TİC208U-İTHALAT VE İHRACAT İŞLEMLERİ
Ünite 5: Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Giriş
Uluslararası ticaret; makro planda Dünya Ticaret Örgütünü
kuran anlaşma, iki taraflı veya çok taraflı anlaşmalar,
ülkelerin kendi ulusal mevzuatı, uluslararası ticari
teamüller ve geleneklere göre yapılmaktadır. Yapılan ticari
muamelelerin güvenirliği ve tartışmalara meydan
vermeden işleyebilmesi için, ilgili belgelerin düzenli,
birbiri ile irtibatlı ve kurallara uygun olarak tanzim edilmesi
gerekir.
Gerçekleştirilen herhangi bir ihracat ve ithalat işleminde
yurt dışına gönderilen malın gümrük, teslim, banka vb.
işlemleri esnasında kullanılan bazı belgeler mevcuttur.
Bunları genelde dört grupta incelemek mümkündür:
• Ticari Belgeler
• Sevk Belgeleri
• Sigorta Belgeleri
• İhracat ve İthalat İçin Gerekli Diğer Belgeler.
Ticari Belgeler
Bu tür belgelerden anlaşılan genellikle malın normal alım
satım işleminde de kullanılan faturalardır. İhracat
işlemlerinde de normal ticari faturaların yanında bazı
isimler altında başka türden isimlendirilmiş faturalar da
kullanılmaktadır.
Proforma Fatura (Proforma Invoice)
Proforma fatura, satışa konu olacak malın, nihai satış
işleminden önce, ihraççının ithalatçıya yapmış olduğu
teklifi içeren bir faturadır. İhracatçı, hangi evsaftaki malı ne
kadar ücret karşılığında satmak istediğini normal satış
gerçekleşiyormuş gibi bir faturaya işler ve alıcıya gönderir.
Bir tür teklif mektubu niteliğini taşıyan bu fatura, üzerinde
“Proforma Fatura” ibaresini taşır.
Bankalardaki ihracat ve ithalat işlemlerine konu olan asıl
belge, ticari fatura olup proforma faturanın herhangi bir
işlem için kullanılması söz konusu değildir.
Ticari Fatura (Commercial Invoice)
Ticari fatura, malın satış sözleşmesi çerçevesinde nihai
satış işlemleri gerçekleştirildikten sonra, ihracatçı
tarafından düzenlenen belgedir. Vergi Usul Kanunu’na
göre gerekli olan bilgilerin yanında, dış ticaret işleminin
gerçekleşebilmesi için şu bilgilerin de ticari faturada yer
alması gerekir.
• İhracatçı firmanın ticaret unvanı ve adresi,
• İthalatçının adı, soyadı veya ticaret unvanı ve
adresi,
• Satışa konu olan malın ambalajı üzerindeki
markalar,
• Malla ilgili bütün bilgiler, malın tanımı (akreditifli
ödemelerde faturadaki mal tanımının akreditifteki
mal tanımıyla aynı olmasına dikkat etmek
gerekir),
• Ödemenin nasıl yapılacağı,
• Malın teslim şekli,
• İhracatçının imzası,
• Faturanın düzenlendiği tarih.
Ticari faturaların akreditif işlemlerinde mutlaka akreditif
şartlarına uygun olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Aksi
takdirde akreditifin rezervi yoluna gidilebileceği gibi, söz
konusu faturanın da orijinal fatura olarak işlem görmesi
engellenmiş olur.
Aşağıdaki noktaların eksik olmamasına özel olarak dikkat
etmek gerekir.
• İthalatçının unvanı ve adresi akreditif mektubunda
belirtilene mutlaka uymalıdır.
• İhracatçının unvanı ve adresi yanlış
yazılmamalıdır.
• İhracatçı tarafından düzenlenmiş olmalıdır.
• Malların tanımı akreditif mektubundaki tanıma
harfi harfine uymalıdır. Akreditif mektubundaki
mal tanımı bölümünde proforma faturaya ve satış
sözleşmesine atıf yapılıyorsa bu ibarenin de
faturaya yazılması gerekir.
• Teslim şekli akreditif mektubundaki ile aynı
olmalıdır.
• •Döviz tutarı akreditif mektubundaki belirtilen
tutar ile aynı olmalıdır. Şayet meblağ akreditif
mektubunda “takriben”, “yaklaşık” şeklindeki bir
ibare ile belirlenmişse o takdirde %10’luk bir
fazlalık veya eksikliğe müsaade edilebilmektedir.
Ancak meblağ kesinlikle bu sınırları aşmamalıdır.
• Malların miktarı akreditif mektubunda belirtilen
ile aynı olmalıdır.
• Mutlaka imzalanmalıdır.
• İstenilen sayıda fatura ibraz edilmelidir.
• Eklemeler, silintiler mutlaka imzalanmalıdır.
• Faturanın tarihi ve numarası mutlaka yazılmalıdır.
• Faturanın içeriğinde tutarsızlık bulunmamalıdır.
• Akreditif mektubunda isteniyorsa mutlaka
akreditif numarası yazılmalıdır.
• Akreditif şartlarında istenen diğer bütün bilgiler
mutlaka kaydedilmelidir.
Konsolosluk Faturası
Ticari faturaların, satılan malın gönderileceği ülke
konsolosluğuna onaylatılması söz konusu olduğunda bu
onaylanan faturaya verilen isimdir.
Dış ticaret işlemlerindeki bazı aşamalarda menşe
şahadetnamesi yanında faturanın da malın menşei olan
ülkenin tespit edilmesi amacıyla onaylatılması gerekebilir.
Bu tür faturalar genellikle bazı ithalatçı ülke gümrükleri
tarafından istenmektedir.
Konsolosluk faturaları, ithalatçı ülke mevzuatına göre fiyat
kontrolü ve gümrük formalitelerinin yerine getirilmesi için
ihracatçıdan talep edilen belgelerdendir.
Navlun Faturası
Satış sözleşmesinde navlun ücretinin ihracatçı tarafından
ödenmesi şartı yer alıyor ise konşimentoya “Navlun
1
 TİC208U-İTHALAT VE İHRACAT İŞLEMLERİ
Ünite 5: Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
Ödenmiştir” ibaresini eklemek gerekir. İşlemlerin
aksamadan yürüyebilmesi için bu hususa dikkat etmek
şarttır.
Aksi takdirde bankalar aracılığıyla yürütülecek ödeme
işlemlerinde banka işlemi yürütmek isteyebilir. Fakat bu
ibareyi taşımayan konşimentoya, navlunun ödendiğini
gösteren bir navlun faturasını eklemekle bu engel aşılabilir.
Dış ticaret işlemlerinde bu tür bir ek faturaya genellikle
navlun faturası adı verilmektedir.
Sevk Belgeleri
Sevk belgeleri, genel anlamıyla, ihracat veya ithalata konu
olan malların varış yerine gönderildiğini ve bu amaçla ilgili
nakliye şirketine malların teslim edilip yola çıkarıldığını
gösteren belgelerdir.
Sevk belgelerinin mutlaka taşıyıcı firma tarafından tanzim
edilmesi ve ihracatçı ile birlikte taşıyıcının da imzalaması
gerekmektedir. Sevk tarihinin de mutlaka belge üzerinde
bulunması lazımdır. Bu tarihin, dış ticaret işlemlerinde
büyük önemi vardır.
Konşimento (Bill of Laoding-B/L)
Konşimento, malın, taşıma şirketine satış sözleşmesinde
belirtildiği şekilde teslim edilip, gemiye yüklendiğini ve
ithalatçıya teslim edilmek üzere yola çıktığını gösteren bir
belgedir.
Konşimento, göndericinin istediği kadar
düzenlenebilmekle birlikte genellikle dört nüsha olarak
düzenlenir. Taşıyan tarafından imzalanan üç nüshaya takım
denir ve taşıtana verilir. Diğer bir nüshayı da kaptan alır.
Konşimentolar ada, emre veya hamiline yazılı olarak
düzenlenebilir:
Ada yazılı konşimento, gönderilen şahsın adına düzenlenen
konşimentolardır. Üzerinde “consigned to...” ifadesi yer
alır ve boş yere, gönderilen şahsın adı yazılır. Ada yazılı
konşimentoların ciro ile devri mümkün değildir.
Emre yazılı konşimento, üzerinde “order” veya “to order...”
yazılı konşimentolar olup gönderilenin, yükletenin veya
bankanın emrine düzenlenmiş belgelerdir. Kimin emrine
düzenlendiği belirtilmeyip sadece emre yazılı olarak
düzenlenen konşimentolar ise yükletenin emrine
hazırlanmış kabul edilir.
Hamiline yazılı konşimentolarda ise gönderilenin ismi
bulunmaz ve sadece “Hamiline” ibaresi yazılır.
Konşimentoyu elinde bulunduran, malın maliki sayılır.
Konşimento Çeşitleri
Yükleme Konşimentosu İhraç mallarının gemiye
yüklendiğini, tarih ve gemi adı açıkça yazılmak suretiyle
gösteren konşimento türüdür. Bankalar işlemlerin takibinde
genellikle bu tür konşimentoyu tercih eder.
Tesellüm Konşimentosu İhraç mallarının gemiye
yüklenmek üzere taşıyıcıya teslim edildiğini gösteren
konşimento türüdür.
Temiz Konşimentosu Gemiye yüklenmek üzere teslim
alınan veya yüklenen ihraç malında ya da ambalajında
herhangi bir kusur bulunduğunun yazılı olmadığı
konşimentoya temiz konşimento adı verilir.
Kirli Konşimentosu Gemiye yüklenmek üzere teslim alınan
veya yüklenen ihraç malında veya ambalajında şayet bir
kusur, eksiklik veya bozukluk varsa taşıyıcı firma bu
mesuliyeti üzerine almamak için durumu açıkça,
kusurlarıyla konşimentoda belirtir.
Üst Üste Taşıma Konşimentosu İhraç edilen malların
taşınması için varış yerine gidene kadar birden fazla taşıt
aracı kullanıyorsa bu tür konşimento düzenlenir. Bazen
“Kombine Taşıma Vesikası” adıyla da anılan bu sevk
belgesi, uygulamada çok sık rastlanan bir konşimento türü
değildir.
Konteyner Konşimentosu Taşımacılık dilinde konteyner
tabir edilen kapalı, büyük kasalar ile sevki yapılan ihraç
malları için taşıma şirketleri, üzerinde “Yükletenin
Bildirimine Göre” ibaresini taşıyan konşimentolar
düzenler.
Düzgün Hat Konşimentosu “Tarifeli Gemi Seferi
Konşimentosu” adı da verilen bu konşimento türü, aynı
hattaki tarifeli gemi seferleri ile nakli gerçekleştirecek olan
ihraç malları için düzenlenir.
Kısa Konşimento veya Arka Beyaz Konşimento Bazı
konşimentolarda taşıma şartlarının hepsi yer almayabilir.
Kısa konşimento adı verilen bu türdeki konşimentolar,
gerekli şartları başka bir belgeye veya kaynağa atıf yaparak
belirler.
Geçkin Konşimento Her ihracat işleminde, ihracatçı ile
ithalatçı arasında imzalanan satış sözleşmesinde ihracat
belgelerinin bankaya hangi tarihte ibraz edileceği şarta
bağlanır.
Navlun Sözleşmesine Dayalı Konşimento Konşimentolarda
navlunun ödenip ödenmediği açıkça yazılmak zorundadır.
Çünkü taşıma şirketi şayet navlun ödenmez ise malı rehin
alma hakkına sahiptir ve bankalar navlunun ödendiğini
görmeden belgeleri teslim almazlar.
Charter navlun sözleşmesi geminin bir kısmı ya da
tamamının taşıtanın emrine ayrılmak suretiyle düzenlenen
navlun sözleşmesidir. Üç çeşidi vardır:
• Trip Charter: Belli bir sefer için yer tahsis edilir.
• Time Charter: Belli bir süre için yer tahsis edilir.
• Mixed Charter: İkisinin karışımı şeklinde
karşımıza çıkar.
Kırkambar navlun sözleşmesi taşıma şirketinin gemiyi
kısmen veya tamamen taşıtan ihracatçıya tahsis etmeyip
malı bir limandan diğer bir limana taşıması şartına dayalı
imzalanan navlun sözleşmesidir.
Taşıma Senetleri (Way Bills)
Deniz yolu taşımacılığında kullanılan konşimentoların
yanında, ihracat işlemlerinde, hava yolu, demir yolu ve kara
2
 TİC208U-İTHALAT VE İHRACAT İŞLEMLERİ
Ünite 5: Dış Ticarette Kullanılan Belgeler
yolu taşımacılığında kullanılan bazı taşıma senetleri de söz
konusu olabilmektedir. Bunların konşimentodan farkı,
malın mülkiyetini temsil etmemesi ve ciro ile devrinin
mümkün olmamasıdır. Dolayısıyla taşıyıcı bu belgelere
dayalı olarak malı rehin tutma hakkına sahip değildir.
İhracat işleminde karşımıza çıkan başlıca taşıma senetleri
hava yolu nakliye makbuzu, demir yolu hamule senedi,
CMR belgesi, FIATA taşıma belgeleri, nakliye makbuzu,
posta makbuzu şeklinde sıralanabilir.
Sigorta Belgeleri
İhracata konu olan malların alıcının ülkesine sevki
gerçekleştirilirken taşıma sırasında karşılaşılabilecek
risklere karşı sigortalanması gerekmektedir. Satış
sözleşmesinde belirlenen teslim şekline göre ihracatçı veya
ithalatçının ya da belli bölümler hâlinde her ikisinin birden
üstleneceği bu sigorta işlemleri sırasında da bazı belgeler
düzenlenmekte ve bunların bankalara ibrazı gerekmektedir.
Sigorta belgeleri, sigortayı yapan şirket, simsar, acente
veya sigorta komisyoncusu tarafından düzenlenip sigortayı
yaptıran kişiye verilen belgelerdir. İhracat işlemine gerçek
anlamda konu olan ve bu işlemlerde kabul gören başlıca
belge ise sigorta poliçesidir.
İhracata ilişkin sigorta poliçesinde ileride ortaya
çıkabilecek anlaşmazlıkları önlemek için şu bilgilerin
bulunması gerekmektedir:
• Sigortacının, sigorta ettiren ve varsa söz konusu
sigortadan yararlanacak kişilerin ad, soyadı ve
adresleri
• Sigortanın hangi risklere karşı geçerli olacağı
• Sigortanın başlangıç ve bitiş tarihi
• Sigorta bedeli
• Pirim tutarı, ödemi tarihi ve yeri
• Sigorta poliçesinin düzenlendiği tarih
• Sigorta konusu
• İhraç malının taşınacağı vasıta ve yol-Taşıma
şirketinin unvanı
• İhraç malının özellikleri
• Taşıma şirketiyle sevkiyat için belirlenen süre
• İhraç malının taşımacıya nerede ve ne zaman
teslim edileceği
• Sigortacının ve sigorta ettirenin imzaları.
İhracat ve İthalat İçin Gerekli Diğer Belgeler
Dış ticaret işlemlerinde ticari nitelikli ve sevkiyata ilişkin
belgeler dışında çok sayıda belge, gerekli durumlarda
kullanılabilmektedir. Bunlardan kullanımı yaygın olan
bazılarına aşağıda kısaca değinilecektir.
Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin)
İhracatçı tarafından düzenlenen ve ihracatçının ülkesindeki
ticaret odası veya ithalatçı ülkenin konsolosluğu tarafından
onaylanan, satın alınan malın hangi ülkeye ait olduğunu
gösteren belgedir.
Çeki Listesi (Certificate of Weight)
Çeki listesi, ihraç malının ağırlığıyla ilgili ayrıntılı bir
dökümün verilmesi amacıyla düzenlenen belgedir. Çeki
listesi, taşıma işlemleri esnasında tek tek açılıp
sayılamayacak cinsteki mallar için büyük bir kolaylık
sağlar.
Paket/Koli Listesi (Packing List)
İhraç mallarının taşındığı paketlerin içinde hangi cins ve
evsaftaki maldan ne kadar bulunduğunu ayrıntılı olarak
gösteren bir tür koli döküm listesi niteliğinde bir belgedir.
Uygulamada genellikle alıcının isteği üzerine
düzenlenmektedir. Bu listedeki bilgilerin faturadaki bilgiler
ile çelişkili olmayıp aynı olması gerekir.
Ekspertiz veya Analiz Raporu (Certificate of Quality or
Analysis)
Bazı şartlarda gerek ihracatçı ülke gümrüğü gerekse
ithalatçı veya ülkesindeki ilgili merciler tarafından ihracata
konu olan malların özelliklerinin uzman bir kişi veya heyet
tarafından tespit edilmesi talep edilebilir. Bu tür bir işlem
neticesinde düzenlenen belgeye ekspertiz veya analiz
raporu adı verilir.
Gözetim Belgesi (Inspection Certificate)
İthalatçı firma, bazı durumlarda malın ihracatçıyla yaptığı
satış sözleşmesi şartlarına uygun olup olmadığının tespit
edilmesini ihracatçıdan talep edebilir. Böyle bir durum
karşısında ihracatçı, uluslararası kabul görmüş bağımsız
gözetim şirketlerinden birine malların denetlenmesini
yaptırır ve sipariş şartlarına uygun olup olmadığını kontrol
ettirir.
Sağlık Raporu (Health Certificate)
İhracata konu olan mallar, şayet bitkisel ve hayvansal
ürünler ise malların ihraç ve ithal işlemlerinin
gerçekleştirilmesi için sağlık kontrolünden geçirilmesi
gerekmektedir. Bu kontrol neticesinde ilgili merci
tarafından ihracatçıya verilen belgeye sağlık raporu adı
verilir.
Dolaşım Belgeleri (Certificates of Circulation)
Avrupa Birliği’ne üye olan ülkelerden biriyle
gerçekleştirilecek ihracat veya ithalat işlemi esnasında
ihracatçı tarafından düzenlenen belgelerdir. Üç çeşidi
mevcuttur:
• ATR 1: İhraç mallarının herhangi bir üye ülkeye
gönderilmesi veya oradan getirilmesi durumunda
kullanılan dolaşım belgesidir.
• ATR 3: Türkiye’den veya diğer üye bir ülkeden,
AB dışı bir ülkeye ihraç edilen malın, bu
ülkelerden birine tekrar sevk edilmesi gibi bir
durum söz konusu olduğunda kullanılan dolaşım
belgesidir.
• EUR 1: EFTA üyesi ülkelerden birine ait bir malın
ihracı sırasında kullanılan dolaşım belgesidir.
3
 TİC208U-İTHALAT VE İHRACAT İŞLEMLERİ
Ünite 5: Dış Ticarette Kullanılan Belgeler

Dâhilde İşleme İzin Belgesi gerek görmeleri hâlinde, bu nüshadan bir fotokopi
Dâhilde işleme izin belgesi, mamul üretiminde ithal girdi alarak asıl nüshayı mükellefe iade eder.
kullanan işletmelerin bu mamulleri üçüncü ülkelere • 4’üncü nüsha: Transit rejiminde kullanılan ve
(Avrupa Birliği üyesi dışındaki ülkeler) ve Türkiye Gümrük çıkış gümrük idaresinde kalacak nüshadır.
Bölgesi içindeki serbest bölgelere satması yani ihraç etmesi Gerektiğinde eşyanın Türkiye Gümrük
hâlinde düzenlenmesi gereken bir belgedir. Bölgesindeki statüsünü kanıtlayıcı belge olarak da
kullanılır.
Dâhilde işleme izin belgesi alınması Dış Ticaret • 5’inci nüsha: Transit rejiminde, varış gümrük
Müsteşarlığının iznine bağlıdır. Müsteşarlık, Türkiye idaresince çıkış gümrük idaresine gönderilecek
Gümrük Bölgesinde yerleşik kişilere; ithalatı yapan ürün teyit nüshasıdır.
girdisinin işlem gören mamulün üretiminde kullanıldığının • 6’ncı nüsha: İthalat işlemlerinde kullanılır. 6’ncı
tespitinin mümkün olması ve Türkiye Gümrük Bölgesi nüsha ve ekinde bulunması gereken belge asılları
içindeki üreticilerin ekonomik çıkarlarına zarar vermemesi ithalatın tamamlanmasından ve beyannamenin
hâlinde, bu maddelerin isimleri, miktarları, değerleri ve kapatılmasından sonra Gümrükler Genel
ihraç süresini belirleyerek izin verir. Bu izin süresi azami Müdürlüğü Bilgi İşlem Merkezine iletilir.
12 aydır. Beyannameye ilişkin bilgilerin merkezî
Dâhilde işleme izin belgesi kapatılması işlemi Dış Ticaret bilgisayara yüklenmesini müteakip, bu
Müsteşarlığınca ve/veya Müsteşarlığın belirleyeceği beyannameler Gümrük Kontrol Genel
ihracatçı birlikleri genel sekreterliğince yapılır. Müdürlüğüne gönderilir.
• 7’nci nüsha: İstatistik amaçlı düzenlenen nüshadır.
Hariçte İşleme İzin Belgesi
İşlemlerin yapıldığı ilgili gümrük idaresinde
Hariçte işleme izin belgesi, işletmenin ham madde, beyannamenin ikinci nüshası olarak saklanır. Bu
yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve ambalaj nüshaya 6’ncı nüshaya eklenen belgelerin örnek
malzemelerinin daha ileri bir düzeyde işlenmesi amacı ile veya fotokopileri de eklenir.
üçüncü ülkelere gönderilmesi hâlinde düzenlenmesi • 8’inci nüsha: İthalatta gümrük idaresince
gereken belgedir. mükellefe verilir. Bu nüsha aracı banka ve diğer
Hariçte işleme izin belgesi alabilmesi için, firma kamu kuruluşları tarafından izlenen işlemlerde
yetkililerince imzalanmış dilekçe, hariçte işleme proje kanıtlayıcı nüsha olarak kullanılır. İlgili kuruluşlar
formu, ithal ürünleri ile ilgili ham madde sarfiyat tablosu, gerek görmeleri hâlinde, bu nüshadan bir fotokopi
ticaret sicil gazetesi fotokopisi, noter tasdikli imza sirküleri, alarak asıl nüshayı mükellefe iade eder.
vergi dairesince tasdikli, son yıla ait bilanço ve kâr-zarar
cetveli, yurt dışında işleme faaliyeti yapacak firma
hakkında bilgi, kapatılan belgeler ile ilgili kapatma yazı
fotokopileri ile Müsteşarlığa müracaat edilir.
Hariçte işleme izin belgelerinin kapatılması için, hariçte
işleme izin belgesinin aslı, gümrük beyannamesi asılları,
ithalat listesi, ihracat listesi, ithal ürünleriyle ilgili ham
madde sarfiyat tablosu ile Müsteşarlığa ve/veya
Müsteşarlığın belirleyeceği kurumlara başvurulur.
Gümrük Beyannamesi (Customs Declaration)
İthal ve ihraç edilen mal ile ilgili olarak düzenlenen
beyannameye Gümrük Beyannamesi denir.
Tek Tip Gümrük Beyannamesinin her bir nüshasının hangi
amaçla düzenlendiğine aşağıda yer verilmiştir.
• 1’inci nüsha: İhracat ve/veya transit işlerinde
kullanılır. İhracat veya transit işlemlerinin
yapıldığı gümrük idaresinde saklanır.
• 2’nci nüsha: İstatistik amaçlı kullanılan nüshadır.
Bu nüsha ile ilgili gümrük idaresince merkeze
gönderilir.
• 3’üncü nüsha: İhracatta gümrük idaresince
mükellefe verilir. Bu nüsha aracı banka ve diğer
kamu kuruluşları tarafından izlenen işlemlerde
kanıtlayıcı nüsha olarak kullanılır. İlgili kuruluşlar