DR DARIUSZ WÓJCIK

EKONOMIA

PROCESY DYNAMICZNE
W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Obserwacja właściwie każdej kategorii ekonomicznej wskazuje
na dużą nieregularność zmian.
Wynika to z faktu, że poziom każdej wielkości w danym momencie,
jest wypadkową różnych procesów dynamicznych.
 Klasyfikacja procesów dynamicznych
1. Tendencja rozwojowa (trend)
2. Wahania oscylacyjne:
a) wahania koniunkturalne;
• cykl Wheleera (500 lat);
• cykl Wagemana (150 lat),
• cykl Howe’a i Straussa (80 - 90 lat),
• cykl Kondratiewa (50 - 60 lat),
• cykl Kuznetza (18 -25 lat),
• cykl Juglara (7 -11 lat),
• cykl Kitchina (ok. 40 miesięcy),
b) cykle specjalne;
c) wahania sezonowe;
d) wahania krótkookresowe.
3. Wahania nieregularne:
• przypadkowe;
• katastroficzne.
Tendencja rozwojowa (trend) – kierunek zmian, który ujawnia się w długim,
przynajmniej dziesięcioletnim okresie. Regułą są trendy wzrostowe, co
oznacza, że w kolejnych okresach badana wielkość przyjmuje coraz wyższe
wartości.

Wydobycie węgla brunatnego w Polsce

Przykład trendu spadkowego – zasoby węgla kamiennego w Polsce
Cechą wahań oscylacyjnych jest powrót po zakończeniu pełnego cyklu
do stanu wyjściowego. Od strony formalnej oscylacje dzielimy na:

- gasnące - wybuchowe - o stałej amplitudzie

WAHANIA KONIUNKTURALNE – ZMIANY W AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ
(MIERZONEJ GŁÓWNIE WIELKOŚCIĄ PKB I STOPY BEZROBOCIA), WYRAŻAJĄCE SIĘ
W JEJ KURCZENIU SIĘ BĄDŹ EKSPANSJI WOKÓŁ LINII TRENDU. MAJĄ ONE
CHARAKTER CYKLICZNY, DLATEGO NAZYWANE SĄ CYKLAMI KONIUNKTURALNYMI.

Klasyczny cykl koniunkturalny, charakterystyczny dla kapitalizmu

wolnokonkurencyjnego składa się z czterech faz:
Faza kryzysu
• rośnie: bezrobocie
• maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
Faza depresji
• koniec spadku, ww. wielkości pozostają na niskim poziomie
Faza ożywienia
• rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
• maleje: bezrobocie
Faza rozkwitu
• koniec wzrostu, ww. wielkości utrzymują się na wysokim poziomie
FAZY KLASYCZNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO
POMIĘDZY POSZCZEGÓLNYMI FAZAMI ZACHODZI ZWIĄZEK
PRZYCZYNOWO – SKUTKOWY. MECHANIZMY I PROCESY ZACHODZĄCE
W JEDNEJ FAZIE WARUNKUJĄ TE, KTÓRE WYSTĄPIĄ W NASTĘPNEJ.

Cykle różnią się miedzy sobą

długością poszczególnych faz oraz
amplitudą wahań. Wspólną cechą
wszystkich wahań koniunkturalnych
jest ich makroekonomiczny zasięg.
Współczesny cykl koniunkturalny
Obecnie zamiast wymienionych
czterech faz, wyróżnia się tylko dwie
fazy: spadkową (recesję) i wzrostową
(ekspansję), co związane jest ze
zmianą przebiegu cykli. Faza
spadkowa cyklu nie musi odznaczać
się absolutnym spadkiem
poszczególnych kategorii
ekonomicznych. Jej przejawem może
być jedynie brak, bądź spowolnienie
tempa wzrostu.
 WSPÓŁCZESNY CYKL KONIUNKTURALNY

Złagodzenie przebiegu, czyli zmniejszenie amplitudy wahań przy

jednoczesnym wydłużeniu czasu trwania poszczególnych faz jest wynikiem:
monopolizacji gospodarki, wzrostu interwencjonizmu państwowego,
dezintegracją jednolitego cyklu światowego, dynamicznego rozwoju sektora
usług (najmniej podatnego na zmiany w koniunkturze).
Zaobserwowanie wahań koniunkturalnych o różnym czasie trwania skłania do
stwierdzenia, że cykl długi na tle którego przebiega cykl krótszy, wpływa na jego
proporcje.
Cykl długi jest trendem dla cyklu krótszego.
Cykl Juglara, który przebiega na tle cyklu Kondratiewa, sam jest punktem odniesienia
dla cyklu Kitchina.
W konsekwencji np. w fazach przypadających na fazę wzrostową cyklu Kondratiewa
należy oczekiwać wydłużonych i wzmocnionych okresów ożywienia.
Cykl R. H. Wheleera (1892-1961)
Autor był profesorem psychologii na Uniwersytecie w Kansas, autorytetem w
dziedzinie klimatologii, szczególnie za badania nad cyklami pogodowymi i ich
wpływu na zachowania człowieka i rozwój cywilizacji.
500 letni cykl składa się z 4 70-120 letnich faz: 1-zimnej suchej, 2-gorącej mokrej,
3-gorącej suchej i 4-zimnej mokrej. Ok 2000 roku rozpoczął się nowy cykl .
Punkty zwrotne to pojawienie się faz zimnych suchych.
W wyniku zmian klimatycznych następuje upadek starych cywilizacji i narodziny
nowych. Istnieniem cykli uzasadnia powstanie i upadek Imperiów.
Cykl Wagemana
Wageman uznaje długie fale za zjawisko ekonomiczno – demograficzne,
nazywa je cyklami pokoleniowymi, twierdzi, że następujące po sobie generacje
różnią się w zasadniczy sposób.
Zawsze po pokoleniu energicznym i przedsiębiorczym,
przychodzi pokolenie ostrożne i powściągliwe.
 POKOLENIA

• pokolenie BB (często nazywana mianem baby boomers, boomers,

bumerzy) - urodzeni w latach 1946-1964,
• pokolenie X - urodzeni w latach 1965-1980,
• pokolenie Y (millenialsi) - urodzeni w latach 1981-1996,
• pokolenie Z (Generacja Z lub gen Z, post-milenialsi, pokolenie
internetowe oraz pokolenie C (ang. connect, communicate, change))
- urodzeni w latach 1995-2012.

Dziadek i wnuk
 CECHY POKOLEŃ

Typowy milennials jest podobno leniwym pracownikiem, z dużymi

roszczeniami i łatwością w porzucaniu pracy na koszt czegoś mniej
wymagającego i lepiej płatnego
Generacja baby boomers spisywała milenialsów na straty
(Tak, Mamo, wiem, że to z troski).
Pokolenie X, czyli starsi koledzy milenialsów są od nich zaradniejsi,
bardziej agresywni w dążeniu do celu i ambitniejsi.
Wykreowali wizerunek młodego yuppi i etos białych kołnierzyków.
Szybko osiągali wysoki status społeczny, a największą motywacją
był dla nich awans i doskonalenie się.

Pokolenie Z to osoby które nie znają życia bez Internetu i social

media. Są otwarci i twórczy, ale niełatwo przychodzi im skupienie
uwagi na jednym zadaniu. Ich główne cechy to mobilność, szybka
reakcja na zmiany i realistyczne podejście do życia.
CYKL POKOLENIOWY NEILA HOWE’A I W. STRAUSSA
Neil Howe i William Strauss opracowali teorię, według której wielkie kryzysy mają miejsce co
80-90 lat. Każde pokolenie mierzą okresy od 20 do 23 lat. Przełomowe zmiany w wielu
krajach, zgodnie z ich teorią Neila Howe’a, następują co cztery pokolenia.
Istnieją cykle wielkich kryzysów, które funkcjonują „jak cykle pór roku”. Każdy z
nich pokrywa się z pewnym archetypem.
Pierwszy obrót, czyli pierwsza generacja każdego cyklu, jest jak wiosna. Ten pierwszy zwrot
prowadzi do uporządkowanych społeczeństw, z silnymi instytucjami i dużym poczuciem
zbiorowego postępu. Indywidualizm nie ma miejsca, a dominują kultury większości. To
„ciche pokolenie”.
Drugi obrót, czyli drugie pokolenie, jest jak lato. Charakteryzuje się zachowaniem odwrotnym
do poprzedniego pokolenia. Mamy tu do czynienia z wielkim potwierdzeniem indywidualizmu i
znaczną trudnością w dostosowaniu się do wcześniej ustalonych norm. To pokolenie pełne
pasji i bardzo kreatywne.
Trzeci obrót lub trzecie pokolenie odpowiada jesieni. Dominuje w nich nieodpowiedzialny
indywidualizm, w którym praktycznie zanika poczucie wspólnoty lub zbiorowości,
dominuje cynizm i złe maniery. Członkowie trzeciego pokolenia chcą w pełni potwierdzać
swój indywidualizm i dlatego pojawiają się wielkie nierówności i niesprawiedliwość. Mają
niską tożsamość obywatelską i starają się chronić przede wszystkim wolność jednostki.
Czwarta tura, czyli czwarta generacja cyklu, to zima. Odpowiada etapom, w których
wybucha wielki kryzys polityczny i społeczny. Charakteryzuje się odrodzeniem poczucia
obywatelskiego i wartości wspólnoty. Autorzy wskazują, że cykl ten zwykle zbiega się z
wojną lub konfrontacją zbrojną.
 CYKL N. KONDRATIEWA (1892-1938)

Sam N. Kondratiew określił trzy długie fale. Ich wystąpienie uzasadnił

Schumpeter pojawieniem się tzw. wynalazków epokowych, zgodnie z teorią
innowacji:
- 1780 – 1851 (maszyna parowa);
- 1844 – 1896 (kolej żelazna);
- 1891 – 1948 (elektryczność i wynalazki z dziedziny chemii);
- 1949 – 1974 - 2000 (rozwój budownictwa i motoryzacji).
Od ok. 2000 roku, prawdopodobnie znajdujemy się w okresie piątej długiej
fali wzrostowej spowodowanej rozwojem Internetu i telekomunikacji.
Maszyna parowa – pierwszy z wynalazków - tzw. epokowych zgodnie z teorią Schumpetera
 CYKL S. KUZNETSA (1901- 1985)

Cykl gospodarczy związany z akumulacją czynników wytwórczych

w długim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje) łączący się
silnie ze zmianami w stopie wzrostu ludności (niżami i wyżami
demograficznymi).
 CYKL J. C. JUGLARA (1819-1905)

Cykl główny, albo klasyczny. Mianem tych cykli określa się wahania
działalności gospodarczej pojawiające się od 1825 roku do II wojny
światowej.
1873 – najcięższy kryzys XIX w. – 1929 – Wielka Depresja –
najcięższy kryzys w historii. Przyczyny – wahania w poziomie
inwestycji (kapitał trwały).
 CYKL J. KITCHINA (1861-1932)

Cykl mniejszy. Zaobserwowany został dostatecznie wyraźnie w gospodarce

W. Brytanii i USA. Na podstawie danych empirycznych z lat 1890-1922
udowodnił występowanie ok. 40 miesięcznego cyklu, którego powodem były
zmiany w poziomie inwestycji (kapitał obrotowy).
PRZYKŁAD WYKORZYSTANIA W ANALIZIE. NIE MA WĄTPLIWOŚCI CO DO TEGO, ŻE KONIUNKTURA
NA POLSKIM RYNKU AKCJI OD LAT WPISUJE SIĘ W POWTARZALNY SCHEMAT NAPRZEMIENNYCH
"WZLOTÓW I UPADKÓW". PRÓBĄ MECHANICZNEGO UCHWYCENIA TEJ REGULARNOŚCI JEST
TZW. CYKL KITCHINA, TRWAJĄCY OK. 40 MIESIĘCY.
Cykle specjalne
Zasięg tych cykli ograniczony jest do pewnych rodzajów produkcji, które
nadają cyklom nazwę (świński, budowlany, kawy, bawełny).

Wahania sezonowe
Zmiany w aktywności gospodarczej, które dokonują się w ciągu roku
kalendarzowego i powiązane są:
- z porami roku;
- z tradycjami i zwyczajami.
Ich wyróżnikiem jest duża regularność i stała amplituda.
Przykład – wzrost zakupów w okresach przedświątecznych.
Wahania krótkookresowe
– wahania o czasie trwania krótszym niż jeden miesiąc.
Przykład – tygodniowe oscylacje zakupów w sieci handlu
detalicznego, dobowe zmiany przewozów w sieci komunikacji miejskiej.
Transakcje w Internecie
Wahania nieregularne
Wahania, których nie da się
wyjaśnić ani czynnikami
koniunkturalnymi, ani
sezonowymi, ani nie da się
przypisać działaniu trendu.
Cechą charakterystyczną jest
ich nieprzewidywalność.
- Wahania przypadkowe –
wynik działania dużej liczby
stosunkowo słabych przyczyn
ubocznych.
- Wahania katastroficzne –
wywołane przez zdarzenia
historyczne takie jak wojny,
klęski żywiołowe, epidemie.
 TEORIE WAHAŃ CYKLICZNYCH

Większość teorii wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego jako

przyczynę generującą cykliczny charakter wzrostu gospodarczego.
Różne są jednak wskazania co do przyczyn wahań tego popytu
i z tego punktu widzenia wyróżnia się:
• teorie neoklasyczne;
• teorie keynesistowskie.
Neoklasyczne spojrzenie na system gospodarczy zakłada, że ma on
właściwości stabilności, to znaczy, o każdym zakłóceniu powraca do
stanu równowagi. Czynniki zakłócające równowagę mają charakter
egzogeniczny, czyli zewnętrzny wobec systemu gospodarczego. Są to:
- wojny;
- rewolucje;
- klęski żywiołowe;
- odkrycia nowych złóż;
- innowacje organizacyjno-techniczne;
- zmiany demograficzne;
- prawa przyrody.
Zachwianie równowagi uruchamia czynniki endogeniczne, czyli
tkwiące wewnątrz systemu, które prowadzą gospodarkę w kierunku
równowagi. Według tych teorii cykl koniunkturalny jest zjawiskiem
naturalnym, ponieważ wszystkie procesy gospodarcze przebiegają
w pozaekonomicznym otoczeniu i polityka gospodarcza rządu – nie
może tego zmienić.
 TEORIA PLAM NA SŁOŃCU
W.S. JEVONSA (1835 -1882)

Jedna z pierwszych teorii uzasadniających cykliczny rozwój gospodarki.

Według ówczesnej wiedzy agrotechnicznej, okresowe (co 11 lat) pojawianie
się zwiększonej liczby ciemnych plam na Słońcu miało być przyczyną
nieurodzaju w rolnictwie. Spadek produkcji rolnej miał się przekładać na
spadek produkcji przemysłowej. W efekcie zewnętrzne wobec gospodarki
prawa przyrody decydowały o jej cyklicznym charakterze.
 TEORIA INNOWACJI
J. SCHUMPETERA (1883-1950)

Autor przyczyny występowania cykli widzi w falowym pojawianiu się

innowacji organizacyjno-technicznych. Według niego istnieje ciągły
strumień innowacji i jest to warunek konieczny, lecz nie wystarczający
wzrostu gospodarczego. Musi pojawić się przedsiębiorca innowator, który
jako pierwszy zainwestuje. Zysk nadzwyczajny jaki osiąga dzięki nowym
metodom produkcji skłania innych do naśladownictwa, następuje
rozprzestrzenienie się innowacji (dyfuzja techniki), czyli fala wzmożonych
inwestycji i wzrostu produkcji – gospodarka wchodzi w fazę ożywienia.
Ponieważ jednak zazwyczaj, nieuniknionemu w tej sytuacji wzrostowi
podaży, nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, prowadzi to do
zaostrzenia konkurencji. W pierwszej kolejności przedsiębiorcy ograniczają
produkcję (następuje osłabienie koniunktury), ale także obniżają ceny.
Malejąca stopa zysku skłania w kolejnym okresie do poszukiwania nowych
technik wytwarzania. Następuje wzrost inwestycji itd.
 TEORIA CYKLU POLITYCZNEGO
Okresowe wybory powodują, że rząd i parlament kierują się w swoich działaniach nie
strategicznymi długookresowymi wymogami wzrostu gospodarczego, lecz taktycznymi
posunięciami mającymi zapewnić ponowną akceptację wyborców (obniżanie stawek
podatkowych, wzrost pomocy socjalnej).
W efekcie w roku po wyborach gospodarka przeżywa okres schłodzenia koniunktury, co
jest wynikiem zwiększonego deficytu budżetowego.

Kiełbasa wyborcza skierowana jest przede wszystkim do wyborców nieposiadających

ostrych poglądów politycznych, niewykształconych lub niemających wiedzy o działaniu
mechanizmów gospodarczych. Przykładem kiełbasy wyborczej kierowanej do takich osób
jest obietnica zmniejszenia podatków przy równoczesnym zintensyfikowaniu polityki
socjalnej państwa.
 TEORIE KEYNESISTOWSKIE
Wyjaśniają cykliczny rozwój uwarunkowaniami ściśle związanymi
z systemem gospodarczym. Czynniki zewnętrzne według tych koncepcji
mogą jedynie zakłócić endogeniczne procesy (wewnętrzne), nie naruszają
jednak długookresowej logiki wzrostu gospodarczego.
Przyczyny cyklicznych wahań wynikają z reguł gry gospodarki rynkowej.
Fazy spadkowe cyklu są efektem procesów, które zachodzą w fazach
wzrostowych i odwrotnie.
Na przykład: Fazę spadkową cechuje nadprodukcja, co powoduje
zaostrzenie konkurencji i w konsekwencji obniżanie cen, lub przynajmniej
spadek tempa ich wzrostu. Ułatwia to realizowanie nadwyżek. W fazie tej
konsumpcja obniża się. Nie może jednak spaść poniżej pewnego
minimum (konsumpcja autonomiczna). Tempo spadku produkcji jest
zazwyczaj większe od tempa spadku popytu, jest on zatem częściowo
zaspokajany przez zmniejszające się zapasy. Stosunkowo niskie ceny
(mała stopa zysku) powodują konieczność wprowadzania nowych metod
produkcji obniżających koszty, a to w konsekwencji musi doprowadzić do
wzrostu inwestycji i w efekcie wejścia gospodarki w fazę ożywienia.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ