Odczytywanie własności funkcji kwadratowej na

podstawie jej wykresu

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Odczytywanie własności funkcji kwadratowej na
podstawie jej wykresu

Źródło: Jametlene Reskp, dostępny w internecie: www.unsplash.com.

Parabola jest wykresem funkcji kwadratowej

f (x) = ax 2
+ bx + c. Jej miejsca zerowe (o ile
istnieją) można odczytać geometrycznie
kreśląc cyrklem odpowiedni okrąg.

Średnicą tego okręgu jest odcinek AB

o końcach A = (0; 1) oraz B = (− ab ; ac )
. Odkrycie to zawdzięczamy szkockiemu
historykowi Thomasowi Carlyle'owi (1795 –
1881).

W tym materiale, na podstawie wykresu

funkcji kwadratowej, określimy jej własności
oraz wykorzystamy te wiedzę do
rozwiązywania zadań.

Thomas Carlyle
Źródło: dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Twoje cele
Określisz własnośc i funkcji kwadratowej.
Odczytasz własności funkcji kwadratowej z jej wykresu i wykorzystasz je
w zadaniach.
Zastosujesz poznaną wiedzę do rozwiązywania zadań.
Przeczytaj

Wykresem funkcji kwadratowej

f (x) = ax2 + bx + c, x ∈ R,

gdzie a ≠ 0, jest krzywa zwana parabolą.

Punkt (p; q) nazywamy wierzchołkiem paraboli. Dzieli on parabolę na dwie części, które
nazywamy ramionami. Współrzędne wierzchołka określone są następującymi wzorami:

p = − 2ba , q = − 4Δa ,

przy czym wyróżnik trójmianu kwadratowego określony jest wzorem:

Δ = b2 − 4ac.

Z wykresu funkcji możemy odczytać m.in. dziedzinę, zbiór wartości, miejsca zerowe,
przedziały monotoniczności, przedziały, w których funkcja przyjmuje większe (nie
mniejsze) lub mniejsze (nie większe) wartości od danej liczby.

Przykład 1

Na podstawie wykresu funkcji y = ax2 + bx + c ustalimy znaki liczb: a, b, c, Δ, p, q, x1 , x2

, gdzie p jest argumentem, w którym funkcja przyjmuje wartość największą równą q,
natomiast x1 , x2 to miejsca zerowe funkcji.
Rozwiązanie

Z wykresu odczytujemy:

ramiona paraboli skierowane są w dół, co oznacza, że a < 0;

funkcja ma dwa miejsca zerowe, więc Δ > 0;
punkt, w którym przyjmowana jest wartość największa funkcji, leży w I ćwiartce
p q
układu współrzędnych: > 0 i > 0;
Y X c
wykres przecina oś pod osią , czyli: < 0,
f a b c c c
(0) = ⋅ 02 + ⋅ 0 + = : punkt (0; ) jest punktem przecięcia z osią ; Y
wykres funkcji przecina oś X w części dodatniej, stąd: x 1 >0i x
2 > 0;
ponieważ b = −2ap oraz a < 0 i p > 0, więc b > 0.

Przykład 2

Na podstawie wykresu funkcji kwadratowej : f

określimy współrzędne wierzchołka i postać kanoniczną; równanie osi symetrii; zbiór

wartości funkcji; miejsca zerowe funkcji i postać iloczynową; przedziały
monotoniczności; przedziały, w których funkcja przyjmuje wartości większe od 0; zbiór
wartości, jakie przyjmuje funkcja w przedziale ⟨−2; 10⟩; najmniejszą i największą wartość
funkcji w tym przedziale.

Rozwiązanie

Na wykresie zaznaczamy oś symetrii paraboli oraz zaznaczamy przedziały, w których

funkcja przyjmuje wartości dodatnie.
Z wykresu możemy odczytać:

miejsca zerowe funkcji: x

1 = −4 i x2 = 8;
x = 2 (ponieważ przechodzi przez środek odcinka BC);
oś symetrii paraboli:
pierwszą współrzędną wierzchołka p = 2 (ponieważ leży na osi symetrii paraboli);
przedziały, w których funkcja przyjmuje wartości dodatnie: f (x) > 0 dla
x ∈ (−∞; −4) ∪ (8; +∞);
przedział, w którym funkcja jest malejąca: x ∈ (−∞; 2);
przedział, w którym funkcja jest rosnąca: x ∈ (2; +∞).

Odpowiedzi do pozostałych poleceń określimy po podaniu wzoru funkcji, której wykres

jest przedstawiony na rysunku.

Zapisujemy wzór funkcji kwadratowej w postaci iloczynowej:

f (x) = a(x − x )(x − x ).

1 2

Miejsca zerowe to: x = −4 i x

1 2 = 8, więc wzór funkcji możemy zapisać następująco:

f (x) = a(x + 4)(x − 8).

Podstawiając współrzędne punktu A = (0; −4) do wzoru funkcji
f (x) = a(x + 4)(x − 8), otrzymujemy:
f (0) = a ⋅ (0 + 4) ⋅ (0 − 8) = −32a,
a ponieważ

f (0) = −4, czyli

a= 1
8
.

Funkcja, której wykres przedstawiony jest na rysunku, ma postać:

f (x) = (x + 4)(x − 8).

1
8

Zapisujemy teraz wzór tej funkcji w postaci kanonicznej:

f (x) = a(x − p) + q. 2

Ponieważ p = 2, więc q = f (p), czyli

q = f (2) = ⋅ (2 + 4) ⋅ (2 − 8) = ⋅ (6) ⋅ (−6) = − = − .

1
8
1
8
36
8
9
2

Wartość najmniejsza q = − osiągana jest dla argumentu p = 2.

9
2

Wzór funkcji w postaci kanonicznej zapisujemy następująco:

f (x) = (x − 2) − .
1
8
2 9
2

A ponieważ a > 0, to ZWf = ⟨q; +∞), więc ZWf = ⟨ −9

2
; +∞).

Z wykresu wynika, że funkcja w przedziale ⟨−2; 10⟩ przyjmuje wartości od ( ) do (10). fp f

Wyliczamy wartość funkcji dla x = 10:
f (10) = 1
8
⋅ (10 + 4) ⋅ (10 − 8) = 1
8
⋅ (14) ⋅ (2) = 28
8
= 7
2
.

Widzimy, że funkcja przyjmuje w tym przedziale wartości: y∈⟨ −9

2
;
7
2
⟩.
Najmniejszą wartość w przedziale ⟨−2; 10⟩ funkcja przyjmuje dla x = 2: y
min =− 9
2
,
największą dla x = 10: y
max =
7
2
.

Przykład 3

Na podstawie wykresu określimy: współrzędne wierzchołka, oś symetrii paraboli, zbiór

wartości funkcji, przedziały monotoniczności, miejsca zerowe, przedział, w którym
funkcja przyjmuje wartości nie mniejsze od 6.

Rozwiązanie

Z wykresu odczytujemy:

punkt A jest wierzchołkiem paraboli, współrzędne wierzchołka: p = 1, q = 8;

oś symetrii paraboli: x = 1 (ponieważ wierzchołek leży na osi paraboli);
zbiór wartości funkcji ZWf = (−∞; 8⟩;
przedziały monotoniczności: funkcja jest rosnąca w przedziale x ∈ (−∞; 1),
a malejąca w przedziale x ∈ (1; +∞).

Miejsca zerowe możemy odczytać z wykresu, ale możemy też wyliczyć je ze wzoru
funkcji. W tym celu teraz wyznaczymy wzór funkcji – ponieważ znamy współrzędne
wierzchołka paraboli najlepiej skorzystać z postaci kanonicznej.

Zapiszmy wzór funkcji w postaci kanonicznej.

Aby podać miejsca zerowe, musimy podać wzór funkcji. Wykorzystamy w tym celu
współrzędne punktu B = (2; 6).
f (x) = a(x − p) + q. 2

Podstawiając p = 1 i q = 8, otrzymujemy:

f (x) = a(x − 1) + 8. 2

Punkt B = (2; 6) leży na paraboli będącej wykresem funkcji f (x) = a(x − 1) + 8, czyli
2

f (2) = 6, więc
f (2) = a(2 − 1) + 8, czyli
2

a + 8 = 6.
Ostatecznie otrzymujemy: a = −2.

Wzór funkcji w postaci kanonicznej jest postaci: f (x) = −2(x − 1) + 8.

2

Wyliczamy miejsca zerowe, korzystając ze wzorów:

x1 = b
− +√
2 a
Δ ix
2 = b
− −√
2 a
Δ.

x x
Aby wyliczyć 1 i 2 , potrzebujemy wartości b i Δ, które możemy wyznaczyć,
wykorzystując przekształcone wzory:

p=− b iq=−Δ.
a 2 4a

Skoro p = − 2ba , to b = −2ap, a po podstawieniu p = 1 i a = −2, mamy:

b = −2 ⋅ (−2) ⋅ 1 = 4.
Δ
Skoro q = − a , to Δ = −4aq, a po podstawieniu q = 8 i a = −2, mamy:
4

Δ = −4 ⋅ (−2) ⋅ 8 = 64.
Obliczone wartości b i Δ podstawiamy do wzorów:

x b
− +√ Δ −4+√64 −4+8
= −1,
1 = 2 a = 2(−2)
= −4

x2 = b
− −√
2 a
Δ = −4−√64
2(−2)
= −4−8
−4
= 3.

Możemy również wyznaczyć x i x , opierając się na wzorze funkcji zapisanej w postaci

1 2

ogólnej.

Wykorzystując wzór skróconego mnożenia ( − )2 = 2 − 2 m n m mn + n , przechodzimy

2

ze wzoru zapisanego w postaci kanonicznej do postaci ogólnej:

f (x) = −2(x − 1) 2
+ 8 = −2( x 2
−2 x + 1) + 8 =
 = −2x2 + 4x − 2 + 8 = −2x2 + 4x + 6.

Otrzymujemy b = 4 i Δ = b2 − 4ac = 42 − 4 ⋅ (−2) ⋅ 6 = 16 + 48 = 64.

−b+√Δ −4+√64
x1 = 2a
= 2(−2)
= −4+8
−4
= −1,

−b−√Δ −4−√64
x2 = 2a
= 2(−2)
= −4−8
−4
= 3.

Określimy teraz przedział, w którym funkcja przyjmuje wartości nie mniejsze od 6, czyli
f (x) ≥ 6.

Funkcja przyjmuje wartości nie mniejsze od 6, f (x) ⩾ 6, gdy x ∈ ⟨0; 2⟩.

Słownik
funkcja kwadratowa

funkcja f (x) = ax2 + bx + c określona dla wszystkich liczb rzeczywistych, gdzie a, b, c

są liczbami rzeczywistymi, przy czym a ≠ 0

wykres funkcji kwadratowej

wykres funkcji f (x) = ax2 + bx + c dla x ∈ R, gdzie a ≠ 0 jest krzywa zwana parabolą
Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją prezentującą, jak odczytywać własności funkcji kwadratowej na

podstawie jej wykresu. Rozwiąż zadania znajdujące się pod animacją i porównaj
z odpowiedziami.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19VDeuSD

Film nawiązujący do treści materiału dotyczący odczytywania własności funkcji

kwadratowej na podstawie jej wykresu.

Polecenie 2

Na podstawie wykresu funkcji określ: współrzędne wierzchołka, oś symetrii paraboli, miejsca

zerowe, zbiór wartości funkcji, przedziały monotoniczności. Zapisz tę funkcję w postaci
kanonicznej.
Polecenie 3

Na podstawie wykresu podaj zbiór wartości funkcji, określ przedział, w którym funkcja
przyjmuje wartości dodatnie oraz zapisz tę funkcję w postaci iloczynowej.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Na rysunku przedstawiono wykres pewnej funkcji kwadratowej.

Wskaż wzór tej funkcji, zaznaczając prawidłową odpowiedź.

 y = −(x + 5)2 − 3

 y = (x + 4)2 + 1

 y = −(x − 4)2 + 1

 y = −(x + 4)2 + 1

Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3 醙

Rysunek poniżej przedstawia wykres funkcji kwadratowej . f

Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Wybierz wszystkie zdania prawdziwe.

 Wierzchołkiem wykresu funkcji f jest punkt W = (−1; 5).

 Zbiorem wartości funkcji f jest przedział ⟨4 1
2
; +∞).

 Funkcja f przyjmuje wartości dodatnie dla x ∈ (−1; 5).

 Osią symetrii wykresu funkcji f jest prosta o równaniu x = 2.
Ćwiczenie 4 醙

Rysunek poniżej przedstawia wykres funkcji kwadratowej f (x) = ax2 + bx + c. Opierając się
na nim, uzupełnij puste miejsca w zdaniach, wstawiając w nie odpowiednie liczby całkowite.

Uzupełnij luki w zdaniach, wpisując odpowiednie liczby całkowite.

Współczynnik c = .

Osią symetrii wykresu funkcji f jest prosta o równaniu x = .

Funkcję f można zapisać w postaci iloczynowej:

y= (x− )(x− ).
Ćwiczenie 5 醙

Na rysunku przedstawiono wykres funkcji kwadratowej f (x) = ax2 + bx + c.

Wyznacz współczynnik kierunkowy tej funkcji.

Zaznacz poprawną odpowiedź.

 a = − 13

 a= 1
3

 a=3

 a = −3
Ćwiczenie 6 醙

Na rysunku przedstawiono wykres funkcji kwadratowej f (x) = ax2 + bx + c.

Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz zdanie prawdziwe.

 Funkcja f przyjmuje wartości ujemne dla x ∈ (−4; 2).

Funkcję f można zapisać w postaci ogólnej y = x2 + 2x − 2.

1
 3

 Funkcja f przyjmuje wartości dodatnie dla x ∈ (−4; 2).

Ćwiczenie 7 難

Rysunek przedstawia wykres funkcji kwadratowej f (x) = ax2 + bx + c.

Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

Funkcję f można zapisać w postaci kanonicznej y = 4(x + 3) − 4.

2


 Największą wartością funkcji f w przedziale ⟨2; 6⟩ jest y = 32.

 Parabola ta przecina oś Y w punkcie (0; 16).

 Osią symetrii wykresu funkcji f jest prosta o równaniu x = 3.

Ćwiczenie 8 難

Rysunek przedstawia wykres funkcji kwadratowej f (x) = ax2 + bx + c.

Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz zdanie prawdziwe.

 Postać ogólna tej funkcji to f (x) = 4x2 − 6x + 5.

 Postać ogólna tej funkcji to f (x) = 4x2 − 24x + 36.

 Postać ogólna tej funkcji to f (x) = 4x2 − 6x + 16.

 Postać ogólna tej funkcji to f (x) = 4x2 − 24x + 32.

Dla nauczyciela

Autor: Katarzyzna Podfigurna

Przedmiot: Matematyka

Temat: Odczytywanie własności funkcji kwadratowej na podstawie jej wykresu

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
V. Funkcje. Zakres podstawowy. Uczeń:
2) oblicza wartość funkcji zadanej wzorem algebraicznym;
3) odczytuje i interpretuje wartości funkcji określonych za pomocą tabel, wykresów, wzorów itp.,
również w sytuacjach wielokrotnego użycia tego samego źródła informacji lub kilku źródeł
jednocześnie;
4) odczytuje z wykresu funkcji: dziedzinę, zbiór wartości, miejsca zerowe, przedziały
monotoniczności, przedziały, w których funkcja przyjmuje wartości większe (nie mniejsze) lub
mniejsze (nie większe) od danej liczby, największe i najmniejsze wartości funkcji (o ile istnieją)
w danym przedziale domkniętym oraz argumenty, dla których wartości największe i najmniejsze
są przez funkcję przyjmowane;
8) interpretuje współczynniki występujące we wzorze funkcji kwadratowej w postaci ogólnej,
kanonicznej i iloczynowej (jeśli istnieje);
9) wyznacza wzór funkcji kwadratowej na podstawie informacji o tej funkcji lub o jej wykresie;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

odczytuje własności funkcji kwadratowej z jej wykresu;

podaje wzory funkcji kwadratowej w postaci ogólnej, kanonicznej i iloczynowej (jeżeli
istnieje);
 zna związki między wzorami określającymi współrzędne wierzchołka paraboli
i postacią kanoniczną funkcji kwadratowej;
oblicza miejsca zerowe funkcji kwadratowej i zapisuje wzór funkcji w postaci
iloczynowej;
interpretuje współczynniki występujące we wzorze funkcji kwadratowej;
wyznacza argument dla danej wartości funkcji i odwrotnie;
z zaangażowaniem rozwiązuje zadania, wykorzystując wiadomości na temat różnych
postaci funkcji kwadratowej;
analizuje zadania oraz dokonuje wyboru najefektywniejszej metody prowadzącej do ich
rozwiązania.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów
praca z tekstem

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do internetu;

tablica interaktywna/rzutnik multimedialny.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

uczniowie przypominają definicję funkcji kwadratowej;

uczniowie metodą burzy mózgów przypominają własności funkcji kwadratowej;
nauczyciel podaje temat i cele zajęć.

Faza realizacyjna:

uczniowie otrzymują zadanie polegające na analizie materiału zawartego w sekcji

„Przeczytaj”;
uczniowie analizują przykłady zawarte w sekcji „Przeczytaj”;
nauczyciel kontroluje pracę uczniów, udzielając im wskazówek;
nauczyciel prezentuje animację i omawia ją wraz z uczniami;
 uczniowie samodzielnie rozwiązują zadania zamieszczone pod animacją;
uczniowie rozwiązują ćwiczenia interaktywne 1 -4 ;
nauczyciel kontroluje pracę uczniów, udzielając im wskazówek.

Faza podsumowująca:

wybrani uczniowie prezentują rozwiązania ćwiczeń interaktywnych wskazanych przez

nauczyciela;
uczniowie określają, co było dla nich trudne lub niezrozumiałe, a nauczyciel udziela
wyjaśnień;
nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
ocenia aktywność uczniów.

Praca domowa:

zadaniem uczniów jest rozwiązanie ćwiczeń interaktywnych 5 -8.

Materiały pomocnicze:

Sposoby opisywania funkcji

Zależności między wartościami współczynników występujących we wzorach funkcji
kwadratowej zapisanej w postaci ogólnej i w postaci kanonicznej
Miejsca zerowe funkcji kwadratowej. Postać iloczynowa funkcji kwadratowej
Wykres funkcji kwadratowej zapisanej wzorem w postaci kanonicznej. Wykres funkcji
kwadratowej zapisanej wzorem w postaci ogólnej
Współrzędne wierzchołka paraboli

Wskazówki metodyczne:

Materiały zawarte w animacji uczniowie mogą przeanalizować jako pracę własną przed
lekcją. Umożliwi im to wystąpienie na zajęciach w roli ekspertów.
Animacja może być pomocna na zajęciach poświęconych rozwiązywaniu równań
kwadratowych.