TİC208U-İTHALAT VE İHRACAT İŞLEMLERİ
Ünite 1: Dış Ticarete Başlangıç
Giriş
Başarılı bir dış ticaretçi olabilmek için temel dış ticaret
mevzuatının ve temel bilgilerin edinilmesi ve bu bilgilerin
devamlı güncelleştirilmesi gerekmektedir. Özellikle her
bilim dalında olduğu gibi temel bilgileri özümsemeden o
alanda yeni bilgi edinilmesi mümkün değildir. Bunun
dışında dış ticaret riskleri ve bu risklerden korunma
yöntemleri bilinip, ileride doğabilecek olumsuzluklar için
baştan iyi bir sözleşme hazırlanarak kendimize ve
firmamıza yönelik belirli riskler minimize edilmelidir.
Dış Ticaret İşletme Yönetiminin Sahip Olması
Gereken Bilgiler
İhraç ürünleri üretmek için gerekli olan ve dışarıdan ithal
edilen, bu yüzden de ithal gümrük vergisine tabi ara
mallar ya da girdilere gümrük muafiyeti getiren bir
ihracatı teşvik sistemidir. İhracat yapmayı planlayan
işletmelerin, ihraç etmeyi planladıkları malların
üretiminde kullanılacak ham madde, yardımcı madde,
mamul ve ara malı ve ambalaj malzemelerini başta değişik
vergisel yüklerden muaf olmak üzere ve devlete ihracat
taahhüdünde bulunmak şartıyla, çeşitli kolaylıklar ve
teşviklerden yararlanabilmek için Ticaret Bakanlığından
Dâhilde İşleme İzin Belgesi almaları gerekir.
Kambiyo mevzuatı ise bir ülkenin yabancı parayla yapmak
zorunda olduğu ödemeleri ve tahsilatları düzenleyen
kuralların tümünü ifade etmektedir.
DAB (Döviz Alım Belgesi);
İhracat bedellerinin ve ihracatçının bankası tarafından
talep edilen banka komisyonlarının tahsili yapılırken
düzenlenen belgedir.
DSB (Döviz Satım Belgesi);
Dışarıya ödenen ithal bedelleri, aracı komisyoncunun
komisyonları, yurt içindeki bankanın yurt dışındaki
muhabir şubelerinin talep ettiği komisyonlar vb. için
düzenlenen belgedir.
İhracatçı, ihracat bedelini 90 gün içinde yurda sokması
durumunda (fiili ihracat tarihinden itibaren), bedelin yüzde
30’unun serbest kullanım hakkına sahiptir (yurda getirme
zorunluluğu yoktur).
90 günün üzerinde yurda sokulan (180 güne kadar) ihraç
bedellerinin yüzde 100’ünün DAB’a bağlanması gerekir.
180 günü geçerse (360 güne kadar) ihracatçı İhracatçı
Birliklerine mücbir sebep (iflas, grev, lokavt, mal kaybı,
hasar, ihtilaf) bildirmek durumundadır.
Tüm ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de öde- meler
dengesinin gelir tarafını oluşturan ihracat ve döviz
kazandırıcı faaliyetlerin ve giderlerde tasarruf sağlayan,
ihracat sayılan satış ve temsillerin devlet tarafından teşvik
edilmesi söz konusudur. Buna yönelik teşvik tedbirleri,
genel olarak İhracatı Teşvik Mevzuatı olarak
adlandırılmaktadır.
İhracatı teşvik mevzuatı kapsamında ihracatın ve döviz
kazandırıcı diğer faaliyetlerin finansmanında kullanılan
kredilere, bankaların bu faaliyetlere ilişkin işlemlerden
aldıkları masraf ve komisyonlara, yine bunlarla ilgili
düzenlenecek kâğıtlara, ihracat ve döviz kazandırmaya
yönelik ithalat işlemlerinde aynı şekilde bankalarca ve
gümrük idarelerince vergi, resim ve harç istisnası
uygulanır.
Dış Ticaret Bilgilerine Ulaşma
Ticaret Bakanlığı: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı,
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak
çalışan, ticaret işlerinden sorumlu bakanlıktır.
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi: İGEME’nin araştırma ve
geliştirme faaliyetleri, ihracatçıların dış pazarlardaki
paylarının artırılması, yeni pazarlar bulunması ve ihraç
ürünlerinin çeşitlendirilmesi amacına yönelik olarak
gerçekleştirilen çalışmalardır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı: Hazine ve Maliye
Bakanlığının ihale ve yayınlarının takibi önemli bilgilere
ulaşmamızı sağlar. Özellikle dış ticarette ödeme şekilleri
açısından temel bilgiler sağlanabilir.
Millî Savunma Bakanlığı: Özelliği olan ihracat ve ithalatta,
Millî Savunma Bakanlığıyla ilgili bölümlerin iyi analiz
edilmesi ve Millî Savunma Bakanlığının ihalelerinin
takibinde fayda vardır.
İhracatçı Birlikleri: Birliklerin iştigal alanına giren konular
çerçevesinde üretim, ihracat, ithalat, fiyat durumu, dış
piyasadaki rakipler ve mevzuat bilgileri ve güncel olarak
ihracatçıların gereksinim duyacağı her türlü bilgi
derlenmekte ve üyelerin kullanımına sunulmaktadır.
Sanayi Odaları, Ticaret Odaları, Sanayi ve Ticaret Odaları:
Ticaret ve sanayi kesimini ilgilendiren her türlü bilgi ve
haberleri derleyerek ilgililere ulaştırırken, bu faaliyetleri
yurt dışından yurt içine ve yurt içinden yurt dışına yönelik
olarak yürüttüğünde dış ticaretle ilgilenen kesimlere önemli
bilgiler sunar.
Türk Eximbank: Türk Eximbank, gerek ihracatçılara
finansman imkânı sağlayan kredi programları gerekse
ihracatçıların/müteahhitlerin politik ve ticari risklerden
arındırılmış ortamlarda çalışmalarına imkân tanıyan sigorta
ve garanti programları ile ülkemiz ihracatının ve
uluslararası girişimlerinin desteklenmesinde
kurumsallaşmış bir ihtisas bankasıdır.
TOBB (Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve
Borsalar Birliği): Ülkemizin sanayi ve ticaret alanında
uluslararası rekabet gücünü artırmaya, verimliliği ve
ekonomik büyümeyi hızlandırmaya yönelik, ulusal ve
uluslararası her türlü bilginin erişilebilir ve kullanılabilir
olmasını sağlamak amaçlanmaktadır.
Müşteriye Ulaşma Yolları: Fuarlar: Ticaret fuarları ve
sergileri belirli ve önceden tespit edilmiş bir zaman
zarfında mal ve hizmetlerin ticari amaçla sergilendiği,
1
 TİC208U-İTHALAT VE İHRACAT İŞLEMLERİ
Ünite 1: Dış Ticarete Başlangıç
satıcılarla potansiyel alıcıların karşı karşıya geldiği ve yeni
iş bağlantılarının kurulduğu fiziksel mekânlardır.
İnternet: İnternet, farklı ülkeler, uluslararası pazarlar,
uluslararası ticaret, ürünler, üretim metotları, ürün ve
üretim konusunda yeni icatlar vb. konularda bilgi
alınabilecek bir kaynaktır.
Pazar araştırması: Pazar araştırması yapacak olan firmaya
gerekli olacak, sektör bazında ihracat/ ithalat potansiyeli,
ülke ve ürün bilgileri, yararlanılabilir kaynaklar, belli bir
ürünü almak isteyen yabancı şirketler veya ithalatçılar,
pazarlama kılavuzlarıdır.
Ticari ataşelikler: Ülkemizin ekonomik ve ticari
çıkarlarının korunması, ihraç ürünlerimizin uygun
fiyatlarla pazarlanması, piyasa hareketlerinin takibi gibi
konularda gerekli istihbaratın sağlanarak bilgilerin sağlıklı
bir şekilde ticari çevrelere zamanında ulaşmasına ve bu
ülkelere ticari gaye ile giden iş adamlarımıza yardımcı
olurlar.
Çevre: Gerek üreticinin gerekse pazarın bulunmasında,
edinilmiş geniş bir çevrenin varlığı hem satıcıya hem de
alıcıya büyük faydalar sağlar.
Dış Ticarette Riskler
Dış ticaret işlemlerinde hem ithalatçı hem de ihracatçı
açısından önemli riskler mevcuttur. Bu aşamada önemli
olan risklerin neler olabileceğini bilmek ve bu risklerden
korunmak için gerekli tedbirleri iyi kavramaktır.
Alıcı Riski
Bu tip risk tamamen alıcının kendisinden
kaynaklanmaktadır. Bunlar;
• Alıcının iflas etmesi,
• Alıcının şirketinin tasfiye ilan etmesi,
• Borç yükümlülüğünü yerine getirememesidir.
Alıcı riskine karşı alınabilecek önlemler şunlardır:
• Karşı taraf ile ilgili iyi bir istihbarat yapılması,
• Ticari anlaşmanın sözleşme çerçevesinde
yürütülmesi,
• Karşı tarafın bankaları, meslek odaları ile ticari
ataşeliklerden ve factoring şirketlerinin istihbarat
ağından yararlanılmalıdır.
Ülke Riski
Bu tip riskler alıcı ve satıcının tamamıyla dışında gelişen
ve karşı ülkenin politik durumundan kaynaklanan
risklerdir. Bunlar:
• Savaş
• İç savaş
• İhtilal
• Grev, halk hareketleri
• İthalatçının sevk ettiği mal bedelinin hükûmetçe
gönderilmesinin engellenmesi gibi riskler
olabilir.
Ülke riskine karşı alınabilecek önlemler şunlardır:
• Risk tamamıyla dışımızda geliştiğinden müşteri
seçiminde, bulunduğu ülkenin politik ve coğrafi
konumu her an için göz önünde
bulundurulmalıdır.
• Eximbank’ın sigorta programından
yararlanılmalıdır.
Taşıma Riski
Nakliye aşaması bir malın satıcıdan alıcıya taşıma
sözleşmesine uygun olarak ulaştırılması için oldukça
önemlidir. Bu aşamada kaza, hırsızlık, malın bozulması
gibi birçok risk mevcuttur. Bu tip risklere eşyanın
taşınması sırasında doğabilecek riskler adı verilir.
Taşıma riskine karşı alınabilecek önlemler şunlardır:
• Eşya sigortalanmalıdır.
• Nakliyecinin iyi seçilmesi ve iyi talimat verilmesi
gerekir.
Kur Riski
İhracatta gerçekleştirilen satış eğer vadeli ise bu riskle her
an karşılaşılması muhtemeldir. Yine ithalatın vadeli
olduğu durumlarda da kur riski oluşabilir. Bu riskler
şunlardır:
• İthalatta ve ihracatta vadeli alım satımlarda söz
konusudur.
• Alışlarda tercih edilen para birimi ile satışta
tercih edilen para birimi farklı ise risk fazladır.
İhracat ve İthalatta İş Akışları
Mevcut yasal düzenlemeler bağlamında ihracat
işlemlerinde ve ithalat işlemlerinde iş akışının
oluşturulmasını ve takip edilmesini anlayabilmek için
kitabınızın 12. ve 13. sayfalarındaki listeyi inceleyiniz.
Dış Ticarette Sözleşme ve Hazırlanması
Dış ticaret işlemlerinin en temel sözleşmelerinden biri
olan satış sözleşmeleri alıcı ile satıcı arasında
imzalanmaktadır. Yazılı bir sözleşme, ticari bir işlem
sırasında ortaya çıkacak anlaşmazlıkların, tarafların hak ve
yükümlülüklerinin açıklığa kavuşturularak çözülmesini
sağlar. Bu nedenle ticari işlemlerin sorunsuz yürümesini
sağlamak amacıyla sözleşmenin dikkatli bir şekilde
düzenlenmesine, ticari işlemin tüm yönlerine ilişkin,
kapsamlı ve ayrıntılı terim ve koşulları içermesine dikkat
edilmelidir.
İhracat Sözleşmesinin Başlıca Unsurları
İyi bir sözleşme üzerinde tüm detayların net ve
anlaşılabilir şekilde belirtilmesi gerekmektedir. Bütün
ihracat işlemleri için geçerli olabilecek standart ve
kapsamlı bir sözleşme formu oluşturmak zordur. Buna
rağmen bütün ticari sözleşmelerin içermesi gereken, ticari
sözleşmenin temel unsurlarını oluşturan asgari koşullar
şunlardır:
2
 TİC208U-İTHALAT VE İHRACAT İŞLEMLERİ
Ünite 1: Dış Ticarete Başlangıç

Tarafların isim ve adresleri: Sözleşmenin tarafları Ürün garantisi: Garantinin geçerli olacağı süre
sözleşmede açıkça belirtilmelidir. belirtilmelidir.
Ürün, ürünle ilgili standartlar ve ürünün özellikleri: Mücbir sebepler: Taraflar, sözleşme şartlarının yerine
İhracat sözleşmesi ürünün adını, varsa teknik isimlerini, getirilmediği hangi koşullar altında sorumluluk
ürünün boyutlarını, uygulanması gereken ulusal ve taşımayacaklarına dair hükümleri sözleşme metninde
uluslararası standartları, alıcının talep ettiği özel koşulları, belirtmelidir.
numunelere ilişkin düzenlemeleri içermelidir.
Teslimde gecikme: Sözleşme fors majör dışındaki
Miktar: Malın miktarı, rakam ve yazıyla ve geçerli birim nedenlerle teslimatın gecikmesinden kaynaklanacak
ölçüsü ile açıkça belirtilmelidir. zararın nasıl tazmin edileceğini açıklığa kavuşturmalıdır.
Gözetim: Bazı ürünlerin nakliye öncesinde belirli gözetim Hukuksal çareler: Taraflardan birinin sözleşmeden
şirketleri tarafından denetlenmesi söz konusu ise de alıcı kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirememesi
kendi tercih ettiği gözetim şirketini ve koşullarını durumunda diğer tarafın haklarının yerine getirilmesi için
belirtebilir. Bu nedenle taraflar incelemenin nasıl kullanılabilecek kanuni yolların sözleşmeye konulmasında
yapılacağını, hangi hususları içermesi gerektiğini ve hangi fayda vardır. Bu kurallar, sözleşmenin uygulanacağı ülke
kurum tarafından gerçekleştirileceğini açıkça belirtmelidir. hukukunun zorunlu hükümlerini yansıtmalıdır.
Sözleşmenin toplam değeri: Sözleşmenin toplam değeri Uygulanacak hukuk: Sözleşmenin hangi ülke hukukuna
yazıyla ve rakamla, para birimi belirtilerek yer almalıdır. göre idare edileceği sözleşmede belirtilmelidir.
Teslim şartları: Teslim şekilleri (Incoterms 2000’den Hakemlik (Tahkim): Taraflar arasında oluşabilecek
birisi) sözleşmede belirtilmelidir. anlaşmazlıkların mahkemeye gitmek yerine hızlı ve
dostane bir şekilde çözümlenebilmesi tercih edildiği
Vergi, resim ve harçlar: Satıcı tarafından sunulan fiyat,
takdirde sözleşmenin mutlaka bir hakemlik maddesi
ihracat ve gümrük vergileri ile diğer ücretleri içerebilir.
içermesi gerekmektedir.
Her koşulda bu tür vergi, resim ve harçların kim
tarafından üstlenildiği sözleşmede açıkça belirtilmelidir. Sözleşme değişikliği: Sözleşmenin mevcut şartlarındaki
değişiklikler iki tarafın onayıyla ve yazılı olarak yapılır.
Teslimat dönemi: Malın gönderildiği ve teslim alınacağı
yer sözleşmede açık olarak belirtilmelidir. Tarafların imzası: Sözleşmenin imzası iki tarafın da
sözleşmenin terim ve koşulları üzerinde anlaştıklarını
Nakliye: Sözleşme, tarafların nakliye yöntemlerinden
ifade etmektedir.
hangisi üzerinde anlaştıklarını açıkça belirtmelidir.
Paketleme, etiketleme, işaretleme: Paketleme, etiketleme,
işaretleme koşulları sözleşmede açıkça belirtilmelidir.
Ödeme koşulları (Miktarı, biçimi ve para birimi): Değişik
ödeme koşulları belirlenirken fiyatların cari kur üzerinden
mi, yoksa başka bir ülkenin döviz kuru üzerinden mi
hesaplanacağı, döviz kurundaki dalgalanmaların nasıl
hesaba katılacağı açıkça belirtilmelidir.
Iskonto ve komisyonlar: İskonto ve komisyon miktarları
ve bunların kimin tarafından ödeneceği sözleşmede
belirtilmelidir. Gerekirse, komisyon hesabının nasıl ve
hangi oran üzerinden yapılacağı da belirtilmelidir. İskonto
ve komisyon oranları ihracatçı ve ithalatçı tarafından
üzerinde anlaşmaya varılan ihracat fiyatına dâhil edilip
edilmeyebilir.
Lisans ve izinler: İthalatçının ithalat lisansı alması güç
olabilir. Bu nedenle sözleşmenin tarafları, ihracat
işleminin herhangi bir ihracat veya ithalat lisansının
alınmasını gerektirip gerektirmediğini, lisansların
alınmasından kaynaklanan masrafların kim tarafından
karşılanacağını açıklığa kavuşturmalıdır.
Sigorta: Sözleşme nakliye sırasında meydana gelecek
kayıp ve hasarlara karşı yapılan sigortayı içermelidir.
Sigorta riski ve oranlarının kapsamları da belirtilmelidir.