2 r .
რას უდრის აბათობა იმისა, რომ:
ა) ნემსი ჩავარდება მთლიანად უჯრაში ?
პასუხი: 1  r (4a  r ) /  a ;
2

ბ) ნემსი გადაკვეთს ერთერთ წრფეს? პასუხი: r (4a  r ) /  a

2

71. სიბრტყეზე მოცემულია ორი პარალელურ წრფა,

რომლებიც დაშორებული არიან ერთმანეთისაგან 2a მანძილით.
სიბრტყეზე შემთხვევით აგდებენ მონეტას, რომლის რადიუსია
r < a . რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ მონეტა გადაკვეთს
ერთერთ წრფეს.
პასუხი: r / a ;
72. აგდებენ 5-თეთრიან, 10-თეთრიან და 20-თეთრიან თითო
მონეტას და ასეთივე მიმდევრობით იწერენ გერბისა და საფასურის
მიმდევრობას. ა) ჩამოთვალეთ ელემენტარული ხდომილებები; ბ)
იპოვეთ შემდეგ ხდომილებათა ალბათობები: A ={დაჯდება ერთი
მაინც გერბი}, B ={დაჯდება ზუსტად ერთი გერბი}, C ={პირველად
დაჯდება გერბი}.
73. აგორებენ წესიერ კამათელს და აგდებენ წესიერ მონეტას.
ა) ჩამოთვალეთ ელემენტარული ხდომილებები; ბ) იპოვეთ შემდეგ
ხდომილებათა ალბათობები: A ={კამათელზეა 6, მონეტაზე _
გერბი}, B ={კამათელზეა ლუწი ციფრი, მონეტაზე _ საფასური},
C ={მონეტაზეა საფასური}.
74. 2000 ახალშობილიდან 1024 ვაჟია. განსაზღვრეთ ვაჟის
დაბადების ფარდობითი სიხშირე.
75. პირველ 4000 ნატურალურ რიცხვს შორის 551 მარტივი
რიცხვია. განსაზღვრეთ მარტივი რიცხვის ფარდობითი სიხშირე.
76. ყუთში 4 თეთრი, 8 შავი და 5 წითელი ბირთვია. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან შემთხვევით ამოღებული ბირთვი
იქნება თეთრი.
77. ყუთში 3 თეთრი, 7 შავი და 5 წითელი ბირთვია. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან შემთხვევით ამოღებული ბირთვი
არ იქნება შავი.

133
 78. ყუთში 10 წითელი, 5 თეთრი და 4 ლურჯი ბურთია.
შემთხვევით იღებენ ერთ ბურთს. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ:
ა). ამოღებულია ლურჯი ბურთი? ბ). არაა ამოღებული წითელი
ბურთი? გ). არაა ამოღებული თეთრი ბურთი? დ). ამოღებულია
წითელი ან თეთრი ბურთი?
79. რვა ადამიანისაგან, რომელთა შორის 3 დოქტორია და 5
კანდიდატი, უნდა შევადგინოთ სამ კაციანი კომისია. კომისიის
წევრები შეირჩევა შემთხვევით. როგორია ალბათობა იმისა, რომ
კომისიაში მოხვდება: ა). სამი დოქტორი? ბ). ორი დოქტორი და
ერთი კანდიდატი? გ). ერთი დოქტორი და ორი კანდიდატი? დ). სა-
მი კანდიდატი?
80. 9 წიგნიდან, რომელთა შორის 4 ხელოვნებაზეა და 5
დეტექტივია, შემთხვევით ირჩევენ სამს. როგორია ალბათობა
იმისა, რომ: ა). სამივე წიგნი იქნება ხელოვნებაზე? ბ). სამივე იქნება
დეტექტივი? გ). ერთი ან ორი წიგნი იქნება ხელოვნებაზე? დ).
ზუსტად ორი იქნება დეტექტივი?
81. ყუთში გარეგნულად ერთნაირი ფორმის კონფეტები
დევს, რომელთაგან m ცალი შოკოლადის გულითაა, ხოლო n
ცალი კი ხილის გულით. ყუთიდან ამოიღეს ერთი კონფეტი.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ იგი შოკოლადის გულითაა.
82. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ სამი მონეტის
აგდებისას: ა) მხოლოდ ერთზე მოვა გერბი; ბ) მხოლოდ ორზე მოვა
გერბი.
83. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ სამი მონეტის
აგდებისას: ა) სამივეზე მოვა გერბი; ბ) არაუმეტეს ორ მათგანზე
მოვა გერბი.
84. მონეტას აგდებენ სამჯერ. როგორია ალბათობა იმისა,
რომ გერბი მოვა: ა). კენტ რიცხვჯერ? ბ). ლუწ რიცხვჯერ? გ). არც
ერთხელ? დ). ორჯერ მაინც?
85. მონეტას აგდებენ 4-ჯერ. როგორია ალბათობა იმისა, რომ
გერბი მოვა: ა). კენტ რიცხვჯერ? ბ). ლუწ რიცხვჯერ? გ). არანაკლებ
ორჯერ? დ). ერთ-ჯერ მაინც?
86. მონეტას აგდებენ ოთხჯერ. როგორია ალაბათობა იმისა,
რომ საფასური მოვა: ა). არანაკლებ სამჯერ? ბ). არანაკლებ ორჯერ?
გ). არანაკლებ ერთ-ჯერ? დ). არც ერთხელ?

134
 87. მონეტას აგდებენ ოთხჯერ. როგორია ალაბათობა იმისა,
რომ გერბი მოვა: ა). ერთჯერ ან არც ერთჯერ? ბ). ან ორჯერ ან
სამჯერ? გ). ან ერთჯერ ან ორჯერ? დ)/ ან ერთჯერ ან სამჯერ?
88. მონეტას აგდებენ ხუთჯერ. როგორია ალაბათობა იმისა,
რომ: ა). გერბი მოვა კენტ რიცხვჯერ, ხოლო საფასური ლუწ
რიცხვჯერ? ბ). გერბი მოვა კენტ რიცხვჯერ? გ). გერბი მოვა ლუწ
რიცხვჯერ? დ). გერბი მოვა ლუწ რიცხვჯერ, ხოლო საფასური კენტ
რიცხვჯერ?
89. მონეტას აგდებენ ხუთჯერ. როგორია ალაბათობა იმისა,
რომ გერბი მოვა: ა). არანაკლებ სამჯერ? ბ). არანაკლებ ოთხჯერ? გ).
ან ერთჯერ ან ორჯერ? დ). ან ერთჯერ ან ოთხჯერ? ე). ან ორჯერ ან
სამჯერ?
90. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ კამათლის
გაგორებისას მოვა: ა) ციფრი 4; ბ) არანაკლებ სამი ქულისა; გ) ლუწი
ციფრი.
91. ორი კამათლის გაგორებისას ვიხილავთ ხდომილებებს:
A - პირველ კამათელზე მოვიდა ექვსი ქულა; B - ერთ-ერთ
კამათელზე მოვიდა ხუთი ქულა. გამოთვალეთ A, B, A , AB
ხდომილებების ალბათობები.
92. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ორი კამათლის
გაგორებისას: ა) მოსული ქულების ჯამი ხუთს არ აღემატება; ბ)
ერთ-ერთზე მაინც მოვა ხუთი ქულა; გ) მოსული ქულების
სხვაობის მოდული 2-ის ტოლია.
93. 36 კარტისგან შედგენილი შეკვრიდან შემთხვევით
იღებენ 4 კარტს. იპოვეთ შემდეგი ხდომილებების ალბათობები:
A  {ოთხივე კარტი “გულისაა”}, B  {ამ ოთხ კარტში ერთი მაინც
“ტუზია”}.
94. ისვრიან 6 კამათელს. იპოვეთ შემდეგი ხდომილებების
ალბათობა: ა) ყოველ კამათელზე მოვა განსხვავებული ქულა; ბ)
მოსული ქულების ჯამი 7-ის ტოლია.
95. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ორი კამათლის
გაგორებისას: ა) მოსულ ქულათა ჯამი 3-ის ჯერადია; ბ) მოსული
ქულების ნამრავლია 6; გ) მოსული ქულების ჯამი არ არის 7-ის
ტოლი.
96. კარტის დასტიდან, რომელშიც 36 კარტია შემთხვევით
იღებენ ერთ კარტს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ეს კარტი: ა)

135
ტუზია; ბ) ჯვრის ვალეტია; გ) გულის შვიდიანი ან გულის ათიანია;
დ) არც ექვსიანია და არც ჯვარი.
97. ცდა მდგომარეობს კამათლის გაორებაში. ვიპოვოთ
ალბათობა იმისა, რომ ერთი კამათლის გაგორებისას 4-ზე ნაკლები
ციფრი მოვა ( A ხდომილება), თუ ცნობილია, რომ ლუწი ციფრი
მოვიდა ( B ხდომილება).
98. სათამაშო კამათელს აგორებენ ორჯერ. რა უფრო
ალბათურია – ჯამში მოვა: ა) 6 ქულა თუ 8 ქულა? ბ) 5 ქულა თუ 9
ქულა? გ) 5 ქულა თუ 6 ქულა? დ) 5 ქულა თუ 8 ქულა? ე) 6 ქულა
თუ 7 ქულა? ვ) 7 ქულა თუ 5 ქულა?
99. როგორია ალბათობა იმისა, რომ ორი სათამაშო
კამათლის გაგორებისას მოვა ისეთი ქულები, რომლებიც ორჯერ
განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან?
100. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ორჯერ გაგორებისას ერთჯერ მაინც მოვა: ა) ერთიანი? ბ) ორიანი?
გ) სამიანი? დ) ოთხიანი? ე) ხუთიანი? ვ). ექვსიანი?
101. რომელია მეტი და რამდენით: ალბათობა იმისა, რომ
სათამაშო კამათლის ერთჯერ გაგორებისას მოვა 6 ქულა თუ
ორჯერ გაგორებისას ჯამში მოვა 6 ქულა?
102. რომელია მეტი და რამდენით: ალბათობა იმისა, რომ
სათამაშო კამათლის ერთჯერ გაგორებისას მოვა ლუწი ქულა თუ
ორჯერ გაგორებისას ჯამში მოვა ლუწი ქულა?
103. სათამაშო კამათელს აგორებენ ორჯერ. როგორია
ალბათობა იმისა, რომ მოსულ ქულათა ჯამი აღმოჩნდება: ა) კენტი
რიცხვი? ბ) 4-ზე მეტი და 9-ზე ნაკლები? გ) 3-ის ჯერადი? დ) 4-ის
ჯერადი? ე) 5-ის ჯერადი? ვ) 6-ის ჯერადი?
104. რომელია მეტი და რამდენით: ალბათობა იმისა, რომ
სათამაშო კამათლის ერთჯერ გაგორებისას მოვა 3-ის ჯერადი
ქულა თუ ორჯერ გაგორებისას ჯამში მოვა 3-ის ჯერადი ქულა?
105. რომელია მეტი და რამდენით: ალბათობა იმისა, რომ
სათამაშო კამათლის ერთჯერ გაგორებისას მოვა 4-ის ჯერადი
ქულა თუ ორჯერ გაგორებისას ჯამში მოვა 4-ის ჯერადი ქულა?
106. სათამაშო კამათელს აგორებენ ორჯერ. როგორია
ალბათობა იმისა, რომ მოსულ ქულათა ნამრავლი აღმოჩნდება: ა)
12-ის ტოლი? ბ) 3-ის ჯერადი? გ) 4-ის ჯერადი? დ) 5-ის ჯერადი? ე)
10-ის ჯერადი?

136
 107. სათამაშო კამათელს აგორებენ სამჯერ. როგორია
ალბათობა იმისა, რომ მოვა სამი წახნაგი: ა) ერთი და იგივე
ქულებით? ბ) სხვადასხვა ქულებით? გ) 9-ის ტოლი ქულათა
ჯამით? დ) 10-ის ტოლი ქულათა ჯამით? ე) 5-ის ჯერადი ქულათა
ჯამით?
108. სათამაშო კამათელს აგორებენ ხუთჯერ. როგორია
ალბათობა იმისა, რომ მოვა ერთი მაინც ერთიანი? ბ) ორჯერ მაინც
სამიანი? გ) სამჯერ მაინც ოთხიანი? დ) ოთხჯერ მაინც ხუთიანი?
109. მონაკვეთი AB , რომლის სიგრძე 60 სმ-ია, C
წერტილით იყოფა შეფარდებით 3:1. ამ მონაკვეთზე შემთხვევით
დააგდეს ხუთი წერტილი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ სამი
მათგანი აღმოჩნდება C წერტილის მარცხნივ, ხოლო ორი კი C
წერტილის მარჯვნივ. იგულისხმება, რომ წერტილის მონაკვეთზე
დავარდნის ალბათობა პროპორციულია მონაკვეთის სიგრძის და
არის დამოკიდებული ამ მონაკვეთის მდებარეობაზე.
110.იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ერთეულოვან გვერდიან
კვადრატში შემთხვევით შერჩეული წერტილი ამ კვადრატის
უახლოესი გვერდიდან დაშორებული იქნება არაუმეტეს 0.15-ით.

137
 5.პირობითი ალბათობა.
ხდომილებათა დამოუკიდებლობა.ჯამის ალბათობა

1. დაამტკიცეთ, რომ
P(AB)=P(A)+P(B)-P(AB).
1
2. ვთქვათ, P(A)=P(B)= . დაამტკიცეთ, რომ
2
P( AB)  P( A  B ) .
3. დაამტკიცეთ, რომ
P(AB)=P(A)+P(B)-2P(AB)=P(A+B)-P(AB).
4 ვთქვათ, A,B და C რაიმე ხდომილებებია. დაამტკიცეთ, რომ
ა) P(AB)+P(AC)+P(BC)P(A)+P(B)+P(C)-1
ბ) P(AB)+P(AC)-P(BC) P(A).
5. დაამტკიცეთ, რომ ნებისმიერი A, B და C ხდომილებებისათვის
P(AB)P(AC)+P(CB).
6. ცდა მდგომარეობს ორი მონეტის მიმდევრობით აგდებაში.
განიხილება ხდომილებები:
A - პირველ მონეტაზე ღერბის მოსვლა;
B - ერთი ღერბის მაინც მოსვლა;
C - ერთი ციფრის მაინც მოსვლა;
D - მეორე მონეტაზე ღერბის მოსვლა;
შემოხაზეთ დამოუკიდებელი ხდომილებათა წყვილები:
ა) A და C ; ბ) A და D ; გ) B და C ; დ) B და D ;

7. კარტის სრული დასტიდან ამოაქვთ ერთი კარტი. განიხილება

ხდომილებები:
A - ამოღებულია ტუზი;
B - ამოღებულია წითელი მასტის კარტი;
C - ამოღებულია ყვავის ტუზი;
D - ამოღებულია ათიანი;
შემოხაზეთ დამოუკიდებელი ხდომილებათა წყვილები:
ა) A და B ; ბ) A და C ; გ) B და C ; დ) C და D ;

8. კარტის სრული დასტიდან ამოაქვთ ერთი კარტი.

განიხილება ხდომილებები:

138
A - ამოღებულია ტუზი;
B - ამოღებულია წითელი მასტის კარტი;
C - ამოღებულია ყვავის ტუზი;
D - ამოღებულია ათიანი;
შემოხაზეთ დამოკიუდებელი ხდომილებათა წყვილები:
ა) A და B ; ბ) A და C ; გ) B და D ;

9. დამოუკიდებელია თუ დამოკიდებული:
ა) არათავსებადი ხდომილებები;
ბ) ხდომილებები, რომლებიც ქმნიან სრულ სისტემას;
გ) ტოლძალოვანი ხდომილებები.
10. A და B ხდომილებების არათავსებადობიდან გამომდი-
ნარეობს თუ არა მათი დამოუკიდებლობა.
11. ვთქვათ A და B ხდომილებები არათავსებადია, მაშინ:
ა) A და B ხდომილებები დამოუკიდებლებია;
ბ) A და B ხდომილებები დამოკიდებულია;
გ) დამოუკიდებლებია, თუ: P ( A)  0 ან P ( B)  0 .
დ) არასდროს არ არიან დამოუკიდებლები.

12. ყუთში a თეთრი და b შავი ერთნაირი ბურთია.

ალალბედზე ამოაქვთ ორი ბურთი (ჩაუბრუნებლად). ვიპოვოთ
ალბათობა იმისა, რომ ორივე იქნება თეთრი.
ab a (a  1) a ( a  1) a(a  1)
ა) , ბ) ; გ) ; დ) .
ab a  b 1 ab (a  b)( a  b 1)

13. ყუთში a თეთრი და b შავი ერთნაირი ბურთია.

ალალბედზე ამოაქვთ ორი ბურთი(ჩაუბრუნებლად). ვიპოვოთ
ალბათობა იმისა, რომ ორივე იქნება სხვადასხვა ფერის.
ab 2ab ab a (a  1)
ა) , ბ) ; გ) ; დ) ;
ab (a  b)( a  b 1) (a  b)(a  b  1) a  b 1

14. ყუთში a თეთრი და b შავი ერთნაირი ბურთია.

ალალბედზე ამოაქვთ ორი ბურთი (ჩაბრუნებით). ვიპოვოთ
ალბათობა იმისა, რომ ორივე იქნება თეთრი.

139
 a 2 ab ab a (a  1)
ა) ( ) ; ბ) ; გ) ; დ) ;
ab ( a  b) 2
(a  b)( a  b 1) a  b 1

15. ყუთში a თეთრი და b შავი ერთნაირი ბურთია.

ალალბედზე ამოაქვთ ორი ბურთი (ჩაბრუნებით). ვიპოვოთ
ალბათობა იმისა, რომ ორივე იქნება სხვადასხვა ფერის.
a 2 ab ab a (a  1)
ა) ( ) ; ბ) ; გ) ; დ) ;
ab ( a  b) 2
(a  b)( a  b 1) a  b 1

16. ყუთში a თეთრი და b შავი ერთნაირი ბურთია.

მიმდევრობით ალალბედზე ამოაქვთ ბურთები. ვიპოვოთ
ალბათობა იმისა, რომ რიგით მეორე ამოღებული იქნება თეთრი
ფერის ბურთი.
a 2ab ab a (a  1)
ა) ; ბ) ; გ) ; დ) ;
ab (a  b)( a  b 1) (a  b)(a  b  1) a  b 1

17. . ყუთში a თეთრი, b შავი და c წითელი ერთნაირი

ბურთია. Aალალბედზე ამოაქვთ სამი ბურთი. ვიპოვოთ ალბათობა
იმისა, რომ მათ შორის ორი მაინც იქნება ერთნაირი ფერის.
ამოხსნა: A იყოს ხდომილება _ ორი მაინც ერთნაირი ფერის
ბურთია. ცხადია, რომ A ხდომილება იქნება _ ამოღებული
ბურთები სხვადასხვა ფერისაა.
P( A)  P( თწშ + წთშ + წშთ + თშწ + შთწ + შწთ ) =
6 a /(a  b  c).b /(a  b  c  1).c /(a  b  c  2) .
სადაც “თწშ” ნიშნავს რიგით პირველი ამოღებულია თეთრი, მეორე
- წითელი, მესამე -შავი ბურთი და ა.შ. ვღებულობთ
P ( A)  1  6 a /(a  b  c).b /(a  b  c  1).c /(a  b  c  2) .

18. ვთქვათ, P(A/B)>P(B/A) და P(A)>0, P(B)>0. იქნება თუ არა

P(A)>P(B)?.
პასუხი: კი
19. სამართლიანია თუ არა ტოლობა P(A/B)+P(A/ B )=1?
პასუხი: საზოგადოდ, არა.

140
 20. სტუდენტმა 25 საგამოცდო ბილეთიდან 20 იცის.
გამომცდელი მისთვის 3 საკითხს არჩევს. იპოვეთ ალბათობა იმისა,
რომ სტუდენტმა სამივე საკითხი იცის.
პასუხი: 57/115
21. კარტის კომპლექტიდან (36 ცალი) მიმდევრობით ამოაქვთ
2 კარტი. გაიგეთ:
ა) ალბათობა იმისა, რომ მეორე კარტი იქნება ტუზი (უცნობია,
რომელი კარტია ამოღებული პირველად);
პასუხი: 1/9;
ბ) ალბათობა იმისა, რომ მეორე კარტი იქნება ტუზი, თუ
ცნობილია, რომ პირველად ამოღებულიც არის ტუზი.
პასუხი:
P ( A)
22. დაამტკიცეთ, რომ P ( A / B )  1  .
P( B )
23. ყუთში მოთავსებულია ერთი ბირთვი, რომლის შესახებ
ცნობილია, რომ ის თეთრია ან შავი ერთი და იგივე ალბათობით.
ყუთში ათავსებენ ერთ თეთრ ბირთვს და შემდეგ შემთხვევით
იღებენ ყუთიდან ერთ ბირთვს. ის აღმოჩნდა თეთრი ფერის. რა
არის ალბათობა იმისა, რომ ყუთში დარჩენილი ბირთვი თეთრი
ფერისაა?
პასუხი: 2/3;.
24. ყუთიდან, რომელშიაც 3 თეთრი და 7 წითელი ბირთვია,
შემთხვევით მიმდევრობით და უკანდაუბრუნებლად იღებენ ორ
ბირთვს. ხდომილობები: A={პირველი ბირთვი თეთრია}, B={მეორე
ბირთვი თეთრია}, C={ერთი მაინც ამოღებული ბირთვი თეთრია}.
იპოვეთ P(B/A), P(A/B) და P(A/C).
25. დაამტკიცეთ, რომ თუ P(A/B)=P(A/ B ), მაშინ A და B
ხდომილობები დამოუკიდებელია.
26. ვთქვათ, A და B დამოუკიდებელი ხდომილობებია,
P(AB)=P(A)+P(B), P(AB)=p და P(A\B)<p. იპოვეთ P(A), P(B) და
P(A\B).
პასუხი: P(A)=0, P(B)=p, P(A\B)=0.
27. ვთქვათ, A ხდომილობა ისეთია, რომ ის არ არის
დამოკიდებული თავის თავზე. აჩვენეთ, რომ P(A)=0 ან 1.

141
 28. ვთქვათ, A ხდომილობა ისეთია, რომ P(A)=0 ან P(A)=1.
აჩვენეთ, რომ A და ნებისმიერი B ხდომილობა დამოუკიდებელია.
29. ვთქვათ, A და B დამოუკიდებელი ხდომილობებია და
P(AB)=1. დაამტკიცეთ, რომ ან A ან B-ს ალბათობა ერთის ტოლია.
30. ვთქვათ, A და B დამოუკიდებელი ხდომილობებია.
დაამტკიცეთ, რომ თუ AB და AB დამოუკიდებელია, მაშინ ან
P(A)=1, ან P(B)=1, ან P(A)=0, ან P(B)=0.
31. როგორი შეიძლება იყოს A და B ხდომილობები, თუ AB
და A+B დამოუკიდებელი ხდომილობებია.
32. მიმდევრობით აგდებენ სამ მონეტას. დაადგინეთ
დამოუკიდებელია თუ დამოკიდებულია შემდეგი ხდომილობები:
A={ღერბის მოსვლა პირველ მონეტაზე}, B={ერთი საფასურის მაინც
მოსვლა}.
33 =(1,2) წერტილი შემთხვევით არჩეულია [0,1]2-
კვადრატში. r-ის რა მნიშვნელობისათვის არის დამოუკიდებელი
შემდეგი ხდომილობები: A={|1-2|r} და B={1+23r}?
34. აგორებენ ორ კამათელს. განვიხილოთ შემდეგი
ხდომილობები: A – პირველ კამათელზე მოვიდა კენტი რიცხვი; B –
მეორე კამათელზე მოვიდა კენტი რიცხვი; – ორივე კამათელზე
მოსულ რიცხვთა ჯამი კენტია. შეამოწმეთ დამოუკიდებელია თუ
არა A, B, C ხდომილობები: ა) ერთობლივად; ბ) წყვილ-წყვილად.
35. =(1,2) წერტილი შემთხვევით არჩეულია [0,1]2-
კვადრატში. განვიხილოთ ხდომილობები: A={11/2}, B={21/2} და
C={(1-1/2)(2-1/2)0}. შეამოწმეთ ეს ხდომილობები დამოუკიდე-
ბელია თუ დამოკიდებული:ა) ერთობლივად; ბ) წყვილ-წყვილად.
36. მოცემულია A,B,C წყვილ-წყვილად დამოუკიდებელი
ხდომილობები და P(C)>0. სწორია თუ არა ტოლობა
P(AB/C)=P(AB)?
37. ვთქვათ, A,B და C ერთობლივად დამოუკიდებელია,
ამასთან, ყოველ ამ ხდომილობებს აქვთ ალბათობა განსხვავებული
ნულისაგან და ერთისაგან. შეიძლება თუ არა AB, BC და AC იყოს
ერთობლივად დამოუკიდებელი? წყვილ-წყვილად
დამოუკიდებელი?
38. აჩვენეთ, რომ P(A1A2 A3)=P(A1)P(A2)P(A3)
ტოლობიდან არ გამომდინარეობს A1, A2 და A3-ის წყვილ-
წყვილად დამოუკიდებლობა.

142
 39. A და B ხდომილობა დამოუკიდებელია. აქედან
გამომდინარეობს თუ არა A და B უთავსადია? მოიყვანეთ
მაგალითი.
40. ყუთში 5 თეთრი, 6 შავი და 10 წითელი ბურთია.
შემთხვევით ამოაქვთ სამი ბურთი. გაიგეთ ალბათობა იმისა, რომ
ორი მაინც იქნება ერთნაირი ფერის?
41. გვაქვს ყუთი, რომელშიც მოთავსებულია 9 ახალი
ერთნაირი ტენისის ბურთი. სათამაშოდ იღებენ სამ ბურთს;
თამაშის შემდეგ ბურთებს აბრუნებენ ყუთში. ნათამაშევი და
არანათამაშევი ბურთები არ განსხვავდებიან. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ სამი თამაშის შემდეგ ყუთში არ დარჩება
არანათამაშევი ბურთი?
42. ბინიდან გასვლისას N სტუმარი იცვამს ფეხსაცმელს
სიბნელეში (იგულისხმება, რომ ყველა ფეხსაცმელი ერთნაირია).
ყოველი მათგანი განსხვავდება მხოლოდ მარჯვენა მარცხენისაგან.
ვიპოვოთ შემდეგი ხდომილობების ალბათობები: A – ყოველი
სტუმარი თავის ფეხსაცმელს ჩაიცვამს; B – ყოველი სტუმარი
იპოვის წყვილ ფეხსაცმელს (შეიძლება თავისი არ იყოს).
43. მოცემული ორი A და B ხდომილებისათვის
( A)  0.4, ( B)  0.2, ( A  B )  0.1 გამოთვალეთ:
ა) პირობითი ალბათობა ( A | B ) ; ბ) პირობითი ალბათობა
( B | A) ; გ) დამოუკიდებელია თუ არა A და B ხდომილებები?
44. მოცემული ორი A და B ხდომილებისათვის
( A)  0.4, ( B)  0.2, ( A | B)  0.6 . გამოთვალეთ:
ა) ( A  B ) ; ბ) პირობითი ალბათობა ( B | A) ; გ)
დამოუკიდებელია თუ არა A და B ხდომილებები?
45. მოცემული ორი A და B ხდომილებისათვის
( A)  0.2, ( B)  0.2, ( A  B)  0.1 . გამოთვალეთ: ა)
პირობითი ალბათობა ( B | A) ; ბ) პირობითი ალბათობა
( A  B) ; გ) დამოუკიდებელია თუ არა A და B ხდომილებები?
46. ვთქვათ A ხდომილების ალბათობა ( A)  0 .
გამოიანგარიშეთ რას უდრის პირობითი ალბათობა P ( A | A) .

143
 47. P ( A)  3 / 4 , P ( B | A)  1/ 5 , P ( B | A)  4 / 7 . იპოვეთ:
ა) P ( A B ) ; ბ) P( B) ; გ) P( A | B) .
48. P( A)  13 / 25 , P ( B )  9 / 25 , P( A | B)  5 / 9 . იპოვეთ:
ა) P ( A B ) ; ბ) P( B | A) ; გ) P ( A B ) ; დ) P( A | B) ; ე)
P( A B) .
49. P( A)  0.6 , P( B )  0.8 , P( B | A)  0.45 ,
P( B C )  0.28 . იპოვეთ: ა) P ( A B ) ; ბ) P(C | B) ; გ) P( A | B) .
50. P( A)  0.75 , P( B | A)  0.8 , P( B | A)  0.6 . იპოვეთ
P( B) და P( A | B) .
51. კლასში არის 7 ბიჭი და 9 გოგონა. შემთხვევით
შერჩეულია ამ კლასის ორი მოსწავლე. A  {პირველი მოსწავლე
გოგონაა}, B  {მეორე მოსწავლე გოგონაა}. იპოვეთ: ა) P( B | A) ; ბ)
P( B | A) ; გ) P( B | A) ; დ) P( B) .
52. P( A)  0.3 . B ხდომილება დამოუკიდებელია A
ხდომილებისაგან. P( B)  0.4 . C არის ხდომილება რომ არც A
მოხდა და არც B . იპოვეთ: ა) P ( A \ B ) ; ბ) P ( A B ) ; გ) P(C | A) .
53. P( D | C )  1/ 5 , P(C | D)  1/ 4 , P(C D)  p .
იპოვეთ: ა) P (C ) ; ბ) P ( D ) .
54. P( D | C )  1/ 5 , P(C | D)  1/ 4 ,
P(C D)  1/ 5 , P(C D)  p . იპოვეთ p .
55. ( A B)   , P ( A | B )  1/ 3 , P ( A)  6 / 7 . იპოვეთ
P( B) .
56. ისვრიან წითელ და ლურჯ კამათელს და მათზე მოსული
ქულები იკრიბება. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ: ა) ქულათა
ჯამი იქნება არანაკლებ 10-ისა, თუ წითელ კამათელზე მოვიდა 6
ქულა; ბ) ქულათა ჯამი იქნება არანაკლებ 10-ისა, თუ ერთ
კამათელზე მაინც მოვიდა 6 ქულა.
57. ბანკომატის პლასტიკური ბარათის მფლობელს
დაავიწყდა კოდის ბოლო სამი ციფრი და მან ისინი შემთხვევით
აკრიფა. რა არის ალბათობა იმისა, რომ იგი კოდს აკრეფს სწორად,

144
თუ მისთვის ცნობილია, რომ ეს სამი ციფრი განსხვავებულია
ერთმანეთისაგან.
58. ცდა მდგომარეობს ორი მონეტის აგდებაში.
განსაზღვრეთ, დამოუკიდებელია თუ არა A და B ხდომილებები:
ა) A ={გერბი პირველ მონეტაზე}, B ={გერბი მეორე მონეტაზე}. ბ)
A ={ერთი საფასური მაინც ორივე მონეტაზე}, B ={ერთი გერბი
მაინც ორივე მონეტაზე}. გ) A ={გერბი პირველ მონეტაზე},
B ={ერთი გერბი მაინც ორივე მონეტაზე}.
59. ხისაგან დამზადებული კუბი, რომლის ყველა წახნაგი
შეღებილია, ათას ტოლ ნაწილად დახერხეს. მიღებული პატარა
კუბები აურიეს და შემთხვევით აირჩიეს ერთი მათგანი. ღოგორია
ალბათობა იმისა, რომ არჩეულ კუბს სამი წახნაგი შეღებილი აქვს.
60. 20 საგამოცდო საკითხიდან სტუდენტმა იცის 15. გამომ-
ცდელი იძლევა 3 საკითხს. რა არის ალბათობა იმისა, რომ
სტუდენტმა გამომცდელის მიერ მოცემული სამივე საკითხი იცის?
61. ვთქვათ ექსპერიმენტი ოთხი 1 , 2 , 3 , 4
ელემენტარული ხდომილებით აღიწერება, რომელთა
ალბათობებია შესაბამისად 1/3, 1/3, 1/4 და x ; ვთქვათ
A  {1 , 3} , B  {1,4} და C  {2 , 3} . გამოთვალეთ  ( A) ,
პირობითი ალბათობა  ( A | B ) და ( A  C ) .
62. ვთქვათ ექსპერიმენტი ოთხი 1 , 2 , 3 , 4
ელემენტარული ხდომილებით აღიწერება, რომელთა
ალბათობებია შესაბამისად 1/3, 1/3, 1/6 და x ; ვთქვათ
A  {1 , 3} , B  {1,4} და C  {2 , 3} . დაადგინეთ: ა)
წყვილ-წყვილად უთავსადია თუ არა A, B და C ხდომილებები?
ბ) წყვილ-წყვილად დამოუკიდებელია თუ არა A, B და C
ხდომილებები?
63. ვთქვათ მოცემულია ელემენტარულ ხდომილებათა
სივრცე   1,2,3,4 და ხდომილებები A  1,2, B  1,3 და
C  2,3. გარდა ამისა, ვთქვათ თითოეული ელემენტარული
ხდომილების  ალბათობებია: (1)  (2)  (3)  (4)  1 / 4 .
წყვილ-წყვილად დამოუკიდებელია თუ არა ხდომილებები A, B
და C ?

145
 64. ვთქვათ მოცემულია ელემენტარულ ხდომილებათა
     
სივრცე   1,2,3,4 და ხდომილებები A  1,2 , B  1,3 და
C  2,3. გარდა ამისა, ვთქვათ თითოეული ელემენტარული
ხდომილების  ალბათობებია: (1)  (2)  (3)  (4)  1 / 4 .
დამოუკიდებელია თუ არა ერთობლიობაში ხდომილებები A, B
და C ?
65. ორი A და B ხდომილებისათვის A  B, ( A)  1 / 4
და ( B )  1 / 2 . დამოუკიდებელია თუ არა A და B ხდომილება?
66. დასტიდან იღებენ ორ კარტს, რომელთაგან ერთ-ერთი
ათიანია. რა არის ალბათობა იმისა, რომ ამ ორი კარტიდან
შემთხვევით აღებული კარტი ტუზი აღმოჩნდება?
67. ალბათობა იმისა, რომ სტუდენტი სწორად უპასუხებს
საგამოცდო ბილეთის თეორიულ საკითხს, არის 0.8 და რომ
ამოხსნის პრაქტიკულ ამოცანას არის 0.7. იპოვეთ ალბათობა იმისა,
რომ სტუდენტი არ ჩაიჭრება გამოცდაზე, თუ ნიშნის მისაღებად
საკმარისია თეორიულ საკითხზე პასუხის გაცემა ან პრაქტიკული
ამოცანის ამოხსნა.
68. ერთი ქვემეხიდან სროლისას მიზანში მოხვედრის
ალბათობაა 0.9, ხოლო მეორე ქვემეხიდან კი მიზანში მოხვედრის
ალბათობა არის 0.8. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
ქვემეხებიდან თითო გასროლის შემდეგ მიზანი დაზიანებული
იქნება?
69. სამი მსროლელი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად
თითოჯერ ესვრის ერთ და იმავე სამიზნეს. პირველი
მსროლელისათვის სამიზნეში მოხვედრის ალბათობაა 0.8,
მეორისათვის _ 0.9, მესამისათვის კი _ 0.85. გამოთვალეთ
ალბათობა იმისა, რომ სროლის შემდეგ სამიზნე დაზიანებული
აღმოჩნდება.
70. ორი მსროლელი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად ორ-
ორჯერ ესვრის ერთ და იმავე სამიზნეს. პირველი
მსროლელისათვის სამიზნეში მოხვედრის ალბათობაა 0.8,
მეორისათვის _ 0.9. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ სროლის
შემდეგ სამიზნე დაზიანებული აღმოჩნდება.
71. სამი მსროლელი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად
თითოჯერ ესვრის ერთ და იმავე სამიზნეს. პირველი

146
მსროლელისათვის სამიზნეში მოხვედრის ალბათობაა 0.9,
მეორისათვის _ 0.9 და მესამისათვის _ 0.6. გამოთვალეთ ალბათობა
იმისა, რომ: ა) სამივე მსროლელი მოახვედრებს სამიზნეს; ბ) ერთი
მსროლელი მაინც მოახვედრებს სამიზნეს.
72. ალბათობა იმისა, რომ პირველი ქვემეხიდან გასროლილი
ჭურვი სამიზნეს მოხვდება არის 0.8, ხოლო მეორე ქვემეხიდან
გასროლისას _ 0.6. გამოთვალეთ იმის ალბათობა, რომ ამ ორი
ქვემეხიდან ერთდროულად გასროლისას სამიზნეს მოხვდება
მხოლოდ ერთი ჭურვი.
73. სამი ქვემეხიდან ერთობლივი გასროლისას ორი ჭურვი
მოხვდა მიზანს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ მეორე ქვემეხიდან
გასროლილი ჭურვი მოხვდა მიზანს, თუ პირველი, მეორე და
მესამე ქვემეხისათვის სამიზნის დაზიანების ალბათობებია
შესაბამისად 0.5, 0.7 და 0.8.
74. ხარისხის სახელმწიფო ინსპექტორი ამოწმებს
სასურსათო მაღაზიაში რძის პროდუქტებს. ცნობილია, რომ რძის
20 პაკეტიდან ორი ამჟავებულია. ინსპექტორი შემთხვევით ირჩევს
გასასინჯად 2 პაკეტს 20-დან. რა არის ალბათობა იმისა, რომ მათ
შორის: ა) არცერთი არ იქნება ამჟავებული; ბ) მხოლოდ ერთი
იქნება ამჟავებული; გ) ორივე ამჟავებული იქნება.
75. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ორი კამათლის
გაგორებისას ერთ-ერთ მათგანზე მაინც მოვა ექვსიანი, თუ
ცნობილია, რომ ორივეზე სხვადასხვა ციფრი მოვიდა.
76. სტუდენტმა 25 საგამოცდო საკითხიდან იცის 20.
გამომცდელი მისთვის 3 საკითხს არჩევს. პირობითი ალბათობის
ცნების გამოყენებით იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ სტუდენტმა
სამივე საკითხი იცის.
77. ვთქვათ, სტუდენტმა 30 საგამოცდო ბილეთიდან იცის 6.
როდის უფროა მოსალოდნელი, რომ მას მომზადებული ბილეთი
შეხვდება, პიველ ნომრად თუ მეორე ნომრად გასვლისას? იპოვეთ
შესაბამისი ალბათობები.
78. ჩათვლა ტარდება შემდეგი წესით: დასმული ერთი
საკითხის არცოდნის შემთხვევაში სტუდენტს დამატებით აძლევენ
კიდევ ერთ საკითხს. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ სტუდენტი
ჩათვლას ვერ მიიღებს, თუ ჩათვლისათვის განკუთვნილი 10
საკითხიდან მან იცის 7 საკითხი?

147
 79. დომინოს 28 სათამაშო ქვიდან შემთხვევით ირჩევენ 2
ქვას. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ თამაშის წესების
შასაბამისად ქვები მიედება ერთმანეთს?
80. ლატარიაში 100 ბილეთია, რომელთაგან 15-ია
მომგებიანი. იყიდეს 3 ბილეთი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
მოიგებს ზუსტად 1 ბილეთი.
81. ჯგუფიდან, რომელშიც 15 ბიჭი და 10 გოგოა,
შემთხვევით აარჩიეს 3 მათგანი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
ამორჩეულია 2 ბიჭი და 1 გოგო.
82. 25 ნაკეთობიდან 15 პირველი ხარისხისაა და 10 კი მეორე
ხარისხის. შემთხვევით ირჩევენ 3 ნაკეთობას. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ ამ 3 ამორჩეული ნაკეთობიდან 1 მაინც არის პირველი
ხარისხის.
83. 20 ნაკეთობიდან 10 პირველი ხარისხისაა, 6 _ მეორე
ხარისხის და 4 კი _ მესამე ხარისხის. შემთხვევით ირჩევენ 3
ნაკეთობას. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ სამივე ნაკეთობა
სხვადასხვა ხარისხისაა.
84. ყუთიდან, რომელშიც აწყვია ბარათები ასოებით: “ი”,
“ლ”, “ო”, “პ”, “ს”, შემთხვევით იღებენ ბარათებს და ალაგებენ
მიმდევრობით. რა არის ალბათობა იმისა, რომ შედეგად მიიღება
სიტყვა “სპილო”?
85. ყუთიდან, რომელშიც აწყვია ბარათები ასოებით: “ი”, “მ”,
“ო”, “ს”, “უ”, “ხ”, შემთხვევით იღებენ ბარათებს და ალაგებენ
მიმდევრობით. რა არის ალბათობა იმისა, რომ შედეგად მიიღება
სიტყვა “სოხუმი”?

86. ყუთიდან, რომელშიც აწყვია ბარათები ასოებით: “ა”, “ბ”,

“გ”, “დ”, “ე”, “ვ”, “ზ”, “თ”, “ი”, შემთხვევით იღებენ 3 ბარათს და
ალაგებენ მიმდევრობით. რა არის ალბათობა იმისა, რომ შედეგად
მიიღება სიტყვა “ათი”?
87. ყუთში 6 თეთრი და 8 შავი ბირთვია. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან შემთხვევით ამოღებული ორი
ბირთვიდან ორივე ბირთვი შავი იქნება?
88. ყუთში 8 თეთრი და 12 შავი ბირთვია. ყუთიდან
შემთხვევით, თანმიმდევრობით, ამოიღეს ორი ბირთვი. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ ორივე ბირთვი თეთრია?

148
 89. ერთ ყუთში 10 თეთრი და 2 შავი ბირთვია, მეორეში _ 4
თეთრი და 8 შავი. ყოველი ყუთიდან იღებენ თითო ბირთვს. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ ორივე ამოღებული ბირთვი შავია?
90. ერთ ყუთში 10 თეთრი და 2 შავი ბირთვია, მეორეში _ 4
თეთრი და 8 შავი. ყოველი ყუთიდან იღებენ თითო ბირთვს. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ ამოღებული ბირთვებიდან ერთი
თეთრია, მეორე _ შავი?
91. ერთ ყუთში 3 თეთრი, 4 შავი და 2 წითელი ბირთვია,
მეორეში _ 5 თეთრი, 2 შავი და 3 წითელი ბირთვი. თითოეული
ყუთიდან შემთხვევით იღებენ თითო ბირთვს. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის არ იქნება წითელი ბირთვი?
92. ყუთში 8 თეთრი და 2 შავი ბირთვია. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან ერთდროულად ამოღებული
სამივე ბირთვი თეთრი იქნება?
93. ყუთში 12 თეთრი, 4 შავი, 8 წითელი და 1 მწვანე
ბირთვია. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან
მიმდევრობით ამოღებული სამი ბირთვიდან პირველი შავი იქნება,
მეორე _ თეთრი და მესამე _ წითელი?
94. ყუთში 25 თეთრი და 5 შავი ბირთვია. ყუთიდან
შემთხვევით იღებენ 9 ბირთვს. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
მათ შორის 3 ბირთვი იქნება შავი?
95. ყუთში 20 თეთრი და 10 შავი ბირთვია. ყუთიდან
შემთხვევით იღებენ 6 ბირთვს. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
მათ შორის 2 ბირთვი იქნება თეთრი?
96. ყუთში 5 თეთრი და 4 შავი ბირთვია. ყუთიდან
დაუბრუნებლად იღებენ 5 ბირთვს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
რომ ამოღებული ბირთვებიდან შავი ბირთვების რაოდენობა მეტია
თეთრი ბირთვების რაოდენობაზე.
97. ყუთში 5 თეთრი და 6 შავი ბირთვია. ყუთიდან
დაუბრუნებლად იღებენ 4 ბირთვს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
რომ ამოღებული ბირთვებიდან შავი ბირთვების რაოდენობა მეტია
თეთრი ბირთვების რაოდენობაზე.
98. დასტიდან, რომელშიც 36 კარტია, შემთხვევით იღებენ 3
კარტს. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის ზუსტად
ერთი ტუზი იქნება.

149
 99. დასტიდან, რომელშიც 36 კარტია, შემთხვევით იღებენ 4
კარტს. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის ზუსტად
ორი ტუზი იქნება.
100. აუდიტორიაში ინყოფება 23 ბიჭი და 12 გოგო. მათგან
შემთხვევით ირჩევენ 10 სტუდენტს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
მათ შორის 9 ბიჭია.
101. აუდიტორიაში ინყოფება 23 ბიჭი და 12 გოგო. მათგან
შემთხვევით ირჩევენ 12 სტუდენტს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
მათ შორის 7 გოგოა.
102. ნაკრძალში 25 ირემია. მათგან 10 დაიჭირეს, დაღი
დაადეს და ისევ ტყეში გაუშვეს. გარკვეული დროის შემდეგ იმ 25-
დან 5 კვლავ დაიჭირეს. რა არის ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის
2 დაღდასმული იქნება?
103. ნაკრძალში 27 ირემია. მათგან 9 დაიჭირეს, დაღი დაადეს
და ისევ ტყეში გაუშვეს. გარკვეული დროის შემდეგ იმ 27-დან 6
კვლავ დაიჭირეს. რა არის ალბათობა იმისა, რომ მათ შორის 3
დაღდასმული იქნება?
104. როგორი C ხდომილებებისათვის მიიღებს ჯამის
ალბათობის ფორმულა შემდეგ სახეს:
P( A  B  C )  P( A)  P( B)  P(C )  P( A  B) ?
გამოსახეთ ვენის დიაგრამით.
105. როგორი C ხდომილებებისათვის მიიღებს ჯამის
ალბათობის ფორმულა შემდეგ სახეს:
P( A  B)  P( A)  P( B)  P( A  B) ?
გამოსახეთ ვენის დიაგრამით.
106. სათამაშო კამათელს აგდებენ ორჯერ. გამოთვალეთ
P( A  B) და P( A  B) ალბათობები A და B ხდომილებათა
შემდეგი წყვილებისათვის: ა) A - მოსულ ქულათა ჯამი კენტია, B
- მოვიდა ერთი და იგივე ქულა; ბ) A - მოსულ ქულათა ჯამი
ლუწია, B - მოვიდა ერთი და იგივე ქულა; გ) A - მოსულ ქულათა
ჯამი 7-ზე მეტია, B - მოსულ ქულათა ჯამი 7-ზე ნაკლებია; დ) A
- მოსულ ქულათა ჯამი 10-ზე ნაკლებია, B - მოსულ ქულათა ჯამი
5-ზე მეტია; ე) A - მოსულ ქულათა ჯამი ლუწია, B - მოსულ
ქულათა ჯამი 8-ზე ნაკლებია; ვ) A - მოსულ ქულათა ჯამი კენტია,
B - მოსულ ქულათა ჯამი 3-ზე ნაკლებია.

150
 107. სათამაშო კამათელს აგდებენ ორჯერ. გამოთვალეთ
P( A  B  C ) და P( A  B  C ) ალბათობები A , B და C
ხდომილებათა შემდეგი სამეულებისათვის: ა) A - მოსულ ქულათა
ჯამი ლუწია, B - მოსულ ქულათა ჯამი 7-ზე ნაკლებია, C - მეორე
აგდებისას მოვიდა 2 ქულა; ბ) A - მოსულ ქულათა ჯამი კენტია,
B - მოსულ ქულათა სხვაობაა 1, C - მოსულ ქულათა ჯამი 8-ზე
ნაკლებია; გ) A - მოვიდა სხვადასხვა ქულა, B _ მოსულ ქულათა
ჯამი 7-ზე ნაკლებია, C - მოსულ ქულათა ჯამია 6; დ) A - მოვიდა
ერთი მაინც ერთიანი, B - მოვიდა ერთი მაინც ექვსიანი, C -
მოვიდა ერთი და იგივე ქულა; ე) A - მოვიდა ერთი მაინც ორიანი,
B - პირველი აგდებისას მოვიდა 2 ქულა, C - მოსულ ქულათა
ჯამი 6-ზე ნაკლებია; ვ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა 1 ქულა,
B - მოვიდა ერთი და იგივე ქულა, C - მოსულ ქულათა ჯამია 6.
108. სათამაშო კამათელს აგდებენ ორჯერ. გამოთვალეთ
პირობითი ალბათობა  ( A | B ) A და B ხდომილებათა შემდეგი
წყვილებისათვის, და მიუთითეთ არიან თუ არა ისინი
დამოუკიდებლები: ა) A - მოვიდა ერთი და იგივე ქულა, B -
მოსულ ქულათა ჯამი ლუწია; ბ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა
3 ქულა, B - მეორე აგდებისას მოვიდა 3 ქულა; გ) A - მოსულ
ქულათა სხვაობაა 1, B - მოსულ ქულათა ჯამია 5; დ) A - მოსულ
ქულათა სხვაობაა 2, B - მოსულ ქულათა ჯამია 8; ე) A - მოსულ
ქულათა ჯამია 7, B - მეორე აგდებისას მოვიდა 1 ქულა; ვ) A -
მოსულ ქულათა ჯამი ნაკლებია 6-ზე, B - მოსულ ქულათა ჯამი
ნაკლებია 10-ზე.
109. მონეტას აგდებენ 4-ჯერ. დაამტკიცეთ, რომ A , B და
C ხდომილებათა შემდეგი სამეულები ერთობლივად
დამოუკიდებელია და გამოთვალეთ ალბათობები გადაკვეთების:
A  B , A  C , B  C , A  B  C : ა) A - პირველი აგდებისას
მოვიდა გერბი, B - მესამე აგდებისას მოვიდა გერბი, C - მეოთხე
აგდებისას მოვიდა გერბი; ბ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა
გერბი, B - მეორე აგდებისას მოვიდა გერბი, C - მესამე აგდებისას
მოვიდა გერბი; გ) A - პირველი ორი აგდებისას მოვიდა გერბი, B
- მესამე აგდებისას მოვიდა გერბი, C - მეოთხე აგდებისას მოვიდა
გერბი; დ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა გერბი, B - მეორე

151
აგდებისას მოვიდა გერბი, C - უკანასკნელი ორი აგდებისას
მოვიდა გერბი.
110. მონეტას აგდებენ 4-ჯერ. დაამტკიცეთ, რომ A , B და
C ხდომილებათა შემდეგი სამეულები არ არიან ერთობლივად
დამოუკიდებელები: ა) A - პირველი ორი აგდებისას მოვიდა
გერბი, B - მესამე აგდებისას მოვიდა გერბი, C - უკანასკნელი
ორი აგდებისას მოვიდა გერბი; ბ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა
გერბი, B - მეორე აგდებისას მოვიდა გერბი, C - პირველი ორი
აგდებისას მოვიდა გერბი; გ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა
გერბი, B - პირველი ორი აგდებისას მოვიდა გერბი, C - ოთხივე
აგდებისას მოვიდა გერბი; დ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა
გერბი, B - პირველი ორი აგდებისას მოვიდა გერბი, C -
უკანასკნელი ორი აგდებისას მოვიდა გერბი. ე) ჩამოთვლილი
თითოეული სამეულისათვის არიან თუ არა დამოუკიდებლები A
და B ? A და C ? B და C ?
111. სათამაშო კამათელს აგდებენ ორჯერ. დაამტკიცეთ,
რომ A , B და C ხდომილებათა შემდეგი სამეულებისათვის
ადგილი აქვს წყვილ-წყვილად დამოუკიდებლობას, მაგრამ არა
აქვს ადგილი ერთობლივად დამოუკიდებლობას: ა) A - პირველი
აგდებისას მოვიდა 1 ქულა, B - მეორე აგდებისას მოვიდა 6 ქულა,
C - ჯამში მოვიდა 7 ქულა; ბ) A _ პირველი აგდებისას მოვიდა 1
ქულა, B - მეორე აგდებისას მოვიდა 1 ქულა, C - მოვიდა ერთი
და იგივე ქულა; გ) A - პირველი აგდებისას მოვიდა 2 ქულა, B -
მეორე აგდებისას მოვიდა 5 ქულა, C - ჯამში მოვიდა 7 ქულა; დ)
A - პირველი აგდებისას მოვიდა 1 ქულა, B - მეორე აგდებისას
მოვიდა 6 ქულა, C - მოვიდა ერთი და იგივე ქულა; ე) A -
პირველი აგდებისას მოვიდა 6 ქულა, B - მეორე აგდებისას
მოვიდა 6 ქულა, C - ჯამში მოვიდა 7 ქულა; ვ) A - პირველი
აგდებისას მოვიდა 6 ქულა, B - მეორე აგდებისას მოვიდა 1 ქულა,
C - მოვიდა ერთი და იგივე ქულა.
112. სათამაშო კამათელს აგდებენ სამჯერ. როგორია
ალბათობა იმისა, რომ მოსულ ქულათა ჯამი იქნება; ა) 4; ბ) 5; გ) 6;
დ) 7; ე) 8; ვ) 9; ზ) 10?

152
 113. ექვსი მონადირე ერთდროულად ესვრის გადამფრენ
იხვს. სამი მათგანისათვის მიზანში მოხვედრის ალბათობაა 0.4,
ხოლო დანარჩენი სამისათვის – 0.6. როგორია ალბათობა იმისა,
რომ მიზანში მოახვედრებს ერთი მონადირე მაინც?
114. თუ A და B დამოუკიდებელი ხდომილებებია,
აჩვენეთ, რომ მაშინ დამოუკიდებელია A და B ხდომილებები.
115. ორი სიგნალი მიმღებ მოწყობილობაზე T დროის
მანძილზე შემთხვევით მომენტში მიიღება. მოწყობილობა მათ
განარჩევს, თუ ისინი t დროით მაინც არიან დაცილებული
ერთმანეთს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ორივე სიგნალი
მიღებული იქნება?
116. სიბრტყეზე, რომელიც დაფარულია a გვერდის მქონე
კვადრტთა ბადით, შემთხვევით აგდებენ მონეტას რადიუსით
r  a / 2 . იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ მონეტა არ გადაკვეთს
არცერთი კვადრატის გვერდს.
117. სიბრტყეზე, რომელიც დაფარულია 6 სმ-ით
დაშორებული პარალელური წრფეებით, შემთხვევით აგდებენ
წრეს რადიუსით 1 სმ. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ წრე არ
გადაკვეთს არცერთ წრფეს.
118. შემთხვევით იღებენ ორ დადებით რიცხვს,
რომელთაგან თითოეული არ აღემატება 2-ს. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ მათი ნამრავლი არ აღემატება 1-ს, ხოლო განაყოფი კი
არ აღემატება 2-ს.
119. ორი ადამიანი შეთანხმდა, რომ ერთმანეთს შეხვდეს
1900 -დან 1930 -მდე. როგორია შეხვედრის ალბათობა, თუ ა). ერთი
ადგილზე მოსვლის შემდეგ იცდის 30 წუთს, ხოლო მეორე
საერთოდ არ იცდის? ბ). ერთი იცდის 10 წუთს, ხოლო მეორე 5
წუთს?
120. N რაოდენობის ადამიანი ჯდება მრგვალი მაგიდის
ირგვლივ. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ:
ა) მეგობრები A და B , დაჯდებიან ერთმანეთის გვერდით.
ბ) A , B და C მეგობრები დაჯდებიან ერთმანეთის გვერდით A ,
B , C რიგით.
121. წიგნის თაროზე შემთხვევით დალაგებულია n წიგნი,
რომელთა შორის არის მათემატიკის ოთხტომეული. ჩავთვალოთ,

153
რომ წიგნების გადაადგილება ტოლალბათურია. გაიგეთ ალბათობა
იმისა, რომ ოთხივე ტომი განლაგდება მიმდევრობით
ზრდადობით.
122. მიზანში მოხვედრის ალბათობა, ყოველი გასროლისას,
უდრის 4/5-ს. რამდენჯერ უნდა მოვახდინოთ გასროლა, რომ
მიზანში მოხვედრის რაოდენობის უალბათესი რიცხვი იყოს 20-ს
ტოლი?
123. რიცხვები 1, 2, 3,. . . n . დალაგებულია შემთხვევითი
რიგით. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ: ა) 1 და 2; ბ) 1, 2, 3;
განლაგებული იქნებიან ა) და ბ) პუნქტებში ჩაწერილი რიგით;
124. რიცხვთა E={1,2,...,n} სიმრავლიდან „ირჩევენ“ ორ
რიცხვს. რა არის ალბათობა იმისა, რომ მეორე რიცხვი მეტია
პირველ რიცხვზე, თუ შერჩევა ხდება: ა) დაუბრუნებლად; ბ)
დაბრუნებით.
125. ყუთში, რომელშიც თეთრი და შავი ბირთვებია, უკან
დაბრუნებით იღებენ ორ ბირთვს. დაამტკიცეთ: ალბათობა იმისა,
რომ ბირთვები ერთი ფერისაა, 1/2-ზე მეტია.
126. n სხვადასხვა ბირთვი უნდა განალაგონ N ყუთში.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ყუთებში, რომლის ნომრებია 1, 2, ...,
N აღმოჩნდება შესაბამისად n1, n2, ..., nN ბირთვი (n1+n2+...+nN=n).
127. n ყუთში უნდა განალაგონ n ბირთვი, ისე რომ, ყოველი
ბირთვისათვის ერთნაირად შესაძლებელია მოხვდეს ნებისმიერ
ყუთში. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ არც ერთი ყუთი ცარიელი
არ იქნება. პასუხი: P=n!/nn.

154
 6.სრული ალბათობის და ბაიესის ფორმულა

1. სამ ყუთში ოც-ოცი დეტალია. სტანდარტული დეტალების

რაოდენობა პირველ, მეორე და მესამე ყუთში შესაბამისად არის 20,
15 და 10. შემთხვევით აღებული ყუთიდან ამოღებული დეტალი
აღმოჩნდა სტანდარტული, რომელსაც აბრუნებენ უკან ყუთში და
იმეორებენ ცდას. ამოღებული დეტალი ისევ აღმოჩნდა
სტანდარტული. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ დეტალი
ამოღებული იყო მესამე ყუთიდან? p=4/29.
2. ყუთში არის 10 შაშხანა, რომელთაგან ოთხს აქვს
ოპტიკური სამიზნე. ოპტიკური შაშხანიდან სამიზნის დაზიანების
ალბათობა ტოლია 0,95, ხოლო არაოპტიკურიდან - 0,8-ს.
მსროლელმა ნებისმიერად აღებული შაშხანით დააზიანა სამიზნე.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ სამიზნე დაზიანებულია
ოპტიკურსამიზნიანი შაშხანით.
პასუხი: p=19/43.
3. ორ დაზგაზე მზადდება ერთნაირი დეტალები, რომლებსაც
ატარებენ ერთად, ერთ კონვეიერში. პირველი დაზგის
შრომისუნარიანობა ორჯერ მეტია მეორისაზე. პირველი დაზგა
უშვებს 60% ხარისხიან პროდუქციას, ხოლო მეორე 84%-ს.
კონვეიერიდან შემთხვევით ამოღებული დეტალი აღმოჩნდა
ხარისხიანი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ეს დეტალი
დამზადებულია პირველ დაზგაზე.
პასუხი: p=10/47.
4. გასაყიდად მიიღეს სამი ქარხნის მიერ გამოშვებული
ტელევიზორები. პირველი ქარხნის პორდუქცია 20% წუნდებულს
შეიცავს, მეორე ქარხნის – 10%-ს და მესამესი კი – 5%-ს. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ შეიძენთ გამართულ ტელევიზორს, თუ
მაღაზიაში მიიღეს პირველი ქარხნიდან 30% პროდუქცია, 20% –
მეორე ქარხნიდან და 50% – მესამე ქარხნიდან.
პასუხი: p=0,895.
5. ორ დაზგაზე მზადდება ერთნაირი დეტალები, რომლებსაც
ატარებენ ერთად, ერთ კონვეიერში. პირველი დაზგის
შრომისუნარიანობა ორჯერ მეტია მეორისაზე. პირველი დაზგა
უშვებს 60% ხარისხიან პროდუქციას, ხოლო მეორე 84%-ს.
კონვეიერიდან შემთხვევით ამოღებული დეტალი აღმოჩნდა

155
ხარისხიანი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ეს დეტალი
დამზადებულია პირველ დაზგაზე.
პასუხი: p=10/47.
6. გასაყიდად მიიღეს სამი ქარხნის მიერ გამოშვებული
ტელევიზორები. პირველი ქარხნის პორდუქცია 20% წუნდებულს
შეიცავს, მეორე ქარხნის – 10%-ს და მესამესი კი – 5%-ს. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ შეიძენთ გამართულ ტელევიზორს, თუ
მაღაზიაში მიიღეს პირველი ქარხნიდან 30% პროდუქცია, 20% –
მეორე ქარხნიდან და 50% – მესამე ქარხნიდან.
პასუხი:p=0,895.
7.იმ ყუთიდან, რომელშიც 3 თეთრი და 2 შავი ბირთვია,
შემთხვევით ამოიღეს 2 ბირთვის და ჩადეს მეორე ყუთში,
რომელშიც 4 თეთრი და 4 შავი ბირთვი იყო. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ ამის შემდეგ მეორე ყუთიდან შემთხვევით ამოღებული
ბირთვი თეთრია.
8. ყუთიდან, რომელშიც 3 თეთრი და 2 შავი ბირთვია,
შემთხვევით ამოიღეს 1 ბირთვი და ჩადეს მეორე ყუთში,
რომელშიც 4 თეთრი და 4 შავი ბირთვი იყო. ამის შემდეგ მეორე
ყუთიდან შემთხვევით იღებენ 1 ბირთვს. რას უდრის ალბათობა
იმისა, რომ პირველი ყუთიდან მეორეში გადაიტანეს თეთრი ფერის
ბირთვი, თუ მეორე ყუთიდან შემთხვევით ამოღებული ბირთვი
თეთრია?
9.ნაკეთობა აკმაყოფილებს სტანდარტს 0.96 ალბათობით.
გამარტივებული კონტროლის პროცედურა დადებით შედეგს
იძლევა 0.98 ალბათობით სტანდარტული ნაკეთობისათვის, ხოლო
0.05 ალბათობის ასეთივე შედეგს იძლევა არასტანდარტული
ნაკეთობისათვის. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ნაკეთობა,
რომელიც ამ პროცედურას გაივლის, სტანდარტულია.
10. პირველ ყუთში 2 თეთრი და 3 შავი, მეორეში 2 თეთრი და
4 შავი, ხოლო მესამეში კი 3 თეთრი და 2 შავი ბირთვია.
თანმიმდევრობით ასრულებენ შემდეგ მოქმედებებს: პირველი
ყუთიდან შემთხვევით არჩეული ერთი ბირთვი გადააქვთ
მეორეში, მეორიდან შემთხვევით არჩეული ერთი ბირთვი
გადააქვთ მესამეში, ხოლო მესამიდან კვლავ შემთხვევით არჩეული
ერთი ბირთვი გადააქვთ პირველში. რისი ტოლია ალბათობა იმისა,

156
რომ ამ მოქმედებების ჩატარების შემდეგ პირველ ყუთში
ბურთების შემადგენლობა არ შეიცვლება.
11. სამ ერთნაირ ყუთში თეთრი და შავი ბურთები
განაწილებულია შემდეგნაირად: პირველ ყუთში მოთავსებულია 5
თეთრი და 5 შავი ბურთი, მეორეში _ 2 თეთრი და 3 შავი ბურთი,
ხოლო მესამეში კი _ 4 თეთრი და 3 შავი ბურთი. შემთხვევით
ირჩევენ ერთ ყუთს და მისგან შემთხვევით იღებენ ერთ ბურთს. რა
არის ალბათობა იმისა, რომ ამოღებული ბურთი თეთრია?
12 .ერთ ყუთში 5 თეთრი და 15 შავი ბირთვია, მეორეში _ 3
თეთრი და 2 შავი ბირთვი. პირველი ყუთიდან მეორეში გადააქვთ
ერთი ბირთვი. ბირთვების არევის შემდეგ მეორე ყუთიდან
პირველში შემთხვევით აბრუნებენ ერთ ბირთვს. რა არის
ალბათობა იმისა, რომ ამის შემდეგ პირველი ყუთიდან
შემთხვევით ამოღებული ბირთვი იქნება თეთრი?
13.ერთ ყუთში 3 თეთრი და 5 წითელი ბირთვია, მეორეში _ 2
თეთრი და 2 წითელი ბირთვი. რა არის ალბათობა იმისა, რომ
შემთხვევით არჩეული ყუთიდან შემთხვევით ამოღებული ბირთვი
იქნება თეთრი?
14.ერთ ყუთში 3 თეთრი ბირთვია 5-დან, მეორეში _ 2 თეთრი
ბირთვია 6-დან, მესამეში _ 4 თეთრი ბირთვია 8-დან. თითოეული
ყუთიდან შემთხვევით იღებენ თითო ბირთვს. რა არის ალბათობა
იმისა, რომ ამ სამი ბირთვიდან შემთხვევით შერჩეული ბირთვი
თეთრი იქნება?
15.ერთ ყუთში 4 თეთრი და 6 შავი ბირთვია, მეორეში _ 2
თეთრი და 3 შავი ბირთვი. პირველი ყუთიდან მეორეში
გადაიტანეს ორი ბირთვი ისე, რომ მათი ფერი არ უნახავთ.
გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ რომ ამის შემდეგ მეორე
ყუთიდან ამოღებული ბირთვი თეთრი იქნება.
16.სამ ერთნაირ ყუთში თეთრი და შავი ბურთები
განაწილებულია შემდეგნაირად: პირველ ყუთში მოთავსებულია 5
თეთრი და 5 შავი ბურთი, მეორეში _ 2 თეთრი და 3 შავი ბურთი,
ხოლო მესამეში კი _ 4 თეთრი და 3 შავი ბურთი. შემთხვევით
ირჩევენ ერთ ყუთს და მისგან შემთხვევით იღებენ ერთ ბურთს,
რომელიც აღმოჩნდა შავი. რა არის ალბათობა იმისა, რომ ბურთი
ამოღებულია მეორე ყუთიდან?

157
 17. A ყუთი შეიცავს 8 წითელ და 7 მწვანე ბურთს, B ყუთი
შეიცავს 6 წითელ და 4 მწვანე ბურთს. აგორებენ წესიერ კამათელს.
თუ მოვიდა 3-ის ჯერადი ქულა, მაშინ A ყუთიდან შემთხვევით
იღებენ 1 ბურთს, ხოლო წინააღმდეგ შემთხვევაში B ყუთიდან
შემთხვევით იღებენ 1 ბურთს. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ: ა)
ამოღებული ბურთი მწვანეა; ბ) ბურთი ამოღებული იყო A
ყუთიდან, თუ ცნობილია, რომ ამოღებული ბურთი მწვანეა.
18.სტუდენტმა უნდა გაიაროს ტესტირება ლაბორატორიაში
მუშაობის დასაწყებად. ტესტირების გავლის შემდეგ სტუდენტი
ტესტს უკან არ აბრუნებს. ალბათობა იმისა, რომ შემთხვევით
შერჩეული სტუდენტი ტესტირებას გაივლის პირველ ცდაზე არის
1/3. განმეორებითი ტესტირების შემთხვევაში ჩაჭრის ალბათობა
არის წინა ცდაზე ჩაჭრის ალბათობის ნახევარი. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ სტუდენტი: ა) გაივლის ტესტირებას არაუმეტეს 3
მცდელობის შედეგად; ბ) გაივლის ტესტირებას პირველ
მცდელობაზე, თუ ცნობილია, რომ მან ტესტირება გაიარა
არაუმეტეს 3 მცდელობით.
19.მოყვარული სინოპტიკოსის თეორიის თანახმად თუ ერთ
წელს იყო წყალდიდობა, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ იგი
განმეორდება მომდევნო წელს არის 0.7, ხოლო თუ ერთ წელს არ
იყო წყალდიდობა, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ იგი არ იქნება
მომდევნო წელს არის 0.6. გასულ წელს წყალდიდობა არ ყოფილა.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ წყალდიდობა იქნება: ა) მომდევნო
სამ წელიწადს ზედიზედ; ბ) ზუსტად ერთჯერ მომდევნო სამი
წლის განმავლობაში.
20.ალბათობა იმისა, რომ საფეხბურთო კლუბის I გუნდის
ყველა მოთამაშე ფორმაშია არის 0.7. როცა I გუნდის ყველა
მოთამაშე ფორმაშია, კლუბი საკუთარ მოედანზე იგებს
ალბათობით 0.9. თუ I გუნდის ყველა მოთამაშე არ არის ფორმაში,
მაშინ საკუთარ მოედანზე მოგების ალბათობაა 0.4. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ: ა) კლუბი მოიგებს საკუთარ მოედანზე; ბ) I
გუნდის ყველა მოთამაშე იყო ფორმაში, თუ კლუბმა უკანასკნელი
შეხვედრა ვერ მოიგო.
21.ჩანთაში დევს 25 დისკი, რომელთაგან ნაწილი თეთრია და
დანარჩენი შავი. ჩანთიდან ერთდროულად შემთხვევით იღებენ
ორ დისკს. ალბათობა იმისა, რომ ამოღებული დისკები ერთი და

158
იგივე ფერისაა ემთხვევა ალბათობას იმისა, რომ ეს დისკები
სხვადასხვა ფერისაა. რამდენი თეთრი დისკია ჩანთაში?
22.ალბათობა იმისა, რომ მომავალი წლის ივნისის პირველი
დღე იქნება მშრალი არის 0.4. თუ ივნისის რომელიმე კონკრეტული
დღე მშრალია, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ მომდევნო დღე იქნება
მშრალი არის 0.6. სხვა შემთხვევაში ალბათობა იმისა, რომ
მომდევნო დღე იქნება მშრალი არის 0.3. იპოვეთ ალბათობა იმისა,
რომ: ა) ივნისის პირველი ორი დღე იქნება მშრალი; ბ) ივნისის
მეორე დღე იქნება მშრალი გ) სულ ცოტა ერთი ივნისის პირველი
სამი დღიდან იქნება მშრალი.
23.ალბათობა იმისა, რომ მომავალი წლის ივნისის I დღე
იქნება მშრალი არის 0.5. თუ ივნისის რომელიმე კონკრეტული დღე
მშრალია, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ მომდევნო დღე იქნება მშრა-
ლი არის 0.4. სხვა შემთხვევაში ალბათობა იმისა, რომ მომდევნო
დღე იქნება მშრალი არის 0.6. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ: ა)
ივნისის პირველი ორი დღე იქნება სველი; ბ) ივნისის მეორე დღე
იქნება სველი; გ) სულ ცოტა ერთი ივნისის პირველი სამი დღიდან
იქნება სველი.
24. 30 სტუდენტს დაუსვეს კითხვები: უჭერს ის მხარს
არგენტინას, ბრაზილიას, თუ არცერთს და ის ცაციაა თუ არა. 12
სტუდენტმა უპასუხა, რომ ის არის ცაცია და მათგან 4 უჭერს მხარს
არგენტინას, ხოლო 7 კი ბრაზილიას. არა ცაცია სტუდენტებიდან 1
უჭერს მხარს არგენტინას, ხოლო 10 კი ბრაზილიას. ჯგუფიდან
შემთხვევით აარჩიეს 1 სტუდენტი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ:
ა) სტუდენტი ცაციაა; ბ) სტუდენტი არცერთ გუნდს არ უჭერს
მხარს; გ) სტუდენტი ცაციაა, თუ ცნობილია, რომ სტუდენტი
არცერთ გუნდს არ უჭერს მხარს.
25. კოლეჯის სტუდენტების ნახევარი სწავლობს
მეცნიერებას, ხოლო 30% კი მათემატიკას. მათ შორის ვინც
სწავლობს მეცნიერებას 40% სწავლობს მათემატიკას. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ შემთხვევით შერჩეული სტუდენტი: ა) სწავ-
ლობს ორივეს: მათემატიკას და მეცნიერებას; ბ) სწავლობს
მათემატიკას, მაგრამ არ სწავლობს მეცნიერებას.
26. სტადიონის 40 ბილეთიდან 10 არის ჩრდილოეთის მხარე,
14 აღმოსავლეთის და 16 კი დასავლეთის მხარე. შემთხვევით
იღებენ ერთ ბილეთს და აძლევენ X -ს (ადამიანს სახელად X )

159
შემდგომ, შემთხვევით იღებენ მეორე ბილეთს და აძლევენ Y -ს და
ანალოგიურად მესამე ბილეთს აძლევენ Z -ს. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ: ა) X -ს შეხვდება ჩრდილოეთის მხარე; ბ) X -ს და Y -ს
შეხვდება ჩრდილოეთის მხარე; გ) სამივეს შეხვდება ერთი და
იგივე მხარე; დ) ორს შეხვდება ერთი მხარე, ხოლო მესამეს სხვა
მხარე.
27. 24 პრიზიდან 4 ავტომანქანაა, 8 მოტოციკლეტი და 12
საათი. ანამ, ეკამ და ელზამ მოიგეს თითო პრიზი. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ: ა) ანამ მოიგო მანქანა, ხოლო ეკამ --
მოტოციკლეტი ან საათი; ბ) ანამ და ეკამ (ორივემ) მოიგო მანქანა,
თუ ცნობილია, რომ ელზამ მოიგო მანქანა; გ) ანასა და ელზას შო-
რის ერთმა მაინც მოიგო მანქანა; დ) ანამ მოიგო მანქანა, ხოლო ეკამ
კი მანქანა ან მოტოციკლეტი; ე) ანამ მოიგო მანქანა პირობაში, რომ
ეკამ მოიგო მანქანა ან მოტოციკლეტი.
28. ალბათობა იმისა, რომ კონკრეტული დღე მშრალია არის
3/10. ალბათობა იმისა, რომ “დინამო” მოიგებს მშრალ დღეს არის
3/8, ხოლო – სველ დღეს 3/11. ა) “დინამომ” შემდეგი მატჩი
ორშაბათს უნდა ჩაატაროს. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
“დინამო” მოიგებს; ბ) გასულ ოთხშაბათს “დინამომ” მატჩი მოიგო.
რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ოთხშაბათს მშრალი ამინდი
იყო; გ) გასულ შაბათს “დინამომ” მატჩი წააგო. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ შაბათს სველი ამინდი იყო.
29. დედამიწის გარკვეულ ნაწილში მშრალი დღეები უფრო
მეტია, ვიდრე სველი. თუ რომელიმე დღე მშრალია, მაშინ
ალბათობა იმისა, რომ მომდევნო დღე იქნება ისევ მშრალი არის
0.8. თუ რომელიმე დღე სველია, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ
მომდევნო დღე იქნება ისევ სველი არის 0.6. ცნობილია, რომ ორ-
შაბათი სველი დღე იყო. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ იმავე
კვირის: ა) სამშაბათი და ოთხშაბათი ორივე იქნება მშრალი; ბ)
ოთხშაბათი იქნება მშრალი.
30. თუ რომელიმე დღე მშრალია, მაშინ ალბათობა იმისა,
რომ მომდევნო დღე იქნება ისევ მშრალი არის 0.8. თუ რომელიმე
დღე სველია, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ მომდევნო დღე იქნება
ისევ სველი არის 0.6. წლის განმავლობაში ჩატარდა 44 კრიკეტის
მატჩი, თითოეული გრძელდებოდა სამი დღე მიმდევრობით, რო-

160
მელთაგან I და III დღე იყო სველი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ
II დღე იყო მშრალი.
'
31. კაზინოში დგას ორი A და A სათამაშო მაგიდა,
რომლებიც სრულიად ერთნაირად გამოიყურება. A მაგიდაზე
'
მოგების ალბათობა არის 1/3, ხოლო A მაგიდაზე – 1/4. ა) იპოვეთ
შემთხვევით არჩეულ მაგიდაზე მოგების ალბათობა; ბ) თქვენ
შემთხვევით აირჩიეთ მაგიდა და მოიგეთ. რას უდრის ალბათობა
იმისა, რომ თქვენ აირჩიეთ A მაგიდა; გ) თქვენ შემთხვევით
აირჩიეთ მაგიდა და წააგეთ. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
თქვენ აირჩიეთ A' მაგიდა.
32. კაზინოში დგას სამი სათამაშო მაგიდა A და A' ტიპის,
'
რომლებიც სრულიად ერთნაირად გამოიყურება. ამასთანავე, A
ტიპის მაგიდა ორი ცალია. A ტიპის მაგიდაზე მოგების ალბათობა
'
არის 1/3, ხოლო A ტიპის მაგიდაზე – 1/4. ა) იპოვეთ შემთხვევით
არჩეულ მაგიდაზე მოგების ალბათობა; ბ) თქვენ შემთხვევით
აირჩიეთ მაგიდა და მოიგეთ. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
თქვენ აირჩიეთ A მაგიდა; გ) თქვენ შემთხვევით აირჩიეთ მაგიდა
'
და წააგეთ. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ თქვენ აირჩიეთ A
მაგიდა.
33. ალბათობა იმისა, რომ გვანცა ადრე გაიღვიძებს არის 1/3.
თუ გვანცა ადრე გაიღვიძებს, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ სკოლაში
დროულად მივა არის 3/4. თუ გვანცა გვიან გაიღვიძებს, მაშინ
სკოლაში დროულად მისვლის ალბათობა არის 1/5. ერთ
შემთხვევით არჩეულ დღეს გვანცა დროულად მივიდა სკოლაში.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ მან გვიან გაიღვიძა.
34. სამი ერთნაირი A , B და C ყუთი შედგება ორ-ორი
უჯრისაგან. A ყუთის თითოეულ უჯრაში დევს თითო ლარი, B
ყუთის თითეულ უჯრაში დევს ხუთ-ხუთი ლარი, ხოლო C
ყუთის ერთ უჯრაში დევს 1 ლარი და მეორეში კი 5 ლარი.
შემთხვევით ირჩევენ ყუთს, ხსნიან მის ერთ უჯრას და პოულობენ
მასში 5 ლარს. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ ამ ყუთის მეორე
უჯრაში აგრეთვე დევს 5 ლარი.

161
 35. ოჯახში არის ორი ბიჭი და ორი გოგო, რომელთაგან
ერთს ჰქვია ეკა. შემთხვევით არჩევენ ორ ბავშვს. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ: ა) ორივე ბავშვი გოგოა, თუ ერთი მათგანი გოგოა; ბ)
ორივე გოგოა, თუ ერთი მათგანი ეკაა.
მაგიდას აქვს სამი უჯრა. I უჯრაში დევს 3 ოქროს მონეტა, II-ში – 2
ოქროსა და 1 ვერცხლის მონეტა, ხოლო III-ში – 3 ოქროსა და 2
ვერცხლის მონეტა. შემთხვევით ირჩევენ უჯრას და იქიდან
შემთხვევით იღებენ მონეტას. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ: ა)
ამოღებული მონეტა იქნება ოქროსი; ბ) ამორჩეული იყო III უჯრა,
თუ ამოღებული მონეტა ოქროსია.
36. კვირის სამუშაო დღეებში ჯუანშერი სამსახურში დადის
მატარებლით. ალბათობა იმისა, რომ ის მიუსწრებს 8 საათიან
მატარებელს ორშაბათს არის 0.66, ხოლო სხვა სამუშაო დღეებში კი
ეს ალბათობა 0.75-ია. შემთხვევით ვირჩევთ კვირის ერთ სამუშაო
დღეს. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ: ა) ამ დღეს ჯუანშერი
მიუსწრებს 8 საათიან მატარებელს; ბ) არჩეული დღე იყო
ორშაბათი, თუ ცნობილია, რომ ამ დღეს ჯუანშერმა მიუსწრო 8
საათიან მატარებელს.
37. ალბათობა იმისა, რომ ზაფხულის რომელიმე დღეს
ბათუმში იწვიმებს არის 0.2. ალბათობა იმისა, რომ დღის
მაქსიმალური ტემპერატურა წვიმიან დღეს 25 გრადუსს გადააჭ-
არბებს არის 0.3, ხოლო თუ წვიმა არ არის – 0.6. ვიპოვოთ ალბ-
ათობა იმისა, რომ ზაფხულის შემთხვევით არჩეულ დღეს ბათუმში
იწვიმებს, თუ ცნობილია, რომ ამ დღის მაქსიმალური ტემპერატუ-
რა 25 გრადუსზე მეტია.
38. გამოცდაზე გამოცხადდა ათი სტუდენტი. სამი მათგანი
მომზადებულია შესანიშნავად, ოთხი _ კარგად, ორი _
დამაკმაყოფილებლად, ერთი _ ცუდად. საგამოცდო ბილეთებში 20
საკითხია. შესანიშნავად მომზადებულ სტუდენტს შეუძლია
უპასუხოს ოცივე საკითხს, კარგად მომზადებულ სტუდენტს
შეუძლია უპასუხოს 16 საკითხს, დამაკმაყოფილებლად
მომზადებულ სტუდენტს შეუძლია უპასუხოს 10 საკითხს და
ცუდად მომზადებულ სტუდენტს კი შეუძლია უპასუხოს 5
საკითხს, სტუდენტმა, რომელმაც გამოცდა ჩააბარა, უპასუხა სამ
საკითხს. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ ეს სტუდენტი არის
შესანიშნავად მომზადებული სტუდენტი.

162
 39. გამოცდაზე გამოცხადდა ათი სტუდენტი. სამი მათგანი
მომზადებულია შესანიშნავად, ოთხი _ კარგად, ორი _
დამაკმაყოფილებლად, ერთი _ ცუდად. საგამოცდო ბილეთებში 20
საკითხია. შესანიშნავად მომზადებულ სტუდენტს შეუძლია
უპასუხოს ოცივე საკითხს, კარგად მომზადებულ სტუდენტს
შეუძლია უპასუხოს 16 საკითხს, დამაკმაყოფილებლად
მომზადებულ სტუდენტს შეუძლია უპასუხოს 10 საკითხს და
ცუდად მომზადებულ სტუდენტს კი შეუძლია უპასუხოს 5
საკითხს, სტუდენტმა, რომელმაც გამოცდა ჩააბარა, უპასუხა სამ
საკითხს. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ ეს სტუდენტი არის
ცუდად მომზადებული სტუდენტი.

7. განმეორებითი ცდები

1. მიზანში მოხვედრის ალბათობა უდრის 1/5-ს. რას

უდრის მიზანში ორჯერ მაინც მოხვედრის ალბათობა ათი
დამოუკიდებელი გასროლისას?
2. სამ ყუთში ოც-ოცი დეტალია. სტანდარტული
დეტალების რაოდენობა პირველ, მეორე და მესამე ყუთში
შესაბამისად არის 20, 15 და 10. შემთხვევით აღებული ყუთიდან
ამოღებული დეტალი აღმოჩნდა სტანდარტული, რომელსაც
აბრუნებენ უკან ყუთში და იმეორებენ ცდას. ამოღებული დეტალი
ისევ აღმოჩნდა სტანდარტული. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
დეტალი ამოღებული იყო მესამე ყუთიდან? p=4/29.
3. ყუთში არის 10 შაშხანა, რომელთაგან ოთხს აქვს
ოპტიკური სამიზნე. ოპტიკური შაშხანიდან სამიზნის დაზიანების
ალბათობა ტოლია 0,95, ხოლო არაოპტიკურიდან - 0,8-ს.
მსროლელმა ნებისმიერად აღებული შაშხანით დააზიანა სამიზნე.

163
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ სამიზნე დაზიანებულია
ოპტიკურსამიზნიანი შაშხანით.
პასუხი: p=19/43.
4. აგორებენ n წესიერ კამათელს. რა არის ალბათობა იმისა,
რომ ყველა კამათელზე გამოჩნდება ერთნაირი რიცხვი.

5. აგორებენ n-ჯერ წესიერ კამათელს. რა არის ალბათობა

იმისა, რომ:
ა) ერთხელ მაინც გამოჩნდება „5“-იანი?
ბ) „5“-იანი გამოჩნდება ზუსტად ერთხელ?
6. სათამაშო კარტის კომპლექტიდან (36 კარტი) შემთხვევით
იღებენ ოთხ კარტს(დაბრუნებით). იპოვეთ: ა) ალბათობა იმისა,
რომ მათ შორის ერთი არის ტუზი; ბ) ალბათობა იმისა, რომ მათ
შორის აღმოჩნდება ერთი მაინც ტუზი.
7. ალბათობა იმისა, რომ მსროლელი სამი გასროლიდან
მიზანში ერთხელ მაინც მოახვედრებს, არის 0,784. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ სამიზნე დაზიანდება პირველივე
გასროლისას.
პასუხი: p=0,5.
8. გვაქვს ყუთი, რომელშიც მოთავსებულია 9 ახალი
ერთნაირი ტენისის ბურთი. სათამაშოდ იღებენ სამ ბურთს;
თამაშის შემდეგ ბურთებს აბრუნებენ ყუთში. ნათამაშევი და
არანათამაშევი ბურთები არ განსხვავდებიან. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ სამი თამაშის შემდეგ ყუთში არ დარჩება
არანათამაშევი ბურთი?
9. დაკვირვებით დადგენილია, რომ სექტემბერში საშუალოდ
12 დღე არის წვიმიანი. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ
სექტემბრის თვის ნებისმიერი 8 დღიდან 3 დღე იქნება წვიმიანი?
10. ყუთში 2n თეთრი და 2n შავი ბურთია. შემთხვევით
ამოაქვთ (ჩაბრუნებით) 2n ბურთი. რას უდრის ალბათობა იმისა,
რომ ამოღებული თეთრი და შავი ბურთების რაოდენობა
თანაბარია.
11. 2 ადამიანიდან თითოეული ერთმანეთისაგან
დამოუკიდებლად აგდებს მონეტას n-ჯერ. გაიგეთ ალბათობა
იმისა, რომ თითოეული ღერბს „მიიღებს“ ერთნაირ რიცხვჯერ.

164
 12. გამოიყენეთ ბერნულის სქემის ფორმა და დაამტკიცეთ,
n  n C i ; ბ) C n  n (C i )2 .
რომ: ა) 2  n 2n  n
i 0 i 0
m m n m
13. გამოიკვლიეთ, pn (m)  Cn p q , q=1-p, როგორც
m-ის ფუნქცია მუდმივი n-სთვის (0mn).
pm (m  1)
მითითება: განიხილეთ შეფარდება და
pn (m)
დაადგინეთ, როდის აღწევს pn(m) ფუნქცია მაქსიმალურ
მნიშვნელობას, აგრეთვე დაამტკიცეთ, რომ
pn (1) pn (2) p (n)
  ...  n .
pn (0) pn (1) pn (n  1)
14. ორი ტოლძალოვანი მოთამაშე თამაშობს ჭადრაკს,
რომლის ალბათობა იქნება მეტი: ა) 7 პარტიიდან 3-ის მოგება, თუ
5-დან 2-ის; ბ) 7 პარტიიდან არანაკლებ 5-ის მოგება, თუ არა
უმეტეს 3-ის.
1
15. ბერნულის სქემისათვის, როცა p  , დაამტკიცეთ, რომ
2
1 1
 p2n (n)  ;
2 n 2n  1
16. მიზანში მოხვედრის ალბათობა, ყოველი გასროლისას,
უდრის 4/5-ს. რამდენჯერ უნდა მოვახდინოთ გასროლა, რომ
მიზანში მოხვედრის რაოდენობის უალბათესი რიცხვი იყოს 20-ს
ტოლი?
17. მიზანში მოხვედრის ალბათობა უდრის 1/5-ს. რას უდრის
მიზანში ორჯერ მაინც მოხვედრის ალბათობა ათი
დამოუკიდებელი გასროლისას?
18. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ მონეტის ოთხჯერ
აგდებისას ერთხელ მაინც მოვა საფასური.
19. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ მონეტის ოთხჯერ
აგდებისას არა ნაკლებ სამჯერ მაინც მოვა საფასური.

20. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ ორი კამათლის

ოთხჯერ აგდებისას ჯამში ერთხელ მაინც დაჯდება ცხრიანი.

165
 21. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ ორი კამათლის
ოთხჯერ აგდებისას ჯამში ერთხელ მაინც დაჯდება რვიანი.

22. რა უფრო მოსალოდნელია: ტოლი ძალის მოთამაშესთან

ოთხიდან ორი პარტიის მოგება, თუ ორიდან _ ერთის? (ყაიმი
გამორიცხულია).

23. რა უფრო მოსალოდნელია: კამათლის ოთხჯერ

გაგორებისას ორის ჯერადი რიცხვის ორჯერ მოსვლა, თუ “ოთხის”
ერთხელ მოსვლა?
24. ალბათობა იმისა, რომ ოთხი გასროლისას მსროლელი
ერთხელ მაინც მოახვედრებს სამიზნეს, არის 0.9919. გამოთვალეთ
მსროლელის მიერ ერთხელ გასროლისას სამიზნეში მოხვედრის
ალბათობა.
25. ალბათობა იმისა, რომ ოთხი გასროლისას მსროლელი
ერთხელ მაინც მოახვედრებს სამიზნეს, არის 0.936. გამოთვალეთ
მსროლელის მიერ ერთხელ გასროლისას სამიზნეში მოხვედრის
ალბათობა.
26. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ 36 კარტიანი ბანქოს
დასტიდან ოთხჯერ ერთი კარტის დაბრუნებით ამოღებისას
ორჯერ ამოვა “ტუზი”?
27. სისტემა შედგება ოთხი ერთგვაროვანი ელემენტისაგან,
რომლებიც ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად 1/9-ის ტოლი
ალბათობით შეიძლება გამოვიდეს მწყობრიდან. რას უდრის
ალბათობა იმისა, რომ სისტემა გამოვა მწყობრიდან, თუ ცნობილია,
რომ ამისათვის საჭიროა მწყობრიდან გამოვიდეს სისტემის ორი
ელემენტი მაინც.
28. სროლისას სამიზნის დაზიანების ალბათობაა 0.8. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ 5 გასროლისას სამიზნე დაზიანდება
ორჯერ მაინც?
29. სროლისას სამიზნის დაზიანების ალბათობაა 0.9. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ 5 გასროლისას სამიზნე დაზიანდება
არანაკლებ ორჯერ?
30. ქარხანამ გააგზავნა საწყობში 500 ცალი ნაკეთობა.
ნაკეთობის გზაში დაზიანების ალბათობაა 0.002. პუასონის

166
ფორმულის გამოყენებით ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ გზაში
დაზიანდება ზუსტად 3 ნაკეთობა
31. ინვესტორმა გადაწყვიტა თანაბრად ჩადოს სახსრები ოთხ
საწარმოში იმ პირობით, რომ გარკვეული დროის შემდეგ მას
დაუბრუნებენ ჩადებული თანხის 150%-ს. თითოეული საწარმოს
გაკოტრების ალბათობა 0.3-ის ტოლია. რას უდრის ალბათობა
იმისა, რომ აღნიშნული ვადის გასვლის შემდეგ ინვესტორი
დაიბრუნებს პროექტებში ჩადებულ თანხას მაინც.

32. ინვესტორმა გადაწყვიტა თანაბრად ჩადოს სახსრები ოთხ

საწარმოში იმ პირობით, რომ გარკვეული დროის შემდეგ მას
დაუბრუნებენ ჩადებული თანხის 150%-ს. თითოეული საწარმოს
გაკოტრების ალბათობა 0.2-ის ტოლია. რას უდრის ალბათობა
იმისა, რომ აღნიშნული ვადის გასვლის შემდეგ ინვესტორი
დაიბრუნებს პროექტებში ჩადებულ თანხას მაინც.
33. ბანკმა გასცა 5 კრედიტი. კრედიტის დაუბრუნებლობის
ალბათობაა 0.2. შეადგინეთ იმ კრედიტორების რაოდენობის
განაწილების კანონი, რომლებიც ვერ აბრუნებენ კრედიტს ვადის
გასვლის შემდეგ.
34. ბანკმა გასცა 7 კრედიტი. კრედიტის დაუბრუნებლობის
ალბათობაა 0.1. შეადგინეთ იმ კრედიტორების რაოდენობის
განაწილების კანონი, რომლებიც ვერ აბრუნებენ კრედიტს ვადის
გასვლის შემდეგ.
35. ბანკმა გასცა 4 კრედიტი. კრედიტის დაუბრუნებლობის
ალბათობაა 0.3. შეადგინეთ იმ კრედიტორების რაოდენობის
განაწილების კანონი, რომლებიც ვერ აბრუნებენ კრედიტს ვადის
გასვლის შემდეგ.
36. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას ერთიანი მოვა ზუსტად ორჯერ?
37. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას ერთიანი მოვა არაუმეტეს ორჯერ?
38. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას ერთიანი მოვა არანაკლებ ერთჯერ?
39. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას ერთიანი მოვა არანაკლებ სამჯერ?

167
 40. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას სამჯერ მოვა წახნაგი ლუწი ქულით?
41. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას ორჯერ მოვა წახნაგი კენტი ქულით?
42. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას არანაკლებ ორჯერ მოვა წახნაგი კენტი
ქულით?
43. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას არანაკლებ სამჯერ მოვა წახნაგი ლუწი
ქულით?
44. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას ორჯერ მოვა წახნაგი 3-ის არა ჯერადი
ქულით?
45. როგორია ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
ოთხჯერ გაგორებისას არაუმეტეს ორჯერ მოვა წახნაგი 3-ის არა
ჯერადი ქულით?
46. ყუთში 3 წითელი, 2 შავი და 5 თეთრი ბირთვია. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან ერთი ბურთის ოთხჯერ
დაბრუნებით ამოღებისას ორჯერ ამოვა წითელი ბირთვი.
47. ყუთში 3 წითელი, 2 შავი და 5 თეთრი ბირთვია. რას
უდრის ალბათობა იმისა, რომ ყუთიდან ერთი ბურთის ოთხჯერ
დაბრუნებით ამოღებისას ორჯერ არ ამოვა შავი ბირთვი.
48. ალბათობა იმისა, რომ ოთხი გასროლისას მსროლელი
ერთხელ მაინც მოახვედრებს სამიზნეს არის 0.9984. გამოთვალეთ
მსროლელის მიერ ერთხელ გასროლისას სამიზნის დაზიანების
ალბათობა.
49. ალბათობა იმისა, რომ ოთხი გასროლისას მსროლელი
ერთხელ მაინც მოახვედრებს სამიზნეს არის 0.9744. გამოთვალეთ
მსროლელის მიერ ერთხელ გასროლისას სამიზნის დაზიანების
ალბათობა.
50. თითოეულ დამოუკიდებელ ცდაში ჩვენთვის
საინტერესო ხდომილების განხორციელების ალბათობა 0.7-ის
ტოლია. რამდენი დამოუკიდებელი ცდა უნდა ჩავატაროთ, რათა
ჩვენთვის საინტერესო ხდომილების განხორციელების უალბათესი
რიცხვი იყოს 30-ის ტოლი?

168
 51. თითოეულ დამოუკიდებელ ცდაში ჩვენთვის
საინტერესო ხდომილების განხორციელების ალბათობა 0.6-ის
ტოლია. რამდენი დამოუკიდებელი ცდა უნდა ჩავატაროთ, რათა
ჩვენთვის საინტერესო ხდომილების განხორციელების უალბათესი
რიცხვი იყოს 35-ის ტოლი?
52. რას უდრის ჩვენთვის საინტერესო ხდომილების
განხორციელების p ალბათობა 119 დამოუკიდებელ ცდაში, თუ
ცდათა ამ სერიაში ხდომილების განხორციელების უალბათესი
რიცხვი 90-ის ტოლია?
53. რას უდრის ჩვენთვის საინტერესო ხდომილების
განხორციელების p ალბათობა 99 დამოუკიდებელ ცდაში, თუ
ცდათა ამ სერიაში ხდომილების განხორციელების უალბათესი
რიცხვი 60-ის ტოლია?
54. ალბათობა იმისა, რომ მოცემულ საწარმოში
ელექტროენერგიის დღიური დანახარჯი არ გადააჭარბებს
დადგენილ ნორმას, ტოლია 0.8-ის. ა). როგორია ალბათობა იმისა,
რომ კვირის განმავლობაში ელექტროენერგიის დანახარჯი არ გავა
ნორმიდან ოთხი დღის განმავლობაში? ბ). ვიპოვოთ ალბათობა
იმისა, რომ კვირის განმავლობაში ელექტროენერგიის დანახარჯი
არ გავა ნორმიდან არანაკლებ ხუთი დღის განმავლობაში? გ).
ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ კვირის განმავლობაში ელექ-
ტროენერგიის გადახარჯვა აღინიშნებოდა არაუმეტეს სამი დღის
განმავლობაში?
55. ალბათობა იმისა, რომ ნათურა არ გადაიწვება 1000
საათის მუშაობის შედეგად, ტოლია 0.95-ის. რისი ტოლია 500
ნათურაში იმ ნათურების უალბათესი რიცხვი, რომლებიც არ
გადაიწვა 1000 საათის მუშაობის შედეგად?
56. აჩვენეთ, რომ თუ p  q  1/ 2 და n -- ლუწია, მაშინ
წარმატების უალბათესი რიცხვი ტოლია მათემატიკური ლოდინის.
57. მსროლელის მიერ სამიზნის დაზიანების ალბათობაა 0.8.
როგორია ალბათობა იმისა, რომ 80 გასროლის შედეგად
მსროლელი დააზიანებს სამიზნეს: ა). ზუსტად 60-ჯერ? ბ).
ზუსტად 64-ჯერ? გ). 60-დან 70-მდე? დ). არანაკლებ 60-ჯერ?
58. თესლის მოცემული პარტიიდან დათესეს 10000 თესლი
და ნახეს, რომ აღმოცენდა 8498 თესლი. ამის შედეგად გაკეთდა
დასკვნა, რომ თესლის მოცემული პარტიის აღმოცენებადობა

169
შეადგენს 85%-ს ( p  0.85 ). ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ
მოცემული პარტიიდან დათესილი 100 თესლიდან აღმოცენდება:
ა). ზუსტად 85 თესლი? ბ). 60-დან 80 თესლამდე? გ). 70-დან 90
თესლამდე? დ). არანაკლებ 80 თესლი? ე). არანაკლებ 85 თესლი? ვ).
არანაკლებ 90 თესლი? ზ). არანაკლებ 92 თესლი?
59. გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ სათამაშო კამათლის
გაგორებისას ერთი ქულის მოსვლის ფარდობითი სიხშირე
გადაიხრება 1/6-საგან უფრო მეტად ვიდრე   0.01 , თუ სათამაშო
კამათელს ვაგორებთ შესაბამისად, 600, 3000, 6000, 12000 და 24000-
ჯერ?
60. დავუშვათ, რომ გარკვეული ეპიდემიის დროს
დაავადების ალბათობაა p  0.005 . როგორია ალბათობა იმისა,
რომ 1000 ადამიანიდან დაავადდება: ა). არაუმეტეს 2 ადამიანი? ბ).
არაუმეტეს 5 ადამიანი? გ). არაუმეტეს 10 ადამიანი? დ). არანაკლებ
3 ადამიანი?
61. პროფილაქტიკური ღონისძიებების გატარებამ
მოსალოდნელი ეპიდემიის დროს დაავადების ალბათობა შეამცირა
p1  0.005 -დან p1  0.003 -მდე. ამის შედეგად რამდენჯერ
გაიზარდა ალბათობა იმისა, რომ 1000 ადამიანიდან დაავადდება:
ა). არაუმეტეს 5 ადამიანი? ბ). არაუმეტეს 2 ადამიანი? გ). არავინ არ
დაავადდება?
62. წუნდებული პროდუქციის გამოშვების ალაბათობაა
p  0.04 . რამდენჯერ უნდა შევამციროთ წუნდებული
პროდუქციის პროცენტი იმისათვის, რომ 20-ჯერ გაიზარდოს
ალბათობა იმისა, რომ 1000 ერთეულ პროდუქციაში არ აღმოჩნდეს
არცერთი წუნდებული?
63.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია პუასონის
კანონით საშუალოთი 3. იპოვეთ: ა). P{  2} ; ბ). P{  1} ; გ).
P{  3} .
64.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია პუასონის
კანონით საშუალოთი 3.25. გამოთვალეთ: ა). P{  3} ; ბ).
P{  2} ; გ). P (  2) .

170
 65.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია პუასონის
კანონით საშუალოთი 2.4. იპოვეთ: ა). P{  3} ; ბ). P{  2} ; გ).
P{  3} .
66. ავტომაგისტრალზე კვირაში საშუალოდ 2 ავარია ხდება.
ჩავთვალოთ, რომ კვირაში ავარიათა რიცხვი ემორჩილება
პუასონის განაწილების კანონს და გამოვთვალოთ ალბათობა იმისა,
რომ: ა). კონკრეტულ კვირას არ მოხდება ავარია; ბ). კონკრეტულ
კვირას მოხდება 2 ავარია; გ). ორ კვირაში მოხდება 3-ზე ნაკლები
ავარია.
67. წუთში საშუალოდ 15 მომხმარებელი გაივლის
სუპერმარკეტის სალარო-აპარატთან შემოწმებას. ვიგულისხმოთ,
რომ გვაქვს მიახლოებით პუასონის განაწილება და გამოვთვალოთ
ალბათობა იმისა, რომ: ა). 10 წუთიან ინტერვალში არცერთი
მომხმარებელი არ გაივლის სალარო-აპარატთან შემოწმებას; ბ). 15
წუთიან ინტერვალში 3-ზე მეტი მომხმარებელი გაივლის სალარო-
აპარატთან შემოწმებას.
68. მიმდინარე წლის იანვრის განმავლობაში თქვენ 15-ჯერ
დაგპატიჟეს წვეულებაზე. ჩათვალეთ, რომ მომავალი წლის
იანვარში თქვენს მიერ მიღებულ მოპატიჟებათა რაოდენობა
განაწილებულია პუასონის კანონით იმავე საშუალოთი და გამო-
თვალეთ ალბათობა იმისა, რომ: ა). მომავალი წლის იანვრის
კონკრეტულ დღეს თქვენ არ მიიღებთ არცერთ მიპატიჟებას; ბ).
მომავალი წლის იანვრის თვის კონკრეტულ 7 დღიან კვირაში
თქვენ მიიღებთ 3-ზე მეტ მიპატიჟებას.
69. ტექნიკური მომსახურების სადგურში 1 საათში შემოდის
100 ავტომობილი. შემოსულ ავტომობილთა რაოდენობა
განაწილებულია პუასონის კანონით. იპოვეთ: ა) ალბათობა იმისა,
რომ ტექნიკური მომსახურების სადგურში 3 წუთის განმავლობაში
არ შემოვა ავტომობილი; ბ) დროის ინტერვალი, რომელშიც სულ
ცოტა 0.25-ის ტოლი ალბათობით ტექნიკური მომსახურების
სადგურში არ შემოვა ავტომობილი.
70. რადიოაქტიური წყარო საშუალოდ წამში ასხივებს 1
ნაწილაკს. ჩათვალეთ, რომ გამოსხივებულ ნაწილაკთა რაოდენობა
ემორჩილება პუასონის კანონს. ა) გამოთვალეთ ალბათობა იმისა,
რომ 4 წამში გამოსხივებული იქნება 0 ან 1 ნაწილაკი; ბ)

171
გამოსხივების რეჟიმის შეცვლის შემდეგ ალბათობა იმისა, რომ 4
წამში გამოსხივებული იქნება 0 ან 1 ნაწილაკი არის 0.8. ამჟამად
წამში საშუალოდ რამდენ ნაწილაკს ასხივებს რადიოაქტიური
წყარო?
71. ქვემოთ მოყვანილ მაგალითებში მიუთითეთ როდისაა
პუასონის განაწილება ადეკვატური მოდელი: ა) წვიმის წვეთების
რაოდენობა, რომელიც ჩავარდება ლიმონათის ბოთლში 1 წუთის
განმავლობაში; ბ) სატვირთო ავტომობილების რაოდენობა,
რომლებიც გადაკვეთენ კონკრეტულ ადგილს გადატვირთულ
ავტომაგისტრალზე; გ) თვის განმავლობაში სადაზღვევო
კომპანიაში შემოსულ პრეტენზიათა რაოდენობა.

8.შემთხვევითი სიდიდეები. განაწილების ფუნქცია.

1. ააგეთ მოცემული განაწილების კანონის

X -1 0 1
 0.25 0.25 0.5
შესაბამისი განაწილების ფუნქცია F (x ) .
2. მოცემულია დისკრეტული ორგანზომილებიანი
შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი

X
-1 0 1
Y
-1 1/ 4 1/ 8 1/ 8
1 1/ 8 1/ 4 1/ 8

172
 იპოვეთ Z  2 X  Y შემთხვევითი სიდიდის დისპერსია.
3. ვთქვათ მოცემულია X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X -1 0 1
 1/3 1/3 1/3
არაკორელირებულია თუ არა შემთხვევითი სიდიდეები X და
Y  X2?
4. ორ ყუთში ექვს-ექვსი გადანომრილი ბირთვია. პირველ
ყუთში: ერთ ბირთვს აწერია № 1, ორ ბირთვს _ № 2, სამ ბირთვს კი
№ 3; მეორე ყუთში: ორ ბირთვს აწერია № 1, სამ ბირთვს _ № 2, ერთ
ბირთვს კი № 3. ვთქვათ X არის პირველი ყუთიდან ამოღებული
ბირთვის ნომერი, ხოლო Y კი არის მეორე ყუთიდან ამოღებული
ბირთვის ნომერი. ორივე ყუთიდან ამოიღეს თითო ბირთვი.
შეადგინეთ ( X , Y ) შემთხვევითი ვექტორის განაწილების კანონი.
5. ორ ყუთში ექვს-ექვსი გადანომრილი ბირთვია. პირველ
ყუთში: ერთ ბირთვს აწერია № 1, ორ ბირთვს _ № 2, სამ ბირთვს კი
№ 3; მეორე ყუთში: ორ ბირთვს აწერია № 1, სამ ბირთვს _ № 2, ერთ
ბირთვს კი № 3. ვთქვათ X არის პირველი ყუთიდან ამოღებული
ბირთვის ნომერი, ხოლო Y კი არის მეორე ყუთიდან ამოღებული
ბირთვის ნომერი. ორივე ყუთიდან ამოიღეს თითო ბირთვი.
იპოვეთ X და Y შემთხვევითი სიდიდეების მათემატიკური
მოლოდინი.
6. ორ ყუთში ექვს-ექვსი გადანომრილი ბირთვია. პირველ
ყუთში: ერთ ბირთვს აწერია № 1, ორ ბირთვს _ № 2, სამ ბირთვს კი
№ 3; მეორე ყუთში: ორ ბირთვს აწერია № 1, სამ ბირთვს _ № 2, ერთ
ბირთვს კი № 3. ვთქვათ X არის პირველი ყუთიდან ამოღებული
ბირთვის ნომერი, ხოლო Y კი არის მეორე ყუთიდან ამოღებული
ბირთვის ნომერი. ორივე ყუთიდან ამოიღეს თითო ბირთვი.
იპოვეთ X და Y შემთხვევითი სიდიდეების დისპერსია.
7. ორ ყუთში ექვს-ექვსი გადანომრილი ბირთვია. პირველ
ყუთში: ერთ ბირთვს აწერია № 1, ორ ბირთვს _ № 2, სამ ბირთვს კი
№ 3; მეორე ყუთში: ორ ბირთვს აწერია № 1, სამ ბირთვს _ № 2, ერთ
ბირთვს კი № 3. ვთქვათ X არის პირველი ყუთიდან ამოღებული

173
ბირთვის ნომერი, ხოლო Y კი არის მეორე ყუთიდან ამოღებული
ბირთვის ნომერი. ორივე ყუთიდან ამოიღეს თითო ბირთვი.
იპოვეთ X და Y შემთხვევითი სიდიდეების კორელაციის
კოეფიციენტი.
8. მოცემულია ( X ,Y ) შემთხვევითი ვექტორის
განაწილების კანონი:

Y
20 40 60
X
10 3  0
20 2 4 2
30  2 5
იპოვეთ კოეფიციენტი  და X და Y შემთხვევითი სიდი-
დეების კორელაციის კოეფიციენტი.
9. X შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია ბინომურად,
რომლისთვისაც n  25 და p  0.2 . იპოვეთ მისი მათემატიკური
მოლოდინი და დისპერსია.
10. X არის ექსპონენციალურად განაწილებული უწყვეტი
შემთხვევითი სიდიდე, რომლის მათემატიკური მოლოდინი 3-ის
ტოლია. დაწერეთ მისი განაწილების სიმკვრივე და იპოვეთ მისი
დისპერსია.
11. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X –1 0 1 2 3
P 0.15 0.15 0.3 0.2 0.2

ვიპოვოთ შემდეგი ალბათობები:

 ( X  0);  ( X  3);  (0  X  3);  ( X  1) .
12.მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X –2 –1 1 2 4 6
P 0.1 0.1 0.15 0.18 0.27 0.2

174
ვიპოვოთ შემდეგი ალბათობები:
 ( X  0);  ( X  2);  (1  X  4);  ( X  1) .
13. შემთხვევითი სიდიდე ღებულობს შემდეგ
მნიშვნელობებს: x1  3, x2  6, x3  8 . ცნობილია პირველი ორი
მნიშვნელობის ალბათობები: p1  0.3, p 2  0.5 . დაწერეთ ამ
შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.
14. შემთხვევითი სიდიდე ღებულობს შემდეგ
მნიშვნელობებს: x1  2, x2  4, x3  8 . ცნობილია პირველი ორი
მნიშვნელობის ალბათობები: p1  0.15, p2  0.5 . დაწერეთ ამ
შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

15. აგდებენ სამ სიმეტრულ მონეტას. დაწერეთ გერბის

მოსვლათა რაოდენობის განაწილების კანონი და ააგეთ
განაწილების ფუნქციის გრაფიკი.
16. აგდებენ ორ კამათელს. დაწერეთ მოსულ ქულათა ჯამის
განაწილების კანონი.
17. აგდებენ ორ კამათელს. დაწერეთ მოსულ ქულათა
ნამრავლის განაწილების კანონი.
18. აგდებენ ორ კამათელს. დაწერეთ მოსულ ქულათა
სხვაობის მოდულის განაწილების კანონი.
19. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X –3 –1 0 1 3
P 0.1 0.2 0.3 0.3 0.1

იპოვეთ Y  2 X  4 შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

20. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X –7 –3 0 1 4
P 0.1 0.1 0.4 0.15 0.25

იპოვეთ Y  X  8 შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

175
 21. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი
X -1 0 1
P 0.3 0.1 0.6

იპოვეთ Y  X შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

4

22. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის

განაწილების კანონი
X -1 1 2
P 0.3 0.1 0.6

იპოვეთ Y  X 2 შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

23. დამოუკიდებელი X და Y შემთხვევითი სიდიდეების

განაწილების კანონებია
X 0 1 Y 0 1
P 0.2 0.8 P 0.2 0.8

იპოვეთ Z  X  Y შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

24. დამოუკიდებელი X და Y შემთხვევითი სიდიდეების
განაწილების კანონებია

X 0 1 Y 0 1
P 0.4 0.6 P 0.4 0.6

იპოვეთ U  X  Y შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

25. დამოუკიდებელი X და Y შემთხვევითი სიდიდეების
განაწილების კანონებია
X 0 1 Y 0 1
P 0.5 0.5 P 0.5 0.5
იპოვეთ V  X  Y შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.
26. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

176
 X -1 1 2
P 0.5 0.2 0.3

1
იპოვეთ Y  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.
4 X
27. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X 1 3 5 7 9
P 0.4 0.1 0.1 0.1 0.3

იპოვეთ Z  min( X ,6) შემთხვევითი სიდიდის განაწილების

კანონი.

28. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის

განაწილების კანონი

X -2 -1 0 1 2
P 0.4 0.1 0.1 0.1 0.3

იპოვეთ Z  max( X ,0) შემთხვევითი სიდიდის განაწილების

კანონი.
29. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X -2 -1 0 1 2
P 0.4 0.1 0.1 0.1 0.3
გამოიანგარიშეთ X შემთხვევითი სიდიდის მათემატიკური
მოლოდინი, დისპერსია და საშუალო კვადრატული გადახრა.
30. მოცემულია დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი

X -3 -2 0 2 3
P 0.125 0.125 0.5 0.125 0.125

177
გამოიანგარიშეთ X შემთხვევითი სიდიდის მათემატიკური
მოლოდინი, დისპერსია და საშუალო კვადრატული გადახრა.
31. გამოთვალეთ დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
[X  DX , X  DX ] შუალედში მოხვედრის ალბათობა, თუ
მისი განაწილების კანონია

X–1 0 1 2
P0.3 0.1 0.3 0.3
32. გამოთვალეთ დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
[X  DX , X  DX ] შუალედში მოხვედრის ალბათობა, თუ
მისი განაწილების კანონია

X –2 -1 0 1
P 0.4 0.2 0.2 0.2

33. დისკრეტული ორგანზომილებიანი შემთხვევითი

სიდიდე ( X , Y ) ღებულობს ორ მნიშვნელობას ( 1,1) და (1,1)
ალბათობებით 1 / 2 . იპოვეთ Z  X  Y შემთხვევითი სიდიდის
განაწილების კანონი.
34. X შემთხვევითი სიდიდის დისპერსია 5-ის ტოლია.
რისი ტოლია შემდეგი შემთხვევითი სიდიდეების დისპერსიები:
X  0.7;  3 X ;  5 X  12 .
35. დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
მნიშვნელობებია: x1  1, x2  0, x3  1 . ასევე ცნობილია
X  0, DX  0.5 . იპოვეთ რა ალბათობებით იღებს
შემთხვევითი სიდიდე ამ მნიშვნელობებს.
36. დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
მნიშვნელობებია: x1  2, x2  0, x3  2 . ასევე ცნობილია
X  1, DX  1 . იპოვეთ რა ალბათობებით იღებს შემთხვევითი
სიდიდე ამ მნიშვნელობებს.
37. დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდე ღებულობს ორ
x1 და x2 მნიშვნელობას ( x1  x2 ) , და ( X  x1 )  0.4 . იპოვეთ
X -ის განაწილების კანონი, თუ X  1 და DX  0.2 -ს.

178
 38. დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდე ღებულობს ორ
x1 და x2 მნიშვნელობას ( x1  x2 ) , და ( X  x1 )  0.5 . იპოვეთ
X -ის განაწილების კანონი, თუ X  0 და DX  1 -ს.
39. დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდე ღებულობს ორ
x1 და x2 მნიშვნელობას ( x1  x2 ) , და ( X  x1 )  0.2 . იპოვეთ
X -ის განაწილების კანონი, თუ X  1 და საშუალო
კვადრატული გადახრა 0.4-ის ტოლია.
40. დისკრეტული X შემთხვევითი სიდიდის
მნიშვნელობებია x1  1, x2 , x3 . ამასთან x1  x2  x3 . ცნობილია,
რომ p1  ( X  1)  0.2, p2  ( X  x2 )  0.3, X  2,
DX  0.7 . იპოვეთ X შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
კანონი.
41. მოცემულია p1  0.5, p2  0.5, X  1, DX  1 . იპოვეთ
შესაბამისი შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.
42. მოცემულია p1  0.3, p2  0.7, X  0, DX  0.5 . იპო-
ვეთ x1 და x2 , ( x1  x2 ) .
43. დამოუკიდებელი X და Y შემთხვევითი სიდიდეების
განაწილების კანონებია

X 0 1 Y -1 0 1 2
P 0.6 0.4 P 0.1 0.3 0.3 0.3

იპოვეთ Z  X  Y შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.

2

44. დამოუკიდებელი X და Y შემთხვევითი სიდიდეების

განაწილების კანონებია

X 1 3 Y -3 0 3 6
P 0.6 0.4 P 0.1 0.3 0.3 0.3
Y2
იპოვეთ Z  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონი.
X
45. იპოვეთ ბინომური განაწილების მქონე შემთხვევითი
სიდიდის მათემატიკური მოლოდინი, დისპერსია, საშუალო

179
კვადრატული გადახრა და უალბათესი რიცხვი, თუ
n  19, p  0.5 .
46. იპოვეთ ბინომური განაწილების მქონე შემთხვევითი
სიდიდის მათემატიკური მოლოდინი, დისპერსია, საშუალო
კვადრატული გადახრა და უალბათესი რიცხვი, თუ
n  40, p  0.4 .
47. იპოვეთ ბინომური განაწილების მქონე შემთხვევითი
სიდიდის მათემატიკური მოლოდინი, დისპერსია, საშუალო
კვადრატული გადახრა და უალბათესი რიცხვი, თუ
n  99, p  0.8 .
48. იპოვეთ ბინომური განაწილების მქონე შემთხვევითი
სიდიდის მათემატიკური მოლოდინი, დისპერსია, საშუალო
კვადრატული გადახრა და უალბათესი რიცხვი, თუ
n  150, p  0.2 .
49. იპოვეთ ბინომური განაწილების მქონე შემთხვევითი
სიდიდის განაწილების კანონი, თუ n  3, p  0.2 .
50. იპოვეთ ბინომური განაწილების მქონე შემთხვევითი
სიდიდის განაწილების კანონი, თუ n  4, p  0.5 .
51. X შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია პუასონის
1
კანონით, რომლის ალბათობებია  ( X  k )  & იპოვეთ X -
k!e
ის მათემატიკური მოლოდინი და დისპერსია.
52. X შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია პუასონის
1
კანონით, რომლის ალბათობებია ( X  k )  k
& იპოვეთ
2 k! e
X -ის მათემატიკური მოლოდინი და დისპერსია.
53. ცნობილია, რომ სატელეფონო სადგურში t დროის
განმავლობაში შემოსულ გამოძახებათა რაოდენობა წარმოადგენს
პუასონის განაწილების მქონე შემთხვევითი სიდიდეს 
პარამეტრით (ინტენსივობით). შატელეფონო სადგურში შემოსულ
გამოძახებათა ინტენსივობა არის 10 გამოძახება წუთში. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ ერთ წუთში გამოძახებათა რაოდენობა

180
იქნება: ა) 2-ის ტოლი; ბ) 2-ზე ნაკლები; გ) არა უმცირეს 2-სა.
10
(მითითება: e  0.000045 ).
54. ცნობილია, რომ სატელეფონო სადგურში t დროის
განმავლობაში შემოსულ გამოძახებათა რაოდენობა წარმოადგენს
პუასონის განაწილების მქონე შემთხვევითი სიდიდეს 
პარამეტრით (ინტენსივობით). შატელეფონო სადგურში შემოსულ
გამოძახებათა ინტენსივობა არის 8 გამოძახება წუთში. იპოვეთ
ალბათობა იმისა, რომ ერთ წუთში გამოძახებათა რაოდენობა
იქნება: ა) 2-ის ტოლი; ბ) 2-ზე ნაკლები; გ) არა უმცირეს 2-სა.
8
(მითითება: e  0.000335 ).
55. უწყვეტი  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
სიმკვრივეა:
2
 x, T u 1  x  2;
f ( x )   3
0, sxvagan.
ა) შეამოწმეთ, რომ f ( x ) აკმაყოფილებს სიმკვრივის ა) და ბ)
თვისებას; ბ) გამოთვალეთ P{1.5    2} .
56. უწყვეტი  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
სიმკვრივეა:
k (1  x 2 ), T u  1  x  1;
f ( x )  
0, sxvagan,
სადაც k მუდმივია. იპოვეთ: ა) k ; ბ) P{0.3    0.6} ; გ)
P{|  | 0.2} .
57. სავაჭრო ცენტრის გამყიდველთა წლიური ხელფასი  ,
გაზომილი 1000 ლარებში, მოდელირდება ალბათური
განაწილების სიმკვრივით:
cx 7 / 2 , T u x  16;
f ( x )  
0, sxvagan.
იპოვეთ: ა) c -ს მნიშვნელობა; ბ) ალბათობა იმისა, რომ
შემთხვევით შერჩეული გამყიდველის წლიური ხელფასი
მოთავსებულია 20 000 ლარსა და 30 000 ლარს შორის.

181
 58. 100 000 ლიტრებში გაზომილი ბენზინის
ყოველკვირეული გაყიდვები  აღიწერება ორი A და B
მოდელით. A მოდელის მიხედვით:
2 x, T u 0  x  1;
f ( x )  
0, sxvagan,
ხოლო B მოდელის თანახმად:

12 x (1  x ), T u 0  x  1;
3 2

f ( x )  

0, sxvagan.
ა) იპოვეთ პირველი მოდელის მედიანა M A ; ბ) აჩვენეთ, რომ
მეორე მოდელსაც იგივე მედიანა აქვს, M B  M A .
59. ბენზინგასამართი სადგურის ყოველკვირეული
მოთხოვნა ბენზინზე  გაზომილი 1000 ლიტრებში მოდელირდება
სიმკვრივის ფუნქციით:
120 x 2 (1  x), T u 0  x  1;
f ( x )  
0, sxvagan.
გამოთვალეთ საშუალოკვირეული მოთხოვნა ბენზინზე.
60. უწყვეტი  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების
სიმკვრივეა:
3
  x(2  x), T u 0  x  2;
f ( x )   4
0, sxvagan.
იპოვეთ: ა) საშუალო; ბ) დისპერსია; გ) P{         } .
61. მოცემულია განაწილების სიმკვრივე:
0, x  0,

f ( x)  cos x, 0  x   / 2,
0, x   / 2.

იპოვეთ განაწილების ფუნქცია.
62.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:

182
  1
c(1  x), T u 0  x  8;
f ( x )   8
0, sxvagan.
იპოვეთ: ა) c მუდმივის მნიშვნელობა; ბ) P{  6} ; გ)
P{4    6} .
63.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
cx 2 , T u 0  x  3;
f ( x )  
0, sxvagan.
იპოვეთ: ა) c მუდმივის მნიშვნელობა; ბ) P{  2} ; გ)
P{1.5    2.5} ; დ) x -ის მნიშვნელობა, თუ ცნობილია, რომ
P{  x}  0.2 .
64.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
c ( x 2  2), Tu  3  x  3,
f X ( x)  
0, sxvagan.
იპოვეთ: ა) c მუდმივის მნიშვნელობა; ბ) P{  1.5} .

65.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:

c(4  x 2 ), T u  2  x  2;
f ( x )  
0, sxvagan.
იპოვეთ: ა) c მუდმივის მნიშვნელობა; ბ) P{  0} ; გ) P{  1} ;
დ) P{|  | 1} ; ე) P{0.5    0.5} .
66. კომპიუტერის “კარტრიჯის” მუშაობის ხანგრძლივობაა
 საათი.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
cx 2 , T u x  4;
f ( x )  
0, sxvagan.
გამოთვალეთ c მუდმივის მნიშვნელობა. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ: ა) “კარტრიჯი” იმუშავებს სულ ცოტა 500 საათი; ბ)
“კარტრიჯი” შესაცვლელი გახდება მანამ სანამ ის იმუშავებს 600

183
საათი; გ) ორი “კარტრიჯი” შესაცვლელი იქნება მანამ სანამ
თითოეული იმუშავებს 600-600 საათი; დ) ოთხი “კარტრიჯიდან”
ორი იმუშავებს 600 საათზე მეტს, ხოლო ორი 600 საათზე ნაკლებს.
67.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
c( x  a ) 2 , T u 0  x  a;
f ( x )  
0, sxvagan.
იპოვეთ: ა) a და c მუდმივის მნიშვნელობები; ბ) P{  a / 2} .
68.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
1 2
 x , T u 0  x  3;
f ( x )   9
0, sxvagan.
იპოვეთ  შემთხვევითი სიდიდის: ა) მედიანა; ბ) ქვედა და ზედა
კვარტილები.
69. კომპიუტერის “კარტრიჯის” საღებავის მუშაობის
ხანგრძლივობა  , გაზომილი საათებში, მოდელირდება
ალბათური განაწილების სიმკვრივით:
400 x 2 , T u x  400;
f ( x )  
0, sxvagan.
იპოვეთ “კარტრიჯის” მუშაობის ხანგრძლივობის მედიანა.
70.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
2 x  4, T u 2  x  3;
f ( x )  
0, sxvagan.
ა) დახაზეთ სიმკვრივის გრაფიკი; ბ) იპოვეთ  შემთხვევითი
სიდიდის მედიანა და მოდა; გ) იპოვეთ კვარტილთშორისი
გაბნევის დიაპაზონი.
71.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
2 1
 (1  x), T u 0  x  5;
f ( x )   5 5
0, sxvagan.

184
ა) დახაზეთ სიმკვრივის გრაფიკი; ბ) იპოვეთ  შემთხვევითი
სიდიდის მედიანა და მოდალური მნიშვნელობა.
72.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
3
 x(2  x), T u 0  x  2;
f ( x )   4
0, sxvagan.
იპოვეთ  შემთხვევითი სიდიდის მოდალური მნიშვნელობა.

73.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:

cx (1  x), T u 0  x  1;
2

f ( x )  
0, sxvagan.
ა) იპოვეთ c ; ბ) გამოთვალეთ მოდა; გ) დაწერეთ განტოლება,
რომელსაც აკმაყოფილებს მედიანა M .
74.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
1 2
 x , T u 0  x  3;
f ( x )   9
0, sxvagan.
იპოვეთ საშუალო და დისპერსია.
75.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
2 x  4, T u 2  x  3;
f ( x )  
0, sxvagan.
იპოვეთ საშუალო და დისპერსია.
76.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივეა:
1 1
 (1  x), T u 0  x  8;
f ( x )   4 8
0, sxvagan.
ა) დახაზეთ სიმკვრივის გრაფიკი; ბ) იპოვეთ საშუალო და
დისპერსია.

185
 77. საწარმოს მიერ გამოშვებული სილიკონის მასა ,
გაზომილი კილოგრამებში, მოდელირდება განაწილების
სიმკვრივით:
3
 (4 x  x ), T u 0  x  4;
2

f ( x)   32
0, sxvagan.
ა) დახაზეთ სიმკვრივის გრაფიკი; ბ) იპოვეთ სილიკონის მასის
საშუალო და დისპერსია.
78. ელემენტების მუშაობის ხანგრძლივობა  , გაზომილი
საათებში, მოდელირდება განაწილების სიმკვრივით:
3000 x 4 , T u x  10;
f ( x )  
0, sxvagan.
ა) დახაზეთ სიმკვრივის გრაფიკი; ბ) იპოვეთ ელემენტების
მუშაობის ხანგრძლივობის საშუალო და დისპერსია.
79. კომპიუტერის “კარტრიჯის” მუშაობის ხანგრძლივობა  ,
გაზომილი საათებში, მოდელირდება ალბათური განაწილების
სიმკვრივით:
cx , T u 400  x  900;
2

f ( x )  
0, sxvagan.
ა) გამოთვალეთ c -ს მნიშვნელობა; ბ) დახაზეთ სიმკვრივის
გრაფიკი; გ) იპოვეთ “კარტრიჯის” მუშაობის ხანგრძლივობის
საშუალო და დისპერსია.
80.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების ფუნქციაა:
0, x  2,

F ( x)  0.5 x, 2  x  4,
1, x  4.

იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ  შემთხვევითი სიდიდე მიიღებს
მნიშვნელობას, რომელიც: ა) ნაკლებია 0.2-ზე; ბ) ნაკლებია 3-ზე; გ)
არ არის ნაკლები 3-ზე; დ) არ არის ნაკლები 5-ზე.
81.  შემთხვევითი სიდიდის განაწილების ფუნქციაა:

186
 0, x  0,

F ( x)   x 2 , 0  x  1,
1, x  1.

იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ 4 დამოკიდებელი დაკვირვების
შედეგად  შემთხვევითი სიდიდე 3-ჯერ მიიღებს მნიშვნელობას
(0.25, 0.75) შუალედიდან.
82. იპოვეთ განაწილების სიმკვრივე, თუ განაწილების
ფუნქციაა:
0, x  0,

F ( x)  sin x, 0  x   / 2,
1, x   / 2.

83. იპოვეთ განაწილების სიმკვრივე, თუ განაწილების
ფუნქციაა:
0, x  0,

F ( x)  sin 2 x, 0  x   / 4,
1, x   / 4.

84. იპოვეთ განაწილების ფუნქცია, თუ განაწილების
სიმკვრივეა:
sin x, 0  x   / 2,
f ( x)  
0, sxvagan.
85. იპოვეთ განაწილების ფუნქცია, თუ განაწილების
სიმკვრივეა:
 x  1/ 2, 1  x  2,
f ( x)  
0, sxvagan.
86. იპოვეთ [2, 8] მონაკვეთზე თანაბრად განაწილებული
შემთხვევითი სიდიდის განაწილების სიმკვრივე და
სტანდარტული გადახრა.
87. ხელსაწყო შედგება სამი ერთმანეთისაგან
დამოუკიდებლად მომუშავე ელემენტისაგან. ერთი ცდისას
ყოველი ელემენტის მწყობრიდან გამოსვლის ალბათობა ტოლია

187
0,1-ის. შეადგინეთ ერთ ცდაში მწყობრიდან გამოსულ ელემენტთა
რიცხვის ( - შემთხვევითი სიდიდის) განაწილების კანონი.
88. 10 ხელსაწყოდან 8 არის სტანდარტული. შემთხვევით
იღებენ ორ ხელსაწყოს. შეადგინეთ შერჩეულ დეტალებს შორის
სტანდარტულების რიცხვის განაწილების კანონი.
89. ლითონის ფულს აგდებენ 3-ჯერ. შეადგინეთ გერბის
მოსვლათა განაწილების კანონი.
90. მიზანში ისვრიან ერთჯერ, მოხვედრის ალბათობა უდრის
0,4. იპოვეთ მიზანში მოხვედრათა რიცხვის განაწილების ფუნქცია,
ააგეთ გრაფიკი.
91. ურნაში რვა ბურთულაა, რომელთაგან 5 თეთრია,
დანარჩენი შავი. შემთხვევით აირჩიეთ 3 ბურთულა. 
შემთხვევითი სიდიდე არის არჩეულ სამ ბურთულაში თეთრების
რაოდენობა. იპოვეთ  შემთხვევით სიდიდის განაწილების კანონი
და ალბათობა P[2].
92. მონეტას ვაგდებთ n-ჯერ; განიხილება  შემთხვევითი
სიდიდე – გერბების მოსვლათა რაოდენობა. შეადგინეთ
განაწილების კანონი და იპოვეთ მისი რიცხობრივი
მახასიათებლები: M, D, ნ
93.  შემთხვევითი სიდიდე თანაბრად განაწილებულია [a,b]
ინტერვალზე. იპოვეთ a და b თუ M 2=1 და M =-M 3.

9.ნორმალური განაწილება და მისი თვისებები

1. N (0,1) -ის 0.77-კვანტილია 0.74. იპოვეთ N (3,16) -ის:
ა) 0.77-კვანტილი; ბ) 0.23-კვანტილი.
( x  3) 2
1 
2. რას უდრის f ( x)  e 6
განაწილების
6
სიმკვრივით მოცემული შემთხვევითი სიდიდის მატემატიკური
მოლოდინი და დისპერსია.
3. სტენფორდ-ბინეს ინტელექტის კოეფიციენტის ( IQ)
მნიშვნელობები მიახლოებით განაწილებულია ნორმალურად

188
a  100 მათემატიკური მოლოდინით და   16 საშუალო
სტანდარტული გადახრით. იპოვეთ იმ ადამიანთა წილი, რომელთა
ინტელექტის კოეფიციენტი: ა) ნაკლებია 60-ზე; ბ) მოთავსებულია
80-დან 120-მდე საზღვრებში.
4. სტენფორდ-ბინეს ინტელექტის კოეფიციენტის ( IQ)
მნიშვნელობები მიახლოებით განაწილებულია ნორმალურად
a  100 მათემატიკური მოლოდინით და   16 საშუალო
სტანდარტული გადახრით. იპოვეთ იმ ადამიანთა წილი, რომელთა
ინტელექტის კოეფიციენტი განსხვავებულია 100-საგან არაუმეტეს
48-ით.
5. სტენფორდ-ბინეს ინტელექტის კოეფიციენტის (IQ)
მნიშვნელობები მიახლოებით განაწილებულია ნორმალურად
a  100 მათემატიკური მოლოდინით და   16 საშუალო სტან-
დარტული გადახრით. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ექვსი
ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად არჩეული ადამიანიდან ორის
ინტელექტის კოეფიციენტი მეტი იქნება 92-ზე.
6. აქციის მიმდინარე ფასი მიახლოებით შეიძლება
აღწერილი იქნეს ნორმალური განაწილებით, რომლის
მათემატიკური მოლოდინია 15.28 ლარი და საშუალო
კვადრატული გადახრით 0.12 ლარი. გამოთვალეთ ალბათობა
იმისა, რომ აქციის ფასი გახდება: ა) 15.5 ლარზე ნაკლები; ბ) 15.05
ლარსა და 15.1 ლარს შორის.
7. რომელიღაც აქციის ფასი განაწილებულია ნორმალურად.
უკანასკნელი წლის სამუშაო დღეების 20%-ის განმავლობაში
აქციის ფასი იყო 20 ლარზე ნაკლები, ხოლო იმავე პერიოდის
სამუშაო დღეების 75%-ის განმავლობაში აქციის ფასი იყო 25
ლარზე მეტი. იპოვეთ ამ აქციის ფასის მათემატიკური მოლოდინი
და საშუალო კვადრატული გადახრა.
8. ავარიის მიზეზთა გამოკვლევის შედეგად დადგინდა,
რომ იგი გამოიწვია ავტომობილზე ისეთი დეტალის დაყენებამ,
რომლის ზომები ცილდება მისი დასაშვები საზღვრების ფარგლებს
(15 მმ, 25 მმ) ცნობილია, რომ ავტოქარხნის კონვეირზე
მიწოდებული დეტალების ზომები წარმოადგენს შემთხვევით
სიდიდეს, რომელიც განაწილებულია ნორმალურად 20 მმ-ის
ტოლი მათემატიკური მოლოდინით და 5 მმ-ის ტოლი საშუალო
კვადრატული გადახრით. შეაფასეთ ალბათობა იმისა, რომ ავარიის

189
მიზეზი გახდა ავტომობილზე არასტანდარტული ზომის დეტალის
დაყენება.
9. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ სტანდარტული ნორმა-
ლური შემთხვევითი სიდიდე ნაკლებია 1.18-ზე,
P( N (0,1)  1.18) ?
10. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ სტანდარტული ნორმა-
ლური შემთხვევითი სიდიდე ნაკლებია -0.63-ზე,
P( N (0,1)  0.63) ?
11. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ სტანდარტული ნორმა-
ლური შემთხვევითი სიდიდე მეტია -1.48-ზე, P ( N (0,1)  1.48) ?
12. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა, რომ სტანდარტული ნორმა-
ლური შემთხვევითი სიდიდე მოთავსებულია შუალედში -1.65-სა
და 1.65-ს შორის, P (1.65  N (0,1)  1.65) ?
13. ვიპოვოთ z -ის ისეთი მნიშვნელობა, რომლის მარჯვნივ
სტანდარტული ნორმალური განაწილების წირის ქვეშ
მოთავსებული არის ფართობი ტოლია 0.2000-ის?
14. დავუშვათ, რომ ავტომობილის დაზიანების შემთხვევაში
ავარიულ გამოძახებაზე რეაგირების საშუალო დრო არის 25 წუთი.
ჩავთვალოთ, რომ ეს სიდიდე განაწილებულია დაახლოებით
ნორმალურად და მისი სტანდარტული გადახრა ტოლია 4.5
წუთის. შემთხვევით შერჩეულ იქნა 80 გამოძახება. დაახლოებით
რამდენ მათგანზე მოხდება რეგირება 15 წუთზე ნაკლებ დროში?
15. ცნობილია, რომ აბიტურიენტების მხოლოდ 10% შეიძლე-
ბა გახდეს სტუდენტი. ჩავთვალოთ, რომ აბიტურიენტების მიერ
მოგროვილი ქულების მნიშვნელობები ნორმალურადაა განაწილე-
ბული საშუალოთი 200 და სტანდარტული გადახრით 20. ვიპოვოთ
ის მინიმალური ქულა, რომელიც საჭიროა რათა აბიტურიენტი
გახდეს სტუდენტი.
16. სამედიცინო გამოკლველის მიზნით მკვლევარს სურს შე-
არჩიოს არტერიული წნევის საფუძველზე შედგენილი
პოპულაციის შუაში მდგომი ადამიანების 60%. ვიგულისხმოთ,
რომ არტერიული წნევა განაწილებულია ნორმალურად
საშუალოთი 120 და სტანდარტული გადახრით 8. დავადგინოთ
შესარჩევი ადამიანების არტერიული წნევის ზედა და ქვედა
საზღვარი.

190
 17. მოცემულია   N (23,  ) და P{  27}  0.83 .
2

იპოვეთ  .
18. მას შემდეგ რაც ნიკა ჩამოსვამს ეკას მანქანიდან ქალაქის
ცენტრალურ ფოსტასთან, ის მოძრაობს ქალაქში და გარკვეული
დროის შემდეგ ბრუნდება ეკას წასაყვანად. ნიკას ვარაუდით ეკას
მიერ ფოსტაში გატარებული დრო დაახლოებით ნორმალურადაა
განაწილებული საშუალოთი 6 წუთი და სტანდარტული
გადახრით 1.3 წუთი. რამდენი წუთის შემდეგ უნდა დაბრუნდეს
ნიკა ფოსტასთან, რომ არ მოუწიოს ლოდინი სულ ცოტა 95%-იანი
გარანტიით.
19. ბიოლოგი აგროვებს მონაცემებს კონკრეტული სახეობის
კაქტუსის სიმაღლის შესახებ. მისი დაკვირვებით კაქტუსების
34.25%-ის სიგრძე 12 სმ-ზე ნაკლებია, ხოლო 18.4%-ის სიგრძე 16
სმ-ზე მეტია. ბიოლოგმა დაუშვა, რომ სიმაღლე განაწილებულია
ნორმალურად. ვიპოვოთ ამ განაწილების საშუალო და
სტანდარტული გადახრა.
20. სუპერმარკეტში დღის განმავლობაში გაყიდული ციტრ-
უსების რაოდენობა მოდელირდება ნორმალური განაწილებით.
აღმოჩნდა, რომ ხანგრძლივი პერიოდის მანძილზე დღეში
საშუალოდ იყიდებოდა 35 კგ. ციტრუსი, ხოლო 15 კგ-ზე ნაკლები
გაყიდულ იქნა საშუალოდ ყოველი 20 დღიდან ერთ დღეში. ა)
გამოთვალეთ გაყიდვების სტანდარტული გადახრა  ; ბ)
ცნობილია, რომ კონკრეტულ დღეს გაიყიდა 53 კგ-ზე მეტი ციტ-
რუსი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ამ დღეს გაიყიდა 56 კგ-ზე
მეტი ციტრუსი.
21. ცნობილია, რომ Z  N (0,1) . ნორმალური განაწილების
ფუნქციის ცხრილის გამოყენებით იპოვეთ ალბათობები:
ა) P{Z  1.23} ; ზ) P{Z  1.83} ;
ბ) P{Z  2.47} ; თ) P{Z  2.06};
გ) P{Z  0.16} ; ი) P{Z  0.07} ;
დ) P{Z  1.24} ; კ) P{Z  1.83} ;
ე) P{Z  2.38} ; ლ) P{Z  2.76} ;
ვ) P{Z  0.59} ; მ) P{Z  0.21} .
22. ცნობილია, რომ Z  N (0,1) . იპოვეთ ალბათობები:

191
ა) P{1.15  Z  1.35} ; ზ) P{2.51  Z  1.09} ;
ბ) P{1.11  Z  2.22}; თ) P{0.55  Z  0} ;
გ) P{0.39  Z  2.42} ; ი) P{2.82  Z  1.82} ;
დ) P{0  Z  1.55} ; კ) P{1.75  Z  1.00} ;
ე) P{1.82  Z  2.33} ; ლ) P{2.57  Z  0.12} ;
ვ) P{0.85  Z  2.03}; მ) P{1.96  Z  1.96} .
23. ცნობილია, რომ Z  N (0,1) . იპოვეთ შესაბამისად s, t,
u ან v , თუ:
ა) P{Z  s}  0.67 ; ზ) P{Z  u}  0.01 ;
ბ) P{Z  t}  0.88 ; თ) P{Z  v}  0.22 ;
გ) P{Z  u}  0.98 ; ი) P{Z  s}  0.99 ;
დ) P{Z  v}  0.85 ; კ) P{Z  t}  0.97 ;
ე) P{Z  s}  0.41 ; ლ) P{Z  u}  0.85 ;
ვ) P{Z  t}  0.12 ; მ) P{Z  v}  0.5 .
24. მოცემულია   N (20,16) . იპოვეთ შემდეგი
ალბათობები: ა) P{  26} ; ბ) P{  30} ; გ) P{  17} ; დ)
P{  13} .
25. მოცემულია   N (24,9) . იპოვეთ შემდეგი
ალბათობები: ა) P{  29} ; ბ) P{  31} ; გ) P{  22} ; დ)
P{  16} .
26. მოცემულია   N (50,16) . იპოვეთ შემდეგი
ალბათობები: ა) P{54    58} ; ბ) P{40    44} ; გ)
P{47    57} ; დ) P{39    53} ; ე) P{44    56} .
27.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია ნორმალურად
საშუალოთი 3 და დისპერსიით 4. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ 
მიიღებს უარყოფით მნიშვნელობას.
28.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია ნორმალურად
საშუალოთი a (a  0) და დისპერსიით a 2 / 4 . ა) იპოვეთ
P{  1.5a} ; ბ) იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ  უარყოფითია.
 29. მოცემულია   N (44, 25) . იპოვეთ შესაბამისად s , t ,
u ან v , თუ: ა) P{  s}  0.98 ; ბ) P{  t}  0.77 ; გ)
P{  u}  0.05 ; დ) P{  v}  0.33 .
30. მოცემულია   N (15, 4) . იპოვეთ შესაბამისად s , t , u ,
v ან w , თუ:
ა) P{  s}  0.91 ; ბ) P{  t}  0.57 ; გ) P{  u}  0.10 ;
დ) P{  v}  0.39 ; ე) P{15  w    15  w}  0.9 .
31. მოცემულია   N (35.4,12.5) . იპოვეთ შესაბამისად s ,
t , u ან v , თუ: ა) P{  s}  0.96 ; ბ) P{  t}  0.94 ; გ)
P{  u}  0.29 ; დ) P{  v}  0.15 .
32.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია ნორმალურად
საშუალოთი 32 და დისპერსიით  . ალბათობა იმისა, რომ 
2

ნაკლებია 33-ზე არის 0.64. იპოვეთ  .

2

33.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია ნორმალურად

დისპერსიით 18 და P{  73}  0.03 . იპოვეთ საშუალო.
34.  შემთხვევითი სიდიდე განაწილებულია
ნორმალურად, P{  59}  0.02 და P{  29}  0.93 . იპოვეთ
 შემთხვევითი სიდიდის საშუალო და სტანდარტული გადახრა.
35. მოცემულია   N (a,  ) , P{  9.81}  0.16 და
2

P{  8.82}  0.01 . იპოვეთ a და  .

36. აფთიაქში წამლის დამზადებაზე დახარჯული დრო
განაწილებულია ნორმალურად საშუალოთი 15 წუთი და
სტანდარტული გადახრით 2.8 წუთი. იპოვეთ ალბათობა იმისა,
რომ წამლის დამზადებაზე დახარჯული დრო: ა) 20 წუთზე მეტია;
ბ) 8 წუთზე ნაკლებია; გ) მოთავსებულია 10 წუთსა და 18 წუთს
შორის.
37. ჯგუფში 16 წლის გოგონების სიმაღლე განაწილებულია
ნორმალურად საშუალოთი 161.2 სმ და სტანდარტული გადახრით
4.7 სმ. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ამ ჯგუფიდან ერთი გოგონას
სიმაღლე: ა) 165 სმ-ზე მეტია; ბ) 150 სმ-ზე ნაკლებია; გ)
მოთავსებულია 165 სმ-სა და 170 სმ-ს შორის; დ) მოთავსებულია
150 სმ-სა და 163 სმ-ს შორის. 16 წლის 500 შერჩეული

193
გოგონასათვის შეაფასეთ რაოდენობა იმ გოგონების, რომელთა სი-
მაღლე გავა ზემოთ მოყვანილი 4 დიაპაზონიდან.
38. ავტომობილის შუშის საწმენდი რეზინის სიგრძე
განაწილებულია ნორმალურად საშუალოთ 25 სმ და
სტანდარტული გადახრით 0.2 სმ. შეაფასეთ 200 ცალი შუშის
საწმენდიდან რამდენის სიგრძეს უნდა მოველოდეთ, რომ იქნება: ა)
25.3 სმ ან მეტი; ბ) მოთავსებული 24.89 სმ-სა და 25.11 სმ-ს შორის;
გ) მოთავსებული 24.89 სმ-სა და 25.25 სმ-ს შორის.
39. ავტომობილის გაცვეთილი სამუხრუჭე ხუნდის შეცვლის
დრო განაწილებულია ნორმალურად საშუალოთი 90 წუთი და
სტანდარტული გადახრით 5.8 წუთი. იპოვეთ ალბათობა იმისა,
რომ ხუნდის შეცვლას დასჭირდება: ა) 105 წუთზე მეტი; ბ) 85
წუთზე ნაკლები. დაადგინეთ საშუალოს მიმართ სიმეტრიული
(a, b) ინტერვალი, რომელშიც მოხვდება ხუნდის შეცვლის დრო
90%-იანი საიმედოობით.
40. კომპანიის მიერ წარმოებული დღის განათების მუშაობის
ხანგრძლივობა განაწილებულია ნორმალურად საშუალოთი 2010
საათი და სტანდარტული გადახრით 100. კომპანიამ გადაწყვიტა
გაზარდოს გაყიდვების რიცხვი, რისთვისაც მან ვალდებულება
აიღო საგარანტიო დროის გასვლამდე გაფუჭებული ნებისმიერი
დღის განათება უფასოდ შეცვალოს ახლით. ვიპოვოთ ის
საგარანტიო დრო, რომლის დაწესების შემთხვევაში კომპანიას მო-
უწევს უფასოდ შეცვალოს დღის განათების მხოლოდ 3%.
41. ყვავილის ფოთოლის სიგრძე განაწილებულია
ნორმალურად საშუალოთი 18.2 სმ და სტანდარტული გადახრით
2.3 სმ. ა) იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ყვავილის ფოთლის სიგრძე
მოთავსებულია 16 სმ-სა და 20 სმ-ს შორის; ბ) ყვავილის ფოთლების
12% h სმ-ზე გრძელია, ხოლო 20% l სმ-ზე მოკლეა. იპოვეთ h და
l ; გ) შეაფასეთ ყვავილის 500 ფოთლიდან რამდენი იქნება 14 სმ-ზე
მოკლე.
42. ბოთლს, რომელშიც ასხია უალკოჰოლო სასმელი, აწერია
330 მლ. სინამდვილეში ჩამოსხმული უალკოჰოლო სასმელის
მოცულობა განაწილებულია ნორმალურად სტანდარტული
გადახრით 2.5 მლ. რამდენი უნდა იყოს ჩამოსხმული უალკოჰოლო
სასმელის მოცულობის საშუალო, რათა დარწმუნებული ვიყოთ,

194
რომ ბოთლების სულ ცოტა 99%-ში სასმელი მეტი იქნება 330 მლ-
ზე.
43. ფუთას, რომელშიც იყიდება შაქარი, აქვს წარწერა – 1 კგ.
შაქარი. ფაქტიურად, ფუთაში მოთავსებული შაქრის წონა
განაწილებულია ნორმალურად საშუალოთი 1.08 კგ. ფუთების
შემოწმებამ აჩვენა, რომ ფუთების 2.5% ნაკლულია (შეიცავს
მითითებულ 1 კგ-ზე ნაკლებ შაქარს) ა) იპოვეთ ამ განაწილების
სტანდარტული გადახრა; ბ) თუ მოცემული ფუთა ნაკლულია,
მაშინ გამოთვალეთ ალბათობა იმისა, რომ მისი წონა საშუალოზე 3
სტანდარტული გადახრით ნაკლებია.
44. გენერატორის მუშაობის ხანგრძლივობა განაწილებულია
ნორმალურად საშუალოთი 210 სთ. აღმოჩნდა, რომ
გენერატორების 4% მუშაობს 222 საათზე მეტს. იპოვეთ ამ
განაწილების დისპერსია.
ალბათობის გამოცდაზე სტუდენტების 15% ღებულობს 63 ქულა-
ზე მეტს, ხოლო 10% _ 32 ქულაზე ნაკლებს. ვიგულისხმოთ, რომ
ქულები განაწილებულია ნორმალურად და ვიპოვოთ ქულების
საშუალო და სტანდარტული გადახრა.
45. მზიანი საათების რაოდენობა თვეში H გარკვეულ
კურორტზე განაწილებულია ნორმალურად საშუალოთი 130 სთ.
ცნობილია, რომ P{H  179}  0.975 . ა) გამოთვალეთ H -ის
სტანდარტული გადახრა; ბ) გამოთვალეთ P{100  H  150} .

195
 10.ჩებიშევის უტოლობა და ზღვარითი თეორემები

1. მოცემულია X შემთხვევითი სიდიდის მათემატიკური

მოლოდინი  X  1 და დისპერსია D X  0.04 . ჩებიშევის
უტოლობის საშუალებით შევაფასოთ 0.5  X  1.5 უტოლობის
ალბათობა.
2. შემთხვევითი სიდიდის განაწილების კანონია

X -2 -1 0 1 2
P 0.4 0.1 0.1 0.1 0.3

ა) რისი ტოლია P{   E  1,5} ალბათობის ზუსტი

მნიშვნელობა? ბ) ჩებიშევის უტოლობის გამოყენებით შეაფასეთ
  E  1,5 ხდომილობის ალბათობა ზემოდან.
3. ბანკის ოფისი საკანცელარიო ინვენტარისათვის
ყოველდღიურად საშუალოდ ხარჯავს 500 ლარს. ამ შემთხვევითი
სიდიდის საშუალო კვადრატული გადახრა არ აღემატება 100
ლარს. ჩებიშევის უტოლობის გამოყენებით შეაფასეთ ალბათობა
იმისა, რომ ნებისმიერად შერჩეულ დღეს საკანცელარიო
ინვენტარზე დახარჯული თანხა არ გადააჭარბებს 1000 ლარს.
4. სტატისტიკური მონაცემებით დაბადებულ ადამიანთა
87% აღწევს 50 წლამდე (ე.ი. ალბათობა იმისა, რომ ადამიანი
იცოცხლებს 50 წლამდე არის 0.87) ჩებიშევის უტოლობის
გამოყენებით შეაფასეთ ალბათობა იმისა, რომ 1000
ახალშობილიდან იმ ადამიანების წილი, რომლებიც მიაღწევენ 50
წელს (ანუ ფარდობითი სიხშირე), განსხვავდება შესაბამისი
ალბათობისაგან არანაკლებ 0.04-ით (მოდულით)
5. ქალაქის გადასახადის გადამხდელთა საშუალო
შემოსავლის განსასაზღვრელად შეამოწმეს ამ ქალაქის 250
მცხოვრები, რომლებიც შემთხვევით იქნენ შერჩეული. შეაფასეთ
ალბათობა იმისა, რომ ქალაქის მცხოვრებთა საშუალო წლიური
შემოსავალი განსხვავებული იქნება ქალაქის 250 შერჩეული
მცხოვრების წლიური შემოსავლების საშუალო

196
 250

X i
არითმეტიკულისაგან X  i 1
არა უმეტეს 1 000 ლარით, თუ
250
ცნობილია, რომ წლიური შემოსავლების საშუალო კვადრატული
გადახრა არ აღემატება 2 500 ლარს.
6. ქალაქში 10 სუპერმარკეტია, რომელთა ჯამური დღიური
ნავაჭრი საშუალოდ შეადგენს 10 000 ლარს და 90% შემთხვევაში
ჯამური დღიური ნავაჭრი განსხვავდება 10 000 ლარისაგან არა
უმეტეს 1 000 ლარით. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ მორიგი
ჯამური დღიური ნავაჭრი აღმოჩნდება შუალედში: 8 000 ლარიდან
12000ლარამდე.
მითითება. სტანდარტული ნორმალური განაწილების 0.95 რიგის
კვანტილია z0.95  1.65 .
7. ბანკომატი იძლევა შემდეგ სტანდარტულ თანხებს: 500,
100 ან 50 დოლარს. ამასთან, 500 დოლარის ოდენობის თანხის
გაცემა შეადგენს ბანკომატის მიერ განხორციელებული გაცემების
10%-ს, ხოლო 50 დოლარისა კი _ 60%-ს. საშუალოდ ბანკომატი
დღეღამეში ახორციელებს თანხის 100-ჯერ გაცემას. განსაზღვრეთ
თანხის ის ოდენობა, რომელიც უნდა ჩაიდოს ბანკომატში დილით,
რათა იგი 0.9 ალბათობით იყოს საკმარისი მეანაბრეთათვის თანხის
გასაცემად მეორე დილამდე. მითითება. სტანდარტული
ნორმალური განაწილების 0.95 რიგის კვანტილია z0.95  1.65 .
8. გაზეთების გამყიდველი დადის ელექტრომატარებლის
ვაგონებში. ყოველ ვაგონში მას შეუძლია გაყიდოს გაზეთი 1/3
ალბათობით. ვთქვათ X არის შემთხვევითი სიდიდე, რომელიც
აღნიშნავს იმ ვაგონების რაოდენობას, რომლებშიც შევიდა
გამყიდველი მანამ, სანამ მან პირველი 100 გაზეთი გაყიდა. იპოვეთ
X შემთხვევითი სიდიდის განაწილება.
მითითება. სტანდარტული ნორმალური განაწილების 0.95
რიგის კვანტილია z0.95  1.65 .
9. ახალი სახლის ასაშენებლად ინვესტიციების მოსაზიდად
სამშენებლო ფირმამ გადაწყვიტა ისარგებლოს საბანკო კრედიტით.
ალბათობა იმისა, რომ რომელიმე ბანკი შემოთავაზებულ ბიზნეს-
გეგმაზე მიიღებს დადებით გადაწყვეტილებას ფირმის დაფინანსე-

197
ბის შესახებ, 0.3-ის ტოლია. სამშენებლო ფირმამ მიმართა 100 ბანკს.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ფირმის დაფინანსების შესახებ
დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებს ერთი ბანკი.
10. ახალი სახლის ასაშენებლად ინვესტიციების მოსაზიდად
სამშენებლო ფირმამ გადაწყვიტა ისარგებლოს საბანკო კრედიტით.
ალბათობა იმისა, რომ რომელიმე ბანკი შემოთავაზებულ ბიზნეს-
გეგმაზე მიიღებს დადებით გადაწყვეტილებას ფირმის დაფინანსე-
ბის შესახებ, 0.3-ის ტოლია. სამშენებლო ფირმამ მიმართა 100 ბანკს.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ფირმის დაფინანსების შესახებ
დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებს ერთი ბანკი მაინც.
11. ახალი სახლის ასაშენებლად ინვესტიციების მოსაზიდად
სამშენებლო ფირმამ გადაწყვიტა ისარგებლოს საბანკო კრედიტით.
ალბათობა იმისა, რომ რომელიმე ბანკი შემოთავაზებულ ბიზნეს-
გეგმაზე მიიღებს დადებით გადაწყვეტილებას ფირმის დაფინანსე-
ბის შესახებ, 0.3-ის ტოლია. სამშენებლო ფირმამ მიმართა 100 ბანკს.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ფირმის დაფინანსების შესახებ
დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებს 15 ბანკი.
12. ახალი სახლის ასაშენებლად ინვესტიციების მოსაზიდად
სამშენებლო ფირმამ გადაწყვიტა ისარგებლოს საბანკო კრედიტით.
ალბათობა იმისა, რომ რომელიმე ბანკი შემოთავაზებულ ბიზნეს-
გეგმაზე მიიღებს დადებით გადაწყვეტილებას ფირმის დაფინანსე-
ბის შესახებ, 0.3-ის ტოლია. სამშენებლო ფირმამ მიმართა 100 ბანკს.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ფირმის დაფინანსების შესახებ
დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებს არანაკლებ 15 ბანკი.
13. ახალი სახლის ასაშენებლად ინვესტიციების მოსაზიდად
სამშენებლო ფირმამ გადაწყვიტა ისარგებლოს საბანკო კრედიტით.
ალბათობა იმისა, რომ რომელიმე ბანკი შემოთავაზებულ ბიზნეს-
გეგმაზე მიიღებს დადებით გადაწყვეტილებას ფირმის დაფინანსე-
ბის შესახებ, 0.3-ის ტოლია. სამშენებლო ფირმამ მიმართა 100 ბანკს.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ფირმის დაფინანსების შესახებ
დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებს 30 ბანკი.
14. ახალი სახლის ასაშენებლად ინვესტიციების მოსაზიდად
სამშენებლო ფირმამ გადაწყვიტა ისარგებლოს საბანკო კრედიტით.
ალბათობა იმისა, რომ რომელიმე ბანკი შემოთავაზებულ ბიზნეს-
გეგმაზე მიიღებს დადებით გადაწყვეტილებას ფირმის დაფინანსე-
ბის შესახებ, 0.3-ის ტოლია. სამშენებლო ფირმამ მიმართა 100 ბანკს.

198
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ფირმის დაფინანსების შესახებ
დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებს 50 ბანკი.
15. ახალი სახლის ასაშენებლად ინვესტიციების მოსაზიდად
სამშენებლო ფირმამ გადაწყვიტა ისარგებლოს საბანკო კრედიტით.
ალბათობა იმისა, რომ რომელიმე ბანკი შემოთავაზებულ ბიზნეს-
გეგმაზე მიიღებს დადებით გადაწყვეტილებას ფირმის დაფინანსე-
ბის შესახებ, 0.3-ის ტოლია. სამშენებლო ფირმამ მიმართა 100 ბანკს.
იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ ფირმის დაფინანსების შესახებ
დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებს არანაკლებ 50 ბანკი.
16. დამოუკიდებელ ცდათა მიმდევრობის ყოველ ცდაში
წარმატების ალბათობა 0.25-ის ტოლია. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა,
რომ 300 ცდაში წარმატებას ზუსტად 75-ჯერ ექნება ადგილი.
17. დამოუკიდებელ ცდათა მიმდევრობის ყოველ ცდაში
წარმატების ალბათობა 0.25-ის ტოლია. ვიპოვოთ ალბათობა იმისა,
რომ 300 ცდაში წარმატებას ექნება ადგილი 70-დან 100-მდე.
18. 30 წლის ასაკის მამაკაცის გარდაცვალების ალბათობა
0.006-ის ტოლია. სადაზღვევო კომპანიამ 10 000 კონტრაქტი დადო
30 წლის ასაკის მამაკაცებთან, რომლის თანახმადაც უახლოესი
ერთი წლის განმავლობაში მათი გარდაცვალების შემთხვევაში,
მემკვიდრეებს გადაეცემოდათ 100 000 ლარი. ერთი კონტრაქტის
ღირებულებაა 1 200 ლარი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ წლის
ბოლოს სადაზღვევო კომპანია აღმოჩნდება ზარალში.
19. 30 წლის ასაკის მამაკაცის გარდაცვალების ალბათობა
0.006-ის ტოლია. სადაზღვევო კომპანიამ 10 000 კონტრაქტი დადო
30 წლის ასაკის მამაკაცებთან, რომლის თანახმადაც უახლოესი
ერთი წლის განმავლობაში მათი გარდაცვალების შემთხვევაში,
მემკვიდრეებს გადაეცემოდათ 100 000 ლარი. ერთი კონტრაქტის
ღირებულებაა 1 200 ლარი. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ წლის
ბოლოს სადაზღვევო კომპანიის მოგება გადააჭარბებს 4 000 000
ლარს.
20. სადაზღვევო კომპანიაში 10 000 კლიენტია. თითოეულის
შესატანი თანხა 1 000 ლარია. კომპანიის ექსპერტთა შეფასებით
სადაზღვევო შემთხვევის განხორციელების ალბათობა არის 0.005,
რომლის დროსაც სადაზღვევო გადასახადი შეადგენს 100 000
ლარს. განსაზღვრეთ, რა რაოდენობის თანხის მოგება შეუძლია სა-
დაზღვევო კომპანიამ ივარაუდოს 0.99 ალბათობით.

199
 21. სადაზღვევო კომპანიაში 10 000 კლიენტია. თითოეულის
შესატანი თანხა 1 000 ლარია. კომპანიის ექსპერტთა შეფასებით
სადაზღვევო შემთხვევის განხორციელების ალბათობა არის 0.005,
რომლის დროსაც სადაზღვევო გადასახადი შეადგენს 100 000
ლარს. განსაზღვრეთ სადაზღვევო პრემიის მინიმალური ოდენობა,
რომლის დროსაც სადაზღვევო კომპანია მიიღებს არა ნაკლებ
1 000 000 ლარის ტოლ მოგებას ალბათობით 0.999.
22. სააგარაკო დასახლებაში 2 500 მაცხოვრებელია,
რომელთაგან თითოეული დაახლოებით თვეში ექვსჯერ ჩადის
ქალაქში მატარებლით. მგზავრობის დღეს ის ირჩევს შემთხვევით
სხვა მცხოვრებლებისაგან დამოუკიდებლად. როგორი უმცირესი
ტევადობა უნდა გააჩნდეს მატარებელს, რომ მისი გადავსება
მოხდეს საშუალოდ არაუმეტეს ერთჯერ 100 დღეში (მატარებელი
დადის დღეღამეში ერთჯერ)
23. ცალკეული ცდისას A ხდომილობის ალბათობა
1
P( A)  . შეიძლება თუ არა 0,97-ზე მეტი ალბათობით 1000
2
ცდისას A ხდომი-ლობის მოხდენათა რაოდენობა მოთავსდეს 400-
სა და 600-სს შორის.
24. იპოვეთ ალბათობა იმისა, რომ 243
ურთიერთდამოუკიდებელი ცდისას A ხდომილობას ადგილი
ექნება ზუსტად 70-ჯერ, თუ ცალკეული ცდისას P(A)=0,25.
25. ყოველი 100 ურთიერთდამოუკიდებელი ცდისას A
ხდომილობის მოხ-დენის ალბათობა P(A)=0,8. იპოვეთ ალბათობა
იმისა, რომ A ხდო-მილობას ადგილი ექნება არანაკლებ 75-ჯერ და
არა უმეტეს 90-ჯერ.
26. ცალკეული ურთიერთდამოუკიდებელი ცდისას
P(A)=0,8. ცდათა რა რაოდენობისთვის არის მოსალოდნელი A
ხდომილობის მოხდენა არანაკლებ 75-ჯერ, 0,9 - ტოლი
ალბათობით.
27. დეტალის ხმარებისას, მისი მწყობრიდან გამოსვლის
ალბათობა 0,05 ტოლია. რას უდრის ალბათობა იმისა, რომ 100
დეტალის ხმარებისას მწყობრიდან გამოვა:
ა) არანაკლებ ხუთი დეტალისა (m5),
ბ)არა უმეტეს ხუთი დეტალისა (m5),

200
 თავიVI

აღწერითი სტატისტიკის ელემენტები

1.მონაცემთა წარმოდგენის მეთოდები

სტატისტიკა წარმოადგენს მეცნიერებას მონაცემების
შეგროვების, დამუშავების, ანალიზისა და მათზე დაყრდნობით
დასკვნების გაკეთების შესახებ. მონაცემების ქვეშ იგულისხმება
ობიექტთა რაიმე სიმრავლის რაოდენობრივ ან თვისებრივ
მახასიათებელთა დაკვირვებული მნიშვნელობების ერთობლიობა.
ამ ერთობლიობის წევრს დაკვირვება ანუ მონაცემი ეწოდება.
კონკრეტილი მახასიათებლის ყველა შესაძლო დაკვირვებათა
სიმრავლეს სტატისტიკური პოპულაცია (გენერალური
ერთობლიობა) ეწოდება . პოპულაცია შეიძლება იყოს სასრული ან
თვლადი (დისკრეტული) მაგალითად წლის განმავლობაში
წვიმიანი დღეების რაოდენობა ან უსასრულო ( წარმოსახვითი)
მაგალითად, გარკვეული ცხოველის გარკვეულ პირობებში
სიცოცხლის ხანგძლივობის შესაძლო მნიშვნელობანი.
პოპულაციის ნაწილს შერჩევა ანუ ამოკრეფა (შერჩევითი
ერთობლიობა) ეწოდება. სტატისტიკური კვლევის ძირითადი
მიზანია პოპულაციის შესწავლა, მაგრამ ეს დიდ პრობლემებთანაა
დაკავშირებული, ვინაიდან ზოგჯერ პოპულაციის მოცულობა
(მასში შემავალი დაკვირვებათა რაოდენობა) ძალიან დიდია ან
მისი სრული აღწერა შეუძლებელია და მკვლევარის
განკარგულებაში მხოლოდ შერჩევაა.
სტატისტიკური კვლევა მონაცემთა შეგროვებით იწყება.
მონაცემთა შეგროვება სხვადასხვა მეთოდითაა შესაძლელი. ესენია:
დაკვირვება, ანკეტური და საარქივო მონაცემები, გამოკითხვა,
ექსპერიმენტი. დაკვირვების ქვეშ იგულისხმება ბუნებრივ
პირობებში, ჩაარევის გარეშე დაკვირვება, ხოლო საარქივო
ჩანაწერები გულისხმობს კითხვებზე პასუხის გაცემას არსებული
ჩანაწერების გამოყენებით. გამოკითხვა გულისხმობს მონაცემების
მიღებას ადამიანების ზეპირი ან წერილობითი ინტერვიუებით.
ექსპერიმენტი კი არის ზედმიწევნით გაკონტროლებული
სიტუაცია, სადაც მეცნიერი ახდენს ერთი ან მეტი

201
დამოუკიდებელი ცვლადის მანიპულირებას და აკვირდება, თუ რა
გავლენას ახდენს ეს დამოკიდებულ ცვლადზე.
სტატისტიკური კვლევის შემდეგი ეტაპი – მიღებული
მონაცემების დამუშავებაა, რაც მონაცემთა კლასიფიკაციას და
ორგანიზაციას გულისხმობს.
მონაცემთა კლასიფიკაცია ხდება მონაცემთა ტიპების ან
შესასწავლი ნიშნების რაოდენობის მიხედვით. თუ მონაცემები
რაიმე თვისობრივ ნიშანს გამოხატავენ
(მაგალითად პასუხი კითხვაზე „კი“ ან „არა“) მაშინ მათ
თვისობრივი მონაცემები ეწოდებათ, ხოლო თუ რაოდენობრივ
ნიშანს–რაოდენობითი მონაცემები. რაოდენობითი მონაცემები
რიცხვებით გამოისახება ანუ შესასწავლი თვისება რიცხვებით
აღიწერება. მონაცემები შეიძლება ერთი, ორი ან რამოდენიმე
ნიშნის მიხედვით იყოს შედგენილი. მაგალითად, იგი შეიცავდეს
ასაკის, წონის, სიმაღლის გამომსახველ მონაცემებს. იმისდა
მიხედვით, თუ რამდენი ნიშნის მიხედვითაა შედგენილი
მონაცემები, განასხვავებენ ერთგანზომილებიან, ორგანზომი-
ლებიან და მრავალგანზომილებიან მონაცემებს.
მონაცემთა ორგანიზაცია მათ მოწესრიგებას, დალაგებას,
დაჯგუფებას და თვალსაჩინო წარმოდგენას გულისხმობს. სწორად
დამუშავებული და თვალსაჩინოდ წარმოდგენილი მონაცემები
საფუძვლიანი ანალიზისა და დასკვნების გაკეთების საშუალებას
იძლევა.
განვიხილოთ მაგალითი: ვთქვათ, ჩვენს წინაშეა ერთ–ერთი
სამშობიარო სახლის ახალშობილთა რეგისტრაციის ანკეტა:

თარიღი სახელი სქესი წონა

05. 02. 2012 გიორგი მამრ. 3,5
05. 02. 2012 გვანცა დედრ. 3
06. 02. 2012 მარიამი დედრ. 2,8
06. 02. 2012 დავითი მამრ. 4
06. 02. 2012 მარიამი დედრ. 3,5
08. 02. 2012 ლაშა მამრ. 3,5
09. 02. 2012 ნინო დედრ. 4
09. 02. 2012 გიორგი მამრ. 3
10. 02. 2012 მარიამი დედრ. 3,5

202
 10. 02. 2012 დავითი მამრ. 4
11. 02. 2012 ნინო დედრ. 2,8
11. 02. 2012 გიორგი მამრ. 3
11. 02. 2012 მარიამი დედრ. 4
11. 02. 2012 ქეთევანი დედრ. 3,5

ამ მონაცემებზე დაყრდნობით არ გაგვიჭერდება პასუხი

გავცეთ შეკითხვებს
1. რომელი სახელი იყო ყველაზე პოპულარული ამ პერი-
ოდისათვის?
2. რომელ დღეს დაიბადა ყველაზე მეტი ბავშვი?
3. ახალშობილთა რამდენი პროცენტია ვაჟი?
4. რამდენს იწონის საშუალოდ ახალშობილი?
5. სულ რამდენი სახელი იყო გამოყენებული?
თუ მოვახდენთ მონაცემთა კლასიფიკაციას, შესაბამისი
თვისობრივი ან რაოდენობრივიი ნიშნის მიხედვით და
დავაჯგუფებთ, მაშინ კითხვებზე პასუხის გაცემა კიდევ უფრო
გაგვიადვილდება. მაგალითად, თუ ჩვენ გვაინტერესებს
ახალშობილთა სქესის განაწილება, მაშინ შევადგენთ ცხრილს,
რომელიც შედგენილი იქნება თვისობრივი (სქესის) ნიშნის
მიხედვით:

ახალშობილთა ამ ცხრილის მიხედვით

სქესი
რაოდენობა მესამე კითხვაზე პასუხს
მამრ. 6 უფრო ადვილად ვიპოვით.
დედრ. 8

ანალოგიური ცხრილი შეგვიძლია შევადგინოთ სახელების

პოპულარობის გამოვლენისა და დღეების მიხედვით
ახალშობილთა განაწილებისთვის.

ახალშობილთა ახალშობილთა
სახელი თარიღი
რაოდენობა რაოდენობა
გიორგი 3 05. 02. 2012 2
გვანცა 1
06. 02. 2012 3
მარიამი 4

203
 დავითი 2 07. 02. 2012 0
ლაშა 1 08. 02. 2012 1
ნინო 2 09. 02. 2012 2
ქეთევანი 1 10. 02. 2012 2
11. 02. 2012 4

ამ ცხრილებიდან თვალნათლივ ჩანს, რომ სულ შვიდი

სახელი იქნა გამოყენებული და ყველაზე პოპულარული სახელია
მარიამი, ხოლო ყველაზე მეტი ბავშვი 11 თებერვალს დაიბადა.
შევადგინოთ ცხრილი, რომელიც ახალშობილთა წონის
განაწილებას გამოსახავს. ამ შემთხვევაში ვახდენთ თავიდან
მოცემული საანკეტო მონაცემების კლასიფიკაციას რაოდენობრივი
ნიშნის–წონის მიხედვით. მოვახდინოთ ამ მონაცემთა ორგანიზება.
ამისათვის
1. ამოვწეროთ მონაცემები: 3,5; 3; 2,8; 4; 3,5; 3,5; 4; 3; 3,5 4; 2,8;
3,5; 4; 3,5.
2. დავალაგოთ ზრდის მიხედვით: 2,8; 2,8; 3; 3; 3; 3,5; 3,5; 3,5;
3,5; 3,5; 4; 4; 4; 4.
3. დავაჯგუფოთ და შევადგინოთ სიხშირეთა ცხრილი
4. ავაგოთ წერტილოვანი დიაგრამმა ან სიხშირეთა
პოლიგონი.

წონა ახალშობილთ
ა რაოდენობა
2,8 2
3 3
3,5 5
4 4
ცხრილი 1.

სიხშირეთა პოლიგონი

სიხშირეთა პოლიგონის ასაგებად აბსცისთა ღერძზე

გადავზომოთ წონა, ხოლო ორდინატთა ღერძზე სიხშირეები,
შევაერთოთ წონისა და შესაბამისი სიშირეთა წერტილთა წყვილები

204
მონაკვეთებით. მიღებული დიაგრამა წარმოადგენს ახალშობილთა
წონების სიხშირეთა პოლიგონს
თვისობრივი მონაცემებს სიხშირეთა პოლიგონის სახით ვერ
გამოვსახავთ. თვისობრივი მონაცემების თვალსაჩინო ანუ
გრაფიკული წარმოდგენისათვის ორი ძირითადი საშუალება
არსებობს მართკუთხედებიანი და წრიული (სექტორებიანი)
დიაგრამებით. ჩვენს შემთხვევაში ამ დიაგრამებს შემდეგი სახე
აქვთ:

ჩვენთვის უკვე ცნობილია სტატისტიკური მონაცემების

წარმოდგენის ზოგიერთი საშუალებანი. პირველადი
სტატისტიკური მონაცემები, რომლებიც სიის, ანკეტის ან ცხრილის
ფორმითაა შედგენილი მოწესრიგების (დალაგების) შემდეგ
შეგვიძლია სიხშირეთა ცხრილებით, სხვადასხვა სახის

205
დიაგრამებით ან გრაფიკებით წარმოვადგინოთ. ამავე დროს,
აუცილებელი არაა მონაცემების წარმოდგენის ყველა საშუალება
გამოვიყენოთ. მონაცემების გამოსახვის ფორმის შერჩევა
დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა წარმოადგენს სტატისტიკური
მონაცემების შესწავლის მიზანს და ვისთვის ან რისთვის არის იგი
განკუთვნილი.
განვიხილოთ მაგალითი: ვთქვათ გვაინტერესებს სახლიდან
სკოლამდე მოსწავლეების გადაადგილების საშუალებები.
ამისათვის ვატარებთ გამოკითხვას, შემთხვევით ვირჩევთ
რამოდენიმე მოსწავლეს, ვთქვათ 30–ს და ვავსებთ შესაბამის
ანკეტას. დაუშვათ, ანკეტური მონაცემების დამუშავების შემდეგად
შევადგინეთ სიხშირეთა ცხრილი:

გადაადგილების მოსწავლეთა
საშუალება რაოდენობა
ფეხით 9
ველოსიპედით 3
საზოგადოებრივი 6
ტრანსპორტით
ავტომობილით 12
ეს ცხრილი მონაცემთა თვისებრივი ნიშნის (გადაადგილების საშუ-
ალების) მიხედვითაა შედგენილი. მის ერთ მხარეს თვისობრივი
ნიშნებია ჩამოწერილი, ხოლო მეორე მხარეს შესაბამისი თვისების
მატარებელი მოსწავლეების რაოდენობები, ანუ სიხშირეები-
.დიზაინის გაუმჯობესებისა და ვიზუალური ეფექტის გაზრდის
მიზნით მონაცემთა წარმოდგენისთვის იყენებენ ნახატებს.
მაგალითად, ჩვენს მიერ შედგენილ ცხრილს შეიძლება ასეთი სახე
მივცეთ:
მონაცემთა ასეთი სახით
გამოსახვას პიქტოგრამა ეწ-
ოდება. იგი იგივე შინაარსს
ატარებს რასაც სიხშირეთა
ცხრილი, თუმცა მისი
შედგენა გაცილებით მეტი
დროისა და ძალისხმევის
დახარჯვას მოითხოვს და

206
 ჩვენი მაგალითის შემ-
თხვევაში არავითარ აუცი-
ლებლობას არ წარმო-
ადგენს. სხვა საქმეა, როცა
საქმე რომელიმე მავნე
ჩვევის, მაგალითად

თამბაქოს ან ალკოჰოლის მოხმარების გავლენას ეხება. ასეთ

შემთხვევაში პიქტოგრამის ეფექტი მეტი იქნება, თუ ამ ნიშნის
მატარებელი მახასიათებლები უხეში ან მუქი ფერის ნახატებით
იქნება წარმოდგენილი, ხოლო არამწეველებისა და ალკოჰოლის
არმომხმარებლების – ნათელი და ნატიფი ნახატებით.
ახლა, ჩვენი მაგალითვისთვის სვეტოვანი, წრიული და
ხაზოვანი დიაგრამები შევადგინოთ. სხვა დიაგრამებთან
შედარებით სვეტოვანი დიაგრამიდან უფრო ნათლად ჩანს თუ
რომელი გადაადგილების საშუალებაა უფრო ,,მიღებულია”
სკოლაში, ხოლო წრიული დიაგრამა გვიჩვენებს საერთო
რაოდენობასთან შედარებით, რა ნაწილი გადაადგილდება ამა თუ
იმ ფორმით. ხაზოვანი დიაგრამა სხვა, რაიმე დამატებით
ინფორმაციას არ იძლევა.

ამგვარად, ჩვენი მაგალითში, მონაცემებთა თვალსაჩინო

წარმოდგენისათვის, სვეტოვანი და წრიული დიაგრამების
გამოყენება უფრო მიზანშეწონილია. ხაზოვანი დიაგრამა ხშირად
გამოიყენება იმ შემთხვევებში, როცა სტატისტიკური მონაცემები
დროსთან კავშირშია მოცემული. მაგალითად მონაცემები,
რომელიც ვალუტის კურსს, ოქროსა და სხვა ძვირფასი

207
ლითონების, ნავთობის ან აქციების ფასებს გამოსახავენ დროსთან
მიმართებაში, უმჯობესია ხაზოვანი დიაგრამით გამოვსახოთ.
ხაზოვან დიაგრამაზე წარმოდგენილია საქართველოს
ექპორტის წილის მონაცემები საგარეო სავაჭრო ბრუნვაში
(იხ.http://www.pbo.parliament.ge/). დიაგრამიდან ნათლად ჩანს, რომ
2003–2007 წლებში ექსპორტის წილი მცირება, ხოლო 2007 წლიდან
ადგილი აქვს ექსპორტის წილის ზრდის ტენდენციას.

რაოდენობრივი მონაცემების თვალსაჩინო წარმო-

დგენისათვის უფრო ხელსაყრელია მათი გრაფიკული წარმოდგენა.
განვიხილოთ მაგალითი: დაუშვათ, ჩავატარეთ პირველი
მაგალითის ანალოგიური გამოკითხვა იმის შესახებ, თუ რამდენ
ხანს ანდომებენ სკოლაში ფეხით მისვლას მოსწავლეები და
ჩავინიშნეთ მონაცემები:

5 10 5 15 20 45 40 5 10 30
20 15 15 20 15 40 35 20 15 20
30 25 25 20 15 25 10 5 35 15

დავალაგოთ ეს მონაცემები და შევადგინოთ სიხშირეთა ცხრილი:

დრო (წთ.) სიხშირე რადგან ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს
5 4 რაოდენობრივ მონაცემებთან, უმჯო-
10 3 ბესია მათი წარმოდგენა გრაფიკული
15 7 ფორმით მოვახდინოთ. ავაგოთ
20 6 სიხშირეთა წერტილოვანი დიაგრამა,
პოლიგონი და ჰისტოგრამა. ამისათვის

208
 25 3 ავიღოთ კოორდინატთა სისტემა
30 2 შევარჩიოთ მოხერხებული მასშტაბი,
35 2 ერთ ღერძზე გადავზომოთ დრო,
40 1 მეორეზე შესაბამისი სიხშირეები.
45 2 მოვნიშნოთ წერტილები შესაბაბისი
კოორდიატებით, მივიღებთ
წერტილოვან დიაგრამას , ხოლო ამ წერტილების ტეხილით
შეერთებით მივიღებთ სიხშირეთა პოლიგონს. თუ წერტილოვანი
დიაგრამისათვის ავაგებთ მართკუთხედებს, რომელთათვისაც
მოცემული წერტილები ზედა ფუძის შუაწერტილებია მივიღებთ
ჰისტოგრამას დაუჯგუფებელი მონაცემებისათვის.

ამგვარი დაუჯგუფებელი მონაცემები ფოთლებიანი ღეროების

მსგავსი დიაგრამითაც შეგვიძლია წარმოვადგინოთ:

თუ მონაცემები ბევრია ან მოსწავლეები ზუსტად აღნიშნავენ

იმ დროს, რასაც ისინი სახლიდან სკოლაში მისვლას ანდომებენ,
ცხადია მონაცემები ერთმანეთს იშვიათად დაემთხვევა და მათი
ამგვარად გრაფიკული წარმოდგენა არ გამოგვადგება.
ასეთ შემთხვევაში ვიყენებთ მონაცემთა დაჯგუფების
მეთოდს. ჩვენი მაგალითის შემთხვევაში მოსწავლე, რომელიც 12

209
წუთზე ნაკლებ დროს ანდომებს სკოლაში მისვლას პირობითად
ჩავთვალოთ ,,ახლომცხოვრებად”, ვისაც 12–დან 24 წუთამდე დრო
სჭირდება ,,შორიახლოს მაცხოვრებლად”, 24–დან 36 წუთამდე–
,,მოშორებით მაცხოვრებლად”, ხოლო ვინც 36 წუთზე მეტს
ანდომებს– ,, შორსმაცხოვრებლად”. დავყოთ დროის შუალედი 12
წუთიან ოთხ ინტერვალად და შევადგინოთ სიხშირეთა ცხრილი,
ჰისტოგრამა, პოლიგონი და წრიული დიაგრამა ამგვარად
დაჯგუფებული მონაცემებისათვის:

ინტერვალი სიხშირე
(0–12) 7
(12–24] 13
(24–36] 7
(36–48] 3

210
 2.დაჯგუფებული მონაცემები

როცა მონაცემთა სიხშირეები და მონაცემთა მოცულობა

დიდია, მაშინ ჩვენს მიერ განხილული დიაგრამები ძნელად
ასაგებია და ასევე ძნელად აღსაქმელია. ასეთ შემთხვევაში,
ძირითადად კი უწყვეტ მონაცემთა აღწერისას მიმართავენ
მონაცემთა დაჯგუფებას. ამ მიზნით გამოითვლიან დიაპაზონს,
რომელიც უდრის უდიდესი მონაცემისა და უმცირესი მონაცემის
სხვაობას. დიაპაზონის გაყოფით ინტერვალთა რაოდენობაზე
მივიღებთ ინტერვალის სიგრძეს.
xmin  a0  x  a1 , a1  x  a2 ,...., ai 1  x  ai  amax ,
შემდეგ გაგამოიყოფა ამ ინტერვალებში მოთავსებული მონაცემთა
ჯგუფები. თითოეულ ინტერვალში მოთავსებულ მონაცემთა
რაოდენობას ამ ინტერვალის სიხშირე ეწოდება. აღვნიშნოთ
[ai 1; ai ) ინტერვალის სიშირე ni -ით. სიხშირეთა და
ფარდობით სიხშირეთა ინტერვალურ განაწილების ცხრილს აქვს
სახე:
ინტერვალი [a0 ; a1 ) [a1 ; a2 ) ... [ai 1; ai ) ჯამი
სიხშირე n1 n2 ... ni n
ფარდობითი n1 n2 ... ni 1
სიხშირე
n n n
ზოგჯერ სიხშირეთა და ფარდობით სიხშირეთა ინტერვალურ
განაწილების ნაცვლად იხილავენ მის დისკრეტიზაციას ანუ
განაწილებას, რომელიც ინტერვალის შუაწერტილს მიაწერს ამ
ინტერვალის შესაბამის სიხშირეს. გარკვეული აზრით ასეთი სახით
ჩაწერა უფრო მოსახერხებელია(თუნდაც მისი სიმარტივით).
შესაბამისად სიხშირეთა და ფარდობით სიხშირეთა განაწილების
ცხრილს ექნება სახე:
ინტერვალი ( a0  a1 ) ( a1  a2 ) ... ( ai  ai 1 ) ჯამი
2 2 2
სიხშირე n1 n2 ... ni n
ფარდობითი n1 n2 ... ni 1
სიხშირე n n n

211
სტატისტიკურ ლიტერატურაში რეკომინდირებულია 5-დან 20-
მდე ტოლი სიგრძის ინტერვალის აგება, მაგრამ საკითხი ყოველ
კერძო შემთხვევაში ინდივიდუალურადაა გასდასაწყვეტი.
მონაცემების დაჯგუფებისას ტოლი სიგრძის ინტერვალებს
ამჯობინებენ, თუმცა ზოგჯერ გამართლებულია განსხვავებული
სიგრძის ინტერვალების განხილვაც. ვთქვათ, ერთი ინტერვალის
სიგრძეა 10 და იგი შეიცავს 40 მონაცემს, მეორის სიგრძეა 10 და იგი
შეიცავს 20 მონაცემს, მაშინ პირველ ინტერვალში სიგრძის
ერთეულზე მოდის საშუალოდ 4, ხოლო მეორეში - 2. ამიტომ
გამართლებულია სიხშირეთა სიმკვრივის ცნება. სიხშირის
სიმკვრივე განისაზღვრება შემდეგი ფორმულით
nk
k  ,
ak
სადაც ak არის k - ური ინტერვალის სიგრძე, nk კი k - ური
ინტერვალის სიხშირე. ანალოგიურად განისაზღვრება
ინტერვალის ფარდობითი სიხშირის სიმკვრივე
nk
k  .
n  ak
ვთქვათ მოცემული მონაცემების დაჯგუფებით მიღებული
შესაბამისი ინტერვალების ცხრილია:

ინტერვალი [2;5) [5;8) [8;11) [11;14) [14;17]

სიხშირე 2 5 8 6 4
ფარდობითი 2/25 5/25 8/25 6/25 4/25
სიხშირე

თუ ცხრილის ინტერვალების სიხშირეთა სიმკვრივეებს შესაბამის

ინტერვალებში აბცისთა ღერძის პარალელური მონაკვეთებით
გამოვსახავთ ღერძიდან  k სიმაღლეზე, მივიღებთ სიხშირეთა
ჰისტოგრამას. ჰისტოგრამა წარმოადგენს დიაგრამას, რომელიც
გამოსახავს მონაცემებს სხვადასხვა სიმაღლის მოსაზღვრე
ვერტიკალური მართკუთხედების გამოყანებით (გარდა იმ
შემთხვევისა, როცა სიხშირე ნულია), რომელთა სიმაღლეები

212
 სიხშირეების ან ფარდობითი სიხშირეების სიმკვრივებია(ან
სიხშირეებია ან ფარდობითი სიხშირეებია). ჰისტოგრამის ასაგებად
გამოვიყენოთ შედეგი ცხრილი

ინტერვალი [2;5) [5;8) [8;11) [11;14) [14;17]

სიხშირე 2 5 8 6 4
nk 2/3 5/3 8/3 6/3 4/3
k  სიხშირე
ak
აბცისთა ღერძზე გადავზომოთ ინტერვალები, ხოლო ორდინატთა
ღერძზე - სიხშირეთა სიმკვრივეები,თოთოეულ ინტერვალზე
ავაგოთ k სიმაღლის მართკუთხედები. მივიღებულ დიაგრამას
სიხშირეთა ჰისტოგრამა ქვია.

K

2 5 8 11 14 17

ანალოგიურად მიიღება ფარდობით სიხშირეთა ჰისტოგრამა, თუ

ორდინატთ რერძზე გადავზომავთ ფარდობითი სიხშირის
სიმკვრივეებს. ჰისტოგრამა სულ უფრო და უფრო დაკბილული
ხდება დაჯგუფების ინტერვალთა რაოდენობის ზრდასთან ერთად.
მაგრამ დაჯგუფების 5 და 10 ინტერვალი იძლევა მკვეთრად

213
გამოხატულ კანონზომიერებას. ჰისტოგრამასთან ერთად
განიხილავენ ე.წ. პოლიგონსაც. პოლიგონის ასაგებად აბსცისთა
ღერძზე გადაზომავენ ინტერვალების შუაწერტილებს, ამ
შუაწერტილებზე გადაზომავენ ზევით ამ ინტერვალის შესაბამის
სიხშირეს ან ფარდობით სიხშირეს (სიხშირის სიმკვრივეს ან
ფარდობითი სიხშირის სიმკვრივეს), საკორდინატო სიბრტყეზე
მიღებულ წერტილებს შეართებენ მონაკვეთებით, ამასთან
პირველი და ბოლო ინტერვალების შესაბამისად მარცხნივ და
მარჯვნივ გადაზომავენ იგივე სიგრძის ინტერვალებს და მიღებულ
წერტილებს შეართებენ უახლეს ტეხილამდე. მიღებულფიგურას
პოლიგონი ეწოდება.

K

2 5 8 11
14 17
ხშირად საჭიროა ცხრილის შედგენა შემდეგი სახით:

ინტერ- ინტერვ- თვლის სიხშ- ფარდ. %f დაგრ. დაგრ. დაგრ.

ვალი ალის შედეგი რე სიხშ. სიხშ. ფარდ. % c fr
ზედა და f fr cf სიხშ.
ქვედა c fr
საზღვარი
3-5 2,5-5,5 // 2 0,1 10 10 0,1 10
6-8 5,5-8,5 //// 4 0,2 20 30 0,3 30
9-11 8,5-11,5 /////// 7 0,35 35 65 0,65 65
12-14 11,5-14,5 ///// 5 0,25 25 90 0,9 90
15-17 14,5-17,5 // 2 0,1 10 100 1 100

214
 3.მონაცემთა ცენტრალური ტენდენციის საზომები

მონაცემების სიხშირეთა განაწილება და დიაგრამები დიდ

ინფორმაციას გვაძლევს მონაცემების განაწილების ფორმის
შესახებ, მაგრამ ხშირად საჭიროა მონაცემთა განაწილების
დახასიათება მხოლოდ ერთი რიცხვით. ასეთ რიცხვს მიეკუთვნება
საშუალო ანუ მოცემული მონაცემების საშუალო არითმეტიკული.
პოპულარულ ენაზე საშუალო ნიშნავს განაწილების ცენტრს.
საშუალოს საზომებს აგრეთვე უწოდებენ ცენტრალური
ტენდენციის საზომებს და მათ მიეკუთვნება საშუალო მედიანა და
მოდა.
საშუალო ანუ საშუალო არითმეტიკული როგორც ვიცით
არის მონაცემების ჯამი გაყოფილი ამ მონაცემების რაოდენობაზე.
ვთქვათ მოცემული მონაცემებია x1 , x2 , ..., x n , საშუალო
აღინიშნება x სიმბოლოთი და გამოითვლება ფირმულით
x  x2  ...  x n
x 1 .
n
ამოცანა 1. ინტერნეტით დავადგინეთ ნოემბრის ბოლო ერთი
კვირის ტემპერატურის მონაცემები გრადუსებში ამ კვირის ყოველი
დღის დილის 9 საათზე.
ხუთშაბათი
ოთხშაბათი
სამშაბათი
ორშაბათი

პარასკევი
დღეები

შაბათი
კვირის

კვირა

ტემპერატ.
+2 +1 +2 +3 +3 +5 +3
გრადუს.

მოცემული მონაცემების 2, 1, 2, 3, 3, 5,3 მიხედვით

შევადგინოთ სიხშირეთა განაწილების ცხრილი,

215
 მონაცემები x თვლის შედეგი სიხშირე f
1 | 1
2 || 2
3 ||| 3
5 | 1
მაშინ ნოემბრის ბოლო ერთი კვირის საშუალო ტემპერატურა
იქნება
2  1  2  3  3  5  3 2  2  1  3  3  5 19
x    2, 7 .
7 7 7
როგორც ვხედავთ საშუალო შეიძლება გამოვთვალოთ როგორც
უშუალოდ მონაცემებიდან, ასევე ცხრილის გამოყენებით
შემდეგნაირად. ცხრილის პირველი სვეტის რიცხვების შესაბამის
სიხშირეებზე ნამრავლთა ჯამი გაყოფილი ამ მონაცემების
რაოდენობაზე არის საშუალო. ანუ საშუალოს გამოსათვლელად ამ
ცხრილს დავამატოთ ერთი სვეტი, მივიღებთ

თვლის მონაცემის ნამრავლი

მონაცემები x სიხშირე f
შედეგი მის სიხშირეზე
x f
1 | 1 1

2 || 2 4

3 ||| 3 9

5 | 1 5
ჯამი=19

განვიხილოთ საშუალოს ზოგიერთი თვისება:

1.თუ თითოეულ მონაცემს გამოვაკლებთ მათივე საშუალოს,
მაშინ მიღებული სხავაობების ჯამი ნულია.

მართლაც

216
 x1  x2  ...  xn x  x  ...  xn x  x  ...  xn
x1  x 2 1 2  ...  x n  1 2 
n n n
x  x  ...  xn
 x1  x2  ...  xn  n  1 2 0
n
ეს თვისება გვეხმარება გავარკვიოთ საშუალოს ფიზიკური
შინაარსი. ვთქვათ უწონო ერთგვაროვან ღერძზე მოთავსებულია
ერთეულოვანი მასები, რომელთა კოორდინატებია x1 , x2 , ..., x n ,
მაშინ x წარმოადგენს იმ საყრდენი წერტილის კოორდინატს,
რომლის მიმართ ღერძი წონასწორობაშია, ე.ი. წარმოადგენს
სიმძიმის ცენტრს.
2. თუ y1  ax1  b, y2  ax2  b , ..., yn  axn  b , სადაც
x1 , x2 , ..., x n მოცემული მონაცემებია, ხოლო a და b ცნობილი
რიცხვებია, მაშინ y  ax  b
ადვილი შესამჩნევია, რომ მონაცემის რომელიმე წევრის
ცვლილება იწვევს საშუალოს ცვლილებას, რას ნიშნავს მის
არამდგრადობას. მიუხედავად იმისა,რომ საშუალო არის
მონაცემთა ცენტრის ყველაზე ძლიერი მახასიათებელი, მისი
ცოდნა არ არის საკმარისი მონაცემთა სიმრავლის სრულად
აღსაწერად. მაგალითად, თუ მაღაზიის მეპატრონემ იცის,რომ
ქალთა ფეხსაცმლის საშუალო ზომაა 37 და მაღაზიას მხოლოდ ამ
ზომის ფეხსაცმელებით მოამარაგებს, მაშინ მისი ბიზნესი ვერ
იქნება წარმატებული , ამიტომ საჭიროა ვიცოდეთ სხვა
მახასიათებლებიც. საშუალოსგან განსხვავებით მედიანა
მიეკუთვნება მონაცემთა მდებარეობის ცენტრალური ტენდენციის
მდგრადი საზომების ჯგუფს. (მდგრადობა ნიშნავს, რომ
მონაცემების ნაწილობრივ ცვლილებამ შეიძლება არ გამოიწვიოს
მედიანის ცვლილება). საშუალოს შემდეგ იგი ცენტრალური
ტენდენციის ყველაზე გავრცელებული საზომია.
მედიანა უკავშირდება მონაცემთა განაწილებაში იმ მონაცემს,
რომლის ზემოთ და ქვემოთ მონაცემთა ტოლი რაოდენობაა
განლაგებული. ჩვენს მიერ განხილულ მაგალითში ასეთი
მონაცემია 3.
თუ მონაცემთა რაოდენობა კენტია, მაშინ მედიანა არის
მონაცემთა განაწილების შუა მონაცემი, ხოლო თუ მონაცემთა

217
რაოდენობა ლუწია, მაშინ მედიანა არის შუა ორი მონაცემის
საშუალო არითმეტიკული.
მადიანა შეიძლება ვიპოვოთ მონაცემთა სიირის
განაწილების შედგენის გარეშეც შემდეგნაირად. ამისათვის
მონაცემები დავალაგოთ არაკლებადობით და გადავნომროთ , თუ
მონაცემთა რაოდენობა კენტია, მაშინ მედიანის ნომერი იქნება
n 1
, სადაც n მონაცემთა რაოდენობაა. თუ მონაცემთა
2
n
რაოდენობა ლუწია, მაშინ მედიანა იქნება ნომერიანი
2
n
მომაცემისა  1 ნომრიანი მონაცემის საშუალო არითმეტიკული .
2
როცა მონაცემთა რაოდენობა დიდია , მაშინ უმჯობესია მედიანა
ვიპოვოთ სიხშირეთა ცხრილის შედგენის შემდეგ. ამისათვის
ცხრილში ან ზემოდან ქვევით (ან ქვემოდან ზევით)
n
გადავითვლით, მონაცემთა ლუწი რაოდენობის შემთხვევაში,
2
n n 1
და  1 , ხოლო კენტი რაოდენობის შემთხვევაში, . შემდეგ
2 2
ზემოთ შემოტანილი წესით ვიპოვით მედიანას.
მაგალითად ზემოთ განხილული მონაცემები დავალაგოთ
არაკლებადობით და 12 2 3,3,3, 5 ,
გადავნომროთ , , ,
1 2 3 4 5 6 7
ამ

მონაცემების რაოდენობაა 7 ამიტომ მედიანის ნომერი

n 1 7 1
არის   4 ე.ი. Me =3.
2 2
შევნიშნოთ, რომ მედიანა ყოველთვის არაა მოცემულ
მონაცემთა ერთობლიობის წევრი.
ამოცანა 2. თბილისის ერთ–ერთ კერძო სკოლის მე–10 კლასის
კლასის მოსწავლეების მიერ მათემატიკის საკონტროლო წერაში
მიღებული ქულებია: 5, 5, 6, 5, 6, 7, 8, 9, 4, 3, 3, 6, 7, 9. ვიპოვოთ ამ
ქულების მედიანა. შევადგინოთ სიხშირეთა განაწილება , რადგანაც
მონაცემთა რაოდენობა 14 ლუწია, ამიტომ მედიანა იქნება მე–8 და
მე–9 მონაცემების საშუალო არითმეტიკული ე.ი.

218
 x7  x8 6  6
Me    6 , სადაც x8 აღნიშნავს მონაცემს ,რომლის
2 2
რიგითი ნომერია 8, ხოლო x9 – მონაცემს, რომლის რიგითი
ნომერია 9.

ქულები თვლის შედეგი სიხშირე

3 || 2
4 | 1
5 ||| 3
6 ||| 3
7 || 3
8 | 1
9 || 2

მოდა არის ის მონაცემი, რომელიც ყველაზე ხშირად

გვხვდება მონაცემთა განაწილებაში. მოდის განსაზღვრების
თანახმად ცხადია ამ მონაცემების მოდაა 3. თუ მონაცემთა
ერთობლიობაში მხოლოდ ერთი მოდაა, მაშინ ამ განაწილებას
ეწოდება უნიმოდალური. ჩვენს მიერ განხილული მაგალითი 1–ის
მონაცემთა ერთობლიობა ანუ მონაცემთა განაწილება
უნიმოდალურია და მოდა არის 3. მიუხედავად იმისა, რომ მოდა
ადვილად გამოითვლება დაუჯგუფებელი სიხშირეების განა-
წილებიდან, ის იშვიათად გამოიყენება ცენტრალური ტენდენციის
საზომად, რადგანაც თუ განაწილებაში ერთზე მეტი მოდაა, მაშინ
მათგან რომელი უნდა ავარჩიოთ ამის საფუძველი არ გვაქვს.
მოდის იშვიათად გამოყენების მეორე მიზეზი ისაა, რომ ერთი
მონაცემის შეცვლამაც კი შეიძლება მნიშვნელოვნად შეცვალოს
განაწილების მოდა. მაგალითად ჩვენს მიერ განხილულ მაგალით
1–ში მონაცემი 1, რომ შევცვალოთ მონაცემი 2–ით , მაშინ მოდა
იქნება ორი მონაცემი 2 და 3. ვინაიდან მოდა დამოკიდებულია
მხოლოდ რამდენიმე მონაცემზე, ამიტომ ის არ არის ცენტრალური
ტენდენციის სტაბილური საზომი. მოდას აღნიშნავენ m
სიმბოლოთი.
განვიხილოთ მაგალითები.

219
ამოცანა 3. მოცემულია ავსტრალიის ერთ–ერთ უნივერსიტეტის
თანამშრომელთა წლიური შემოსავლები (1000დოლარებში): 28,
109, 26, 32, 30, 26, 29. გამოვთვალოთ საშუალო, მოდა და მედიანა.
რადგანაც მონაცემთა რაოდენობა მცირეა, ადვილი გამოსათვლევია
საშუალო განსაზღვრებით
28 109  26  32  30  26  29
x  40. დავალაგოთ
7
არაკლებადობით 26, 26, 28, 29, 30, 32, 109. საიდანაც Me  29 ,
ხოლო m =26. ად ვილი შესამჩნევია, რომ ყველა მონაცემი , გარდა
109–ისა საშუალოზე ნაკლებია, ამიტომ იგი ვერ აღწერს ამ
მონაცემებს კარგად. როგორც ვხედავთ ამ მონაცემებთან ყველაზე
ახლოსაა მედიანა 29. თუ მონაცემს 109 შევცვალით 200–ით, მაშინ
x  53 , ხოლო მედიანა და მოდა არ შეიცვალა.
მედიანა უფრო მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა, მაშინ
როცა მონაცემთა ერთობლიობაში მონაცემების შედარებით მცირე
რაოდენობა მნიშვნელოვნად განსხვავდება დანარჩენი მონა-
ცემებისაგან. მაგალითად მოსახლეობის დაბალშემოსავლიანთა
ფენის შემოსავალთა განაწილებაში მედიანა უფრო ზუსტ სურათს
იძლევა მოსახლეობის ამ ფენაზე, ვიდრე საშუალო, რომელიც
მკვეთრად იზრდება თუ ამ ფენას დაემატება რომელიმე მდიდარი
პიროვნების შემოსავალი.

4.მონაცემთა გაფანტულობის საზომები

მონაცემთა ცვალებადობა ანუ გაფანტულობა ნიშნავს იმას,

თუ რამდენად გამსხვავდებიან რიცხვითი მონაცემები ერთ-
ერთისაგან და განაწილების ცენტრალური საზომისაგან. რაც უფრო
დიდია მათ შორის განსხვავება, მით უფრო მეტად განსხავებული
იქნებიან ისინი ცენტრალური ტენდენციის საზომისაგან და უფრო
მეტი ცვალებადობა იქნება განაწილებაში. ამრიგად, ცენტრალური

220
ტენდენციის საზომი ინდივიდთა შერჩევისგან მიღებული
რიცხვითი მონაცემების შესახებ მხოლოდ ნაწილს გვატყობინებს.
მხოლოდ ამ საზომზე დაყრდნობით ვერ ვიტყვით, მონაცემები
ფართოდაა გაფანტული, თუ მჭიდროდაა შეჯგუფებული
ცენტრალური ტენდენციის საზომის ირგვლივ.
ამრიგად მონაცემთა ცენტრალური ტენდენციის საზომების
გარდა მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ თუ როგორაა დაშორებული
(გადახრილი) მონაცემები საშუალოდან. ცვალებადობის ერთ-ერთი
საზომი აღწერს გარკვეული პროცენტის შემცველ ინტერვალს.
ასეთი საზომებია: დიაპაზონი, კვარტილთშორისი გაბნევის
დიაპაზონი და კვარტილთშორისი გაბნევის დიაპაზონის ნახევარი
დიაპაზონი არის უდიდესი და უმცირესი მონაცემების
სხვაობა. იგი გვიჩვენებს იმ რიცხვით შუალედის სიგრძეს,
რომელშიც მოთავსებულია მოცემული მონაცემთა ერთობლიობა.
მაგალით 3–ში დიაპაზონია 109–26=83. მხოლოდ მაქსიმალური და
მინიმალური მონაცემთა ცვლილება იწვევს დიაპაზონის
ცვლილებას, ამიტომ ის ცვალებადობის შედარებით
არასტაბილური საზომია. დიაპაზონის დადებითი თვისება ისაა,
რომ მარტივად გამოითვლება, მაგრამ რადგანაც აკლია
სტაბილურობა, ხშირად არ გამოიყენება ცვალებადობის
აღსაწერად.
მონაცემთა გაფანტულობის შესახებ ინფორმაციას იძლევა ე.წ.
პროცენტილები. პროცენტილი წარმოადგენს ერთდროულად
მონაცემთა განლაგებისა და გაფანტულობის საზომს.
მონაცემთა ერთობლიობის p -რიგის პროცენტილი ( p -
პროცენტილი) ეწოდება ისეთ X p რიცხვს, რომელსაც გააჩნია
შემდეგი თვისება: მონაცემთა არაუმეტეს P% - ისა ნაკლებია x p -
ზე და არანაკლებ (100  P )% -ისა მეტია x p -ზე.
მოცემულია ვარიაციული x1  x2  ...  xn მწკრივისათვის p -
პროცენტილი გამოითვლება შემდეგი ფორმულით:
Xp  x np , თუ
np
100
არაა მთელი ( [
np
100
] - აღნიშნავს
np
100
-ის მთელ
[ ]1
100
1
ნაწილს), ხოლო Xp  ( x np  x np ) , თუ np
100
მთელია. როცა
2 100 1
100

221
p =50, მაშინ 50- პროცენტილი X 50  Me არის მედიანა (მეორე
კვარტილი). X 10 -ს ეწოდება პირველი დეცილი, X 20 -ს - მეორე
დეცილი და ა. შ.
მაგალითად, 1, 1, 2, 3, 4, 5 ვარიაციული მწკრივისათვის
გამოვთვალოთ Q1 პირველი კვარტილი ( X 25 არის 25-
პროცენტილი)და Q3 მესამე კვარტილი( X 75 - 75-პროცენტილი).
np 625
ჯერ გამოვთვალოთ   1,5 უნდა ავიღოთ [1,5]+1=2. ე.ი.
100 100
ვარიაციულ მწკრივში რიგით მეორე ნომერი არის პირველი
კვარტილი Q1 =1, ასევე Q3 მესამე კვარტილის(75-პროცენტილის)
np 675
გამოსათვლელად , ისევ გამოვთვალოთ   4,5 , მაშინ
100 100
მივიღებთ [4,5]+1=5, ე.ი. მესამე კვარტილი ყოფილა მე-5 მონაცემი

Q3 =4.
კვარტილთშორის გაბნევის დიაპაზონი აღინიშნება IQR -ით და
IQR  X 25  X 75 ,
სადაც X 25 არის პირველი კვარტილი ანუ 25 პროცენტილი.
კვარტილთშორის გაბნევის დიაპაზონის ნახევარი აღინიშნება
SIQR -ით და
1
SIQR  ( X 25  X 75 ) .
2

სტანდარტული გადახრა (სტ.გ.)გვიჩვენებს, თუ როგორაა

საშუალოდან გადახრილი (მიმოფანტული) მონაცემები.
სტანდარტული გადახრის გამოსათვლელად თითოეულ მონაცემს
უნდა გამოვაკლოთ საშუალო, ავიყვანოთ მიღებული სხვაობები
კვადრატში და ვიპოვოთ მიღებული რიცხვების საშუალო
არითმეტიკული. სტ.გ. იქნება კვადრატული ფესვი ამ საშუალო
1 n
არითმეტიკულიდან. s   ( xi  x )2 .
n i 1

222
ამოცანა 4. მაღაზიის მოგება(ათას ლარებში) ხუთი დღის
განმავლობაში არის: 2, 3, 2, 5, 1 . ვიპოვოთ სტანდარტული გადახრა
და დიაპაზონი.
ამისათვის შევასრულოთ შემდეგი ალგორითმი:
2  3  2  5 1
1. ვიპოვოთ საშუალო x   2, 6 ;
5
2. თითოეულ მონაცენს გამოვაკლოთ 2,6, მივიღებთ: –0,6, 0,4,
–0,6, 2,4, –1,6;
3. ავიყვანოთ მიღებული რიცხვები კვადრატში : 0,36, 0,16,
0,36, 5,76, 2,56;
4. ვიპოვოთ ამ რიცხვების საშუალო
0, 36  0,16  0, 36  5, 76  2, 56
 1, 84
5
5. სტ.გ.= 1,84
მოდას, მედიანას, საშუალოს, სტანდარტულ გადახრას მონაცემების
რიცხვით მახასიათებლებსაც უწოდებენ.
სტატისტიკას, რომელიცსტანდარტული გადახრების შედარების
საშუალებას იძლევა იმ შემთხვევაში, როცა მონაცემების
ერთეულები სხვადასხვაა, ეწოდეება ვარიაციის კოეფიციენტი .
ვარიაციის კოეფიციენტი არის სტანდარტული გადახრა გაყოფილი
საშუალო0ზე. იგი გამოისახება პროცენტებში და აღინიშნება CVar
s 1 n
სიმბოლოთი და CVar 
X
100% , სადაც s  
n i 1
( xi  x )2

უკანასკნელ პერიოდში განსაკუთრებული პოპულარობით

სარგებლობს მონაცემტა ტვალსაჩინო წარმოდგენის შედარებით
ახალი საშუალება - ე.წ. ბოქსპლოტი. როგორც აღვნიშნეთ
ფოტლებიანი ღეროების მსგავსი დიაგრამა და ჰისტოგრამა
გვაძლევს მონაცემთა სიმრავლის ზოგად დახასიათებას,
ბოქსპლოტი კი იძლევა მონაცემთა სიმრავლის გრაფიკულ
დახასიათებას. იგი საშუალებას იძლევა გამოვკვეთოთ მონაცემთა
სიმრავლის თავისებურებანი: ა) განლაგების ცენტრი; ბ)
გაფანტულობა; გ) გავრცობა და სიმეტრიულობიდან გადახრის
ბუნება; დ) „ამოვარდნილი“ წერტილების ინდენტიფიკაცია.
ჩამოვაყალიბოთ ბოქსპლოტის აგების ალგორითმი:

223
 1. გავავლოთ ჰორიზონტალური წრფე, რომელზეც
მოვნიშნოთ Q1 , Me და Q3 წერტილები;
2. ავაგოთ მართკუთხედი, რომლის გვერდები მართობულია
ჰორიზონტალური წრფის და რომლის მარცხენა გვერდი Q1 -
ის და მარჯვენა გვერდი Q3 -ის ზემოთაა მოთავსებული;
3. გავავლოთ Me წერტილზე ჰორიზონტალური წრფის
მართობული წრფე;
4. მართკუთხედის თითოეული გვერდიდან გავავლოთ
ჰორიზონტალური წრფის პარალელური ორი წრფე, ერთზე
გვერდიდან ორივე მხარეს გადავზომოთ 1,5 IQR , ხოლო მეორეზე
3 IQR .
5. ყოველი მონაცემის შესაბამის წერტილზე, რომელიც
მართკუთხედის გვერდიდან გადაზომილ 1,5 IQR -სა და 3 IQR -ს
შორისაა მოთავსებული შემოვხაზოთ წრეწირი. ამ მონაცემებს
ეწოდებათ ზომიერი „ამოვარდნილი“ მონაცემები, ხოლო იმ
მონაცემის შესაბამის წერტილებს, რომლებიც მოთავსებულია
მართკუთხედის გვერდებიდან გადაზომილი 3 IQR - გარეთ,
ეწოდებათ ექსტრემალური „ამოვარდნები“.
3 IQR 3 IQR

1, 5IQR 1, 5IQR

Q1 Me Q2

ბოქსპლოტი

224
 5. რანგები და პროცენტული რანგები

ვთქვათ მოცემულია n მოცულობის მქონე შერჩევა

x1  x2  ...  xn . xi მონაცემის რანგი ეწოდება მის რიგით ნომერს
i -ს, და ვწერთ rxi  i , თუ ეს მონაცემი არ მეორდება, ხოლო თუ
მონაცემი მეორდება მაშინ ასეთი მონაცემის რანგი ეწოდება მათი
რიგითი ნომრების საშუალო არითმეტიკულს.
მაგალითი. ვიპოვოთ 3, 1, 3, 4, 5, 5, 5 შერჩევიდან 3-ის და 4-
ის რანგები. პირველ შევადგინოთ ვარიაციული მწკრივი და მერე
გადავნომროთ
1, 3, 3, 4, 5, 5, 5
1 2 3 4 5 6 7
რანგის განსაზღვრის თანახმად
23
r3   2.5, r4  4,
2
567
r5   9.
2
რომ შევადაროთ ერთმანეთს ორი მონაცემის პოზიციები,
რომლებიც განსხვავებული მოცულობის სხვადასხვა შერჩევიდანაა
აღებული და რანგებიც განსხვავებული აქვთ, საჭიროა
პროცენტული რანგის ცნების შემოღება. მონაცემის პროცენტილის
ან პროცენტული რანგის გამოთვლით ვიღებთ ინფორმაციას
განაწილებაში სხვა მონაცემების მიმართ ამ მონაცემის
ადგილმდებარეობის შესახებ. მონაცემის პროცენტული რანგი
გვიჩვენებს განაწილებაში იმ მონაცემთა პროცენტს, რომლებიც
ნაკლებია ან ტოლია ამ მონაცემზე. x მონაცემის პროცენტული
რანგი აღინიშნება Px -ით და გამოითვლება შემდეგი ფორმულით
2rx  1
Px 
100% ,
2n
სადაც rx არის x მონაცემის რანგი, ხოლო n შერჩევის მოცულობა.
მაგალითი.ერთ კლასში არის 20 მოსწავლე და ნინოს 5 მოსწავლეზე
მაღალი ქულა აქვს, ხოლო მეორე კლასში არის 40 მოსწავლე და

225
მარის 30 მოსწავლეზე მაღალი ქულა აქვს. რომელ მოსწავლეს
უკავია უკეთესი პოზიცია?
თითოეულ კლასში მოსწავლეები დალაგებულია მიღებული
ქულების მიხედვით, ნინოს რანგია მის კლასში 6, ხოლო მარის-26 ,
გამოვთვალოთ მათი პროცენტული რანგები. ნინოს პროცენტული
რანგი იქნება
2  6 1
PN  100%  27,5%,
2  20
ხოლო მარის -
2  26  1
PM  100%  31,9%
2  40

ე.ი. მარის უკეთესი პოზიცია აქვს თავის კლასში, ვიდრე ნინოს.

6. ემპირიული განაწილების ფუნქცია

ვთქვათ მოცემულია n მოცულობის მქონე შერჩევა

x1  x2  ...  xn . შერჩევითი (ემპირიული) განაწილების ფუნქცია
ეწოდება ისეთ Fn ( x) ფუნქციას, რომელიც განისაზღვრება
შემდეგი ფორმულით
nx
Fn ( x)  ,
n
სადაც nx არის იმ მონაცემთა რაოდენობა, რომელიც ნაკლებია ან
ტოლია x -ზე.

226
ადვილი დასამტკიცებელია ემპირიული განაწილების ფუნქციის
შემდეგი თვისებები: 1) 0  Fn ( x)  1 ; 2) Fn ( x) ფუნქცია
არაკლებადია; 3) თუ xi უმცირესი მონაცემია, მაშინ Fn ( x)  0 ,
როცა x  xi . თუ xk უდიდესი მონაცემია, მაშინ Fn ( x)  1 , როცა
x  xk . 4) Fn ( x) ფუნქცია მარჯვნიდან უწყვეტია.
მაგალითი. ვთქვათ მოცემულია შერჩევა: 1, 2, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4, 5.
დავწეროთ ამ შერჩევის ემპირიული განაწილების ფუნქცია.
შევადგინოთ ფარდობით სიხშირეთა განაწილების ცხრილი:

x 1 2 3 4 5
სიხშირე 1 1 3 4 1
ფარდ. 0,1 0,1 0,3 0,4 0,1
სიხშირე

ემპირიული განაწილების ფუნქციას ექნება შემდეგი სახე

0, x 1
0,1, 1 x  2

0, 2, 2 x3
Fn ( x)  
0,5, 3 x  4
0,9, 4 x5

1, x5

227
 7.ასიმეტრიისა და ექსცესის შერჩევითი
კოეფიციენტები

ასიმერტიის შერჩევითი კოეფიციენტი აღინიშნება n -ით

და გამოითვლება ფორმულით
1 n
n
 ( xi  x )3
 n  i 1 3 .
s
ასიმერტიის შერჩევითი კოეფიციენტი იძლევა სიხშირეთა
ჰიტოგრამის სიმრტრიულობის შესახებ დასკვნის გაკეთების
საშუალებასმისი აგების გარეშე. თუ  n  0 , შეგვიძლია
დავასკვნათ, რომ სიხშირეთა ჰისტოგრამა არაა სიმეტრიული მისი
საშუალოს მიმართ. თუ  n >0 (  n <0), მაშინ ჰისტოგრამა
მარჯვნიდან (მარცხნიდან) ასიმეტრიულია.
ექსცესის შერჩევითი კოეფიციენტი ეწოდება შემდეგ
სიდიდეს
1 n
  ( xi  x ) 4
n i 1
en  3,
s4
სადაც
1 n
s 
n i 1
( xi  x )2 .

ექსცესის შერჩევითი კოეფიციენტი არის სიხშირეთა ჰისტოგრამის

x -ის მიდამოში ზევით წვეტიანობის საზომი.

228
 თავიVII
სავარჯიშო
1. მათემატიკის ეროვნული ოლიმპიადის პირველ ტურში
შემდეგი შედეგები აღინიშნა:
მოსწავლე კლასი ქულა
აბესაძე ნანო VIII 19
ახალაძე გია IX 20
ბერიძე გიორგი X 12
იაშვილი ნანა VIII 20
კოსტავა გიორგი X 20
კირთაძე გიორგი IX 12
ლატარია ლია XI 15
ლაღაძე მარიამი XII 15
მინაშვილი ზაზა XI 20
ნერგაძე ნინო IX 10
პატარაია დავითი XI 10
რურუა დავითი XII 15
რუხაძე გვანცა XI 10
შენგელია ლაშა XI 25
თითოეული შეკითხვისათვის მოახდინეთ მონაცემთა
კლასიფიკაცია თვისობრივი ან რაოდენობითი ნიშნის მიხედვით,
ააგეთ შესაბამისი ცხრილები, გრაფიკები და დიაგრამები
ა) რომელი კლასიდან მონაწილეობდა ყველაზე ბევრი
მოსწავლე?
ბ) მონაწილეთა შორის რამდენი პროცენტია ვაჟი?
გ) რამდენი მოსწავლე გავიდა მომდევნო ტურში, თუ
გადასასვლელი ბარიერი შეადგენდა 16 ქულას?
2. მათემატიკის საკონტროლო წერაში ერთ–ერთ კლასში
შემდეგი შედეგები აღინიშნა:

10 9 6 10 8
5 5 6 6 8
7 5 7 9 9
6 8 10 5 5
10 6 7 8 9

229
 დაალაგეთ რაოდენობრივი მონაცემები, შეადგინეთ
სიხშირეთა ცხრილი, ააგეთ სიხშირეთა პოლიგონი, უპასუხეთ
კითხვებს:
ა) მოსწავლეების რამდენმა პროცენტმა მიიღო მაღალი
შეფასება (9 ან 10 ქულა)?
ბ) რომელი შეფასება გვხვდება ყველაზე ხშირად?
გ) რა არის კლასის საშუალო შედეგი?
დ) ააგეთ დაწერილი ქულების სიხშირეთა
მართკუთხედებიანი დიაგრამა.
ე) რას უდრის ქულა 10 -ის რანგი და პროცენტული რანგი?
ვ) რას უდრის Q1 , Q3 და IQR ?
ზ) ააგეთ ემპირიული განაწილების ფუნქციის გრაფიკი.
3. სილამაზის კონკურსში მონაწილეობას იღებდა A, B, C, D და E
მონაწილე. შემფასებელი ჟიურის წევრები იყვნენ X, Y და Z .
მონაწილეების შეფასება შემდეგი ცხრილითაა მოცემული.

A B C D E

X 9 8 7 7 8

Y 9 9 6 9 6

Z 8 10 7 7 7

ა) შეადგინეთ თითოეული მონაწილის მიერ მიღებული

ქულების ცხრილი, ააგეთ სვეტოვანი დიაგრამები, რომელმა
მონაწილემ გაიმარჯვა?
ბ) შეადგინეთ ჟიურის თითოეული წევრისათვის დაწერილი
ქულების სიხშირეთა ცხრილი. ჟიურის რომელი წევრია ყველაზე
მკაცრი?
გ) შეადგინეთ დაწერილი ქულების სიხშირეთა ცხრილი,
ააგეთ პოლიგონი, რომელი ქულა გვხვდება ყველაზე ხშირად?
დ) ააგეთ დაწერილი ქულების სიხშირეთა წერტილოვანი
დიაგრამა.

230
 4. დედამიწის ხმელეთის ფართობი 150 მილიონი
კვადრატული კილომეტრია. წრიულ დიაგრამაზე მოცემულია ამ
ფართობის განაწილება 6 კონტიგენტს შორის.

გამოთვალეთ თითოეული კონტიგენტის ფართობი, ააგე

შესაბამისი ცხრილი და სვეტოვანი დიაგრამა
5. ორი სათამაშო კამათლის 20–ჯერ გაგორებისას მოსული
ქულების ჯამისათვის მივიღეთ შემდეგი მნიშვნელობები:
8, 6, 5, 7, 5, 7, 6, 8, 6, 2, 10, 10, 8, 10, 8, 7, 5, 9 ,6, 7.
ა) ააგეთ მოცემული მონაცემებისათვის სიხშირეთა ცხრილი,
სიხშირეთა პოლიგონი, სვეტოვანი და წრიული დიაგრამა
ბ) იპოვეთ საშუალო ქულა. რომელი მონაცემი გვხვდება
ყველაზე ხშირად? რამდენი მონაცემია 6–ზე ნაკლები.

1 პიქტოგრამაზე ფეხბურ-
თელთა გუნდის წევრების
მიერ 20 მატჩში გატანილი
ბურთებია წარმოდგენი-
ლი. პიქტოგრამის მიხე-
დვით შეადგინე შესაბა-
მისი ცხრილი, სვეტოვანი
და წრიული დიაგრამა.
გამოთვალე საშუალოდ
რამდენი ბურთი გაიტანა
გუნდმა ერთ თამაშში

231
 6.
რა მონაცემებია
პიქტოგრამით წარმ-
ოდგენილი? ააგეთ შეს-
აბამისი ცხრილი, სვე-
ტოვანი, წრიული და
ხაზოვანი დიაგრამა.
მონაცემთა წარმო-
დგენის რომელი ფორმა
უფრო გადმოსცემს ამ
პიქტოგრამის
შინაარსს?

7. მოცემული ხაზოვანი დიაგრამის მიხედვით ააგეთ სვეტოვანი

დიაგრამა და იპოვეთ მონაცემთა საშუალო, რამდენი პროცენტით
გაიზარდა ერთ სულ მოსახლეზე შიდა პროდუქტი 2010 წელს 2005
წელთან შედარებით?

8. ვთქვათ თქვენს ჯგუფში ავწონეთ სტუდემტთა ჩანთები და

მივიღეთ შედეგები (კილოგრამებში):

3,5 2,5 2.8 3,2 4,8 3 4,2 2,6 4,3 2,2

3,8 2 4,2 3,2 4 4 4,5 4,8 3,4 3,8
4,5 2,5 2,5 2,2 3,6 3,8 2,8 4 3,5 2

ა) შეადგინეთ მონაცემების სიხშირეთა განაწილების ცხრილი, ააგე

სვეტოვანი, ხაზოვანი, წრიული და ფოთლებიანი ღეროების

232
მსგავსი დიაგრამა. რამდენს იწონის საშუალოდ მე–10 კლასელის
ჩანთა?
ბ) დააჯგუფეთ მონაცემები 5 ინტერვალად. ააგე სიხშირეთა
განაწილების ცხრილი. ჰისტოგრამა და პოლიგონი.
9. ამ პარაგრაფის პირველ აბზაცში დათვალეთ თუ
რამდენჯერ გვხვდება თითოეული ხმოვანი. შეადგინეთ
სიხშირეთა ცხრილი. ააგე სვეტოვანი და წრიული დიაგრამა.
რომელი ხმოვანი გვხვდება ყველაზე ხშირად ქართულ ენაში?
10. მოცემულია მონაცემები : 2, 2, 1, 3, 2, 1, 0, 3, 0, 1. იპოვეთ:
ა) მედიანა;ბ) მოდა; გ) საშუალო;
დ) სტანდარტული გადახრა;
ე) პირველი, მეორე და მესამე კვარტილები.
თუ მოცემულ მონაცემებს მივუმატებთ 1–ს, როგორ
შეიცლება: ა) მედიანა? ბ) მოდა? გ) საშუალო? დ) სტანდარტული
გადახრა?
თუ მოცემულ მონაცემებს გავამრავლებთ 3–ზე, როგორ
შეიცლება: ა) მედიანა? ბ) მოდა? გ) საშუალო? დ) სტანდარტული
გადახრა?.
11. თუ ყველა მონაცემი ტოლია , მაშინ რისი ტოლია:ა)
მედიანა;ბ) მოდა; გ) საშუალო; დ) სტანდარტული გადახრა.
12. მოცემულია მონაცემები 1, 0, 0, 1, 1, 1, 1, 2, 3, a . რისი
ტოლი შეიძლება იყოს : ა) მედიანა? ბ) მოდა?
13. იპოვეთ a –ს ყველა შესაძლო მნიშვნელობა,
რომლისთვისაც 1, 5, 3, 4, a მონაცემების: ა) მოდა 3–ის ტოლია; ბ)
მედიანა 3–ის ტოლია; გ) საშუალო 3–ის ტოლია.
14. ცხრილში მოცემულია სკოლის იმ მოსწავლეთა ასაკის
მონაცემები, რომლებიც მონაწილეობდნენ სასკოლო სპორტულ
შეჯიბრებაში.

მოსწავლეთა
ასაკი 7 8 9 10 11 12 13 14 15

მონაწილეთა
რაოდენობა 3 2 2 3 4 3 5 5 3

233
 იპოვეთ სპორტულ შეჯიბრებაში მონაწილე მოსწავლეთა
ასაკის: ა) მოდა, ბ)მედიანა, გ)საშუალო, დ) სტანდარტული
გადახრა.
15. მოცემულია 2, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, a . რისი ტოლია:ა)
მედიანა;ბ) მოდა; გ) საშუალო;
დ) სტანდარტული გადახრა; ე) რომელი მახასიათებელია
დამოკიდებული a –ზე?
16. ნინო სემესტრის განმავლობაში მიიღო შემდეგი
შეფასებები მათემატიკაში: 4, 5, 7, 6, 8, 6, 7, 8, 7, 9. ნანამ კი – 7, 8, 6,
8, 5, 8, 6, 6, 7, 8. მათთაგან რომელი სწავლობს უფრო
სისტემატიურად. რომელი მახასიათებელი უნდა გამოთვალოთ,
რომ ამ კითხვას უპასუხოთ?
17. საბამ ააგდო 6 მონეტა 20–ჯერ და ჩაიწერა ამ ცდის
შედეგად მიღებული „საფასურების“ რაოდენობა: 2, 2 , 3, 4, 1, 1, 3, 1,
3, 5, 3, 1, 2, 2, 1, 3, 2, 1, 2, 0.
ა) შედგინეთ სიხშირეთა განაწილების ცხრილი;
ბ) იპოვეთ მოდა, მედიანა, დიაპაზონი, სტანდარტული
გადახრა;
გ) რომელი მახასიათებელი აღწერს ამ მონაცემებს უფრო
კარგად და რატომ?
18. მოცემულია თბილისის ერთ–ერთი სამშობიაროში
ოქტომბრის თვის ბოლო კვირა დღეს დაბადებულ ახალშობილთა
წონები კილოგრამებში: 3,5, 3,1, 3,6, 3,7, 3,6, 3,1, 3, 5, 3, 4, 3,3, 3,6, 3,
1,, 3,2, 3, 2, 3, 5, 3,9, 3,1.
ა) შედგინეთ სიხშირეთა განაწილების ცხრილი;
ბ) იპოვეთ მოდა, მედიანა, დიაპაზონი, სტანდარტული
გადახრა;
გ) რომელი მახასიათებელი აღწერს ამ მონაცემებს უფრო
კარგად და რატომ?
დ) თუ გაინტერესებთ, პროცენტულად რომელი წონების
ბავშვები დაიბადნენ ყველაზე მეტი, მაშინ რომელ დიაგრამას
დახაზავდით?
19. ერთ–ერთ საშუალო სკოლაში სწავლობს 2000 მოსწავლე.
მოსწავლეთა 5% –ს სკოლაში მისასვლელად ორი ტრანსპორტის
გამოცვლა უწევს, 9%–საკუთარი ტრანსპორტით დადის, 20% –
მშობლებს დაყავთ , 30% – სკოლის ავტობუსით, 7% – ტაქსით, 29%

234
– ფეხით. შეადგინეთ ამ მოსწავლეების სკოლაში მისასვლელად
საჭირო სატრანსპორტო საშუალებების წრიული დიაგრამა

20. მოცემულია ქულები: 2, 0, 2, 1, 3, 9, 2, 3, 2, 0. შეადგინეთ მარტივ

სიხშირეთა ცხრილი, ააგეთ მართკუთხა და წრიული დიაგრამები.
იპოვეთ ქულა 2-ის რანგი და პროცენტული რანგი, პირველი
კვარტილი და მესამე კვარტილი, მედიანა და მეორე კვარტილი,
კვარტილშორის დიაპაზონი, სტანდარტული გადახრა და
პოპულაციის დისპერსიის შეფასება, სტანდარტული გადახრა,
პოპულაციის სტანდარტული გადახრის შეფასება.

21. მოცემულია ქულები: 1, 0, 2, 1, 3, 7, 2, 3, 1, 0. შეადგინეთ მარტივ

სიხშირეთა ცხრილი, ააგეთ მართკუთხა და წრიული დიაგრამები.
იპოვეთ: ქულა 2-ის რანგი და პროცენტული რანგი, პირველი
კვარტილი და მესამე კვარტილი, მედიანა და მეორე კვარტილი,
კვარტილშორის დიაპაზონი, სტანდარტული გადახრა და
პოპულაციის დისპერსიის შეფასება, სტანდარტული გადახრა,
პოპულაციის სტანდარტული გადახრის შეფასება.

235
 VIII.ცხრილები
სტანდარტული ნორმალური განაწილების ფუნქციის მნიშვნელობები

236
(გაგრძელება)

237
არგუმენტის უარყოფითი მნიშვნელობისათვის გამოიყენება
ფორმულა  ( x)  1  ( x) .

238
განაწილების ზედა კრიტიკული წერტილები

239
განაწილების ზედა კრიტიკული წერტილები

240
განაწილების ზედა კრიტიკული წერტილები,

241
 ლიტერატურა

1. ფურთუხია ო. ალბათობა და სტატისტიკა მაგალითებსა

და ამოცანებში. თბილისი, 2009.
2. ფურთუხია ო. აღწერითი სტატისტიკა, ალბათობა,
სტატისტიკური დასკვნების თეორია. თბილისი, 2008.
3. ნადარაია ე., დოჭვირი ბ., ბოკელავაძე, ლომინაშვილი გ.,
მნაცაკანიანი მ. ფაცაცია მ. ალბათობის თეორია და მათემატიკური
სტატისტიკა (ამოცანათა კრებული). ქუთაისი, 2008.
4. ნადარაია ე. აბსავა რ. ფაცაცია მ. ალბათობის თეორია .
თსუ გამომცემლობა, 2008.
5. მარი გ., მოსიძე ა. ალბათობის თეორია და გამოყენებითი
სტატისტიკა (დამხმარე სახელმძღვანელო ESM-თბილისის
სტუდენტებისათვის). თბილისი, 2007.
6. ლაზრიევა ნ., მანია მ., მარი გ., მოსიძე ა., ტორონჯაძე ა.,
ტორონჯაძე თ., შერვაშიძე თ. ალბათობის თეორია და
მათემატიკური სტატისტიკა ეკონომისტებისათვის. ფონდი
«ევრაზია», თბილისი, 2000.
7. მანია გ. ალბათობის თეორია და მათემატიკური
სტატისტიკა. სახელმძღვანელო ეკონომიკური ფაკულტეტის
სტუდენტებისათვის. თსუ, თბილისი 1976.
8. Newbold P., Carlson W. L., Thorne B. M. Statistics for Business
and economics. Prentice Hall, New Jersey, 2007
9. Гмурман В. Е. Руководство к решению задач по теории
вероятностей и математической статистике. М.: Высшая школа, 2005.
10. Кибзун А.И., Горяинова Е.Р., Наумов А.В., Сиротин А.Н.
Теоря вероятностей и математическая статистика. Базовый курс с
примерами и задачами. М., Физматлит, 2002.

242
243