Giriş

Dış ticaret, günümüz küresel ekonomisinin temel dinamiklerinden biri olarak ön plana
çıkmaktadır. İnsanlık tarihinin her döneminde var olan ticaret, günümüzde uluslararası
boyutlarda gerçekleşmektedir ve ülkeler arası ilişkileri, ekonomik büyümeyi ve kalkınmayı
derinden etkilemektedir. Dış ticaret, bir ülkenin sınırlarını aşarak, farklı coğrafyalardaki
insanlar arasında mal, hizmet ve sermayenin değişimini sağlayan bir ekonomik faaliyettir.
Temelde, dış ticaret bir ülkenin kendi kaynaklarını en etkili şekilde kullanabilmesini sağlar.
Bir ülke, kendi özel yeteneklerine odaklanarak belirli mal ve hizmetleri üretebilir ve diğer
ülkelerle bu ürünleri takas ederek ihtiyaçlarını karşılayabilir. Bu noktada, dış ticaretin
ekonomik büyümeyi teşvik ettiği, iş imkânları yarattığı ve teknolojik transferi desteklediği
görülür.
Dış ticaretin bir diğer önemli yönü de küresel bağlantıları güçlendirmesidir. Ülkeler arası
ticaret, sadece ekonomik değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel etkileşimlere de aracılık eder.
Bu etkileşimler, farklı milletlerin birbirini anlamasını, kültürel alışverişi ve dostane ilişkileri
teşvik eder. Dış ticaret, dünya genelinde daha iyi bir anlayış ve işbirliği kültürü oluşturarak
küresel barışa katkıda bulunur.
Ancak, dış ticaretin getirdiği fırsatlar kadar zorlukları da vardır. Rekabet, döviz kurları, ticaret
engelleri gibi faktörlerle başa çıkmak gereklidir. Bu noktada, dış ticaretin bilinçli ve
sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi önem arz eder.
Bu çalışmada, dış ticaretin ne olduğunu, dış ticaret türlerini, dış ticaret türlerinin kendi içinde
barındırdığı türler, dış ticaret taraflarından, Avrupa ve üçüncü dünya ülkeleri ile dış ticaret
yapılırken arada ne gibi farklar var bunlardan bahsedilecektir.

Dış Ticaret Nedir?

Dış ticaret bağımsız ülkeler arasında gerçekleştirilen mal ve hizmet ticaretinin tümü olarak
tanımlanabilir. Buna ek olarak, dış ticareti ithalat ve ihracatın toplamı olarak da tanımlamamız
mümkündür. Her türlü ticarette olduğu gibi dış ticarette de şirketlerin temel amacı kar elde
etmektir ve bu bağlamda dış ticaret ile ekonomilerinin olumlu yönde etkilenmesini sağlamaya
çalışmaktadırlar. Dış ticaretin nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Ülkelerin Doğal Kaynak Farklılığı: Dünya genelinde doğal kaynaklar eşit bir şekilde
dağılmamıştır. Bu durum, bazı ülkelerin belirli kaynaklara daha fazla erişim sağlamasına
neden olur. Dış ticaret, eksik veya sınırlı kaynakları diğer ülkelerden ithal ederek iç taleplerini
karşılamak için bir çözüm olabilir.
Ülkeler Arası Uzlaşmalar ve Uzmanlaşma: Bazı ülkeler, belirli ürünlerin üretiminde
uzmanlaşarak bu ürünleri dünya piyasasına daha rekabetçi fiyatlarla sunabilirler. Bu
uzmanlaşma, ülkeler arasında ticaretin artmasına ve her birinin güçlü yönlerini kullanarak
ekonomik büyüme sağlamasına olanak tanır.
Ülke İçi Üretimin Yetersizliği: İhtiyaç duyulan malzemelerin ülke içinde üretilmemesi veya
yerel üretimin talebi karşılamaması durumunda, ülkeler dış ticaret yapma eğilimine girerler.
Bu, iç talebi karşılamak ve ekonomik büyümeyi sürdürmek için dışarıdan mal ve hizmet
alımını gerektirir.
Kalifiye İşgücü Yetersizliği: Kalifiye işgücü, üretim kalitesi ve verimliliği üzerinde büyük
bir etkiye sahiptir. Kalifiye işgücüne sahip olan ülkeler, daha yüksek kaliteli ürünleri daha
rekabetçi fiyatlarla üreterek dış ticarette avantaj elde edebilirler.
Ülkeler Arası Maliyet Farklılıkları: İleri üretim teknikleri veya ucuz üretim faktörleri
sayesinde bazı ülkeler, aynı mal veya hizmetleri daha düşük maliyetle üretebilirler. Bu
maliyet avantajları, ülkeler arasında ticaretin artmasına ve kaynakların daha etkili
kullanılmasına olanak tanır.
İhtiyaç Fazlası Ürünlerin Değerlendirilmesi: Yurt içinde talep bulamayan üretim fazlası
mallar, dış ticaretin bir nedeni olabilir. Bu şekilde, bir ülke, ürettiği fazla ürünleri diğer
ülkelerle takas ederek ekonomik değer elde edebilir.
Farklılaşmış Mallar ve Tüketici Tercihleri: Farklı ülkelerde üretilen mallar arasındaki
çeşitlilik, tüketici tercihlerini karşılamak amacıyla gerçekleşir. Bu durum, farklı kültürlerin ve
pazar segmentlerinin ihtiyaçlarına uygun ürünlerin üretimini teşvik eder ve dış ticaretin
çeşitlenmesine yol açar.
Bu faktörler, ülkeler arasındaki ticaretin dinamiklerini şekillendiren karmaşık etmenlerdir.

Dış Ticaret Türleri Nelerdir?

Dış ticaret türleri ithalat, ihracat ve transit ticaret olmak üzere üçe ayrılır. İthalat ve ihracatta
kendi içinde türlere ayrılır.

1. Transit Ticaret
Yurtdışı kaynaklı bir ürünün satın alınıp yurtiçi gümrük sahasına ve gümrük vergilerine
girmeden bir başka ülkeye satılması olayına transit ticaret adı verilmektedir. Transit ticarette
alınan ve satılan ürünler vergi ve harçlara tabi değildir, bu sebeple ihracat ve ithalattan ayrı bir
kategoriye girmektedir. İhracat ve ithalat kurallarından muaf olarak yurtdışı kaynaklı satın
alınan ürün direkt olarak bir başka yere transfer edilir. Böylece transit ticaret gerçekleşmiş
olur, gümrük ile alakalı vergi ve harçlar oluşmaz. Ayrıca Gümrük Beyannamesi de
düzenlenmez.
Transit ticaret süreçleri içerisinde yer almayan birçok kavram ihracat ve ithalat içerisinde
görülebilmektedir. KDV ve vergi gibi birçok durum transit ticarette geçerli olmayan
kavramlardır. İhracat ve ithalat kuralları çerçevesinde gerçekleşmeyen bir ticari işlem olduğu
için bu kurallar içerisinde vergilendirme yapılamaz. KDV için ise durum biraz daha farklıdır.
Alınan veya satılan ürün veya hizmet transit taşımacılık içerisinde ülkeye hiç uğramadığı için
o ürün veya hizmet adına KDV talep edilemez.

2. İhracat
İhracat ülke içinde serbest dolaşımda bulunan bir malın ülke dışına satılmasıdır. Satış
işlemleri genellikle ülkelerin yönetmelikleriyle düzenlenmektedir. Yapılan satış işleminin
ihracat niteliği taşıyabilmesi için, mal ve hizmetin gümrük bölgesinden çıkmış olması, satışın
ihracat mevzuatına uygun olarak gerçekleşmesi ve satış bedelinin ülkenin mevzuatına uygun
olarak yurda getirilmiş olması gerekmektedir.
Türkiye’de ihracat konusu ile ilgili bütün işlemler, İhracat Rejimi Kararı çerçevesinde ve bu
karara dayanılarak çıkarılmış olan yönetmelikler, tebliğler, talimatlara ek olarak iki veya daha
çok taraflı anlaşmalar kapsamında uygulanmaktadır. Bu karar; ihracatın desteklenmesini,
geliştirilmesini ve ülke ekonomisi yararına olacak şekilde düzenleme yapılmasını sağlamak
amacıyla çıkarılmıştır. Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın 4059 sayılı Kanun’a göre ihracatla ilgili
birtakım yetkileri bulunmaktadır. Bu yetkilerden bazıları; ihracatla ilgili mevzuatı hazırlamak,
ihracat ile ilgili işlemleri her safhada izlemek ve bunlarla ilgili düzenlemeler yapmak,
gerektiğinde ihracatta kısıtlama yapmak ya da ihracata müsaade etmek, usul ve esasları
belirlemek ve ihracat politikalarındaki bütünlüğü sağlamak şeklinde sıralanmaktadır.
İhracat türleri özellik arz etmeyen ihracat-serbest ihracat, kayda bağlı ihracat, özelliği olan
ihracat olarak üçe ayrılır.

2.1. Özellik Arz Etmeyen İhracat-Serbest İhracat

İhracatçı birlikleri tarafından onaylanan Gümrük Beyannamesi ile ilgili gümrük idaresine
başvurarak ihracat işleminin gerçekleştirilmesine özellik arz etmeyen ihracat-serbest ihracat
denir. Müsaadeye ya da kayda bağlı olmaksızın yapılan ihracattır. Gümrük idareleri, ihracat
beyannamelerinin kendilerine gösterilmesi ile ihracata izin vermektedirler.
2.2. Kayda Bağlı İhracat
Ekonomi Bakanlığı tarafından belirlenen ve kayda bağlı ihracat listesi olarak adlandırılan
listede bulunan malların ihracatının yapılmasını ifade etmektedir. Bu tür ihracatta ihracatçılar
kayıt yaptırmak için Gümrük Beyannamesi ile birlikte ihracatçı birliklerine müracaat
etmektedirler. Gümrük işlemleri yine serbest ihracatta olduğu gibi gerçekleşmektedir.
Özellikle ülke ekonomisi için stratejik açıdan önemli olan ya da o ülkeye özgün malların
ihracatı bu şekilde yapılmaktadır.
2.3. Özelliği Olan İhracat
Bazı ihracat işlemleri, ihracat bedeli dövizlerin yurda getirilmesi ve ticari operasyonların
yapılışı açısından önem taşır. Bu ihracat türleri ve bunlarla ilgili olarak firmaların dikkat
edeceği hususlar vardır. Bu hususlar kredili ihracat, konsinye ihracat, ithal edilmiş malların
ihracı, bağlı muamele veya takas yoluyla yapılacak ihracat, ticari kiralama yoluyla yapılacak
ihracat olarak sıralanabilir.

3. İhracat Aşamaları
 Şirket Kurmak: Vergi dairesine kayıt olmak, vergi numarası sahibi olmak ve bir
vergi mükellefi olmak.
 Bir İhracatçılar Birliğine Üye Olmak: İhracatçı sıfatı kazanılabilmesi için, ihracatı
yapılacak ürünle ilgili bir ihracatçılar birliğine üye olmak.
  Dış Pazar Araştırması Yapmak: İhracat yapılacak ürünü belirlemek için pazar
araştırması yapmak.
 Teklif Sunmak: İhracat yapabilmek için potansiyel müşterilere fiyat, ödeme yöntemi,
teslimat süresi ve teslimat yöntemi hakkında bir satış teklifi sunmak. Ayrıca alıcı firma
tarafından gönderilen sipariş formunun alınması, satış sözleşmesi yapılması ve ihraç
edilecek ürünlerin sözleşme şartları kapsamında gönderime hazır hale getirilmesi.
 Belge Hazırlığı: Fatura, çeki listesi, menşei şahadetnamesi, gümrük beyannamesi ve
ihraç edilecek malın türüne göre mevzuatın belirttiği sertifikaların hazırlanması.
 Gönderim İşlemleri: Alıcı ile anlaşılan gönderim yöntemi ve teslimat türüne göre
sürecin başlatılması. Nakliye işlemini yapacak firmaya ürünleri taşıma belgesi
karşılığında teslim etme. Nakliyede deniz yolu tercih edilmişse, konşimento, havayolu
tercih edilmişse havayolu taşıma belgesi ve karayolu tercih edilmişse CMR belgesinin
hazır edilmesi.
 Gümrükleme: Gümrük beyannamesinin gümrük müşavirleri tarafından fatura ve çeki
listesine göre hazırlanması, fatura, konşimento ve diğer belgelerin gümrük idaresine
sunulması. Gümrük idaresinin belgeleri inceledikten sonra ürünlere yurt dışına çıkış
izni vermesi.
 Fatura Bedeli Tahsilatı: Fatura bedelinin ithalatçı firma tarafından kambiyo mevzuatı
çerçevesinde uygun banka aracılığıyla transfer edilmesi.

4. İthalat
İthalat, yurt dışında üretilmiş bir ürünün, yurt içinde bulunan alıcılar tarafından satın
alınmasına denir. Diğer bir ismi de dış alımdır. Bir başka ifadeyle ithalat, bir malın
yürürlükteki mevzuata uygun olarak gerçek veya tüzel kişiler tarafından yurt dışından
alınması ve bedelinin yurt dışına transfer edilmesidir. Gelişmekte olan ülkeler
sanayileşmelerini gerçekleştirmek için makine, teçhizat ve bazı ham maddelerini ithalat
yoluyla sağlarlar. Sermaye birikiminin yetersizliği, teknolojinin geriliği gibi nedenlerle
gerekli yatırımlarını yapamayan ülkeler dış alıma yönelmek zorundadırlar. Türkiye’de ithalat
ile ilgili bütün işlemler, İthalat Rejimi Kararı çerçevesinde ve bu karara dayanılarak çıkarılmış
olan yönetmelikler, tebliğler, talimatlara ek olarak iki veya daha çok taraflı anlaşmalar
kapsamında uygulanmaktadır.
İthalat türleri bedelli ithalat, bedelsiz ithalat ve geçici ithalat olarak üç gruba ayrılır:
4.1. Bedelli İthalat
Bir malın veya ekonomik değerin ithalattaki ödeme şekillerinden biri ile yurt dışına döviz
transferi gerçekleştirilerek ithal edilmesidir. İthalat bedelleri; banka kaynaklarından,
ithalatçıya ait döviz tevdiat hesaplarından, kredi kartından, kredilerden karşılanmak suretiyle
ödenebilir. Dış ticarette bedel ödeme şekilleri sıralanabilir akreditifli ödeme, vesaik mukabili
ödeme, mal mukabili ödeme, kabul kredili ödeme, peşin ödeme, özel takas, bağlı muamele
şeklinde sıralanabilir.
4.2. Bedelsiz İthalat
Bedelsiz ithalat, bedeli için döviz transferi yapılmadan yurtdışından elde edilen yurda
getirilmesi mecburi olmayan dış kazanç ve tasarruflarla satın alınan bazı şahsi ve ticari
mahiyette eşyanın yurda ithalidir. İthalat esnasında ödenmesi zorunlu gümrük vergileri
bulunmaktadır. Özel eşyalar, hediyeler bedelsiz ithalat kapsamındadır.
4.3. Geçici İthalat
İhraç etme amacıyla yapılan ithalattır. Serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ithalat
vergilerinden tamamen veya kısmen muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi
tutulmaksızın, gümrük bölgesi içinde kullanılması ve bu kullanım sırasındaki olağan
yıpranma dışında, herhangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracına olanak sağlayan
ithalat türü.

5. İthalat Aşamaları
İthalat genel olarak ihracatın tersi yönde hareket edilerek yapılır. Yine benzer şekilde, şirket
kurmak, ithalatçı sıfatı kazanmak, pazar araştırması yapmak, teklif almak, belgeleri
düzenlemek, nakliye sürecini tamamlamak, gümrük işlemlerini yapmak ve fatura bedelini
ödemek gerekir.

6. İthalat ve İhracat Tarafları

İthalat veya ihracat yaparken bu süreç içerisinde bulunan 4 önemli taraf vardır.
6.1. İthalatçı

Her şeyden önce ithalat düzenlemelerine uymalı ve eksik veya yanlış teslimat riskine karşı
kendi güvence altına almalıdır.

6.2. İhracatçı

İhracat izinleri, gümrük beyannameleri, menşe ispat belgeleri ve ödeme yapmama riski
takip etmesi gereken konuların başında yer alır.

6.3. Resmi Kurumlar

İthalat yapılan ülkede ve ihracat yapılan ülkede, her iki tarafta da kuralları resmi kurumlardaki
yetkililer belirliyor. Özellikle gümrük kurallarını.
6.4. Bankalar

Yatırım ihtiyaçlarını finanse ederler ve riskleri en aza indirecek çözümler sunarlar; Örneğin,
akreditif ödeme.

7. Kaynak Metin
Zu den Grundformen des Außenhandels zählen der Export, der Import sowie der
Transithandel. Unter Export (Ausfuhr) wird die grenzüberschreitende Bereitstellung von
Wirtschaftsleistungen an ausländische Abnehmer (Gebietsfremde) verstanden. Demgegenüber
bezieht sich der Import auf den grenzüberschreitenden Bezug von Wirtschaftsleistungen von
Gebietsfremden. Der Transithandel ist eine Kombination aus Export und Import zwischen
drei Ländern. Beim Transithandel importiert ein Transithändler mit Sitz in einem Transitland
Waren aus einem Ursprungsland und exportiert diese an einen Kunden in einem
Bestimmungsland. Außenhandel kann direkt oder indirekt erfolgen. Maßgeblich für die
Abgrenzung zwischen direktem und indirektem Außenhandel ist die Mittelbarkeit der
vertraglichen Handelsbeziehungen zwischen inländischem und ausländischem Unternehmen.
Beim direkten Außenhandel erfolgt der vertragliche Geschäftsabschluss unmittelbar zwischen
dem inländischen und ausländischen Unternehmen. Beim indirekten Außenhandel ist ein
rechtlich selbständiger Zwischenhändler mit Sitz im Inland zwischen inländischem und
ausländischem Unternehmen eingeschaltet. Im Außenwirtschaftsgesetz (AWG) wird anstelle
der Begriffe Export und Import von Ausfuhr (Ausfuhrhandel) und Einfuhr (Einfuhrhandel)
gesprochen. Der Geltungsbereich des deutschen Außenwirtschaftsgesetzes ist das
Wirtschaftsgebiet, welches definiert ist als das Hoheitsgebiet der Bundesrepublik
Deutschland. Neben diesen Grundformen des Außenhandels bestehen verschiedene
Sonderformen und kombinierte Geschäftssysteme des Außenwirtschaftsverkehrs, welche in
Verbindung stehen mit Außenhandelstransaktionen. Hierzu zählen der Kompensationshandel,
die internationalen Kooperationen, der internationale Lizenzhandel, der Veredelungsverkehr
sowie im weiteren Sinne die Direktinvestition.