Professional Documents
Culture Documents
Laertios, Diogenes - Żywoty I Poglądy Słynnych Filozofów
Laertios, Diogenes - Żywoty I Poglądy Słynnych Filozofów
DIOGENES LAERTIOS
ŻYWOTY I POGLĄDY
SŁYNNYCH FILOZOFÓW
Ka?.imierz Leśniak:
Diogenes Laertios i jego dzieło . . . IX
ł'ILOZOI"'A JOŃSKA
Kli~ga rfia
., trzecia. Platon . . . . .
Ksi~ga czwartL [Akademicy. Bion BorystenitaJ .
Rozdział r. Speuzyp z Aten . . . . .
Ro~iał Ksenokrates z Chalecdonu
!11.
Rozdział S· Polemon z Aten
Rozdział 4· Krates z Aten . . .
Rozdział S·
Krantor z Soloi . .
Rozdział 6. Arkesilaos z Pitane .
Rozdział 7· Bion Borystenita . .
Rozdział 8. Lakydel z Cyrcny
Rozdział g. Kameades z Cyreny
Rozdział 10. Kleitomachos z Kartaginy.
Skorowidz imion . . . . . .
DIOGENES LAERTIOS I JEGO DZIEŁO
Kodeksy
-Liczne kodeksy ~ot6w przedstawiają niejednakową
wartość. Za najlepszy uchodzi powszechnie Codex Bor-
bonicus (B) z Biblioteki Narodowej w Neapolu (symbol:
Gr. III B. 29); pochodzi on z r. ok. 1200. Mimo pewnej
liczby różnego rodzaju błędów, świadczących o tym,
że kopista nie znał greki, wszyscy krytycy zgadzają się
jednak, że kodeks ten jest najbardziej zbliżony do arche-
typu. Obok Borbonicus zajął miejsce Parisiensis (Gr. 1759),
oznaczony literą P. Powstał prawdopodobnie ok. r. 1300.
Z XIII lub XIV wieku pochodzi konstantynopolitański
kodeks (Co.), a z XIV w. Watykański (W , Gr. 140).
(Co) i (W) zbliżone są raczej do (P) niż do (B). Istnieje
również Codex Florentinus (F , Gr. plut. LXIX 13),
który Martini i Bywater oznaczyli później literą L.
Wyższość kodeksów (B), (P) i (F) nad innymi została
wykazana przez U senera w Epicurea. Do gorszych zalicza
się Codex Parisinus (Gr. 1758 Q), będący int~rpolowaną
kopią (P), oraz Laurentianus (Gr. plut. LXIX. 28, G).
Bazylejskie wydanie Frobeniusa z r. 1533 (Editio
princeps) oparte jest na jednym z gorszych kodeksów,
który zidentyfikował P. Von der Mnhll i nazwał $0 (Z).
Rękopis ten znajduje się obecnie w Bibliotece UDlwersy-
teckiej w Pradze.
Ważniej s ze opracowania
F. Bansch - Qpaestiones de D. L. fontibus, Konigsberg 1868.
Fr. Nietzsche- De L. D.fontibus, "Rheinisches Musaeum" XXIII (1868)
tenże - Beitrllge zur Qpellenkunde des L. D., Basel 1870.
E. Maas - De biographis Graecis. Phiłologische Untersuchungen ITI.
Berlin 1ł:l8o.
V. Egger - Disputatio de fontibus D. L., Bordeaux 1881.
H. Usenf'r - Die Unttrlage des L. D., 1892 .
.\.. Gercke - De quihusdam D. L. auctoribus, Greifswald 1899.
Fr. Leo- Die griechisch - rllmisclw Biographie nach ihrer literansehen Fumt.
Leipzig 1901 •
.-\. Gercke - Die Oberlieferung des D. L., "Hermes" XXXVII (1902).
J. E. B. Maycr - Noter on D. L. "Journal of Philology" XXIX (1904).
H. Richards, Laertiana, "Classical Rcview" XVIII (1904).
H. Schmidt - Studia Laertiana, Bo~ 1906.
H. Trevissoi - D. L., Saggio biografico, Feltre 1909. .
Tenże- Bibliografia Lacrtiana, Macerata 1909.
R. Hope - The Book oJ D. L., its Spirit and its Method, New York I9:iO.
:Vf. Dal Pra, La storiografia filosofon anlica, ~.filano 1950.
Wydania krytyczne:
R. D. Hicks, 2 t., z przekładem angielskim, wstępem i przypisami Thc
Loeb Classical · Library, London-Cambridge Mass., 1 wyd. 1925.
2 wyd. 1950.
H. S. Long, 2 t., Oxford Classical Texts, Oxford 1964.
Przekłady na język.i nowożytne:
angielski: tłum. i oprac. R. D. Hicks, j. w.
czeski: tłum. i oprac. A. KolAf, red. J. Patocka, wstęp L. Svoboda, Praha
lg64·
francuski: tłum., oprac. i w~tęp R. Genaille, 2 t., Classiques Garnier
Paris b. d.
niemiecki: tłum. i oprac. O. Apelt, 2 t., Leipzig 1921, 2 wyd., Berlin 1955·
słowacki: M. OkAla, Bratislava 1954·
włoski: tłum. L. Lechii, 2 t., Milano 1842-45·
Poza tym istnieje szereg tłumaczeń i opracowań poszczególnych ksiąg -
zwłaszcza ks. X, epikurejskiej, której pierwszy przekład z tekstem greckim
i z komentarzem dał Piotr Gassendi (Animaduersiones in Decimum Librum
Diogenis Laertii, qui est de Vita, Moribus Pltuitisque Epicuri ... , Lugduni 1649) ;
wznowione w zbiorowym wydaniu pism Gassendiego, 1658.
ŻYWOTY I POGLĄDY
SŁYNNYCH FILOZOFÓW
KSIĘGA PIERWSZA
Począ.tek filozofii,
ogólna charakterystyka i podział.
Mędrcy
Prolog
historię Egiptu.
Prolog 13
l Element stoicki.
t Element perypatetycki.
Tales
Rozdział pierwszy
Tales
ok. r. 585 p. n. e.
kątny w koło 1
złożył za to bogom wołu w ofierze.
i 25
Inni, a wśród
nich matematyk Apollodor, podają,
że dokonał tego Pitagoras.
Tales rozwinął też odkrycia dokonane - wedle
tego, co mówi Kallimach w Jambach - przez Bufor-
bosa z Frygii, a dotyczące trójkątów [prostokątnychl
nierównobocznych oraz wszystkiego, co ma związek
z teorią linii.
Wydaje się, że również w sprawach ·publicznych
udzielał Tales jak najlepszych rad. Tak więc, kiedy
Krezus wysłał do Miletu poselstwo z propozycją
zawarcia przymierza, Tales temu się przeciwstawił
i pó:tniej, gdy Cyrus zwyciężył, miasto dzięki temu właś
nie zostało uratowane. Według Heraklidesa z [Pontu]
Tales żył w samotno~ci i odosobnieniu. Niektórzy
jednak utrzymują, że był żon~ty i miał syna Kybi- 26
stosa; inni znów twierdzą, że pozostał w stanie bez-
żennym i że adoptował syna swej siostry, a kiedy go
zapytano, dlaczego nie ma własnych dzieci, odpowie-
dział, że dlatego, iż kocha dzieci. Opowiadają również,
że matce, która chciała go zmusić do małżeństwa,
odpowiadał: ,,Jeszcze nic pora", a gdy ta znów na-
legała, kiedy już zaczął się starzeć, odpowiadał:
..Już nie pora". Hieronim z Rodos w drugiej księdze
swoich Notatek historycznych opowiada, że Tales chcąc
wykazać, jak łatwo jest się wzbogacić, kiedy przewi-
dywał obfity zbiór oliwek, wydzierżawił prasy do tło
czenia oliwek i w ten sposób dorobił się dużego majątku.
Tales uczył, że początkiem wszechrzeczy jest woda, 27
że świat ma duszę i jest pełen demonów. Mówią też,
Jednąwybieraj \\artok.
A uwolnisz się od gadatliwych języków ludzkich.
Mówił też, że
trzeba pamiętać o przyjaciołach,
zarówno obecnych, jak nieobecnych, że nie twarz
należy upiększać, ale być pięknym przez swe postę
powanie. "Nie bogać się - mawiał - w nieuczciwy
sposób, żebyś nie ściągnął na siebie złej sławy obmową
tych, którzy ci zaufali". "Jaką wdzięczność - mówił
Tales - okażesz rodzicom, takiej spodziewaj się od
swoich dzieci". Twierdził, że Nil występuje z brzegów
dlatego, żr przec1wne wiatry pasatowe wstrzymują
nurt rzeki.
Apollodor podaje w .Kronice, że Tales urodził ~>ię 3s
w pierwszym roku trzydziestej dziewiątej 1 Olimpiady.
Umarł zaś w wieku 78 (albo -- wedle Sosikratesa -
w wieku lat go), ponieważ stało się to w czasie pięćdzie
siątej ósmej Olimpiady [548 p. n. e.] 2 • Żył współ
cześnie z Krezusem, któremu przyrzekł ułatwić przejście
przez rzekę Halys 3 bez mostu, zmieniając ki ~runek
jej biegu.
Było jeszcze pięciu innych Tałesów, jak podaje
Demetrios z Magnezji w Pisarz:ach o rym samym imieniu:
pierwszy - retor Tales z Kallatydy, odznaczający się
przesadnym stylem wymowy; drugi - utalentowany
malarz Tales z Sikionu; trzeci - najstarszy z nich,
współczesny Hezjoda, Homera i Likurga; czwarty --
wspomniany przez Durisa w księdze O malarstwie;
l 343 A.
32 Poc::.ątek jilo<.ofii .•\lędny l l
Tales do Ferekydesa
43 Jak się dowiaduję, chcesz być pierwszym z Joń-
czyków, który objawi Grekom naukę o rzeczach
boskich. I może dobrze się stało, że napisałeś swój
traktat raczej dla ogółu niż dla kogoś jednego, co nie
przyniosłoby żadnego pożytku. Jeżeli ci to odpowiada,
gotów jestem podyskutować z tobą o tym, co piszesz;
i jeżcli mnie zaprosisz, przyjadę do ciebie na Syros.
Bo z pewnością ani ja, ani Solon Ateńczyk nie chcieli-
byśmy być tak nierozumni, abyśmy, skoro płynęliśmy
już na Krctę dla zbadania tamtejszych nauk i do
Egiptu dla poznania egipskich kapłanów i astronomów,
nie mieli także do ciebie popłynąć. Przybędzie więc
i Solon, jeśli pozwolisz. Ty bowiem, rozmiłowany
44 będąc w swoim kraju, rzadko odwiedzasz Jonię i nie
lubisz poznawać obcych ludzi, ale, jak się wydaje,
zajmujesz się tylko jedną rzeczą: pisaniem. ::\1y zaś,
którzy nic nie piszemy, podróżujemy po Grecji i Azji.
Tales do Solona
Jeśli opuscisz Ateny, mógłbyś osiąść, jak mi: się
zdaje, najlepiej w Milecie wśród kolonistów ateńskich.
Tam nie spotka cię nic złego. A jeżeli przykra ci jest
myśl, że i my, Milczyjczycy, podlegamy władzy tyranów,
nienawidzisz bowiem wszelkich autokratów, to miłe
d będzie przynajmniej to, że będziesz żył wśród nas,
I l Tales z; Miletu 33
przyjaciół. Pisał
do ciebie Bias, abyś się przeniósł do
Prieny. Jeżeli wolisz zamieszkać w midcie Prienej-
czyków, to i my tam przyjedziemy i zamieszkamy
z tobą.
Rozdział drugi
Solon
ok. r. 594 p.n.e.
oraz:
Na Salaminę, rodacy! O wyspę bój upragnioną
StoczY,_ć nam trzeba i z bark zrzucić gniotący nas wstyd" 1 .
~l
Opowiadają, że
Krezus, wystroiwszy się jak najoka-
załej i zasiadłszy na tronie, zapytał Solona, czy widział
kiedy piękniejszy widok; ten zaś odpowiedział:
"Owszem, koguty, bażanty i pawie, które przyrodzonym
pięknem się przyozdobiły, i to tysiąckroć wspanial-
szym". Opuściwszy Lidię zamieszkał następnie w Cy-
licji, gdzie założył miasto, które od własnego imienia
nazwał Soloi. Osadził tam pewną ilość Ateńczyków,
którzy z czasem nabrali obcego akcentu, tak że mówiono
o nich, iż "solecyzują" 1 • Mieszkańcy tego miasta
nazywają się Solejczykami (l:o),s:!c;) w odróżnieniu
od mieszkańców Soloi na Cyprze, zwanych Solij-
czykami (~6Aw~).
Gdy Solon dowiedział się, że Pizystrat został tyranem,
napisał do Ateńczyków co następuje:
Pizystrat do Solona
61
odpowiedział z wyrzutem:
Posłuchaj mnie teraz jeszcze i przekreśl swe słowa.
i nie miej żalu, że doradzę lepiej od ciebie:
zmień sw6j wiersz, synu Ligyastesa, i tak zaśpiewaj:
z osiemdziesiątym rokiem niech nas dosięgnie los śmierci.
G3 Także ja poświęciłem
Solonowi epigramat we wspo-
mnianej księdze Wiers.zy o róbi)'Ch miarach, w której,
stosując wszelkie możliwe miary i rytmy, opiewałem·
w epigramatach i lirykach wszystkich zmarłych :ma-
komitych mężów. Brzmi on tak:
Ciało Solona na obczyźuic cypr>:iski spalił ogic11,
kościSalamina chowa, :l ich popiołów ?.iarno;
duszę do nieba rydwan uniósł proslo,
ho nie ciężkic dal on ludm,·i prawa.
Solon do Epimc:nidf'sa
Wydaje się, że ani moje prawa nic mialy przyni(·ść
AtcJiczykom bardzo widkiego pożytku, ani ty, oczy-
szczając miasto 1, nicwiele mu pomogłeś. Religia bo\\'ic111
i prawodawcy nic są w stanie sami pruz sit: pomóc
miastom. l\'fogą to zrobić tytko ci, którzy umit.~ją ki(·-
rmvać ludem wedle SVI'l~ woli. jeżcli ich ·wola jest
dobra - i religia, i prawa przynoszą pol:ytck, jt>żeli
jest zła - nP. nic się nic zdadzą.
Dlatego też prawa i przepisy, które ustannwiłnn,
niev.·iele dały korzyści. Wielką szkodę wyrządzili
państwu ci, którzy je stosowali, ale nie przeszkodzili
Fizystratowi dojść do tyranii. A mnif', który to przt'-
powiadałem, nic dano wiary. Pizystrat, schlebiając
Ateńczykom, zdobył większe z<mfanie niż ja, który
mówiłem prawdę. Złożyłem m~ją zbrqję przerl si(·-
dzibą strategów i pov.-iedziałem, że jestem roztropniej-
!'zy od tych, którzy nie zauważyli, iż Pizystrat dąży
do tyranii, oraz dzielniejszy od tych, którzy nic odważyli
się stawić mu czoła. A oni posądzali Solona o obłęd. Na
koniec wziąłem ojczyznę na Ś\viadka: "Ojczy:mo m~ja !·'
Solon gotów iść ci z pomocą i sło\\·,~m. i czyn1'm,
a oni uważają, że postraclał roz.nm. Odchodzę wi<:c
1 Epirncnidcsa v.-c:zwali Atciiczycy, ai.cllv O<.:/.)'>·- ic !ni<bltl po zamur-
Solon do Pizystrata
Wierz\_!, że nic złego nie spotka mnie z twojej przy-
czyny. Zanim bowiem zostałeś tyranem, byłem twoim
przyjacielem i dziś nie żywię do ciebie większej niechęci
niż pierwszy lepszy Ateńczyk, któremu się nie podoba
tyrania. Każdy powinien sam rozstrzygnąć, czy lepiej
jest podlegać władzy jednostki, czy też żyć w ustroju
demokratycznym; przyznaję zresztą sam, że jesteś
najlepszym ze wszystkich tyranów. Uważam jednak,
67 że nie wypada, abym teraz wracał do Aten, mógłbym
bowiem się spotkać z zarzutem, że choć dawniej sam
wprowadzałem równość praw obywatelskich i rue
chciałem zostać tyranem, obecnie, przez sam fakt
powrotu do Aten, pochwalam to, co ty czynisz.
Solon do Krezusa
Jestem pełen uznania dla ciebie za życzliwość,
jaką nam okazujesz. I, na Atenę, gdyby nie zależało
mi przede wszystkim na tym, aby żyć w ustroju demo-
l2 Solon .: Salaminy 45
Rozdział trzeci
Chilon
ok. r. s6o p. n. <:.
1 J 59·
46 l'o<<.ąlek jdv;.oju. ,l i(·dkJ' f 3
Chilon do Periandra
Piszesz o wyprawie wojskowej poza granice pa1istwa,
w której sam chcesz wziąć udział. Ja uważam, że dla
jedynowładcy nawet własny dom jest niepewny i że
szczęście ma tyran, który umit'Ta we własnym domu
naturalną śmiercią.
Ro;"dzial o;warty
Pittakos
ok. r. 6oo p. n. t·.
Pittakos do Krezusa
Roulział piąty
Bias
ok. r. 570 p. n. e.
1 Por. wyżej § 3 r.
54 Potz.ąte/; /lłfl::.ufii. Mędr~l' l5
Bias umarł
w sądzie i to tak: pewnego dnia w po-
deszłym już wieku bronił kogoś i po wygłoszeniu
swojej mowy położył głowę na piersiach syna swej
córki .. Po przemówieniu obrońcy strony przeciwnej
i wydaniu wyroku na korzyść strony, której Bias bronił,
s5 stwierdzono, że umarł z głową na piersiach wnuka.
Państwo wyprawiło mu wspaniały pogrzeb, a na grobie
jego wyryto taki napis:
Ten, którego sławna zrodziła Priena, Bias, Jonii chluba,
spoczywa tu w ziemi, pod tym kamieniem .
.Ja sam o nim napisałem:
Tu Bias spoczywa, Hermes go <.lo Hadesu
odprowadził, gdy wiek siwizną mu włosy przyprószył.
Gdy bowiem bronił raz przyjaciela przed sądem,
upadł na łono wnuka i .:apadl w wieczny sen.
A także tt>:
86 Siła jest darem natury,
świadomość zaś tego,
co jest pożyteczne dla ojczyzny,
lo sprawa ducha i umysłu.
I również te:
Wielu ludziom wielkie bogactwa
przypadły w udziale
tylko przez czysty przypadek.
l{ozdzial szÓSl)
Kleobulos
ok. r. 6oo p. n. c.
Jest to rok 1 •
A oto najbardżiej :omane z jego sentencji:
Brakiem kultury odznacza się większość śmiertelnych,
za to słów mają nadmiar; ale chwila stosowna zrobi swoj<-.
Kieruj myśl zawsze ku dobremu.
~ie bądź zuchwale ni<-wdzięczny.
Pouczał, że
córki należy wydawać za mąż we właści
wej porze, kiedy mają wiek dziewczyny, a umysł ko-
biety, wskazując w ten sposób, że i dziewczęta należy
kształcić. Mawiał, że przyjaciołom należy dobrze
czynić, aby stali się jeszcze lepszymi przyjaciółmi,
a nieprzyjaciołom należy także dobrze czynić, aby
pozyskać ich przyja7.ń. Strzec się bowiem należy na-
gany przyjaciół, . a zdrady nieprzyjaciół. Pouczał, 92
Kleobulos do Solona
Rozdział siódmy
Periander
62s-s8s p. n. e.
Periander, syn Kypselosa z Koryntu, pochedził 94
z rodu Heraklid6w. Ożenił się z Lyzidą, kt6rą sam
nazwał Melissą; była ona c6rką Proklesa, tyrana
Epidauru, i Eristenei, c6rki Aristokratesa a siostry
Aristodemosa, którzy rządzili prawie całą Arkadią,
jak mówi Heraklides z Pontu w księdze O władzy.
Miał z nią .dw6ch synów, Kypselosa i Lykofrona:
młodszy był rozumny, starszy natomiast upośledzony
na umyśle. Po pewnym czasie Periander w gniewie
kopnięciem zepchnął ze schod6w żonę będącą w ciąży
i zabił ją, uwierzył bowiem w oszczerstwo nałożnic
(kt6re p6źniej rzucił w ogień). Syna zaś Lykofrona,
kt6ry płakał nad matką, zesłał na wygnanie na wyspę
Kerkyrę. Dopiero kiedy był już w podeszłym wieku, 95
posłał po Lykofrona, aby objął po nim władzę tyrańską.
Kerkyrejczycy, uprzedzając go, zabili mu syna. Roz-
wścieczony wysłał ich syn6w do Alyattesa, aby i~h
wykastrował, ale kiedy okręt się zbliżał do wyspy
Samos, Kerkyrejczycy schronili się w świątyni Hery
i tam na ratunek im przyszli Samijczycy. Periander
złamany tym umarł, w wieku lat osiemdziesięciu.
Sosikrates m6wi, że umarł w czterdzieści jeden lat przed
Krezusem, a więc na rok przed czterdziestą dziewiątą
Olimpiadą [58.t--581 p. n. e.] Herodo.t pisze w pierw-
szej księdze 1 , że Periandra łączyły więzy przyjaźni
gościnności z Trazybulem, tyranem Miletu.
Arystyp natomiast opowiada w traktacie O rozpuście 96
1 I 20.
60 Pnczątek filozofii. Mtdrry l 7
Siedmiu Mędrców.
62 Poczqttk filozofii. M1drcy I7
Pcriander do mędrców
Stokrotne dzięki
Apollinowi Pytyjskiemu, za to, że
zebraliście sięrazem, tak że list mój ściągnic was do
Koryntu. Przyjmę więc was jak najgościnniej, prze-
konacie się sami. Podobno zeszłego roku urządziliście
zebranie w Sardes w Lidii. Nic ociągajcie się z przy-
jazdem do mnie, tyrana Koryntu. Chętnie zobaczą_
was l).oryntxjczycv wchodzących do domu Periandra.
Periander do Prokiesa 1
100 Nieumyślnie zabiłem moją żonę, ty zaś krzywdzisz
mnie świadomie, odwodząc serce mego syna ode mnie.
Albo zaprzestań tego niedorzecznego postępowania,
albo drżyj przed moją zemstą. Bo ja już zadośćuczy
niłem swojej winie wobec twojej córki, spaliwszy na
jej cześć wszystkie stroje kobiet korynckich.
Trazybulos do Periandra
Posłańcowitwojemu nie dałem żadn~j odpowiedzi:
zaprowadziłem go na pole zasiane zbożem i ścinałem
patykiem zbyt wysokie kłosy, a on szedł za mną. Niech
ci teraz opowie, co widział i słyszał. Ty także tak czyń,
jeżeli chcesz się utrzymać przy władzy. Wybijających
się obywateli niszcz, czy ci się wydają wrogami, czy nie.
Bo dla władcy podejrzanymi stają się często i przyja-
ciele.
Rozdział ósmy
Anacharsis Scyta
ok. r. 6oo p. n. e.
.
Anacharsis do Krezusa
Ja, królu Lidów, podróżowałem do kraju Greków,
aby poznać ich obyczaje i sposób życia. Złota nie
potrzebuję. Wystarczy mi, że wróciłem do Scytii
lepszym człowiekiem. Teraz zaś przyjechałem do
Sardes, · ponieważ bardzo chciałbym Cię poznać.
Rozdział dzit:wiąty
My~on
nk. r. 6oo p. n. <".
Rozdzia! dziesiąty
Epimenides
ok. r. 6oo p. n. e.
l :ł43 :\.
68 l'u<::qtek .filozofii .•\/(drr) I 10
Epim~nides do Solona
Bądź dobrej myśli,
przyjacielu. Gdyby bowiem 11 3
lesa i Ajasa.
a Ści§lej, przez Tegeatów - -· w VI \\·. p. n. e. Por. Herodot I 66 nn.
I 10 Epimmides .t Krt!Y 71
--~---------------
dyjczykami, jakeśmy to już mówili. Zostali oni poko-
nani pod Orchomenos.
Epimenides zestarzał się w ciągu tylu dni, ile lat prze-
spał. Mówi o tym Teopompos. Myronianos mówi
w Paralelach, że Kreteńczycy uważali go za jednego
z Kuretów. Ciało jego Lacedemończycy przechowują
u siebie zgodnie z pewną wyrocznią, jak podaje Sosi-
bios Lakończyk.
Było jeszcze dwóch innych ludzi tego samego imienia,
jeden - genealog, drugi - autor historii wyspy Ro-
dos, napisanej w dialekcie doryckim.
Rozdział jedenasty
Ferekydes
ok. r. 540 p. n. ·e.
Bo była wyrocznia.
tylko .i cmu znana.
ktbra 1ak rozkazała.
Tak więc umarł dla id1 ~].ml\1\ .
r to leż jest prawd:}.
że mędrcowi przystoi
i za życia by<' })()mocnylu,
i po śmierci.
Ferekydes do Talesa
KSIĘGA DRUGA
ł'izycy jońscy
Sokrates i sokratycy
Sokrates
Atlllksymartder
fi11-546 p. n. c.
Rut.dzial druj!i
Anaksymertes
akml (ok. r. 546 p. n. c.
Anaksymenes do Pitagorasa 4
Anaksymenes do Pitagorasa s
Najmądrzej postąpiłeś z nas wszystkich, przenosząc
sięz Sarnos do Krotony. Tam żyjesz spokojnie, podczas
gdy tutaj Eacydzi 1 popełniają zbrodnię za zbrodnią
i w Milecie wciąż rządzą tyrani. Wielkie niebezpie-
czeństwo grozi nam też ze strony króla Medów 2•
Dotychczas je zażegnujemy, zgadzając się na płacenie
haraczu. Ak zanosi się na to, że Jończycy powstaną
zbrojnie przeciw Merlom w obronie wszystkich współ
plemieńców; jeśli zaś dojdzie do wojny, nie ma dla nas
nadziei ocalenia. Czy może Anaksymenes myśleć
o badaniu nieba, kiedy grozi mu śmierć lub niewola?
Tymczasem Ty żyjesz otoczony szacunkiem miesz-
kańców Krotony i innych Greków Italskich i zewsząd,
nawet z Sycylii, zjeżdżają się do ciebie uczniowie.
l Potomkowie Ajakesa, nieznanego skądinąd wladćy Miletu.
1 Tj. króla perskiego Cyrusa.
RO Filozq.fta jmiska. Ftz.y{V JOńs(l" Ił :~
Ro01:dział trzeci
.lnaksagoras
500-428 p. n. e.
Rozdział czwarty
Archelaos
ok. r. 450 p. n. c.
Rozdział piąty
Sokrates
469·-399 p. n. r·.
1149 A.
1Dem, czyli gmiua t8ij~J.o~) był ateńską administracyjną jednostk;ł
terytorialri:l. Dziewięć dernów twor1.yło fylę {qlÓł.:tj). W c1.asach Sokr:.-
tcsa dernów było ponąd sto. ·
• Jest tu nil'"przetlumaczalna !(ra słów: r:J)póycc; (Frygijczycy) i qlpÓ-
yatvm (drewno).
115 &krates 87
A w Chmurach Arystofanesa 1:
To on układa Eurypidesowi
owe dramaty, które nie mają sensu, ale za to są gł~bokie.
1 Od)'Sejt1 IV <!9'-1
115 89
• t74 A.
115 Sokrates • 93
1 303 D.
1 IV 4-ł·
3 2. r6.
4 A21!J.ÓV!'ll" -- dudo npiekurl(:t.y. go•niusz. na ktlm•gn pnwnlywal
~if Sokratl's,
115 95
wiada mu przyszłość;
że dobry początek jest JUZ
niemałym osiągnięciem, a zaczynać należy od małego;
że on sam nie wie nic poza tym, że wie, iż nic nie
wie. Powiadał też, że ludzie, którzy płacą wysoką cenę
za wczesne owoce, sami pozbawiają się owoców na-
prawdę dojrzałych. Na pytanie, co jest największą
cnotą u człowieka młodego, odpowiedział: "Umiar 1 ".
Twierdził, że geometrii należy &ię uczyć tylko tyle,
żeby inóc wymierzyć ziemię, którą się otrzymuje lub
przekazuje.
Wyszedł w środku przedstawienia Auge Eurypidesa, 33
usłyszawszy ze sceny następujące słowa na temat cnoty:
3 Obrona :~6 D.
115 Sokrale.• 103
Rozdział szósL~
K.renofont
ok. +:26--:-159 p. 11. <".
Rozdział siódmy
Aischines
ok. r. 400 p. n. e.
J<:e.~o
i Alkibiadesa) i z innych filozofów. Nie rozstrzy-
gając spra\\-'}' autorstwa, o oryginalności stlvicrdzimy
tylko, że pośród pism pr7.ekazanych nam pod imieniem
Aischinesa jest siedem dialogów utrzymanych ·w stylu
i duchu sokratycznym. Najwcześniejszym i dlatego
też najsłabszym dialogiem jest .Miltiades. Dalej nastę
pują: Kallia.r, Ak.~jocltos, Aspazja, Alkibiades, Telallgf.J
i Rinnn.
Opowiadają, że Aischim·s, który żył w wielki~j
hi<'dzie, w poszukhvaniu zarobku udał się na Sycyli{'
na dwór Dionizjosa p.-Iłodszcgo]; władcy polecił go
nic Platon, który był mu niechętny, lec7. Arystyp.
62 Aischines dedykował Dionizjosowi kilka dialogów i otrzy-
mał od niego dary. 'Vn)ciwszy z Syrakuz do Aten,
nie występował jako samodzielny filozof, nic miał
howi(_'m odwagi rywalizować ze znajdującymi si{'
wówczas u szczytu sławy Platonem i Arystypcm.
Naprzód udzielał płatnych lekcji, potem utrzymywał
się 7. pisania mów S<~clowych dla osób dochodzących
swych krzywd - · do czego aluzję robi Timon, kiedy
mówi. o "nie pozbawionym talentu perswazji Aischi-
ncsie". Opowiad<~ją, że kiedy Aischincs użalał si{'
przed Sokratrsem na swą biedę, ten miał mu poradzić,
7.eby sam od siebie pożyc7.ył pieniędzy, zmnic:iszając
sobie porcje je<.ł7.1'nia.
Podejrzenia co do oryginalności dialogów Aischi-
nesa miał nawet Arystyp; kiedy bowiem Aischint·s
czytał sw~je u~wory w Mcgarzc, skompromito·wał
go, pytając głośno: "Skąd to wziąłeś, złodzieju?·'
63 Polykritos 7.. ~fmde hvierdzi (w pierwszej księdze
Historii Dionizjosa), że Aischines przebywał na dworze
Dionizjosa aż· do wypędzenia tyrana, a potem pozostał
jeszcze w Syrakuzach do chwili powrotu Diana, i że
117 Aischines ze Sjettos 113
Rozdział 6smy
Arystyp
ok. r. 435-350 p. n. <'·
Arystyp pochodził z Cyreny, do Aten zaś- jak mówi 65
Aischines - przywiodła go sława Sokratesa. Jak
stwierdza perypatetyk Fainias z Erezu, on pierwszy
111 Filoz.ofia jońska. Sokratycy na
lllil118
1
1 Tj. Penefony.
1 W oryginale gra słów, którą niezupełnie udało się oddać w pau·
kładzie: 7tctLlMa. ( = nauka), 7ta.~I.Ci (= zabawa).
12:! Filozofia jońsk(l. Sokratyv· IJłl
2) Do rozbitków
3) Do wygnańców
4) Do żebraka
5) Do Lr:is
6) Do Porosa
7) Do Lais o zwierciadle
8) Hermejas
g) Sen
1 o) Do Podczau..egt1
I I) Filomelas
I 2) Do domowników
I 3) Do tych, którzy mają autorowi za z/e, t.e ltlbi stare
wino i kur!J!zan:Y
124 rilu;.o.fia joriska. Sokrat)'<.J łl!l
pijskich
I7) Pyta.1ie
r8) Drugie p;•tanie
19) Do Dioni.::Josa, traktal moraluJ'
20) O posągu, trakiat morab!l' -
2 r) O córce Dioni::josa, traktat mora/n;•
2:2) Do cz./owieka, który uwa~a się za niedocmia11ego
23) Do c;::łowieka, który usiłuje udzielać rad. 1
. Nicktórzy pisarze podają, żt• Arystyp był poza tym
al!torem sześciu diatryb; inni, wśród nich Sosikratt>s
z Rodos, twierdzą, że w ogóle nie pisał.
;; A znowu wedle Sotiona (Szkoły filozoficzne, ks. II)
Panaitiosa Arystyp był autorem pism następujących:
I) O wychowaniu
2) O cnocie
:~) Zachęta do filo;::ofti ( Protre/J~l'k)
4) Artaba;::o:i
5) Rozbitkowie
6) Hygnańry
7) Diatryby (6 ks.)
8) Traktary moralne (~~ ks.'1
g) Do Lais
I o) Do Porosa
I I) Do Sokratesa
1 2) O szczęściu
Arystyp dowodził, że celem najwyższym jest łagodny
ruch, przechodzący w doznanic zmysłowe. Nie będziemy
1 Wbrew zapowiedzi, autol' wymienia tylko 23 tytuły. - Z pism
:\rvstypa żadne się nie zachowały.
Ił !l 125
nizjosem z Chalc~donu.
112 fili
Rozd:.:ial dzinvi4ty
Fe don
ok. r. 400 p. u. t·.
R ozdzia l dzit·si ;p y
Euklides
ok. r. 400 p. n. e.
1 Nie tyle tyraru)w, któryc:h wt<"dy " .\teuach nic było, keL r·ządu
demokratycznego.
11 łO EuklideJ <: lH•gary ł37
Rozdział jedenasty
Stilpo n
ok. r. 320 p. 11. •··
wego płaszcza) można też usłyszeć jako: lf.l'XTlou Y.:d vou ( = plaszc:ra
i r-ozumu). - Ta sama gra słów niżej VI, 3·
2 Parafraza z Szydów Tirnona z Fliuntu (Anth. Plan. V 136).
Filozo.fia .iorhka. Sokral)•l)• 11 11
Ro:r.dział dwunaHy
Kriton
ok. r. 420 p. n ....
Rozd;dal trzynasty
Simon
ok. r. 420 p. n. e.
przez pomylk~ dwa razy wymienia się O Jme~ji (Long po;r.. 20 skreśla).
li 13 Simtm Suwc .~: ..4tm 147
Rozdział c z ternas ty
Glaulcon
ok. r. 400 p. n. e.
3) Amyntichos
4) Eutias
5) ~y;:iteide. .
6) Ar;•stofaneJ
7) Kejalos
8) Anaksifemos
g) .Meneksenos
Zachowane pod jego Imieniem dalsze :{2 dialogi
są uważane za nicautentyczne.
Rozdział pi~tnasty
SimmiaJ
nk. r. fOO p. n. t:.
15) O wiedzy
16) O duszy
1 7) Jak żyt dobr~e
r 8) O !}'m, co możliwe
I 9) O pieniądzach
20) O życiu
2 I) Czym jest piękno
2 2) O staranności
23) O miłości
Rozdział szesnasty
Kehes
ok. r. 400 p. n. ~.
Rozdział siedemnasty
Menedemos
ok. 350-276 p. n. e.
się
tym przejął, że zbladł i zrobiło mu się słabo; uspo-
-koił
go dopiero A~kłepiades, tłumacząc mu, że nit>
z powodu mięsa tak się źle poczuł, ale z powodu
swoich własnych co do mięsa urojeń. W zasadzie
jednak był Mcnedemos człowiekiem wielkiego ducha,
o sądzie niezależnym i samodzielnym.
Do późnej starości zachował dobrą kondycję fizyczną.
Ciało miał silne, jędrne i opalone od przebywania
na powietrzu niczym atleta. Wzrostu był średniego,
takim też ukazuje go posążek, znajdujący się na starym
stadionie w Eretrii; rzeźbiarz, na pewno celowo, przed-
stawił go nie w szatach, ale prawie nago, pokazującego
całe niemal ciało.
m Przez wrodzoną gościnność, a także ze względu na
niczdrowy klimat Eretrii, Mcnedemos często podej-
mował u siebie gości, nic tylko filozofów, ale poetów
i muzyków. Przyjaciółmi jego byli Aratos, tragedio-
pisarz Lykofron i Antagoras z Rodos. Z poetów naj-
bardzit;j cenił Homera, następnie poetów lirycznych,
dalej Sofoklesa i Achajosa [z Eretrii], którego dramaty
satyrowe uważał za ustępujące tylko Aischylosowym.
Przeciw swoim wrogom politycznym zwykł też cytowa.ć
następujący dwuwiersz:
Platon
Platon
Platon
427-347 p. n. e.
Jeśli
istnieje pamięć, istnieją idee w rzeczach istnie-
I dalej:
Nic w tym dziwn~go, że ja tu tak mówię,
.l.t: się wzajemni~ podobają sobie 1, a także
dobrze się mają i są piękne, bo i pies
suczce, a krowa wolowi i osioł oślicy,
~winia zaś wicpr7.owi najpiękniejs?.ym wydają się t worem.
'!230 E nn.
III Plal6n 175
I podobnie w Ankylionie:
Mówisz o rzeczach, o których nie wiesz,
jak Platon, a znasz tylko sodę i cebulę.
28 Dalej w Deksidemidesie:
O l'latonic ~
='iic innego nic mniesz, ~ak tylko brwi ściąp;nąc:
i min{' zrobi<' ponurą, jak ślimak.
) w Pasoż;•cie:
Lub drugi:
Pierwej jutrzenką żywy nam jaśniałeś, Astrze!
Dziś zmarły 'wiecisz z dala jak wieczorna gwiazcła.
34 .Mol<m, nieprzyjaźnie
usposobiony do Platona, po-
wiedział: .. ~i c to jest zadzi\\ iając•', Ż(' Dionizjos
żył w Koryncie 1, ak to, że Platon przebywał na Sy-
cylii". \Vydajc mi si~, że i K.senofont nic był do niego
przyjaźnie usposobiony, współzawodniC7;yli przcnez
pisząc na te same tematy, by wymienić Ucztę, Obronr So-
kratesa, TVspomnienia o Sokratesie, a nastq))lie jeden napisał
Państwo, drugi O ~t!Jclwwaniu y·ru.m. \V Prawach~
Platon mówi, że historia \vychowania Cyrusa jest
zmyślona, bo C~rrus nie był taki. Obaj 11apisali wspo-
1 III 6, 1.
1 l:ci6Cilv - imi~ukute na wzór imienia Il1i-rCilv, od słowa aci.&-tj
(członek m~ki). Por. niżej VI 16.
1 1]. w FlfkmU, 59 C.
180 III
1 Bo8 B.
'66::1 E.
182 Fiło::.ofin jnńJkfl. Pltllon'.::.nr 111
44 Drugi zaś:
brata Platona.
III Plalon 183
1 W Prtlwm:h.
Speuzyp
409-339 P· n. e.
N.ozdzial drugi
Ksenokrates
396-314 p. n. e.
O państwie ( 1 ks.)
O. pobożności ( I ks.)
O rym, i.e cnory można się nauczyć ( 1 ks.)
(J bycie (1 ks.)
U przeznaczeniu ( 1 ks.)
O namiętnościach ( I "ks.)
O '$posobie życia (I ks.)
') zgodzie ( I ks.)
U uczniach (:2 ks.)
O sprawiedliwości ( r ks.)
O cnocie (2 ks.)
O kształtach (I ks.)
O rozkoszy (2 ks.)
f) życiu (I ks.)
O odwadze ( 1 ks.)
O jedności ( 1 ks.)
O idewh ( 1 ks.)
13 O sztuce ~~ ks.)
O bogach (2 ks.)
O duszy (2 ks.)
O wiedzy (I ks.)
Poliryk (I ks.)
O rozumności. (I ks.)
O filozofii (I ks.)
O nauce Parmenidesa ( 1 ks.)
Archedemos, czyli o sprawiedliwości ( 1 ks.)
O dobru (I ks.)
Badania doryczące rozumu (8 ks.)
Rozwiązanie problemów logicznych ( 10 k.s.)
Wykłady fizyki (6 ks.)
Streszczenie ( I ks.)
O rodzajach i gatunkach (I ks.)
Xauki pitagorejskie (I ks.)
lV 2 Ksmokrates .t Chalcedonu 223
Roz;wiąz;ania (2 ks.)
Podz;iały (8 ks.)
T wierdz;enia (20 ks.)
Traktat o dialektyce (14 ks.)
Dalej ksiąg piętnaście, a następnie dalszych szesna-
ście poświęconych stylowi
Dociekań logicz;nych ( 10 ks.)
Inne dwie księgi dotyczące rozumu
O geometrach (5 ks.)
Komentarz;e (I ks.)
Prz;eciwieństwa (I k;,)
O liczbach (I ks.)
Teoria licz;b (I ks.)
O odległoJciach (I ks.)
Zagadnienia astronomii (6 ks.)
Elementarne z;asa4J monarchii dedykowane Aleksan- H
drowi (4ks.)
Do Arybasa
Do Hefaistiona
O geometrii (2 ks.).
Razem wierszy 224 239·
Mimo że był tak wybitnym człowiekiem, Ateńczycy
nie zawahali się sprzedać go raz za to, że ·nie był
w stanie uiścić podatku obowiązującego metojków 1 •
Kupił go Dernetrias z Faleronu, załatwiając sprawę
pomyślnie dla obu stron: Ksenokratesowi dał wolność,
a Ateńczykom żądaną sumę pieniędzy. Donosi o tym
Myronianos z Amastrydy w pierwszej księdze Paraleli.
· Ksenokrates objął kierownictwo Akademii po Speu-
zypie za archontatu Lyzimachidesa i funkcję tę spra-
Rozdział trzt•t·i
Polemou
kit·r·owal .-\k;ult-mią od :i q -.176 p. n . .-.
Powiadają, że
podczas wykładu polegającego na
odpowit"'dziach na zadawane pytania nigdy nie sie-
dzia1, lecz odpowiadał przechadzając się tam i z po-
wrotem. Dzięki swej szlachetnej powadze zdobył sobie
powszechne uznanie w mieście. Mimo to stronił od
życia publicznego; osiadł w ogrodzie Akademii, wokół
którego uczniowie pobudowali sobie małe domki,
gdzie zamieszkali, chcąc być bliżej Muzeum i sali
wykładowej. Zdaje się, że Polemon pragnął naśladować
pod każdym względem Kscnokratesa; Arystyp w czwar-
tej księdze dzieła pt. O ro<:,puście w dawniejszych czasach
twierdzi, że się w nim kochał. Zawsze bowiem wspo-
minał tego męża i często przybierał jego postawę
20 pełną powagi i godności, właściwą manierze doryckiej.
Był rozmiłowany w Sofoklesie, a zwłaszcza prze-
IV 3 Polemon .1: Atrn 227
Rozdział czwarty
Krates
ok. r. 300 p. n. e.
ich psy były znane jako najlepsi strażnicy. Tutaj okreśf('nie użyte w tym
sensie, że poeta nigdy nic wykroczył przeciw regułom artyzmu, jakby
go slr:~:egł pies molusyjski.
228 Filoz.o.fiu jolł.ska. A.kademin• IV 4
Rozdzial piąty
Krantor
1 IV 85 nu.
230 Filozofia jońska. Akademiq IV 5
Układał
podobno wiersze, które po opieczętowaniu
złożyłw świątyni Ateny, w swym rodzinnym mieście.
Poeta Teajtet opiewał go w następujących wierszach:
Podobał sic; Krantor ludziom, ale jeszcze bardziej Muzom,
on, kt6ry nie zaznał starości.
Ty, ziemio, przyjmij do swego łona świętego m~a.
::'lliechaj tam żyje spokojnie i szczęśliwie.
1 IV 29.
Rozdział szósty
Arkesilaos
nk. 318-242 p. n. e.
dowodzenia uczynił
bardziej erystycznym 1, stosują<.·
metodę pytań i odpowiedzi. Zbliżył się w ten sposób
do Krantora. Był najmłodszym z czterech braci,
z których dwaj poch0dzili z tego samego ojca, a dwaj
/. tej samej matki. Z dwóch ostatnich starszy był Py-
lades, a z dwóch pierwszych \foireas, który też hył
opiekunem Arkcsilaosa.
Słuchał wykładów swego rodaka matematyka .-\uto-
lykosa, zanim się przeniósł do Aten; następnic odbył
z nim podróż do Sardes. Późni~j studiował u muzyka
Ksantosa z Aten; słuchał także wykładów Teofrasta.
W końcu przeniósł się do Akademii do Krantora.
Tymczasem wspomnian:· wyżej brat jego 1\Ioircas
skłonił go do zajęcia si~,; retoryką; ale Arkcsilaos"
pochłaniała już filozofia. Zakochany w nim Krantor
/.a pytał go słowami z Andromec(v Eurypidesa 2 :
O dzi!'wico. j('śli ci{' uratuję. czy będziesz mi wdzięczna?
przeciwnika.
• Tt·agcdia ta uit' zachowała sir. zuamy ją tylko z fragm<·nti>w
i z pamdii u .\ry~tofatwsa w 1,-nhitltuh lltl i1~•irrit Tt.<mnfnrińw.
IV 6 Arkesilt10J <: Patane 233
uchodzić za pięknego
i w tym cdu nosił wytworne
szaty, powiedział do Arkesilaosa, że jego zdaniem
mędrzec nic mo:i.c się zakochać. Ten mu odparł:
"Czy nawet wtedy, gdy jest tak piękny jak ty i nosi
tak wytworne szaty?" A kiedy tenże Hemon, który
był przy tym podstarzałym i zniewieściałym ·rozpu-
stnikiem, chcąc podkreślić nieprzy'3tępność Arkesi-
laosa, skierował do niego pytanie:
O czcigodna królowo, czy mogę mówić, czy mam umilknąć? 35
Fi l!'lai rosa.
2 Po zwyci~twit' Antignnosa Gonatasa nad flotą egipską w pobliżu
wysp Kns i Andros '~ r. 26~ p. n. r. \Vtrdy Antigonos podbił te* Ateny.
:.!38 Filozofia jo1ulca• .4/cadmligl IV6
Rozdział siódmy
Bion
ok. r. 300 p. n. c.
1 Ot{yseja X 325.
242 Filozo.fia .im'ukn. Bion Boryst'-11itn IV 7
1 Iliada VI '.lll.
Rozdział ósmy
Lakydes
kierowal Akademią ok-. 242-216p. n. e.
Rozdział dziewiąty
Kameades
ok. 213-129 p. n. e.
Rozdział dziesiąty
Kleitomachos
kicrowo1ik .\kad<.'mii od 129 p. n. c.
Arystoteles i perypatetycy
Arystoteles
Rozdział pierwszy
Arystoteles
384-322 p. n. ,..
1 ~ny Arystotelesa.
VI .łrploteles Stagirylll 263
z gorącą oliwą.
A kiedy się kładł na noc do łóżka,
wkładano mu do ręki miedzianą kulę, kt6rą trzymał
nad miską, aby spadając na miskę obudziła go swoim
brzękiem.
Przypisują mu także przepiękne
sentencje. Na py- 17
tanie, jaką korzyść odnoszą kłamcy, ,.Tę - odpowie-
dział- że kiedy mówią prawdę, nikt nie daje im wiary".
Skarcony raz za to, że dal jałmużnę jakiemuś nicpo-
niowi, odpowiedział: ,. Ulitowałem się nad człowiekiem,
a nie nad jego charakterem" 1 • Zwykł był mawiać
do swoich przyjaciół i tych, którzy mu towarzyszyli,
kiedykolwiek i gdziekolwiek przypadkowo przebywał:
,.Jak wzrok . przyjmuje od otaczającego powietrza
światło, tak dusza je bif'rze od nauki". Często napomi-
nając Ateńczyków mawiał, że wynal~źli uprawę zboża
i prawa, ale z pszenicy korzystają, a z praw nie. "Korze- ta
nie wychowania - - mówił - są gorzkie, ale owoc jego
jest słodki." Zapytany, co sir,; szybko starzeje, odpo-
_wiedział: "Wdzięczność". Na pytanie, co to jest na-
dzieja, odpowiedział: "Marzenia senne na jawie".
Gdy Diogenes dał mu suszoną figę, Arystoteles widząc,
i.e jeżeli jej nic przyjmie, to ten mu powie coś uszczy-
pliwego, wziął ją ze słowami, iż Diogenes stracił i, figr,
i okazję do żartu. A kiedy Diogenes dał mu figę po raz
drugi, wziął ją, podniósł do góry, jak to robią dzieci,
i zwrócił mu ją ze słowami: "0, wielki Diogenesie!" 2
Mówił, że trzy rzeczy są potrzebne w wychowaniu
(~«t3dot): talent wrodzony (!f>uatc;), nauka ((J-cł.&ljatc;),
O poetach (3 ~s.)
O filoz.ofii (3 ks.)
Polityk (2 ks.)
O retoryce albo Gryllos ( I ks.)
Neryntos (I ks.)
Sofista (I ks.)
Meneksenos ( 1 ks.)
1 Por. wyżej § 17.
1 Por. EtyluJ eudeltujska VII 12, 1245 b 20 oraz Etyka nikomackejska
lX 10, 1170 b 20-1171 a 20.
2&i VI
O miło!ci ( 1 ks.)
Uc;:.ta (1 ks.)
O bogactwie (I ks.)
,Zachęta do filo;:.ofii ( 1 ks. J
O duszy (I ks.) ·
O modlitwie (I ks.)
O 5ZlachelnJ•m urodzeniu 1 1 ks. 'l
O ro;:,kOSZ)' ( 1 ks.)
Aleksander, c;:,yli O koloniach 1 ks.)
O królestwie ( 1 k!i.)
o wychowaniu ( l ks.~~
O dobru (3 ks.)
Wyjątki z «Praw» Platona (3 ks.)
Wyjątki z «Państwa~~ (2 ks.)
O gospodarstwie domow_ym r1 ks.:
O pr;:,~vjaźni (I ks.)
O do::,nawaniu albo o ~vm, czego SI{ doznaje ( 1 ks.;
O naukac/z ( 1 ks.)
O .(;agadrtimiach dyJkusyjtrych (2 ks.)
Rozwią;:,ania zagadnień· dyskusyj'!ych (4 ks.)
Podziały sofistyc;:,ne (4 ks.)
O przeciwieństwach ( 1 ks.)
O gatunkach i rod;:.ajach (I ks.)
O cethach istobrych rzec;:,y ( 1 ks.;:
2..• l Ro;:,prawy o wnioskowaniu (3 ks.\
Twierdzenia o cnocie (2 ks.)
.(ar;:,uty (I ks.)
O ro;:,maitym ;:,nac;:,eniu wyrazów, ,·zyli o dodartiu okre-
ślenia (xoc-rł -::pta&e:cnv) (I ks.)
O namiętnościach, c;:,yli o gniewie ( r ks.)
Etyka (5 ks.)
O elementach (3 ks.;
O wied;:,y ( r ks.)
VI Arystoiiks Stagiryta 267
O zasadzie (I ks.)
Potkiały (I 7 ks.)
O podziałach ( 1 ks.)
O pytaniu i odpowiedzi (2 ks.)
O ruchu ( 1 ks.)
O zadaniach (I ks.)
0 <,daniach dysku~jnych ( I ks.)
Sylogizmy (I ks.)
Anali!Jki Pierwsze (8 ks.)
Anali!Jki Wtóre wielkie (2 ks.)
O zagadnieniach ( 1 ks.)
Metodyka (8 ks.)
O !Jm, co lepsze (I ks.)
O idei (I ks.)
Definicje poprzedzające topiki ·( 7 ks.)
Sylogizmy (2 ks.)
Sylogizmy i definicje (I ks.) :!ł
O !Jm, co pochodzi z wyboru, i o !Jm, co jest przypadkowe
(I ks.)
O !Jm, co poprzedza topiki ( 1 ks.)
Topiki dla definicji (2 ks.)
•Vamiętności ( 1 ks.)
O podziałach ( 1 ks.)
O matema!Jce ( 1 ks.)
Definicje (I 3 ks.)
O epicherematach (2 ks.)
O rozkoszy ( I ks.)
,Zdania (I ks.)
O dobrowolności ( I ks.)
O pięknie (I ks.)
Tezy epicherematyczne (25 ks.)
Tezy o miłości (4 ks.)
Tezy o przyjaźni (2 ks.)
.Filozofia jońska. A,._,Jtolele.• VI
Pr;:;ysłowia ( 1 ks.)
Pr<.episy ;:;achowania się prą wspólnym stole (1 ks.)
Prawa (4 ks.)
O kategoriach ( 1 ks.)
O wypowiadaniu sit ( 1 ks.)
:!7 Konst-Ytucje stu pięćdziesięciu ośmiu miast, w ich
publicznym i prywatnym zastosowaniu, demokra-
tyczne, oligarchiczne, samowładcze i arystokratyczne
Listy do Filipa
Listy Selimbrian
Listy do Aleksandra (4 ks.)
Listy do Antypatra (9 ks.)
Listy do Mentora (1 ks.)
Listy do AristoM (1 ks.)
Listy do Olimpias ( 1 ks.)
.Listy do Hefaistiona (1 ks.)
Listy do T emistagorasa ( 1 ks.)
Listy do Filoksenosa ( 1 ks.)
Listy do Demokryta (1 ks.)
Wiersze, których początek brzmi: ,,0 święty, naj-
starszy z bogów, który rzucasz daleko swe pociski".
Elegie, których początek brzmi: "0 córko płodnej
matki".
W sumie 445 270 wierszy..
za Tyle jest napisanych przez niego dzieł. Arystoteles
chciał w nich wyrazić następujące poglądy. Dwojaka
jest nauka filozofii, jedna praktyczna, druga teore-
tyczna. Praktyczna dzieli się na etykę i politykę, a w tej
ostatniej mówi się o państwie i o gospodarstwie do-
mowym; teoretyczna zaś obejmuje fizykę i logikę,
przy czym logika nie stanowi sama działu dla siebie,
ale jest najskuteczniejszym narzędziem dla innych
działów filozofii. A wyznaczając jej dwa cele, wykazywał
,. )
Arystllłt/e:; Stagiryla 271
Rozdział drugi
Teofrast
ok. 37o-:z86 p. n. e.
O eksttU,ie ( 1 ks.)
O Empedoklesie ( 1 ks.)
O epicherematach (I~ .,ks.)
Zar.e;u~ (3 ks.)
O dobrowolności (I ks.)
Wyciąg z «Państwa» Platona (2 ks.)
O ro~maitości głosów u zwierząt tego samego gatunku
( 1 ks.)
O ~awiskach nagłych ( 1 ks.)
O zwierzętach kąsających i kłujących ( 1 ks.)
O zwierzętach uchodzących za zazdrosne ( 1 ks.)
O zwierzętach lądowych ( 1 ks.)
O zwierzętach zmieniających barwę ( 1 ks.)
O zwierzętach, które żyją w kryjówkach ( r ks.) 4ł
O .e;wierzętach ( 7 ks.)
O rozkoszy wedle Arystotelesa ( 1 ks.)
Inne dzieło o rozkoszy ( 1 ks.)
Twierdzenia (24 ks.)
O cieple i zimnie ( 1 ks.)
O zawrotach głowy i zaćmieniach ( r ks.)
O potach (1 ks.)
O twierdzeniu i przeczeniu ( 1 ks.)
Kallistenes, czyli o talobie ( 1 ks.)
O zmęczeniu ( 1 ks.)
O ruchu (3 ks.)
O kamieniach (I ks.)
O zarazach ( I ks.)
O omdleniu (I ks.)
Mowa megarejska (1 ks.)
O melancholii ( 1 ks.)
O metalach (2 ks.)
O miodzie (I ks.)
Kompendium poglądów Metrodora (1 ks.)
:!811 Filo:.ofia jońska. Per_•flllUiyt)' , V2
O meteorologii (2 ks.)
O pijaństwie ( 1 ks.)
Prawa w porządku a!Jabetyc;:.11ym (24 ks.)
Wyciąg z praw (I o ks.)
45 Uwagi o definicjach ( 1 ks.)
O zapachach (I ks.)
O winie i oliwie
Pierws;:.e przesłanki (18 ks.)
O ustawodawcach (3 ks.)
O politykach (6 ks.)
O polityce aktualnej (4 ks.)
O zwyczajach polityc;:.1!Jch (4 ks.)
O najlepujm ustroju politycznym ( 1 ks.)
Zbiór zagadnień (5 ks.)
O przysłowiach ( 1 ks.)
O krzepnięciu i topnieniu ( 1 ks.)
O ogniu (2 ks.)
O wiatrach (I ks.)
O paralit.u (I ks.)
O uduszeniu (I ks.)
O obłędzie (I ks.)
O namiętnościach ( I ks.)
O znakach ( 1 ks.)
Sofizmaty (2 ks.)
Rozwiązywanie ·!'Jilogi;:.mów ( 1 ks.)
Topika (2 ks.)
O karze (2 ks.)
O włosach ( 1 ks.)
O . tyranii ( 1 ks.)
O wodzie (3 ks.)
O śnie i marzeniach sennych ( r ks.)
U przyjat-ni (3 ks.)
46 O ambicji (2 ks.)
V2 281
O natur,z;e (3 ks.)
Fkyka (8 ks.)
Wyciąg 4 fi,z;yki (2 ks.)
Fi,z;yka (8 ks.)
Pr.~eciwko fi,z;ykom ( 1 ks.)
O baJaniu roślin (I o ks.)
O pr~yc,z;ynach w świecie roślinnym l8 ks.)
O sokach (5 ks.)
O fals,z;ywej ro,z;kos,z;y (L ks.)
Ro,z;prawa o dus,z;y
O dowodach nienaukowych· 1 (I ks.)
O aporiach prostych (I ks.-)
O harmonii ( 1 ks.)
O mocie (I ks.)
Punkty oparcia albo argumenty spr~ec~ne ( I ks.)·
O pr,z;ec,z;eniu (I ks.)
O inteligencji ( 1 ks.)
O śmies,z;ności (I ks.)
·Wiec,z;onu: ro,z;watania (i ks.)
Pod,z;ialy (2 ks.)
O różnicach ( 1 ks.)
O przestępstwach (1 ks.)
O oszc,z;erstwie ( 1 ks.).
O pochwale ( 1 'ks.)
O rloświadc,z;enir~ ( I ks.)
Listy (3 ks.)
O ,z;wier,z;ętach samorodnych ( 1 ks.)
O wydzielaniu ( I ks.)
Pochwaly bogów (I ks.) 41
O uroczystościach (I ks.)·
O szczęściu (I ks.)
l Tu zaczyni} si~ wykaz pism T~frasta, ułożony w oryginał~ w po-
rządku alf<tbetycznym.
282 FiloQifia jońsko.. Perypautyty V :l
O entymematach ( I ks.)
O wynalażkach (2 ks.)
Wykłady z etyki (I ks.)
Charaktery etyczne ( 1 ks.)
O hałasie ( I . ks.)
O badaniu ( 1 ks.)
O ocenie sylogizmów 11 k!;. J
O pochlebstwie (l ks.}
O morzu (I ks.)
Do Kassandra o kró/eJtwie ( 1 ks.)
O komedii ( 1 ks.)
O miarach metrycznych ( 1 ks.)
O stylrt ( 1 ks.)
,(.bi6r ·argument6w (I ks. i
Rozwiązania ( I ks.)
O muzyce (3 ks.)
Aletryka (I ks.)
.Uegakles (I ks.)
O prawach ( 1 ks.)
O naruszaniu prawa ( 1 ks.)
Kompendium poglądów Ksenokratesa ( 1 ks.)
O rozmowie potocznej (I ks.)
O przysiędze (I ks.)
Przepisy retoryki (I ks.)
O bogactwie (I ks.)
O sztuce poetyckiej (I ks.)
Zagadnienia polityczne, e~yczne, fizyczne, erotyczne ( 1 ks.)
411 Wstępy (I ks.)
Z,bi6r zagadnień (I ks.)
O zagadnieniach fizycznych ( 1 ks.)
O przykładzie (1 ks.)
O wprowadzeniu i narracji ( 1 ks. j
Drugie dzieło o sztuce poetyckiej ( I ks.;
V2 T eo.fra.rt z Em:.u 283
O mędrcach ( 1 ks.)
O sztuce doradzania ( 1 ks.)
O solecyzmach 1
O retoryce (1 7 ks.)
O rodzajach sztuki wymow;· ( 1 7 ks.)
O obłudzie (I ks.)
Komentarze do pism Arystotelesa względnie Teofrasta
(6 ks.)
Poglądy fizyczne (I 6 ks.)
Wyciąg z Pvglądów fizycznych ( 1 ks.)
O wdzięczności (I ks.)
O kłamstwie i prawdzie ( 1 ks.) 2
Historia poglądów teolagicznych (6 ks.)
O bogach (3 ks.)
Z historii geometrii (4 ks.)
Wyciągi z pism Arystotelesa o zwierzętach (6 ks.) 49
Epicherematy (2 ks.)
Tezy (3 ks.)
O królestwie (2 ks.)
O przyczynach (I ks.)
O Demokrycie (I ks.)
O oczernianiu ( 1 ks.)
O powstawaniu ( 1 ks.)
O rozumności i obyczajach zwierząt ( 1 ks.)
O ruchu (2 ks.)
O widzeniu (4 ks.)
O definicji (2 ks.)
O danych ( 1 ks.)
O tym, co większe, i u tJ'm, co mniejsze ( 1 ks.)
O muzykach ( 1 ks. :
O s~c?.ęśliwości
boskiej ( 1 ks.)
Pr~eciw akademikom ( 1 ks.)
Zachęta do filo~ofii ( 1 ks.)
O najlepszych rządach ( 1 ks.)
Pamiętniki ( 1 ks.)
O wybuchu wulkanu na Sycylii ( 1 ks.)
O rzeczach pows~echnie uznawanych ( 1 ks.)
O zagadnieniach fizycznych ( 1 ks.)
Jakie są metody osiągania wiedzy ( 1 ks.~
O kłamcach (3 ks.)
50 Wprowadzenie do topiki ( 1 ks.)
O AiscJvlosie 1 ( 1 ks.)
Historia astronomii (6 ks.)
Dociekania arytmetyczne o dodawaniu ( 1 k~;.)
Akicharos 2 ( 1 ks.)
O mowach sądowych ( 1 ks.)
Listy do Astykreona, Faniasa i Nikanora
O pobożności ( 1 ks.)
O s~ale bachic~nym
O chwili stosownej ( 1 ks.)
O potoc~nych rozmowach ( 1 ks.)
O wjekowaniu dzieci ( 1 ks.)
bme dzieło na ten sam temat ( 1 ks.)
O wychowaniu, czyli o cnotach, czyli o umiarkowaniu
( 1 ks.)
O liczbach (I ks.)
Definicje dotyczące sylogizm6w (I ks.)
O niebie (I ks.)
O polityce (2• ks.)
O naturze
O owocach
O zwierzętach.
Łącznie pisma Teofrasta obt>jmują 232 8o8 wierszy.
Tyle o jego pismach 1 •
Znalazłem także jego testament, który brzmi, jak ~~
następuje:
Ro7.dział trzeci
Strato n
stal na czele szkoły perypatetycki~j w latach l!!l6-268
K.ozdzial czwarty
Lykon
.. k. :-1oo-:z26 p. n. <'·
&s Po nim, tzn. po Stratonie, kierownictwo szkoły
objął Lykon, syn Astyanaksa z Troady, mąż wymowny
i znakomicie obeznany ze sztuką wychowania dzieci.
Mawiał, że należy wpajać w dzieci porzucic wstydu
i ambicję, tak jak koniom potrzebna jest ostroga i w~
dzidło. Jego siłę i zręczność wyrażania si"; ilustruj•·
między innymi takie powiedzenie. O pewnej biedn~j
dziewczynie powiedział: ,, Wielkim ciężarem jest dla
ojca córka nie mająca posagu, która już przekroczyła
wiek kwitnący';. DJatego Anti~onos ponot: mówił
V4 Lylcon ~ Troady 293
l Tj. w Troadzic.
\'4 Lykon z Troail;· 297
Rozdzial pią1y
O prawach ( 1 ks.)
O retoryce (2 ks.)
O kwestiach wo_jskow;•ch !2 ks.)
11 O Iliadzie (2 ks.)
O Odysei (4 ks.)
Ptolemeusz ( 1 ks.)
O miłości ( 1 ks.)
Faidondas ( 1 ks.)
Maidon ( 1 ks.)
Kleon ( 1 ks.)
Sokrates ( 1 ks.)
Artakserkses ( 1 ks.)
O Homerze ( 1 ks.)
Arys~des ( 1 ks.)
Aristomachos ( 1 ks.)
Zachęta do filozofii (I ks.)
O ustroju poli~cznym (t ks.)
O dziesięcioletnich rządach własnych ( 1 ks.\
O Jończykach (t ks.)
O poselstwach ( 1 ks.)
O zaufaniu ( 1 ks.)
O wdzięczności ( 1 ks.)
O losie (t ks.)
O słusznej dumie (~J.er<XAo~uxt~) ( r ks.)
O małżeństwie ( I ks.)
O mniemaniu 1 ( 1 ks.)
O pokoju (I ks.)
O prawach (I ks.)
O zwyczajach (I ks.)
O chwili stosownej (t ks.)
1 Nie wiadomo, czy tytuł ten brzmi ru:pl 8óxou (ó 8óxoc; =mnie-
manie), czy 7ttpl lłoxou (łJ lub ó 8ox6c; = belka, kij, tram, ale także
meteor o takim kształcie).
V5 301
Dionizjos ( I ks.)
Mowa chalcydyjska ( r ks.)
Oskarienie Ateńczykow ( I ks.)
O Antyfanesie (I ks.)
Wstęp historyczny ( 1 ks.)
Listy ( 1 ks.)
Zqpu.ysięt.one zgromadzenie' (I ks.)
O starości (1 ks.)
O uprawnieniach ( 1 ks.)
Bajki Ezopowe ( r ks.)
Chreje 1 ( 1 ks.)
Styl Demetriosa jest filozoficzny z pewną przymieszką s:z
retoryki i odznacza się siłą wyrazu.
Na wiadomość, że Ateńczycy zniszczyli jego posągi,
powiedział: "Ale nie zniszczyli zasług, dla których
je postawili". Mawiał, że chociaż brwi są małą cząstką
ciała, ale mogą rzucić cień na całe życie 2 • Mawiał,
że nie tylko Plutoś jest ślepy, ale i prowadzący do niego
'los 3 • Jaką w wojnie moc ma żelazo, taką w rządzeniu
ma wymowa. Widząc raz rozpustnego młodzieńca,
powiedział: "Patrz, czterograniasty Hermes, z długimi
w~osami, z brzuchem, przyrodzeniem i brodą". Mówił,
że ludziom napuszonym i aroganckim r.ależy ująć
trochę wzrostu, a nietkniętą zostawić ir:.teligencję.
Młodzi ludzie, mawiał, powinni czcić rodziców w domu,
przechodniów ~ drodze, a w samotności samych siebie.
Przyjaciele w chwilach szczęścia odchodzą tylko wtedy, as
kiedy ich o to prosimy, w nieszczęściu zaś sami i bez
1 Chreja (;(ptL!X) to zbillr dowcipnych powiedzeń słynnych myśli
ponieważ bogactwo nie pntn:y. czy czluwit•k jest go wa•·t, czy nie
302 Filozofio. jońska. Ptrypatetyi.;· vs
Rozdział szósty
Heraklides
ok. r. 36o p. 1i. c.
O miłolei ( 1 ks.)
Kleinias
Dzieła fizyczne:
O rozumie
O dus<.y i osobny traktat pod tym samym tytułem
O naturze
O podobiznach (e:t8wACl)
Przeciw Demokrylowi
. O zjawiskach niebieskich ( 1 ks.)
O !Ym, co si€ dzieje w Hadesie
O .tyciu (2 ks.)
O przyczynach chor6b (I ks.)
O dobru (I ks.)
Przeciw poglądom Zenona ( 1 kś.)
Przeciw poglądom Metrona ( I ks.)
Dzida gramatyczne:
O wieku Homera i He~oda (2 ks.)
O Arekilochu i Homerze (2 ks.)
Dzieła retoryczne:
O s;:;tuce retoryc;:;nej, czyli Protagoras
Dzieła historyczne:
O pitagprejc;:;ykach
O wyruzla;:;kach.
sam pisŻe w innych miejscach: Heraklidesa z Tarsu, stoika (por. VII 121)
i Heraklidesa sceptyka, nauczyciela Ainesidema (IX 116).
KSIĘGA SZÓSTA
Cynicy
Antyatenes
R(Jzdzial pirrwszy
An~stenes
ok. 41-0 - po 366 p. n. e.
Później przystał
do Sokratesa, od którego tak wiele
skorzystał, że nakłonił
swoich uczniów, aby razem
z nim przeszli do szkoły sokratycznej 1 • Mieszkając
w Pireusie musiał codziennie przebywać czterdzieści
stadiów, aby słuchać Sokratesa. Od niego nauczywszy
się wytrzymałości i naśladując jego, umiej."tność pa-
nowania nad uczuciami, stał się założycielem szkoły
cyników. Nauczał, że trud (1t6vo(Ó) jest dobrem, czego
przykładem są wielki Herakles i Cyrus {pierwszy
przykład biorąc z Greków, drugi - spośród barba-
rzyńców).
s Antystenes pierwszy tak definiował słowo (A.~o(Ó) :
"Słowo wyraża rzecz, jaką ona byłą lub jest". Mawiał
stale: "Niechbym raczej zmysły postradał, niż miał
odczuwać rozkosz" oraz: "Trzeba żyć z takimi kobie-
tami, które będlt umiały okazać wdzięczność". Mło
dzieńcowi z Pontu, który chciał uczęszczać na jego
wykłady i pytał, co w tym celu należy uczynić, odpo-
wiedział: "Trzeba nowej książki, nowego rylca, nowej
tabliczki", wskazując jednocześnie na potrzebę ro-
zumu 1 • Komuś, kto go pytał, jaką wziąć żonę, odpo-
wiedział: ,,Jeżeli weźmiesz piękną, będziesz miał
innych do spółki, jeżeli weźmiesz brzydką, będżiesz
miał za swoje" 8 • Usłyszawszy raz, że Platon źle o nim
się wyraża, powiedział: "Jest przywilejem króló\\<,
że gdy czynią dobrze, mówi się o nich źle". Kapłanowi,
• który, chcąc go wtajemniczyć w misteria orfickie,
mówił o szczęściu, jakiego wtajemniczeni zażywają
O kiju, por. 1\' 17). Dlaczego kijem srebrnym (cł.p·r•Jpt~ pci~3(!>.i - nie
wiadomo ....
2 W oryginale gra słów: de; x6p~xocc; (mi•:dzy kruki) oraz d.; xÓ·
11 5·
3t6 Filotofia joti.rku. Gmit;>• VII
W tomie piątym:
W tomie dziesiątym :
O Oc{ysei
O kiju
Atena albo O Telemaeku
O Helenie i Penelopie
O Proteus;:u
Cyklop, czyli O Oc{yseus;:u
1u O ~yciu winn albo O pijaństwie, albo O Cyklopie
O Kirke
O A.mfiaraosit
O Oc{yseus;:,u, Penelopie i psie.
W tomie dziesiątym:
Rozdział drugi
Diogenes
ok. 412-323 p.n.e.
wum państwowe.
• Tj. szkolę megarejską.
6 w oryginale gra słów: axo>.~ ·- xc.>.4) (szkoła - żółł) oraz: 8ta-
-:pt~i} - XOt'\"et'l"pL~lj (nauka - marnowanie czasu).
324 Filo~ojia ;ońska. Cyn i~~ VI2
284)·
1 Gaj cyprysowy i palestra w Koryncie.
Diogenes dopisał:
"Powojnie przymierze". Chciwość
pieniędzy uważał za źródło wszelkiego zła. Widząc
rozpustnika jedzącego w oberży oliwki, powiedział:
"Jeżeli w ten sposób jadłeś śniadanie, nic będziesz
potrzebował w ten sposób jeść obiadu". O ludziach
dobrych mówił, że są obrazami bogów. Miłość uważał
51 za robotę nierobów 8• Na pytanie, co jest przykre
w życiu, odpowiedział: "Starość bez środków do życia".
On wychłostał oliwkę 3 •
I Por. II 68 i 102.
1 W misteriach odbywających się na Samotrake składali ofiary
ludzie, którzy si~ uratowąli na morzu w czasie burzy.
3 w oryginał~ gra słów: xelpCilll (gorszy) jest jednoczdnie imieniem
najmądrzejszego z Centaurów, F.urytion natomiast jest najgłupszym
z C'.entaurów.
342 Filo:.ofia jofuka. CyniCy VI2
• W oryginale gra słów: nie zepsuć dziewicy (rlj11 x6pl)V) może zna·
c:r.yć też: nic zepsuć źrenicy.
Vl 2 /Jiogt1u:• z .~)moP.,
1 Według Cicerona (De r~atura Deorum III 34, 83) pirat nazywał
si': Harpalus.
350 FiltJujuJ jorlska. Cyni9 VI:!
na og6l jambicznych, które można było 'Piewać (stąd nazwa) lub re•
cytować. Z melijambów zachowały się frapaeDty.
VI2 Diogenu z S7'fDPY 351
Niektórzy opowiadają, że
przed śmiercią Diogenes
polecił pozostawić swoje ciało bez pogrzebu, aby dzikie
zwierzęta miały z niego pożytek, albo rzucić je do jamy
i tylko lekko przysypać ziemią. Są wreszcie i tacy,
co mówią, że życzył sobie, żeby wrzucono gó do rzeki
Illissos 1, aby był jeszcze pożyteczny swoim braciom.
Demeterlos w Pisarz;ack o ~m samym imieniu pisze,
że w tym samym dniu umarł Aleksander w Babi-
lonie i Diogenes w Koryncie. Diogenes żył jeszcze
jako starzec w czasie sto trzynastej Olimpiady
[328-325 p. n. e.].
ao Wymienia się następujące jego pisma:
Dialogi:
Kefalion
Ich~as
Kolojos (Kawka)
Porda/os
Lud ateński
Państwo
E~ka
O bogactwie
O milości
Teodor
Hypsjas
Arystareh
1 Prokelewmatyk składa się z czterech zgłosek krótkich i zastępuje
spondej, daktyl lub anape.,t.
1 W Attyce.
Vl2 DiogtMS : SJfi0/1.1 353
O lmierci
I.isty.
Siedem tragedii:
Helena
Tyestes
Herakles
Achilles
Meaea
Chryzyp
Etlyp.
Sosikrates jednak w pierwszej księdze Sukcesji oraz
Satyros w czwartej księdze ,(.ywottjw mówią, że pisma
te nie pochodzą od Diogenesa: tragedie przypisują
Filiskosowi z Eginy, przyjacielowi Diogenesa. Sotion
natomiast w siódmej księdze przypisuje Diogenesowi
tylko następujące pisma:
O cnocie
o aohru
O miloici
,{,ehrak
Tolmaios
Pordalos
Kassander
Kefalion
Filiskos
Arystareh
Syzyf
Ganymedes
Chreje
Listy.
Byłp pięciu Diogenesów: pierwszy, z Apollonii, a1
zajmujący się filozofią przyrody; początek jego traktatu
tak brzmi: "Jeżdi się zaczyna jakąkolwiek mowę,
354 FiloVJ.fiD: jońska. Cynky VI2
Rozdział trzeci
Monimos
ok. r. 340 p. n. e.
A. Był
lei, Filonie, Monirnos,
mędrzec,ale już nie tak sławny.
B. Ten, co chodził z torbą?
A. Nawet z trzema torbami. A to, co mówił,
w niczym nie przypominało, na Zeusa,
zasad takich jak: "Poznaj samego siebie". \Vyższy był
ponad to ten brudny żebrak,
który mówił, że wszelkie wysiłki ludzkie czcze są i głupie.
Rozdział czwarty
One;:ikritos
ok. r. 330 p. n. e.
Rozdział piąty
Krates
ok. r. 3!28 p. n. c.
1 Iliada l 591.
360 Filoz.ofia jotlska. Gynuy Vl5
Rozdział szósty
Metrokies
ok. r. 300 p. n. e.
Rozdział siódmy
Hipparckia
ok. r. 300 p. n. e.
Ro:cdział 6uny
Menippos
III w. p. n. e .
Rozdział dziewiąty
Menedemos
III w. p. n. e.
102 Menedemos był uczniem Kolotesa z Lampsaku.
Jak opowiada Hippobotos, posunął się do takiego
stopnia dziwaCtwa, że chodził ubrany za Erynię, m6wiąc
że przybył z Hadesu na rekonesans ludzkich zbrodni,
po czym ma tam powr6cić i powiadomić o wszystkim
Vl9 365
[Doktryna 9nik6w J
Stoicy
Chryzyp
Rozdział pierwszy
Zenon [z Kition J
333-261 p. n. e. 1
czas Olimpiad sto dziesiątej - sto trzydziestej, tj. na lata 34o-36o p.n.e.;
daty te opierają się na niepewnych wnioskowaniach o współczesnych
mu osobach. Nazwisko ojca Zenona podają jedne źródła jako Mnazeas
iu·b Demeas, inne jako Mnazaios lub Demim.
370 VIII
z Arystypem.
1 Tzn. pod wpływ.:m cynika Kratesa.
\'11 l ~enon ~ Kition 371
O obowią.dcu
O prawie
O wykształceniu helleńskim
O wzroku
O całym Jwieeie
O znakach
O nauce pitagorejskiej
Zagaanienia ogólne
O sposobach wyrażania
Pięć problemów homeryckich
- O słuchaniu poetów
Ponadto pozostały po nim:
Sztuka, odpowied<:i i dowody ~ 2 ks.)
~spomnien~ o Kraurie
Etyka
Tak się przedstawiają pisma Zenoua.
W końcu Zenon porzucił K.ratesa i słuchał wykładów
wyżej wspomnianych filozofów przez dwadzieścia lat.
W owym czasie miał powiedzieć: "Właśnie dlatego,
że okręt mój zatonął, udała mi się podróż". Inni jednak
mówią, że tak się wyraził, kiedy był jeszcze uczniem
Kratesa. A jeszcze inni mówią, że gdy przebywał 5
w Atenach i usłyszał o rozbiciu się okrętu, powiedział:
"Dobrze los zrządził, skierowując nas ku filozofii".
Są wreszcie tacy, którzy twierdzą, że dopiero złożywszy
swoje towary w Atenach zajął się filozofią.
Wykładać zwykł przechadzając się po Malowanym
Portyku 1 (zwanym również Portykiem Peizianaksa),
który otrzymał swoją nazwę od zdobiących go malo-
wideł Polignota. Chciał uczynić to miejsce znowu
miłym ludności,· bo za rządów Trzydziestu Tyranów
theatrum sumus.
1 Jest to parafraza llitJqy 11 831 i XXIII 133.
VIII 377
kładzie W. Steffena:
'f~n j•st bezsprzeeznir najlepszym, kto cbiała w granicach I'OZI'ldku
MyśllłC o wuystkim, co przyjdzie, lub jak ieao zamysł •ił skoó.e&y.
382 Filozofi4 jomka. Stoi&] Vll l
• O~sa i Pelion, dwie góry w T<"ssalii obok Olimpu. Wiąże się z nimi
podanie o Gigantach, którzy rzucali Pdion na o~sę. aby dostać Aię do
~irdziby Zeusa.
• Alfabet grecki był pochodzenia fenickiego.
384 Filo~ofia ;ońsluJ.. Stoiq VII l
[Uczniowie Zenona]
Chreje (4 ks.)
Wspomnienia
Ot!powiet!,t na ,,Prawa" (7 ks.).
Ariston z Chios, syn Miltiadesa, był tym uczniem Ze- S7
[Doktryna Jtoicka]
i "Zniwny".
Istnieje jeszcze osobny dział dialektyki, o którym
wyżej wspomnieliśmy, mianowicie nauka o samym
słowie, obejmująca zarówno słowo pisane, jak i części
mowy; omawia się tutaj również solecyzmy, dykcję
poetycką, dwuznaczności, melodyjność, muzykę, a we-
dług niektórych także definicję, podziały i styl.
ł5 Stoicy twierdzą, że studium sylogizmu jest rzeczą
baulzo pożyteczną, gdyż uwydatnia to, co się nadaje
do udowadniania, oraz przyczynia się bardzo do po-
poprawnego formułowania sądów, a przez ich upo-
rządkowanie i zapamiętanie nadaje charakter trwały
naszym pojęciom. Argumentacja jest to całość złożoną
z przesłanek i wniosku; sylogizm jest to oparte na nich
rozumowanie wnioskujące; dowód jest to wypowiedź,
w której na podstawie tego, co ·jest bardziej Jas~e,
wirloskuje si~ o tym, co jest mniej jasne.
Wyobrażenie (cpcxv-ratatat) jest to odcisk w duszy
(nmcua~~:; lv ljJuxn): nazwa ta została właściwie zapoży
czona z odciskania pieczęci w wosku. Są dwa rodzaj~
46 wyobrażeń: wyobrażenie kataleptyczne (xcx-riXA1J7tT~x~) ,
i wyobrażenie akataleptyczne (&xat't'&):rpt"roc;) Wyo-
brażenia kataleptyczne, które -jak twierdzą stoicy -
stanowią kryterium rzeczy, pochodzą od przedmiotu
rzeczywiście istniejącego i jako całkowicie z nim zgodne
w nas się odbiły i odcisnęły, akataleptyczne natomiast
nie pochodzą od przedmiotu rzeczywiście istniejącego
albo, jeśli pochodzą od przedmiotu istniejącego, to
\111 ~91
1 Tekst uszkodzony.
• Iliada IX g6.
• Wszystkie trzy wiersze pochodzą z niezachowanych i nieziden-
tyfikowanych tragedii.
402 Filolo.fia joruka. Stoic; VII l
:;ię swoją. Nie zostaje więc nic innego, jak sobie powie-
dzieć, że natura przywiązała każdą istotę żywą do niej
samej, tak że odtrąca ona od siebie to, co jest dla niej
szkodliwe, a zatrzymuje to, co pożyteczne.
To zaś, co niektórzy twierdzą, że pierwszy popęd
istot żywych parł je ku rozkoszy, jest -jak się zdaje -
błędne. Stoicy bowiem twierdzą, że rozkosz (~8ov~), 86
o ile rzeczywiście istnieje, jest elementem dodanym
później (emyeW"t)tJ.ot), kiedy natura sama w sobie
szukając tego, co wspiera jej ustrój, uzyskała to. W ten
sposób cieszą się zwierzęta i kwitną rośliny. Według
stoików natura nie zrobiła żadnej zasadniczej różnicy
między zwierzętami a roślinami, chociaż im pozwala
rozwijać się bez popędów i czucia, bo znów w nas za-
chodzą pewne procesy roślinne. Ponieważ zaś zwie-
rzęta otrzymały nadmiar instynktu, dzięki któremu
dążą do zaspokojenia swoistych potrzeb, naturalna
skłonność rozwija się w większym jeszcze stcpniu
przez dodane popędliwości. Ponieważ zaś istoty ro-
zumne zostały obdarzone rozumem dla doskonalszego
życia, wobec tego życie zgodne z rozumem (-rb xot't'li
Aóyov ~ljv) słusznie się wydaje życiem zgodnym z na-
turą (xoc't'li lj)Óaw). Bo rozum staje się niejako twórcą
(nx_v('t"ti~) owego popędu.
Dlatego Zenon powiedział pierwszy w swym dziele 87
Rozdział drug1
Ariston
ok. 32o-26o p. n. e.
Rozprawa o miło!ci
Uwagi o pr6żności sławy ( 1 s ks.)
Notatki (25 ks.)
Wspomnienia (3 ks.)
Chreje ( 1 1 ks.)
Przeciw retorom
Odpowiedź na zarzury Aleksinosa
Przeciw dialekrykom (3 ks.)
Lisry do Kleantesa (4 ks.)
Panaitios i Sosikrates są zdania, że Ariston z Chios
jest autorem tylko listów, a inne przypisywane mu
pisma są dziełem Aristona Perypatetyka.
1 6ł Opowiadają, że Ariston, który był łysy, doznał po-
rażenia słonecznego i z tego powodu umarł.
Ułożyliśmy dla niego wiersz w cholijambach 1 :
Rozdział trz~ci
Herillos
ok. 260 p. n. ~
.Naprawia&~
Kontroler
Hermes
Mtdea
Dialogi
Problemy etyki.
Ro-zdział czwarty
Dionkjos
ok. 33o-!:!6o p. n. e.
O rodroszy (4 ks.)
c) bogactwie, wdzięku i zemicie
O współżyciu z ludt.mi
O szczęściu
O dawnych królach
O rzeczach godnych pochwały
O obyczajach barbarzyńców.
To są stoicy, którzy się ró~nili w poglądach od
doktryny swej szkoły. Następcą Zenona był Klean-
tes, o którym teraz będzie mowa.
Roz.dzial piąty
Kleantes
O sławie
Polityk
O radzie
O prawach
O sąd;r.eniu
O wychowaniu
O ro;r.umie (3 ks.)
O celu
O pięknie
O d<;ialaniu
O wiedzy
O królestwie
O przyja~ni
O uczcie
O tym, t.e cnota jest jedna i ta sama u mężczyzn i kobiet
O stosowaniu sofizmatów przez mędrca
O potrzebach
Diatryby (2 ks.)
O rozkoszy
O własnościach
O aporiach
O dialektyce
O tropach
O orzeczeniach.
Te pisma przypisują Kleantesowi.
17& Umarł zaś w taki sposób. Miał wrzód na dziąśle.
Z polecenia lekarzy przez dwa dni nic nie brał do ust.
A gdy jego stan poprawił się do tego stopnia, że le-
karze pozwolili mu przyjmować zwykły pokarm,
Kleantes odmówił; oświadczył, że odbył już swoją
drogę i nadal nie przyjmował pokarmu, po czym życie
zakończył. Zył osiemdziesiąt lat, a słuchał wykładów
Zenona przez lat dziewiętnaście.
•VII 5 453
Rozdział szósty
Sfairos
ok. r. !ł!łO p. o. e.
Rozdział siódmy
Chryzyp
nk. ~77-~o8 p. n. e.
epikurejczyk.
1 W oryginale gn. słów: Xpó<mrno~ (Chryzyp, etymologicznie;
Maj'łcy złotego konia) - KpóaLmro<;; (za konia schowany).
VII 7 Chryzyp .t: Soloi 457
On jeden jest mądry, tamci snują się wokół niego jak cienie 1 .
Mówiono też:
I. Pisma logiczne
Te;:.y logic;:.ne
Badania filo;:.ofic;:.ne
Dialektyczne definicje, do Metrodora (6 ks.)
O terminach dialektycznych, do Zenona ( 1 ks.)
a90 Sztuka dialektyc;:.na, do Aristagorasa (1 ks.)
Prawdopodobieństwo sądów hipotetycznych,· do Diosku-
ridesa (4 ks.)
Seria trzecia
O trybach rozkazujących (2 ks.)
O zapytaniach (2 ks.)
O badaniach (4 ks.)
Przegląd pytań i badań (1 ks.)
Przegląd pytań (2 ks.)
O dociekaniu (2 ks.)
O odpowied;:,i (4 ks.)
Seria czwarta
O orzeczeniach, do Metrodora (10 ks.)
O przypadkach prostych i zalti.n;Jch, do Filareńosa (I ks.)
O sylogizmach hipotetycznych, do Apolionidesa (I ks.)
O orzeczeniach, do Pazylosa ( 1 ks.)
Seria piąta 182
O pięciu przypadkach ( 1 ks.)
462 FlloQJjia jońska. Stoig VII 7
Seria pierwsza
O wyrażeniach pojedynczych i zlotonych (6 ks.)
O słowach, do Sosigenesa i Aleksandra (5 ks.)
O anomaliach w wyrażaniu się, przeciw Dionowi (4 ks.)
O sorytach stosowanych w mowie (3 ks:)
O błędach mowy (I ks.)
O solecyzmach, do Dioniz.josa· ( 1 ks.)
Wyrażenia naruszające zwyczaj językowy t I ks.)
O powiedzeniu, do Dioni{josa (I ks.)
Seria druga
O elementach mowy i o słowach wypowiedzianych· (5 ks.)
O składni zdań (5 ks.)
O składni i elementach ;:;dań, do Filipa (3 ks.)
I!IS O elementach mowy, do Nikiasa (I ks.)
O przyimkach (I ks.)
Seria trzecia
Przeciw rym, którzy odrzucają podział (2 ks.)
O dwu;:;nacznoJci, do Apoliasa (4 ks.)
O dwu;:;nac;:;noJci zwrotnej ( 1 ks.)
O łącznrJ dwuznaczności zwrotnej (2 ks.)
Przeciw dziełu Pantoidesa o wieloznacznościach ( 2 ks.)
O wprowadzeniu do wieloznaczności (5 ks.)
Skrót dzieła o wieloznaczności (1 ks.)
Implikacje jako wprowadzenia do wieloznaczności (2 ks.)
VII 7 Clrryzyp z Soloi
Seria trzecia
O ;;daniach odwróconych, do Atenadesa ( 1 ks.)
O zdaniach częściowo odwróconych (3 ks.) (pismo pod-
robione)
Odpowiedź Ameiniasowi co do sylogizmów rozłącQZych
(I ks.)
Seńa czwarta
O hipotezach, do Meleagra (3 ks.)
Sylogizmy hipoteryczne w odniesieniu do praw, do Meleagra
(I ks.)
Sylogizmy hipoteryc;;ne wprowadzające (2 ks.)
Sylogizmy hipoteryc;;ne ;;łożone ;:; teorematów (2 ks.)
Rozwiązania hipoterycznych sylogizmów Hedylosa (2 ks.)
Rotwiązania hipoterycznych rylogi;;mów Aleksandra (2 ks.)
O wyjainieniach, do Loodamasa (I ks.)
Seria piąta
Seria ósma
O sofizmacie "Nikt", do Menekratesa (8 ks.)
O wnioskach ze zdań nieokreślonych i określonych, do Pa-
zylosa (2 ks.)
O sofizmacie ,,Nikt", do Epikratesa (I ks.).
Seria dziewiąta
Seria dziesiąta
Seria druga
O rzeczach podobnych, do Aristoklesa (3 ks.)
O definicjach, do Metrodora (7 ks.).
Seria trzecia
O niesłusznych zarzutach podniesionych przeciw d~finicjom,
do Laodamasa (7 ks.)
VII 7 Chryzyp z Soloi 467
Seria pierwsza
O pięknie i rozkoszy, przeciw Aristokreonowi (10 ks.)
Dowody, t.e rozkosz nie jest celem ostatecznym (4 ks.)
Dow6d, i.e rozkosz nie jest dobrem (4 ks.)
O argumentach w sprawie ... 1
KSIĘGA ÓSMA
Pitagoreizm. Empedokles
Rozdział pierwszy
Pitagoras
ok. 582-500 p. n. e.
Wedle tegoż
Heraklidesa Pitagoras napisał jeszcze
trzecią rzecz pt. O dus:r,y, czwartą pt. O poboj'_noici,
piątą pt. Helotales [nazwaną od imienia ojca Epicharma
z Kos], szóstą pt. Krotona i jeszcze inne. Traktat misryc~ny
jest wedle Heraklidesa dziełem Hippazosa, napisanym
dla skompromitowania Pitagorasa. Także pisma Astona
z Krotony przypisuje się niesłusznie Pitagorasowi.
11 Aristoksenos zaś mówi, że większość swych nauk z dzie-
dziny etyki Pitagoras przejął od kapłanki delfickiej
Temistoklei 2 • lon z Chios twierdzi w Potrójnych :r,wy-
cięstwach 8 , że Pitagoras nicktóre swoje utwory wydał
pod imieniem Orfeusza. Przypisują mu także Zwiatfy,
dzieło, którego poc~ątek · brzmi: "Nie bądź wobec
nikogo bezwstydny". Sosikrates zaś w Sukcesjach filo-
:r,ofów mówi, że Pitagoras, gdy zapytał go Leon, tyran
Fliuntu, kim jest, rzekł w odpowiedzi, że jest filozofem 4•
Mówił, że życie jest podobne do święta ludowego;
jedni idą na nie, żeby wziąć udział w igrzyskach, inni -
żeby handlować, a jeszcze inni, i to najlepsi, jako wi-
dzowie; podobnie w życiu, jedni są niewolnikami
Demeter.
• Przyrząd służący do ustalania praw c:irg.rua struny. Składa sio;
z jednej struny (stąd nazwa) naciągniętej na desce; jej długąść i naprę·
żenie można dowolnie zmieniać, osiągając tym samym rożną wysokofć
tonu.
Vlll l Pitngor4l 477
1 Por wyżej
VIII 8.
1 Imi~Ilu&oty6pot<; uważa autor za złożenie z 116~ho~ (Apollo Pytyjski::
i clyopcóe&" (głosie!, mówić). ·
Vllll Pitagqra.s 481
1 Komedia zaginiona.
VIII l 487
38 I Aristofon w Pitagorylcie:
A. Wi-;c mówił schodząc w głębokie podziemia,
że widział tam wszystkich i że zaiste.
wielce się różnią od innych zmarłych pitagorejczycy,_
tylko oni z Plutonem obiadują
dla swej pobożnoki.
B. Mamy to chyba bóg, o "tórym mówisz,
jdli przestaje z takimi brudasami.
l tamże:
Bo oni jed:~:ą
warzywa tylko i popijają je wodą,
mają wszy i brudne płaszcze.
Zaden zmarły by ich nie zniósł!
Pitagoras był
w kwiecie wieku męskiego w c:;o.asie
sześćdziesiąt~j Olimpiady [540-536 p. n. c.] 2, a nauka
jego trwała do dziew,ątego lub dziesiątego pokolenia, 46
bo ostatnimi pitagorejczykam_i, których z~1ał jeszcze
Aristokscnos, byli Ksenofilos z Chalcydy trackiej,
Fanton z Fliuntu oraz Echekrates, Diokłcs, Polimna-
stos - wszyscy także z Fliuntu. Byli oni uczniami
Tarentyńczyków Filolaosa i Eurytosa.
Czterech Pitagorasów żyło w tym samym czasie
i byli prawie w tym samym wieku. Jeden z Krotony,
dążył do zdobycia tyranii; drugi z Fliuntu, atleta,
albo jak mówią inni, trener atletów 3 ; trzeci z Zakyntu;
czwarty nasz Pitagoras, który odkrył. tajemnice filo-
Pitagoras do Anaksymenesa.
Ro:~:dział drugi
Empedokles
ok. 493 - ok. 433 p. n. e.
Oraz dalej:
Ci, którzy mówią, że uciekłszy z domu
do Syrakuz przybył i w obronie tego miasta
przeciw Ateńczykom walczył, nie wiedzą chyba,
jak rzeczy się miały naprawdt;, bo albo już nic żył wtedy,
albo już był starcem st;dziwym, a to jest mało prawdopodobne.
Arystoteles bowiem, podobnie jak i Herakli<łes, podaje,
że Empedokles umarł licząc lat sześćdziesiąt. Ten zaś,
który na siedemdziesiątej Olimpiadzie zwyciężył w wy-
ścigach,
To samo imię nosił i był dziadkiem tegoż,
'W r. 445-444 p. n. e.
VIII 2 495
1 Pierwsze dwa wiersze cytowane były wyżej, VIII 54· Ustęp po·
chodzi z O~yJZczeń Empedoklesa (Diels, fr. 112 B). •
VIII 2 Empedokks .c Akragas 499
Oraz drugi:
Wieść głosi, że Empedokles umarł,
kiedy z wozu
wypadłszy nieszczęśliwie złamałprawe biodro.
Bo gdyby do krateru skoczył i tak życie zakończył,
skąd w Megarze pokazywano by jego grób?
1 Oqseja XI 1178-79·
l Diels fr. 6 B. Aidoneus był też jednym z imion Hadesu.
VI112 ErnpedJJkles z A.krag4S 505
Rozdział trzeci
Epicharm
ok. sso---400 p. n. e.
Rozdział czwarty
Arc~ytas
ok. r. 400
Rozdział piąty
Alkmaion
przed 6 w. p. n. e.
Rozdział szósty
Hippm:.os
IV w. p. n. e.
Rozdział siódmy
Filolaos
IV w. p. n. e.
Rozdział ósmy
Eudoksos
ok. 406-353 p. n. e.
Heraklit
ok. 54()-480 p. n. c.
1 Dicls fr. 40 B.
2 Diels fr. 41 R.
a Dif'IS fr. 43 i 44 n.
518 Filozofowie nil.uoszmi. IX l
Teofrast zaś
twierdzi, że skłonność do melancholii
sprawiła, iż pewne ~zęści jego dzieła są nie wykoń
czone, a inne znowu mają charakter niejednolity.
Jako oczywisty dowód jego wielkoduszności Antystenes
przytacza w Sukcesjach, że się zrzekł na korzyść brata
godności króle\\'Skiej. Dzieło Heraklita zdobyło tak
wielką sławę, że zwolennicy jego otrzymali nazwę
heraklitejczyków.
1 Parafraza Iliady I 247--48.
520 Filo;:ofow~ niłt:Tt:lst:eni XI
Rozdział drug1
Ksenofane~
ok. s3o-488 p. n. c.
1 Diels, fr. 8 B.
• W oryginale gra słów' f) &c fpci.O'I'GI f) ~ łj31.0'1'Gl
IX2 Ksmt~jtJtW ~ Kolofonu 527
Rozdział trzeci
Parmeniaes
ok. r. 500 p. n. e.
Rozdział czwarty
Melissos
ok. r. 440 p. n. e.
Rozdział piąty
Zenon .t Elei
ok. r. 4fio p. n. e.
25 Zenon był
obywatelem Elei. Apollodor podaje
w Kronice, że był
synem Teleutagorasa, adoptowanym
następnie przez Parmenidesa, syna Pyresa. O nim
i o Melissosie tak mówi Tirnon:
Wielka siła zaczepnego Zenona, który umiał jednak przemawiat
za i przeciw, i Melissosa, ~ patrzył z góry
na wszelkie urojenia, tylko niektórym ulegąjąc.
1 1117 B•
• !116 A.
1 a61 D.
IX5 ~enun .:; Elti 531
Rozdział szósty
Leukippos
ok. r. 450 p. n. e.
Rozdział ~iódmy
Demokryt
ok. -1-60-351 p. n ....
O ro~umze
O zm;·słach (niektórzy łączą dwie ostatnie prace
pod wspólnym tytułem: O duszy).
V. O smakach ·
O barwach
47 O r6żn,_vch ks;:.tałtach [atomów J
O zmianach ks:;;tałtów.
VI. Potwierd~enia (dodatko,ve potwicrdzenie tego,
o czym traktują wyżej wymienione traktaty)
O podobiznach albo o pr:;;ewit[;·waniu
O logice albo o kr)'terium (3 ks.)
Aporie.
To są pisma z filozofii przyrody.
Następujące prace nie zostały uporządkowane te-
matycznie:
Przyczyny zjawisk niebieskich
Przyczyny zjawisk powietrznych
Przyczyny zjawisk na powierzchni ;:;zem1
Przyczyny ognia i spalania się
PrzycZJ'ny dźwięków
Przyczyny zjawisk zachodzących w uasionach, rośli-
nach i owocach
Pr;:yc;:;;·ny zjawisk występując;•ch u zwierząt
Prz)'CZ)'Tl)' różnych zjawisk
O magnesie
Te dzieła nie zostały uporządkowane tematycznie.
Traktaty matematyczne są następujące~
VII. O różnicy kąta, czyli o st;,cznej koła i kuli
O geometrii
Rozprawy geometryczne
Liczby.
VIII. O liniach i brylach irracjoMlnych (2 ks.)
IX 7 Dernokryt .t Abd"J
O r~uta&h
Wielki Rok albo astronomia, kalendarz.
O ~egarach wodnych.
IX. Opis nieba
Geografio.
Opis biegun6w
Opis promieni Jwietlnych
To są traktaty matematyczne.
Traktaty muzyczne 1 .są następujące:
X. O rytmie i harmonii
O poezji
O pięknie sł6w
O głoskach pięknie i niepięknie brzmiących.
XI. O Homer~e albo o poprawnym wyrażaniu się i o idio-
mach
O Jpiewie
O słowach
Słownik.
To są prace z dziedziny muzyki.
Z dziedziny różnych sztuk praktycznych:
XII. S~tuk"a pr~epowiadania
O sposobie iycia, czyli o dietetyce
Pr~episy lekarskie
Pr~yt~yny rzeczy dostosowanych do okolicznoJci
i nie dosto.rowanych.
XIII. O rolniclwie albo o miernictwi'
O malarstwie
O taktyce
O sztuce wojennej.
Tyle z· tej dziedziny.
1 Traktaty muzyczne (MouaLx<i) dotyczą nie tylko muzyki w ~ci
ilejszym znaczt>niu, ale w ogóle sztuki jako pozostająeej pod opieką Muz
544 Filozofowie niezrzeszeni. Alamiśu IX 7
Rozdział ósmy
Protagoras
48o-411 p. n. e.
l 286 c.
1 Słynne oux ~<r.Lv :il'"=r.A&yew, teza Antystenesa, wedle której
każde twierdzenie jest równie zasadne i żadnego nie można obalić.
U 1 Protagorasa teza ta brzmi nieco inaczej: wszystkie twierdzenia są
równie nieuzasadnione, żadnego ni<~ można obalić, ale nie można też
udowodnić.
• Postać skądinąd nieznana.
1Frg. 63 R. Pismo to się nie zachowało.
• Usener, fr. 172 p. 153, 2.
• Podzial ten odpowiada mniej więcej naszym trybom czasownika.
' Retor i sofista, uczeń Gorgiasza.
548 Fi/ozf!(owie nieuuszeni. Sofiści IX8
blicznie był
traktat O bogach, którego początek przyto-
czyliśmy wyżej; odczytał go w Atenach w domu Eurypi-
desa lub też, jak twierdzą niektórzy, w domu Mega-
1
Sztuka erysryczna
O zapaśnictwie
O naukach
O państwie
O i.ądzy zaszczytów
O cnotach
ich idej.
a Postać skądinąd nieznana. ...
1 Rada Czterystu sprawowała rządy oligarchiczne w Atenach
sofista nauczał
przez lat czterdzieści, a w kwiecie wieku
męskiego był w czasie osiemdziesiątej czwartej Olim-
piady [444-441 p. n. e.].
Filozofowi temu poświęciłem następujący epigram:
O tobiem, Protagorasie, słys:z:ał, że w c:z:asie uciec:z:ki
:z: Aten, w s~d:z:iwym już wieku, w mor:z:u znala:z:łeś zgon.
P1·ze:z: potomków Kekeropsa 1 wygnany, :z: miasta Ateny
mogłeś uciec, lec:z: nie pr:z:ed Plutonem, co :z:syła śmierć.
Ro:z:d:z:iał d:z:iewiąty
Diogenes z Apollonii
ok. r. 440 p. n. e.
Rozdział dziesiąty
Anaksarcńos
ok. r. 340 p. n. c.
oczekiwane. Filozof ten powinien był się znalc7.t' raczej w ks. 11., obok
Anaksagorasa. Być może, że autc>r wstawił jego żywot tutaj przez pu·
myłkę, chcąc mówić' raczej o Diogenesie ze Smyrny jako nauczycielu
Anaksarcha, któremu jest poświęcon)' następny rozdział.
552 Filozofowie niezrzeszeni. ŚctP!'Yt.J lX lO
tłO
Z powodu jego niewzruszonego &pokoju (ł-lt&.ł}eLot)
i pogody ducha (dxo/..(IX') nazywano go Szczęśliwym.
U miał też w nadzwyczaj łatwy sposób nakłaniać
ludzi do rozumnego życia. Potrafił np. przywołać
do rozsądku Aleksandra, gdy ten sobie uroił, że jest
bogiem; gdy pewnego razu zobaczył Anaksarchos,
jak wskutek uderzenia cieknie Aleksandrowi z rany
krew, pokazując ręką rzekł: "To jest jednak krew,
a me
lchor, który płynie w żyłach szczęśliwych bogów'·
------
Iliada
1 V 340. Ichor (txwp) - jasna c1ecz, będąca krwią bogów.
X lO Anaksart:hos .;: Abtln:J 55S
Rozdział jedenasty
Pyrron
ok. 36o-270 p. n. c.
Podziwiał
go także dlatego, że przyrównywał ludzi
dą os, myszy i ptaków. Często powtarzał także ten
dwuwiersz Homera:
O przyjacielu, umrzesz it ty. Ale czemu się żalisz?
Wszak umarł i Patroklos, o wiele lepszy od ciebie l 1
nosc1 poczynań.
Poseidonios opowiada o nim następu- 68
jącą historię.
Gdy towarzysze po·dróży, z którymi
płynął okrętem, podczas burzy wpadli w przygnębienie,
Pyrron zachował spokój i wszystkich pokrzepiał na
duchu; wskazując na świnkę, która się spokojnie
pożywiała, powiedział: "Patrzcie, przyjaciele, tak nie-
wzruszony musi być mędrzec w podobnych wypadkach".
Jeden tylko N umenios mówi o nim, że głosił także
pozytywne twierdzenia 1• Wśród wielu uczniów miał
również znakomitych, takich jak np. Eurylochos.
O nim to opowiadają, że pewnego razu zapłonął
takim gniewem, iż chwyciwszy rożen z mięsem ścigał
kucharza aż na agorę. Innym razem w Elidzie był tak 69
Oprócz wyżej
wymienionych do uczniów Pyrrana
należeli: Hekataios z Abdery, Tirnon z Fliuntu, autor
Szydów, o którym będziemy jeszcze mówili, a takż~
Nauzyfanes z Teos, którego uczni("lll był podobno
Epikur. Wszyscy oni otrzymali po swoim nauczycielu
nazwę pyrrończyków, a od swojej doktryny - jeśli
poglądy ich można uznać za doktrynę -- nazywani
byli_ aporetykami, sceptykami, efektykarni lub zete-
tykami. Zetetykami [poszukującymi] cflatego, że wszę- 10
1 Blagalnice 735-737·
1 Diels fr. 34 B.
• Słynny paradoks Zenona z Elei, mający dowodzić niemożliwości
ruchu (Diels fr. 4 B).
' Diels fr. 117 B.
• Timaios 40 D.
' Na zdanie to powołuje się Sokrates w Platońskim G<Jrgia.s;:u 492 D.
560 Filozojow" nieuzeszeni. Sceptycy IX 11
A Empedokles:
Tych rzeczy człowiek ani zobaczyć nie może, ani 111lyszeć,
ani umysłem pojąć.
Podobnie Heraklit:
Nie sądźmy pochopnie o rzeczach najważniejszych •.
albo:
Rozległa jest łąka, na której wypasają się słowa - mogą
iśc' w tę ~tronę, i w tamtą.
albo:
.Jakieś słowo wypowiedział, takie później sam usłyszysz 1 .
101 Nic nie jest też dobre ani złe obiektywnie (~óat,).
Bo gdyby cokolwiek było obiektywnie dobre lub złe,
musiałoby dla wszystkich być dobre lub złe, tak jak
śnieg jest dla wszystkich :aimny. Nie ma jednak wspól-
nego dla wszystkich dobra czy zła; a zatem nic nie jest
dobre ani złe obiektywnie. Następnie albo wszystko,
co ktoś uważa za dobro, nazwiemy dobrem, albo nie
wszystko. Otóż na wszystko nie zgodzimy się na pewno,
bo są rzeczy, które przez kogoś są uważane za dobro,
np. rozkosz przez Epikura, a przez kogoś innego za
zło, np. ta sama rozkosz przez Antystenesa. Z tego
więc wynika, że .to samo może być dobre i złe. Jeżeli
jednak nie wszystko uznamy za dobro, co ktoś za dobro
uznaje, musielibyśmy umieć rozstrzygnąć, który po-
gląd jest słuszny, a to jest niemożliwe wobec równej
siłY argumentów po obu stronach, czyli izostenii (tao-
a&~vtL!X Twv Mywv). A więc dobro obiektywne jest
niepozna walne.
102 Sposób dowodzenia stosowany przez pyrrończyków
poznać można z zachowanych ich pism. Sam Pyrran
żadnych dzieł nie zostawił, ale zostawili pisma jego
wyznawcy: Timon, Ainesidemos, Numenios, Nauzy-
fanes i inni.
Dogmatycy zarzucają stoikom, że oni sami przyjmują
po.znanie rozumowe i wygłaszają pozytywne twier-
dzenia (dogmatyzują). Odpierając bowiem· poglądy
przeciwników, sami opierają się na poznaniu rozu-
mowym i w konsekwencji afirmują swoje tezy i dogma-
103 tyzują. Gdy bowiem twi~rdzą, że niczego nie okr~
ślają i że dla każdego twierdzenia istnieje przeaw-
twierdzenie, to tym samym coś określają i głoszą
tezę pozytywną (dogmatyzują) 1• Na to sceptycy
1 Por. wyżej IX 74 nn.
lXll PyrTon z Eli41 575
Rozdział dwunasty
Timon
ok. 325-235 p. n. e.
Epikur
Epikur
l!.pikur
życia.
Zadowalali się kubkiem wina, a najczęściej pili
wodę.
Epikur nic uważał za słuszne włączania prywa-
tnych zasobów do majątku wspólnego, jak Pitagoras,
który mówił, że wśród prz)jaciół wszystko powinno
- być wspólne, uważając, że ludzie, którzy tak postępują,
nie dowierzają sobie wzajemnie, a skoro nic dowierzają,
to nie są przyjaciółmi. Sam mówi w swych listach,
że woda i zwykły chleb wystarczą mu w zupełności.
Dodaje też: "Przyślij mi mały garniec sera, bym mógł
się uraczyć, gdy mi na to przyjdzie ochota". Taki był
człowiek, którf twierdził, że celem życiajest przyjemność.
Atenajos tak go wychwala w jednym ze swych epigra-
matów:
12 Ludzie, ubi;!:gac!e sio; o zdobycie rzeczy bez wartoki;
nigdy nie syci zysków wzniecacie niezgodo; i wojny.
Dobra n&.tury mieszczą się w szczupłych granicach,
podczas gdy czcze myśli zajmują obszar bezkresny.
Usłyszał to mądry syn Ncoklesa może od Muz,
a może z ust kaplanki deilickiego boga.
dem.
X 593
O bogach
O pobot.noici
2e Hege~ianalr.r
O sposobie tycia (4- ks.)
O d~iałaniu sprawiedliwym
Neokles do T emisty
Sympo~jon
Eurylochos do Metrodora
O widzeniu
O kącie w atomie
O dotyku
O pr~e~nac~eniu
Teorie ofekt6w- do Timokratesn
Prognostyk
Z,a&htta do filozofii
O podobk,naeh
O wyobrahłi
A.ristobulos
O muqce
O sprawiedliwości i innych cnota&h
O podarunkach i wtki(cznoici
Polimedes
Timokrates (3 ks.)
Metrodor (5 ks.)
Antidoros (2 ks.)
Myśli o chorobach - do Mitr.asa 1
Kallistolas
O kr6lestwu
A.naksymenes
Lis!J.
l Uzupełnienie Usenera.
610 X
1 Scholion.
620 Filozofia italska. Epikureizm X
żenia,
na powszechne tam, gdzie chodzi o powszechne,
a na indywidualne tam, gdzie o takie właśnie chodzi,
a także na obecną w każdym kryterium oczywistość.
Bo jeśli na to baczną zwrócimy uwagę, dojd?:iemy do
wykrycia prawdziwych źródeł niepokojów i strachu,
a określiwszy przyczyny zjawisk niebieskich i innych
uwolnimy się od tego, co innych ludzi przeraża w naj-
wyższym stopniu.
Oto, drogi Herodocie, krótkie streszczenie podsta-
as wowych twierdzeń o naturze świata. Jeżeli tylko nasza
nauka zostanie opanowana z całą ścisłością, to jestem
przekonany, iż każdy, kto się z nią zapozna, będzie
górował nad wszystkimi innymi ludźmi, r.hociażby
nawet nie wnikał nigdy w szczegóły wszystkich rzeczy.
Albowiem wr.jaśni mu się wiele zagadnień, drobiazgowo
przeze mnie zbadanych· w mych dziełach, a idee raz
utrwalone w pamięci będą mu stale służyć.
A są one tego rodzaju, że również ci, co zbadali
już w sposób dostateczny, a nawet zupełny, niektóre
szczegóły, będą mogli przy ich pomocy kontynuować
badania nad naturą wszechświata. Ci natomiast,
którzy nie są jeszcze dobrze zorientowani w tych
sprawach, będą mogli na tej podstawie, bez pouczenia
żywym słowem, zdobyć własną myślą zasadnicze
prl\wdy i dzięki nim osiągnąć spokój ducha.
8ł
Epikur pozdrawia Pytoklesa.
Kleon przesłał mi twój list, w którym nie skąpisz
mi objawów przyjaini, odwzajemniając godnie moją
X Epikur 625
t Scholion.
X 629
1 Scholion.
1 Epikur ma na m}'Qi atoilr.6w.
630 FiloufoJ illllska. EpikureiDra
----------------~--- -~------------------
' Scbolion.
652 Filozofoz italska. Epikureizm X
1 Scholion.
X. 635
1 Scholion.
X 639
dzie naszym przyjęto lekcję IL~ ł;ciĘttll cxl,-rov TOu ~lou • W innych
kodeksach jLC&~Ęe:tll (tak czyta Long) lub !J.e:>:XĘ.:t.
• PrzY,jęto lekcję e:l !;(ot, a nie (cli) d l:xot, jak czyta Long za
Usenerem.
" 643
a Przeciw sceptykom.
• Wbrew stoikom, 'por. wyżej ks. Vll.
Filozoji4 italska. Epikuuiz.m X
1 Stoicy
650 Filozoji4 it4lska. Epikvrrizm X
Główne myśli
Antigonos Kyklops, ojciec Deme- 21, 31, 36, 103, 104, 105; Vll 1g,
triosa Poliorketesa II 115; g1, 127*, 182; IX 15, 53, 101
V 78 Antystenes z Aten, ojciec poprze-
Antigonos z Karystos, pisarz dniego VI 1
z III w. p. n. e. Wstęp XII, XIII; Antystenes z Efezu VI 1g
II 15, 136, 143, III 66; IV 17, Antystenes z Rodos, autor historii
22; V 67; VII 12, 188; IX 4g, Rodos Wstęp XIII; I 1*, 40; 11
62, 110, III, 112 3g,g8, 134,; VI lg, 77, 87, 104,
Antikleides, historyk VIII 1 1 105; VII 168; IX 6, 27, 35,
Antileon, chronograf III 3 38, gg, 57
Antilochos z Lemnos, przeciwnik Antystenes, heraklitejczyk VI 1g
Sokratesa II 46; VIII 4g A~1ytos, oskarżyciel Sokratesa II 38,
Antimenidas, brat Alkajosa II 46 gg, 43; VI g, 10
Antioch z Laodycei, sceptyk IX Apellas, sceptyk IX 106
106, 116 Apemantos, mizantrop I 107
Antioch I Soter, król Syrii V 83 Apis, święty byk, bóg egipski
Antioch II Theos (Bóg), król Syrii VIII go, 91
V 67 Apollas, przyjaciel Chryzypa VII
Antyfanes z Rodos, komediopi- Igg, Ig7
sarz Średniej Komedii V 8 Apollo (Feb~s, bóg delficki) I
Antyfon, pisarz VIII 3 4, 28, 2g, go, 32, 33, 82, gg,
Antyfon, wróżbita II 46 107; II 42; III 2, 45; IV 22;
.Antypater z Tarsu, stoik IV 58*, VI 20, 33; VIII s, II, 13, 18,
64, 65, 66*; VII 54, 55, 57, 21, 57; X 5
6o, 68, 84, g2, 121, 140, 142, Apollodor z Aten, epikurejczyk
148, 150, 157 zwany Królem ogrodu (Kepo-
Antypater z Tyru, stoik VII 13g, tyrannos) I s8, 6o; VII IBI;
140, 142, 148, 150, 157 X 2, w, 13, 25, 26
Antypater z Sydonu w Fenicji, Apollodor, matematyk I 25; VITI
poeta z II w. p. n. e. VII 2g 12
Antypater, namiestnik macedoński Apollodor, ojciec Archclaosa II
IV 8, g, II, 13, 27i VI 44> 16
66 Apollodor z Sclcucji, stoik Vll
Antypater z Cyrcny, uczeń Arystypa 3g, 40, 41, 54, 64, 84, 10:.1,
II 86 118, 121, 125, 12g, 135, 140,
Antypodys III 24; VIII 26 142, 143, 150, 157
Antystencs z Aten, twórca szkoły Apollodor z Aten, chronograf Wstęp
cynicznej I 15, 1g; II 34, 36, XIII, XV; I 37, 6o (?), 74; II 2,
<j.7, 61, 64; III 35; VI l-Ig, 3, 7, 44; III 2; IV 23, 28, 45,
664 Skorowidz imion
37. 51, 54. 56, 57, 63, 67, wo, Bazilides, epikurejczyk X 25
115; X I, 2, 15 Berenika, żona Ptolemeusza l Su-
Atlantyda I 1*; III 51* tera, matka Ptolemeusza II Fila-
Atlas, syn Japeta, I 1 deifosa V 78
Atlias, poseł króla Aleksandrii VI Beocja, kraina grecka II 49, 142;
44 VI 85*, 9B
Atomiści (samego terminu DL nie Betion, uczeń Biona IV 54
używa) IX 30-49; X 1-154 Bias z Prieny, mędrzec I 13, 31,
Atreus, ojciec ' Agamemnona VII 41, 4-2, 45, 82-88; II 46, 1i 5 •
67 Biktas, niewolnik Platona III 42
Attagas, złodziej IX 114 ·Bion Borystenita, cynik II 77, 117,
Attalos l Soter, król Pergamonu 135; IV 5, 10, 23, 46-58
Wstęp XII; IV 30, 6o; V 67 Bion, retor IV sB
Attalos II, król Pergamonu Wstęp Bion z Tarsu, poeta tragiczny IV ·58
XIII Bion z Abdery, demokrytejczyk,
August, cesarz rzymski Wstęp XIX; filozof i matematyk IV 5B
I 21* Bion z Klazomen, rzeźbiarz IV 58
Aulus Gcllius Wstęp XIV Bion z Miletu, rzeźbiarz IV 58
Autolykos, matematyk, nauczyciel Bion, poeta liryczny IV 5B
Arkesilaosa IV 29 Bion, Syrakuzańczyk (?) IV 5
Azdrubas (Hazdrubal) pierwotne Bion z Prokonnezu, pisarz IV 58
imię Kleitomacha z Kartaginy Bion z Syrakuz, retor IV 5B
IV 67; p. też Klcitomachos z Kar- Biton, brat Kleobisa, syn kapłanki
taginy Hery w Argos I 50
Azja I 44; II 51, 79; III 7; V 83 Bitynia, kraina w M. Azji II 4 7;
IV 63; V 3, B4
Babilon, Babilończycy l I ; VI 79, Bizancjum, miasto nad Bosforem
81; VII 39, 55 II 20, 104; V 83
Babys, ojciec Ferekydesa 116, Blozon, ojciec Heraklita IX
119 Boetos z Sydonu, stoik VII 54,
Bakchus (Dionizos) II 78; IV 61; 143· 148, 149
VII 184 Borboros, rzeka w M. A~Ji V 1 1
Bargylia, miastu w l\1. Azji V !H Borystenes, rzeka (dziś D1;icpr)
Bate, gmina attycka X 16 · i polożona nad nią kraina
Batis, siostra Metrodora z Lam- (z miastem Olbia) IV 23, 46, 55
psaku X 23 Bosfor, cieśnina między Tracją
Baton, pan Menipposa VI 99 i M. Azją II 113; VII 37, 177
Batykies z Arkadii I 28, 29 Boton, domniemany nauczyciel Kse-
Batyllos, pitagorejczyk VIII 83 nofanesa IX 18
Skorowidz imion 669
I 28, 29, 30, 41, 118; II 23, doński II 115, 140, 141, 143;
so, 51, 136; V 6; VI 20, 21, V 51*, 77
6o; VIII 73; X 12 Demetrios, wyzwoleniec Łykona V
Delficki bóg, p. Apollo 72, 74
Delion (Delium), miasto w środko Demetrios, ojciec Heraklidesa V
wej Grecji II 22; III 8 71
Delos, wyspa na Morzu Egejskim, Demetrios, sofista V 83
delijski I u8; II 22, 44; III Demetrios, rzeźbiarz V 85
2; VI 5, 13, 20, 40; VIII 5; Demetrios z Adramytteion, zwany
IX 12 Iksjon, gramatyk V 84
Demaratos, perypatetyk V 53 Demetrios z Aleksandrii, uczeń
Demaratos, 'król Sparty I 72 cynika Teombrotosa Wstęp XIV;
Demeas, ojciec Zenona z Kition VI 95
VII 1 Demetrios z Amfipolis, uczeń Pla-
Demeter, bogini V 4, 8, 16; VI 6g; tona III 43 (?) 46
VII 147; VIII 15 Demetrios z Aspendos, uczeń Apol-
Dcmetriada, miasto w Tessalii, Ioniosa z Soloi V 83
założone przez Demetriosa Polior- Demetrios z Bitynii, filozof stoicki
ketesa IV 39 V 84
Demetrios z Faleronu, perypate- Demetrios z Bizancjum, historyk V
tyk i mąż stanu I 22; II 7, 13, 44, 83
101; IV 14; V 39, 75-85; Demetrios z Bizancjum, perypa-
VI go; IX 15, 20• 37, 57 tetyk II 20, 21; V 83
Demetrios, poeta Starej Komedii V Demetrios z Erytrei, gramatyk V
8s 84
Demetrios z Leros I 84 Demetrios z Chalcedonu, retor V
Demetrios, poeta epiczny V 85 83
Demetrios, j~mbograf V 85 Demetrios z Kallatydy, historyk
Demetrios Lakończyk, epikurejczyk V 83
X 26 Dcmetrios z Cyreny, gramatyk V 84
Demetrios, malarz V 83 Demetrios z Magnezji, pisarz Wstęp
Demetrios, poeta Starej Komedii V XIII, XV; I 38, 79, 112, 113; II
8s 52, s6, 57; V 3• 75• 8g; VI 79, 84,
Demetrios z Kition, ojciec stoika 88; VII 31, 32, 169, 185; VIII
Perseusza VII 6, 36 84, 8s; IX 15, 27, 35, 36, 4o;
Demetrios, ojciec Timokratesa X 16 X 13
Demetrios, kochanek Arkesilaosa Demetrios ze Skepsis, człowiek
IV 41 bogaty i uczony V 84
Demetrios Poliorketes, król mace- Demetrios ze Smyrny, retor V 85
672 Skorowidz imio11
6.4. 76, 85, Io5 , 107, I25, I26; Filiskos z Eginy, poeta tragicżny VI
VI I9 73.7s,8o,84
Feidiades, syn Talesa III 3 Filista, siostra Pyrrana IX 66
Feidon, ojciec Lizystratosa V 57 Filistion, lekarz nauczyciel Eudo-
Femonoe, siostra Apollina I 40 ksosa VIII 86, 8g
Fenicja, Fenicjanie I I, 2, 22; Filochoros, historyk II 44; IX 55
II II4; VI wo; VII I, 2, 25, Filodernos z Gadary, epikurej-
30 czyk X 3, 24
Fcrekydes z Syros, mędrzec I 13, Filokles, archont ateński V 10
15, 42, n6-ut~t; II 46; IV 58; Filokies z Pireusu VII 12
VIII 2, 40 Filokomos, ojciec Kameadesa IV
Ferekydes z Aten, genealog I 119 6z
Ferekydes z Syros, astronom I Filokrates, syn Tizamenosa V 64
119 Filokrates, synowiec Chryzypa VII
Fidiasz, rzeźbiarz ateński II II6 185
Fila, hetera IV 40 Filokrates, ojciec Amynomacha X
Filaidzi, arystokratyczny ród ateń 16
ski X 1 Filoksenos z Cytery, poeta, autor
Filaleci I 17 dytyrambów, m. in. Cyklopa IV
Filarchos, historyk z końca s6
III w. p. n. e. IX 115 Filoksenos, korespondent Arystote-
Filemon, komediopisarz Nowej Ko- lesa V 27
medii II 25*; VI 87 Filolaos z Krotony (lub z Tarentu),
Filetairos, stryj Eumenesa i jego pitagorejczyk III 6, g; VIII 15, 46,
poprzednik na tronie Pergamonu 53, 55, 84-85; IX 38
IV 38 Filomates, przyjaciel Chryzypa VII
Filezja, żona Ksenofonta II 5!.! 194, 195, 199> 200
Filip II Macedoński I 8; II 56, Filomelos, przyjaciel Teofrasta V
138*; III 40; IV 8, g; V 2, 4, 57
10, 27; VI 43, 88 Filon, dialektyk VII 16
Filip V Macedoński (w 199 p. n. e. Filon, pisarz III 40
pokonany przez Rzymian pod Filon, niewolnik Arystotelesa V 15
Kynoskefalai) V 61 Filon, postać w komedii Merran-
Filip, przyjaciel Chryzypa VII dra VI 83
1 93 Filon z Alopeke, przyjaciel Teo-
Filip z Cholcid III 41 frasta V 57
Filip z Megary II 113 Filon z Aten, uczeń Pyrrana IX 67,
Filip z Opuntu, uczeń Platona 6g
I 16; III 37, 46 Filon, oskarżyciel polityka Sofo-
SkMowid;: imion 679
III 35, 63; V 7; VI' 2, I6, 18, Heraklidzi, ród wywodzący się
41, 50, 71, 8o; VII 29, 170, od Heraklesa I 94
173; X 137 Heraklit z Efezu• I 23, 76J 88;
Heraklides z Pontu, perypatetyk II 22; III 5, 6, 8; V 88; VI 91;
i historyk I 12, 25, 94, 98, 107; VII 174, 178; VIII 6, 91; IX
II43; III 46; V 86-94; VII I66; 1-17, 24, 28, 73; X 8
VIII 4, 51,. 52, 6o, 61, 71, 72; Heraklitejczycy III 6, 8; VI 19;
IX 15, 50 IX 6
Heraklides, poeta V 94 Heraklit, poeta liryczny IX 17
Heraklides, epigramatyk V 94 Heraklit, pisarz łączący powagę
Heraklides, lekarz V 94 z komizmem (Spudogeloios) IX
Heraklides z Pontu, poeta V 93 17
Heraklides, sceptyk IX 116 Heraklit z Halikarnassu, poeta
Heraklides, autor pisma o astro- elegijny IX 17
nomii V 94 Heraklit z Łesbos, historyk IX 17
Heraklides, autor pieśni żołnier Herakon, domniemany ojciec Hera-
skich V 94 klita lX 1
Heraklides, syn Demetriosa z Fale- Herillos z Kartaginy, stoik VII 37,
rontu V 71 165-166, I 74
Heraklides z Ainos, uczeń Platona Hermarchos z Mityleny, syn Agc-
III 46 mortosa, następca Epikura X 13,
Heraklides z Aleksandrii, historyk 15, 17-21, 25
V 94 Hermeias, niewolnik Łykona V 73
Heraklides z Bargylis, dialektyk Hermes I 1*, 4, 11, 85; IV 8;
V 94 V 33, 82; VII 66; VIII 4, 31
Heraklides z Fokai, rzeźbiarz V Hermias, tyran Atarneusu III 61,
94 V 3, 4· 6-9, II
Heraklides z Kallatydy, syn Sara- Hermione, miasto na Peloponezie
piona, zwany Łembos, historyk I 42; V 74
II I 13, 120, 135, 138, 143, 144; l:łermioneus, uczeń Łykona V 74
III 26; V 79, 94; VIII 7, 40, Hermippos ze Smyrny, perypate-
44, 53, 58; IX 26; X I tyk, historyk Wstęp IX, XI, XV;
Heraklides z Kyme, historyk V 94 I 8, 33, 42, IOI, 106, 117; II 13,
Heraklides z Kyme, retor V 94 38, 55, wg; III 2, 67, 78, 91;
Heraklides z Magnezji, historyk V VI 2, 99, VII 184; VIII 1, 40,
94 41, 51, 56, 68, 88; IX 43; X 2,
Heraklides z Tarentu, lekarz V 94 15
Hcraklides z Tarsu, stoik IV 58*; Hermodamas, nauczyciel Pitago-
VII 121. rasa VIII 2
682 Skorowidz imion
nym I Ig, 41, 4g, 107, 109, IIO, Ksenofanes z Lesbos, poeta jam-
III, ug, 114, us; VI 74· 76, biczny IX 20
85*; VIII g Ksenofilos z Chalcydy Trackiej, pi-
Krezus, król Lidii I 25, 29, go, 40, tagorejczyk VIII I6, 46
so, 51, 67, 75. 77. 8!, 95. 105 Ksenofont z Aten, pisarz, historyk
Krinis, stoik VII 62, 68, 71, 74, 76 II Ig, 20, 22, 26*, 29, gi, g2,
Kritiasz, poeta, filozof i polityk, 45, 47, 41--sg, 64, 6s; m g4;
jeden z Trzydziestu Tyranów, VI I4, 84; VII 2
wuj Platona II 24; III 1 Ksenofont, wnuk poprzedniego II
Kritiasz, syn Dropidesa III 1 52*
Kritobulos, syn Kritona II 121 Ksenofont, poeta Starej Komedii II
Kriton, wyzwoleniec Łykona V 72, 59
74 Ksenofont, historyk II 59
Kriton, sokratyk I 20; II gi, 6o, Ksenofont, pisarz II 59
105, 121; III g6 Ksenofont z Aten, brat Pytostra-
Krobylos, donosiciel III 24 tosa II 59
Kronos, ojciec Zeusa VIII 2, g* Ksenofont z Kos, lekarz II 59
Kronos Diodor, p. Diodor Kronos Ksenofont z Paros, rzeźbiarz II 59
688 Skorowidz imion
13, ·14, 15, 25*, 123; III 3; Pittakos, mędrzec I 13, 40, 41,
IX so*, B2 42, 74-81, l I6; II 46
Perypat (szkoła Arystotelesa), pe- Pittakos, prawodawca I 79
ry_?atetycy Wstęp X, XIX; Pittos, gmina attycka II 40
I 17-1g, 21*; II 47; IV 67; Pi:sa, miasto na Peloponezie l 72;
V passim; VII 127, 164, 173; IV 30
p. też Liceum Pizystrat z Efezu II Go
Peuketowie, mieszkańcy Picenum Pizystrat, tyran ateński, Pizystra-
nad Adriatykiem VIII 14 tydzi I I3, 49, 50, 51, 52, 53,
Pigmej VII 53 54, 57-Go, 6s, 66, 67, gs, wB,
Pindar z Teb, poeta liryczny II I 13, 122; VI so*
46; IV 3I Platon (Aristokles) Wstęp X, XIII,
Pireus, port ateński II I27; IV 3g XVII; I I*, I4, 15, Ig, 22, so,
40; VI 2; VII 2, I2; VIII B6 34*, 4I, 77, 79, gg, wB; II 1B,
Pitagoras z Samos, filozof I 1*, 26*, 28--so, sB, sg, 4I, 42,
12, 13, I5, I6, 25, 41, 42, 117, 45· 47. so*, 57. 60-62, 64,
l IB, I I g, 120; II 4. s. 46; III 8; 6s, 67, 6B*, 6g, 7B, B1, B2,. B6, 103,
VIII 1-5o, 53, 54, 56, 7B, B3; 106, 124*, I25, 134, 144; III
IX I, IB, 23, 3B, 46; x I 1 l-log; IV l, 2, 3. 6, II, 2B,
Pitagorejczycy I 1* ; I II 6, B, g, 32, 33. 67; V l, 2, 6, g, Ig, 22,
21; IV 3; V IS, 6g, B6, BB; 32, 35, 36, 39, 43, B6; VI 3,
VII 4; VIII passim; IX 20, 7. B, I6*, 24-26, 40, 4I, 53·
2I, sB, 40 54, sB, 67, gB; VII 36, 77,
Pitagoras, historyk VIII 47, 48 Bo, 131; VIII I5, 54, 55, 79-BI,
Pitagoras, lekarz VIII 47 Bs--BB; IX 23, 25, 37, 40,
Pitagoras, mówca VIII 4 7 45. so, 51' 53. 55. 72, 73*;
Pitagoras z Fliuntu, atleta VIII 13, X B, 14, 25
46 Platonicy I 2; II I 35; III 4g,
Pitagoras z Krotony, polityk VIII 46 65; IV 1-45, 59-67; X B,
Pitagoras z Regium, rzeźbiarz VIII 14; p. też Akademia
47 Ps. Platon I 57*'; IX 37
Pitagoras z Samos, rzeźbiarz VII I :('laton, perypatetyk III 109
47 Platon z Rodos, filozof III 109
Pitagoras z Zakyntu VIII 46 Platon, uczeń Praksifanesa III 109
Pitagoras Archont X I5 Platon, komediopisarz III wg
Pitagoras z Samos, autor pism o Ho- Pleistanos (Pleistainos) z Elidy, na-
merze VIII 47, 49 stępca Fedona II I05
Pitane, miasto w Eolii w !'vl. Azji Pleistarchos, ojciec Pyrrona IX
IV 2B, sB; V 41 61
698 Skorowidz imion
Zenon z Sydonu, stoik (?) VII 38 77; VII 88, 136, 147, 187;
Zenon z Sydonu, epikurejczyk VII VIII 3*, 10, 76; IX 59, 71
35, 38*; X 25 Zoilos, stryj Pitagorasa VIII 2
Zenon z Tarsu, stoik IV 58*; Zoilos z Perge w Pamfilii, o którym
VII 35, 38*, 41, 84, 189, 195, nic nie wiadomo; nie należy go
201 utożsamiać z Zoilosem z Amfi-
Zenon z Rodos, historyk VII 35 polis, zwanym Biczem na Ho-
Zenon, gramatyk VII 35 mera, sofistą gramatykiem
Zenon, lekarz VII 35 o orientacji cynicznej z IV w.
Zenon z Fenicji II 114 p. n. e., od którego pochodzi
Zenon, historyk VII 35 używanie tego imienia jako sy-
Zeuksis zwany Krzywonogim, uczeń nonimu złośliwego krytyka lite-
Zeuksypa, sceptyk IX 106, 116 rackiego VI 3 7
Zeuksyp zwany Polites, uczeń i przy- Zopyros z Kolofonu, pisarz VI
jaciel Ainesidemosa, sceptyk IX 100
106, 116 Zopyros • z Klazomen, retor IX
Zeus I 5, 8, 26, 39, 6g, 115, 119; "4
11 37, 46, 5s, 111*, 116; III 4 5 ; Zoroaster, perski reformator re-
IV 30; V 7, 8, 16; VI 22, 50, ligijny I 2, 8
BIBLIOTEKA KLASYKÓW FILOZOFII
Tomy wydane