Fotosentez-Solunum Ve Bi̇tki̇ler

E.Ü.
-- 1 --
E.Ü. -- 2 --
FOTOSENTEZİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ, GERÇEKLEŞTİĞİ YAPILAR ve IŞIK
FOTOSENTEZ NEDİR?
ŝƚŬŝůĞƌŝŶKϮǀĞ,ϮKŐŝďŝŝŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞůĞƌĚĞŶŐƺŶĞƔĞŶĞƌũŝƐŝǀĞŬůŽƌŽĨŝůǇĂƌĚŦŵŦŝůĞŽƌŐĂŶŝŬďĞƐŝŶƺƌĞƚŵĞůĞƌŝĚŝƌ͘Ƶ
ƐŦƌĂĚĂĂƚŵŽƐĨĞƌĞǇĂŶƺƌƺŶŽůĂƌĂŬKϮǀĞƌŝůŝƌ͘
Amaç:7ŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞůĞƌĚĞŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞůĞƌ;ďĞƐŝŶͿƺƌĞƚŵĞŬƚŝƌ͘
Fotosentezin Genel Denklemi:
6KϮн 6,ϮK /ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝ
ϲ,ϭϮKϲн6
н 6K KϮ
<ůŽƌŽĨŝů

FOTOSENTEZİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ

ͲzĞƌǇƺǌƺŶĚĞŬŝĞŶĞƌũŝůĞƌŝŶŬĂǇŶĂŒŦ'ƺŶĞƔ͛ƚŝƌ͘,ŝĕďŝƌĐĂŶůŦŶŦŶŐƺŶĞƔĞŶĞƌũŝƐŝŶŝĚŽŒƌƵĚĂŶŬƵůůĂŶŵĂƐŦǇĂĚĂďƵĞŶĞƌũŝǇŝ
ĚĞƉŽůĂŵĂƐŦŵƺŵŬƺŶĚĞŒŝůĚŝƌ͘ŶĞƌũŝŶŝŶŬƵůůĂŶŦůĂďŝůŝƌŚąůĞŐĞůŵĞƐŝĨĂƌŬůŦďŝƌĞŶĞƌũŝƚƺƌƺŶĞĚƂŶƺƔŵĞƐŝŝůĞŐĞƌĕĞŬůĞƔĞďŝůŝƌ͘
&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌďƵĚƂŶƺƔƺŵƺŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝƌĞŶďŝƌŽůĂǇĚŦƌ͘
Ͳ7ŶƐĂŶůĂƌĚąŚŝůŚĞŵĞŶŚĞŵĞŶƚƺŵŚĞƚĞƌŽƚƌŽĨůĂƌďĞƐŝŶǀĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶďŝƌǇĂŶƺƌƺŶƺŽůĂŶKϮŝĕŝŶƚƺŵƺǇůĞƺƌĞƚŝĐŝůĞƌĞ
ďĂŒŦŵůŦĚŦƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŽůĂǇŦŶŦƐĂĚĞĐĞďŝƚŬŝůĞƌŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝƌŵĞǌ͘ĂǌŦďĂŬƚĞƌŝůĞƌ͕ƂŐůĞŶĂǀĞĂůŐůĞƌĚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂďŝůŝƌ͘ƵĐĂŶůŦůĂƌŚĞŵ
ŬĞŶĚŝďĞƐŝŶůĞƌŝŶŝĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌůĞƺƌĞƚŝƌŚĞŵĚĞĚŝŒĞƌĐĂŶůŦůĂƌĂďĞƐŝŶŬĂǇŶĂŒŦŽůƵƔƚƵƌƵƌ͘
NOT:
ƚŵŽƐĨĞƌĚĞŬŝŽŬƐŝũĞŶŝŶƚĞŵĞůŬĂǇŶĂŒŦĂůŐůĞƌĚŝƌ͘ůŐůĞƌǇĂǌŬŦƔƐƺƌĞŬůŝĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂƌ͘&ŝƚŽƉůĂŶŬƚŽŶůĂƌ;ĕŽŒƵŶůƵŬůĂ
ďŝƌŚƺĐƌĞůŝĂůŐůĞƌͿĂƚŵŽƐĨĞƌĚĞŬŝǇĂƔĂŵŦŶŬĂǇŶĂŒŦŽůĂŶŽŬƐŝũĞŶŝŶĞŶďƺǇƺŬƺƌĞƚŝĐŝƐŝ͘ƺŶǇĂ͛ĚĂŬŝŽŬƐŝũĞŶŝŶǇĂƌŦƐŦ
ĚĞŶŝǌĚĞŬŝǀĞŽŬǇĂŶƵƐůĂƌĚĂŬŝĨŝƚŽƉůĂŶŬƚŽŶůĂƌĐĂƺƌĞƚŝůŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŽůĂǇŦ͕ĐĂŶůŦůĂƌŦŶďĞƐŝŶŝŚƚŝǇĂĐŦŶŦŬĂƌƔŦůĂƌŬĞŶĂǇŶŦǌĂŵĂŶĚĂŐƺŶůƺŬŚĂǇĂƚŦŵŦǌĚĂŬƵůůĂŶŦůĂŶƉĂŵƵŬ͕ŬĞƚĞŶŐŝďŝƚĞŬƐƚŝů
ƺƌƺŶůĞƌŝŶŝŶŽůƵƔŵĂƐŦŶĚĂ͖ŵŽďŝůǇĂĐŦůŦŬƚĂǀĞŬĂŒŦƚƺƌƺŶůĞƌŝŶŝŶŽůƵƔŵĂƐŦŶĚĂĚĂŬĂƚŬŦƐĂŒůĂŵĂŬƚĂĚŦƌ͘ŶĞƌũŝƺƌĞƚŵĞŬŝĕŝŶŬƵůůĂŶŦůĂŶ
ŬƂŵƺƌ͕ĚŽŒĂůŐĂǌŐŝďŝĨŽƐŝůǇĂŬŦƚůĂƌŦŶĚĂŬĂǇŶĂŒŦĂƐůŦŶĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂŶŽƌŐĂŶŝǌŵĂůĂƌĚŦƌ͘
NOT:
zĞƌǇƺǌƺŶĚĞŬŝĞŶƂŶĞŵůŝĞŶĞƌũŝĚƂŶƺƔƺŵƺĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌůĞŐĞƌĕĞŬůĞƔŵĞŬƚĞĚŝƌ͘/ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌůĞĐĂŶůŦůĂƌŦŶ
ŬƵůůĂŶĂďŝůĞĐĞŒŝĞŶĞƌũŝďŝĕŝŵŝŽůĂŶŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇĞĚƂŶƺƔƚƺƌƺůƺƌ͘ŶĞƌũŝĞůĚĞĞƚŵĞŬŝĕŝŶŬƵůůĂŶĚŦŒŦŵŦǌŬƂŵƺƌǀĞ
ƉĞƚƌŽůŐŝďŝĨŽƐŝůǇĂŬŦƚůĂƌĚĂŐĞĕŵŝƔƚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇŽůƵǇůĂƺƌĞƚŝůŵŝƔƚŝƌ͘
KONU İLE İLGİLİ BİR HATIRLATMA

Ͳ<ĞŶĚŝďĞƐŝŶůĞƌŝŶŝƐĞŶƚĞǌůĞǇĞďŝůĞŶĐĂŶůŦůĂƌĂüreticiler (ototroflar)ĚĞŶŝƌ͘
ͲĞƐŝŶůĞƌŝŶŝƐĞŶƚĞǌŝƐŦƌĂƐŦŶĚĂŦƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŶŝĞŶĞƌũŝŬĂǇŶĂŒŦŽůĂƌĂŬŬƵůůĂŶĂŶƺƌĞƚŝĐŝůĞƌĞfotoototrofǀĞǇĂfotosentetik
ĐĂŶůŦůĂƌĚĞŶŝƌ͘ƵĐĂŶůŦůĂƌďŝƚŬŝůĞƌ͕ďĂǌŦďĂŬƚĞƌŝůĞƌďĂǌŦƉƌŽƚŝƐƚůĞƌ;ƂŐůĞŶĂͿǀĞĂůŐůĞƌĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝůĞďĞƐŝŶůĞƌŝŶŝƺƌĞƚŝƌůĞƌ͘
ͲĂǌŦŽƚŽƚƌŽĨďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝƐĞE,ϰн͕,Ϯ^ǇĂĚĂEKϮʹŐŝďŝŝŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞůĞƌĚĞŶƐĂŒůĂĚŦŬůĂƌŦŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇŝŬƵůůĂŶĂƌĂŬ
ďĞƐŝŶƐĞŶƚĞǌůĞƌůĞƌ͘ƵŽůĂǇĂŬĞŵŽƐĞŶƚĞǌ͕ďƵĐĂŶůŦůĂƌĂĚĂkemoototrof canlılarǀĞǇĂkemosentetik canlılarĚĞŶŝƌ͘
Ͳ<ĞŶĚŝďĞƐŝŶůĞƌŝŶŝƐĞŶƚĞǌůĞǇĞŵĞǇĞŶ͕ĚŦƔĂƌŦĚĂŶŚĂǌŦƌŽůĂƌĂŬĂůĂŶĐĂŶůŦůĂƌĂtüketiciler (heterotroflar) ĚĞŶŝƌ͘,ĂǇǀĂŶǀĞ
ŵĂŶƚĂƌůĂƌŦŶƚĂŵĂŵŦŝůĞďĂǌŦƉƌŽƚŝƐƚǀĞďĂŬƚĞƌŝůĞƌďƵŐƌƵďĂŐŝƌŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
ͲĂǌŦĐĂŶůŦůĂƌŝƐĞhem ototrof hem de heterotrofďĞƐůĞŶŝƌ͘
ͲƂĐĞŬĕŝůďŝƚŬŝůĞƌ͕ĂǌŽƚĕĂĨĂŬŝƌƚŽƉƌĂŬůĂƌĚĂǇĂƔĂƌ͘ƵďŝƚŬŝůĞƌĂǌŽƚŝŚƚŝǇĂĐŦŶŦŚƺĐƌĞĚŦƔŦƐŝŶĚŝƌŝŵŝůĞǇĂŬĂůĂĚŦŬůĂƌŦďƂĐĞŬůĞƌŝŶ
ƉƌŽƚĞŝŶŝŶĚĞŶŬĂƌƔŦůĂƌ͘ƂĐĞŬĕŝůďŝƚŬŝůĞƌĂǇŶŦǌĂŵĂŶĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂƌĂŬďĞƐŝŶůĞƌŝŶŝƺƌĞƚŝƌ͘
ͲƵďŝƚŬŝůĞƌ͕ĂǌŽƚŝŚƚŝǇĂĐŦŶŦďƂĐĞŬůĞƌĚĞŶŬĂƌƔŦůĂƌŬĞŶŚĞƚĞƌŽƚƌŽĨ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌůĞďĞƐŝŶƺƌĞƚŝƌŬĞŶŽƚŽƚƌŽĨŽůĂƌĂŬďĞƐůĞŶŵŝƔ
ŽůƵƌ͘
ͲǇƌŦĐĂƂŐůĞŶĂĚĂƐĂŚŝƉŽůĚƵŒƵŬůŽƌŽƉůĂƐƚŽƌ ŐĂŶĞůŝƐĂǇĞƐŝŶĚĞŦƔŦŬǀĂƌůŦŒŦŶĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂďŝůŝƌ͘<ĂƌĂŶůŦŬƚĂŝƐĞĚŦƔĂƌĚĂŶ
ŚĂǌŦƌďĞƐŝŶ ĂůŦƌ͘ŽůĂǇŦƐŦŝůĞƂŐůĞŶĂĚĂŚĞŵŽƚŽƚƌŽĨŚĞŵĚĞŚĞƚĞƌŽƚƌŽĨďĞƐůĞŶŝƌ͘
E.Ü. -- 3 --
MERAKLISINA
Güneş Enerjisini Kullanan Hayvanlar da Var mı?
ĂǌŦĚĞŶŝǌƚĂǀƔĂŶŦƚƺƌůĞƌŝĚĞŶŝǌĂůŐůĞƌŝǇůĞďĞƐůĞŶŝƌŬĞŶĂůŐůĞƌŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŐƂƌĞǀůŝƉůĂƐƚŝƚĚĞŶĞŶŽƌŐĂŶĞůůĞƌŝƐŝŶĚŝƌŝůŵĞǌ͘
ĞŶŝǌƚĂǀƔĂŶŦŶŦŶĚŽŬƵůĂƌŦŶĚĂŬĂůĂŶďƵŽƌŐĂŶĞůůĞƌĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉŵĂǇĂĚĞǀĂŵĞĚĞƌĞŬĚĞŶŝǌƚĂǀƔĂŶůĂƌŦŝĕŝŶďĞƐŝŶƐĂŒůĂƌ͘
Fotosentez Sürecinin Anlaşılmasına Katkı Sağlayan Bilim İnsanlarının Çalışmaları

ŝůŝŵŝŶƐĂŶůĂƌŦ &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞƐĂŒůĂĚŦŬůĂƌŦŬĂƚŬŦůĂƌ
ͲƌĂƔƚŦƌŵĂĐŦϮ͕ϱŬŐ͘ĂŒŦƌůŦŒŦŶĚĂŬŝďŝƌƐƂŒƺƚĨŝĚĂŶŦŶŦŝĕŝŶĚĞϭϬϬŬŐ͘ƚŽƉƌĂŬďƵůƵŶĂŶďŝƌƐĂŬƐŦǇĂĚŝŬŵŝƔǀĞďƵŶƵϱǇŦů
ƐƺƌĞƐŝŶĐĞƐĂĚĞĐĞǇĂŒŵƵƌƐƵǇƵǇůĂƐƵůĂŵŦƔƚŦƌ͘^ƺƌĞƐŽŶƵŶĚĂĨŝĚĂŶϴϱŬŐΖůŦŬďŝƌĂŒĂĕŽůŵƵƔƚƵƌ͘ĞŶĞŵĞƐŽŶƵŶĚĂ
:ĂŶĂƉƚŝƐƚ ƚŽƉƌĂŬŬƵƌƵĂŒŦƌůŦŒŦϵϵ͕ϵϵϰŬŐ͘ŽůĂƌĂŬďĞůŝƌůĞŶŵŝƔƚŝƌ͘ƌĂĚĂŬŝϱϬŐƌĂŵůŦŬĨĂƌŬĚĞŶĞǇŚĂƚĂƐŦŽůĂƌĂŬŬĂďƵůĞĚŝůŵŝƔǀĞ
sĂŶ,ĞůŵŽŶƚ ďŝƚŬŝĂŒŦƌůŦŒŦŶĚĂŽůƵƔĂŶϴϮ͕ϱŬŐΖůŦŬŵĂĚĚĞĂƌƚŦƔŦŶŦŶǇĂůŶŦǌƐƵĚĂŶŬĂǇŶĂŬůĂŶĚŦŒŦŬĂŶŦƐŦŶĂǀĂƌŵŦƔƚŦƌ͘
:ŽƐĞƉŚ Ͳ7ůŬŬĞǌϭϳϳϭǇŦůŦŶĚĂďŝƚŬŝůĞƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶĚŦƔĂƌŦǀĞƌŝůĞŶŽŬƐŝũĞŶŝŶŚĂǇǀĂŶůĂƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶŬŝƌůĞƚŝůĞŶŚĂǀĂǇŦ
WƌŝĞƐƚůĞǇ͕ ƚĞŵŝǌůĞĚŝŒŝĨŝŬƌŝŶŝŽƌƚĂǇĂĂƚŵŦƔƚŦƌ͘
Ͳ:ĂŶ ŚĂǀĂŶŦŶƚĞŵŝǌůĞŶŵĞƐŝŶŝŶǇĞƔŝůďŝƚŬŝůĞƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶŦƔŦŬƚĂǇĂƉŦůĚŦŒŦŶŦĂĕŦŬůĂŵŦƔƚŦƌ͘&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŬůŽƌŽĨŝůŝŶƂŶĞŵŝŶŝ
/ŶŐĞŶŚŽƵƐǌ ǀƵƌŐƵůĂŵŦƔƚŦƌ͘
;ϭϳϯϬͲϭϳϵϵͿ
ϭϳϴϮ ǇŦůŦŶĚĂ ǇĞƔŝů ďŝƚŬŝůĞƌŝŶ ŚĂǀĂǇĂ KϮ ǀĞƌŵĞƐŝŶŝŶ KϮ ĂůŵĂůĂƌŦŶĂ ǀĞ ďŝƚŬŝůĞƌ ƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶ ŵĞǇĚĂŶĂ ŐĞƚŝƌŝůĞŶ KϮ
^ĞŶĞďŝĞƌ
ŵŝŬƚĂƌŦŶŦŶƚĂŵĂŵĞŶŽƌƚĂŵĚĂǀĂƌŽůĂŶKϮŵŝŬƚĂƌŦŶĂďĂŒůŦŽůĚƵŒƵŶƵŐƂƐƚĞƌŵŝƔƚŝƌ͘
;ϭϳϰϮͲϭϴϬϰͿ
ďŝƚŬŝŶŝŶďĞƐŝŶƺƌĞƚŝŵŝŶĚĞŬĂƌďŽŶĚŝŽŬƐŝƚǀĞƐƵŬƵůůĂŶĚŦŒŦŶŦŐƂƐƚĞƌŵŝƔƚŝƌ͘;ϭϳϲϳͲ
ͲĞ^ĂƵƐƐƵƌĞ
ϭϴϰϯͿ͕
>ŝĞďŝŐ KϮΖŝŶďŝƚŬŝůĞƌŝĕŝŶŬĂǇŶĂŒŦŽůĚƵŒƵŶƵǀƵƌŐƵůĂŵŦƔƚŦƌ͘;ϭϴϬϯͲϭϴϳϱͿ
ŦƔŦŒŦŶ ĞŶĞƌũŝ ŝĕĞƌĚŝŒŝŶŝ͕ ĐĂŶůŦůĂƌ ƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶ ŬƵůůĂŶŦůĂŶ ĞŶĞƌũŝ ŬĂǇŶĂŒŦŶŦŶ ŐƺŶĞƔ ŦƔŦŒŦ ŽůĚƵŒƵŶƵ ǀĞ ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞ ďŝƚŬŝŶŝŶ
ͲZŽďĞƌƚ
ǇĂŬĂůĂĚŦŒŦŐƺŶĞƔĞŶĞƌũŝƐŝŶŝŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇĞĚƂŶƺƔƚƺƌĚƺŒƺŶƺďĞůŝƌƚŵŝƔƚŝƌ͘
DĂǇĞƌ͕
dŚĞŽĚŽƌ ŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵŶƵŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶĂĞƚŬŝƐŝŶŝ͞ŶŐĞůŵĂŶĚĞŶĞǇŝ͟ŽůĂƌĂŬŝĨĂĚĞĞĚŝůĞŶďĂƐŝƚďŝƌĚƺǌĞŶĞŬůĞĂĕŦŬůĂŵŦƔƚŦƌ͘
tŝůŚĞůŵ ĞŶĞǇƐŽŶƵĐƵŶĚĂĞŶĕŽŬĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŵŽƌͲŵĂǀŝĚĂŚĂƐŽŶƌĂĚĂŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶĚĂŽůĚƵŒƵŶƵ͕ĞŶĂǌŝƐĞǇĞƔŝů
ŶŐĞůŵĂŶ ŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵŶĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝŒŝŶŝĂĕŦŬůĂŵŦƔƚŦƌ͘
;ϭϴϰϯͲϭϵϬϵͿ
ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶǇĂůŶŦǌĐĂĨŽƚŽŬŝŵǇĂƐĂůďŝƌŽůĂǇĚĞŒŝůĂǇŶŦǌĂŵĂŶĚĂďŝǇŽŬŝŵǇĂƐĂůďŝƌŽůĂǇŽůĚƵŒƵŶƵŝůĞƌŝƐƺƌĞƌĞŬ͕ŽůĂǇŦŶŦƔŦŬ
Ͳ&͘&͘
ŐĞƌĞŬƚŝƌŵĞǇĞŶďŝƌŬĂƌĂŶůŦŬƌĞĂŬƐŝǇŽŶƐĂĨŚĂƐŦŽůĚƵŒƵŶƵĚĂǀƵƌŐƵůĂŵŦƔƚŦƌ͘ǇƌŦĐĂůĂĐŬŵĂŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŵŝŶŝŵƵŵ
ůĂĐŬŵĂŶ
ǇĂƐĂƐŦŶŦďƵůŵƵƔƚƵƌ͘
;ϭϴϳϮͲϭϵϲϳͿ͕
ZŝĐŚĂƌĚ ůŵĂŶŬŝŵǇĂŐĞƌ͘<ůŽƌŽĨŝůĚĞĚĂŚŝůŽůŵĂŬƺǌĞƌĞďŝƚŬŝƉŝŐŵĞŶƚůĞƌŝŶŝŶǇĂƉŦƐŦŚĂŬŬŦŶĚĂŬŝĕĂůŦƔŵĂůĂƌŦŶĞĚĞŶŝǇůĞ
DĂƌƚŝŶ ϭϵϭϱǇŦůŦŶĚĂEŽďĞů<ŝŵǇĂPĚƺůƺΖŶƺŬĂǌĂŶŵŦƔƚŦƌ͘;ϭϴϳϮʹϭϵϰϮͿ
tŝůůƐƚćƚƚĞƌ
ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶ͕ǇƺŬƐĞůƚŐĞŶĞďŝůŝƌďŝƌŵĂĚĚĞĚĞŶĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶŚŝĚƌŽũĞŶŝůĞŬĂƌďŽŶĚŝŽŬƐŝƚŝŶŝŶĚŝƌŐĞŶĞƌĞŬďĞƐŝŶŝŶ
͘͘sĂŶEŝĞů ƺƌĞƚŝůĚŝŒŝŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦďŝƌŽůĂǇŽůĚƵŒƵƐĂƉƚĂŶŵŦƔƚŦƌ͘ƚŵŽƐĨĞƌĞǀĞƌŝůĞŶŽŬƐŝũĞŶŝŶƐƵĚĂŶŬĂǇŶĂŬĂůĂŶĚŦŒŦŶŦŝůĞƌŝ
;ϭϴϵϳͲϭϵϴϱͿ͕ ƐƺƌŵƺƔƚƺƌ͘
ͲĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŬƌĞĂŬƐŝǇŽŶƵƺǌĞƌŝŶĚĞĕĂůŦƔĂƌĂŬŽƌƚĂŵĚĂŦƔŦŬ͕ƐƵǀĞƵǇŐƵŶďŝƌŚŝĚƌŽũĞŶǇĂŬĂůĂǇŦĐŦƐŦďƵůƵŶĚƵŒƵŶĚĂ͕
ŝǌŽůĞŬůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌŦŶďŝůĞŽƌƚĂŵĚĂKϮŽůŵĂĚĂŶKϮŽůƵƔƚƵƌĂďŝůĚŝŬůĞƌŝŶŝŐƂƌŵƺƔƚƺƌ͘ǇƌŦĐĂǇĂƉƌĂŬůĂƌĚĂĚŽŒĂůďŝƌ
ŚŝĚƌŽũĞŶǇĂŬĂůĂǇŦĐŦƐŦŵĂĚĚĞŶŝŶďƵůƵŶĚƵŒƵŶƵŽƌƚĂǇĂŬŽǇŵƵƔƚƵƌ͘ƵŐƺŶŬƺďŝůŐŝůĞƌĞŐƂƌĞďƵŵĂĚĚĞůĞƌ&ĞƌĞŽĚŽŬƐŝŶ
ZŽďĞƌƚ,ŝůů
ǀĞEWнΖĚŦƌ͘,ŝůůƌĞĂŬƐŝǇŽŶƵĂĚŦŶŦǀĞƌĚŝŒŝďŝƌĚĞŶŬůĞŵůĞŽůĂǇŦĂĕŦŬůĂŵŦƔƚŦƌ͘ZĞĂŬƐŝǇŽŶ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞKϮΖŶŝŶŦƔŦŬ
;ZĂďŦƌƚ,ŝǇŦů͕
ƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶĚĂŽůƵƔƚƵŒƵǀĞďƵŶƵŶŬƂŬĞŶŝŶŝŶKϮĚĞŒŝůĚĞ,ϮKŽůĚƵŒƵŶƵŐƂƐƚĞƌŵĞƐŝǇƂŶƺŶĚĞŶƂŶĞŵůŝĚŝƌ͘
ϭϴϵϵͲϭϵϵϭͿ͕
dWƐĞŶƚĞǌŝ;ĨŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶƵŶŬĞŵŝŽŽǌŵŽǌͿŵĞŬĂŶŝǌŵĂƐŦŶŦŶŬĞƔĨŝŝůĞϭϵϳϴǇŦůŦŶĚĂEŽďĞů<ŝŵǇĂPĚƺůƺŶĞůĂǇŦŬ
ͲWĞƚĞƌĞŶŶŝƐ
ŐƂƌƺůŵƺƔƚƺƌ͘
DŝƚĐŚĞůů
;ϭϵϮϬͲϭϵϵϮͿ
ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŬĂƌĂŶůŦŬƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦƺǌĞƌŝŶĚĞĕĂůŦƔĂŶĂůǀŝŶǀĞĂƌŬĂĚĂƔůĂƌŦ͕ŽůĂǇĚĂŬŝŵĞƚĂďŽůŝǌŵĂƐŦŶŦ;ĂůǀŝŶ
ͲDĞůǀŝŶĂůǀŝŶ
ƂŶŐƺƐƺŶƺͿƚƺŵĂǇƌŦŶƚŦůĂƌŦǇůĂĂĕŦŬůĂŵŦƔůĂƌĚŦƌ͘ƵŶƵŶƺǌĞƌŝŶĞĂůǀŝŶΖĞEŽďĞůPĚƺůƺǀĞƌŝůŵŝƔƚŝƌ͘
;ϭϵϭϭͲϭϵϵϳͿ͕
Fotosentezin Gerçekleştiği Yapılar

Yaprak:ŝƚŬŝůĞƌŝŶĕŽŒƵŶĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉƌĂŬůĂƌĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘zĂƉƌĂŬ͕epidermis, iletim dokusu ve mezofil tabakasıŽůŵĂŬƺǌĞƌĞƺĕĂŶĂ
ďƂůƺŵĚĞŶŽůƵƔƵƌ͘
-Üst ve alt epidermis:dĞŬƐŦƌĂůŦďŝƌŚƺĐƌĞŬĂƚŵĂŶŦŚąůŝŶĚĞŬŽƌƵǇƵĐƵďŝƌĚŽŬƵĚƵƌ͘ƉŝĚĞƌŵŝƐŚƺĐƌĞůĞƌŝŬůŽƌŽƉůĂƐƚƚĂƔŦŵĂǌ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌ
ǇĂƉŵĂǌ͘ƉŝĚĞƌŵŝƐŚƺĐƌĞůĞƌŝŶŝŶĨĂƌŬůŦůĂƔŵĂƐŦŝůĞŽůƵƔĂŶ͕ĞƉŝĚĞƌŵŝƐŚƺĐƌĞůĞƌŝĂƌĂƐŦŶĚĂƚĞƌůĞŵĞǀĞŐĂǌĂůŦƔǀĞƌŝƔŝŶŝƐĂŒůĂǇĂŶstomalar
ďƵůƵŶƵƌ͘Stomalarda kloroplast bulunur. Dolayısı ile fotosentez gerçekleşir.
-İletim dokusu:ŝƚŬŝůĞƌĚĞƐƵ͕ŵŝŶĞƌĂůǀĞďĞƐŝŶŵĂĚĚĞůĞƌŝŶŝŶƚĂƔŦŶĚŦŒŦǇĂƉŦůĂƌĚŦƌ͘&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝƌŵĞǌůĞƌ͘
- Mezofil tabakası:zĂƉƌĂŬůĂƌĚĂŬůŽƌŽƉůĂƐƚŝĕĞƌĞŶŚƺĐƌĞůĞƌ͕ǇĂƉƌĂŒŦŶŝĕŬŦƐŵŦŶĚĂŬŝŵĞǌŽĨŝůƚĂďĂŬĂƐŦŶĚĂďƵůƵŶƵƌ͘ƵďƂůƺŵƉĂůŝǌĂƚǀĞ
ƐƺŶŐĞƌƉĂƌĂŶŬŝŵĂƐŦŽůŵĂŬƺǌĞƌĞŝŬŝǇĞĂǇƌŦůŦƌ͘zĂƉƌĂŬůĂƌĚĂĞŶĨĂǌůĂŬůŽƌŽƉůĂƐƚƉĂůŝǌĂƚƉĂƌĂŶŬŝŵĂƐŦŚƺĐƌĞůĞƌŝŶĚĞďƵůƵŶƵƌ͘ŽůĂǇŦƐŦŝůĞĞŶ
ĨĂǌůĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞďƵƌĂĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
NOT:
ͲŝƌďŝƚŬŝŶŝŶďƺƚƺŶǇĞƔŝůŬŦƐŦŵůĂƌŦŬůŽƌŽƉůĂƐƚĂƐĂŚŝƉŽůĚƵŒƵŶĚĂŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂďŝůŝƌ͘zĂƉƌĂŬƚĂ͕ŵĞǌĂĨŝůƚĂďĂŬĂƐŦŶĚĂ;WĂůŝǌĂƚǀĞ
ƐƺŶŐĞƌƉĂƌĂŶŬŝŵĂƐŦŚƺĐƌĞůĞƌŝŶĚĞͿǀĞĞƉŝĚĞƌŵŝƐŚƺĐƌĞůĞƌŝĂƌĂƐŦŶĚĂŬŝƐƚŽŵĂůĂƌĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
E.Ü. -- 4 --
<ƵƚŝŬƵůĂ
<Ƶ mƐƚĞƉŝĚĞƌŵŝƐ
WĂůŝǌĂƚ
ƉĂƌĂŶŬŝŵĂƐŦ
DĞǌŽĨŝů
ƚĂďĂŬĂƐŦ
^ƺŶŐĞƌƉĂƌĂŶŬŝŵĂƐŦ
<ƐŝůĞŵ
7ůĞƚŝŵĚĞŵĞƚůĞƌŝ
&ůŽĞŵ
&ůŽĞŵ
ůƚĞƉŝĚĞƌŵŝƐ
^ƚŽŵĂ
^ƚŽŵĂ Şekil: Yaprak enine kesiti ve bölümleri
Bitkilerde Fotosentezin Gerçekleştiği Organel: Kloroplast
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌ͕ƂŬĂƌǇŽƚĐĂŶůŦůĂƌĚĂŬůŽƌŽƉůĂƐƚŽŐĂŶĞůŝŶĚĞŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
Ͳ<ůŽƌŽƉůĂƐƚ͕ďŝƌďŝƚŬŝŶŝŶƚƺŵǇĞƔŝůŬŦƐŦŵůĂƌŦŶĚĂďƵůƵŶƵƌ͘
Ͳ<ůŽƌŽƉůĂƐƚŦŶŬŝŵǇĂƐĂůďŝůĞƔŝŵŝŶĚĞйϱϬƉƌŽƚĞŝŶ͕йϯϬůŝƉŝƚ͕йϱͲϭϬĂƌĂƐŦŶĚĂƉŝŐŵĞŶƚŵĂĚĚĞƐŝǀĞŬĂƌďŽŶŚŝĚƌĂƚ͕E͕ZEŐŝďŝĚŝŒĞƌŽƌŐĂŶŝŬ
ďŝůĞƔŝŬůĞƌǀĂƌĚŦƌ͘
Ͳ<ůŽƌŽƉůĂƐƚŦŶĞŶĚŦƔŦŶĚĂƐĞĕŝĐŝŐĞĕŝƌŐĞŶǇĂƉŦĚĂĕŝĨƚǌĂƌďƵůƵŶƵƌ͘
-Kloroplast, stroma, granum ve ara lamellerden oluşur.
-Stroma ŝĕĞƌŝƐŝŶĚĞE͕ZE͕ƌŝďŽǌŽŵ͕ĞŶǌŝŵ͕ŶŝƔĂƐƚĂ͕ůŝƉŝƚďƵůƵŶĂŶĞŶŝĕƚĞŬŝƐŦǀŦŬŦƐŦŵĚŦƌ͘&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞƺƌĞƚŝůĞŶƔĞŬĞƌŵŽůĞŬƺůůĞƌŝŐĞĕŝĐŝ
ŽůĂƌĂŬŶŝƔĂƐƚĂŚĂůŝŶĚĞĚĞƉŽůĂŶŦƌǀĞĚĂŚĂƐŽŶƌĂĚĂƐƺŬƌŽǌĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺůĞƌĞŬďŝƚŬŝŶŝŶĚŝŒĞƌďƂůƺŵůĞƌŝŶĞƚĂƔŦŶŦƌ͘Fotosentezin ışıktan
bağımsız (karbon tutma) tepkimeleri burada gerçekleşir.
-Granumlar; dŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĞŶŝůĞŶƺĕƺŶĐƺďŝƌǌĂƌƐŝƐƚĞŵŝŶŝŶƺƐƚƺƐƚĞĚŝǌŝůĞƌĞŬŽůƵƔƚƵƌĚƵŒƵůĂŵĞůůŝǇĂƉŦĚŦƌ͘<ůŽƌŽĨŝůďƵƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌůĂƌĚĂ
ďƵůƵŶƵƌ. Fotosentezin ışığa bağımlı tepkimeleri burada gerçekleşir. ('ƌĂŶĂс'ƌĂŶƵŵůĂƌͿ
Ͳ'ƌĂŶƵŵůĂƌara lamellerleďŝƌďŝƌŝŶĞďĂŒůĂŶĂƌĂŬŐƺŶĞƔŦƔŦŒŦŶŦŶĚĂŚĂĨĂǌůĂĞŵŝůŵĞƐŝŶŝƐĂŒůĂƌ͘ƵĚĂďŝƚŬŝŶŝŶĚĂŚĂĨĂǌůĂŦƔŦŬĂůŵĂƐŦǀĞĚĂŚĂ
ĨĂǌůĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂďŝůŵĞƐŝĚĞŵĞŬƚŝƌ͘
Şekil: Kloroplastın yapısı

NOT:
<ůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌŦŶŬĞŶĚŝůĞƌŝŶĞĂŝƚE͛ƐŦŽůĚƵŒƵ ŶĚĂŶŐĞƌĞŬƚŝŒŝŶĚĞE͛ƐŦŶŦĞƔůĞǇĞƌĞŬĕŽŒůĂďŝůŝƌ͘
Ͳ<ůŽƌŽƉůĂƐƚŝĕĞƌŝƐŝŶĚĞŐĞƌĕĞŬůĞƔĞĐĞŬƚĞƉŬŝŵĞů ĞƌĚĞŐƂƌĞǀůŝĞŶǌŝŵůĞƌŝŶƺƌĞƚŝŵǇĞƌŝŬůŽƌŽƉůĂƐƚƐƚƌŽŵĂƐŦŶĚĂďƵůƵŶĂŶ
ƌŝďŽǌŽŵůĂƌĚ Ŧƌ͘,ƺĐƌĞƐŝƚŽƉůĂǌŵĂƐŦŶĚĂŬŝƌŝďŽǌŽŵůĂƌĚĞŒŝů͘
Ͳ<ůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦƌ ĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶĚĂĨŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶŝůĞƺƌĞƚŝůĞŶdW͛ůĞƌǇŝŶĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŬƚĂŶ
ďĂŒŦŵƐŦǌƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶĚĂďĞƐŝŶƐĞŶƚĞǌŝŝĕŝŶŚĂƌĐĂŶŦƌ͘<ůŽƌŽƉůĂƐƚĚŦƔŦŶĚĂďĂƔŬĂďŝƌŵĞƚĂďŽůŝŬŽůĂǇĚĂŚĂƌĐĂŶŵĂǌ͘
Güneş Işığının Yapısı

ͲƺƚƺŶĐĂŶůŦůĂƌŦŶĞŶĞƌũŝŬĂǇŶĂŒŦŐƺŶĞƔƚŝƌ͘zĞƌǇƺǌƺŶĚĞǇĂƔĂŵŐƺŶĞƔƚĞŶŐĞůĞŶĞŶĞƌũŝǇĞďĂŒůŦĚŦƌ͘,ƺĐƌĞůĞƌŝŵŝǌŝŶŬƵůůĂŶĚŦŒŦĞŶĞƌũŝŶŝŶƚĞŵĞůŝ͕
ďŝƚŬŝůĞƌĂƌĂĐŦůŦŒŦǇůĂďŝǌĞƚĂƔŦŶĂŶŐƺŶĞƔĞŶĞƌũŝƐŝĚŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌƐŦƌĂƐŦŶĚĂŐƺŶĞƔŦƔŦŶůĂƌŦƐŽŒƵƌƵůĂƌĂŬďĞƐŝŶůĞƌŝŶǇĂƉŦƐŦŶĚĂŬŝŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇĞĚƂŶƺƔƚƺƌƺůƺƌ͘
Ͳ/ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝĚĂůŐĂůĂƌŚĂůŝŶĚĞǇĂǇŦůĂŶďŝƌĞůĞŬƚƌŽŵĂŶǇĞƚŝŬĞŶĞƌũŝďŝĕŝŵŝĚŝƌ͘
ͲĂůŐĂůĂƌŚąůŝŶĚĞǇĂǇŦůĂŶŦƔŦŒŦŶŽůƵƔƚƵƌĚƵŒƵŝŬŝĂƌĚŦƔŦŬƚĞƉĞŶŽŬƚĂƐŦĂƌĂƐŦŶĚĂŬŝŵĞƐĂĨĞǇĞışığın dalga boyuĚĞŶŝƌ͘/ƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵŶŵ
;ŶĂŶŽŵĞƚƌĞͿΖĚĞŶŬƺĕƺŬŽůĂďŝůĞĐĞŒŝŐŝďŝŬŵΖĚĞŶďƺǇƺŬŽůĂďŝůŝƌ͘PƌŶĞŒŝŶŐĂŵĂǀĞyͲŦƔŦŶůĂƌŦŶŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵŶŵΖĚĞŶŬƺĕƺŬƌĂĚǇŽĚĂůŐĂůĂƌŦŶŦŶŬŝ
ŬŵΖĚĞŶďƺǇƺŬƚƺƌ͘/ƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶĂŐƂƌĞƐŦƌĂůĂŶŵĂƐŦǇůĂelektromanyetik spektrumĞůĚĞĞĚŝůŝƌ͘
Ͳ^ƉĞŬƚƌƵŵĚĂǇĞƌĂůĂŶŦƔŦŒŦŶǇĂŬůĂƔŦŬϯϴϬŶŵŝůĞϳϱϬŶŵĂƌĂƐŦŶĚĂŬŝĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŝŶƐĂŶŐƂǌƺǇůĞŐƂƌƺůĞďŝůĚŝŒŝŶĚĞŶgörünür ışıkŽůĂƌĂŬ
ŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘
ͲdƺŵƌĞŶŬůĞƌŝŶŬĂƌŦƔŦŵŦŽůĂŶďĞǇĂǌŦƔŦŬ͕ƉƌŝǌŵĂĚĂŶŐĞĕŝƌŝůĚŝŒŝŶĚĞmor, mavi, yeşil, sarı, turuncu ve kırmızıƌĞŶŬůŝŦƔŦŬďĂŶƚůĂƌŦŽůƵƔƵƌ͘
'ƂƌƺŶƺƌŦƔŦŬƐƉĞŬƚƌƵŵƵŶĚĂĚĂůŐĂďŽǇƵĞŶƵǌƵŶŽůĂŶkırmızı ışık͕ĞŶŬŦƐĂŽůĂŶŝƐĞmor ışıktır.
ͲŶĞƌũŝŵŝŬƚĂƌŦŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦǇůĂƚĞƌƐŽƌĂŶƚŦůŦĚŦƌ͘ĂůŐĂďŽǇƵƵǌƵŶŽůĂŶŦƔŦŒŦŶĞŶĞƌũŝƐŝĚƺƔƺŬ͕ŬŦƐĂŽůĂŶŦŶŝƐĞĞŶĞƌũŝƐŝǇƺŬƐĞŬƚŝƌ͘
ͲDŽƌƌĞŶŬůŝŦƔŦŒŦŶĞŶĞƌũŝƐŝŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŒŦŶƐĂŚŝƉŽůĚƵŒƵĞŶĞƌũŝŶŝŶŝŬŝŬĂƚŦĚŦƌ͘ŝƚŬŝůĞƌĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂƌŬĞŶƐƉĞŬƚƌƵŵĚĂŬŝŐƂƌƺŶƺƌŦƔŦŒŦŬƵůůĂŶŦƌ͘
'ƂƌƺŶĞŵĞǇĞŶŦƔŦŬŝƐĞŬůŽƌŽĨŝůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶƚƵƚƵůŵĂǌǀĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŬƵůůĂŶŦůŵĂǌ͘
E.Ü. -- 5 --
Ͳ/ƔŦŒŦŶǇĂƉŦƐŦŶĚĂǇƺŬƐĞŬŚŦǌůĂŚĂƌĞŬĞƚĞĚĞŶǀĞĞŶĞƌũŝǇƺŬůƺŽůĂŶƚĂŶĞĐŝŬůĞƌĞfotonĚĞŶŝƌ͘'ƺŶĞƔ͛ŝŶǇĂǇĚŦŒŦĞůĞŬƚƌŽŵĂŶǇĞƚŝŬ
ŦƔŦŶůĂƌĚĂŶ͕ŐƂƌƺŶƺƌĚĂůŐĂďŽǇƵŶĚĂŽůĂŶůĂƌŦŶĨŽƚŽŶůĂƌŦŶĚĂŬŝĞŶĞƌũŝĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
Şekil: Elektromanyetik spektrum

NOT:
zĞƌǇƺǌƺŶĞƵůĂƔĂŶŐƺŶĞƔĞŶĞƌũŝƐŝŶŝŶĞŶĨĂǌůĂйϱ͛ŝĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŬƵůůĂŶŦůŵĂŬƚĂĚŦƌ͘
FOTOSENTEZ PİGMENTLERİ
Ͳ'ƂƌƺŶƺƌŦƔŦŒŦĞŵĞŶŵĂĚĚĞůĞƌpigment ŽůĂƌĂŬŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘
&ĂƌŬůŦƉŝŐŵĞŶƚůĞƌ͕ĨĂƌŬůŦĚĂůŐĂďŽǇƵŶĚĂŬŝŦƔŦŒŦƐŽŒƵƌƵƌ͕ƐŽŒƵƌƵůŵĂǇĂŶŦƔŦŶůĂƌŦŝƐĞŐĞĕŝƌŝƌǇĂĚĂǇĂŶƐŦƚŦƌ͘ŒĞƌďŝƌƉŝŐŵĞŶƚĞďĞǇĂǌŦƔŦŬ
ŐƂŶĚĞƌŝůŝƌƐĞƉŝŐŵĞŶƚƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶǇĂŶƐŦƚŦůĂŶ
ǇĂĚĂŐĞĕŝƌŝůĞŶŦƔŦŬŐƂǌƺŵƺǌƺŶƐĞĕĞďŝůĞĐĞŒŝƌĞŶŐŝŽůƵƔƚƵƌĂƌĂŬĐŝƐŝŵůĞƌŝĨĂƌŬůŦƌĞŶŬůĞƌĚĞŐƂƌŵĞŵŝǌŝƐĂŒůĂƌ͘
NOT:
<ůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌĚĂŬŝŬůŽƌŽĨŝůǀĞĚŝŒĞƌƉŝŐŵĞŶƚůĞƌ͕ĚŝŒĞƌƌĞŶŬůĞƌŝƐŽŒƵƌƵƌŬĞŶ͕ǇĞƔŝůŦƔŦŒŦǇĂŶƐŦƚŦƌǀĞǇĂŝůĞƚŝƌ͘zĂƉƌĂŬůĂƌŦŶǇĞƔŝů
ƌĞŶŬůŝŽůŵĂƐŦŶŦŶƐĞďĞďŝďƵĚƵƌ͘
-Fotosentezde görev alan pigmentler:

a. Klorofil: ÇĞƔŝƚůŝĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶĚĂŬŝŦƔŦŶůĂƌŦĞŵĞƌĞŬďŝƚŬŝĚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŽůĂǇŦŶŦŶ
ŐĞƌĕĞŬůĞƔŵĞƐŝŶŝƐĂŒůĂǇĂŶǇĞƔŝůƌĞŶŬůŝďŝƌƉŝŐŵĞŶƚƚŝƌ͘
Ͳ<ůŽƌŽĨŝů͕ƂŬĂƌǇŽƚŚƺĐƌĞůĞƌĚĞŬůŽƌŽƉůĂƐƚŦŶƚŝůĂŬŽŝƚĚĞŶŝůĞŶǇĂƉŦůĂƌŦŶĚĂďƵůƵŶƵƌ͘WƌŽŬĂƌǇŽƚŚƺĐƌĞůĞƌĚĞŝƐĞŬůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌ
ďƵůƵŶŵĂǌ͘ƵŶůĂƌĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞƚŝŬƉŝŐŵĞŶƚůĞƌŝĕǌĂƌƐŝƐƚĞŵůĞƌŝŶĞŬĂǇŶĂƔŦƌůĂƌ͘ƵƐŝƐƚĞŵůĞƌƐŝƚŽƉůĂǌŵŝŬǌĂƌŦŶŝĕĞƌŝǇĞĚŽŒƌƵ
ŐŝƌŝŶƚŝǇĂƉŵĂƐŦǇůĂŽůƵƔƵƌ͘
ͲzĂƉŦƐŦŶĚĂ͕,͕K͕EǀĞDŐĂƚŽŵůĂƌŦďƵůƵŶƵƌ͘
Ͳ͞<ůŽƌŽĨŝůĂ͟ŦƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŶŝŶŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇĞĚƂŶƺƔƚƺƌƺůŵĞƐŝŶĚĞĚŽŒƌƵĚĂŶƌŽůŽǇŶĂƌ͘ƵŶĞĚĞŶůĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝĕŝŶĞŶ
ƂŶĞŵůŝƉŝŐŵĞŶƚƚŝƌ͘ƐĂƐŽůĂƌĂŬŵĂǀŝͲŵŽƌǀĞŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŒŦƐŽŒƵƌƵƌ͘͞<ůŽƌŽĨŝůď͕͟ŦƔŦŬƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶĚĂĚŽŒƌƵĚĂŶǇĞƌĂůŵĂǌ͘
ƵŶƵŶǇĞƌŝŶĞƐŽŒƵƌĚƵŒƵĞŶĞƌũŝƐŝǇŝ͞ŬůŽƌŽĨŝůĂ͟ǇĂŐĞĕŝƌŝƌ͘
b. Karotenoitler:dƵƌƵŶĐƵƌĞŶŬůŝkaroten͕ƐĂƌŦƌĞŶŬůŝksantofil͕ŬŦƌŵŦǌŦƌĞŶŬůŝlikopin
ŐŝďŝƉŝŐŵĞŶƚůĞƌĚŝƌ͘ƐĂƐŽůĂƌĂŬŵĂǀŝͲǇĞƔŝůŦƔŦŒŦƐŽŒƵƌƵƌůĂƌ͘
NOT:
Ͳ<ĂƌŽƚĞŶŽŝƚůĞƌĕŝĕĞŬǀĞŵĞǇǀĞůĞƌĞƌĞŶŬůĞƌŝŶŝǀĞƌŝƌ͘
ͲǇƌŦĐĂŬůŽƌŽĨŝůŝŶƐŽŒƵƌĂŵĂĚŦŒŦĨĂƌŬůŦĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶĚĂŬŝŦƔŦŶůĂƌŦƐŽŒƵƌĂďŝůŝƌ͘
Ͳ^ŽŒƵƌƵůĂŶŦƔŦŬŦƔŦŶůĂƌŦĚĂŚĂƐŽŶƌĂŬůŽƌŽĨŝůĞĂŬƚĂƌŦůĂƌĂŬĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
ͲƵŶƵŶůĂďŝƌůŝŬƚĞďĂǌŦŬĂƌŽƚĞŶŽŝƚůĞƌ͕ŬůŽƌŽĨŝůĞǌĂƌĂƌǀĞƌĞďŝůĞĐĞŬĂƔŦƌŦŦƔŦŒŦƐĂĕĂƌůĂƌ͘
ͲĂǌŦŬĂƌŽƚĞŶŽŝƚůĞƌŝŶƐĂŶďĞƐŝŶŝŶŝŽůƵƔƚƵƌƵƌ͗PƌŶĞŒŝŶďĞƚĂŬĂƌŽƚĞŶŝŶƐĂŶǀƺĐƵĚƵŶĚĂǀŝƚĂŵŝŶŝŶĞĚƂŶƺƔƚƺƌƺůƺƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞ ŐƂƌĞǀ ĂůĂŶ ŬůŽƌŽƉůĂƐƚ ƉŝŐŵĞŶƚůĞƌŝŶ ƚĂŵĂŵŦ ƚŝůĂŬŽŝƚ ǌĂƌĚĂ ďƵůƵŶƵƌ͘ Ƶ ƉŝŐŵĞŶƚůĞƌ ŽƌĂĚĂ ĨŽƚŽƐŝƐƚĞŵ ŽůĂƌĂŬ
ŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůĞŶŦƔŦŬƚŽƉůĂǇĂŶŬŽŵƉůĞŬƐůĞƌƔĞŬůŝŶĚĞĚƺǌĞŶůĞŶŵŝƔƚŝƌ͘
NOT:
1. &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶďĂƔůĂŵĂƐŦŝĕŝŶƂŶĐĞůŝŬůĞƉŝŐŵĞŶƚůĞƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶŦƔŦŒŦŶƐŽŒƵƌƵůŵĂƐŦ
;ĂďƐŽƌďĞĞĚŝůŵĞƐŝͿŐĞƌĞŬŝƌ͘
2. <ůŽƌŽĨŝůƐĞŶƚĞǌŝŶŝŶŐĞƌĕĞŬůĞƔŵĞƐŝŝĕŝŶŦƔŦŬŵƵƚůĂŬĂŽůŵĂůŦĚŦƌ͘
3. Ğŵŝƌ;&ĞͿ͕ŬůŽƌŽĨŝůǇĂƉŦƐŦŶĂŬĂƚŦůŵĂĚŦŒŦŚĂůĚĞŬůŽƌŽĨŝůƐĞŶƚĞǌŝŝĕŝŶŽƌƚĂŵĚĂ
ďƵůƵŶŵĂƐŦƔĂƌƚƚŦƌ͘ƺŶŬƺĚĞŵŝƌ͕ŬůŽƌŽĨŝůƐĞŶƚĞǌŝŶĚĞŐƂƌĞǀůŝĞŶǌŝŵŝŶŬŽĨĂŬƚƂƌƺĚƺƌ͘
4. <ůŽƌŽĨŝůďǀĞŬĂƌŽƚĞŶŽŝƚůĞƌǇĂƌĚŦŵĐŦƉŝŐŵĞŶƚůĞƌĚŝƌ͘ƵŶůĂƌƐĂǇĞƐŝŶĚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝĕŝŶ
ŬƵůůĂŶŦůĂďŝůŝƌĚƵƌƵŵĚĂŽůĂŶĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶŦŶƐŦŶŦƌůĂƌŦŐĞŶŝƔůĞŵŝƔŽůƵƌ͘
5. &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌƐĂĚĞĐĞŐƂƌƺůĞďŝůĞŶďĞǇĂǌŦƔŦŬƚĂ;ϯϴϬͲϳϱϬŶŵĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦĂƌĂƐŦŶĚĂͿ
ŐĞƌĕĞŬůĞƔĞďŝůŝƌ͘
E.Ü. -- 6 --
FOTOSİSTEMLER
Ͳ/ƔŦŒŦŶƐŽŒƵƌƵůĂƌĂŬ;ĞŵŝůĞƌĞŬͿŦƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŶŝŶŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇĞĚƂŶƺƔƚƺƌƺůĚƺŒƺ͕ƉŝŐŵĞŶƚůĞƌ͕ƉƌŽƚĞŝŶůĞƌǀĞĚŝŒĞƌŵŽůĞŬƺůůĞƌůĞďŝƌůŝŬƚĞ
ƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂŬƺŵĞůĞŶĞƌĞŬŽůƵƔƚƵƌĚƵŬůĂƌŦďŝƌŝŵĞĨŽƚŽƐŝƐƚĞŵĚĞŶŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐŝƐƚĞŵůĞƌŝŬŝŬŦƐŦŵĚĂŶŽůƵƔƵƌ͘
a. Anten kompleksi:ŶƚĞŶŬŽŵƉůĞŬƐŝĕŽŬƐĂǇŦĚĂŬůŽƌŽĨŝůǀĞŬĂƌŽƚĞŶŽŝƚƉŝŐŵĞŶƚůĞƌŝŝĕĞƌŝƌ͘Ƶ
ŬŽŵƉůĞŬƐƚĞŬŝƉŝŐŵĞŶƚůĞƌŦƔŦŒŦƚŽƉůĂǇŦƉƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĞŝůĞƚŝƌ͘
b. Tepkime merkezi:<ůŽƌŽĨŝůĂǀĞŝůŬĞůĞŬƚƌŽŶĂůŦĐŦŵŽůĞŬƺůƺŝĕĞƌŝƌ͘
ͲdŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶĚĞŝƔŐƂƌĞŶFotosistem I (FS I)ǀĞFotosistem II (FS II)ŽůŵĂŬƺǌĞƌĞŝŬŝƚŝƉ
ĨŽƚŽƐŝƐƚĞŵďƵůƵŶƵƌ͘
NOT:
ƵĨŽƚŽƐŝƐƚĞŵůĞƌŝŶƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌůĞƌŝŶĚĞĂƐůŦŶĚĂďŝƌďŝƌŝŶŝŶĂǇŶŦŽůĂŶŬůŽƌŽĨŝůĂŵŽůĞŬƺůůĞƌŝďƵůƵŶƵƌ͘
Ͳ&^/ǀĞ&^//ΖĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝůĂŵŽůĞŬƺůůĞƌŝĨĂƌŬůŦƉƌŽƚĞŝŶůĞƌůĞďŝƌůĞƔƚŝŒŝŶĚĞŶŦƔŦŬĞŵŵĞƂǌĞůůŝŬůĞƌŝŶĚĞĨĂƌŬůŦůŦŬǀĂƌĚŦƌ͘
Ͳ&^/ΖŝŶƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝů͕WϳϬϬŽůĂƌĂŬŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘ƺŶŬƺďƵƉŝŐŵĞŶƚϳϬϬŶŵĚĂůŐĂďŽǇƵŶĚĂŬŝŦƔŦŒŦĞŶŝǇŝƐŽŒƵƌƵƌ͘

Ͳ&^//ΖŶŝŶƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝůŝƐĞϲϴϬŶŵĚĂůŐĂďŽǇƵŶĚĂŬŝŦƔŦŒŦĞŶŝǇŝƐŽŒƵƌĚƵŒƵŝĕŝŶWϲϴϬŽůĂƌĂŬŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘
NOT:
&ŽƚŽƐŝƐƚĞŵůĞƌŬĞƔĨĞĚŝůŵĞƐŦƌĂƐŦŶĂŐƂƌĞŶƵŵĂƌĂůĂŶĚŦƌŦůŵŦƔƚŦƌ͘/ƔŦŬƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶĚĂŝůŬŽůĂƌĂŬ&^//ŝƔŐƂƌƺƌ͘
ͲŝƌĨŽƚŽŶ;/ƔŦŒŦŶǇĂƉŦƐŦŶĚĂǇƺŬƐĞŬŚŦǌůĂŚĂƌĞŬĞƚĞĚĞŶǀĞĞŶĞƌũŝǇƺŬůƺŽůĂŶƚĂŶĞĐŝŬůĞƌͿ͕ďŝƌƉŝŐŵĞŶƚŵŽůĞŬƺůƺŶĞĕĂƌƉƚŦŒŦŶĚĂĞŶĞƌũŝƚĞƉŬŝŵĞ
ŵĞƌŬĞǌŝŶĞƵůĂƔŦŶĐĂǇĂŬĂĚĂƌďŝƌŵŽůĞŬƺůĚĞŶĚŝŒĞƌŝŶĞŐĞĕĞƌ͘dĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝůĚĞŶĂǇƌŦůĂŶƵǇĂƌŦůŵŦƔďŝƌĞůĞŬƚƌŽŶ͕ƂǌĞůůĞƔŵŝƔďŝƌ
ŵŽůĞŬƺůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶǇĂŬĂůĂŶŦƌ͘ƵŵŽůĞŬƺůŝůŬĞůĞŬƚƌŽŶĂůŦĐŦƐŦŽůĂƌĂŬŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘
ͲůĞŬƚƌŽŶĂŬƚĂƌŦŵŦĞŶĞƌũŝĚƂŶƺƔƺŵůĞƌŝŶŝŶďĂƔůĂŶŐŦĐŦĚŦƌ͘
Şekil: Işığın bir fotosistem tarafından toplanması
Şekil: Işığın klorofil molekülüne çarpmasıyla oluşan elektron kopması ve enerji dönüşümü

ENGELMAN DENEYİ
ͲdŚĞŽĚŽƌĞŶŐĞůŵĂŶŶ;dĞǇŽĚŽƌŶŐŦůŵŦŶ͕ϭϴϰϯͲϭϵϬϵͿŦƔŦŒŦŶĨĂƌŬůŦĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶŦŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞĞƚŬŝƐŝŶŝϭϴϴϯǇŦůŦŶĚĂĂůŐǀĞďĂŬƚĞƌŝůĞƌůĞ
ǇĂƉƚŦŒŦĚĞŶĞǇůĞŐƂƐƚĞƌŵŝƔƚŝƌ͘
ͲŶŐĞůŵĂŶŶ͕ŦƔŦŒŦƉƌŝǌŵĂĚĂŶŐĞĕŝƌĞƌĞŬĞůĚĞĞƚƚŝŒŝŬŦƌŵŦǌŦ͕ƚƵƌƵŶĐƵ͕ƐĂƌŦ͕ǇĞƔŝů͕ŵĂǀŝǀĞŵŽƌŦƔŦŬůĂƌŦŝƉůŝŬƐŝďŝƌĂůŐƺǌĞƌŝŶĞĚƺƔƺƌŵƺƔƚƺƌ͘
ͲůŐĚĞŬŝĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦƂůĕĞďŝůŵĞŬŝĕŝŶŽŬƐŝũĞŶůŝŽƌƚĂŵĚĂǇĂƔĂǇĂŶďŝƌƚƺƌĂĞƌŽďŝŬďĂŬƚĞƌŝŬƵůůĂŶŵŦƔƚŦƌ͘
ͲĞŶĞǇƐŽŶƵĐƵŶĚĂŵŽƌ͕ŵĂǀŝǀĞŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŬůĂƌŦŶĂůŐƺǌĞƌŝŶĞĚƺƔƚƺŒƺďƂůŐĞůĞƌĚĞŽŬƐŝũĞŶŝƐĞǀĞŶ;ĂĞƌŽďͿďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶĞŶĨĂǌůĂƚŽƉůĂŶĚŦŒŦ
ŐƂƌƺůŵƺƔƚƺƌ͘ĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶƚŽƉůĂŶŵĂƐŦ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶďƵďƂůŐĞůĞƌĚĞĚĂŚĂŚŦǌůŦŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝŒŝŶŝĚŽůĂǇŦƐŦǇůĂĚĂŚĂĨĂǌůĂŽŬƐŝũĞŶƺƌĞƚŝůĚŝŒŝŶŝ
ŐƂƐƚĞƌŵŝƔƚŝƌ͘
E.Ü. -- 7 --
ͲzĞƔŝůŦƔŦŬŝƐĞďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶĞŶĂǌďƵůƵŶĚƵŒƵǇĞƌĚŝƌ͘ƺŶŬƺĂůŐůĞƌŬůŽƌŽĨŝůĚĞŶĚŽůĂǇŦǇĞƔŝůŦƔŦŒŦŶĕŽŬĂǌďƂůƺŵƺŶƺƐŽŒƵƌƵƌ͘ƵŶĞĚĞŶůĞďƵ
ďƂůŐĞĚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦĚĂŚĂĚƺƔƺŬŽůƵƌ͘
Şekil: Engelman deneyi düzeneği
Grafik : Işığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisi
Engelman Deneyinin Yorumu

Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦ͕ŵŽƌͲŵĂǀŝǀĞĚĂŚĂƐŽŶƌĂĚĂŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŬƚĂŵĂŬƐŝŵƵŵĚƺǌĞǇĚĞĚŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦǇĞƔŝůŦƔŦŬƚĂŵŝŶŝŵƵŵĚƺǌĞǇĚĞĚŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵŝůĞorantılıŽůĂƌĂŬĂƌƚŵĂǌ͕ĂǌĂůŵĂǌĚĂ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶŦŶĞŶĞƌũŝŵŝŬƚĂƌŦŶĂŐƂƌĞorantılıŽůĂƌĂŬĂƌƚŵĂǌ͕ĂǌĂůŵĂǌĚĂ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦďĞůŝƌůĞǇĞŶĚƵƌƵŵ͕ŦƔŦŒŦŶŬůŽƌŽĨŝůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶĞŵŝůĞďŝůŵĞ;ĂďƐŽƌďĞĞĚŝůĞďŝůŵĞͿĚƵƌƵŵƵĚƵƌ͘
Ͳ<ůŽƌŽĨŝůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶĞŶĕŽŬĞŵŝůĞŶŵŽƌͲŵĂǀŝĚĂŚĂƐŽŶƌĂĚĂŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŬŽůĚƵŒƵŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦďƵĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶĚĂĞŶǇƺŬƐĞŬƚŝƌ͘
ͲŶĂǌĞŵŝůĞŶ;ĞŶĕŽŬǇĂŶƐŦƚŦůĂŶͿǇĞƔŝůŦƔŦŬŽůĚƵŒƵŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦ͕ďƵŦƔŦŬƚĂĞŶĚƺƔƺŬƚƺƌ͘
E.Ü. -- 8 --
FOTOSENTEZ HAKKINDAKİ BİLGİLERİN TARİHSEL GELİŞİMİ
-Aristoteles (MÖ 384-MÖ 322) bitkilerin besin maddelerini kökleri aracılığıyla topraktan aldıklarını ileri sürmüştür.
M.Ö.
www.biyolojiportali.com
- 17. yüzyılda, bitkisel materyal sentezi ile ilk araştırmaları yapmıştır. Araştırmacı 2, 5 kg. ağırlığındaki bir söğüt
fidanını içinde 100 kg. toprak bulunan bir saksıya dikmiş ve bunu 5 yıl süresince sadece yağmur suyuyla sulamıştır.
1640 Süre sonunda fidan 85 kg'lık bir ağaç olmuştur. deneme sonunda toprak kuru ağırlığı 99, 994 kg. olarak
belirlenmiştir. Aradaki 50 gramlık fark deney hatası olarak kabul edilmiş ve bitki ağırlığında oluşan 82, 5 kg'lık
madde artışının yalnız sudan kaynaklandığı kanısına varmıştır.
- İlk kez 1771 yılında Joseph Priestley, bitkiler tarafından dışarı verilen oksijenin hayvanlar tarafından kirletilen
1771
havayı temizlediği fikrini ortaya atmıştır.
-Jan Ingenhousz (1730-1799) havanın temizlenmesinin yeşil bitkiler tarafından ışıkta yapıldığını açıklamıştır.
1779
Fotosentezde klorofilin önemini vurgulamıştır.
1782 yılında Senebier (1742-1804) yeşil bitkilerin havaya O2 vermesinin CO2 almalarına ve bitkiler tarafından
1782
meydana getirilen O2 miktarının tamamen ortamda varolan CO2 miktarına bağlı olduğunu göstermiştir.
1804 -De Saussure (1767-1843), bitkinin besin üretiminde karbondioksit ve su kullandığını göstermiştir.
1840 -Liebig (1803-1875) CO2'in bitkiler için C kaynağı olduğunu vurgulamıştır.
-Robert Mayer, ışığın enerji içerdiğini, canlılar tarafından kullanılan enerji kaynağının güneş ışığı olduğunu ve
1842
fotosentezde bitkinin yakaladığı güneş enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürdüğünü belirtmiştir.
Theodor Wilhelm Engelman (1843-1909) , ışığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisini “Engelman deneyi” olarak
1883 ifade edilen basit bir düzenekle açıklamıştır. Deney sonucunda en çok fotosentezin mor-mavi daha sonra da kırmızı
ışığın dalga boylarında olduğunu, en az ise yeşil ışığın dalga boyunda gerçekleştiğini açıklamıştır.
-F. F. Blackman (1872-1967), fotosentezin yalnızca fotokimyasal bir olay değil aynı zamanda biyokimyasal bir olay
olduğunu ileri sürerek, olayın ışık gerektirmeyen bir karanlık reaksiyon safhası olduğunu da vurgulamıştır. Ayrıca
1905
Blackman fotosentezde minimum yasasını bulmuştur. (Minimum yasası: Fotosentez hızı, fotosenteze etki eden
etmenlerden miktarı en düşük olanına göre belirlenir.)
Richard Martin Willstätter (13 Ağustos 1872 – 3 Ağustos 1942) Alman kimyager. Klorofil de dahil olmak üzere bitki
1915
pigmentlerinin yapısı hakkındaki çalışmaları nedeniyle 1915 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır.
C.B. Van Niel (1897-1985), fotosentezin, yükseltgenebilir bir maddeden açığa çıkan hidrojen ile karbondioksitin
1931 indirgenerek besinin üretildiği ışığa bağımlı bir olay olduğu saptanmıştır. Atmosfere verilen oksijenin sudan
kaynakalandığını ileri sürmüştür.
- Robert Hill (Rabırt Hiyıl, 1899-1991), fotosentezin ışık reaksiyonu üzerinde çalışarak ortamda ışık, su ve uygun bir
hidrojen yakalayıcısı bulunduğunda, izole kloroplastların bile ortamda CO 2 olmadan O2 oluşturabildiklerini
görmüştür. Ayrıca yapraklarda doğal bir hidrojen yakalayıcısı maddenin bulunduğunu ortaya koymuştur. Bugünkü
1937
bilgilere göre bu maddeler Fereodoksin ve NADP+'dır. Hill reaksiyonu adını verdiği bir denklemle olayı açıklamıştır.
Reaksiyon, fotosentezde O2'nin ışık reaksiyonlarında oluştuğu ve bunun kökeninin CO2 değil de H2O olduğunu
göstermesi yönünden önemlidir.
-Peter Dennis Mitchell (29 Eylül 1920 - 10 Nisan 1992 ),ATP sentezi (fotofosforilasyonun kemioozmoz)
1960
mekanizmasının keşfi ile 1978 yılında Nobel Kimya Ödülüne layık görülmüştür.
-Melvin Calvin (1911-1997), fotosentezin karanlık reaksiyonları üzerinde çalışan Calvin ve arkadaşları, olaydaki C
1961 metabolizmasını (Calvin Döngüsünü) tüm ayrıntılarıyla açıklamışlardır. Bunun üzerine Calvin'e Nobel Ödülü
verilmiştir.
Mikroalg kültürü modern biyoteknolojilerden biridir. İlk kez tek hücreli alglerden Chlorella vulgaris Beijerink (1890)
1919 tarafından üretimi gerçekleştirilmiştir. Bitki fizyolojisini detaylı incelemek için tek hücreli alg kültürleri kullanımı
Warburg tarafından geliştirilmiştir.www.biyolojiportali.com
E.Ü. -- 9 --
FOTOSENTEZ EVRELERİ
GİRİŞ
-Canlılarda enerji dönüşümü konularını anlayabilmek için yükseltgenme (oksidasyon) ve indirgenme (redüksiyon) olaylarının
bilinmesi gerekir.
-İndirgenme: ŝƌĂƚŽŵǀĞǇĂŵŽůĞŬƺůƺŶĞůĞŬƚƌŽŶĂůŵĂƐŦǀĞǇĂŚŝĚƌŽũĞŶĂƚŽŵƵĂůŵĂƐŦĚŦƌ͘ Yükseltgenme: ŝƌĂƚŽŵǀĞǇĂ
ŵŽůĞŬƺůƺŶĞůĞŬƚƌŽŶǀĞƌŵĞƐŝǀĞǇĂŚŝĚƌŽũĞŶĂƚŽŵƵǀĞƌŵĞƐŝĚŝƌ͘
-İndirgenme / Yükseltgenme olaylarına birkaç örnek:
Yükseltgenme (oksidasyon) ,ŝĚƌŽũĞŶ İndirgenme (redüksiyon)

ĕŦŬŵĂƐŦ ,ŝĚƌŽũĞŶĞŬůĞŶŵĞƐŝKŬƐŝũĞŶ
KŬƐŝũĞŶĞŬůĞŶŵĞƐŝ ĕŦŬŵĂƐŦůĞŬƚƌŽŶĞŬůĞŶŵĞƐŝ
ůĞŬƚƌŽŶĂǇƌŦůŵĂƐŦ ŶĞƌũŝŶŝŶĚĞƉŽůĂŶŵĂƐŦKϮ͛ĚĞŶ
ŶĞƌũŝŶŝŶƐĞƌďĞƐƚŚĂůĞŐĞĕŵĞƐŝ'ůŝŬŽǌƵŶ ŐůŝŬŽǌƐĞŶƚĞǌŝ
KϮ͛ǇĞǇŦŬŦŵŦ
&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌ͕ŝŬŝĂŶĂďĂƐĂŵĂŬƚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
ͲŝƌŝŶĐŝďĂƐĂŵĂŬƚĂŦƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝ͕ŚƺĐƌĞŶŝŶĚŽŒƌƵĚĂŶŬƵůůĂŶĂďŝůĞĐĞŒŝŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇĞĚƂŶƺƔƚƺƌƺůƺƌ͘ƂŶƺƔƺŵƐŦƌĂƐŦŶĚĂŵƵƚůĂŬĂ
ŦƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŬƵůůĂŶŦůĚŦŒŦŶĚĂŶďƵŽůĂǇĂışığa bağımlı reaksiyonlarĚĞŶŝƌ͘
Ͳ7ŬŝŶĐŝďĂƐĂŵĂŬƚĂKϮŬƵůůĂŶŦůĂƌĂŬďŝƌŝŶĐŝďĂƐĂŵĂŬƚĂŶŐĞůĞŶdWǀĞEW,ŵŽůĞŬƺůůĞƌŝǇĂƌĚŦŵŦǇůĂŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͘
ŝƌĚŝǌŝŬŝŵǇĂƐĂůƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝŒŝďƵďĂƐĂŵĂŒĂışıktan bağımsız reaksiyonlarĚĞŶŝƌ͘
H2O CO2
/ƔŦŬ EW
нW7 Işıktan
Işığabağımlı bağımsız
reaksiyonlar reaksiyonlar
y
'ƌĂŶƵŵ dW ^ƚŽƌŵĂ
EW,
O2
bĞŬĞƌ;ϲ,ϭϮKϲͿ
Şekil: Fotosenteze genel bir bakış: Işığa bağımlı reaksiyonlar ve ışıktan bağımsız (Kalvin
döngüsü) reaksiyonlar arasındaki iş birliği
A. Işığa Bağımlı Reaksiyonlar
- Amaç; ışıktan bağımsız tepkimeler için gerekli ATP ve NADPH üretmektir.
-Işık ve klorofil olmadan gerçekleşmez.
Ͳ<ůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌŦŶŐƌĂŶƵŵůĂƌŶŦŽůƵƔƚƵƌĂŶƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌůĂƌĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
Ͳ^ŦĐĂŬůŦŬƚĂŶĕŽŬŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝƂŶĞŵůŝĚŝƌ͘;<ƵůůĂŶŦůĂŶĞŶǌŝŵůĞƌŬŽĞŶǌŝŵŽůĚƵŒƵŝĕŝŶͿ
Ͳ7ůŬŐĞƌĕĞŬůĞƔĞŶŽůĂǇ&^//ǀĞ&^/͛ŝŶŬůŽƌŽĨŝůĂŵŽůĞŬƺůůĞƌŝŶŝŶŦƔŦŒŦƐŽŒƵƌŵĂƐŦǀĞĞůĞŬƚƌŽŶŬĂǇďĞĚĞƌĞŬǇƺŬƐĞůƚŐĞŶŵĞƐŝĚŝƌ͘
Ͳ7ŬŝŶĐŝƐŦƌĂĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔĞŶŽůĂǇ͕ƐƵǇƵŶĨŽƚŽůŝǌŝĚŝƌ͘
ͲĂŚĂƐŽŶƌĂĨŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶŝůĞdWƺƌĞƚŝůŝƌ͘
ͲŶƐŽŶŐĞƌĕĞŬůĞƔĞŶŽůĂǇEW͛ŶŝŶŝŶĚŝƌŐĞŶŵĞƐŝĚŝƌ͘zĂŶŝEW,н,нƺƌĞƚŝŵŝĚŝƌ͘
- FS I ve FS II’nin ortak amacı NADPH üretilmesini sağlamaktır.
Ͳ Bu evrede gerçekleşen en önemli olay suyun fotolizidir.
-Suyun fotolizi (suyun oksidasyonu): /ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝǀĞĞŶǌŝŵůĞƌůĞƐƵŵŽůĞŬƺůůĞƌŝŶŝŶŝǇŽŶůĂƌŦŶĂĂǇƌŦƔŵĂƐŦŽůĂǇŦĚŦƌ͘
/ƔŦŬ ,Ϯ K 2e- + 2H+ + ½ O2

Ŷǌŝŵ
Fotosentezde kullanılan suyun 3 önemli işlevi vardır:

ϭ͘ EWнŝĕŝŶŚŝĚƌŽũĞŶŬĂǇŶĂŒŦĚŦƌ͘
Ϯ͘ ƚŵŽƐĨĞƌŝĕŝŶŽŬƐŝũĞŶŬĂǇŶĂŒŦĚŦƌ͘
ϯ͘ &^//;ŬůŽƌŽĨŝůͿŝĕŝŶĞůĞŬƚƌŽŶŬĂǇŶĂŒŦĚŦƌ͘
E.Ü. -- 10 --
Ͳ<ůŽƌŽĨŝůŵŽůĞŬƺůƺŶƺŶŦƔŦŒŦƐŽŒƵƌŵĂƐŦǇůĂƐĞƌďĞƐƚŬĂůĂŶĞůĞŬƚƌŽŶůĂƌŦƚƵƚĂďŝůĞŶĞůĞŬƚƌŽŶƚĂƔŦŵĂƐŝƐƚĞŵůĞƌŝ;d^ͿǀĂƌĚŦƌ͘
ͲƵƐŝƐƚĞŵĚĞŬůŽƌŽĨŝůĚĞŶĂǇƌŦůĂŶĞůĞŬƚƌŽŶůĂƌ͕ǇƺŬƐĞůƚŐĞŶŵĞͲŝŶĚŝƌŐĞŶŵĞŬƵƌĂůůĂƌŦŶĂŐƂƌĞŚĂƌĞŬĞƚĞĚĞƌĞŬďŝƌŵŽůĞŬƺůĚĞŶĚŝŒĞƌŝŶĞĂŬƚĂƌŦůŦƌ͘
ͲƵƐŦƌĂĚĂĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶĞŶĞƌũŝŝůĞƐƚƌŽŵĂĚĂǀĂƌŽůĂŶƉƌŽƚŽŶůĂƌ͕ƚŝůĂŬŽŝƚďŽƔůƵŒĂƉŽŵƉĂůĂŶŦƌ͘ƂǇůĞĐĞƚŝůĂŬŽŝƚďŽƔůƵŬƚĂƉƌŽƚŽŶůĂƌŦŶǇŽŒƵŶůƵŒƵ
ĂƌƚĂƌ͘
Ͳ&^/ΖĚĞŶĂǇƌŦůĂŶĞůĞŬƚƌŽŶEWƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶƚƵƚƵůƵƌ͘
Ͳ&^/ŬĂǇďĞƚƚŝŒŝĞůĞŬƚƌŽŶƵŶƵ&^//ΖĚĞŶŐĞůĞŶĞůĞŬƚƌŽŶůĂƌůĂƚĂŵĂŵůĂƌ͘&^//ΖŶŝŶŬĂǇďĞƚŵŝƔŽůĚƵŒƵĞůĞŬƚƌŽŶůĂƌŝƐĞŽƌƚĂŵĚĂďƵůƵŶĂŶƐƵǇƵŶ
ĨŽƚŽůŝǌŝŶĚĞŶŽůƵƔĂŶĞůĞŬƚƌŽŶŝůĞƚĂŵĂŵůĂŶŦƌ͘
NOT:
-Işığa bağımlı reaksiyonlarındaki elektron akışı; ,ϮKї&^//ї&^/їEW,ƔĞŬůŝŶĚĞĚŝƌ͘
KEMİOZMOTİK HİPOTEZ
Ͳ/ƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔĞŶĨŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůƐǇŽŶŝůĞdWƐĞŶƚĞǌŝkemiozmotik hipotezeŐƂƌĞĂĕŦŬůĂŶŦƌ͘<ĞŵŝŽǌŵŽƚŝŬŚŝƉŽƚĞǌ͕͞Ăƌ
ǇƺǌĞǇůĞƌŝĂƌĂƐŦŶĚĂŬŝƉƌŽƚŽŶĚĞƌŝƔŝŵŝĨĂƌŬŦdWƐĞŶƚĞǌŝŶŝƐĂŒůĂƌ͟ƔĞŬůŝŶĚĞŝĨĂĚĞĞĚŝůĞďŝůŝƌ͘
ͲdŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂďŝƌŝŬĞŶƉƌŽƚŽŶůĂƌǇŽŒƵŶŽůĚƵŬůĂƌŦƚŝůĂŬŽŝƚďŽƔůƵŬƚĂŶƐƚƌŽŵĂǇĂŐĞĕĞƌŬĞŶƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂŬŝdWƐĞŶƚĂǌĞŶǌŝŵŝĂŬƚŝĨŚĂůĞŐĞůŝƌǀĞ
W͛ǇĞĨŽƐĨĂƚĞŬůĞŶĞƌĞŬdWƺƌĞƚŝůŵĞƐŝŶŝƐĂŒůĂƌ͘
/ƔŦŬ /ƔŦŬ
H+
&^// ůĞŬƚƌŽŶdĂƔŦŵĂ^ŝƐƚĞŵŝ&^/ Ŷǌŝŵ EWн

2e

-
2e - 2e

- 2e-

<ůŽƌŽĨŝůͲĂ <ůŽƌŽĨŝůͲĂ EW,
/Ɣ
, 2e- + 2H+ + ½ O2 ,н
ϮK ŦŬ
ŦŬ Ŷ
ǌŝ

ŵ
, н
,н ,н
,н ,н ĂůǀŝŶ
,н ƂŶŐƺƐƺ
dŝůĂŬŽŝƚďŽƔůƵŬ
W ^ĞŶƚĂǌKϮ
dW^ĞŶƚĂǌ
^ƚƌŽŵĂ ƚŵŽƐĨĞƌĞ
ƐĞŶƚĂǌ ATP
ADP+P
,н
şıktan bağ
Şekil: Işığa bağımlı reaksiyonlar sonucu kloroplastlarda ATP ve NADPH üretilmesi B. Işıktan bağımsız reaksiyonlar(Calvin
Döngüsü = CO2 İndirgenmesi = Karbon Tutma Reaksiyonları = Karanlık Evre)
- Amaç͖ŽƌŐĂŶŝŬďĞƐŝŶƺƌĞƚŵĞŬƚŝƌ͘
Ͳ/ƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŬůŽƌŽƉůĂƐƚŦŶƐƚƌŽŵĂƐŦŶĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
ͲŶǌŝŵĂƚŝŬǇƂŶƺǇƺŬƐĞŬŽůĂŶƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŽůĚƵŒƵŝĕŝŶƐŦĐĂŬůŦŬĚĞŒŝƔŝŵůĞƌŝŶĞŬĂƌƔŦŚĂƐƐĂƐƚŦƌ͘ͲKϮ͕dWǀĞEW,ŬƵůůĂŶŦůĂƌĂŬďĂƐŝƚ
ƔĞŬĞƌůĞƌƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͘
ͲKϮĂƚŵŽƐĨĞƌĚĞŶĂůŦŶŦƌ͘
ͲEW,ǇƺŬƐĞůƚŐĞŶŝƌ͘
Ͳ/ƔŦŬĚŽŒƌƵĚĂŶŬƵůůĂŶŦůŵĂĚŦŒŦŝĕŝŶďƵĂƔĂŵĂǇĂ͟ŦƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌ͟ĂĚŦǀĞƌŝůŝƌ͘Ͳ/ƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌƌƵďŝƐŬŽ;ƌŝďƵůŽǌ
ďŝĨŽƐĨĂƚŬĂƌďŽŬƐŝůĂǌͿĞŶǌŝŵŝƐĂǇĞƐŝŶĚĞϱŬĂƌďŽŶůƵZW;ƌŝďƵůŽǌĚŝĨŽƐĨĂƚͿŵŽůĞŬƺůƺŶĞKϮĞŬůĞŶĞƌĞŬϲ͛ůƵŬĂƌĂƌƐŦǌďŝƌĂƌĂďŝůĞƔŝŒŝŶ
ŽůƵƔŵĂƐŦŝůĞďĂƔůĂƌ͘
Ͳϲ͛ůƵŬĂƌĂƌƐŦǌĂƌĂďŝůĞƔŝŬĞŶǌŝŵůĞƌůĞƉĂƌĕĂůĂŶŦƌǀĞŝŬŝŵŽůĞŬƺůϯ͛ůƵĨŽƐĨŽŐůŝƐĞƌŝŬĂƐŝƚ;W'ͿŽůƵƔƵƌ͘
ͲW'͛ĚĂŶ͕dWǀĞEW,ŚĂƌĐĂŶĂƌĂŬĨŽƐĨŽŐůŝƐĞƌĂůĚĞŚŝƚ;W'>ͿŽůƵƔƵƌ͘
ͲW'>͛ŝŶďŝƌŬŦƐŵŦŶĚĂŶƌŝďƵůŽǌŵŽŶŽĨŽƐĨĂƚ;ZDWͿƐŽŶƌĂĚĂZWƐĞŶƚĞǌůĞŶĞƌĞŬŦƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶƐƺƌĞŬůŝůŝŒŝƐĂŒůĂŶŵŦƔŽůƵƌ͘
KϮ
ZW;ZƵWͿ ϲ͛ůƵŬĂƌĂƌƐŦǌĂƌĂďŝůĞƔŝŬ
dW Ϯ&ŽƐĨŽŐůŝƐĞƌŝŬĂƐŝƚ;W'Ϳ
>s7
PE'm^m EW, dW
W

ZDW EWн W
Ϯ&ŽƐĨŽŐůŝƐĞƌĂůĚĞŚŝƚ

EŝƔĂƐƚĂ͕^ĞůƺůŽǌ
^ƺŬƌŽǌ͕DĂůƚŽǌ
K
'>h<
;W E.Ü. -- 11 --
'>Ϳ
Şekil: Işıktan bağımsız reaksiyonlar
Ͳ/ƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƚĞƉŬŝŵĞůĞƌĚĞƺƌĞƚŝůĞŶW'>͕ĚĞǇŝŵǇĞƌŝŶĚĞŝƐĞŚĞƌĚĞƌĚĞĚĞǀĂďŝƌŵŽůĞŬƺůĚƺƌĚŝǇŽƌƵŵ͘ƺŶŬƺ͖
ͲW'>͛ŝŶďŝƌŬŦƐŵŦŶĚĂŶƂŶĐĞƌŝďƵůŽǌŵŽŶŽĨŽƐĚĂƚ;ZDWͿƐŽŶƌĂĚĂZWƐĞŶƚĞǌůĞŶĞƌĞŬŦƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶƐƺƌĞŬůŝůŝŒŝ
ƐĂŒůĂŶŵŦƔŽůƵƌ͘
ͲW'>͛ŝŶďŝƌŬŦƐŵŦŶĚĂŶŝƐĞŐůŝŬŽǌƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͘'ůŝŬŽǌƵŶĨĂǌůĂƐŦůƂŬŽƉůĂƐƚůĂƌĚĂŶŝƔĂƐƚĂǇĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺůĞƌĞŬďŝƚŬŝŶŝŶŬƂŬƚŽŚƵŵ͕ǀĞŵĞǇǀĞ
ŐŝďŝǇĂƉŦůĂƌŦŶĚĂĚĞƉŽĞĚŝůŝƌ͘
ͲW'>ΖŝŶďŝƌďƂůƺŵƺǇĂŒĂƐŝĚŝǀĞŐůŝƐĞƌŽůǇĂƉŦŵŦŶĚĂŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
ͲŝƌďƂůƺŵƺŝůĞĚĞĂŵŝŶŽĂƐŝƚ͕ǀŝƚĂŵŝŶǀĞŽƌŐĂŶŝŬďĂǌůĂƌƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͘ƵĚƂŶƺƔƺŵůĞƌƐŦƌĂƐŦŶĚĂƚŽƉƌĂŬƚĂŶƐƵŝůĞĂůŦŶĂŶE͕^͕
&Ğ͕DŐŐŝďŝŵŝŶĞƌĂůŵĂĚĚĞůĞƌĚĞŬƵůůĂŶŦůĂďŝůŝƌ͘
NOT:
dĞƉŬŝŵĞǇĞ ŐŝƌĞŶ ŚĞƌ ďŝƌ KϮ ŝĕŝŶ ϯ dW ǀĞ Ϯ EW,н,н ŚĂƌĐĂŶŦƌ͘ ϭ ŵŽůĞŬƺů ŐůŝŬŽǌ ƐĞŶƚĞǌŝ ŝĕŝŶ ϲ ŵŽůĞŬƺů KϮ
ŝŶĚŝƌŐĞŶĚŝŒŝŶĞ;ŚĂƌĐĂŶĚŦŒŦŶĂͿŐƂƌĞ͕ďĂƐŝƚďŝƌŚĞƐĂƉůĂϭŵŽůĞŬƺůŐůŝŬŽǌŝĕŝŶϭϴdWǀĞϭϮEW,ŐĞƌĞŬƚŝŒŝĂŶůĂƔŦůŦƌ͘
PGAL, glikozun yanı sıra amino asit, yağ asidi, gliserol gibi organik moleküllerin sentezine de katılır.
zĂŒĂƐŝĚŝ W'>;ϯͿ ŵŝŶŽĂƐŝƚ dŽƉƌĂŬƚĂŶ

ĂůŦŶĂŶ
'ůŝƐĞƌŽů sŝƚĂŵŝŶ ĂǌŽƚůƵ
KŐĂŶŝŬďĂǌ ďŝůĞƔŝŬůĞƌ
ZDW
ŬĂƚŦůĂƌĂŬ
;ZŝďƵůŽǌŵŽŶŽĨŽƐĨĂƚͿ

^Ğ Žǌ
ůƺů '>h<K ŝƐĂŬŬĂƌŝƚůĞƌ
EŝƔĂƐƚĂ ;^ƺŬƌŽǌ͕ŵĂůƚŽǌͿ
Şekil: PGAL'den organik moleküllerin sentez basamakları
Fotosentezin ışığa bağımlı ve ışıktan bağımsız reaksiyonlarının karşılaştırılması

Işığa bağımlı reaksiyonlar Işıktan bağımsız reaksiyonlar
<ůŽƌŽƉůĂƐƚŦŶŐƌĂŶĂůĂƌŦŽůƵƔƚƵƌĂŶƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
<ůŽƌŽƉůĂƐƚŦŶƐƚƌŽŵĂƐŦŶĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
/ƔŦŬ͕ŬůŽƌŽĨŝů;&^/ǀĞ&^//Ϳ͕d^ŐƂƌĞǀǇĂƉĂƌ͘ /ƔŦŬ͕ŬůŽƌŽĨŝů;&^/ǀĞ&^//Ϳ͕d^ŐƂƌĞǀǇĂƉŵĂǌ͘
WнW7͕ƐƵŚĂƌĐĂŶŦƌ͘ KϮ͕dW͕EW,ŚĂƌĐĂŶŦƌ͘
KƌŐĂŶŝŬŵŽŶŽŵĞƌůĞƌ͕ŽƌŐĂŶŝŬďĂǌůĂƌ͕ǀŝƚĂŵŝŶůĞƌ͙
dW͕EW,͕KϮƺƌĞƚŝůŝƌ͘
ƺƌĞƚŝůŝƌ͘
^ƵǇƵŶĨŽƚŽůŝǌŝŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘ &ŽƚŽůŝǌŐƂƌƺůŵĞǌ͘
d^ŐƂƌĞǀǇĂƉĂƌ͘ d^ŐƂƌĞǀǇĂƉŵĂǌ͘
&ŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶŐƂƌƺůŵĞǌ͕ƚĞƌƐŝŶĞĚĞĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶ
&ŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶŝůĞdWƺƌĞƚŝůŝƌ͘
ŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
EWŝŶĚŝƌŐĞŶŝƌ͘ EW,ǇƺŬƐĞůƚŐĞŶŝƌ͘
/ƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝŶĚĞŶĕŽŬƐŦĐĂŬůŦŬĚĞŒŝƔŝŵůĞƌŝĞƚŬŝůŝĚŝƌ͘
^ŦĐĂŬůŦŬƚĂŶĕŽŬŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝĞƚŬŝĚŝƌ͘
'ĞƌĕĞŬůĞƔŵĞƐŝŝĕŝŶŦƔŦŬǀĞŬůŽƌŽĨŝůƔĂƌƚĚĞŒŝůĚŝƌ͘ŶĐĂŬŦƔŦŒĂ
'ĞƌĕĞŬůĞƔŵĞƐŝŝĕŝŶŦƔŦŬǀĞŬůŽƌŽĨŝůƔĂƌƚƚŦƌ͘
ďĂŒŦŵůŦƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌĚĂƺƌĞƚŝůĞŶdWǀĞEW,ƔĂƌƚƚŦƌ͘
dWƐĞŶƚĂǌĞŶǌŝŵŝŐƂƌĞǀǇĂƉĂƌ͘ dWƐĞŶƚĂǌĞŶǌŝŵŝŐƂƌĞǀǇĂƉŵĂǌ͘
'ƺŶĚƺǌŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘ 'ƺŶĚƺǌŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
BUNLARI UNUTMAYALIM!
1. &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŐĞƌĕĞŬůĞƔŵĞƐŝŝĕŝŶŐĞƌĞŬůŝŽů ĂŶŬůŽƌŽƉůĂƐƚĚĞŒŝůŬůŽƌŽĨŝůĚŝƌ͘
2. &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶKϮ͛ŶŝŶŬĂǇŶĂŒŦ, ϮK͛ĚƵƌ͘,ŝĚƌŽũĞŶǀĞĞůĞŬƚƌŽŶŬĂǇŶĂŒŦ
ŽůĂƌĂŬƐƵǇƵŶŬƵůůĂŶŦůŵĂĚŦŒŦĐĂŶůŦůĂƌĚĂKϮĕŦŬŦ ƔŦŐƂƌƺůŵĞǌ͘
3. ŝƚŬŝůĞƌŝŶƚĂŵĂŵŦĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉŵĂǌ͘PƌŶ ĞŒŝŶƚĂŵƉĂƌĂǌŝƚďŝƚŬŝůĞƌĚĞŬůŽƌŽĨŝůǇŽŬƚƵƌ͘
ŽůĂǇŦƐŦŝůĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉŵĂǌůĂƌ͘
4. 'ĞŶĞůŽůĂƌĂŬĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌƺƌƺŶƺŽůĂŶŐůŝŬŽǌ ͕ďŝƚŬŝĚĞŶŝƔĂƐƚĂǇĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺůĞƌĞŬĚĞƉŽ
ĞĚŝůŝƌ͘ƵŶƵŶĂŵĂĐŦ͕ďŝƚŬŝŚƺĐƌĞƐŝŶŝŶŽǌŵŽƚŝ ŬďĂƐŦŶĐŦŶŦĚĞŶŐĞůĞŵĞŬƚŝƌ͘bĂǇĞƚŐůŝŬŽǌƔĞŬůŝŶĚĞŬĂůŵŦƔŽůƐĂǇĚŦ͕ƐƵĚĂĕƂǌƺŶĞŶ
ŐůŝŬŽǌůĂƌŽǌŵŽƚŝŬďĂƐŦŶĐŦĂƌƚƚŦƌĂĐĂŒŦŶĚĂŶŚƺĐƌĞĕŽŬĨĂǌůĂƐƵĂůĂĐĂŬǀĞďƵĚĂĂƔŦƌŦƔŝƔŵĞǇĞŶĞĚĞŶŽůĂĐĂŬƚŦƌ͘hŶƵƚŵĂǇĂůŦŵ
ŶŝƔĂƐƚĂƐƵĚĂĕƂǌƺŶŵĞǌ͕ŽǌŵŽƚŝŬďĂƐŦŶĐŦĂƌƚƚŦƌŵĂǌ͘
E.Ü. -- 12 --
FOTOSENTEZ HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞƚŝŬďŝƌŚƺĐƌĞŶŝŶďŝƌŝŵǌĂŵĂŶĚĂŽƌƚĂŵĚĂŶĂůĚŦŒŦKϮǀĞǇĂƺƌĞƚƚŝŒŝKϮŵŝŬƚĂƌŦĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦŐƂƐƚĞƌŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĂǇŶŦĂŶĚĂďŝƌĚĞŶĕŽŬĨĂŬƚƂƌƺŶĞƚŬŝƐŝĂůƚŦŶĚĂĚŦƌ͘ƵĚƵƌƵŵĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŚŦǌŦŶŦ͕;ďŝƚŬŝŶŝŶŝŚƚŝǇĂĐŦŶĂŐƂƌĞͿŵŝŬƚĂƌŦĞŶĂǌŽůĂŶ
ĨĂŬƚƂƌďĞůŝƌůĞƌ͘ƵŶĂminimum yasasıĚĞŶŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦĞƚŬŝůĞǇĞŶĨĂŬƚƂƌůĞƌĕĞǀƌĞƐĞůǀĞŐĞŶĞƚŝŬŽůŵĂŬƺǌĞƌĞŝŬŝǇĞĂǇƌŦůŦƌ͘
Çevresel faktörler Genetik (Kalıtsal) faktörler

Ͳ/ƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝ Ͳ<ůŽƌŽƉůĂƐƚƐĂǇŦƐŦ
Ͳ/ƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵͲKϮ Ͳ^ƚŽŵĂƐĂǇŦƐŦ͕ŬŽŶƵŵƵǀĞďƺǇƺŬůƺŒƺ
ŵŝŬƚĂƌŦ ͲzĂƉƌĂŬǇĂƉŦƐŦǀĞƐĂǇŦƐŦ͕
ͲKƌƚĂŵƐŦĐĂŬůŦŒŦ ͲƉŝĚĞƌŵŝƐǀĞŬƵƚŝŬƵůĂŬĂůŦŶůŦŒŦͲŶǌŝŵ
ͲKƌƚĂŵŦŶƉ,ĚĞŒĞƌŝͲ^Ƶ ŵŝŬƚĂƌŦ
ŵŝŬƚĂƌŦ
ͲDŝŶĞƌĂůůĞƌ
A. Çevresel Faktörler
1. CO2 miktarı: KϮ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶŝŶďĂƔůĂŵĂƐŦŝĕŝŶŐĞƌĞŬůŝĚŝƌ͘
KϮŵŝŬƚĂƌŦĂƌƚƚŦŒŦŶĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦďĞůŝƌůŝďŝƌĚĞŒĞƌĞŬĂĚĂƌĂƌƚĂƌ͘^ŽŶƌĂĚĂƐĂďŝƚŬĂůŦƌ͘,ĂǀĂĚĂŬŝKϮǇŽŒƵŶůƵŒƵďĞůŝƌůŝďŝƌƐŦŶŦƌŦŶĂůƚŦŶĂ
ĚƺƔĞƌƐĞďŝƚŬŝKϮďĂŒůĂǇĂŵĂǌǀĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚƵƌƵƌ͘ƵƐŦŶŦƌǇĂŬůĂƔŦŬйϬ͕ϬϬϱ͛ƚŝƌ͘
Ͳ<ĂůƐŝǇƵŵŚŝĚƌŽŬƐŝƚĂ;K,ͿϮǀĞǇĂƉŽƚĂƐǇƵŵŚŝĚƌŽŬƐŝƚ;<K,Ϳ͕EĂ;K,Ϳ͕Ă;K,ͿϮŐŝďŝKϮďĂŒůĂǇĂŶďŝůĞƔŝŬůĞƌŝŶŽƌƚĂŵĚĂďƵůƵŶŵĂƐŦ
ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦĚƺƔƺƌƺƌ͘^ŽĚĂĚĂǀĞŐĂǌŽǌĚĂKϮǀĞŵŝŶĞƌĂůĨĂǌůĂŽůĚƵŒƵŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦŽůƵŵůƵĞƚŬŝůĞƌ͘
&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦ
Ϭ͕ϬϬϱ Ϭ͕Ϭϯϰ KϮŵŝŬƚĂƌŦ;йŚĂĐŝŵͿ

Grafik: CO2 Miktarının Fotosentez Hızına Etkisi
2. Işık şiddeti:ŝƚŬŝůĞƌŦƔŦŬƐŦǌŽƌƚĂŵĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂŵĂǌ͘/ƔŦŬ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦ
ƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶĚĞdWǀĞEW,н,нƐĞŶƚĞǌůĞŶŵĞƐŝŶĚĞŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘/ƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝĂƌƚƚŦŬĕĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦďĞůŝƌůŝďŝƌƐĞǀŝǇĞǇĞ
ŬĂĚĂƌĂƌƚĂƌ͕ƐŽŶƌĂƐĂďŝƚŬĂůŦƌ͘
/ƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝGrafik:
Grafik: Işık Şiddetinin
Fotosentez Hızına Etkisi
3. CO2 ve ışık şiddetinin birlikte etkisi: KϮǀĞŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝďŝƌĂƌĂĚĂĚƺƔƺŶƺůƺƌƐĞ͕KϮ

ŵŝŬƚĂƌŦ ĂƌƚƚŦŬĕĂ ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌ ŚŦǌŦ ĚĂ ĂƌƚŵĂŬƚĂ͕ ĂŶĐĂŬ ƐŽŶƌĂ ƐĂďŝƚ ŬĂůŵĂŬƚĂĚŦƌ͘ /ƔŦŬ ƔŝĚĚĞƚŝ ĂƌƚŦƌŦůĚŦŬĕĂ KϮ ŵŝŬƚĂƌŦŶĚĂŬŝ ĂƌƚŦƔ ŝůĞ
ďŝƌůŝŬƚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦďŝƌĂǌĚĂŚĂĂƌƚŵĂŬƚĂ͕ĂŶĐĂŬƐŽŶƌĂǇŝŶĞƐĂďŝƚŬĂůŵĂŬƚĂĚŦƌ͘ŽǇŵĂŶŽŬƚĂƐŦŶĂŬĂĚĂƌĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦKϮ
ďĞůŝƌůĞƌŬĞŶĚŽǇŵĂŶŽŬƚĂƐŦŶĚĂŶŝƚŝďĂƌĞŶŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝďĞůŝƌůĞǇŝĐŝĨĂŬƚƂƌŽůŵĂŬƚĂĚŦƌ͘
&ŽƚŽƐĞŶ
zƺŬƐĞŬŦƔŦŬ
ƚĞǌŚŦǌŦ ƔŝĚĚĞƚŝ
KƌƚĂŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝƺƔƺŬ
ŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝ
KϮŵŝŬƚĂƌŦ;йŚĂĐŝŵͿ
Ϭ͕Ϭϱ Ϭ͕ϭ Ϭ͕ϭϱ
Ϭ͕Ϯ
Grafik: Işık Şiddeti ve CO2 Miktarının Fotosentez Hızına Birlikte Etkisi
4. Işığın dalga boyu: &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌ͕ϯϱϬͲϳϴϬŶŵĚĂůŐĂďŽǇƵĂƌĂůŦŒŦŶĚĂŬŝŐƂƌƺŶƺƌŦƔŦŬƚĂ
ŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘ĂŶůŦůĂƌŦŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂďŝůŵĞƐŝŝĕŝŶƂŶĐĞůŝŬůĞŦƔŦŒŦŶƐŽŒƌƵůŵĂƐŦŐĞƌĞŬŝƌ͘<ůŽƌŽĨŝůŵŽƌ͕ŵĂǀŝǀĞŬŦƌŵŦǌŦĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶĚĂŬŝ
ŦƔŦŒŦĞŶŝǇŝƐŽŒƵƌĚƵŒƵŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌďƵĚĂůŐĂ
E.Ü. -- 13 --
ďŽǇůĂƌŦŶĚĂĚĂŚĂŚŦǌůŦĚŦƌ͘&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦŶĞŶĚƺƔƺŬŽůĚƵŒƵĚĂůŐĂďŽǇƵŝƐĞŬůŽƌŽĨŝůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶǇĂŶƐŦƚŦůĂŶǇĞƔŝůƌĞŶŐĞŬĂƌƔŦůŦŬ
ŐĞůŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
DŽƌ DĂǀŝ zĞƔŝů dƵƌƵŶĐƵ <ŦƌŵŦǌŦ /ƔŦŒŦŶĚĂůŐĂ

^ĂƌŦ
Grafik: Işığın Dalga Boyunun Fotosentez Hızına etkisi
5. Ortam sıcaklığı: &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŬƚĂŶďĂŒŦŵƐŦǌƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝƺǌĞƌŝŶĚĞĚĂŚĂĕŽŬĞƚŬŝůŝĚŝƌ͘
ƺŶŬƺďƵƚĞƉŬŝŵĞůĞƌĚĞďŝƌĕŽŬĞŶǌŝŵŐƂƌĞǀǇĂƉŵĂŬƚĂĚŦƌ͘^ŦĐĂŬůŦŬĂƌƚŦƔŦƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶŚŦǌŦŶŦĚĂĂƌƚŦƌŦƌ͖ďĞůŝƌůŝďŝƌŶŽŬƚĂĚĂŶƐŽŶƌĂŝƐĞďƵ
ĂƌƚŦƔƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝĚƵƌĚƵƌĂďŝůŝƌ͘&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŝĚĞĂůƐŦĐĂŬůŦŬ;ŽƉƚŝŵƵŵƐŦĐĂŬůŦŬͿĚĞƌĞĐĞƐŝϮϱͲϯϱϬĂƌĂƐŦĚŦƌ͘ϯϱϬΖƵŶƺƐƚƺŶĞĕŦŬƚŦŒŦŶĚĂ
ŐĞŶĞůůŝŬůĞĞŶǌŝŵǇĂƉŦƐŦďŽǌƵůĂĐĂŒŦŶĚĂŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦĚƺƔĞƌǀĞĚƵƌƵƌ͘
zƺŬƐĞŬŦƔŦŬ
ƔŝĚĚĞƚŝ
ƺƔƺŬ
ŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝ
^ŦĐĂŬůŦŬ;ϬͿ
ϮϬ
Ϭ Sıcaklığın
Grafik: ϭϬ ϯϬ Hızına
Fotosentez ϰϬ Etkisi
ϱϬ
6. Su miktarı͗&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶĚĞƐƵ͕ŝǇŽŶůĂƌŦŶĂĂǇƌŦůĂƌĂŬ&^//ŝĕŝŶ
ĞůĞŬƚƌŽŶ͕EWнŝĕŝŶŚŝĚƌŽũĞŶǀĞĂƚŵŽƐĨĞƌŝĕŝŶŽŬƐŝũĞŶŬĂǇŶĂŒŦŽůƵƌ͘&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŬƵůůĂŶŦůĂŶKϮďŝƚŬŝǇĞƐƚŽŵĂůĂƌĚĂŶŐŝƌĞƌ͘^ƚŽŵĂůĂƌŦŶ
ĂĕŦůŵĂƐŦĚĂďŝƚŬŝĚĞŬŝƐƵŽƌĂŶŦŶĂďĂŒůŦĚŦƌ͘ǇƌŦĐĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞŶǌŝŵůĞƌŝŶŝŶĕĂůŦƔŵĂƐŦŝĕŝŶƐƵŽƌĂŶŦŶŦŶďĞůŝƌůŝďŝƌĚĞŒĞƌĚĞŽůŵĂƐŦŐĞƌĞŬŝƌ͘
ŝƚŬŝĚĞƐƵŵŝŬƚĂƌŦйϭϱ͛ŝŶĂůƚŦŶĂĚƺƔĞƌƐĞĞŶǌŝŵůĞƌĕĂůŦƔŵĂǇĂĐĂŒŦŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚƵƌƵƌ͘
^Ƶ;йͿ
ϳϬ Hızına Etkisi

ϭϱMiktarının Fotosentez
Grafik: Su
6. Mineraller:DŝŶĞƌĂůůĞƌŚĞŵďŝǇŽŬŝŵǇĂƐĂůƐƺƌĞĕůĞƌĚĞŐƂƌĞǀǇĂƉĂƌŚĞŵĚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌ
ĞůĞŵĂŶůĂƌŦŶŦŶǇĂƉŦƐŦŶĂŬĂƚŦůŦƌ͘PƌŶĞŒŝŶ&Ğ͕d^ĞůĞŵĂŶůĂƌŦŶĚĂŶĨĞƌƌŽĚŽŬƐŝŶŝŶǀĞŬůŽƌŽĨŝůƐĞŶƚĞǌŝŶŝŬĂƚĂůŝǌǇĞŶďŝƌĞŶǌŝŵŝŶǇĂƉŦƐŦŶĂŬĂƚŦůŦƌ͘
DŐŬůŽƌŽĨŝůŝŶǇĂƉŦƐŦŶĚĂďƵůƵŶƵƌ͘DŶ͕Ă͕<ŝƐĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞƌŽůŽǇŶĂǇĂŶďĂǌŦĞŶǌŝŵůĞƌŝŶŬŽĨĂŬƚƂƌƺĚƺƌ͘DŝŶŝŵƵŵǇĂƐĂƐŦŶĂŐƂƌĞ
ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦŵŝŬƚĂƌŦĞŶĚƺƔƺŬŽůĂŶŵŝŶĞƌĂůďĞůŝƌůĞƌ͘
8. Ortamın pH değeri: &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌ͕ƂǌĞůůŝŬůĞŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦŽůŵĂǇĂŶƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶĞŶǌŝŵĂƚŝŬ

ǇƂŶƺǇƺŬƐĞŬŽůĚƵŒƵŶĚĂŶ͕ĞŶǌŝŵůĞƌĚĞďĞůŝƌůŝƉ,ĂƌĂůŦŬůĂƌŦŶĚĂĕĂůŦƔƚŦŬůĂƌŦŶĚĂŶĚŽůĂǇŦŽƌƚĂŵƉ,͛ŦĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦĞƚŬŝůĞƌ͘
B. Genetik Faktörler
1. Kloroplast Sayısı: &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌ͕ŬůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘zĂƉƌĂŬƚĂŬŝŬůŽƌŽƉůĂƐƚǀĞŬůŽƌŽĨŝů

ŵŝŬƚĂƌŦĂƌƚƚŦŬĕĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦĚĂĂƌƚĂƌ͘
Ͳ<ŽǇƵǇĞƔŝůǇĂƉƌĂŬůŦďŝƚŬŝůĞƌĚĞŬůŽƌŽƉůĂƐƚŵŝŬƚĂƌŦĨĂǌůĂĚŦƌ͘
ͲzĂƉƌĂŬƚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶĞŶǇŽŒƵŶŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝŒŝďƂůƺŵŬůŽƌŽƉůĂƐƚǀĞŬůŽƌŽĨŝůŵŝŬƚĂƌŦĞŶĨĂǌůĂŽůĂŶƉĂůŝǌĂƚƉĂƌĂŶŬŝŵĂƐŦĚŦƌ͘
2. Yaprak yapısı ve sayısı͗ŝƚŬŝĚĞŬŝǇĂƉƌĂŬůĂƌŦŶǇƺǌĞǇŐĞŶŝƔůŝŒŝǀĞƐĂǇŦƐŦĂƌƚƚŦŬĕĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌ

ŚŦǌŦĚĂĂƌƚĂƌ͘
ͲǇƌŦĐĂǇĂƉƌĂŬŬŽŶƵŵƵĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦĞƚŬŝůĞƌ͘ǇŶŦďŝƚŬŝŶŝŶĚŽŒƌƵĚĂŶŦƔŦŬĂůĂďŝůĞŶǇĂƉƌĂŬůĂƌŦ͕ŦƔŦŒŦƚĂŵĂůĂŵĂǇĂŶĂůƚŬŦƐŦŵĚĂŬŝ
ǇĂƉƌĂŬůĂƌĂŽƌĂŶůĂĚĂŚĂŚŦǌůŦĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂƌ͘
3. Stoma sayısı, konumu ve büyüklüğü:^ƚŽŵĂǇĂƉƌĂŬƚĂŐĂǌĂůŦƔǀĞƌŝƔŝŶŝƐĂŒůĂƌ͘^ƚŽŵĂƐĂǇŦƐŦ
ŶĞŬĂĚĂƌĨĂǌůĂŽůƵƌƐĂďŝƚŬŝKϮĚĞŶĚĂŚĂĕŽŬĨĂǇĚĂůĂŶŦƌ͘ƵĚƵƌƵŵĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦŽůƵŵůƵǇƂŶĚĞĞƚŬŝůĞƌ͘ǇƌŦĐĂƐƚŽŵĂůĂƌŦŶǇĂƉŦƐŦ͕
ďƺǇƺŬůƺŒƺǀĞĚĂŒŦůŦƔŦĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦƺǌĞƌŝŶĚĞĞƚŬŝůŝĚŝƌ͘^ƚŽŵĂůĂƌǇƺǌĞǇĞǇĂŬůĂƔƚŦŬĕĂŐĂǌĚŝĨƺǌǇŽŶƵŬŽůůĂǇůĂƔĂĐĂŒŦŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌ
ŚŦǌŦŶŦĂƌƚƚŦƌĂĐĂŬƚŦƌ͘EĞŵůŝŽƌƚĂŵďŝƚŬŝůĞƌŝďƂǇůĞĚŝƌ͘
4. Epidermis ve kutikula kalınlığı: zĂƉƌĂŬůĂƌŦŶǇƺǌĞǇŝŶŝƂƌƚĞŶ͕ĞƉŝĚĞƌŵŝƐŚƺĐƌĞůĞƌŝ

ƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶƐĂůŐŦůĂŶĂŶŵƵŵƐƵƚĂďĂŬĂǇĂkutikulaĚĞŶŝƌ͘
ͲƉŝĚĞƌŵŝƐǀĞŬƵƚŝŬƵůĂŬĂůŦŶůĂƔƚŦŬĕĂŐƺŶĞƔŦƔŦŒŦŶŦĚĂŚĂĂǌŐĞĕŝƌĞĐĞŒŝŶĚĞŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦǇĂǀĂƔůĂƌ͘
Ͳ<ƵƌĂŬŽƌƚĂŵďŝƚŬŝůĞƌŝŶĚĞǇĂƉƌĂŬǇƺǌĞǇŝĚĂƌ͕ƐƚŽŵĂƐĂǇŦƐŦĂǌǀĞŬƵƚŝŬƵůĂƚĂďĂŬĂƐŦŬĂůŦŶĚŦƌ͘
E.Ü. -- 14 --
5. Enzim miktarı:&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞƂǌĞůůŝŬůĞŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦŽůŵĂǇĂŶƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶĚĞƉĞŬĕŽŬ
ĞŶǌŝŵŐƂƌĞǀǇĂƉŵĂŬƚĂĚŦƌ͘&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞŶǌŝŵůĞƌŝŶĞŬĂĚĂƌĨĂǌůĂŝƐĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŽĚĞƌĞĐĞŚŦǌůŦŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
YAPAY IŞIKLANDIRMA
Ͳ/ƔŦŒŦŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌƺǌĞƌŝŶĚĞŬŝĞƚŬŝƐŝƚĂƌŦŵƐĂůƺƌƺŶŵŝŬƚĂƌŦŶŦĂƌƚŦƌŵĂĚĂǇĂƉĂǇŦƔŦŬŬƵůůĂŶŦŵŦŶŦŐƺŶĚĞŵĞŐĞƚŝƌŵŝƔƚŝƌ͘
Ͳ/ƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝǀĞŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵďŝƚŬŝŐĞůŝƔŝŵŝŶĚĞŽůĚƵŬĕĂƂŶĞŵůŝĚŝƌ͘
Ͳ<ŦƔĂǇůĂƌŦŶĚĂŬŝŬŦƐĂŐƺŶĚĞŶǀĞĂǇƌŦĐĂďƵůƵƚůƵŐƺŶƐĂǇŦƐŦŶĚĂŶŬĂǇŶĂŬůĂŶĂŶ͕ĚŽŒĂůŦƔŦŬŵŝŬƚĂƌŦŶŦŶĂǌĂůŵĂƐŦŶĚĂŶĚŽůĂǇŦ͕ďŝƚŬŝůĞƌďƺǇƺŵĞǀĞ
ŐĞůŝƔŵĞůĞƌŝŝĕŝŶǇĞƚĞƌůŝŦƔŦŒŦďƵůƵŶŵĂǌ͘ͲŽŒĂůŦƔŦŒŦŶĂǌĂůĚŦŒŦǌĂŵĂŶůĂƌĚĂ͕ĂǌĂůĂŶŦƔŦŬŵŝŬƚĂƌŦŶŦŶǇĂƉĂǇǇŽůĚĂŶĞůĞŬƚƌŝŬƐĞůǇŽůůĂĂǇĚŦŶůĂƚŵĂ
ǇĂƉĂƌĂŬŬĂƌƔŦůĂŶŵĂƐŦŶĂ"YAPAY IŞIKLANDIRMA"ĚĞŶŝƌ͘
Resim: Mor ışık yayan LED (ışık yayan diyot)

lambaları ile aydınlatılmış bir sera
ͲzĂƉĂǇŦƔŦŬůĂŶĚŦƌŵĂƐĞƌĂǇĞƚŝƔƚŝƌŝĐŝůŝŒŝŶĚĞǇĂǇŐŦŶ
ŽůĂƌĂŬŬƵůůĂŶŦůŵĂŬƚĂĚŦƌ͘PǌĞůůŝŬůĞĚĞŵĞǀƐŝŵĞďĂŒůŦ
ŽůĂƌĂŬŦƔŦŬǇŽŒƵŶůƵŒƵŶƵŶĂǌĂůĚŦŒŦĚƂŶĞŵůĞƌĚĞǇĂƉĂǇ
ŦƔŦŬůĂŶĚŦƌŵĂŶŦŶƂŶĞŵŝďƺǇƺŬƚƺƌ͘
NOT:
ͲzĂƉĂǇŦƔŦŬůĂŶĚŦƌŵĂďŝƚŬŝŐĞůŝƔŝŵŝŶŝŶĂƌƚŦƌŦůŵĂƐŦǀĞďŝƚŬŝůĞƌŝŶǇĞƚŝƔƚŝƌŝůŵĞŵĞǀƐŝŵŝŶŝŶƵǌĂƚŦůŵĂƐŦĂŵĂĐŦǇůĂŬƵůůĂŶŦůŵĂŬƚĂĚŦƌ͘
Yapay ışıklandırmada kullanılan yöntemler

1. 'ƺŶŦƔŦŒŦŶĂŝůĂǀĞŦƔŦŬǀĞƌŝůĞƌĞŬŐƺŶůƺŬŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝŶŝŶǀĞďŝƚŬŝŝĕŝŶƵǇŐƵŶŦƔŦŬƐƉĞŬƚƌƵŵƵŶƵŶ
ĂƌƚŦƌŦůŵĂƐŦĚŦƌ͘ƵŶƵŶŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞĞŶĞƚŬŝůŝŽůĂŶŵĂǀŝ͕ŵŽƌǀĞŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŬƚĞƌĐŝŚĞĚŝůŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
2. 'ƺŶŝĕŝŶĚĞŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝǇĞƚĞƌůŝŽůŵƵǇŽƌƐĂ͕ŐƺŶďŽǇƵŶĐĂŝůĂǀĞŦƔŦŬǀĞƌŝůĞƌĞŬ͕ŐƺŶůƺŬŦƔŦŬ
ƔŝĚĚĞƚŝĂƌƚƚŦƌŦůŦƌ͘
3. ŝƚŬŝůĞƌĞŚĞŵŐƺŶƵǌƵŶůƵŒƵŶƵĂƌƚƚŦƌĂĐĂŬǀĞŚĞŵĚĞŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝŶŝǇƺŬƐĞůƚĞĐĞŬ͕ŵƺƔƚĞƌĞŬ
"gün uzunluğu ve ışık şiddetiΗƵǇŐƵůĂŵĂƐŦĚŦƌ͘
4͘ &ŽƚŽƉĞƌŝǇŽĚŝŬŦƔŦŬůĂŶĚŦƌŵĂŝƐĞĕŝĕĞŬůĞŶŵĞŐŝďŝďŝƚŬŝƐĞůƚĞƉŬŝůĞƌŝŶďĂŒůŦŽůĚƵŒƵŦƔŦŬ
ĂƌĂůŦŬůĂƌŦŶĂŵƺĚĂŚĂůĞĞĚŝůŝƌ͘
ͲƵŐƺŶǇĂƉĂǇĂǇĚŦŶůĂƚŵĂĚĂŚĂĕŽŬĨŝĚĞƺƌĞƚŝŵŝƐŦƌĂƐŦŶĚĂŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘ŽŬƐĂǇŦĚĂďŝƚŬŝŶŝŶďŝƌĂƌĂǇĂŐĞƚŝƌŝůŵĞƐŝ͕ĚĂƌďŝƌĂůĂŶĚĂĚĂŚĂĂǌĞůĞŬƚƌŝŬ
ĞŶĞƌũŝƐŝŬƵůůĂŶĂƌĂŬƌĂƐǇŽŶĞůďŝƌŦƔŦŬůĂŶĚŦƌŵĂǇĂƉŵĂǇŦŵƺŵŬƺŶŬŦůĂƌ͘
Ͳ&ŝĚĞƺƌĞƚŝŵŝĚŦƔŦŶĚĂ͕ŶĂĚŝĚĞŽůĂŶǀĞƐĂƚŦƔŦŶĚĂŶďƺǇƺŬŐĞůŝƌĞůĚĞĞĚŝůĞŶďĂǌŦĕŝĕĞŬǀĞƐĞďǌĞƚƺƌůĞƌŝŶĞƵǌƵŶŐƺŶƵǇŐƵůĂŵĂƐŦǇĂƉŦůĂďŝůŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
CO2 ZENGİNLEŞTİRME UYGULAMALARI

ͲŝƚŬŝůĞƌŝŶƐĞƌĂŐŝďŝŬĂƉĂůŦŽƌƚĂŵůĂƌĚĂǇĞƚŝƔƚŝƌŝůĚŝŒŝĚƵƌƵŵůĂƌĚĂKϮŵŝŬƚĂƌŦĂǌĂůĂƌĂŬƺƌƺŶǀĞƌŝŵŝĚƺƔĞďŝůŝƌ͘
ͲŝƚŬŝůĞƌŝŶŐĞĐĞƐĂĚĞĐĞƐŽůƵŶƵŵǇĂƉŵĂƐŦƐŽŶƵĐƵŶĚĂĂƌƚĂŶKϮŵŝŬƚĂƌŦŐƺŶĚƺǌĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞŬƵůůĂŶŦůĚŦŒŦŶĚĂŶĂǌĂůŵĂǇĂ
ďĂƔůĂƌ͘
ͲǇƌŦĐĂƐĞƌĂŬŽƔƵůůĂƌŦŶĚĂďŝƚŬŝǇĞǀĞƌŝůĞŶƐƵǀĞŵŝŶĞƌĂůŵŝŬƚĂƌŦĂƌƚŦƌŦůĚŦŒŦŶĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦŶĂƌƚŵĂƐŦŝĕŝŶŽƌƚĂŵĚĂŬŝKϮŵŝŬƚĂƌŦŶŦŶĚĂ
ĂƌƚŵĂƐŦŐĞƌĞŬŝƌ͘
ͲKϮǌĞŶŐŝŶůĞƔƚŝƌŵĞƵǇŐƵůĂŵĂůĂƌŦǇůĂŽƌƚĂŵĚĂŬŝKϮŵŝŬƚĂƌŦĂƌƚŦƌŦůĂƌĂŬďŝƚŬŝŐĞůŝƔŝŵŝǀĞďƂǇůĞĐĞƺƌƺŶŵŝŬƚĂƌŦĂƌƚŦƌŦůĂďŝůŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
Seralarda kullanılan CO2 kaynakları

1. Organik gübre kullanımı:^ĞƌĂůĂƌĚĂŽƌŐĂŶŝŬŐƺďƌĞŬƵůůĂŶŦŵŦŽƌƚĂŵĚĂŬŝKϮŵŝŬƚĂƌŦŶŦ
ĂƌƚŦƌŦƌ͘KƌŐĂŶŝŬŐƺďƌĞŶŝŶƚŽƉƌĂŬƚĂŬŝŵŝŬƌŽŽƌŐĂŶŝǌŵĂůĂƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶƉĂƌĕĂůĂŶŵĂƐŦƐŽŶƵĐƵŶĚĂKϮĂĕŦŒĂĕŦŬĂĐĂŬǀĞŚĂǀĂĚĂŬŝKϮŽƌĂŶŦ
ǇƺŬƐĞůĞĐĞŬƚŝƌ͘
2. Petrol, bütan, propan gazı, parafin gibi karbon içeriği zengin organik maddelerin
yakılması:ƵƚƺƌŵĂĚĚĞůĞƌŝŶǇĂŬŦůŵĂƐŦ͕ŽƌƚĂŵĚĂŬŝKϮŽƌĂŶŦĂƌƚŦƌŦůĂďŝůŵĞŬƚĞĚŝƌ͘ŶĐĂŬďƵƐŦƌĂĚĂŽƌƚĂǇĂĕŦŬĂŶŬƺŬƺƌƚǀĞƐŦĐĂŬůŦŬĂƌƚŦƔŦ
ďŝƚŬŝůĞƌŝĕŝŶƚĞŚůŝŬĞůŝŽůĂďŝůŝƌ͘
3. Sıvı ya da katı CO2 kullanımı:^ŦǀŦǇĂĚĂŬĂƚŦKϮŬĂƉůĂƌŝĕĞƌŝƐŝŶĚĞŽƌƚĂŵĂŬŽŶƵůĂƌĂŬKϮ
ŐĂǌŦĕŦŬŦƔŦƐĂŒůĂŶŦƌ͘
4. Sera havalandırılmasının sabah geciktirilmesi:ŝƚŬŝůĞƌŐĞĐĞůĞƌŝƐĂĚĞĐĞƐŽůƵŶƵŵ
ǇĂƉƚŦŬůĂƌŦŶĚĂŶŽƌƚĂŵĚĂŬŝKϮŵŝŬƚĂƌŦĂƌƚĂƌ͘^ĞƌĂǇŦŚĂǀĂůĂŶĚŦƌŵĂŬŝĕŝŶŐƺŶĞƔĚŽŒĚƵŬƚĂŶϭͲϮƐĂĂƚƐŽŶƌĂƐŦďĞŬůĞŶĚŝŒŝŶĚĞŐĞĐĞďŝƚŬŝůĞƌŝŶ
ƐŽůƵŶƵŵůĂƌŦƐŽŶƵĐƵŶĚĂĂƌƚĂŶKϮ͛ŝŶĚŦƔĂƌŦŬĂĕŵĂƐŦĞŶŐĞůůĞŶŝƌ͘ƺŶŬƺďƵƐƺƌĞŝĕĞƌŝƐŝŶĚĞďŝƚŬŝůĞƌŽƌƚĂŵĚĂďŝƌŝŬŵŝƔŽůĂŶKϮ͛ŝ
ŬƵůůĂŶĂďŝůĞĐĞŬƚŝƌ͘ƂǇůĞĐĞĚŽŒĂůǇŽůůĂƌůĂŽůƵƔĂŶKϮ͛ƚĞŶŽƉƚŝŵƵŵĚƺǌĞǇĚĞǇĂƌĂƌůĂŶŦůŵŦƔŽůƵƌ͘
5. Seralara ıslak saman balyalarının yerleştirilmesi͗ƵƵǇŐƵůĂŵĂŝůĞƐĂŵĂŶĚĂŬŝĕƺƌƺŬĕƺů

ďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶĂǇƌŦƔƚŦƌŵĂǇĂƉŵĂůĂƌŦƐŦƌĂƐŦŶĚĂĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶKϮĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝĂƌƚƚŦƌĂĐĂŬĚŽůĂǇŦƐŦŝůĞƺƌƺŶŵŝŬƚĂƌŦŶĚĂĂƌƚŦƔƐĂŒůĂŶĂďŝůĞĐĞŬƚŝƌ͘
E.Ü. -- 15 --
E'>DEEz7ǀĞ&KdK^7^dD>Z
ENGELMAN DENEYİ FOTOSİSTEMLER
ͲdŚĞŽĚŽƌĞŶŐĞůŵĂŶŶ;dĞǇŽĚŽƌŶŐŦůŵŦŶ͕ϭϴϰϯͲϭϵϬϵͿŦƔŦŒŦŶ Ͳ/ƔŦŒŦŶƐŽŒƵƌƵůĂƌĂŬ;ĞŵŝůĞƌĞŬͿŦƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŶŝŶŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇĞ
ĨĂƌŬůŦĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶŦŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞĞƚŬŝƐŝŶŝϭϴϴϯǇŦůŦŶĚĂĂůŐǀĞ ĚƂŶƺƔƚƺƌƺůĚƺŒƺ͕WŝŐŵĞŶƚůĞƌ͕ƉƌŽƚĞŝŶůĞƌǀĞĚŝŒĞƌŵŽůĞŬƺůůĞƌůĞ
ďĂŬƚĞƌŝůĞƌůĞǇĂƉƚŦŒŦĚĞŶĞǇůĞŐƂƐƚĞƌŵŝƔƚŝƌ͘ ďŝƌůŝŬƚĞƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂŬƺŵĞůĞŶĞƌĞŬŽůƵƔƚƵƌĚƵŬůĂƌŦďŝƌŝŵĞ
ͲŶŐĞůŵĂŶŶ͕ŦƔŦŒŦƉƌŝǌŵĂĚĂŶŐĞĕŝƌĞƌĞŬĞůĚĞĞƚƚŝŒŝŬŦƌŵŦǌŦ͕ ĨŽƚŽƐŝƐƚĞŵĚĞŶŝƌ͘
ƚƵƌƵŶĐƵ͕ƐĂƌŦ͕ǇĞƔŝů͕ŵĂǀŝǀĞŵŽƌŦƔŦŬůĂƌŦŝƉůŝŬƐŝďŝƌĂůŐƺǌĞƌŝŶĞ Ͳ&ŽƚŽƐŝƐƚĞŵůĞƌŝŬŝŬŦƐŦŵĚĂŶŽůƵƔƵƌ͘
ĚƺƔƺƌŵƺƔƚƺƌ͘ǁǁǁ͘ďŝǇŽůŽũŝƉŽƌƚĂůŝ͘ĐŽŵ Ă͘ ŶƚĞŶŬŽŵƉůĞŬƐŝ͗ŶƚĞŶŬŽŵƉůĞŬƐŝĕŽŬƐĂǇŦĚĂŬůŽƌŽĨŝůǀĞ
ͲůŐĚĞŬŝĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦƂůĕĞďŝůŵĞŬŝĕŝŶŽŬƐŝũĞŶůŝŽƌƚĂŵĚĂ ŬĂƌŽƚĞŶŽŝƚƉŝŐŵĞŶƚůĞƌŝŝĕĞƌŝƌ͘ƵŬŽŵƉůĞŬƐƚĞŬŝƉŝŐŵĞŶƚůĞƌ
ǇĂƔĂǇĂŶďŝƌƚƺƌĂĞƌŽďŝŬďĂŬƚĞƌŝŬƵůůĂŶŵŦƔƚŦƌ͘ ŦƔŦŒŦƚŽƉůĂǇŦƉƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĞŝůĞƚŝƌ͘
ͲĞŶĞǇƐŽŶƵĐƵŶĚĂŵŽƌ͕ŵĂǀŝǀĞŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŬůĂƌŦŶĂůŐƺǌĞƌŝŶĞ ď͘ dĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝ͗<ůŽƌŽĨŝůĂǀĞŝůŬĞůĞŬƚƌŽŶĂůŦĐŦŵŽůĞŬƺůƺ
ĚƺƔƚƺŒƺďƂůŐĞůĞƌĚĞŽŬƐŝũĞŶŝƐĞǀĞŶ;ĂĞƌŽďͿďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶĞŶĨĂǌůĂ ŝĕĞƌŝƌ͘
ƚŽƉůĂŶĚŦŒŦŐƂƌƺůŵƺƔƚƺƌ͘ĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶƚŽƉůĂŶŵĂƐŦ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶ ͲdŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝŶŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦƚĞƉŬŝŵĞůĞƌŝŶĚĞŝƔ
ďƵďƂůŐĞůĞƌĚĞĚĂŚĂŚŦǌůŦŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝŒŝŶŝĚŽůĂǇŦƐŦǇůĂĚĂŚĂĨĂǌůĂ ŐƂƌĞŶŝŬŝƚŝƉĨŽƚŽƐŝƐƚĞŵďƵůƵŶƵƌ͘
ŽŬƐŝũĞŶƺƌĞƚŝůĚŝŒŝŶŝŐƂƐƚĞƌŵŝƔƚŝƌ͘ ϭ͘ &ŽƚŽƐŝƐƚĞŵ/;&^/Ϳ
ͲzĞƔŝůŦƔŦŬŝƐĞďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶĞŶĂǌďƵůƵŶĚƵŒƵǇĞƌĚŝƌ͘ƺŶŬƺ Ϯ͘ &ŽƚŽƐŝƐƚĞŵ//;&^//Ϳ
ĂůŐůĞƌŬůŽƌŽĨŝůĚĞŶĚŽůĂǇŦǇĞƔŝůŦƔŦŒŦŶĕŽŬĂǌďƂůƺŵƺŶƺƐŽŒƵƌƵƌ͘ ͲƵĨŽƚŽƐŝƐƚĞŵůĞƌŝŶƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌůĞƌŝŶĚĞĂƐůŦŶĚĂďŝƌďŝƌŝŶŝŶ
ƵŶĞĚĞŶůĞďƵďƂůŐĞĚĞĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦĚĂŚĂĚƺƔƺŬŽůƵƌ͘ ĂǇŶŦŽůĂŶŬůŽƌŽĨŝůĂŵŽůĞŬƺůůĞƌŝďƵůƵŶƵƌ͘
Ͳ&^/ǀĞ&^//ΖĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝůĂŵŽůĞŬƺůůĞƌŝĨĂƌŬůŦƉƌŽƚĞŝŶůĞƌůĞ
ďŝƌůĞƔƚŝŒŝŶĚĞŶŦƔŦŬĞŵŵĞƂǌĞůůŝŬůĞƌŝŶĚĞĨĂƌŬůŦůŦŬǀĂƌĚŦƌ͘
Ͳ&^/ΖŝŶƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝů͕WϳϬϬŽůĂƌĂŬ
ŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘ƺŶŬƺďƵƉŝŐŵĞŶƚϳϬϬŶŵĚĂůŐĂďŽǇƵŶĚĂŬŝŦƔŦŒŦ
ĞŶŝǇŝƐŽŒƵƌƵƌ͘
Ͳ&^//ΖŶŝŶƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝůŝƐĞϲϴϬŶŵĚĂůŐĂ
ďŽǇƵŶĚĂŬŝŦƔŦŒŦĞŶŝǇŝƐŽŒƵƌĚƵŒƵŝĕŝŶWϲϴϬŽůĂƌĂŬŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘
Şekil: Engelman deneyi düzeneği

ͲŝƌĨŽƚŽŶ;/ƔŦŒŦŶǇĂƉŦƐŦŶĚĂǇƺŬƐĞŬŚŦǌůĂŚĂƌĞŬĞƚĞĚĞŶǀĞĞŶĞƌũŝ
ǇƺŬůƺŽůĂŶƚĂŶĞĐŝŬůĞƌͿ͕ďŝƌƉŝŐŵĞŶƚŵŽůĞŬƺůƺŶĞĕĂƌƉƚŦŒŦŶĚĂ
ĞŶĞƌũŝƚĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĞƵůĂƔŦŶĐĂǇĂŬĂĚĂƌďŝƌŵŽůĞŬƺůĚĞŶ
ĚŝŒĞƌŝŶĞŐĞĕĞƌ͘dĞƉŬŝŵĞŵĞƌŬĞǌŝŶĚĞŬŝŬůŽƌŽĨŝůĚĞŶĂǇƌŦůĂŶ
ƵǇĂƌŦůŵŦƔďŝƌĞůĞŬƚƌŽŶ͕ƂǌĞůůĞƔŵŝƔďŝƌŵŽůĞŬƺůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶ
ǇĂŬĂůĂŶŦƌ͘ƵŵŽůĞŬƺůŝůŬĞůĞŬƚƌŽŶĂůŦĐŦƐŦŽůĂƌĂŬŝƐŝŵůĞŶĚŝƌŝůŝƌ͘
ͲůĞŬƚƌŽŶĂŬƚĂƌŦŵŦĞŶĞƌũŝĚƂŶƺƔƺŵůĞƌŝŶŝŶďĂƔůĂŶŐŦĐŦĚŦƌ͘
Grafik : Işığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisi

Engelman Deneyinin Yorumu
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦ͕ŵŽƌͲŵĂǀŝǀĞĚĂŚĂƐŽŶƌĂĚĂŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŬƚĂ
ŵĂŬƐŝŵƵŵĚƺǌĞǇĚĞĚŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦǇĞƔŝůŦƔŦŬƚĂŵŝŶŝŵƵŵĚƺǌĞǇĚĞĚŝƌ͘ Şekil: Işığın bir fotosistem tarafından toplanması
Ͳ &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇƵŝůĞŽƌĂŶƚŦůŦŽůĂƌĂŬĂƌƚŵĂǌ͕
ĂǌĂůŵĂǌĚĂ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŦƔŦŒŦŶĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶŦŶĞŶĞƌũŝŵŝŬƚĂƌŦŶĂŐƂƌĞ
ŽƌĂŶƚŦůŦŽůĂƌĂŬĂƌƚŵĂǌ͕ĂǌĂůŵĂǌĚĂ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦŶŦďĞůŝƌůĞǇĞŶĚƵƌƵŵ͕ŦƔŦŒŦŶŬůŽƌŽĨŝůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶ
ĞŵŝůĞďŝůŵĞ;ĂďƐŽƌďĞĞĚŝůĞďŝůŵĞͿĚƵƌƵŵƵĚƵƌ͘
Ͳ<ůŽƌŽĨŝůƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶĞŶĕŽŬĞŵŝůĞŶŵŽƌͲŵĂǀŝĚĂŚĂƐŽŶƌĂĚĂ
ŬŦƌŵŦǌŦŦƔŦŬŽůĚƵŒƵŝĕŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦďƵĚĂůŐĂďŽǇůĂƌŦŶĚĂĞŶ
ǇƺŬƐĞŬƚŝƌ͘
ͲŶĂǌĞŵŝůĞŶ;ĞŶĕŽŬǇĂŶƐŦƚŦůĂŶͿǇĞƔŝůŦƔŦŬŽůĚƵŒƵŝĕŝŶ
ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦ͕ďƵŦƔŦŬƚĂĞŶĚƺƔƺŬƚƺƌ͘
Şekil: Işığın klorofil molekülüne çarpmasıyla oluşan elektron

kopması ve enerji dönüşümü www.biyolojiportali.com
E.Ü. -- 16 --
FARKLI CANLILARDAKİ FOTOSENTEZ TEPKİME ÇEŞİTLERİ
ͲŝƌĕŽŬĂƔĂŵĂĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔĞŶǀĞŬĂƌŵĂƔŦŬďŝƌŽůĂǇŽůĂŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŐĞŶĞůďŝƌŬŝŵǇĂƐĂůƚĞƉŬŝŵĞĚĞŶŬůĞŵŝǇůĞĂƔĂŒŦĚĂŬŝƔĞŬŝůĚĞ
ƂǌĞƚůĞŶĞďŝůŝƌ͗
/ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝ
6KϮн12,ϮK ϲ,ϭϮKϲн6KϮн6,ϮK
<ůŽƌŽĨŝů
Ͳ^Ƶ͕ĞƔŝƚůŝŒŝŶŚĞƌŝŬŝƚĂƌĂĨŦŶĚĂĚĂǇĞƌĂůŦƌ͖ĕƺŶŬƺϭϮŵŽůĞŬƺůƐƵƚƺŬĞƚŝůŝƌŬĞŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌƐŦƌĂƐŦŶĚĂϲŵŽůĞŬƺůƐƵǇĞŶŝĚĞŶŽůƵƔƵƌ͘ƔŝƚůŝŬ
ƐĂĚĞĐĞŶĞƚƐƵƚƺŬĞƚŝŵŝŶŝŐƂƐƚĞƌĞĐĞŬƔĞŬŝůĚĞƐĂĚĞůĞƔƚŝƌŝůĞďŝůŝƌ͘
6KϮн 6,ϮK /ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝ

ϲ,ϭϮKϲн6KϮ
<ů Ĩŝů
<ůŽƌŽĨŝů
Ŭŝ ŝ
ͲdĞƉŬŝŵĞǇŝϲŝůĞƐĂĚĞůĞƔƚŝƌŝƌƐĞŬĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌƚĞƉŬŝŵĞƐŝƔƵƔĞŬŝůĚĞŝĨĂĚĞĞĚŝůĞďŝůŝƌ͗
KϮн ,ϮK ;,ϮKͿŶнKϮ
<ůŽƌŽĨŝů
<ůŽƌŽĨŝů
;ƵƌĂĚĂŬŝ;,ЇKͿŐĞƌĕĞŬďŝƌƔĞŬĞƌŽůŵĂǇŦƉďŝƌŬĂƌďŽŶŚŝĚƌĂƚŦŶŐĞŶĞůĨŽƌŵƺůƺŶƺŐƂƐƚĞƌŵĞŬƚĞĚŝƌ͘Ϳ
ͲhǌƵŶǇŦůůĂƌďŝƚŬŝůĞƌŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝƐŽŶƵĐƵŶĚĂĂƚŵŽƐĨĞƌĞǀĞƌŝůĞŶKϮΖŝŶŬĂǇŶĂŒŦŶŦŶKϮΖƚĞŶŐĞůĚŝŒŝĚƺƔƺŶƺůƺǇŽƌĚƵ͘ŶĐĂŬϭϵϯϬΖůĂƌĚĂ͘͘
sĂŶEŝĞů;sŽŶEŝĞůͿƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶKϮΖŝŶŬĂǇŶĂŒŦŶŦŶƐƵŽůĚƵŒƵŝůĞƌŝƐƺƌƺůŵƺƔƚƺƌ͘sĂŶEŝĞů͕KϮŬƵůůĂŶĂƌĂŬŬĞŶĚŝďĞƐŝŶŝŶŝŽůƵƔƚƵƌĂŶĂŶĐĂŬ
ĂƚŵŽƐĨĞƌĞKϮǀĞƌŵĞǇĞŶďĂŬƚĞƌŝůĞƌƺǌĞƌŝŶĚĞĕĂůŦƔŵĂǇĂƉŵŦƔƚŦƌ͘zĂƉŵŦƔŽůĚƵŒƵĂƌĂƔƚŦƌŵĂůĂƌĚĂĞŶĂǌŦŶĚĂŶďĂŬƚĞƌŝůĞƌĚĞKϮΖŝŶŬĂƌďŽŶǀĞ
ŽŬƐŝũĞŶĞĂǇƌŦƔŵĂĚŦŒŦƐŽŶƵĐƵŶĂǀĂƌŵŦƔƚŦƌ͘
-Fotosentez tepkimeleri kullanılan hidrojen kaynağına göre 3 farklı biçimde gerçekleşir:
1. Bitkiler (Tam parazit bitkiler hariç. Bu bitkiler fotosentez yapmaz), algler, öglena ve
siyanobakteriler fotosentez sırasında H2O kullanır ve yan ürün olarak O2 üretir.
6KϮϮн 6,ϮK
K ϲ,ϭϮKϲн6K <ůŽƌŽĨŝů
н 6KϮ<ůŽƌŽĨŝů
2. Mor sülfür bakterileri (fotosentetik bakteridir) fotosentez sırasında hidrojen kaynağı

olarak H2S kullanır ve yan ürün olarak kükürt üretir.
6KϮн12,Ϯ^ ϲ,ϭϮKϲн6,ϮKн12S
<ůŽƌŽĨŝů
3. Hidrojen bakterileri (fotosentetik bakteridir) fotosentez sırasında hidrojen kaynağı
olarak H2 kullanır ve yan ürün olarak kükürt ya da oksijen üretmez.
6KϮн12,Ϯ
<ůŽƌŽĨŝů ϲ,ϭϮKϲн6,ϮK
ͲϭϵϯϳǇŦůŦŶĚĂKϮΖŝŶŬĂǇŶĂŒŦŶŦŶƐƵŽůĚƵŒƵZŽďĞƌƚ,ŝůů;ZĂďŦƌƚ,ŝůͿƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶŝƐƉĂƚůĂŶŵŦƔƚŦƌ͘ǇƌŦĐĂǇĞƔŝůĂůŐĕĞƔŝĚŝǇůĞǇĂƉŦůĂŶĚĞŶĞǇĚĞ
ǇĞƔŝůĂůŐŝŶŽƌƚĂŵŦŶĚĂĂŒŦƌŽŬƐŝũĞŶůŝ;KϭϴͿ,ϮKŵŽůĞŬƺůůĞƌŝŝůĞŶŽƌŵĂůKϮďƵůƵŶĚƵŒƵŶĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌƐŽŶƵĐƵĕŦŬĂŶŽŬƐŝũĞŶŝŶĂŒŦƌŽŬƐŝũĞŶ
ŽůĚƵŒƵǀĞKϮΖŝŶ,ϮKΖĚĂŶŐĞůĚŝŒŝŐƂƌƺůŵƺƔƚƺƌ͘
/ƔŦŬĞ
/Ɣ
6KϮн12,ϮK18
ϲ,ϭϮKϲн6KϮ18н6,ϮK
ŶĞƌũŝƐŝ
ŶĞƌũŝƐŝ
Ŷ <ůŽƌŽĨŝů
Bütün fotosentez tepkimelerinin ortak özellikleri:Ͳ/ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘

Ͳ<ůŽƌŽĨŝůŐƂƌĞǀǇĂƉĂƌ͘
ͲKϮŝŶĚŝƌŐĞŶŝƌ;сƂǌƺŵůĞŶŝƌ͕сŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘Ϳ
Ͳ7ŶŽƌŐĂŶŝŬůĞƌĚĞŶŽƌŐĂŶŝŬďĞƐŝŶƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͘
Ͳ'ůŝŬŽǌǀĞƐƵŽůƵƔƵƌ͘
ͲŶǌŝŵĂƚŝŬƚĞƉŬŝŵĞůĞƌĚŝƌ͘
Ͳ&ŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶŝůĞdWƺƌĞƚŝůŝƌ͘
Ͳd^ŐƂƌĞǀǇĂƉĂƌ͘
Ͳ,ŝĚƌŽũĞŶǀĞĞůĞŬƚƌŽŶŬĂǇŶĂŒŦŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
Bakteri fotosentezi ile bitki fotosentezinin farkları

Bakteri fotosentezi Bitki fotosentezi
Ͳ,ŝĚƌŽũĞŶǀĞĞůĞŬƚƌŽŶŬĂǇŶĂŒŦŽůĂƌĂŬ,ϮK͕,Ϯ^ǀĞ,Ϯ -,ŝĚƌŽũĞŶǀĞĞůĞŬƚƌŽŶŬĂǇŶĂŒŦŽůĂƌĂŬ,ϮKŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
ŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
Ͳ&ŽƚŽƐĞŶƚĞƚŝŬƉŝŐŵĞŶƚůĞƌ͕ƐŝƚŽƉůĂǌŵŝŬǌĂƌŦŶŝĕĞƌŝǇĞĚŽŒƌƵ
&ŽƚŽƐĞŶƚĞƚŝŬƉŝŐŵĞŶƚůĞƌŝŶƚĂŵĂŵŦ͕ƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌĚĂ
ŐŝƌŝŶƚŝǇĂƉŵĂƐŦǇůĂŽůƵƔĂŶŝĕǌĂƌƐŝƐƚĞŵůĞƌŝŶĞŬĂǇŶĂƔŦƌůĂƌ͘
ďƵůƵŶƵƌ
ͲzĂŶƺƌƺŶŽůĂƌĂŬKϮ͕^ŽůƵƔƵƌ͘ ͲzĂŶƺƌƺŶŽůĂƌĂŬƐĂĚĞĐĞKϮŽůƵƔƵƌ͘
ĂƐƚůĂƌŦŶƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌ
Ͳd^ĞůĞŵĂŶůĂƌŦŬůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌŦŶƚŝůĂŬŽŝƚǌĂƌůĂƌŦŶĚĂďƵůƵŶƵƌ͘
Ͳd^ĞůĞŵĂŶůĂƌŦŚƺĐƌĞǌĂƌŦŶĚĂďƵůƵŶƵƌ͘
E.Ü. -- 17 --
FOTOSENTEZ DENEYLERİ
Deney 1 : KϮ͛ŶŝŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞĞƚŬŝƐŝ Deney 5 : &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝĕŝŶKϮŐĞƌĞŬƚŝŒŝŶŝŶŐƂƐƚĞƌŝůŵĞƐŝ
zĞƔŝůďŝƌďŝƚŬŝ͕ĐĂŵŬĂǀĂŶŽǌĂƔĞŬŝůĚĞŬŝŐŝďŝǇĞƌůĞƔƚŝƌŝůŝƉ
ĞŶĞǇĚƺǌĞŶĞŒŝŶĞƐŽĚĂǇĂĚĂŐĂǌŽǌŬŽŶƵůĚƵŒƵŶĚĂďŝƌŝŬĞŶKϮ ŬĂǀĂŶŽǌĂŚĂǀĂŐŝƌŵĞƐŝƂŶůĞŶĞƌĞŬŦƔŦŬůŦŽƌƚĂŵĚĂďŝƌƐƺƌĞ
ŬĂďĂƌĐŦŬůĂƌŦŶŦŶŵŝŬƚĂƌŦŶĚĂŶŽƌŵĂůƐƵŬŽŶƵůŵƵƔŚĂůŝŶĞŐƂƌĞ ďĞŬůĞƚŝůŝǇŽƌ͘ĞůůŝďŝƌƐƺƌĞƐŽŶƌĂŬĂǀĂŶŽǌƵŶŝĕŝŶĚĞŬŝ
ĚĂŚĂĨĂǌůĂĂƌƚŦƔŽůĚƵŒƵŐƂǌůĞŶŝƌ͘ǁǁǁ͘ďŝǇŽůŽũŝƉŽƌƚĂůŝ͘ĐŽŵ ǇĂƉƌĂŬůĂƌŦŶƐĂƌĂƌĚŦŒŦĚŝŒĞƌǇĂƉƌĂŬůĂƌŦŶǇĞƔŝůůŝŒŝŶŝŬŽƌƵĚƵŒƵ
Sonuç 1 :KϮ͛ůŝŽƌƚĂŵĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŚŦǌŦĂƌƚĂƌ͘ ŐƂǌůĞŶŝƌ͘
Sonuç 5 : <ĂǀĂŶŽǌŦƔŦŬĂůŵĂƐŦŶĂƌĂŒŵĞŶ<K,͕KϮ͛ůĞƌŝƚƵƚƚƵŒƵ
ŝĕŝŶŬĂǀĂŶŽǌƵŶŝĕŝŶĚĞŬŝǇĂƉƌĂŬůĂƌĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂŵĂŵŦƔƚŦƌ͘
Deney 2 : /ƔŦŒŦŶĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞĞƚŬŝƐŝ ƵŶƵŶƐŽŶƵĐƵŶĚĂŬƵƌƵŵƵƔƚƵƌ͘ŶĐĂŬŬĂǀĂŶŽǌĚŦƔŦŶĚĂŬŝ
ǇĂƉƌĂŬůĂƌĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞĚĞǀĂŵĞƚƚŝŬůĞƌŝŝĕŝŶǇĞƔŝůŬĂůŵŦƔƚŦƌ͘Ƶ
ƐŽŶƵĕĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŝĕŝŶKϮ͛ŶŝŶŐĞƌĞŬůŝŽůĚƵŒƵŶƵ
ŐƂƐƚĞƌŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
Deney 6 : &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞĂŒŦƌůŦŬĂƌƚŦƔŦĚĞŶĞǇŝ
Ͳ^,^ƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶǇĂƉŦůĂŶ͞ǇĂƌŦŵǇĂƉƌĂŬǇƂŶƚĞŵŝ͟ĚĞŶĞǇŝŝůĞ
ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞĂŒŦƌůŦŬĂƌƚŦƔŦŽůĚƵŒƵŐƂƐƚĞƌŝůŵŝƔƚŝƌ͘
ƵŶĂŐƂƌĞ͖ŽƌƚĂĚĂŵĂƌŦŶĂŐƂƌĞƚĂŵƐŝŵĞƚƌŝŬŽůĂŶďŝƌǇĂƉƌĂŒŦŶ
ǇĂƌŦƐŦƐĂďĂŚĞƌŬĞŶĚĞŶĂůŦŶŦƉŬƵƌƵƚƵůĂƌĂŬƚĂƌƚŦůŦǇŽƌ͘zĂƉƌĂŒŦŶ
ĚŝŒĞƌǇĂƌŦƐŦŝƐĞďŝƚŬŝƺǌĞƌŝŶĚĞďŦƌĂŬŦůŦƉ͕ĂŬƔĂŵŬĞƐŝůĞƌĞŬ
ŬƵƌƵƚƵůƵƉƚĂƌƚŦůŦǇŽƌ͘ŬƔĂŵĂŬĂĚĂƌďŝƚŬŝƺǌĞƌŝŶĚĞďŦƌĂŬŦůĂŶ
ŬŦƐŵŦŶĚĂŚĂĂŒŦƌŽůĚƵŒƵŐƂƌƺůƺǇŽƌ͘
Karanlık ortam Sonuç 6: ŝƚŬŝƺǌĞƌŝŶĚĞďŦƌĂŬŦůĂŶŬŦƐŦŵĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĞďĂŒůŦ
ĞŶĞǇĚƺǌĞŶĞŒŝŦƔŦŬƐŦǌŽƌƚĂŵĚĂŚĂǌŦƌůĂŶŦƉďĞŬůĞŶŝƌƐĞ͕KϮ ŽůĂƌĂŬŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞŶŝŶĂƌƚƚŦŒŦŶŦ͕ďƵŶƵŶĚĂĂŒŦƌůŦŬĂƌƚŦƔŦŶĂ
ŬĂďĂƌĐŦŬůĂƌŦŶŦŶŽůƵƔŵĂĚŦŒŦŐƂǌůĞŶŝƌ͘ ŶĞĚĞŶŽůĚƵŒƵŶƵŐƂƐƚĞƌŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
Sonuç 2 : /ƔŦŬƐŦǌŽƌƚĂŵĚĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌŐĞƌĕĞŬůĞƔŵĞǌ͘
Deney 3: &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞKϮƺƌĞƚŝůĚŝŒŝŶŝŶŬĂŶŦƚůĂŶŵĂƐŦ
Şekil: Yarım yaprak yöntemi
UYARI: Fotosentez için bitkilerde geliştirilen adaptasyonlar:

1. Kutikulanın ince ya da kalın olması: 7ŶĐĞŽůŵĂƐŦƚĞƌůĞŵĞǇŝ
ŬŽůĂǇůĂƔƚŦƌŦƌ͘<ĂůŦŶŽůŵĂƐŦŝƐĞƐƵŬĂǇďŦŶŦĂǌĂůƚŦƌ͘
2. Epidermis hücrelerinin ve kutikulanın renksiz şeffaf
olması: /ƔŦŒŦŶĂůƚƚĂďĂŬĂǇĂŐĞĕŝƔŝŶŝƐĂŒůĂƌ͘
3. Palizat parankiması hücrelerinin çok sıkı dizilmesi ve bol
ƺǌĞŶĞŬƚĞŬŝĞůŽĚĞĂďŝƚŬŝƐŝĂǇĚŦŶůŦŬŽƌƚĂŵĚĂƵǌƵŶƐƺƌĞ
Ŭƚ Ŭŝ ů Ě ďŝƚŬŝ ŝ Ě ů Ŭ ƚ Ě kloroplast taşıması: /ƔŦŒŦŶĚĂŚĂĨĂǌůĂƐŽŒƵƌƵůĂƌĂŬŵĂŬƐŝŵƵŵ
ďĞŬůĞƚŝůŝƌ͕ǇĂŶŵĂŬƚĂŽůĂŶŬŝďƌŝƚƚĞƌƐĕĞǀƌŝůĞŶƚƺƉĞ ǀĞƌŝŵĂůŦŶŵĂƐŦŶŦƐĂŒůĂƌ͘ǁǁǁ͘ďŝǇŽůŽũŝƉŽƌƚĂůŝ͘ĐŽŵ
ǇĂŬůĂƔƚŦƌŦůŦƌƐĂ͕ŐĂǌŦĂůĞǀƉĂƌůĂŬůŦŒŦŶŦŶĂƌƚƚŦŒŦŐƂǌůĞŶŝƌ͘ 4. Sünger parankiması hücrelerinin boşluklu dizilmesi: 'Ăǌ
Sonuç 3 : ůĞǀƉĂƌůĂŬůŦŒŦŶŦŶĂƌƚŵĂƐŦ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌĚĞK Ϯ ĂůŦƔǀĞƌŝƔŝŶŝǀĞĚŝĨƺǌǇŽŶƵŶƵŚŦǌůĂŶĚŦƌŦƌ͘
ƺƌĞƚŝůĚŝŒŝŶŝŬĂŶŦƚůĂƌ͘ 5. Stomaların açılır kapanır olması: 'ĂǌĂůŦƔǀĞƌŝƔŝŝůĞƚĞƌůĞŵĞ
ĂƌĂƐŦŶĚĂŬŝĚĞŶŐĞŶŝŶĂǇĂƌůĂŶŵĂƐŦŶŦƐĂŒůĂƌ͘
E.Ü. -- 18 --
KEMOSENTEZ
Ͳ<ůŽƌŽĨŝŝůďƵůƵŶŵĂǇĂŶƉƌŽŬĂƌǇŽƚŚƺĐƌĞǇĂƉŦƐŦŶĂƐĂŚŝƉŽůĂŶďĂǌŦďĂŬƚĞƌŝǀĞĂƌŬĞůĞƌŝŶŝŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞůĞƌŝŶŽŬƐŝĚĂƐǇŽŶƵŝůĞĂĕŦŒĂ
ĕŦŬĂŶŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝǇŝŬƵůůĂŶĂƌĂŬŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞƐĞŶƚĞǌůĞŵĞƐŝŽůĂǇŦŶĂkemosenteǌ͕ďƵŽůĂǇŦŐĞƌĕĞŬůĞƔƚŝƌĞŶĐĂŶůŦůĂƌĂĚĂ
kemoototrof canlılarĚĞŶŝƌ͘
ͲDĞƐĞůĂĂǌŽƚ͕ŬƺŬƺƌƚ͕ĚĞŵŝƌǀĞŚŝĚƌŽũĞŶďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŬůŽƌŽĨŝůĞƐĂŚŝƉŽůŵĂĚŦŬůĂƌŦŚĂůĚĞŬĞŵŽƐĞŶƚĞǌƐĂǇĞƐŝŶĚĞŽƚŽƚƌŽĨƚƵƌůĂƌ͘
NOT:
ůĞŬƚƌŽŶůĂƌŦŶďŝƌĂƚŽŵĚĂŶǇĂĚĂŵŽůĞŬƺůĚĞŶĂǇƌŦůŵĂƐŦŶŦƐĂŒůĂǇĂŶŬŝŵǇĂƐĂůƚĞƉŬŝŵĞůĞƌĞoksidasyon ĚĞŶŝƌ͘
- Kemosentez sırasında enerji kaynağı olarak (oksitlemede)kullanılan inorganik maddeler: ŵŽŶǇĂŬ;E,ϯͿ͕Ğŵŝƌ;&ĞϮнͿ͕Ŷŝƚƌŝƚ

;EKͲϮͿ͕ŚŝĚƌŽũĞŶŐĂǌŦ;,ϮͿ͕ŚŝĚƌŽũĞŶƐƺůĨƺƌ;,Ϯ^ͿǀĞƐƺůĨƺƌ;^ϮͿĂŵŽŶǇƵŵ;E,ϰнͿŐŝďŝŝŶŽƌŐĂŶŝŬůĞƌĚŝƌ͘
NOT:
ͲŒĞƌďŝƌĐĂŶůŦŬĞŵŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂďŝůŝǇŽƌƐĂ͖ŬĞƐŝŶůŝŬůĞƉƌŽŬĂƌǇŽƚ͕ƚĞŬŚƺĐƌĞůŝ͕ŚƺĐƌĞďƂůƺŶŵĞƐŝŝůĞďƺǇƺŵĞǇĞŶ͕ĂŶĐĂŬ
ĕŽŒĂůĂŶďŝƌĐĂŶůŦĚŦƌĚŝǇĞďŝůŝƌŝǌ͘
-Kemosentez iki reaksiyon basamağından oluşur. /͘ĂƔĂŵĂŝůĞŬŝŵǇĂƐĂů

ĞŶĞƌũŝŬĂǌĂŶŦůŦƌ͘
//͘ ĂƔŵĂĚĂŝƐĞďƵŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝŝůĞďĞƐŝŶƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͘
ŵĂĚĚĞ KŬƐŝĚĂƐǇŽŶ
7ŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞ
7ŶŽƌŐĂŶŝŬ KŬƐŝĚĂƐǇŽ
ƐǇŽ 7ŶŽƌŐĂŶŝŬǇĂŶƺƌƺŶнŶĞƌũŝ(I. AŞAMA)
KϮ KƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞ(II. AŞAMA)
Şematik olarak kemosentez olayı
Farklı Kemosentez Mekanizmaları

1. Azot bakterilerinin kemosentezi:
ͲǌŽƚ͕ƚƺŵĐĂŶůŦůĂƌŦŶŐĞƌĞŬƐŝŶŝŵĚƵǇĚƵŒƵĂŶĂĞůĞŵĞŶƚůĞƌĚĞŶďŝƌŝĚŝƌ͘
ͲdŽƉƌĂŬƚĂĂǌŽƚŐĞŶĞůůŝŬůĞE,ϯ;ĂŵŽŶǇĂŬͿ͕E,ϰн;ĂŵŽŶǇƵŵͿ͕EKϮͲ;ŶŝƚƌŝƚͿǇĂĚĂEKϯͲ
;ŶŝƚƌĂƚͿďŝůĞƔŝŬůĞƌŝƔĞŬůŝŶĚĞďƵůƵŶƵƌ͘
ͲŝƚŬŝǀĞŚĂǇǀĂŶůĂƌŦŶĂǌŽƚůƵŽƌŐĂŶŝŬĂƚŦŬůĂƌŦĕƺƌƺŬĕƺů;ƐĂƉƌŽĨŝƚͿŽƌŐĂŶŝǌŵĂůĂƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶƉĂƌĕĂůĂŶĂƌĂŬĂŵŽŶǇĂŬ;E,ϯͿĂĕŦŒĂĕŦŬĂƌŦůŦƌ͘
ƵŽůĂǇĂpütrifikasyon (çürüme)ĚĞŶŝƌ͘;ƵŽůĂǇŬĞŵŽƐĞŶƚĞǌƚĞƉŬŝŵĞƐŝĚĞŒŝůĚŝƌͿ
^ĂƉƌŽĨŝƚůĞƌ
WƌŽƚĞŝŶůŝŽƌŐĂŶŝŬĂƚŦŬůĂƌ E,ϯ;ŵŽŶǇĂŬͿ
ƺƌƺŬĕƺůůĞƌ
ͲŶĐĂŬĂŵŽŶǇĂŬƚĂŬŝĂǌŽƚ͕ďŝƚŬŝůĞƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶĚŽŒƌƵĚĂŶŬƵůůĂŶŦůĂŵĂǌ͘ŝƚŬŝůĞƌĂǌŽƚƵƚŽƉƌĂŬƚĂŶŬƂŬůĞƌŝǇůĞŶŝƚƌĂƚ;EKͲϯͿǀĞĂŵŽŶǇƵŵ;E,
н ͿƔĞŬůŝŶĚĞĂůŦƌ͘ǇƌŦƔƚŦƌŦĐŦŵŝŬƌŽŽƌŐĂŶŝǌŵĂůĂƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶƺƌĞƚŝůĞŶE, ŦŶďŝƌŬŦƐŵŦƚŽƉƌĂŬƚĂŶ,нĂůŦƉĂŵŽŶǇƵŵ;E, ͿĨŽƌŵƵŶĂ
ϰ ϯ ϰ
ĚƂŶƺƔĞƌĞŬďŝƚŬŝůĞƌƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶĂůŦŶŦƌŬĞŶďŝƌŬŦƐŦŵĂŵŽŶǇĂŬ;E,ϯͿŝƐĞŶŝƚƌŝƚďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶƂŶĐĞŶŝƚƌŝƚĞ͕ĚĂŚĂƐŽŶƌĂŽůƵƔĂŶďƵ
Ŷŝƚƌŝƚ͕ŶŝƚƌĂƚďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝƚĂƌĂĨŦŶĚĂŶŶŝƚƌĂƚĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺůƺƌ͘ƵŽůĂǇĂnitrifikasyonĚĞŶŝƌ͘
ͲEŝƚƌŝĨŝŬĂƐǇŽŶŽůĂǇŦŝůĞŚĞŵŬŝŵǇĂƐƐĂůĞŶĞƌũŝƺƌĞƚŝůŝƌŚĞŵĚĞĂŵŽŶǇĂŬďŝƚŬŝůĞƌŝŶĂůĂďŝůĞĐĞŒŝŶŝƚƌĂƚĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺůŵƺƔŽůƵƌ͘
ͲEŝƚƌŝĨŝŬĂƐǇŽŶŽůĂǇŦŶĚĂĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶĞůĞŬƚƌŽŶůĂƌd^ΖĚĞŶŐĞĕŝƌŝůŝƌǀĞdWƺƌĞƚŝƌ͘ƵdWΖŶŝŶďŝƌŬŦƐŵŦEW,ŽůƵƔƵŵƵŶĚĂŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
^ŽŶƵĕƚĂdWǀĞEW,ŬƵůůĂŶĂƌĂŬKϮǀĞ,ϮKΖǇƵŐůŝŬŽǌĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺƌ͘
EŝƚƌŝƚďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝ
ϮE,ϯнϯKϮ Ϯ,EKϮнϮ, Ϯ,ϮK
Kн<ŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝ
;EŝƚƌŝƚͿ
EŝƚƌĂƚďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝ
Ϯ,EKϮнKϮ Ϯ,EKϯн<ŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝ;EƚƌĂƚͿ
2. Kükürt bakterilerinin kemosentezi:

<ƺŬƺƌƚďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝ,Ϯ^ŐŝďŝŬƺŬƺƌƚůƺďŝůĞƔŝŬůĞƌŝŽŬƐŝƚůĞǇĞƌĞŬŬŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝĞůĚĞĞĚĞƌǀĞƚĞƉŬŝŵĞƐŽŶƵŶĚĂĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶĞŶĞƌũŝKϮǀĞ
,ϮKΖŶƵŶŐůƵŬŽǌĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺůŵĞƐŝŶĚĞŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
Ϯ,Ϯ^нϯKϮ Ϯ,ϮKнϮ^нŶĞƌũŝ
Ϯ^нϯKϮ нϮ,ϮK Ϯ,Ϯ^KϰнŶĞƌũŝ
E.Ü. -- 19 --
NOT:
,Ϯ^ďŝƌĕŽŬĐĂŶůŦůĂƌŝĕŝŶǌĞŚŝƌůŝĚŝƌ͘<ƺŬƺƌƚďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶŝŶ,Ϯ^͛ŝŽŬƐŝƚůĞŵĞůĞƌŝ͕ŬĞŶĚŝůĞƌŝŝĕŝŶĞŶĞƌũŝƐĂŒůĂŵĂƐŦŶĚĂŶďĂƔŬĂ͕
ŽƌƚĂŵĚĂŬŝĚŝŒĞƌĐĂŶůŦůĂƌŝĕŝŶĚĞŽŶƵǌĂƌĂƌƐŦǌŚĂůĞŐĞƚŝƌŵĞŐƂƌĞǀŝǇĂƉĂƌůĂƌ͘
ͲƌŬĞůĞƌŝĕĞƌŝƐŝŶĚĞĚĞŬĞŵŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂŶƚƺƌůĞƌǀĂƌĚŦƌ͘PƌŶĞŒŝŶƚĞƌŵĂůŬĂǇŶĂŬůĂƌĚĂǇĂĚĂǀŽůŬĂŶŝŬŬĂǇŶĂŬƐƵůĂƌŦŶĚĂǇĂƔĂǇĂŶďĂǌŦ
ŬĞŵŽƐĞŶƚĞƚŝŬĂƌŬĞůĞƌŚŝĚƌŽũĞŶƐƺůĨƺƌƺĞŶĞƌũŝŬĂǇŶĂŒŦŽůĂƌĂŬŬƵůůĂŶŦƌůĂƌ͘
NOT:
,ŝĚƌŽũĞŶƐƺůĨƺƌƺ;,Ϯ^Ϳ͕ĨŽƚŽƐĞŶƚĞƚŝŬďĂŬƚĞƌŝůĞƌ;ƐƺůĨƺƌďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝͿŚŝĚƌŽũĞŶŬĂǇŶĂŒŦ͕ŬĞŵŽƐĞŶƚĞƚŝŬďĂŬƚĞƌŝůĞƌ;<ƺŬƺƌƚ
ďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝͿŝƐĞĞŶĞƌũŝŬĂǇŶĂŒŦŽůĂƌĂŬŬƵůůĂŶŦƌ͘
3. <ĞŵŽƐĞŶƚĞǌǇĂƉĂŶĚĞŵŝƌďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝ&ĞнϮŝǇŽŶƵŶƵ&ĞнϯŝǇŽŶƵŶĂŽŬƐŝƚůĞƌ͘ƵƐŦƌĂĚĂ
ĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶĞŶĞƌũŝŝůĞďĞƐŝŶƺƌĞƚŝůŝƌ͘
KEMOSENTEZİN ÖNEMİ
ϭ͘ <ĞŵŽƐĞŶƚĞǌ͕ĂŵŽŶǇĂŬ;E, ϯͿ͕ŚŝĚƌŽũĞŶƐƺůĨƺƌ;,Ϯ^ͿŐŝďŝŝƔĞǇĂƌĂŵĂǌŐŝďŝŐƂƌƺŶĞŶ͕
ďŝƌŝŬƚŝŒŝŶĚĞĕĞǀƌĞŬŝƌůŝůŝŒŝŶĞŶĞĚĞŶŽůĂŶǌĂƌĂƌůŦǌĞŚŝƌůŝŵĂĚĚĞůĞƌŝŝƔĞǇĂƌĂƌǀĞŚĂůĞŐĞƚŝƌŝƌ͘
Ϯ͘ ǌŽƚůƵďŝůĞƔŝŬůĞƌŝďŝƚŬŝůĞƌŝŶĂůĂďŝůĞĐĞŒŝĂǌŽƚƚƵǌůĂƌŦŶĂĚƂŶƺƔƚƺƌƺƌ͘
ϯ͘ ĂƔƚĂĂǌŽƚĚƂŶŐƺƐƺŽůŵĂŬƺǌĞƌĞĚŽŒĂĚĂŬŝŵĂĚĚĞĚƂŶŐƺůĞƌŝŶĚĞƂŶĞŵůŝďŝƌƌŽůĞ
ƐĂŚŝƉƚŝƌ͘
ϰ͘ <ĞŵŽƐĞŶƚĞƚŝŬďĂŬƚĞƌŝůĞƌŬĞŵŽƐĞŶƚĞǌŝůĞŬĞŶĚŝďĞƐŝŶŝŶŝƺƌĞƚŝƌŬĞŶĂǌŽƚůƵďŝůĞƔŝŬůĞƌŝŶ
ƚŽƉƌĂŬƚĂƚƵƚƵůŵĂƐŦŶŦƐĂŒůĂƌ͘
ϱ͘ ŽŒĂĚĂŬŝďŝǇŽůŽũŝŬĚĞŶŐĞŶŝŶŬŽƌƵŶŵĂƐŦŶĚĂƂŶĞŵůŝďŝƌƌŽůĞƐĂŚŝƉƚŝƌ͘
KEMOSENTEZİN ENDÜSTRÜYEL ALANDA KULLANIMI

ϭ͘ <ĞŵŽƐĞŶƚĞƚŝŬŵŝŬƌŽŽƌŐĂŶŝǌŵĂůĂƌƵƌĂŶǇƵŵ͕ĂůƚŦŶǀĞďĂŬŦƌŐŝďŝŵĂĚĞŶůĞƌŝŶ
ĐĞǀŚĞƌůĞƌŝŶĚĞŶĂǇƌŦƔƚŦƌŦůŵĂƐŦ;ďŝǇŽŵĂĚĞŶĐŝůŝŬͿŝƔůĞŵůĞƌŝŶĚĞĚĞŬƵůůĂŶŦůŵĂŬƚĂĚŦƌ
Ϯ͘ ƚŦŬƐƵůĂƌŦŶĂƌŦƚŦůŵĂƐŦƐƺƌĞĐŝŶĚĞĂĕŦŒĂĕŦŬĂŶĕĂŵƵƌĂŬĞŵŽƐĞŶƚĞƚŝŬďĂŬƚĞƌŝůĞƌǀĞ
ĂƌŬĞůĞƌŝůĂǀĞĞĚŝůĞƌĞŬďƵĂƚŦŬůĂƌŦŶŐƺďƌĞŽůĂƌĂŬŬƵůůĂŶŦůĂďŝůĞĐĞŬĚƺǌĞǇĞŬĂĚĂƌƉĂƌĕĂůĂŶŵĂƐŦƐĂŒůĂŶŦƌ͘
ϯ͘ WĞƚƌŽůŝůĞŬŝƌůĞŶĞŶƐƵŬŦǇŦůĂƌŦŶĂŐƺďƌĞƉƺƐŬƺƌƚƺůĞƌĞŬŬĞŵŽƐĞŶƚĞƚŝŬďĂŬƚĞƌŝůĞƌŝŶ
ĕŽŒĂůŵĂƐŦ͕ĚŽůĂǇŦƐŦǇůĂƉĞƚƌŽůƺŶƉĂƌĕĂůĂŶŵĂƐŦŚŦǌůĂŶĚŦƌŦůĂďŝůŵĞŬƚĞĚŝƌ͘
ϰ͘ ůƚŦŶ͕ƂǌĞůƚĂŶŬůĂƌŝĕĞƌŝƐŝŶĚĞŬĞŵŽƐĞŶƚĞƚŝŬďĂŬƚĞƌŝůĞƌǇĂƌĚŦŵŦǇůĂĐĞǀŚĞƌůĞƌŝŶĚĞŶ
ĂǇƌŦƔƚŦƌŦůŦƌ͘
FOTOSENTEZ ve KEMOSENTEZİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

ϭ͘ 7ŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞůĞƌĚĞŶŽƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͘
Ϯ͘ KϮƚƺŬĞƚŝůŝƌ͘;KϮƂǌƺŵůĞŵĞƐŝǇĂƉŦůŦƌ͘Ϳ
ϯ͘ dWƐĞŶƚĞǌůĞŶŝƌ͕ŚĂƌĐĂŶŦƌ͘
ϰ͘ ŶǌŝŵĂƚŝŬƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌůĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
ϱ͘ d^ŐƂƌĞǀǇĂƉĂƌ͘EWнŝŶĚŝƌŐĞŶŝƌ͘
ϲ͘ KŬƐŝũĞŶƐŝǌŽƌƚĂŵůĂƌĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔĞďŝůŝƌůĞƌ͘
ϳ͘ ,ŝĚƌŽũĞŶŬĂǇŶĂŒŦŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
FOTOSENTEZ-KEMOSENTEZ KARŞILAŞTIRMASI
FOTOSENTEZ KEMOSENTEZ
^ĂĚĞĐĞďĂǌŦďĂŬƚĞƌŝůĞƌǀĞĂƌŬĞďĂŬƚĞƌŝůĞƌǇĂƉĂƌ͘
<ůŽƌŽĨŝůŝďƵůƵŶĂŶĐĂŶůŦůĂƌǇĂƉĂƌ͘
WƌŽŬĂƌǇŽƚǀĞƂŬĂƌǇŽƚĐĂŶůŦůĂƌǇĂƉĂďŝůŝƌ͘ ^ĂĚĞĐĞƉƌŽŬĂƌǇŽƚĐĂŶůŦůĂƌĚĂŶďĂǌŦůĂƌŦǇĂƉĂƌ͘
/ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŬƵůůĂŶŦůŦƌ <ŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘
ŶĞƌũŝŬĂǇŶĂŒŦ&ĞϮн͕EKͲϮ͕,Ϯ^ǀĞ^ϮŐŝďŝŝŶŽƌŐĂŶŝŬůĞƌĚŝƌ͘
ŶĞƌũŝŬĂǇŶĂŒŦŐƺŶĞƔ
&ŽƚŽĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶŝůĞdWƺƌĞƚŝůŝƌ͘ KŬƐŝĚĂƚŝĨĨŽƐĨŽƌŝůĂƐǇŽŶŝůĞdWƺƌĞƚŝůŝƌ͘
ŽŒĂůƔĂƌƚůĂƌĚĂŐĞĐĞǀĞŐƺŶĚƺǌŐĞƌĕĞŬůĞƔĞďŝůŝƌ͘
ŽŒĂůƔĂƌƚůĂƌĚĂŐƺŶĚƺǌŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘
<ůŽƌŽĨŝůŐĞƌĞŬůŝĚŝƌ͘ <ůŽƌŽĨŝůĞŐĞƌĞŬǇŽŬƚƵƌ͘
KϮƺƌĞƚŝůĞďŝůŝƌ͘ KϮƚƺŬĞƚŝůĞďŝůŝƌ͘
E.Ü. -- 20 --
KONU İLE İLGİLİ BİR HATIRLATMA
-KemoototroflarŬĂƌďŽŶŬĂǇŶĂŒŦŽůĂƌĂŬƐĂĚĞĐĞKϮΖĞŐĞƌĞŬƐŝŶŝŵĚƵǇĂƌůĂƌŬĞŶ͕ĞŶĞƌũŝŬĂǇŶĂŒŦŽůĂƌĂŬ͕ŦƔŦŬǇĞƌŝŶĞŝŶŽƌŐĂŶŝŬ
ďŝůĞƔŝŬůĞƌŝŶŽŬƐŝĚĂƐǇŽŶƵŶƵŬƵůůĂŶŦƌůĂƌ͘<ŝŵǇĂƐĂůĞŶĞƌũŝ͕ŚŝĚƌŽũĞŶƐƺůĨƺƌ;,Ϯ^Ϳ͕ĂŵŽŶǇĂŬ;E,ϯͿ͕ĚĞŵŝƌŝǇŽŶůĂŶ;&ĞϮнͿǀĞĚŝŒĞƌďĂǌŦ
ŬŝŵǇĂƐĂůůĂƌĚĂŶ͕ƚƺƌĞŐƂƌĞĚĞŒŝƔĞŶƔĞŬŝůĚĞ͕ƐĂŒůĂŶŦƌ͘ƵƚŝƉďĞƐůĞŶŵĞ͕ďĂǌŦƉƌŽŬĂƌǇŽƚůĂƌŝĕŝŶƚŝƉŝŬƚŝƌ͘ŶĞƌũŝůĞƌŝŶŝƚĂƔůĂƌŦŶŝĕŝŶĚĞŬŝ
ŵŝŶĞƌĂůůĞƌĚĞŶƐĂŒůĂǇĂŶďĂǌŦƚƺƌůĞƌ͕ĚƺŶǇĂŶŦŶĞŶƂŶĞŵůŝŚĞǇŬĞůůĞƌŝŶŝǇŝǇĞƌĞŬĂƔŦŶĚŦƌŵĂŬƚĂĚŦƌůĂƌ͘
-Kemoheterotroflar͕ĞŶĞƌũŝǀĞŬĂƌďŽŶŝĕŝŶŽƌŐĂŶŝŬďŝůĞƔŝŬůĞƌŝŬƵůůĂŶŵĂŬǌŽƌƵŶĚĂĚŦƌůĂƌ͘ƵďĞƐůĞŶŵĞƚŝƉŝ͕ƉƌŽŬĂƌǇŽƌůĂƌ͕
ƉƌŽƚŝƐƚůĞƌ͕ŵĂŶƚĂƌůĂƌ͕ŚĂǇǀĂŶůĂƌǀĞŚĂƚƚĂďĂǌŦƉĂƌĂǌŝƚďŝƚŬŝůĞƌĚĞŐƂǌůĞŶŝƌ͘
-Fotoheterotroflar,dWƐĞŶƚĞǌŝŝĕŝŶŦƔŦŒŦŬƵůůĂŶĂďŝůŵĞŬƚĞ͖ĨĂŬĂƚŬĂƌďŽŶƵŽƌŐĂŶŝŬŽůĂƌĂŬƐĂŒůĂŵĂŬǌŽƌƵŶĚĂĚŦƌůĂƌ͘ƵƚŝƉ
ďĞƐůĞŶŵĞ͕ďĂǌŦƉƌŽŬĂƌǇŽĚĂƌůĂƐŦŶŦƌůŦĚŦƌ͘
NOT: Kemosentezde NAD ve NADPH hidrojen taşıyıcı olarak görev yapar.
E.Ü. -- 21 --
E.Ü. -- 22 --
E.Ü. -- 23 --
E.Ü. -- 24 --
E.Ü. -- 25 --
E.Ü. -- 26 --
E.Ü. -- 27 --
E.Ü. -- 28 --
E.Ü. -- 29 --
E.Ü. -- 30 --
E.Ü. -- 31 --
E.Ü. -- 32 --
E.Ü. -- 33 --
E.Ü. -- 34 --
E.Ü. -- 35 --
E.Ü. -- 36 --
E.Ü. -- 37 --
E.Ü. -- 38 --
E.Ü. -- 39 --
E.Ü. -- 40 --
E.Ü. -- 41 --
E.Ü. -- 42 --
E.Ü. -- 43 --
E.Ü. -- 44 --
E.Ü. -- 45 --
E.Ü. -- 46 --
CANLILIK ve ENERJİ, ATP’NİN YAPISI
Canlılığın Devamı İçin Enerji Gerekliliği

-Hücre, canlılığını devam ettirebilmek için sürekli bir biçimde enerjiye ihtiyaç duyar. Büyüme, çoğalma, hareket, gerekli maddelerin
sentezlenmesi ve çevreyle madde alışverişi gibi hücrede gerçekleşen bütün yaşamsal faaliyetlerde enerji kullanılır.
-Enerji, bir sistemin iş yapabilme yeteneğidir.
-Yeryüzündeki bütün canlıların en önemli temel enerji kaynağı güneştir.
Canlılarda Enerji Dönüşümü

-Yeryüzünde yaşam, canlıların enerjiyi bir biçimden diğerine dönüştürme yeteneği sayesinde devam eder. Enerji yeryüzüne
güneşten gelir.
-Canlılar dünyasında üç ana tip enerji dönüşümü vardır.
I. tip enerji dönüşümü: Fotosentez olayı ile güneşin ışınım enerjisi organik bileşiklerin bağlarındaki kimyasal enerjiye dönüşür.
Kimyasal enerji fotosentezle üretilen organik moleküllerdeki kimyasal bağlarda depolanır.
II. tip enerji dönüşümü: Organik bileşiklerdeki kimyasal bağ enerjisinin, hücresel solunum
sırasında hücre içinde kullanılabilen yüksek enerjili fosfat bağlarına dönüşümü. Yani ATP sentezlenmesi (fosforilasyon) olayıdır.
III. tip enerji dönüşümü: ATP nin yüksek enerjili fosfat bağlarının hidroliz reaksiyonlarıyla
kopartılması şeklinde başlayan dönüşümdür. ATP açığa çıkan enerjisi farklı enerji türlerine dönüştürülerek kullanılır. Örneğin bu enerji
hareket ederken kaslarınızda kinetik enerjiye, düşünürken sinir hücrelerinizde elektrik enerjisine dönüştürülür. Bunun yanı sıra ateş
böceği gibi bazı canlılar kimyasal enerjiyi ışık enerjisine dönüştürebilen sistemlere sahiptir.
NOT:
Enerji bir biçimden diğerine dönüşürken mutlaka bir bölümü ısı enerjisi hâlinde çevreye yayılır.
H2O
CO2
GL ATP Biyolojik işler
G İKO
O Z (kasılma, salgılama, sinirsel
(kas
Isı Isı
O2 Isı iletim vb)
I. tip enerji dönüşümü II. tip enerji dönüşümü III. tip enerji dönüşümü
(FOTOSENTEZ) (HÜCRERSEL SOLUNUM)
Şekil: Canlılarda enerji döşümü basamakları

-Hücrede gerçekleşen kimyasal tepkimeler serbest enerji değişimine göre iki gruba ayrılır.
a. Ekzergonik tepkime: Enerji açığa çıkaran tepkimelere (enerji veren) denir.

-Örnek: Defosforilasyon, oksijenli ve oksijensiz solunum solunum…
ATP + H2O DE F O S F O R İL A ADP + Pİ + Enerji (7 300 cal)

S YO N
Ekzergonik
C6H12O6 + O2 Ekzergonik
Ekzergonik CO2 + H2O + ATP + Isı
b. Endergonik tepkime: Gerçekleşmesi için enerjiye ihtiyaç duyulan tepkimelerdir.
-Örnek: Fosforilasyon, fotosentez sırasında organik moleküllerin sentezlendiği reaksiyonlar, bütün biyosentez reaksiyonları,
kasların kasılmasını, aktif taşıma, hücre bölünmesi ve sinirsel iletimi sağlayan reaksiyonlar endergoniktir.
ADP + Pİ + Enerji F O S F O R İL A S YO N A
ATP + H2O
Endergonik
n(Glikoz) Dehidrasyon
Dehidrasyon Nişasta + (n-1) H2O
Endergonik
NOT
Glukozun nişasta şeklinde depo edilmesinin temel amacı, hücre içi osmotik basıncın ayarlanmasıdır. Çünkü glukoz suda
çözünür, osmotik basıncı arttırır. Nişasta suda yeteri kadar çözünmez.
ATP Molekülünün Yapısı Enerji taşıma işini yapan,

nükleotid yapılı bir moleküldür.
E.Ü. -- 47 --
-ATP: Enerji üreten tepkimelerden (ekzergonik) aldığı enerjiyi, enerji isteyen tepkimelere (endergonik) taşıyan «enerji taşıyıcı” bir
moleküldür.
ATP’nin Yapısı
-Adenin bazı, Riboz şekeri (pentoz) ve üç fosfat grubundan (fosforik asit) oluşur.
-Adenin bazına ribozun glikozit bağı ile bağlanmasıyla adenozin nükleozit oluşur.
-Fosfat ile şeker arasında ester bağı bulunur.
CAMPBELL’DAN BİR NOT:
Fosfatlar arsındaki bağ yüksek enerjili fosfat bağları olarak adlandırılır. Ancak bu terim yanlıştır. ATP'deki fosfat bağları "yüksek-
enerjili" güçlü bağlar değildir. Hatta bir çok organik bağ ile karşılaştırıldığında bu bağlar görece zayıftırlar. Hidroliz ürünleri olan
ADP + Pİ, ATP’den daha kararlıdır. ATP hidrolizi sırasında açığa çıkan enerji, fosfat bağlarından değil, daha kararlı bir duruma
doğru kimyasal değişimden gelir.
Glikozit bağı Adenin bazı

Yüksek enerjili fosfat bağları
P P P
Riboz
Ester bağı
Adenozin
Şekil: ATP molekülünün yapısı
P P P
Şekil: AMP (Adenozin mono fosfat) Şekil: ADP (Adenozin di fosfat)

ATP’nin Özellikleri
Ö
-Tüm canlılar tarafından sentezlenir.
-ATP enerji depolar ancak kendisi hücrede depo edilemez.
-ATP, hücreler arası boşluklara çıkamaz. Hücre içinde sentezlenir ve hücre içinde harcanır. -ATP ihtiyaç durumunda hücreden hücreye
transfer edilebilir. Örneğin; bitkilerde arkadaş hücrelerden kalburlu hücrelere ATP geçişi olur.
-Sitoplazma, mitokondri ve kloroplastlarda sentezlenir.
NOT:
-ATP’nin
ATP’ i asıll kaynağı güneştir. Fotosentez yoluyla güneş enerjisi organik bileşiklerin kimyasal bağlarında tutulur. Yıkım
tepkimeleri olan solunum sırasında açığa çıkan enerji ise ATP’de depolanır ve hücresel işlerde kullanılır.
-Yapısında iki tane yüksek enerjili fosfat bağı bulunur. Bu fosfat bağlarının kopmasıyla açığa çıkan enerji hücrelerdeki metabolik
olaylarda kullanılır.
-Hücrede ADP’ye bir fosfat grubunun eklenmesi sonucu ATP sentezlenir. Bu olaya fosforilasyon denir. Enerji harcanarak
gerçekleştiği için endergonik tepkimedir.
ADP + Pİ + Enerji F S O Rİ A S N
ATP + H2O
O Endergonik
F L Y
-ATP’den su ve ATPaz enzimi aracılığı ile
il bir
bi fosfat
f f t bağının
b ğ O kopması
k ile tekrar ADP oluşur. Bu olaya da ATP yıkımı (defasforilasyon) denir.
Enerji açığa çıktığı için ekzergonik tepkimedir. Laboratuvar koşullarında bir mol ATP'nin hidrolizi ile 7 300 cal'lik enerji açığa çıkar.
DE F O S F O R İL A S YO ADP + Pİ + Enerji (7 300 cal)

ATP + H2O Ekzergonik
N
-ADP’den bir fosfat daha ayrılırsa Adenozin Mono Fosfat (AMP) oluşur.
ADP + H2O DE F O S F O R İL A S YO AMP + Pİ + Enerji

N Ekzergonik
NOT::
NOT
FFosforilasyon
f il ve defosforilasyon olayları canlı hücrelerde ortak özelliktir. Çalışan bir kas hücresinde saniyede 10 milyon ATP
tüketilir ve yeniden oluşturulur.
Ekzergonik Tepkimeler Endergonik Tepkimeler Aktivasyon
ATP
enerjisi
Oksijenli solunum Biyosentez
i tepkimeleri
ki l i
Hareket, kasılma
Oksijensiz Solunum
Sinirsel iletim
Fermantasyon Aktif taşıma, endositoz, ekzositoz Büyüme ve
gelişme
ADP+P ISI
Şekil: ATP Döngüsü
E.Ü. -- 48 --
Fosforilasyon çeşitleri
-Fosforilasyon için kullanıan enerjinin şekli , kaynağı ve açığa ç›kartılma biçimi bakımından üç çeşit fosforilasyon vardır :
01. Substrat düzeyinde fosforilasyon (SDF): Enzim aracılığı ile fosfat grubu içeren bir
substrattan fosfatın ADP’ye aktarılması ile yapılan ATP sentezidir. Tüm canlılar tarafından ortak olarak gerçekleştirilir. Hücresel
solunum olaylarının glikoliz evresinde ve oksijenli solunumun krebs döngüsünde gerçekleşir.
ADP ATP
P
P P Fosfat
Enzim
içeren substrat
2. Oksidatif fosforilasyon (O.F): Organik moleküllerden ayrılan hidrojenlerin yüksek

enerjili elektronlarının elektron taşıma sistemine (ETS) akarken sisteme bırakılan enerji ile yapılan ATP sentezidir.
ADP + Pİ + ETS enerjisi ATP + H2O
NOT:
NOT:
fosforilasyon (O.F), oksijenli ve oksijensiz solunumun ETS (Elektron Taşıma Evresi) evresinde, ve
Oksidatif fos
kemosentez olayında gerçekleşir.
3. Fotofosforilasyon: Klorofil bulunduran hücrelerde ışık enerjisi kullanılarak yapılan ATP

sentezidir. Sadece fotosentez sırasında fotoototrof canlılar tarafından gerçekleştirilir.
ADP + Pİ + Işık enerjisi ATP + H 2O
NOT:
Kl l tl
Kloroplastlarda fotosentezin ışığa bağımlı reaksiyonlarda fotofosforilasyon ile üretilen ATP’ler ışıktan bağımsız
reaksiyonlarda harcanır. Başka bir metabolik olay için harcanmaz. Yani ATP kloroplastlardan dışarı çıkmaz. Hücre
metabolizması için gerekli olan ATP, hücresel solunumlarda üretilen ATP’den karşılanır.
ZORUNLU AÇIKLAMA:
Kemofosforilas
K f f il on diye
Kemofosforilasyon di e bir
bi fosforilasyon
ffosforilas
f il on çeşidi
idi yoktur.
o Aslında kemosentez olayındaki ATP sentez çeşidi de
oksidatif fosforilasyondur.
E.Ü. -- 49 --
-Günlük yaşamda solunum, canlıların bulundukları ortamdan O2 alıp dış ortama CO2 vermeleri olarak bilinmektedir. Oysa bu olayın
doğru tanımı soluk alıp vermedir. Soluk alıp verme mekanizması solunum sisteminde açıklanacaktır.
-Gerçek anlamda solunum, organik besinlerin hücre içinde yıkılarak enerji elde edilmesi olayıdır. Bu olaya hücresel solunum denilir.
-Hücresel solunumun amacı enerji (ATP) üretmektir. Üretilen enerjinin bir kısmı ATP’nin yüksek enerjili bağlarında depo edilirken bir
kısmı da ısı olarak ortama verilir. Ortama verilen bu ısı enerjisi vücut sıcaklığının düzenlenmesinde kullanılır.
-Enerji verici organik besin monomerlerinin oksijen kullanılarak inorganik moleküllere (CO2, H2O veya bunlarla beraber NH3) kadar
parçalanması ile açığa çıkan enerjiyle ATP sentezlenmesine oksijenli solunum denir.
-Prokaryot canlıların sitoplazmalarında başlar hücre zarı kıvrımlarında (mezozom), ökaryot canlılarda ise yine sitoplazmada başlar
mitokondride devam eder.
-Genel denklemi:
Oksidasyon
C6H12O6 + 6 O2 6 CO2 + 6 H2O + yaklaşık

aş 30-32
30-32 ATP + ısı Redüksiyon
NOT:
Glikoz, oksijenli solunumda CO2 ve H2O’ya kadar parçalanır. Bu sırada glikoz elektron kaybederek okside
olurken oksijen de elektron alarak indirgenir.
-Glikozun yapısına katılan atomların radyoaktif izotopları kullanılarak oksijenli solunum reaksiyonlarında oluşan ürünlerin kaynağı
belirlenebilmiştir.
Buna göre glikozun atomlarının ve oksijenin oluşan ürünlere geçişini şöyle gösterebiliriz:
C6H12O6 + 6 O2 6 CO2 + 6 H2O
Mitokondri
-Prokaryot canlılar ve memeli olgun alyuvarlarının dışında oksijenli solunum yapan tüm hücrelerde bulunur.
-Mitokondriler hücrenin enerji santralleridir. Oksijenli solunum ile ATP üretir.
-Substrat düzeyinde fosforilasyon ve oksidatif fosforilasyon ile ATP sentezlenir.
-Çift zarlıdır.
-Dış zar düz, iç zar kıvrımlıdır. Kıvrımlı bu yapıya krista denir.

-Krista üzerinde ETS enzimleri (enerji üretiminde görev alan enzimler) vardır.
-Kristadaki kıvrımlar mitokondrinin yüzeyini genişletir. Böylece daha fazla ATP üretilir. -Kendisine ait DNA, RNA ve ribozomu
vardır.
-Kıvrımların arasını matriks adı verilen sıvı doldurur. DNA, RNA, ribozom ve solunum enzimleri matriks içinde bulunur.
--Mitokondride oksijenli solunum ile ATP üretildiğine göre, mitokondri etkinliği artan bir hücrede;
E.Ü. -- 50 --
-O2 tüketimi artar. Enerji verici olarak kullanılan glikoz, yağ asidi ve gliserol gibi monomerlerin miktarı azalır. Yoğunluk azalır. CO2 artar.
pH düşer. Asitlik artar. Üretilen ATP artar. Isı artışı olur. H2O miktarı artar. Ozmotik basınç azalır. Turgor basıncı artar.
-Oksijenli solunum, glikoliz, krebs döngüsü ve ETS olmak üzere üç aşamada tamamlanır.
1. Glikoliz: Bütün hücresel solunum tepkimeleri glikoliz ile başlar. Glikoliz, glukozun
hücrenin sitoplazmasında enzimlerle 2 molekül piruvata (pirüvik aside) yıkıldığı evredir.. -Glikozun aktifleşmesi ve reaksiyonun
başlayabilmesi için aktivasyon enerjisi olarak 2 ATP harcanır.
-Bir glikoz molekülü başına, substrat düzeyinde fosforilasyon ile toplam 4 ATP üretilir. Net kazanç 2 ATP’dir.
-2 NAD+ indirgenir yani 2 NADH+H+ oluşur.
NOT:
-NAD (Nikodinamid adenin dinükleotit) elektron taşıyıcı bir koenzimdir. NAD+ iki elektron (2e-) ve bir proton (H+) bağlandığında
indirgenerek NADH+H+ şekline dönüşür.
-Sitoplazmada gerçekleşir.
-Oksijene gerek duyulmaz. CO2 kullanılmaz ve de oluşmaz.
-Glikoliz, hemen hemen tüm canlılarda sitoplazmada aynı enzimlerle gerçekleşir. Bunun nedeni her aşamada görev alan
enzimlerin tüm canlılarda bulunmasıdır.
NOT:
-Glikoliz enzimlerinin tüm canlı hücrelerde ortak olması tüm canlı hücrelerde ortak ya da benzer genlerin bulunduğunu
kanıtlar.
GLUKOZ
(6C)
2 ATP
2 NAD+
2 ADP + Pİ
GLİKOLİZ
2 NADH 4 ADP + Pİ
4 ATP
2. PİRUVAT
(3C) Şema: Glikoliz
evresi
-Glikolizin son ürünü olan piruvatlar ve NADH’lar ortamda oksijen varsa, mitokondri matriksine (mitokondri iç sıvısına)
geçer. (Oksijenin dolaylı etkisi)
NOT:
Dikkat edelim, oksijenli solunum sırasında glukoz mitokondri içine girmez. Glikolizde 2 molekül piruvata parçalanır ve piruvatlar
mitokondri içine alınır. Ancak piruvatlar krebs döngüsüne girmek için tam hazır değildirler. Önce Krebs döngüsüne hazırlık (pirüvik
asit oksidasyonu) aşaması gerçekleşir.
-Bu sırada;
-2 piruvattan birer molekül CO2 ayrılır. (CO2, glukozun şimdiye kadarki yıkımında oluşan ilk atık üründür). Birer çift hidrojenin
elektron ve protonları NAD+ tarafından tutulur. Yani NAD+, indirgenerek 2 tane NADH oluşur. Sonunda her bir asetik asit, koenzim
A
(CoA)’ya tutunur. Böylece krebsi başlatacak molekül olan 2 tane Asetil koenzim A
(Asetil Co A) oluşur.
Asetil Co A, krebs döngüsünü başlatan temel moleküldür.
-Piruvatın asetil Co A’ya dönüşümü ortamda oksijen olduğunu gösterir.
2 CO2 2NAD+ 2 NADH

2 Piruvat 2 Asetil Co A
(3C) 2 CoA
(2C)
Şekil: Krebs döngüsüne hazırlık (pirüvik asit oksidasyonu)
2. Krebs döngüsü (Sitrik asit döngüsü=karbon yolu):

-İlk defa İngiliz bilim insanı Hans Krebs (Hans Krebs) tarafından 1937 yılında açıklandığından bu reaksiyonlara Krebs döngüsü denilmiştir.
-İlk oluşan ürün sitrik asit olduğundan dolayı sitrik asit döngüsü de denilmektedir.
-Krebs döngüsü prokaryotların sitoplazmasında, ökaryotların mitokondri matriksinde gerçekleşir.
-Krebste gerçekleşen olaylar: [Rakamlar 1 molekül glikoz (2 asetil Co A içindir. 2 asetil Co A için iki tur döner.)]
1.İlk olarak, Asetil Co A’dan CoA ayrılır, asetik asit 4 C’lu okzaloasetik asit ile birleşerek 2 molekül 6 C’lu sitrik asit oluşturur.
E.Ü. -- 51 --
2. Sitrik asitlerin her birinden birer olmak üzere 2 molekül CO2 ayrılır. 2 NADH oluşur.
Sonuçta 5 C’lu iki bileşik oluşur.
3. 2 molekül 5 C’lu bileşikten birer CO2 daha ayrılır. 2 NADH daha oluşur. Böylece 2 tane 4
C’lu bileşik oluşur.
4. 4C’lu bileşik tekrar okzaloasetik asiti oluşturarak bir krebs tamamlanır. Yeni bir krebs
başlar. Bu sırada substrat düzeyinde fosforilasyon ile 2 ATP üretilir. 2 FADH2, 2 NADH daha oluşur.
2 Asetil Co A (2C)
2 CoA
2 Okzaloasetik asit (4C) 2 NADH 2 Sitrik asit (6C)

2 NAD+ 2 NAD+
KREBS 2 NADH
DÖNGÜSÜ
2 (4C bileşik) 2 CO2
2ATP 2 (5C bileşik)
2 FADH2 2 ADP + Pİ 2 NAD+
2 FAD +
2 (4C bileşik) 2 NADH
2 CO2
Sonuç olarak krebste 1 glukoz (2 asetil Co A) kullanılarak;

- 6 NADH ve 2 FADH2, substrat düzeyinde fosforilasyon ile 2 ATP, 4 CO2 üretilir. 6 Molekül H2O harcanır.
3. Elektron Taşıma Sistemi (ETS):

- Prokaryotların mezozom adı verilen zar kıvrımlarında, ökaryotların mitokondri kristalarında gerçekleşir.
-Oksijen doğrudan görev yapar. H+ ve elektronları ile birleşerek su oluşturur.
-Tepkimeler sırasında NADH ve FADH2 yükseltgenir. Tekrar elektron taşıyıcı olarak kullanılır. -En fazla ATP oksidatif fosforilasyon ile bu
evrede üretilir.
-ETS: Enerji verici organik moleküllerdeki hidrojenlerin proton (H+) ve elektronlarına (e-) ayrıldıktan sonra ETS elemanlarınca oksijene
kadar taşınarak ATP sentezlediği evredir.
-Mitokondrinin iç zarında yer alan protein ve proteine bağlı protein olmayan moleküllerden oluşur.
-ETS’nin bu elektron tutucu elemanları elektron çekme gücüne göre en zayıf olandan kuvvetli olana göre I ve IV arası numaralarla
sıralanır.
- ETS elemanları, bu aşamaya kadar oluşturulan NADH ve FADH2 moleküllerinin getirdiği elektronları alır.
-ETS’de taşınan elektronların enerjisi kademe kademe sisteme aktığı için elektronları enerji düzeyi azalır.
-Enerjisi en yüksek olan elektron ETS’nin I. elemanı tarafından tutulur. Daha sonra indirgenme yükseltgenme tepkimeleri ile III. ve IV.
elemanlara doğru akar. Bu sırada enerjilerini sisteme bırakır. Bir kısım enerji de ısı olarak ortama verilir.
-Bu enerji ile matriksteki hidrojen iyonları (proton veya H+) ETS’nin I-III ve IV. elemanları üzerinden zarlar arası boşluğa pompalanır.
Hidrojen iyonlarının geçişiyle de matriks ile zarlar arası boşluk arasında proton derişimi farklılığı oluşturulur.
-Enerjisi en az olan en zayıf elektronu ETS’nin IV.elemanından elektron ilgisi en yüksek olan (bir başka ifade ile elektronegatifliği en
yüksek olan) son elektron tutucu oksijen alır, ATP sentaz enziminin oluşturduğu kanaldan matrikse pompalanan H+’ları ile birleşerek su
oluşur. -ETS molekülleri aracılığı ile elektronların oksijene taşınması ve ATP’nin sentezlenmesine oksidatif fosforilasyon denir.
-Oksidatif fosforilasyonla ATP üretimi, 1960 yılındaPeter Mitchell tarafından ileri sürülen Kemiozmozis hipotezine dayandırılarak
açıklanmaktadır.
Kemiozmozis hipotezi
-“Zar yüzeyleri arasındaki proton derişim farkı ATP sentezini sağlar” şeklinde ifade edilir.
- Yüksek enerjili elektronların ETS’de aktarımı sırasında açığa çıkan serbest enerjinin bir kısmı ısı olarak ortama verilirken büyük bir kısmı
matriksteki protonları ETS molekülleri aracılığı ile iç ve dış zar arasındaki boşluğa pompalamada kullanılır. Mitokondirinin iç zarı
protonlara geçirgen olmadığından
bu olaylar zarlar arası boşlukta proton yoğunluğunu artırır. Ayrıca protonlar, elektrik yükü taşıdıklarından zarlar arasındaki boşluk ile
matriks arasında elektriksel yük farkının oluşmasına neden olur.
-Bu derişim ve elektriksel yük farkı bir potansiyel enerji oluşturur.
-Oluşan bu enerji (proton hareket kuvveti), H+ iyonlarının ATP Sentaz’ın içine girerek enzimin bir değirmen gibi dönmesini sağlar. ATP
Sentaz’ın matrikste bulunan alt birimi dönme kuvveti ile ATP sentezi gerçekleştirir.
-Kemiozmotik modele göre organik moleküllerdeki bir çift elektron ETS’ye NADH ile girerse, toplam 2,5 ATP, FADH2 ile girerse 1,5 ATP
sentezi gerçekleşmektedir.
Böylece bir glikoz molekünün CO2’ye kadar indirgenmesi ile sonuçlanan yıkım tepkimelerinde toplam 30-32 ATP sentezi
gerçekleşmektedir.
E.Ü. -- 52 --
NOT:
ATP sayısındaki bu farklılık, sitoplazmada glikolizle oluşturulan NADH moleküllerinin değişik dokularda ETS’ye farklı mekanizmalarla
katılmalarından kaynaklanmaktadır. Örneğin iskelet kası ve beyin hücrelerinde 30; karaciğer, böbrek ve kalp hücrelerinde 32 ATP
üretilir.
Zarlar arası boşluk

H+ H+ H+ H+ H+ H+ H+
H+
H+ H+ H+
+
H H H H+
H+
+ +
I
İç zar
III
Q e- Sit C
e- IV
V
II
e-
H+
2 H++1/2O2 H2O
NADH FADH2
FAD A D P ATP
NAD+Mitokondri matriksi
+ Pİ H+
ETS ve proton yoğunluk farkının oluşması ATP sentaz ve ATP sentezi
(Kemiozmotik hipotez)
Oksidatif fosforilasyon
k d il d ATP üretiminin
Kemiozmotik hipoteze göre mitokondrilerde ü ti i i şematik
tik gösterimi
öt i i
NOT:
-Mitokondride protonlar zarlar arası boşluğa ATP harcanmadan elektronların enerjisi ile pompalanırken, kloroplastlarda tilakoit
boşluğa pompalanır.
Oksijenli solunumda ETS elemanlarının görev alması ve organik moleküllerin inorganik birimlerine kadar ayrıştırılabilmesi nedeniyle
elde edilen enerji miktarı fermantasyona oranla çok daha fazladır (yaklaşık 15 kat).
-Hücre içi enerji fazlalığı olduğunda (ATP/ADP oranı yükseldiğinde) hücrelerin solunum tepkimeleri yavaşlar, enerji yetersizliğinde
(ATP/ADP oranı düştüğünde) ise enzimlerin etkinliği arttırılarak enerji üretimi hızlanabil mektedir.
-
Oksijenli solunumda suyun oluşumu

Bir çift hidrojen atomunun ETS’de son elektron tutucu molekül olan O2 ile birleşmesi sonucu bir molekül su oluşur. Glikolizden başlayarak
krebs sonuna kadar 10 NADH ve 2 FADH2’nin getirdiği H’lerin elektron ve protonları ile birleşen O2, 12 molekül su oluşturur. Bunların 6
tanesi krepste harcandığından kalan 6 molekül su ortama verilir.
Oksijenli solunumda CO2 oluşumu

Bir molekül glukozdan krebse hazırlık (pirüvik asit oksidasyonu) evresinde 2 CO2, krebs döngüsünde de 4 CO2 olmak üzere 6 CO2
oluşur ve dışarıya verilir.
2 CO2 2(6C)
2CO2
Krebs
2 Piruvat 2 Asetil Co A döngüsü
2(4C) 2(5C)
(3C)
(2C) 2CO2
Şema: Oksijenli solunumda CO2 oluşumu Oksijenli solunumda ATP
üretim şekilleri
Substrat düzeyinde fosforilasyon ile bir molekül glukozdan;
-Glikolizde toplam 4 ATP, NET 2 ATP üretilir.
-Kres döngüsünde TOPLAM ve NET 2 ATP üretilir.
O halde substrat düzeyinde fosforilasyon ile TOPLAM 6 ATP, NET 4 ATP üretilmiş oldu.
Oksidatif foforilasyon ile bir molekül glukozdan;
-NAD ile ETS’ye taşınan bir çift H atomundan 2,5, FAD ile taşınan bir çift hidrojen atomundan 1,5 ATP üretilir.
-Buna göre; 10 NADH oluştuğuna göre 10x2,5= 25 ATP,
-2 FADH2 oluştuğuna göre 2x1,5= 3 ATP,
TOPLAM 28 ATP üretilmiş olur.
Sonuç olarak 1 molekül glukozdan;
TOPLAM: 6+28=34 ATP üretilir. NET : 4+28=32 ATP üretilir.

FARKLI BESİNLERİN OKSİJENLİ SOLUNUMA KATILIM BASAMAKLARI
-Canlıların enerji elde etmek için kullandığı organik besinler sırasıyla karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir.
E.Ü. -- 53 --
- Bu besin maddelerinin solunum reaksiyonlarıyla yıkımı (oksidasyonu) sonucu, ortak olarak CO2, H2O, ATP ve ısı oluşurken, amonyak
(NH3) sadece aminoasitlerin yıkımı sırasında oluşur. Şayet kullanılan amino asit kükürtlü ise kükürtlü bir bileşik de oluşabilir.
-Eğer bir enerji metabolizmasında NH3 oluşmuş ise besin maddesi kesinlikle protein (amino asit) dir.
-Enerji verici polimerler enerji metabolizması sırasında öncelikle hidroliz ile monomerlerine ayrılırlar.
-Karbonhidrat monomerleri glikoliz evresinden tepkimeye girer, asetil Co A’ya dönüşür, krebs ve ETS evrelerinden geçer.
-Protein monomerlerinden (amino asitlerden) ilk olarak amino grubu NH3 olarak ayrılır. Buna deaminasyon da denir. Daha sonra
karbon sayılarına göre 2 C’lu amino asitler Asetil Co A’ya, 3C’lu amino asitler piruvata, 4 ve daha fazla C’lu amino asitler ise krebs
döngüsündeki ara moleküllere dönüşerek tepkimeye katılırlar.
-Yağların sindirim ürünleri olan gliserol, glikolizin ara basamaklarından (PGAL’ dönüşerek) katılır, yağ asitleri ise mitokondride beta
oksidasyonu adı verilen tepkimelerle 2C’lu asetil-CoA moleküllerine dönüştürüldükten sonra tepkimeye katılır.
YAĞLAR KARBONHİDRATLAR PROTEİNLER
Yağ asidi Glisero

Gliserol
ro Monosakkaritler Amino asitler
Glikoz
NH3
DEAMİNASYON
Piruvat (3C)
NH3
Asetil Co A (2C)
Beta
oksidasyonu NH3
KREBS
YUKARIDAKİ ŞEMA İLE İLGİLİ OLARAK BUNLARA DİKKAT EDELİM!

-Farklı besinlerin oksijenli solunumun hangi basamağından tepkimeye gireceğini karbon sayıları belirler.
-Bir hücresel solunumda 4 ve daha fazla karbonlu amino asitler hariç hangi substrat (besin) kullanılırsa kullanılsın kilit madde olan
Asetil Co A mutlaka oluşur. Krebs döngüsü mutlaka gerçekleşir. Glikoliz evresi gerçekleşmek zorunda değildir.
-Farklı besin monomerleri hücresel solunum tepkimelerine aynı basamaktan katılabilirler. Örneğin 2 C’lu amino asitler ile yağ asitleri
Asetil Co A’dan katılabilirler.
SOLUNUM KAT SAYISI (SK)

-Oksijenli solunumda üretilen CO2 miktarının tüketilen O2 miktarına oranına solunum katsayısı (Rq) denir. Üretilen CO2
Rq =
Tüketilen
ketilen O2
-Solunum katsayısı oksijenli solunumda kullanılan substrat çeşidine bağlı ola
olarak değişebilir.
1. Karbonhidrat monomerlerinin (buğday, bezelye vb tohumların
çimlenmesi sırasında) O2li solunumda kullanıldığında üretilen CO2 ile tüketilen O2 miktarları eşit
olduğundan solunum katsayısı 1’dir. Deney düzeneğinde basınç değişmediğinden dolayı renkli sıvı
dengede kalır. C6H12O6 + 6 O2 →6CO2 + 6 H2O + Enerji
6 CO2
Rq = =1 Rq=1
6 O2 (İç basınç sabit)
2. Yağ içeriği yüksek olan keten, ayçiçeği gibi tohumların çimlenmesi
sırasında O2’li solunumda yağlar substrat olarak kullanıldığın da tüketilen O2 miktarı, üretilen CO2
miktarından fazla olduğu için kabın iç basıncı azalacak ve renkli sıvı borunun kaba bağlı kolunda
yükselecektir.
C18H34O2 + 51/2 O2 → 18 CO2 + 17 H2O + Enerji
18 CO2
Rq = = 0.7 Rq ˂ 1
25.5 O2 (İç basınç azalır)
3. Nohut, fasulye gibi protein içeriği yüksek tohumların çimlenmesi
sırasında veya organik asitler O2’li solunum sırasında substrat olarak kullanıldığında üretilen CO2
miktarı tüketilen O2 miktarından fazla olduğu için kabın iç basıncı artacak bunun sonucunda renkli
sıvı seviyesi kaba bağlı kolunda düşerken diğer kolda yükselecektir. C2H2O4 + 1/2 O2 → 2CO2 + H2O
+ Enerji
Rq ˃ 1
2 CO2
Rq = = 4 (İç basınç artar)
0.5.5 O2
E.Ü. -- 54 --
ANAEROBİK SOLUNUM (OKSİJENSİZ SOLUNUM)
-Besin moleküllerinin hücrede oksijen kullanılmadan daha küçük birimlere parçalanarak enerji elde edilmesine oksijensiz
solunum denir.
- Sadece bazı bakterilerde görülür.
-Oksijensiz solunumla elde edilen enerji miktarı oksijenli solunuma göre daha azdır. Çünkü, burada glikoz, CO2 ve H2O’ya
kadar parçalanamaz, yani tamamen okside olmaz.
NOT:
-En belirgin özelliği son elektron alıcı molekülün oksijen olmayıp, oksijen dışında bir başka inorganik olmasıdır.
-Oksijensiz solunumda son elektron alıcısı olarak kullanılan inorganik moleküller: Sülfat (SO4–2), kükürt (So), Nitrat
(NO3–), CO2 ve F+3 molekülleridir.
-Oksijensiz solunumda glikoliz, krebs ve ETS basamakları gerçekleşir.
-Oksijensiz solunumda substrat düzeyinde fosforilasyon (SDF) ve oksidatif fosforilasyon ile ATP üretilir.
-NAD+ ve FAD önce indirgenir sonra yükseltgenir.
(Glikoliz olayı oksijenli solunum konusunda anlatılmıştır)
GLUKOZ
(6C)
2 ATP
2 NAD+
2 ADP + Pİ
GLİKOLİZ
2 NADH 4 ADP + Pİ
4 ATP
2. PİRUVAT
(3C)
NAD+
NADH Krebs CO2
döngüsü
FAD ADP + Pİ
FADH2
ATP
ETS
ETS
Oksijen dışında (SO4–2, NO
(S O3–, CO2, F+3 ggibi)
inorganik
bir elektron alıcı ATP
Şema: Oksijensiz solunum evreleri
-Toprakta ve suda bulunan nitrat (NO3–), oksijensiz solunum yapan bakteriler tarafından moleküler azota (N2)
dönüştürülür. Bu bakteriler oksijensiz ortamda ETS’lerinde son elektron alıcısı olarak nitratı kullanır. Nitrat elektron alarak
birkaç basamakta moleküler azota dönüşür. Denitrifikasyon adı verilen bu olay biyosferdeki azot dengesinin korunmasına
katkı sağlar.
-Karadeniz’in yaklaşık 200 metreden sonraki derinliklerinde oksijen yoktur. Burada oksijensiz solunum yapan bakteriler
sülfatı indirgeyerek hidrojen sülfür oluştururlar. Bu nedenle Karadeniz’in derinliklerinde büyük miktarda hidrojen sülfür
bulunur.
-Bataklıklardan gelen çürük yumurta kokusunun sebebi buradaki oksijensiz solunum yapan bakterilerin oluşturduğu
H2S’dir. Ayrıca H2S ile demirin (Fe) reaksiyonu sonucunda oluşan Fe-S çökeltisi suyun rengini siyahlaştırır.
-Günümüzde atık su arıtımında oksijensiz solunum yapan bakterilerden yararlanılmaktadır.
E.Ü. -- 55 --
Bazı oksijensiz solunum örnekleri:
Anaerobik
Tepkimesi Gerçekleştiren organizma
solunum adı
Karbonat Homoasetojenik bakteriler, Zorunlu anaeroblar
CO2 → CH3-COO-
solunumu
Fakültatif aeroblar ve zorunlu anaeroblar
Kükürt solunumu S0 → HS-
Karbonat Metanojenik Archaea, zorunlu anaeroblar

CO2 → CH4
solunumu
Sülfat solunumu SO42- → HS- Zorunlu anaeroblar
Fumarat
Fumarat → Süksinat Fakültatif aeroblar
solunumu
Nitrat solunumu NO3- → NO2, N2O, N2 Denitrfikasyon; fakültatif aeroblar
Fakültatif aeroblar ve zorunlu anaeroblar
Demir solunumu Fe3+ → Fe2+
E.Ü. -- 56 --
FERMANTASYON
-Hemen hemen tüm canlılarda enerji üretilen metabolik olaylar glikoliz ile başlar.
-Fermantasyon, Besinlerdeki enerjinin oksijen olmaksızın ortaya çıkarılmasıdır.
-Glikoliz ile başlar, oluşan son molekülün çeşidine göre isimlendirilir.
A. Etil alkol fermantasyonu: Glikolizin son ürünü olan piruvatlardan etil alkolün oluştuğu fermantasyondur.
-Başta bira mayası olmak üzere maya mantarlarında ve şarap bakterilerinde gerçekleşir.
NOT:
-Bira mayası oksijen varlığında oksijenli solunum, oksijen yokluğunda ise etil alkol fermantasyonu yapabilir.
-Hamurun kabarmasını, bira ve şampanyanın köpüklenmesini bu fermantasyonda çıkan CO2 sağlar.

-Sitoplazmada başlar, sitoplazmada biter. ETS görev yapmaz.
-Etil alkol fermantasyonunda ilk önce piruvattan CO2 ayrılarak asetaldehit oluşur. Asetaldehit oluşması etil alkol fermantasyona
özgüdür. Sonrasında asetaldehit NADH+ın hidrojenlerini tutarak etil alkole dönüşür. Böylece NADH’da yükseltgenerek serbest kalmış
olur. Glikolizde tekrar kullanılır.
-Sonuçta 1 molekül glikozdan 2 Etil alkol, 2 molekül CO2 ve toplam 4 molekül ATP (NET, 2 ATP) oluşurken bir miktar da ısı açığa çıkar.
Genel denklemi:
Enzimler
C6H12O6 + 2ATP 2C2H5OH + 2 CO2 + TOPLAM 4 ATP + ısı
Etil alkol4 ATP 2CO2
2 ATP 2 ADP 4 ADP

2NADH 2 NAD+
2NAD
Glukoz 2Piruvat 2Asetaldehit 2 Etil alkol
(6C) (3C) (2C) (2C)
2 NAD+ 2 NADH
CO2 çıkarılması H katılması
Şekil: Etil alkol fermantasyonu
B. Laktik ait fermantasyonu: Glikolizin son ürünü olan piruvattan laktik asit oluşmasıdır. Yoğurt bakterilerinde, yeterli O2 gelmediği
durumlarda omurgalıların kas hücrelerinde gerçekleşir.
-Turşu ve salamura zeytin üretiminde de laktik asit fermantasyonundan yararlanılır. Bazı sucuk ve salamlar da laktik asit fermantasyonu
ile olgunlaştırılır.
-Laktik asit fermantasyonu sonucunda 1 molekül glikozdan 2 molekül laktik asit oluşur. Toplam 4 ATP (net 2 ATP) sentezlenirken bir
miktar ısı açığa çıkar.
- Genel denklemi:
Enzimler
C6H12O6 + 2ATP 2 C3H6O3 + TOPLAM 4 ATP + ısı (Laktik asit)
2 ATP 2 ADP 4 ADP 4 ATP 2NADH 2NAD+

2NA
Glukoz 2Piruvat 2 Laktik asit
(6C) (3C) (3C)
2 NAD+ 2 NADH
H katılması
Şekil: Laktik asit fermantasyonu

-Laktik asit birikimi yorgunluğa neden olur. Yoğurt yediğimizde uykumuzun gelmesi laktik asitten dolayıdır.
-Yoğun egzersizlerde çizgili kaslarımızda laktik asit birikir. Bu da yorgunluğa neden olur. -Yorgunluğun ana sebeplerinden biri kas içi
pH’nın düşmesidir.
-Dinlenme ile kaslarımıza yeterli oksijen geldiğinde laktik asit piruvata dönüştürülür. O2’li solunumda kullanılır. Yorgunluk hissi de
ortadan kalkar.
NOT:
-Etil alkol fermantasyonu insan ve hayvan vücudunda gerçekleşmez. Laktik asit fermantasyonu ise bitkilerde gerçekleşmez.
-Etil alkol fermantasyonunda son elektron tutucu Asetaldihit, laktik asit fermantasyonunda ise piruvattır.
-Laktik asit oksidatif kapasitesi yüksek dokular (kalp ve iskelet kası) için iyi bir enerji kaynağı, böbrek ve karaciğer gibi dokularda
ise glikoz sentezi için bir ön maddedir. -Kalp kası oksijen düzeyi çok düşük şartlarda laktik asit üretici, normal şartlarda ise
önemli bir oksitleyici dokudur.
ETİL ALKOL ve LAKTİK ASİT FERMANTASYONLARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ

1. Ökaryot ve prokaryot hücrelerin sitoplazmalarında gerçekleşir.
2. Substrat düzeyinde fosforilasyon (SDF) ile toplam 4 ATP, net 2 ATP üretilir.
3. NAD+ koenzimi görev yapar.
E.Ü. -- 57 --
4. Isı çıkışı olur. Ekzergonik reaksiyonlardır.
5. Hücrenin PH’ını düşürür.
6. Enzimatik reaksiyonlardır.
7. Glikoliz evresinden sonra ATP üretimi ve tüketimi olmaz.
8. NAD+ önce indirgenir sonra yükseltgenir.
9. Organik yapıda son ürünler oluşur. (Etil alkol-Laktik asit)
ETİL ALKOL FERMANTASYONU LAKTİK ASİT FERMANTASYONU
Yoğurt bakterisinde, yeterli O2 gelmediğinde çizgili kas
Maya mantarlarında, bazı bakterilerde, bitki tohumlarında
hücrelerinde, insanda olgun alyuvarlarda görülür.
görülür.
Son ürün etil alkoldür. Son ürün laktik asittir.
Son ürün 2C’ludur. Son ürün 3C’ludur.
Son ürünleri organik (etil alkol) ve inorganiktir.(CO2)
Son ürünleri organiktir.
CO2 oluşur. CO2 oluşmaz.
Kapalı ortamın gaz basıncını arttırır. Kapalı ortamın gaz basıncını değiştirmez.
Asetaldehit oluşur. Asetaldehit oluşmaz.
Son elektron (H+) alıcı asetaldehittir. Son elektron (H+) alıcı piruvattır.
NOT:
ÖNEMLİ NOT:
1. Fermantasyonda farklı maddelerin oluşma sebebi son ürün oluşumu evresinde
(glikolizden sonra) görev yapan enzimlerin farklı olmasıdır.
2. Gerek etil alkol gerekse laktik asit fermantasyonlarında glikolizden sonraki
aşama olan son ürün oluşumlarında ATP üretimi olmamasına rağmen bu evrenin gerçekleşmesi, piruvat birikiminin
önlenmesini, NADH+H+’ların serbest kalarak tekrar kullanılmasını ve glikoliz olayının dolayısı ile ATP üretiminin sürekliliğini
sağlar.
3. Fermantasyonda glikoz tam parçalanamadığı için enerjinin büyük kısmı son ürün
olan etil alkol ve ya laktik asit gibi organik maddelerin yapısında kalır. Bunun için enerji verimi düşüktür.
-Canlılarda fermentasyon ile üretilebilen ürünler;

-Sütün yoğurt ya da peynir haline dönüşmesi,
-Hamurun mayalanması, boza yapımı,
-Meyve sularının alkollü içkiye dönüşmesi, etil alkol, asetik asit, laktik asit, sitrik sit, aseton ve bütanol gibi faklı maddeler
bakterilerin fermantasyonu sonucu üretilir. Bu nedenle bakteri fermantasyonunun endüstride önemi büyüktür.
-Endüstriyel fermantasyon: Mikroorganizmalar yardımıyla endüstride kullanılacak gliserin, etanol, yağ asidi, süt asidi (laktik asit),
süt ve alkol ürünleri gibi maddelerin üretilmesidir. Bunun için fermantasyon tankı kullanılır.
ATP ELDE EDİLEN SÜREÇLER

Karşılaştırılan Aerobik Anaerobik Fermantasyon
özellikler (oksijenli) (oksijensiz)
solunum solunum Etil alkol F. Laktik asit F.
O2 kullanımı Kullanılır Kullanılmaz Kullanılmaz Kullanılmaz
ETS’nin görev Görev Görev
Görev yapar Görev yapar
durumu yapmaz yapmaz
Son elektron
tutucu İnorganik İnorganik Organik Organik
molekül çeşidi
Son elektron
(SO4 –2, So, Fe+3
tutucu O2 Asetaldehit Piruvat
NO3 –, CO2,
molekül adı
Fosforilasyon SDF ve SDF ve Oksidatif
Sadece SDF Sadece SDF
çeşitleri Oksidatif F. F.
O2’liden az,
Üretilen net En çok
fermantasyondan çok 2 ATP 2 ATP
ATP miktarı (30-32 ATP)
FERMANTASYON VE OKSİJENLİ SOLUNUMUN ORTAK ÖZELLİKLERİ

1. Substrat düzeyinde fosforilasyon ile ATP sentezlenir.
2. Glikoliz evresi gerçekleşir.
3. Enzimler görev yapar.
4. Isı açığa çıkar. (Ekzergoniktir)
5. Laktik asit fermantasyonu hariç CO2 açığa çıkar.
6. Hücre pH'sını düşürür.
7. NAD+ koenzimi hem indirgenir hem yükseltgenir.
8. Organik maddelerden H koparılır.
9. Yadımlama (katabolizma=yıkım) olaylarıdır.
E.Ü. -- 58 --
10. Canlının biyokütlesini azaltır.
FERMANTASYON VE OKSİJENLİ SOLUNUM ARASINDAKİ FARKLAR
Femantasyon Oksijenli Solunum

Maya hücrelerinde, bazı bakterilerde ve yeterli O2 olmadığı
zaman kas hücrelerinde görülür. Canlıları çoğunda görülür.
(Enerji ihtiyacı fazla olan canlılar)
Oksijen kullanılmaz. Oksijen kullanılır.

ETS görev yapmaz. ETS görev yapar.
Sitoplazma ve mitokondride gerçekleşir.
Tamamı sitoplazmada gerçekleşir.
1molekül glukozdan toplam 4 ATP, net 2ATP üretilir. 1molekül glukozdan net 32 ATP üretilir.
Sadece substrat düzeyinde fosforilaasyonla Hem substrat düzeyinde hem de oksidatif fosforilasyon
ATP üretilir. ile ATP üretilir.
ETS görev yapmaz ETS görev yapar

Glukoz; etil alkol ve laktik asit gibi organik bileşiklere parçalanır.
Etil alkolde CO2 çıkar. Glukoz, su ve CO2 gibi inorganiklere kadar parçalanır.
Son hidrojen alıcı bir organiktir. Son hidrojen alıcı oksijendir.

Enerji verimi % 2-10 arasındadır. Enerji verimi yaklaşık %40dır
Sadece NAD koenzimi görevlidir. NAD ve FAD koenzimleri görevlidir.
E.Ü. -- 59 --
FOTOSENTEZ SOLUNUM İLİŞKİSİ
-Canlı organizmalardaki bütün biyokimyasal olaylar için enerji gereklidir. Enerjinin kaynağı vücudumuza aldığımız besinlerdir
Besinlerin yapısında bulunan enerjinin kaynağı ise güneş enerjisidir.
-Fotosentetik canlılar, güneş enerjisi yardımı ile yaşamın devamı için gerekli enerjiyi besinlerin yapısında depo ederler.
-Fotosentez ve solunum tepkimeleri arasında birbirlerini tamamlayıcı döngüsel bir ilişki bulunmaktadır. Oksijenli solunum
tepkimelerinin son ürünü olan su ve CO2 fotosentezin hammaddesidir. Fotosentezde oluşan besin ve oksijen de solunumun
hammaddesidir.
G Işık
enerjisi A
ATP
Kloroplast Mitokondri
(Fotosentez) (Oksijenli solunum)
Şekil: Fotosentez ile solunum arasındaki ilişki Solunum-Fotosentez

hızları arasındaki ilişki
1. Fotosentez hızı > Solunum hızı olursa; (Normal şartlar altında gündüz)
-Solunumda üretilen CO2 atmosfere verilmez, tekrar fotosentezde kullanılır. Ancak CO2 yeterli gelmediği için atmosferden CO2
alınır.
-Fotosentezde üretilen O2’nin bir kısmı O2’li solunumda tüketilir, O2’nin büyük bir kısmı atmosfere verilir.
-Fotosentezde üretilen besinin bir kısmı solunumda tüketilir, geriye kalan besin yapıya katılır ve depo edilir. Bundan dolayı bitkide
ağırlık artışı olur.
ATMOSFERE O2 VERİLİR
O2
O2
FOTOSENTEZ > SOLUNUM

CO2 CO2ATMOSFERDEN
CO2 ALINIR
2. Fotosentez hızı = Solunum hızı olursa;

-Solunumda üretilen CO2 atmosfere verilmez, atmosferden de CO2 alınmaz. -Fotosentezde üretilen O2
atmosfere verilmez, atmosferden de O2 alınmaz. -Bitkide ağırlığın değişmesi beklenmez.
FOTOSENTEZ = SOLUNUM
CO2
3. Fotosentez hızı < Solunum hızı şeklinde olursa;
-Solunumda üretilen CO2 fotosentez için fazla gelir, bir kısmı da atmosfere verilir. Fotosentezde üretilen O2 yeterli
gelmez, atmosferden O2 alınır. Ağılık azalmaya başlar.
E.Ü. -- 60 --
NOT:
-Bitkiler gündüz hem fotosentez hem de so lunum yapar. Gece doğal ortamlarda fotosentez durur, solunum devam eder. Ya ni
ortama CO2 verirler. Bunun için yatak odalarında fazla bitki bulundurmak doğru d eğildir.
-Gece ve gündüz fotosentez ve solunum hızı grafiği
Reaksiyon hızı
Fotosentez
Solunum
Gece Gündüz Gece Gündüz
FOTOSENTEZ VE OKSİJENLİ SOLUNUM ARASINDAKİ FARKLAR

Fotosentez Oksijenli Solunum
Fotosentetik canlılarda gerçekleşir. Aerobik canlılarda gerçekleşir.
Sadece yeterli ışık enerjisi varlığında gerçekleşir.

Oksijen varlığında gerçekleşir
Oksijen veya kükürt gibi yan ürünler açığa çıkar.

Su ve karbondioksit açığa çıkar.
Besin ve O2 üretilir. Besin ve O2 tüketilir.
Güneş enerjisi kimyasal bağ enerjisine dönüştürülür. Kimyasal bağ enerjisi serbest ATP’ye dönüşür.
Substrat düzeyinde ve oksidatif fosforilasyon

Fotofosforilasyon olur. olur.
Ökaryotların sitoplazmasın-da başlar mitokondrisinde

Ökaryotların kloroplastlarında gerçekleşir. tamamlanır.
Biyokütleyi arttırır. Biyokütleyi azaltır.
Ortam pH'ı yükseltir. Ortam pH'ı düşürür.

NADP hem indirgenir hem de yükseltgenir. NAD hem indirgenir hem de yükseltgenir.
FAD görev yapmaz. FAD görev yapar.
ETS’ de son elektron alıcı inorganiktir. (O2)

ETS’ de son elektron alıcı organiktir (NADP)
-FOTOSENTEZ VE OKSİJENLİ SOLUNUMUN ORTAK ÖZELLİKLERİ -ATP üretimi ve tüketimi vardır.

-ETS elemanları görev alır.
-Enzimatik tepkimeler gerçekleşir.
-Enerji dönüşümü gerçekleşir.
-Su hem kullanılır, hem de oluşur.
E.Ü. -- 61 --
E.Ü. -- 62 --
E.Ü. -- 63 --
E.Ü. -- 64 --
E.Ü. -- 65 --
E.Ü. -- 66 --
E.Ü. -- 67 --
E.Ü. -- 68 --
E.Ü. -- 69 --
E.Ü. -- 70 --
E.Ü. -- 71 --
E.Ü. -- 72 --
E.Ü. -- 73 --
E.Ü. -- 74 --
E.Ü. -- 75 --
E.Ü. -- 76 --
E.Ü. -- 77 --
E.Ü. -- 78 --
E.Ü. -- 79 --
E.Ü. -- 80 --
E.Ü. -- 81 --
E.Ü. -- 82 --
E.Ü. -- 83 --
E.Ü. -- 84 --
E.Ü. -- 85 --
E.Ü. -- 86 --
E.Ü. -- 87 --
E.Ü. -- 88 --
E.Ü. -- 89 --
E.Ü. -- 90 --
E.Ü. -- 91 --
E.Ü. -- 92 --
E.Ü. -- 93 --
E.Ü. -- 94 --
E.Ü. -- 95 --
ÇİÇEKLİ BİTKİLERİN TEMEL KISIMLARI
A. Tohumlu Bitkilerin Temel Kısımları

-Bitkilerin toprak üstü organ sistemine sürgün sistem, toprak altı organ sistemine kök sistem denir.
-Kök sistemi, bitkiyi toprağa bağlayıp su ve minerallerin alınmasını sağlayan kısımdır.
-Kök sisteminin temel görevleri;

-Bitkiyi toprağa bağlama, emme (su ve mineral), taşıma, büyüme, hormon
üretmedir.
-Sürgün sistemini, toprak üstü gövde ve dallar oluşturur. Gövdenin dalları
üzerinde yapraklar, çiçekler, tomurcuklar ve meyveler bulunur.
Tomurcuklar yeni dalları, yaprakları ve çiçekleri oluşturur.
-Sürgün sisteminin temel görevleri;
-Büyüme, depolama, üreme, fotosentez, taşıma, hormon üretmedir.
BİTKİSEL ORGANLAR
1. KÖK
-Genellikle karasal ortam bitkilerinde bulunan bitkiyi toprağa bağlayan organdır. -Kökün 5 temel görevi vardır:
1. Bitkiyi toprağa bağlama

2. Topraktan su ve mineral alma
3. Alınan su ve minerallerin gövdeye doğru taşınmasını sağlama
4. Bitki için gerekli bazı bitkisel hormon (sitokinin ve giberellin) ve diğer organik bileşikleri
sentezleme
5. Birçok bitkide organik besinlerin depolanmasını sağlama
- Bir bitki tohumunun çimlenme sürecinde embriyonik kökten gelişen ilk köke ana kök
(birincil = primer kök) adı verilir.
-Ana kök, yerçekimi doğrultusunda gelişerek bitkinin toprağa bağlanmasını ve topraktan su ve suda çözünmüş mineralleri almasını sağlar.
-Ana kökün topraktan faydalanma yüzeyini artırmak için dallanması sonucu yan kökler (ikincil = sekonder kök) meydana gelir.
-Kök boyuna kesitinde bölümleri:
-Boyuna Kök; kaliptra, hücre bölünme bölgesi, uzama bölgesi ve olgunlaşma bölgesi olmak üzere dört bölümde incelenir.
1. Kaliptra (Yüksük=Kök başlığı):

Kök ucunu örten koni şekilli yapıdır. Hücreleri
jelatinimsi bir madde üretir. Bu madde kök ucunun
toprak içinde kolayca ilerlemesini sağlar.
2. Hücre bölünme bölgesi: Kök ucunun

merkezinde bulunan uç meristem hücrelerinden
oluşmuştur. Bu hücreler sürekli olarak bölünür. Bu
bölgenin uç kısmına büyüme konisi denir.
Şekil: Kökün boyuna kesiti

3. Uzama bölgesi: Uç meristem hücrelerinin bölünerek oluşturduğu yeni hücreler hızla dikey
yönde büyür. Böylece kökün uzaması gerçekleşir. Ayrıca bazı hücrelerde farklılaşma meydana gelir ve köke ait diğer dokular oluşturulur.
4. Olgunlaşma bölgesi (Kök emici tüy bölgesi): Uzama bölgesinin üzerinde bulunur. Bu
bölgede yoğun olarak kök emici tüyleri yer alır. Emici tüyler suyun ve suda çözünmüş minerallerin topraktan emilmesini
sağlar.
Genç bir kök enine kesitinde dıştan içe doğru sırasıyla bulunan yapılar;
Epidermis → korteks →endodermis →merkezi silindir
E.Ü. -- 96 --
-Epidermis: Genç kökün en dış yüzeyinde bulunur ve kütikula tabakası içermez.
-Korteks: Epidermis ile merkezi silindir arasında kalan kök bölgesidir. Klorofilsiz, ince çeperli korteks parankiması hücreleri bulunur.
Çoğunlukla nişasta depo edilir.
-Endodermis tabakası: Tek sıralı hücrelerden oluşur. Korteks ile merkezi silindiri birbirinden ayırır. Emici tüylerin aldığı su ve
minerallerin ksileme aktarılmasında etkilidir.
-Merkezi silindir: Kökün merkezinde iletim demetlerini kapsayan bölümdür. Çok yıllık bitkilerde merkezi silindirde ksilem yıldız
şeklinde, floem yıldızın kolları arasında bulunur. Ksilemin yıldız şekline uymuş kambiyum halkası bulunur.
-Kambiyum hücreleri bölünerek merkeze doğru ksilemi, dışa doğru floemi oluşturur. Her büyüme döneminde yeni ksilem ve floem
oluşturulur. Bu şekilde sekonder büyüme (kökte enine kalınlaşma) ile kök enine büyür, kalınlaşır.
Epidermis
Endodermis
Floem Kambiyum
Merkezi
Silindir Ksilem
Öz
Korteks
Şekil: Tek çenekli bitki kökü enine kesiti Şekil: Çok yıllık çift çenekli bitki kökü enine
NOT: kesiti
Tek çenekli ve çift çenekli bitki kökleri arasındaki en önemli fark merkezi silindirdeki dokuların düzenlenişidir.
-Çift çenekli bitki köklerinde, öz bulunmaz.
-Tek çenekli bitki köklerinde kambiyum bulunmaz. İletim demetleri düzensiz dağılım gösterir. (Kapalı iletim demeti)
-Çift çenekli bitki kökünde kambiyum bulunur. İletim demetleri düzenli dağılım gösterir. (Açık İletim demeti)
Kök Çeşitleri
1. Saçak kök: Gövdenin kökle birleştiği yerden
hemen hemen aynı uzunlukta çok sayıda yan kökün oluşturduğu
köklerdir. Ana kök iyi gelişmemiştir.
-Tek çenekli bitkilerin kökleri saçak köktür.
-Soğan, buğday, çuha çiçeği, mısır, çilek, arpa, pırasa gibi bitkilerin
kökleri örnektir.
-Erozyonun önlenmesinde etkilidir.
2. Kazık kök: Ana kök iyi gelişmiş, kalınlaşmış ve

toprağın içine doğru uzamıştır. Yan kökler ise ana köke bağlıdır ve az
gelişmiştir.
-Çift çenekli bitkilerin kökleri kazık köktür.
-Ebegümeci, fasulye, havuç, lahana, bakla, bamya, gelincik ve odunsu
bitki kökleri örnektir.
Kazık kök Saçak kök
2. GÖVDE
- Yaprak ve üreme organlarını taşıyan, genellikle toprak üstünde bulunan bitki eksenidir. Gövdenin temel görevleri:
-Bitkide boy, yüzey alanı ve kütle artışına imkan sağlar.
-Madde iletimini sağlar.
-Bazı gövdeler besin depo eder ve fotosentez de yapabilir.
-Bitkiye diklik ve desteklik sağlar.
-Vejetatif üremeyi sağlar.
-Gelişmiş bitkilerde gövde tipleri otsu ve odunsu olmak üzere ikiye ayrılır. Otsu gövdelere daha çok tek yıllık bitkilerde, odunsu
gövdelere ise çok yıllık bitkilerde rastlanır.
-Otsu gövdeler odun ve kabuk içermeyen narin, yeşil gövdelerdir. Odunsu gövdeler ise daha kalındır ve koruyucu bir kabuğa sahiptir.
-Tek çenekli bitkiler genellikle otsu bitkilerdir. Bu bitkilerde en dışta koruyucu doku olan epidermis tabakası görülür. Epidermisin altında
kloroplastlı parankima hücreleri yer alır. Floem ve ksilemden oluşan iletim demetleri parankima dokusu içinde düzensiz dağılmıştır. Bu
demetlerde floem dışta, ksilem içte bulunur.
NOT:
Tek çenekli otsu bitkilerde kambiyum bulunmadığı için enine büyüme görülmez. İletim demetleri arasında kambiyum yoksa
kapalı demet denir. Ayrıca korteks tabakası ve öz bulunmaz.
-Çift çenekli bitkiler otsu ve odunsu yapıdadır. Koruyucu epidermis tabakası gövdeyi dış etkilerden korur. Epidermis ile merkezi silindir
arasında korteks bulunur. Korteksi parankima ve destek hücreleri (kollenkima ve sklerankima hücreleri) doldurur. Merkezi silindirdeki
iletim demetleri (ksilem ve floem) çoğunlukla halka şeklinde sıralanmıştır. Floem ile ksilem arasında kambiyum bulunur. Bunun için açık
iletim demetine sahiptir. Merkezi silindirin ortasında kalan kısım öz olarak adlandırılır.
E.Ü. -- 97 --
Tek çeneklilerde gövdeenine kesiti Çift çeneklilerde gövdeenine kesiti (Açık iletim
(Kapalı iletim demeti) demeti)
NOT:
Tek çenekli bitki gövdelerinde çift çeneklilerden farklı olarak korteks tabakası, kambiyum ve öz bölgesi bulunmaz. İletim
demetleri dağınık dizilmiştir (Kapalı iletim demeti). Çift çeneklilerde iletim demetleri halka şeklinde ve aralarında kambiyum
bulunur. (Açık iletim demeti)
-Kök ve gövdede primer büyüme:

-Bitkinin boyca uzamasıdır. Genç sürgünleri oluşturur. Kök ve gövde ucunda bulunan uç meristem tarafından sağlanır. Açık ve kapalı
tohumlu bitkilerin tümünde görülür. Bitkilerde sınırsız büyümeyi sağlar.
-Kök ve gövdede sekonder büyüme:
-Bitkinin enine büyümesini (kalınlaşmasını) sağlar. Yanal meristem (kambiyum) tarafından gerçekleştirilir. Açık tohumlu (kozalaklı)
bitkilerle odunsu çift çenekli ve bazı otsu çift çenekli bitkilerde görülür. Bu büyümede damar (demet = vasküler) kambiyumu ve
mantar kambiyumu olmak üzere iki çeşit yanal meristem görev yapar.
NOT:
Damar kambiyumu, kök ve gövdenin enine kalınlaşmasını sağlarken iletim doku elemanları olan ksilem (odun boruları) ve
floemin (soymuk boruları) oluşmasında da görevlidir. Mantar kambiyumu, sekonder floemin dış kısmında bulunur ve
mantar hücrelerini üretir.
Adım Adım sekonder büyüme olayları:

-Floem ile ksilem arasında kalan bazı parankima hücreleri hormonların etkisi ile bölünme özelliği kazanarak demet (vasküler)
kambiyumu oluşturur.
-Demet kambiyumunun bölünmesi ile içe doğru sekonder ksilem, dışa doğru sekonder floem meydana gelir.
-Bu durumda enine büyüme nedeniyle korteks ve epidermis gerilime dayanamayarak parçalanır.
-Bunun sonucunda mantar kambiyumu meydana gelir.
-Mantar kambiyumunun bölünmesi ile oluşan mantar doku hücreleri süberin adı verilen mumsu bir madde üreterek sertleşir ve ölür.
NOT:
Bu ölü hücreler, sekonder büyüme sırasında parçalanan epidermis dokularının yerini alan koruyucu mantar dokunun
oluşmasını sağlar. Ağacın dış kısmında yer alan mantar doku, bitkiyi mekanik etkilerden ve hastalık yapıcılardan korur. Mantar
tabakası ve mantar kambiyumu, birlikte peridermi oluşturur. Periderm ile sekonder floem ise kabuk olarak adlandırılır.
Şekil: Gövdede sekonder büyüme sonucu oluşan periderm ve Şekil: Odunsu gövdenin enine kesiti
kabuk
NOT:
Periderm = Mantar + Mantar kambiyumu Kabuk = Periderm
+ Sekonder floem
E.Ü. -- 98 --
Bitkilerde Büyüme Halkaları (YAŞ Halkaları):
-Ilıman bölgelerde yaşayan ağaçların gövdesinden enine kesit alındığında iç içe birçok halka görülür. Bu halkaların her biri bir yıl
içinde meydana gelen ksilem dokudur ve bunlara büyüme (yaş) halkaları denir.
-Gövdenin içinde merkeze yakın olan halkalar yaşlı, kabuğun altındaki halkalar ise gençtir.
-Ilıman bölgelerde ağaçlar genel olarak ilkbaharda büyümeye başlar ve büyüme sonbaharda durur. Bu süreye büyüme mevsimi denir.
Soru: İlkbahar odununun açık renkli, sonbahar odununun ise koyu renkli halkalar şeklinde görülmesinin nedeni nedir?
-Büyüme mevsiminin erken döneminde oluşan ilkbahar odununun hücreleri büyük ve hücre duvarları ince; yaz süresince kullanılabilir
su azaldığından bitki gelişimi de yavaşlar ve kalın çeperli, ince hücrelerden oluşan dar ve koyu renkli yaz odunu gelişir. Bu nedenle
ilkbahar odununun yoğunluğu sonbahar odununun yoğunluğundan daha azdır. Bu yoğunluk farkı ilkbahar odununun açık renkli,
sonbahar odununun ise koyu renkli halkalar şeklinde görülmesine neden olur.
Aynı yıl oluşan açık ve koyu halka ağacın bir yaşını gösterir.Ağacın yıllık halka genişliği o yılki iklimle ilişkilidir. Sıcaklık, ışık ve yağış
ağacın gelişmesi için uygunsa oluşan yaş halkası geniş, uygun değilse dar olmaktadır. Buna dayanarak bilim insanları çok yaşlı
ağaçların odun halkalarına bakarak eski dönemlerden günümüze iklim değişiklikleriyle ilgili ipuçları elde edebilmektedir.
NOT:
Tropik bölgelerde yaşayan ağaçlarda böyle mevsimsel bir büyüme gözlenmediğinden yaş halkaları da oluşmaz.
3. YAPRAK
-Yaprağın temel görevleri:
-Fotosentez ile besin üretme
-Stomalardan gaz değişimini sağlama
-Terleme ve damlama yoluyla fazla su ve minerallerin atılmasını sağlama
-Yaprak dökümü ile zararlı maddelerin bitkiden uzaklaştırılmasını sağlama
-Ayrıca birçok bitkide böcekleri çekme, besin ve su depo etme, bitkiyi hayvanlardan koruma (ısırgan otu gibi), böcekleri yakalama
(böcekçil bitkiler gibi) işlevleri de vardır.
-Yapraklar, yaprak ayası ve yaprak sapı olmak üzere iki kısımdan oluşur.
-Yaprak ayası: Yaprağın yassılaşmış, genişlemiş, ince ve yeşil kısmıdır. Çölde
yaşayan bitkilerde yapraklar küçülmüş veya dikene dönüşmüştür. Böyle
durumlarda yaprağın görevlerini özümleme parankiması içeren gövde üstlenmiştir.
-Yaprak sapı: Gövdenin yapısına benzer. Yaprak ayasını gövdeye bağlar ve yaprak ayasının ışıktan verimli şekilde yararlanmasını
sağlar. Yaprak sapının gövdeyle birleştiği yer yaprak kını olarak adlandırılır. Birçok tek çenekli bitkide ve bazı çift çenekli bitkilerde
yaprak sapı bulunmaz.
-Yapraktaki damarlar, iletim demetlerini oluşturan ksilem ve floem içerir.
-Paralel damarlanma: Bu damarlanmada orta bölgede belirgin olarak ana

damar bulunur. Yan damarlar ana damara paralel olarak uzanır. Buğday,
süsen, mısır gibi tek çeneklilerde görülür.
-Ağsı damarlanma:Ana damar belirgin olarak kalındır.
Ana damardan ince kollar halinde yan damarlar çıkar. Paralel Ağsı
Bu kollar daha ince kollara ayrılır. Fasulye, asma, çınar, damarlanma damarlanma
gül, at kestanesi gibi çift çeneklilerde görülür.
-Yapraklar basit ve bileşik yaprak olmak üzere ikiye ayrılır.
Eğer yaprak, tek bir yaprak ayasından oluşuyorsa
basit yaprak, çok sayıda küçük yaprakçıktan
oluşuyorsa bileşik yaprak olarak adlandırılır.
Basit yaprak Bileşik yaprak

. Yaprak enine kesitinde, epidermis, iletim dokusu ve mezofil tabakası olmak üzere üç ana bölüm bulunur.
-Üst ve alt epidermis:Tek sıralı bir hücre katmanı hâlinde koruyucu bir dokudur. Epidermis hücreleri kloroplast taşımaz, fotosentez
yapmaz. Epidermis hücrelerinin farklılaşması ile oluşan, epidermis hücreleri arasında terleme ve gaz alışverişini sağlayan stomalar
bulunur. Stomalarda kloroplast bulunur. Dolayısı ile fotosentez gerçekleşir.
-İletim dokusu: Bitkilerde su, mineral ve besin maddelerinin taşındığı yapılardır. Fotosentez gerçekleştirmezler.
-Yaprak damarları iletim demetlerinin devamıdır. Damarların üst kısmında ksilem, alt kısmında ise floem yer alır.
E.Ü. -- 99 --
Ksilem
Floem
Şema: Yaprakta iletim doku
-Mezofil tabakası: Yapraklarda kloroplast içeren hücreler, yaprağın iç kısmındaki mezofil tabakasında bulunur. Bu bölüm palizat ve sünger
parankiması olmak üzere ikiye ayrılır. Yapraklarda en fazla kloroplast palizat parankiması hücrelerinde bulunur. Dolayısı ile en fazla
fotosentez de burada gerçekleşir.
Şekil: Yaprak enine kesiti ve bölümleri
Kurak bölge bitkilerinin yaprak özellikleri

1. Kutikula tabakası kalındır
2. Yaprak ayası küçüktür. Kaktüs gibi bitkilerde diken şeklini almıştır.
3. Güneşten koruyan tüyler yoğun olarak bulunur.
4. Stomalar küçük az sayıdadır. Epidermisin derinliklerine gömülmüştür.
5. Mezofil tabakası kalındır.
6. Palizat parankimaı sünger parankimasından gelişmiş, hatta bazılarında mezofil tabakası
sadece palizat parankiması içerir.
7. Hücreler arası boşluk küçük, damarlar belirgindir.
Tek ve çift çenekli bitkilerin karşılaştırılması
Özellikler Tek çenekli (monokotiledon) bitkiler Çift çenekli (dikotiledon) bitkiler
Genellikle otsu bitkilerdir.

Genellikle odunsu bitkilerdir.
Gövdeleri incedir. Kambiyum
Gövdeleri kalındır.
yoktur.
Gövde
İletim demetleri İletim demetleri halka
dağınık bir şekilde şeklinde düzenlenmiştir.
düzenlenmiştir. Kambiyum bulunur. (Açık
(Kapalı iletim iletim demeti
demeti)
Yaprakları ince, uzun, şerit
Yapraklarında ağsı
şeklindedir. Paralel
damarlanma görülür. Yaprak
Yaprak damarlanma görülür. Yaprak
sapı vardır
sapı genellikle yoktur.
Saçak kök tipi Kazık kök tipi

Kökler
gözlenir. gözlenir.
Çiçekte taç yaprak kısımları Çiçekte taç yaprak kısımları

çoğunlukla üçün katları çoğunlukla dört ya da beşin
Çiçek
şeklindedir katları şeklindedir.
Kök, gövde ve yapraklarından yararlanılan bitkiler

1. Kökünden yararlandığımız bitkiler: Bunların başında havuç, turp, şalgam, kereviz, pancar
gelir. Bunlardan havuç, turp, şalgam, kereviz sebze olarak kullanılır. Pancarın da sebze olarak kullanılan türleri vardır. Şeker pancarından ise
şeker yapılır.
2. Gövdesinden yararlandığımız bitkiler: En önemlisi patatestir. Yaprakları, sürgünleri acıdır;
zehirlileri bile vardır. Patatesin yenen yeri toprak altındaki yumrularıdır. Bu yumrular, nişasta bakımından çok zengin oldukları için, önemli
bir besin maddesidir.
3. Yapraklarından yararlandığımız bitkiler:Lahana, ıspanak, kıvırcık salata, marul, semizotu,
pazı, ebegümeci, tütün, nane, dereotu, tere bunların başlıcalarıdır. Lahana, ıspanak, yeşil salata, marul, semizotu, pazı, ebegümecinden
sebze olarak yararlanırız. Nane, dereotu, tere ise, yiyeceklere, içeceklere koku katmakta kullanılır. Bundan dolayı bunlara kokulu bitkiler
denir.
E.Ü. -- 100 --
BİTKİSEL DOKULAR
B. BİTKİSEL DOKULAR
Dokular; aynı görevi yapmak üzere özelleşmiş hücre topluluklarıdır.
-Yüksek yapılı bitkilerde bulunan dokular üstlendikleri görevlere göre meristem, temel, iletim ve örtü doku olmak üzere dört
gruba ayrılır.
Bitkisel dokuların sınıflandırılması

Bulundukları yere Uç (Apikal) meristem
göre
1. MERİSTEM Yanal (Lateral) meristem Primer
DOKU (Birincil) meristem
BİTKİSEL DOKULAR
Kökenlerine
göre
Sekonder (ikincil) meristem
Parankima,
2. TEMEL
Kollenkima
DOKU
Sklerankima
3. İLETİM Odun borusu (Ksilem) Soymuk borusu
DOKU (floem) Epidermis
4. ÖRTÜ Peridermis (Mantar doku)
DOKU
1. MERİSTEM (SÜRGEN = BÖLÜNÜR) DOKU
-Bitkilerin büyüme bölgelerinde bulunur.
- Canlı kaldığı sürece sürekli bölünebilme yeteneğine sahip hücrelerden oluşur. Meydana gelen yeni hücreler
farklılaşarak çeşitli dokuları, dokular da organları meydana getirir. Böylece bitki büyür ve gelişir.
NOT:
-Bütün bitkisel yapılar meristem hücrelerinin farklılaşması ile oluşur. Bu sebepten dolayı meristem hücrelerine “bitkisel kök
hücre” de diyebiliriz.
- Meristem hücrelerinin sürekli bölünebilme özelliğine sahip olması, bitkilerde büyümenin sınırsız olmasını sağlar.
-Meristem doku hücrelerinin özellikleri:

-Hücreleri sürekli mitozla bölünme özelliğine sahiptir.
-Hücreleri canlı, küçük, ince çeperli, bol sitoplazmalı, genellikle kofulları yok ya da çok küçüktür, büyük çekirdekli ve çekirdekler ortadadır.
-Hücreler arasında boşluk yoktur, sıkı dizilmişlerdir.
-Hormon da üretirler.
-Metabolizmaları (yapım ve yıkım olayları) hızlıdır.
-Plastidleri bulunmaz. Dolayısı ile fotosentez yapamazlar. Ancak plastidleri oluşturacak öncül yapılar (proplastid) bulunur.
-Bitkide enine ve boyuna büyümeyi, gelişme ve farklılaşmayı sağlar.
A. Bitkide bulunduğu yere göre meristem dokular:
1. Uç (Apikal) Meristem:
-Kök ve gövdenin uç kısımlarında (büyüme noktalarında) bulunur. -Bitkinin boyuna büyümesini
sağlar.
-Kökenlerine göre birincil meristeme karşılık gelir.
2. Yanal (Lateral) Meristem:
-Kök ve gövdenin yapısında bulunur.
-Bitkinin enine büyümesini ve kalınlaşmasını sağlar. -Kökenlerine göre ikincil
meristeme karşılık gelir. B. Kökenlerine göre meristem dokular:
1. Birincil (Primer) Meristem:

-Embriyonik dönemden beri bölünme yeteneklerini kaybetmemiş olan hücrelerden oluşur. -Kök ve gövdenin uç kısımlarında bulunur.
Kök ve gövde uçlarındaki bu bölgelere büyüme noktası (konisi) denir ve bitkilerin boyca büyümesini sağlar.
-Kök ucundaki birincil meristem kaliptra denilen yapı ile korunurken, gövde ucu birincil meristem kış aylarında tomurcuk yapraklar
tarafından korunur.
2. İkincil (sekonder) meristem:

-Bölünme yeteneğini kaybetmiş parankima hücrelerinin sonradan bölünme yeteneği kazanması ile meydana gelir. Kambiyum ve mantar
kambiyumu (fellogen) ikincil meristemdir. -Kambiyum; Odunsu ve bazı otsu bitkilerin kök ve gövdelerinde iletim demetlerinin oluşmasını
böylece enine büyümeyi sağlayan dokudur. Her yıl biri ilkbahar diğeri sonbaharda iki defa mitoz geçirir ve yaş halkalarını oluşturur. Her yıl
yeni iletim demetlerinin oluşumunu sağlar.
-Mantar kambiyumu: Bitkilerde koruyucu doku olan mantar dokuyu (peridermisi) oluşturan dokudur. Bitki kalınlaştıkça mantar tabakanın
en dışındaki hücre sıraları gerilime dayanamaz ve parçalanır. Mantar kambiyumu aktif bir şekilde bölünerek bu tabakayı devamlı yeniler.
-Elverişsiz çevre koşullarına ve iç değişmelere karşı kök ve gövdeyi örterek korur.
E.Ü. -- 101 --
2. TEMEL DOKU
-Birincil ve ikincil meristem doku hücrelerinin farklılaşmasıyla ve bölünme özelliklerini yitirmesi ile oluşur.
-Temel dokuyu, parankima, kollenkima ve sklerankima adı verilen hücreler oluşturur.
A. Parankima: Bitkide bütün organların temel yapısını oluşturan doku çeşididir. Bitkinin her organında bulunur.
- Parankima hücreleri genellikle canlı, ince çeperli ve bol sitoplazmalı, küçük kofulludur. Ancak zamanla canlılıklarını kaybettiği de görülür.
(Ağaç kabuklarında olduğu gibi)
-Görevlerine göre 4 çeşit parankima bulunur.
1. Özümleme parankiması: Yaprağın mezofil tabakasında, otsu gövdede ve genç gövdelerde

bulunur.
-Özümleme parankimasını palizat ve sünger parankiması hücreleri oluşturur.
-Bol kloroplastlıdır. Işıklı ortamda fotosentez yapar. Bitkinin organik besin ihtiyacını karşılar.
2. İletim parankiması: Özümleme yapan dokularla iletim demetleri arasında bulunur. Bu iki
doku arasında su ve besin taşınmasını sağlar. Hücrelerinde kloroplastları yoktur.
3. Depo parankiması: Fotosentez ile üretilen besinin fazlasının depolandığı dokudur. Kök,
gövde, meyve ve tohumlarda bulunur. Su ve besin depolar. Örneğin; patateste nişasta, fasulyede protein, fındıkta yağ, kaktüste
su depolar.
4. Havalandırma parankiması: Su ve bataklık bitkilerinde bulunur. Hücreler arası boşluğun
fazla olduğu parankima çeşididir. Dışarıdan alınan gazları hücreler arası boşluklarda depo eder. Bitkinin gaz alışverişini kolaylaştırır.
B. Kollenkima (pek doku):
-Büyümekte ve gelişmekte olan bitkilerin genç gövdelerinde, yaprağın orta damarında, çiçek ve yaprak saplarında bulunur.
-Eğilme, bükülme ve çarpmaya karşı bitkiye mekanik destek sağlayan, çeperi kalınlaşmış hücrelerden oluşan dokudur.
-Kalınlaşma hücre çeperlerinde selüloz ve pektin birikmesiyle oluşur.
-Sitoplazma ve çekirdekleri bulunur.
İki çeşit kollenkima vardır;
-a.Köşe kollenkiması: Çeper kalınlaşması hücrenin köşelerinde olmuştur.
-b.Levha kollenkiması: Kalınlaşma hücre çeperine paralel olarak ortaya çıkmıştır.
C. Sklerankima (sert doku):
-İlk oluştuklarında canlı olan bu hücreler, zamanla çeper kalınlaşması ve buna bağlı madde alışverişi yapamamasından dolayı ölür.
-Sitoplazma ve çekirdekleri yoktur.
-Hücrelerinin çeperleri selüloz ve lignin (odun özü) gibi maddelerin birikimi ile kalınlaşmıştır. -Genellikle sklerankima lifleri hariç serttir.
-Bu dokuya ait iki çeşit hücre grubu bulunur.
a. Sklerankima lifleri: Sivri uçlu dar ve uzu hücrelerdir.

-Sarımsak, keten, kenevir gibi bitkilerde bulunur.
-Bu lifler demetler halinde bulunur ve bitkiye destek sağlar. -Ketenden elde edilen lifler
işlenerek elbise yapımında; kenevir lifleri ise halat yapımında kullanılır.
b. Taş hücreleri: Taş hücrelerinin yaklaşık olarak üç boyutu eşittir.

-Taş hücreleri ceviz ve fındık gibi sert kabuklu meyvelerin kabuğunda, tohum kabuklarında, şeftali gibi meyvelerin çekirdeklerinde,
ayva, armut gibi meyvelerin kabuk ve yenen etli kısımlarında bulunur.
KOLLENKİMA SKLERANKİMA
Canlı hücrelerden oluşur. Cansız hücrelerden oluşur.
Bitkilerin büyümekte olan genç kısımlarında bulunur. Bitkinin daha çok büyümesi sona ermiş kısımlarında
Genç gövde, genç dal, yaprak sapı, meyve sapı gibi. bulunur. Ceviz ve fındık kabuğunda, şeftali gibi
meyvelerin çekirdekleri gibi.
Esnektir. Gerilme ve kıvrılma özelliğine sahiptir. Genellikle esnek değil, serttir. (Sklerankima lifleri hariç.)
Hücre çeperleri selüloz ve pektin birikimi ile kalınlaşmıştır. Hücre çeperleri selüloz ve lignin birikimi ile kalınlaşmıştır.
-Sitoplazma ve çekirdekleri bulunur. Sitoplazma ve çekirdekleri yoktur.

Hücre çeperlerinin kalınlaştığı bölgelere göre iki çeşittir: Hücrelerinin yapı ve şekli bakımından iki çeşittir:
-Köşe kollenkiması - Sklerankima lifleri -

-Levha kollenkiması Taş hücreleri.
3. ÖRTÜ DOKU (KORUYUCU DOKU)
Örtü doku; kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örten dokudur. Epidermis ve peridermisten oluşur.
A- Epidermis
Tek sıra hücrelerden oluşan bitkinin yaprak, genç gövde ve kök gibi yapıların üzerini örten en dış tabakadır.
Özellikleri:
-Hücreleri büyük kofullu, az sitoplazmalıdır.
E.Ü. -- 102 --
-Kloroplast bulunmaz, fotosentez yapmaz. -Hücrelerinin
arasında boşluk bulunmaz. -Genellikle tek sıra halinde dizilir.
Kütikula
Epidermis
Şekil: Epidermis hücreleri ve kütikula

-Epidermis hücrelerinin dışarıya bakan yüzeyinde su kaybını önleyen mumsu yapıda kutin denilen madde birikimi ile oluşan kutikula
tabakası bulunur.
-Kütükula tabakası bitkiyi su kaybından ve mekanik etkilerden korur.
-Nemli ortam bitkilerinin kutikulası ince, kurak ortam bitkilerinin ise kalındır.
NOT: Bitkinin toprak altı organlarında (kök sisteminde) kütikula tabakası bulunmaz. Stoma oluşturmaz.
-Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşan yapılar:
-Stoma, -hidatot, -tüy, -emergens (diken)
a. Stoma: Genellikle bitkilerin yeşil kısımlarında, özellikle yaprak ve gövde epidermisinde

bulunur.
-Bitkinin çevreyle gaz alışverişini sağlar.
-Kloroplast taşıdığı için fotosentez yapar.
-Açılıp kanabilen canlı hücrelerdir.
-Terlemeyi sağlar. (Terleme ile sadece su atılır).
NOT:
Bitkilerin toprak altı organlarında ve tamamen suya gömülü yaşayan su bitkilerinde stoma bulunmaz.
b. Hidatot (Su savağı):

Yaprak uçlarında ve kenarlarında bulunan açıklıklardır. Geceleri terlemenin olmadığı ya da havanın neme doyduğu zamanlarda
alınan fazla suyun sıvı olarak atılmasını sağlar. Ksilemle bağlantılıdır, stomalar gibi açılıp kapanma özellikleri yoktur.
c. Tüyler: Epidermis hücrelerinin dışarıya doğru meydana getirdikleri uzantılardır.

Bitkide Tüylerin görevleri
-Koruma: Bitkiyi aşırı ısınma ve su kaybından korur.
-Savunma: Tüylerin uç kısımlarında silis ve kalker birikmesi ile sert ve batıcı bir özellik kazanırlar. Hayvanlar bu bitkileri yemekten çekinir.
Isırgan otunda ise kofullarında asidik hücre özsuyu bulunur, hayvanlara zarar verir.
-Tutunma: Sarmaşık gibi bazı sarılıcı ve tırmanıcı bitkilerde tutunmayı sağlar.
-Emme: Kök emici tüyleri topraktaki su ve suda çözünmüş mineralleri emer.
-Salgı yapma: Farklı kimyasal özellikte salgı üretebilen tüylerdir.
d. Emergensler (dikenler): Bitkinin hayvanlara karşı korunmasında etkili olan yapılardır.

NOT:
Bitkilerde diken diye bilinen yapılar üç farklı tiptedir: Akasya bitkisinde görülen dikenler dalın farklılaşmasıyla oluşur (yani
gövdeden farklılaşmış); kaktüslerde gözlenen dikenler, yaprağın farklılaşmasıyla oluşmuştur (yani yapraktan farklılaşmıştır). Bu
iki yapının her ikisinde de iletim demetleri bulunur. Ancak tipik olarak gül bitkisinde görülen dikenler (emergensler) korteks ve
epidermisten gelişir; bu nedenle iletim demeti içermez.
B- Pridermis (Mantar doku):

-Çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerinde bulunur.
-Epidermisin parçalanması ve mantar meristemi ile oluşur.
-Hücreleri ölüdür.
-Hücrelerinin içi su geçirmeyecek şekilde hava ile doludur.
-Hücrelerinin çeperleri süberin (mantar) birikimi le kalınlaşır.
-Bitkiyi sıcak, soğuk, su kaybı ve mekanik etkilerden korur.
-Mantar dokuda stoma bulunmaz.
-Peridermis üzerinde lentisel (kovucuk) denilen açıklıklar bulunur.
-Lentiseller, gövde içinde bulunan canlı hücreler ile dış ortam arasındaki gaz alışverişini sağlar. -Lentiseller, epidermiste bulunan
stomalara karşılık gelirler.
Stoma ile lentisellerin ortak yönleri
-İkisi de gaz alışverişini sağlar.
-İkisi de koruyucu dokuda bulunur.
STOMA LENTİSEL HİDATOT
Epidermis kökenlidir. Peridermis kökenlidir. Epidermis kökenlidir.
Canlıdır. Cansızdır Canlıdır.
Fotosentez yapar. Fotosentez yapmaz. Fotosentez yapmaz.
Açılıp kapanabilir. Sürekli açıktır. Sürekli açıktır.
Sadece su atar. Sadece su atar. Tuzlu su atar. (Mineralli)
Suyu buhar halinde atar. (Terleme = Suyu buhar halinde atar. (Terleme = Suyu damlalar halinde atar.
(Transpirasyon) (Transpirasyon) (Damlama=Gutasyon)
E.Ü. -- 103 --
Bitkilerde Salgı Elemanları ve Salgı Maddeleri
-Bitkinin metobolizma ürünlerini bitkiye zarar vermeyecek şekilde kimyasal dönüşüme uğratıp depolar ve dışarı verir.
- Hücre toplulukları, tüyler, cepler ve kanallar salgı elemanlarını oluşturur.
-Salgı hücreleri; canlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli ve golgi organeli bakımından zengindir.
Bitkilerde Salgı Maddelerinin görevleri
-Bitkilerde belirli hücreler tarafından salgılanan hormonlar büyüme, gelişme, çiçek açma, tohumun çimlenmesi gibi olayları düzenler.
-Reçine ve tanenli salgılar bitkileri zararlı mikroorganizmalar ve hayvanlardan korur.
-Isırgan otunda salgı üreten yakıcı tüyler bitkinin korunmasını sağlar
-Çiçeklerde bulunan koku ve bal özü salgısı böcekleri çekerek bitkinin tozlaşmasına yardımcı olur.
-Böcekçil bitkilerin yaprakları tarafından salgılanan sıvılar böceklerin sindirilmesinde etkilidir.
4. İLETİM DOKU
-Bitkilerde köklerle alınan su ve mineralleri, yaprak ve diğer organlara, fotosentezle üretilen organik maddeleri de yapraklardan
bitkinin diğer organlarına taşıyan dokudur.
- Ksilem (odun boruları) ve floem (soymuk boruları) olmak üzere iki çeşittir.
a. Ksilem (odun boruları)
Görevleri: Kökten emici tüylerle alınan su ve suda çözünmüş minerallerin bitkinin gövde ve yapraklarına taşınmasını sağlar.
Ayrıca bitkiye mekanik destek de sağlar.
Oluşması: Ksilem, meristem doku hücrelerinin üst üste gelerek zamanla çekirdek ve sitoplazmalarını kaybetmesi sonucu oluşur. Daha
sonra hücre duvarı, üzerinde lignin birikimi sonucu kalınlaşır. Hücrelerin uc uca geldiği bölümdeki çeper eriyerek kaybolur ve hücre ölür.
Böylece ince kılcal borular halini alır.
-Ksilemi oluşturan hücreler kısa ve geniş ise trake, ince ve uzun ise trakeit olarak isimlendirilir. Bitkinin odun kısmını meydana getirir.
Orta İlk hücre Kalınlaşmış

lamel duvarı hücre duvarı Kanal
Şekil: Ksilemin oluşumu

Odun borularının genel özellikleri
-Su ve suda erimiş mineralleri taşır.
-Madde taşınması kökten yapraklara doğru, tek yönlüdür.
-Ölü hücrelerden oluşur.
-Taşıma hızlıdır. (Pasif taşıma kuralları etkilidir)
-Bitki gövdesinde kambiyumun iç kısmında bulunur.
NOT: Odun borularının hücreleri cansız olduğu için madde alışverişi gerçekleşmez. Bu yüzden taşıma hızlıdır.
İletimimin hızlı olmasında ayrıca;
-İletimin tek yönlü olması
-İletim sırasında ATP harcanmaması
-Enine çeperlerin tamamen erimiş olması da rol oynar.
b. Floem (soymuk boruları)

-Görevi: Yapraklarda fotosentez ile üretilen ve köklerden alınan organik maddeleri bitkinin diğer kısımlarına iletmektir.
-Oluşması:
-Tek sıra halinde uc uca dizilmiş canlı hücrelerden oluşan bu
doku kalburlu hücre ve arkadaş hücresi olmak üzere iki tip hücreden oluşmuştur.
-Kalburlu hücrelerin sitoplazmaları ve mitokondrileri vardır fakat çekirdek, merkezi koful ve ribozomlarını kaybederler.
-Kalburlu hücrelerin birbirlerine komşu çeperlerinin yer yer erimesi ile delikli bir yapı oluşur. Bu yapıya kalburlu plak denir. Kalburlu
plağa sahip hücrelerin üst üste dizilmesi ile oluşan boru şeklindeki yapıya da kalburlu borular denir.
-Arkadaş hücreleri ise yoğun sitoplazmalı ve çekirdeklidir.
-Çekirdeğe sahip arkadaş hücreleri fotosentez ürünlerinin depolanması ve iletilmesi işlemlerinde kalburlu hücrelerle birlikte çalışır.
E.Ü. -- 104 --
-Soymuk borularının genel özellikleri
-Fotosentez ürününü olan organik maddeleri köke, kökte üretilen aminoasitleri yaprak ve diğer organlara taşır.
-Madde taşınması çift yönlüdür.
-Canlı hücrelerden oluşur.
-Hücreleri canlı olduğu için madde alışverişi gerçekleşir. Bu yüzden taşıma hızı odun borularından daha yavaştır.
-İletimde hem aktif taşıma hem de pasif taşıma etkilidir.
- Bitki gövdesinde kambiyumun dış kısmında bulunur.
NOT: Bir kalburlu boruda madde taşınması aynı anda çift yönlü olarak gerçekleşmez.
Şekil: Floemin oluşumu

Ksilem ve Floemin karşılaştırılması
Ksilem (Odun Boruları) Floem (Soymuk boruları)
Çekirdek ve sitoplazma yok. Çekirdek yok, sitoplazma var.
Çeperleri lignin birikim ile kalınlaşır. Çeperleri kalınlaşmamıştır.
Bitkiye mekanik destek sağlar. Bitkiye mekanik destek sağlamaz.
Bitki gövdesinde kambiyumun iç kısmında Bitki gövdesinde kambiyumun dış kısmında bulunur. (Kabuğun
bulunur. (Merkeze yakın) iç yüzeyine yakın)
Topraktan köklerle alınan su ve mineralleri (inorganik Yaprakta oluşan besinleri organik maddeleri), köklere, köklerde
maddeleri) gövde ve yaprak gibi kısımlara taşır. üretilen amino asitleri
(organik maddeleri), gövde ve meyveye taşır.
Taşıma tek yönlü Çift yönlüdür.
(aşağıdan yukarı) (Aşağıdan yukarı, yukarıdan aşağıya)
Taşıma hızlıdır. Taşıma yavaştır.
Madde taşınması, kılcallık, kök basıncı ve terleme- Madde taşınması difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleşir.
kohezyon etkilidir.
Canlı hücrelerin üst üste gelmesiyle oluşmuştur.
Cansız hücrelerin üs üste dizilimidir. Aralarındaki hücre Aralarında hücre duvarları tamamen erimediği için
duvarları tamamen erimiş, boru şeklini almıştır. kalburlu (delikli) görünür.
Odun borularının kalınlarına trake incelerine Floemin yanında madde alışverişinde yardımcı olan arkadaş hücre
trakeit denir. vardır.
Kökten yapraklara kadar uzanır. Kökten yapraklara kadar uzanır.
KURAK ve NEMLİ BÖLGE BİTKİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

ÖZELLİK KURAK BÖLGE NEMLİ BÖLGE
Yaprak yüzeyi Dar Geniş
Kutikula kalınlığı Kalın İnce
Yapraktaki tüy miktarı Çok AZ
Yaprak damarı Az Çok
Kök çeşidi Kazık kök Genellikle saçak kök
Kök ozmotik basıncı Yüksek Düşük
Kök emici tüy sayısı Çok Az
Stoma sayısı Az Çok
Genellikle yaprağın altında
Stoma yeri Yaprağın her iki yüzünde
Stoma yerleşme durumu Epidermis çukurunda Epidermis çıkıntısında
Stoma büyüklüğü Küçük Büyük
E.Ü. -- 105 --
BİTKİSEL HORMONLAR
12.3.1.2. Bitki gelişiminde hormonların etkisini örneklerle açıklar.

-Hormonlar, bitki tarafından çok düşük yoğunlukta üretilen ve üretildikleri yerden bitkinin diğer kısımlarına taşınan kimyasal
habercilerdir.
-Hormonlar bitkide doğal olarak sentezlendiği gibi laboratuvar ortamında sentetik olarak da üretilir.
Bitkisel hormonların etki mekanizması:

-Bitkisel hormonlar, aktif büyüme gösteren kök ve gövde uçlarında, meyvelerde ve genç yapraklarda yer alan hücreler tarafından
sentezlenir.
-Bitkisel hormonlar belirli hedef hücrelere taşınır. Hedef hücrelerin hücre zarlarında alıcı
(reseptör) moleküller olarak bilinen kimyasallar vardır.
-Uygun bir hormon hedef hücrelere geldiği zaman bu alıcı moleküller hormonu tanır ve hedef hücrelerin yanıt vermesi sağlanır.
-Hormonların bir kısmı üretildiği dokuda etkili olurken bir kısmı bitkinin farklı bölgelerinde etkilidir.
Bitkisel hormonların sınıflandırılması

Büyümeyi ve gelişmeyi teşvik edenler Büyümeyi ve gelişmeyi engelleyenler
Oksin Absisik asit
Giberellin Etilen
Sitokinin (Oksinin fazlası)
1. Oksin hormonu
-Bitkinin sürgün uçlarında, genç yapraklarda, gelişmekte olan meyve ve tohumlarda sentezlenir.
-Büyüme ve gelişmeyi etkileyen en önemli hormondur.
-Hücre bölünmesini hızlandırır. Hücrelerin uzamasına neden olur.
- Fototropizma ve jeotropizma olaylarında etkilidir.
-Yapraklanma ve çiçek açmada, meyve oluşumunda görev yapar.
-Doku kültürü ile bitki üretiminde de bu hormondan yararlanılır.
-Bitkinin köklenmesinde ve köklerin farklılaşmasında etkilidir.
-Fazla salgılanması etilen üretimini uyardığı için büyümeyi engeller.
-Az salgılanması yaprakların dökülmesine neden olur.
-Yabani otların yok edilmesinde kullanılır.
-İletim dokusunun farklılaşmasını uyarır.
NOT:
En yaygın ot öldürücü sentetik bir oksindir. Bu sentetik oksin bitkinin büyümesini düzenleyen hormonların dengesini
bozarak onları öldürür.
2. Sitokinin: Kök uçlarında sentezlenir ve ksilemle meristem dokulara, tohumlara, yapraklara

ve meyvelere taşınır.
-Hücre bölünmesi için uyarıcı görev yapar. Özellikle ikincil meristemlerin aktif hale gelmesi ve bitkinin enin büyümesini sağlar.
-Yanal tomurcuk gelişimini uyarır.
-Bitki köklerinin büyümesinde olumlu etki yapar.
-Yaprakların yeşil kalmasını sağlar.
-Yaprak dökümünü geciktirir.
-Klorofil sentezini uyarır.
-Çimlenmeyi teşvik eder; yaşlanmayı geciktirir.
-Çiçekçilerde bitkinin yaşlanmasını geciktirmek için kullanılır.
Bitkinin özelleşmemiş genç hücrelerindeki farklılaşma oksin / sitokinin oranı ile kontrol edilir.
-Hücre farklılaşmasını, sitokinin oksine oranı belirler.
-Kültür ortamındaki değişken miktarlarda oksin ve sitokinin farklı büyüme tepkileri üretir.
-Hücre kültürlerinde, sitokinin oksine oranının yüksek olması sürgün oluşumunu, düşük olması ise köklerin oluşumunu artırır.
Buna göre aşağıdaki şemanın açıklaması:

-(a) Bir tütün sapının besleyici agar üzerine yerleştirilen küçük bir steril doku parçasıdır.
-(b) 2.0 mg / L oksin ve 0.2 mg / L sitokinin içeren besin agar, hücrelerin bölünmesine ve kallus adı verilen farklılaşmamış bir doku
kümesine neden olur.
-(c) 2.0 mg / L oksin ve 0.02 mg / L sitokininle (yüksek oksin / sitokinin oranı) agar kök büyümesini uyarır.
-(d) 2.0 mg / L oksin ve 0.5 mg / L sitokininle (düşük oksin sitokinin oranı) agar sürgün büyümesini uyarır.
E.Ü. -- 106 --
Farklılaşmadan hücre Farklılaşma ile hücre
bölünmesi bölünmesi
a) Steril doku b) Kallus c) Kökler d) Sürgünler

parçası
parç
Konsantrasyonu (mg/L)
Konsantrasyonu (mg/L)
2,0 0,5
0,4
Sitokinin
Oksin
1,0 0,3
,
0,2
0,1
0 0
Oksin
Ok Sitokinin
Sito
okkinin
Şekil: Doku kültüründe oksin-sitokinin etkileşimleri
3. Giberellinler Köklerde, genç yapraklarda ve bitkinin embriyolarında üretilir.

-Hücre bölünmesi ve hücre büyümesini uyararak gövde ve yaprak uzamasını, bazı bitkilerde çiçeklenmeyi teşvik eder.
-Hücreye su alımını kolaylaştırarak hücrelerin genişlemesini, uyku halindeki tohumun uyanmasını sağlar.
-Tohumun çimlenmesini uyarır. [Tohumun uyku halinden (dormansi) uyanmasını sağlar.]
-Tarımda meyvelerin büyük olmasını sağlamak için ve çekirdeksiz üzüm elde etmek için kullanılır.
NOT:
Giberellin; gövde uzaması ile salkım seyreltmek, çekirdeksiz meyve oluşumunu sağlamak ve tane iriliğini artırmak amacıyla
başta üzüm olmak üzere birçok meyvede kullanılır.
4. Etilen:
-Olgunlaşmış meyve dokularında, yaşlı yapraklarda ve çiçeklerde üretilir.
- Etilen üretimi oksin miktarına bağlıdır. Oksin miktarı belli bir seviyeyi aşarsa etilen üretimi uyarılır. Etilen, oksin etkisini bastırarak
bitki gelişimini engeller.
-Gaz halinde olan bir hormondur. Bulunduğu ortama kolayca yayılabildiğinden diğer meyveleri de çürütür.
-Bitkiler kuraklık, su baskını, mekanik basınç ve enfeksiyon gibi streslere yanıt olarak üretilir.
-Meyve olgunlaşmasında etkilidir.
-Bitkinin yaprak dökümünü hızlandırır.
-Programlanmış hücre ölümlerine yol açar. (Bir yıllık bitkinin çiçek açtıktan sonra ölmesi gibi)
NOT:
-Etilen etkisi ile hücre çeperi bileşenlerinin enzimatik olarak parçalanması sonucunda ve ayrıca nişasta ve asitlerin şekere
dönüşümü meyveyi tatlandırır. Böylece meyve olgunlaşır. Ancak olgunlaşma tamamlandıktan sonra etilen üretimi devam
ederse meyve çürür.
-Çürük bir elma gerçekten bir kasa elmayı çürütür.
-Soğuk depolarda bekletilen elmalar çabuk bozulmasın diye sıklıkla etilen gazının etkisini kırmak için CO2 ile yıkanır.
5. Absisik asit
-Hemen hemen tüm bitki dokuları absisik asit sentezleyebiir.
-Büyüme ve gelişmeyi durdurur.
- Tomurcuk ve tohumların uyku halinde kalmasını (dormansi) sağlar. Böylece uygun olmayan olumsuz şartlarda tohum çimlenmesini
engeller.
-Kuraklık stresi sırasında stomaların kapanmasına yol açar. Terlemeyi durdurarak su kaybını önler.
E.Ü. -- 107 --
BİTKİLERDE HAREKET
-Bitkiler toprağa bağlıdırlar. Bu nedenle bitkilerde yer değiştirme şeklinde bir hareket görülmez. Ancak bir uyarı olduğunda
yönelme (tropizma) ve durum değiştirme (nasti) hareketi yapabilir.
1. Tropizma Hareketleri: Bitkilerin çevreden gelen uyaranın yönüne bağlı olarak

gerçekleştirdiği tepkidir.
-Tropizma hareketleri, bitkilerin sadece büyüyen ve uzayan kısımlarında meydana gelir. -Eğer hareket uyarana doğru ise pozitif,
zıt yönde ise negatif tropizma olarak adlandırılır. -Başlıca tropizma çeşitleri:
a. Fototropzma: Bitkinin ışığa karşı gösterdiği yönelme hareketidir. Örneğin pencere önüne
konan bir bitkinin güneşe doğru yönelmesi pozitif fototropizmadır.
-Bitkide büyümeyi sağlayan oksin hormonu Işık alan tarafta az, ışık almayan tarafta daha fazla bulunur. Bu nedenle ışık almayan
taraftaki hücreler daha hızlı çoğalır, daha büyüktür. Bu da bitki gövdesinin güneşe doğru yönelmesine neden olur.
-İçinde su bulunan bir cam kapta

yetiştirilen bitkinin gövdesi güneş ışığına
doğru yönelirken (pozitif fototropizma)
kökleri güneş ışığının tersine (negatif
fototropizma) yönelir.
Şekil: Bitki fidesinde pozitif ve negatif fototropizma

-Fototropizma hakkında bilinenlerin pek çoğu, özellikle yulaflar olmak üzere, çimen fidelerinin üzerinde yapılan çalışmalardan elde
edilmiştir. Koleoptil ucu kesildğinde veya ışık geçirmeyen bir başlık ile kapatıldığında, koleoptil ışığa doğru yönelmez. Buna karşılık
koleoptil uç açık bırakıldığında ya da ışığı geçiren bir başlık ile kapatıldığında ışığa doğru yönelir. Bu durum ışığın algılanmasında
koleoptil ucunun sorumlu olduğu ve uç kısımdan kıvrımın oluşacağı alt kısımlara bazı sinyaller gönderildiği göstermektedir.
-Daha sonra yapılan çalışmalar ile sinyalin hareketli bir kimyasal madde olduğunu göstermiştir. Araştırmacı, koleoptil ucunu, hücreler
arasındaki teması kesen fakat kimyasalların geçişine izin veren jelatin bir blokla koleoptilin diğer kısımlarından ayırmıştır. Bu fideler,
ışığa doğru kıvrılarak yönelmişlerdir. Koleoptil ucu, alt kısmından geçirimsiz bir engelle (mika ile) ayrıldığında koleoptillerde yönelim
olmamıştır.
NOT:
Kleoptilin ışığa doğru büyümesinde oksin hormonunun asimetrik dağılımı (doğrudan ışık gelen tarafta az, ışık gelmeyen tarafta
çok olması) rol oynamaktadır. Oksin, kleoptilin ucundan büyüme bölgesine taşınmakta ve ışık almayan taraftaki hücrelerin daha
hızlı büyümesini sağlayarak asimetrik büyüme ile ışığa yönelim gerçekleşmektedir.
Işık geçirmeyen başlık var. Işık geçiren kılıf var. Yönelme

Işığa yönelme ve Ucu kesilmiş, yönelme ve
Yönelme olmaz. Büyüme olur. ve büyüme olur.
büyüme olur büyüme olmaz.
Koleoptil ucu hücreler arasındaki Koleoptil ucu, alt kısmından Karanlıkta kesik kleoptil ucu Karanlıkta kesik kleoptil ucu
teması kesen fakat kimyasalların geçirimsiz bir engelle (mika merkezin sağına yerleştirilirse merkezin soluna yerleştirilirse
geçişine izin veren jelatin bir ile) ayrıldığında büyüme ve kleoptil sola yönelerek büyür. kleoptil sağa yönelerek büyür.
blokla yönelme olmaz.
E.Ü. -- 108 --
ayrılırsa büyüme ve
yönelme olur
Uç kısımda üretilen oksin Karanlıkta oksin emdirilmiş Karanlıkta oksin emdirilmiş Karanlıkta oksin emdirilmiş
ışık etkisi ile homojen agar blok tam merkeze agar blok merkezin sağına agar blok merkezin soluna
dağılır. Yönelme olmaz. konulursa yönelme olmaz. yerleştirilirse kleoptil sola yerleştirilirse kleoptil sağa
Büyüme olur. Büyüme olur. yönelerek büyür. yönelerek büyür.
Karanlık
Mika
Mika üzerinde oksin Açık kalan sol taraftan oksin

Oksin ışık etkisi ile solda birikeceğinden sağa doğru yönelme birikeceğinden yönelme geçer. Sağa yönelme olur.
olur. Büyüme olur. olmaz. Büyüme olur. Büyüme olur.
Kleoptilin ucu açıkta bırakılıp alt Işık etkisi ile açık kalan tarafta
Işık her taraftan eşit gelirse
kısmı ışık geçirmeyen bir kılıf ile oksin yoğunlaşacağı için
Karanlıkta yönelme olmaz. homojen oksin dağılımı ile
kapatılırsa yönelme ve büyüme yönelme olur. Büyüme olur.
Büyüme olur. yönelme olmaz. Büyüme olur.
olur.
b. Geotropizma: Bitkilerin kök ve gövdelerinin yer çekimine karşı gösterdikleri yönelim

hareketidir. Bitkilerin kökleri yer çekimine karşı pozitif geotropizma hareketi gösterirken gövdeleri negatif geotropizma
gösterir.
Şekil: Bitkide geotropizma a. Dik duran bitki b. Bitki yan yatırılıyor. c. Köklerde pozitif geotropizma, gövdede negatif
geotropizma
-Çimlenmiş bezelye tohumu ters çevrilerek nemli fanusa

konulursa, gövdesinin yukarı, kökünün ise aşağı doğru
kıvrılarak büyüdüğü gözlenmiştir.
-Yer çekimi bitkiyi her yönden eşit olarak etkilediğinde, kök

ve gövde yer çekimine tepki göstermez. Örneğin saksıdaki
bitkiyi yatay eksen etrafında dönen bir tablaya
yerleştirilirse, kök ve gövdede geotropik
E.Ü. -- 109 --
davranış gözlenmez. Dönen bitki yönelmez.
-Üzerinde çimlenmekte olan tohumların bulunduğu düzenek,

yer çekimi ile merkez kaç kuvveti eşit olacak şekilde bir süre
döndürüldüğünde; kök bileşke kuvveti yönünde, gövde ise
kökün tersi yönde yönelir.
c. Haptotropizma: Bitkilerin dokunmaya karşı gösterdikleri tepkilere denir. Özellikle sarılıcı

bitkiler destek dokusu zayıf olduğu için dik duramaz ve destek arar.
-Örneğin sarmaşıkların desteğe temas ettiğinde sarılması pozitif haptotropizmadır.
d. Kemotropizma: Bitki köklerinin toprakta bulunan çeşitli kimyasal maddelere karşı
gösterdiği tropizma hareketleridir.
-Bitkinin kökleri gübre ve besin maddelerine pozitif, tuza, kirece karşı negatif kemotropizma gösterir.
Şekil: Bitkilerde kemotropizma

e. Travmatropizma: Bitki organlarının yaralanma nedeniyle gösterdikleri yönelme
hareketlerine denir.
-Özellikle köklerde görülür. Bitkinin kökü yaralanırsa yaralanan bölgeden bir çeşit hormon salgılanır. Salgılanan bu hormonun etkisiyle
kök, yara yönünün tersine doğru yönelir. Yara yıkanırsa hormon kaybolduğundan böyle bir tropizma görülmez.
-Genç bir bakla fidesi petri kutusunda ıslak filtre kâğıdı üzerine konur ve kök ucuna kızgın iğne dokundurularak yakılırsa yani orada bir
yara oluşturulursa kökün yaradan uzaklaşarak aksi tarafa yöneldiği görülür. (Negatif travmatropizma)
f. Hidrotropizma: Bitki köklerinin suya doğru yönelim göstermesine denir. Hidrotropizma her
zaman pozitiftir.
2. Nasti Hareketleri: Bitkilerin uyaranın yönüne bağlı olmaksızın gerçekleştirdikleri harekete
denir.
NOT:
-Nasti hareketleri turgor basıncının değişimleri ile sağlanır.
-Nastide, uyartı hangi yönden gelirse gelsin bitki bütün kısımları ile uyarana tepki gösterir. Bunun için nasitide (+), (-)
durumları yoktur.
-Nasti hareketlerine neden olan uyaranlar ısı, ışık, sarsılma, dokunma gibi dış çevre faktörleridir.
a. Fotonasti: Çiçeklerin ortamdaki ışık şiddetine bağlı olarak açılıp kapanmasıdır. Örneğin
akşamsefasının çiçekleri gündüz ışık şiddetine bağlı olarak kapanıp karanlıkta açılması
b. Termonasti: Bitkilerde sıcaklık değişmelerinin sebep olduğu nasti hareketidir. Bu hareketler
çiçeklerde sık görülür.
- Henüz tam açılmamış olan bir lale bulunduğu ortamdan 10-15 0C daha sıcak bir ortama konulursa birkaç dakika içinde çiçek tam
açılır. Eğer aynı lale tekrar önceki ortamına alınırsa düşük sıcaklığın etkisiyle lalenin taç yaprakları kapanır.
c. Sismonasti: Bitkide sarsıntı ve dokunma ile meydana gelen turgor değişimleri sonucu
ortaya çıkan hareketlerdir.
-Küstüm otunun (Mimoza pudica) yapraklarının kapanması, Böcekçil bitkinin yapraklarının böceğin yaprağa dokunmasıyla
kapanması örnek verilebilir.
Tropizma ve nasitinin karşılaştırılması
TROPİZMA NASTİ
Uyaranın yönüne bağlı yönelim Uyaranın yönüne bağlı olmayan durum değiştirme
hareketleridir. hareketleridir.
Turgor basıncı etkisi ile gerçekleşir.
Hormon (oksin) etkisi ile gerçekleşir. (Bazılarında elektriksel uyarıların etkisi de vardır)
Yavaş gerçekleşir. Hızlı gerçekleşir.

Uyaranın yönüne göre pozitif, negatif tropizma vardır. Uyaranın yüne bağlı olmadığı için negatif, pozitif çeşitleri
yoktur.
E.Ü. -- 110 --
FOTOPERYODİZM
12. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI
12.3.1. Bitkilerin Yapısı
Anahtar Kavramlar fotoperiyodizm, nasti, oksin, tropizma, uç meristem, yanal meristem, yaş halkaları
-Bitkilerin gün uzunluğuna bağlı olarak gelişim göstermesi olayına fotoperiyodizm denir. -Bitkilerin gelişim gösterdikleri evreye ise
fotoperiyot denir.
-Fotoperiyot bitkilerde büyüme, gelişme, çiçeklenme, yaprakların dökülmesi ve durgunluk döneminin başlaması gibi fizyolojik olayları
etkilemektedir.
NOT:
Tomurcuklar çiçekleri oluşturur; ancak, fotoperiyodu yapraklar saptar. Çiçeklenme için gerekli fotoperiyot sağlandığında,
yaprakların çiçek oluşturmaları için tomurcuklara bir sinyal göndermeleri gerekir. Yaprakların tümü koparılırsa, bitki
fotoperiyoda karşı körleşir.
Işık alma süresine göre bitkiler üç ana grupta incelenir.

1. Uzun gün (kısa-gece) bitkileri: Gündüzün geceye oranla daha uzun olduğu günlerde
genellikle ilkbaharda ve yazın çiçeklenen bitkilerdir.
-Bu bitkilerin çiçeklenebilmesi için 12-14 saat ışık alma süresine ihtiyaç vardır.
-Ekvator’dan uzak bölgelerde yaşayan bitkiler genellikle uzun gün bitkileridir.
-Ülkemizdeki bitkiler genellikle uzun gün bitkisidir.
-Örneğin ıspanak, gün uzunluğu 14 saat ya da daha fazla olunca çiçeklenir. Turp, marul, süsen ve arpa, buğday gibi pek çok tahıl
çeşitleri de uzun gün bitkileridir.
2. Kısa gün (uzun-gece) bitkileri: Gecenin gündüzden daha uzun olduğu mevsimlerde
çiçek açıp gelişen bitkilerdir
-Kışa doğru çiçek açarlar.
-Örnek çilek, sütleğen, kazayağı, soya fasulyesi, patates uzun-gece bitkilerine örnek olarak verilebilir.
3. Nötr bitkiler
-Gün uzunluğundan etkilenmeyen bitkilerdir. Bu bitki türleri fotoperiyottan etkilenmez. Bu nedenle bu bitkiler uzun gün ve kısa
gün bitkilerinden daha avantajlıdır.
-Pamuk, ayçiçeği, pirinç, domates ve karahindibalar nötr gün bitkilerine örnek olarak verilebilir.
NOT:
-Başlangıçta botanikçiler bu bitkileri kısa-gün bitkileri ve uzun-gün bitkileri olarak isimlendirmişlerdir. Ancak artık bitkinin
çiçeklenmesini etkileyen faktörün, gün uzunluğu değil gece uzunluğu olduğu tespit edilmiştir. Bundan dolayı kısa-gece
bitkileri, uzun-gece bitkileri isimlendirmesi daha doğrudur.
E.Ü. -- 111 --
-Normalde uzun gecede çiçeklenmeyen bir uzun gün bitkisi, sürekli karanlık periyodonun birkaç dakikalık ışık verilerek bozulması
halinde çiçeklenir. (A)
-Normalde uzun gecede çiçeklenen bir kısa gün bitkisi, sürekli karanlık periyodonun birkaç dakikalık ışık verilerek bozulması halinde
çiçeklenmez. (B)
NOT:
Fotoperiyot ile çiçeklenmeye teşvik edilmiş bitki, teşvik edilmemiş bir bitkiye aşılanırsa iki bitki de çiçeklenir. Bu durum,
çiçeklenmeye teşvik eden maddelerin taşınabildiğini gösterir.
E.Ü. -- 112 --
BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI
Su ve Minerallerin Bitkiler İçin Önemi

Bitkiler, topraktan su ve gerekli mineralleri alarak beslenir. Mineraller topraktan genellikle inorganik iyonlar hâlinde alınır. Bitkinin yapısında
bulunan mineraller, organik madde sentezinde görev aldıkları için oldukça önemlidir. Bitkilere güneş ışığı ve gerekli mineraller verildiğinde,
normal büyüme için gerekli tüm bileşikler sentezlenebilir. Organik bileşiklerin sentezlenebilmesi için bitkinin havadan CO2 alması gerekir.
Bitkiler O2 üreticisi olmakla birlikte hücre solunumu için O2'e gereksinim duyar. Bitki kökleri solunum için topraktan O2 alırken solunum
sonucu üretilen CO2'i toprağa verir. Toprakta bulunan minerallerin çok azı bitkiler tarafından kolayca alınabilir özelliktedir. Minerallerin
bitkiler tarafından alınabilir hâle dönüşmesi topraktaki mikroorganizmaların faaliyeti, toprağın havası ve sıcaklığı gibi birçok faktöre bağlıdır.
- Besin tuzları çeşitli elementlerden oluşur. Bitkilerin büyümesi için yaşamsal öneme sahip elementlere mutlak gerekli (elzem) element denir.
-Mutlak gerekli elementler enzimlerin faaliyetlerinde, hücrelerin osmotik basıncının düzenlenmesinde ve bazı organik bileşiklerin yapısal
elemanı olarak görev yapar.
-Makro elementler: Bitkilerin fazla miktarda ihtiyaç duyduğu Karbon, hidrojen, oksijen, azot, kükürt, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum
gibi elementlerdir.
-Mikro elementler: Bitkilerin çok az gereksinim duyduğu klor, bakır, sodyum, demir, çinko, mangan gibi elementlerdir.
-Bitkiler, besin elementlerinin optimum düzeyde bulunduğu ortamlarda en iyi şekilde büyür ve gelişir.
-Minimum kuralı: Ortamda bulunan elementlerden hangisi en az ise, o element sınırlayıcı etki gösterir. Yani diğer elementler ortamda yeterli
olsa bile bitkinin bu elementlerden yararlanma ölçüsü, ortamda az bulunan elementten yararlandığı ölçüdedir.
Bitkinin gelişimi en az oranda bulunan elemente göre olur. Buna minimum yasası denir.
-Yanda verilen fıçıda, her bir tahta bir elementi veya fotosentezde gerekli
maddeleri simgelemektedir.
-Bu fıçıyı oluşturan tahtaların uzun olması, ilgili elementin çok olduğunu;
tahtanın kısa olması ise ilgili elementin az olduğunu gösterir.
-Bu durumda fıçı, en kısa olan tahtanın seviyesine kadar su doldurabilir.
-İşte bitkilerde de fotosentez hızı ve büyüme, en az olan elementle sınırlıdır.
(Minimum yasası)
- Gübre
Bitki büyümesini arttırmak için toprağa uygulanan doğal veya yapay kimyasallara gübre denir. -İki temel tip gübre bulunur:
1. İnorganik gübreler: Azot, fosfor, potasyum gibi inorganik mineralleri içeren gübrelerdir.
2. Organik gübreler: Bitki veya hayvan kalıntılarından elde edilen gübrelerdir. Biyolojik kökenlidir.
Bu gübrelerdeki organik maddeler toprak mikroorganizmalarının faaliyeti sonucu mineralleşme denilen bir süreçle parçalanabilen organik
madde içerir. Daha sonra bitkiler bu kalıntılardaki besin elementlerini yapılarına katar.
-Topraktaki su ve minerallerin bitkiye geçmesini kolaylaştıran adaptasyonlar:
1. Kök emci tüy hücreleri: Epidermis hücrelerinin toprak içine doğru uzantılarıdır. Toprak
parçacıkları ile kökün temas yüzeyini arttırır. Örneğin bir çavdar bitkisinde emici tüylerin sayısı 14 milyar civarındadır ve oluşturduğu toplam
yüzey alanı 400 m2 den fazladır. Yapılan araştırmalar en hızlı ve en fazla su alımının kök emici tüy bölgesinde olduğunu göstermiştir.
2. Nodül: Yer fıstığı, fasulye, yonca gibi baklagillerin köklerinde azot bağlayıcı bakterileri
bulunduran hücrelerden oluşmuş şişkinlikler, yumrulardır. Bitkiler bakterilerin tuttuğu azotu kullanarak azot ihtiyaçlarını giderirken,
bakteriler de bitkiden organik besin alarak mutualist yaşNOarlT:ar.
Azot bağlayıcı bakteriler ancak birlikte yaşadıkları baklagiller bitkisi ile bir araya geldiklerinde azot fikse edebiliyorlar (bağlayabiliyorlar) ve
bu işlemi gerçekleştirebilmeleri için toprakta kullanılabilir azot miktarlarının oldukça düşük olması gerekiyor.
E.Ü. -- 113 --
3. Mikoriza: Canlı bitki kökleri ile mantar hifleri arasındaki mutualist birliğe denir. Mantar hifleri,
bitki kök yüzey alanını arttırarak bitkinin su, mineral (özellikle fosfor) ve tuz alımını sağlar. Mantarlar tarafından alınmış su ve
minerallerin bir kısmı bitkiye aktarılırken, mantar bitkinin fotosentez ile yapmış olduğu ürünlerle beslenir.
NOT:
Kökler sadece uygun mantar türleriyle mikorizayı oluşturur.
Bitkilerde Su ve Mineral Taşınma Mekanizması

-Damarlı bitkilerde su ve mineraller iletim doku elemanları olan ksilem (odun boruları) ile taşınır. -Suyun kök emici tüyleri ile
alınması:
-Suyun alınabilmesi, kökteki ozmotik basıncın artışına bağlıdır.
-Kök hücreleri aktif taşıma ile topraktan mineral aldığında kök emici tüy hücrelerinin ozmotik basıncı artar. Kökün ozmotik basıncı,
toprağın ozmotik basıncından daha yüksek olduğunda kök emici tüy hücreleri topraktan su çeker.
NOT:
Su, topraktan emici tüylerle osmoz ve difüzyon kurallarına göre geçer. Minerallerin topraktaki derişimi, emici tüylerdeki
derişiminden daha düşüktür. Bu nedenle minerallerin emici tüyler tarafından alınması aktif taşıma ile gerçekleşir. Aktif
taşıma için gerekli ATP enerjisi emici tüylerin mitokondrilerinden sağlanır.
-Topraktan kök emici tüyleri ile alınan su ve minerallerin, kökten, ksilem borularına kadar iletilmesi iki farklı yol ile gerçekleşebilir. Bu
yollardan birine apoplast yol, diğerine simplast yol adı verilir.
1. Apoplast yol; hücre çeperlerinden oluşan, hücreler arası boşlukta ilerleyen bir yoldur. Su, bu
yolda ilerlerken simplast yola göre daha hızlı hareket eder ve hiçbir engelle karşılaşmadan endodermiste bulunan kaspari şeridine
kadar gelir. Kaspari şeridi; endodermis hücreleri arasında bulunan, su geçirmeyen bir kuşaktır. Buraya kadar apoplast yoluyla gelen su,
buradan aynı yolla ksileme geçemez. Endodermise giren su, hücreden hücreye geçerek (simplast yolla) ksileme ulaşır.
2. Simplast yol, birbiriyle komşu olan kök hücrelerinin oluşturduğu yoldur. Su, bir hücreden diğer
hücreye aktarılarak geçer. Hücre zarındaki seçici geçirgen özellik, bu madde iletiminin denetimini sağladığından madde geçişi
apoplast yoldakine oranla daha yavaş gerçekleşir.
Şekil: Topraktan kök emici tüy hücreleri ile alınan su ve minerallerin ksileme taşınırken izlediği apoplast ve simplast yollar.
Şekil: Topraktan kök emici tüy hücreleri ile alınan su ve minerallerin ksileme taşınırken izlediği apoplast ve simplast yollar.
E.Ü. -- 114 --
KSİLEMDE (ODUN BORULARINDA) SUYUN TAŞINMASI
-Maddelerin odun ve soymuk boruları ile taşınmasına uzun mesafeli taşıma da denir.
-Bitkilerde suyun ksilemde taşınması kılcallık, kök basıncı ve terleme-çekim teorisi olmak üzere 3 mekanizma ile açıklanmaktadır.
1. Kılcallık olay
-Adezyon kuvveti etkisiyle gerçekleşir. Adezyon, farklı çeşit moleküllerin birbirine yapışmasıdır.
Su molekülleri ksilem hücrelerinin çeperlerindeki selüloz moleküllerine tutunma eğilimindedir.
Bu eğilimin sonucu olarak çok ince kılcal borulardan oluşan ksilem çeperleri suyu çekerek
yükselmesine neden olmaktadır.
-Ancak diğer faktörlere göre kılcallık, suyun yükselmesinde en az etkili olan faktördür.
2. Kök Basıncı
-Kökteki ozmotik basınç artışına bağlı olarak topraktan köke su çeken ve suyun odun borularında yükselmesini sağlayan itici kuvvettir.
Bu itici kuvvet, ksilemdeki su sütununu basınç altında tutarak yükselmesini sağlar.
NOT:
Bir bitki hangi ortamda yaşarsa yaşasın bulunduğu ortamdan su alabilmesi için; Kök ozmotik basıncı>Toprak
ozmotik basıncı olmalıdır.
-Bitkilerde damlama (guttasyon) kök basıncı etkisi ile gerçekleşir.

-Bazı otsu bitkilerin gövdeleri enine kesilirse ksilemdeki öz suyun kesik yüzeyden bir süre akması, kök basıncı etkisi olur.
3. Terleme-Çekim Teorisi ve Kohezyon

-Terleme; bitkinin buhar şeklinde su kaybetmesidir.
-Terleme sonucunda yapraklardaki su oranı azalır. Yani yaprakların osmotik basıncı artar.
-Artan osmotik basınç etkisi ile bitkinin üst kısımlarında bir su çekme (emme) kuvveti oluşur.
-Oluşan çekme kuvveti hidrojen bağı ile birbirine bağlı su moleküllerinin ksilemde kopmayan bir sütun şeklinde ilerlemesini sağlar.
-Böylece yaprak hücreleri, ksilemde suyun çekilmesini sağlarken kaybolan suyun yerine de emici tüylerle topraktan su emilir.
NOT:
Su moleküllerinin hidrojen bağlarıyla birbirine tutunmasına kohezyon denir. Kohezyon etkisi ile ksilemde kopmayan su
sütunu oluşur.
Bitkilerde suyun taşınmasında etkili olan faktörlerin etkisi en az olandan çoğa doğru sıralanması şöyledir: Kılcallık < Kök basıncı <
Terleme-çekim kuvveti
NOT:
-Kılcallık ve terleme-çekim kuvveti yukarıdan çeken, kök basıncı aşağıdan iten kuvvettir. -Kılcallık ve terleme-çekim
kuvveti cansız sistemlerde de gerçekleşebilir. Kök basıncı sadece canlı sistemlerde gerçekleşir.
-Suyun taşınma hızını arttıran faktörler:

-Işık şiddetinin artması, -Rüzgar şiddetinin artması
-Sıcaklığın artması, -Işığın dalga boyu (Mavi ışık stomaların açılmasını uyarır.) -Topraktaki su miktarının
artışı, -Havanın emme kuvvetinin artışı
SUYUN TAŞINMASINDA GUTASYON VE STOMALARLA GERÇEKLEŞEN TERLEMENİN ETKİSİ
1. GUTASYON (SUYUN SIVI ŞEKLİNDE KAYBI)
-Topraktaki su miktarının ve havadaki nemin yüksek; bitkide terlemenin düşük olduğu zamanlarda köklerden giren su, kök basıncının
etkisiyle yapraklardaki hidatotlardan su damlaları hâlinde dışarı atılır. Bu olay damlama (gutasyon) denir.
-Damlama nemli iklim şartlarında yetişen bitkilerde görülür. İlkbaharda sabahın erken saatlerinde çimen, domates, çilek vb. bitkilerin
yaprak kenarlarında su damlacıkları hâlinde damlama görülür.
NOT:
Gutasyonu “çiğ” ile karıştırmamak gerekir. Çiğ, yaprağın kenar ve ucunda değil, üst yüzeyinde oluşur.
2. TERLEME (SUYUN BUHAR ŞEKLİNDE KAYBI)

-Bitkilerin buharlaşma yoluyla su kaybetmelerine terleme denir.
-Terlemenin büyük bir bölümü (yaklaşık %90) stoma ile gerçekleşirken, geri kalanı ince olan kutikuladan yapılır.
NOT:
Terlemenin stomalarda fazla olmasının sebebi; hem mezofil hücrelerinin nemli olması hem de CO2 girişi için
stomaların açık olması, hava ile temas eden su moleküllerinin buharlaşmasına yol açmasıdır.
E.Ü. -- 115 --
-Terlemenin bitkiye sağladığı avantajlar:
-Isıyı ayarlar.
-Boşaltımı sağlayarak su dengesini ayarlar.
-Topraktan su ve mineral alınmasını kolaylaştırır. -Odun
borularındaki iletimi hızlandırır.
NOT:
Suyun kök emici tüy hücreleri ile topraktan alınıp, yapraklara taşınabilmesi için;
Havanın emme kuvveti ˃Yaprak osmotik basıncı ˃Kök osmotik basıncı ˃Toprak osmotik basıncı
TERLEME GUTASYON (DAMLAMA)
Suyun buhar halinde atılmasıdır. Suyun sıvı halde atılmasıdır.
Sadece su atılır Su ve suda çözünmüş mineraller atılır.
Havanın emme kuvveti etkisi ile olur. Kök basıncı etkisi ile olur.
Stomalardan, lentisellerden ve ince olan kutikula
Hidatotlardan yapılır.
yüzeyinden yapılır.
Sabahın erken saatlerinde çok nemli ortamda
“Yaprağın su buhar basıncı > Havanın su buhar basıncı”bağıntısı “Yaprağın su buhar basıncı > havanın su buhar
sağlandığında yapılır. basıncı” bağıntısı sağlandığında yapılır
-Terlemeyi etkileyen faktörler:

A. Terlemeyi etkileyen bitkinin anatomik özellikleri: -Yaprak yüzeyinin
genişliği
-Kutikula kalınlığı
-Stoma sayısı ve yapraktaki konumu
- Yapraktaki tüy miktarı
-İletim demetlerinin sayısı ve gövdedeki dağılımı
B. Terlemeyi etkileyen çevresel faktörler:
Çevresel faktörler Grafiği
Terleme hızı
1. Havanın nemi: Havanın nemi arttıkça terleme azalır.
Havanın nemi
Terleme hızı
2. Rüzgar: Rüzgar şiddetinin artması terlemeyi arttırır.
NOT: Rüzgar atmosfer basıncını azalttığı ve yaprak yüzeyindeki suyu
uzaklaştırdığı için terleme hızını artırır. Rüzgar
Terleme hızı
3. Sıcaklık: Sıcaklığın aşırı derecede artması, terlemeyi
önce artırır, sonra da azaltır.
Sıcaklık
Terleme hızı
4. Işık şiddeti: Belirli bir orana kadar artışı terlemeyi
artırır.
Işık şiddeti
Terleme hızı
5. Topraktaki su miktarı: Belirli bir orana kadar artışı
terlemeyi artırır. Su miktarı
Terleme hızı
6. Kilit hücrelerindeki CO2 miktarı: CO2 miktarının
artması terlemeyi azaltır.
CO2 miktarı
NOT: Kilit hücrelerinde CO2 miktarının artması, pH'ı azaltır. Bu durumda glikoz nişastaya çevrilir. Böylece osmotik basınç azalır.
Stomalar su kaybeder, turgor basıncı azalır ve stomalar kapanır. Terleme azalır.
-Yapraktaki CO2 miktarı belli bir seviye altına düşerse kilit hücrelerindeki pH yükselir. Nişasta glikoza hidroilz olur. Ozmotik basınç
artar. Komşu hücrelerinden su almaya başlar. Turgor basıncı artar. Stomalar açılır. Terleme artar.
Terleme hızı
7. Atmosferdeki CO2 miktarı: Belirli bir orana kadar artışı
terlemeyi artırır. Sonra sabit kalır.
CO2 miktarı
Terleme hızı
-Terleme hem gündüz hem de gece gerçekleşir. -Terleme hızı

geceye göre gündüz daha fazladır.
Gece Gündüz Gece Gündüz
E.Ü. -- 116 --
STOMALARIN YAPISI ve ÇALIŞMA MEKANİZMASI
A. STOMALARIN YAPISI
- Bitkilerde atmosferden CO2'in alınması ve O2'in verilmesi stomalarla sağlanır. Stomalar aynı zamanda terlemeyle su buharının
atılmasını sağlar.
-Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla meydana gelir.
NOT:
Stomalarda kloroplast bulunur. Fotosentez yapar. Geçici olarak nişasta depo edebilir. Epidermis hücrelerinde kloroplast
bulunmaz. (Sucul bitkiler hariç).
-Bir stoma, bekçi hücreleri (kilit hücreleri = kapatma hücreleri) denilen fasulye şeklinde iki adet hücreden oluşur.
- İki bekçi hücresi epidermis hücreleriyle kuşatılmış ve çukur kısımları birbirine bakacak şekilde yerleşmiştir. Bekçi hücreleri arasında
gözenek (por=açıklık) bulunur.
-Bekçi hücrelerinin stoma açıklığına bakan çeperleri kalın, epidermis hücrelerine bakan çeperi ise incedir. Çeperlerdeki bu kalınlık farkı,
stomanın açılıp kapanmasında önemli rol oynar.
epidermis hücresi
epidermis hücresi
Kalın iç çeper
İnce dış çeper
Komşu
Komşu
Çekirdek Por
Kloroplast
l l
Bekçi (Kilit)
hücreler
Stomanın kapalı durumu Stomanın açık durumu
B. STOMALARIN ÇALIŞMA MEKANİZMASI
- Stomaların açılıp kapanmasını sağlayan temel faktör stoma bekçi hücrelerindeki turgor basıncı değişiklikleridir.
-Bekçi hücre çeperlerdeki kalınlık farkı stomanın açılıp kapanmasında önemli rol oynar.
1. STOMALARIN AÇILMASI
- A. STOMALARIN AÇILMASINDA FOTOSENTEZİN ETKİSİ
1. Gündüz fotosentezden dolayı bekçi hücrelerdeki glikoz miktarı artar.
2.Glikoz miktarındaki artış kilit (bekçi) hücrelerindeki ozmotik basıncı arttırır.
3. Ozmotik basıncı artan kilit hücreler komşu epidermis hücrelerinden su alır.
4. Kilit hücrelerdeki turgor basıncı artar. Stoma açılır.
-B. STOMALARIN AÇILMASINDA K+ ETKİSİ
1. Gündüz ışık etkisi ile komşu epidermis hücrelerindeki K+’ları kilit hücrelere pompalanır.
2. K+ iyonları artan, kilit hücrelerinde ozmotik basınç artar.
3. Ozmotik basıncı artan bekçi hücreler, komşu epidermis hücrelerinden ozmozla su alır.
4. Bekçiç hücrelerinin turgor basıncı artar. Stoma açılır.
NOT:
Bekçi hücrelerine K+ iyonlarının özel zar kanallarından girmesini H+ iyonlarının aktif olarak dışarı atılması sonucu zar
potansiyelinin oluşması sağlar.
-C. STOMALARIN AÇILMASINDA pH ETKİSİ:

1. Gündüzleri fotosenteze bağlı olarak kilit hücrelerindeki CO2 miktarı azalır.
2. CO2 ‘si azalan kilit hücrelerindeki pH yükselir.
3. pH’ın yükselmesi kilit hücrelerindeki bir enzimi (fosforilaz) aktifleştirir.
4. Bu enzim kilit hücrelerindeki nişastanın glikoza dönüşümünü sağlar. (Hidroliz)
5. Glikozu dolayısı ile ozmotik basıncı artan kilit hücreleri komşu epidermis hücrelerinden su alır.
6. Kilit hücrelerdeki turgor basıncı artar. Stoma açılır.
2. STOMALARIN KAPANMASI
-a. STOMALARIN KAPANMASINDA SOLUNUMUN ETKİSİ:
1. Geceleri solunum sonucu kilit hücrelerindeki glikoz miktarı azalır.
2. Glikozun azalması ozmotik basıncı düşürür.
3. Solunum sonucu oluşan su komşu epidermis hücrelerine gönderilir.
4. Kilit hücrelerindeki turgor basıncı azalır. Stoma kapanır.
b. STOMALARIN KAPANMASINDA K+ ETKİSİ:
1. Geceleri kilit hücrelerindeki K+’ları komşu epidermis hücrelerine pompalanır.
2. K+‘ların azalması ozmotik basıncı düşürür.
3. Ozmotik basınç düşünce komşu epidermis hücrelerine su geçişi olur.
c. STOMALARIN KAPANMASINDA pH ETKİSİ:
1. Geceleri solunuma bağlı olarak kilit hücrelerindeki CO2 miktarı artar.
2. CO2 ‘si artan kilit hücrelerinin pH‘ı düşer.
3. pH‘ın düşmesi kilit hücrelerindeki fosforilaz enzimini ters yönde çalıştırır ve nişasta sentezi
gerçekleşir.
4. Glikozun azalması kilit hücrelerindeki ozmotik basıncı düşürür.
5. Nişasta sentezi ile oluşan su komşu epidermis hücrelerine gönderilir.
E.Ü. -- 117 --
BİRAZ DETAY
Çevresel faktörler stoma hareketlerini etkileyebilir.
-Örneğin topraktaki su miktarı yetersiz olursa gündüz açık olması gereken stomalar kapanır. Bitkiler su kıtlığı çekince mezofil
hücrelerinde absisik asit hormonu üretilir. Bu hormon, bekçi hücrelerine stomaların kapatılması için uyarı gönderir. Böylece bitkinin
su kaybı önlenmiş olur. -Hücresel solunum yaprağın hava boşluklarında CO2 yoğunluğunu arttırarak stoma kapanmasını uyarır.
-Gün ortasındaki yüksek sıcaklıklar solunum hızını artırır; böylece yaprak içinde daha fazla CO2 birikir. Bu durumda bitkiler,
stomalarını kapatarak su kaybını azaltır ve solunumla meydana gelen CO2 kullanıIarak fotosentezi sürdürür.
-Bir bitkiyi küçük bir karanlık odada tutsanız bile, stomalar açılıp ve kapanarak günlük ritimlerini sürdürürler. Bu durum bekçi
hücrelerindeki içsel saat ile düzenlenir.
-Gündüz ışık etkisi ile bekçi hücrelerinin plazma zarında bulunan mavi ışık reseptörünü uyarır. Bu durum ATP ile çalışan proton
pompalarının aktifleştirilmesini uyarır. Bunun sonucu olarak bekçi hücrelerinin K+ alımı artar. Osmotik basıç artar. Komşu
hücrelerinden su alınır ve stomalar açılır.
Stomaların açılmasına neden olan durumlar Stomaların kapanmasına neden olan durumlar
Kilit hücrelerinde; Kilit hücrelerinde;

Fotosentezin başlaması Fotosentezin durup, solunumun devam etmesi
Glikozun artması Gjikozun azalması
pH'ın artması pH'ın düşmesi
Nişastanın hidrolizi Nişasta sentezi
K+’larının artışı K+’larının azalması
ORGANİK BESİNLERİN TAŞINMASI
-Bitkilerde fotosentezle üretilen organik ürünler, bitkinin bütün organlarına floemle taşınır. Floemde taşıma işlemini kalburlu borular
gerçekleştirir.
-Floemdeki taşıma ksileme göre daha yavaştır.
-Floemde taşıma çift yönlüdür. Fotosentez sonucu oluşan glikoz, amino asit gibi organik moleküller yapraklardan köke doğru taşınırken;
köklerde sentezlenen amino asit ve diğer azotlu organik moleküller kökten yapraklara doğru taşınır.
NOT:
İletim demetlerinden kalburlu borulardan biri floem özsuyunu (sakkaroz, inorganik iyonları, amino asitler, hormonlar)
bir yönde, aynı demetteki diğer bir kalburlu boru ise ters yönde taşıyabilir. Bir tek kalburlu boruda aynı anda iki yönlü
taşıma olmaz.
-Organik moleküllerin soymuk borularında taşınması basınç-akış teorisi ile açıklanır. Buna göre; -Kaynak hücre: Yapraktaki
fotosentez yapabilen hücrelerdir.
-Havuz hücre: Kök ya da meyvede organik besinlerin depolandığı hücrelerdir.
-Floemin yüklenmesi: Fotosentez ürünlerinin kaynak hücrelerden floemdeki kalburlu borulara geçişidir. (Aktif taşıma ile ATP
harcanarak yapılır)
Floemin boşaltılması: Fotosentez ürünlerinin kalburlu borulardan havuz hücrelerine pasif ya da aktif taşıma ile geçişidir.
Basınç-Akış Teorisi:
1. Kaynak hücreden ya da arkadaş hücrelerinden floeme aktif taşıma ile şeker yüklenir.
2. Bu durum floem hücrelerinin ozmotik basıncını artırır.
3. Floem hücreleri çevre dokulardan ve ksilemden osmozla su alır.
4. Su geçişi floem hücrelerinde sıvı basıncının artmasına neden olur.
5. Artan sıvı basıncının (hidrostatik basıncın) etkisi ile şekerler aşağı doğru akar.
6.
7. Şeker derişiminin azalması ile su floemden çıkarak ksileme geçer ve havuzdan kaynağa geri
döner.
Şekil: Bitkide basınç-akış teorisi

E.Ü. -- 118 --
BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME ve ÇİMLENME
Çiçeğin Kısımlarını ve Bu Kısımların Görevlerini

Çiçek, tohumlu bitkilerde üreme organıdır. Bitkinin ana gövdesinin uç kısmında ya da yan dalların üzerinde bulunur.
NOT:
Çiçekler bitkide sınırsız büyüyen vejetatif sürgünlerin aksine sınırlı büyüyen sürgünlerdir.
-Tohumlu bitkiler açık tohumlu ve

kapalı tohumlu olmak üzere iki alt
bölüme ayrılır. Açık tohumlu bitki
çiçeklerine kozalak denir.
Erkek kozalak Dişi kozalak

-Kapalı Tohumlu bitkilerde çiçeğin yapısı ve görevleri;
-Çiçek sapının ucunda çiçek tablası olarak bilinen genişlemiş bir yapı yer alır.
-Çiçek, dıştan içe doğru çanak yapraklar, taç yapraklar, erkek ve dişi organlardan oluşur.
Şekil: Tam çiçeğin kısımları

Çiçek tablası: Çiçeğin üreme organlarını taşır. Üremeye doğrudan katılmaz.
Çanak yaprak (sepal): Çiçeğin en dışında yer alan, çoğunlukla yeşil renkte olan ve tomurcuk halindeyken iç kısımdaki organları korumakla
görevli kısım olup, bazı bitkilerde fotosentez yapabilir. Üremede görevi yoktur.
Taç yaprak (petal): Genellikle renkli ve kokulu tek ya da birkaç sıralı yapraklardır. Böcekleri ve diğer tozlaştırıcıları kendine çekerek
tozlaşmaya yardımcı olur. Ayrıca iç kısımlardaki yapıları da korur.
Erkek organ (stamen): Sapçık (flament) başçık

(anter) olmak üzere iki kısımdan oluşur. Başçık polenlerin oluştuğu
kısımdır. Polen keseleri burada bulunur. Başçığın kesiti alındığında teka
denilen dört bölmeli bir yapı göze çarpar. Bölmelerin her birinde polen
keseleri bulunur. Polen keseleri polenleri üretir.
Dişi organ (pistil = karpel): Çiçeğin içte kalan son bölümüdür. Bir çiçek bir
veya daha fazla sayıda dişi organa sahip olabilir.
-Üç bölümden oluşur;
1. Yumurtalık (ovaryum): Dişi organın alt kısmında

bulunan genişlemiş yapıdır. İçinde tohum taslakları bulunur.
2. Dişicik borusu (stilus): Yumurtalığın tepeciğe

kadar uzanan boyun kısmıdır. Polen tüpü burada gelişir.
3. Tepecik (stigma): Dişicik borusunun üstünde

bulunan, polenlerin tutunduğu ve çimlendiği nemli, yapışkan kısımdır.
E.Ü. -- 119 --
Çiçek türleri:
-Tam çiçek: Çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişi organı birlikte bulunduran çiçeklere tam çiçek (erselik) denir.
-Kiraz, elma, şeftali, bezelye, çilek vb.
-Eksik çiçek: Bir çiçekte bu dört temel kısımdan bir veya daha fazlasının eksik olmasıdır.
-Çiçekler ayrıca üreme organlarının bulunup bulunmamasına göre de sınıflandırılır.

-Hermafrodit=erselik (tam) çiçek: Hem dişi hem de erkek organlara sahip çiçeklerdir. Tam çiçekler, dört tip çiçek organına sahip
olduğundan daima çift eşeyli (biseksüel) dir. Ancak çanak ya da taç yaprakları bulunmayan bir eksik çiçek de çift eşeyli olabilir. Bunlara
hermafrodit çiçek denir.
-Tek eşeyli çiçek (eksik çiçek): Sadece erkek organ bulunduran çiçeklere erkek çiçek, sadece dişi organ bulunduran çiçeklere de dişi
çiçek denir.
-Erkek ve dişi çiçekler aynı ya da farklı bitkiler üzerinde yer alabilir.
-Eğer erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde bulunuyorsa, buna tek evcikli (monoik) bitki denir. Örnek: Meşe, mısır, ceviz, fındık,
kavun, karpuz vb. Bir mısır bitkisinin koçanı dişi çiçek kümesinden, püsküller ise erkek çiçeklerden oluşur.
-Eğer erkek ve dişi çiçekler farklı bitkiler üzerinde bulunuyorsa, buna da iki evcikli (dioik) bitki denir. Örnek: Hurma, söğüt, kavak, incir,
kivi vb.
Şekil: Çiçek durumuna göre bitki çeşitleri

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME HÜCRELERİNİN OLUŞUMU ve TOZLAŞMA
A. POLEN OLUŞUMU
-Polenler (çiçek tozları) erkek organın başçığındaki polen keselerinden oluşur.
-Diploit (2n) yapıdaki polen ana hücreleri (mikrospor ana hücreleri) mayoz bölünme geçirerek mikrosopor adı verilen haploit (n)
yapıda dört tane hücre meydana getirir.
-Daha sonra, her bir mikrospor (n) çekirdeği mitoz geçirerek ikişer çekirdekli polenleri oluşturur.
NOT:
Buradaki mitoz bölünme, endomitozdur. Çekirdek bölünmesi olurken sitoplazma bölünmesi gerçekleşmez. Genetik
yapıları aynı olan ikişer çekirdekli polenler oluşur.
-Polende bulunan iki çekirdeğin kalıtsal yapısı aynı olmasına karşın, biri vejetatif çekirdek, diğeri generatif çekirdek olarak
adlandırılır.
-Generatif çekirdek sperm çekirdeklerini, vejetatif çekirdek ise polen tüpünü oluşturur.
Şekil: Çiçekli bitkilerde polenlerin oluşumu

-Polenin yapısı: Por (Açıklık)
-Çift katlı zarla çevrilidir. Dış zar
-İç zar canlı dış zar cansızdır. İç zar
-Dış zar delikli olup, bitki türüne göre değişik şekil,
Üretken çekirdek (n)
yapı, renk ve desenlere sahiptir. (Generatif)
-Polen dış zarı üzerinde por denilen açıklıklar
Tüp çekirdeği (n)
bulunur. (Vejetatif)
Şekil: Polenin şematik gösterimi
E.Ü. -- 120 --
NOT:
-Bitkilerin polenleri türe özgü olup, sınıflandırılmalarında kullanılır.
-Arkeolojide de polenlerin bu özelliğinden yararlanılarak kazı yapılan alanlarda, ilgili dönemde hangi bitkilerin yaşadığı
belirlenebilir.
-Rüzgârla tozlaşan bitkilerin polenleri düz yüzeyli ve hafif; böcek vb. canlılarla tozlaşan bitkilerin ise genellikle desenli ve
çıkıntılıdır.
Sperm oluşumu erkek organda gerçekleşmez. Spermler, tozlaşmadan sonra, dişicik borusunda generatif çekirdeğin mitozu
ile oluşur. Bu durum spermin yaşama şansını artırır.
B. DİŞİ ÜREME HÜCRESİNİN OLUŞUMU

-Dişi üreme hücresi olan yumurta, dişi organın yumurtalığında oluşur.
-Yumurtalığın içinde, ileride tohuma dönüşecek tohum taslakları bulunur.
-Tohum taslağında bulunan diploid (2n) kromozomlu megaspor ana hücresi mayoz geçirerek haploid (n) kromozomlu dört megaspor
hücresini meydana getirir.
-Genellikle bu dört megasporun üçü erir; kalan megaspor büyür ve üç kez mitoz geçirerek “n” kromozomlu sekiz adet çekirdek oluşturur.
-Tohum taslağının döllenmeye hazır hâle geldiği 8 haploid çekirdekten oluşan bu yapıya embriyo kesesi denir.
--Embriyo kesesindeki bu çekirdekler, çok az miktarda da olsa sitoplazmaya sahip olduklarından hücre olarak da adlandırılabilir.
-Embriyo kesesindeki çekirdeklerden;

-İki tanesi merkeze yerleşir polar çekirdekler adını alır.
-Bir tanesi yumurta hücresini oluşturur, mikropil (polen tüpünün tohum taslağına girdiği açıklık) tarafına yerleşir. İki yanında ise sinerjit
çekirdekler yer alır. Sinerjitler, polen tüpünün cezb edilmesi ve ona yol gösterilmesi işlevini görür.
- Kalan üç tanesi de antipot çekirdek adını alır ve karşı kutba yerleşir. (Antipotların işlevi bilinmemektedir).
Şekil: Dişi üreme hücresinin oluşumu

NOT:
-Yumurta hücresi oluşurken, ard arda 1 mayoz v e 3 mitoz bölünme görülür.
-Embriyo kesesindeki 8 haploit (n) çekirdeğin kalı tsal bilgileri aynıdır.
-Mayoz bölünme sonucu oluşan megasporun, büy üyerek 3 mitoz geçirip 8 çekirdekli embriyo kesesi oluşturmasına haploit
büyüme ev resi denir. Bu evre hayvanlarda görülmez.
TOZLAŞMA
-Erkek organda olgunlaşan polenin dişi organın tepeciğine rüzgar, böcekler, su veya insanlarla taşınmasına tozlaşma denir.
-Çeşitli renkleri ve değişik kokuları olan çiçekler tozlaşmayı kolaylaştıran adaptasyonlardır.
-Bitkilerde tozlaşma, çapraz ve kendi kendine tozlaşma şeklinde gerçekleşir.
Kendi kendine tozlaşma

-Bir çiçekte bulunan polenin aynı çiçeğin dişi organının tepeciğine ulaşması kendi
kendine tozlaşmadır.
-Erkek ve dişi gametlerin üretiminin aynı zamana rastlaması gerekir.
-Çapraz tozlaşmaya göre daha az çeşitlilik oluşur.
Çapraz tozlaşma
-Bir çiçeğin aynı türden başka bir çiçekle tozlaşmasına denir.
Çeşitlilik artar. Böyle tozlaşan bitkiler çevresel değişikliklere daha
iyi uyum sağlayarak yayılır. Bir bitkide erkek ve dişi organ
bulunmasına karşın, erkek ve dişi gametler farklı zamanlarda
olgunlaştırılıp başka bir bitki poleni ile tozlaşma yapılır.
NOT:
Bazı bitkilerde dişi organ uzun olmasına karşın; erkek organ kısadır. Bu durum bitkinin yabancı tozlaşma (çapraz tozlaşma)
yaparak çeşitliliği arttırmasına yönelik bir adaptasyondur.
E.Ü. -- 121 --
KATŞILAŞTIRMA
Hayvanlarla tozlaşan bitkilerde Rüzgarla tozlaşan bitkilerde
-Taç yapraklar oldukça gösterişlidir. -Taç yapraklar körelmiştir.
- Güzel kokular ve nektar (bal özü) salgılar üretilir.
-Polenler hafif ve yüzeyleri düzdür.
-Polen az fakat uzun ömürlüdür. -Polen sayısı oldukça fazladır.
-Polenler yapışkandır. -Dişicik tepeleri tüylü ve yapışkandır
ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE DÖLLENME ve TOHUM OLUŞUMU
A. DÖLLENME
-Döllenme olayında gerçekleşen olaylar sırası ile;
1. İlk basamak tozlaşmadır. Tozlaşma ile polen tanesi dişicik tepesine ulaşır.
2. Polen tanesi, tepeciğin nemini emer ve çimlenerek polen tüpünü meydana getirir. Polen
tüpü, sinerjitlerin oluşturduğu kimyasal sinyallerin etkisi ile dişicik borusunun içinde embriyo kesesine doğru bir hortum şeklinde büyür.
Bitkilerde döllenme sırasında polen tüpünün embriyo kesesine doğru ilerlemesi bir pozitif kemotropizmadır.
3. Generatif hücre mitoz bölünme geçirerek haploit (n) iki sperm hücresi oluşur.
Vejetatif, generatif ve sperm çekirdeklerinin kalıtsal bilgisi aynıdır.
4. Polen tüpünün ucu, tohum taslağının mikropil denilen açıklığına ulaştığında erir ve tüpteki
iki sperm hücresi embriyo kesesine girer.
5. Embriyo kesesinde çift döllenme meydana gelir.
-I. Döllenme: Spermlerden (n) bir tanesinin yumurta hücresini dölleyerek zigotu (2n) oluşturmasıdır.Zigot mitoz bölünmelerle bitki
embriyosunu (2n) ve çeneği (2n) meydana getirir.
-II. Döllenme: İkinci sperm (n) çekirdeği ise embriyo kesesinin merkezinde yer alan iki polar çekirdekle (n+n) birleşerek triploit (3n)
endosperm çekirdeğini oluşturur.
-Endosperm, tohumda embriyo için depolanmış besin kaynağıdır.
Şekil: Çiçekli bitkilerde çift döllenme

-Embriyo kesesinde bulunan sinerjit ve antipot adı verilen hücreler döllenmelere katılmazlar. Bu hücreler döllenmeye yardımcı olurlar.
Mesela sinerjitler polen tüpünün mikropile doğru boru şeklinde uzamasını sağlayan cezbedici kimyasallar salgılar ve döllenme esnasında
besin olarak kullanılırlar.
-Döllenme öncesinde embriyo kesesinde bulunan yapıların döllenmeden sonra oluşturduğu yapılar:
Embriyo kesesindeki yapı Oluşturduğu yapı

Zigot (2n) Embriyo (2n)
Triploit hücre (3n) Besi doku (endosperm) (3n)
Tohum taslağı (2n) Tohum ((2n)
Tohum taslağı dış örtüleri (2n) Tohum kabuğu (2n)
Yumurtalık zarı (2n) Meyve (2n)
NOT:
Kapalı tohumlu bitkilerde eşeyli üreme sırasında sırasıyla;
Polen ve embriyo kesesi oluşumu (Mayoz + Mitoz) → Tozlaşma → Polen çimlenmesi → Polen tüpünün oluşumu → Sperm
oluşumu →Çift döllenme →Embriyo ve endosperm oluşumu
E.Ü. -- 122 --
Önemli 2 uyarı
1. Yumurtalıkta bulunan tohum taslağı sayısı kadar yumurta oluşur.
2. Tohum kabuğu ve meyvenin genotipi dişi bireyinki ile aynıdır.
B. TOHUM OLUŞUMU
-Çift döllenmeden sonra tohum taslağı, tohuma; yumurtalık çeperleri ise tohumları kuşatan meyveye dönüşür.
-Tohum, embriyo gelişirken bitkinin türüne göre protein, yağ, nişasta, vitamin vb. depolar. -Tohumun kısımları: Bir tohum dıştan içe
doğru; tohum kabuğu, besi doku (endosperm) ve embriyo olmak üzere üç kısımdan meydana gelir.
Tohum kabuğu + endosperm + embriyo = tohum

1. Tohum kabuğu: 2n yapıda olup, ana bitki ile aynı kalıtsal yapıdadır. Tohum taslağının dış
çeperlerinin kalınlaşması ile meydana gelir. Kabuğun hücre çeperlerinde lignin ve süberin gibi maddeler birikir.
-Kabuk embriyoyu olumsuz çevre şartlarına karşı korur. Böylece embriyo çimlenme yeteneğini kaybetmeden uzun süre kalabilir.
Bir tohumun çimlenme gücünü koruyabilmesi (Uyku durumu süresi);
a. Tohum kabuğu kalınlığına

b. Tohumdaki su miktarının azlığına
c. Endospermdeki besin miktarına
d. Endosperde yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar.
-Tohumun kabuğu gaz alışverişine izin vermez. Bu nedenle;
a. Kuru tohum: Etil alkol fermantasyonu yapar.
b. Çimlenmiş tohum: Oksijenli solunum ve fotosentez yapar.
2. Endosperm: Kapalı tohumlularda polar çekirdeklerin döllenmesi ile oluşan triploid 3n
kromozomlu hücrelerden oluşur. Bunun için genotipi ana bitkiden farklıdır. -Endosperm, embriyoyu fotosentez
yapıncaya kadar besler.
NOT:
-Fasulye gibi birçok çift çenekli bitkide olgun tohumlar endosperm içermez. Bu bitkilerde tohumun gelişimi tamamlanmadan önce
endospermde bulunan besin maddeleri çeneklere gönderilir. Tohumun çimlenmesi için gerekli olan besin maddeleri çeneklerde
depo edilir.
-Çenekler toprak üstüne çıktıklarında fotosentez yapmaya başlarlar ve tohum yaprağı adını alırlar. Bitkinin ilk gerçek yaprakları
geliştiğinde ise dökülürler.
-Endosperm 3n, çenekler 2n kromozomludur.
3. Embriyo: Zigotun çok sayıda mitoz geçirmesiyle oluşur.

-Embriyo 2n yapıda olup yumurtanın döllenmesi ile oluştuğu için ana bitkiden farklı genotiptedir.
Embriyonun yapısında; embriyonik kök, embriyonik gövde ve çenek (tohum yaprağı) bulunur.
Embriyonik kök, bitkinin kök sistemini; embriyonik gövde ise sürgün sistemini oluşturur.
-Embriyonun çenek yaprakları tek çenekli bitkilerde bir, çift çenekli bitkilerde iki, açık tohumlu bitkilerde ise ikiden fazladır.
-Çeneklerin genotipi embriyo

ile aynıdır. -Tohum yapısında
“n” kromozomlu yapılar
bulunmaz. Çünkü tohum
döllenme ürünüdür. Şekil: Çift
(fasulye) ve tek çenekli (mısır)
tohumun yapısı
-Tohumların Yayılmasını Kolaylaştıran Adaptasyonlar

1. Bazı bitkilerin tohumları pervane görevi yapan meyvelerin içinde bulunur ve bunlar uçarak
bitkiden uzaklaşır.
2. Bazı tohumlar da meyve kabuğunun kuruyup dökülmesi sonucu çevreye yayılır.
3. Pıtrak gibi bitkilerin dikenli meyve kabukları; hayvanların kürklerine, kuşların tüylerine ve
insan giysilerine tutunarak taşınır.
4. Süpürge otu gibi bitkilerin meyve çeperleri kurur ve aniden dönüp açılarak tohumlarını
dışarı fırlatır.
5. Bazı meyvelerin çekirdekleri hayvanlar tarafından sindirilmeden başka alanlara bırakılabilir.
6. Bazı meyveler de suyla taşınarak başka alanlara yayılır.
E.Ü. -- 123 --
-Tohumda Dormansi (Tohumun uyku evresi)
-Tohumun, uygun olmayan şartlarda, çok düşük metabolizma (bazal metabolizma diyebiliriz) ile bulunduğu çimlenme durgunluğuna
dormansi denir.
NOT:
-Tohumda uyku halinde metabolizma yavaş fakat devam etmektedir. Kuru ve soğuk koşullarda uyku halinde kalarak canlılığı
korumakta ve neslin devamını garanti altına almaktadır.
-Dormansi olayı bazı durumlarda bir gün sürerken bazen de yüz günden fazla sürdüğü görülmüştür. Örneğin söğüt ve kavak
bitkilerinin tohumları birkaç gün, salatalık tohumları 10 gün, bazı baklagil tohumları ise 150 yıldan fazla canlı kalabilir.
-Dormansi (uyku durumu) süresi tohumun bazı özelliklerine de bağlıdır. Örneğin; Bir tohumun çimlenme gücünü
koruyabilmesi (Uyku durumu süresi);
a. Tohum kabuğunun kalın ve sert olmasına
b. Tohumdaki su miktarının azlığına
c. Endospermdeki besin miktarına
d. Endospermde yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar.
ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE MEYVE OLUŞUMU ve ÇİMLENME OLAYI
A. MEYVE OLUŞUMU
Meyve: Yumurtalık zarının döllenmeden sonra farklılaşması ile oluşan olgun bir yumurtalıktır.
Kapalı tohumlu bitkilerin en ayırt edici özelliklerinden birisi meyve oluşumunun gözlenmesidir. Açık tohumlu
bitkilerde yumurtalık olmadığı için meyve oluşumu gözlenmez.
-Döllenmeden sonra tohum taslakları tohumlara dönüşürken, yumurtalık zarı da tohum ya da tohumları saran meyveye dönüşür.
- Meyvenin görevi; uyku hâlindeki tohumları korumak ve onların yayılmalarına yardım etmektir.
-Meyve Çeşitleri
A. Oluş bakımından meyve çeşitleri
-Basit meyve: Bir çiçeğe ait tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşan meyveye denir. Kayısı, üzüm, erik, şeftali, kiraz gibi.
-Bileşik meyve: Birden fazla yumurtalıktan oluşan meyveye denir. Dut, böğürtlen, ananas, böğürtlen gibi.
-Gerçek meyve: Çiçeğin sadece yumurtalık kısmına besin birikmesiyle oluşan meyvedir. Erik, üzüm, şeftali gibi.
-Yalancı meyve: Meyve oluşumuna yumurtalık ile birlikte çanak yaprak, taç yaprak, çiçek tablası gibi kısımlarının da katılıyorsa oluşan
meyvedir. Ayva, elma, çilek, armut gibi.
B. Morfolojik yapılarına göre meyve çeşitleri
-Etli meyveler: Etli ve sulu meyvelerdir. Bir veya daha fazla tohum taşır. Üzüm, kabak, domates şeftali gibi.
Kuru meyveler: Kabuğu kuru ve sert olan meyvelerdir. Buğday, çeltik, arpa gibi kuru bitkiler olgunlaştıklarında meyve kabuğu çatlamaz.
Bezelye, pamuk gibi bazı kuru meyveler, olgunlaştığı zaman meyve kabuğu patlar ve tohum etrafa saçılır.
-Çoklu meyveler: Döllenme sırasında ayrı olan çiçeklerin yumurtalık duvarları gelişirken birleşen meyvelerdir. Ananas, incir gibi.
-Her meyve yenmez. Örneğin ceviz ve fındık gibi bitkilerdeki meyve kısmı kabuktur. Yenmez. Yenen kısım ise tohumdur.
B. ÇİMLENME
-Bir tohum embriyosunun uygun koşullarda, yeni bir bitkiyi oluşturmak üzere tohum kabuğunu çatlatarak dışarı çıkması ve
büyümesine çimlenme denir.
-Çimlenme için gerekli dış faktörler:
1-Su, 2-Oksijen, 3-Sıcaklık
Çimlenme için en önemli faktör tohumun olgunlaşmış olmasıdır. Olgunlaşmayan tohumlarda çimlenme görülmez.
Çimlenme sırasında gerçekleşen olaylar:

1. Tohum çimlenme sırasında suyu ozmozla alır.
2. Su alan tohumun hacmi artar ve tohum kabuğu çatlar.
3. Bu sırada embriyo mitoz geçirir.
4. Oluşan hücrelerin farklılaşması sonucu ilk olarak embriyonik kök, daha sonra da embriyonik
gövde oluşur.
5. Embriyonik kökten gerçek kök, emriyonik gövdeden ise gerçek gövde meydana gelir.
-Çimlenme mekanizması yönüyle bitki tohumları iki grupta toplanabilir:

-Birinci grup, çenekleri topraktan dışarı çıkanlar: Fasulye gibi çift çenekli bitkilerin büyük bir kısmı ve soğan gibi bazı tek çenekliler bu
gruba örnektir.
E.Ü. -- 124 --
-Bu bitkilerde tohum içinde kalan embriyonik gövde kıvrılarak yer çekiminin aksi yönünde büyür ve çenekleri toprak üstüne iter.
Gövde ve yapraklar toprak üstünde gelişir.
-İkinci grup, çenekleri toprak içinde kalanlar: Mısır gibi tek çeneklilerin çoğu ve bezelye, meşe gibi çift çenekli bazı bitkiler bu grupta
yer alır.
- Bu bitkilerde embriyonik gövde, doğrudan toprak üstüne çıkarak gelişir. Bu bitkilerde çenek toprak altında kalır.
-Bir başka yönüyle çimlenme mekanizması:

1. Şartlar uygunsa, tohum su alarak şişer ve tohum kabuğu çatlar.
2. Alınan suyun etkisi ile embriyo hücreleri giberillin üretir.
3. Giberellin hormonu, absisik asitin uyku halini devam ettiren etkisini ortadan kaldırır.
4. Nişastayı parçalayacak amilaz enzimi aktifleşir, nişasta glikoza parçalanır.
5. Oluşan glikozların solunumda kullanılması ile ATP sentezlenir.
6. Embriyo mitoz bölünmelere başlar.
7. Endosperm hücreleri sitokinin hormonu üretir.
8. Sitokinin hormonu mitoz hücre bölünmelerini hızlandırır.
9. Oluşan hücrelerin farklılaşması sonucu ilk olarak embriyonik kök, daha sonra da
embriyonik gövde oluşur.
Çimlenmeye Etki Eden Çevresel Faktörler
1-Su: Kabuğun çatlaması embriyonun serbest kalması ve büyük besinlerin hidrolizi gibi enzimatik reaksiyonlar için gereklidir.
Suyun çok fazla olduğu ortamda ise tohum yeterli oksijen alamadığından çimlenme durur.
2-Oksijen: Artan metabolizma için gerekli enerji (ATP) oksijenli solunumla karşılanır.
Ancak bazı bitki tohumları oksijen bulunmayan ya da çok az oksijen bulunan ortamlarda çimlenebilir. Örneğin çeltik tohumları
oksijensiz ortamda çimlenebilir ama gelişemez. Gelişebilmek için yine oksijene ihtiyaç duyar.
3-Sıcaklık: Artan enzim etkinliği uygun sıcaklıklarda gerçekleşir.

Diğer koşullar uygun olsa bile sıcaklığın çok düşük ya da yüksek olması durumunda çimlenme gerçekleşmeyebilir.Çoğu bitki için
optimum sıcaklık yaklaşık 25-30oC arasındadır. Minimum sıcaklık ise yaklaşık 5oC'tur.
Şekil: Tek çenekli bitkilerden mısırın Şekil: Çift çenekli bitkilerden fasulyenin
çimlenmesi çimlenmesi
UYARILAR
-Çimlenme tamamlanıncaya kadar tohumun kuru ağırlığı azalır.
-Çimlenme tamamlandıktan sonra başlayan fotosentez nedeniyle kuru ağırlık artar.
-Çimlenme için şartlar uygun değilse absisik asit dormansiyi uzatır. Şartlar uygun ise giberellin çimlenmeyi uyarır.
-Çimlenme sürecinde; fotosentez, mayoz bölünme, döllenme ve kalıtsal çeşitlilik olmaz. -Çimlenme sürecinde; mitoz bölünme,
genellikle O2’li solunum, büyüme ve farklılaşma olayları gerçekleşir.
KURAK ve NEMLİ BÖLGE BİTKİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

ÖZELLİK KURAK BÖLGE NEMLİ BÖLGE
Yaprak yüzeyi Dar Geniş
Kutikula kalınlığı Kalın İnce
Yapraktaki tüy miktarı Çok AZ
Yaprak damarı Az Çok
Kök çeşidi Kazık kök Genellikle saçak kök
Kök ozmotik basıncı Yüksek Düşük
Kök emici tüy sayısı Çok Az
Stoma sayısı Az Çok
Genellikle yaprağın altında
Stoma yeri Yaprağın her iki yüzünde
Stoma yerleşme durumu Epidermis çukurunda Epidermis çıkıntısında
Stoma büyüklüğü Küçük Büyük
E.Ü. -- 125 --
E.Ü. -- 126 --
E.Ü. -- 127 --
E.Ü. -- 128 --
E.Ü. -- 129 --
E.Ü. -- 130 --
E.Ü. -- 131 --
E.Ü. -- 132 --
E.Ü. -- 133 --
E.Ü. -- 134 --
E.Ü. -- 135 --
E.Ü. -- 136 --
E.Ü. -- 137 --
E.Ü. -- 138 --
E.Ü. -- 139 --
E.Ü. -- 140 --
E.Ü. -- 141 --
E.Ü. -- 142 --
E.Ü. -- 143 --
E.Ü. -- 144 --
E.Ü. -- 145 --
E.Ü. -- 146 --
E.Ü. -- 147 --
E.Ü. -- 148 --
E.Ü. -- 149 --
E.Ü. -- 150 --
E.Ü. -- 151 --
E.Ü. -- 152 --
E.Ü. -- 153 --
E.Ü. -- 154 --
E.Ü. -- 155 --
E.Ü. -- 156 --
E.Ü. -- 157 --
E.Ü. -- 158 --
E.Ü. -- 159 --

Fotosentez-Solunum Ve Bi̇tki̇ler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fotosentez-Solunum Ve Bi̇tki̇ler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

E.Ü.

FOTOSENTEZİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ

KONU İLE İLGİLİ BİR HATIRLATMA

Fotosentez Sürecinin Anlaşılmasına Katkı Sağlayan Bilim İnsanlarının Çalışmaları

Fotosentezin Gerçekleştiği Yapılar

Şekil: Kloroplastın yapısı

Güneş Işığının Yapısı

Şekil: Elektromanyetik spektrum

-Fotosentezde görev alan pigmentler:

Şekil: Işığın bir fotosistem tarafından toplanması

Şekil: Engelman deneyi düzeneği

Grafik : Işığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisi

Engelman Deneyinin Yorumu

1840 -Liebig (1803-1875) CO2'in bitkiler için C kaynağı olduğunu vurgulamıştır.

Yükseltgenme (oksidasyon) ,ŝĚƌŽũĞŶ İndirgenme (redüksiyon)

/ƔŦŬ ,Ϯ K 2e- + 2H+ + ½ O2

Fotosentezde kullanılan suyun 3 önemli işlevi vardır:

&^// ůĞŬƚƌŽŶdĂƔŦŵĂ^ŝƐƚĞŵŝ&^/ Ŷǌŝŵ EWн

zĂŒĂƐŝĚŝ W'>;ϯͿ ŵŝŶŽĂƐŝƚ dŽƉƌĂŬƚĂŶ

Şekil: PGAL'den organik moleküllerin sentez basamakları

Fotosentezin ışığa bağımlı ve ışıktan bağımsız reaksiyonlarının karşılaştırılması

Çevresel faktörler Genetik (Kalıtsal) faktörler

Ϭ͕ϬϬϱ Ϭ͕Ϭϯϰ KϮŵŝŬƚĂƌŦ;йŚĂĐŝŵͿ

3. CO2 ve ışık şiddetinin birlikte etkisi: KϮǀĞŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝďŝƌĂƌĂĚĂĚƺƔƺŶƺůƺƌƐĞ͕KϮ

DŽƌ DĂǀŝ zĞƔŝů dƵƌƵŶĐƵ <ŦƌŵŦǌŦ /ƔŦŒŦŶĚĂůŐĂ

ϳϬ Hızına Etkisi

8. Ortamın pH değeri: &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌ͕ƂǌĞůůŝŬůĞŦƔŦŒĂďĂŒŦŵůŦŽůŵĂǇĂŶƌĞĂŬƐŝǇŽŶůĂƌŦŶĞŶǌŝŵĂƚŝŬ

1. Kloroplast Sayısı: &ŽƚŽƐĞŶƚĞǌ͕ŬůŽƌŽƉůĂƐƚůĂƌĚĂŐĞƌĕĞŬůĞƔŝƌ͘zĂƉƌĂŬƚĂŬŝŬůŽƌŽƉůĂƐƚǀĞŬůŽƌŽĨŝů

2. Yaprak yapısı ve sayısı͗ŝƚŬŝĚĞŬŝǇĂƉƌĂŬůĂƌŦŶǇƺǌĞǇŐĞŶŝƔůŝŒŝǀĞƐĂǇŦƐŦĂƌƚƚŦŬĕĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌ

4. Epidermis ve kutikula kalınlığı: zĂƉƌĂŬůĂƌŦŶǇƺǌĞǇŝŶŝƂƌƚĞŶ͕ĞƉŝĚĞƌŵŝƐŚƺĐƌĞůĞƌŝ

Resim: Mor ışık yayan LED (ışık yayan diyot)

Yapay ışıklandırmada kullanılan yöntemler

CO2 ZENGİNLEŞTİRME UYGULAMALARI

Seralarda kullanılan CO2 kaynakları

5. Seralara ıslak saman balyalarının yerleştirilmesi͗ƵƵǇŐƵůĂŵĂŝůĞƐĂŵĂŶĚĂŬŝĕƺƌƺŬĕƺů

Şekil: Engelman deneyi düzeneği

Grafik : Işığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisi

Şekil: Işığın klorofil molekülüne çarpmasıyla oluşan elektron

6KϮн 6,ϮK /ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝ

-Fotosentez tepkimeleri kullanılan hidrojen kaynağına göre 3 farklı biçimde gerçekleşir:

2. Mor sülfür bakterileri (fotosentetik bakteridir) fotosentez sırasında hidrojen kaynağı

Bütün fotosentez tepkimelerinin ortak özellikleri:Ͳ/ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝŬƵůůĂŶŦůŦƌ͘

Bakteri fotosentezi ile bitki fotosentezinin farkları

Şekil: Yarım yaprak yöntemi

UYARI: Fotosentez için bitkilerde geliştirilen adaptasyonlar:

- Kemosentez sırasında enerji kaynağı olarak (oksitlemede)kullanılan inorganik maddeler: ŵŽŶǇĂŬ;E,ϯͿ͕Ğŵŝƌ;&ĞϮнͿ͕Ŷŝƚƌŝƚ

-Kemosentez iki reaksiyon basamağından oluşur. /͘ĂƔĂŵĂŝůĞŬŝŵǇĂƐĂů

KϮ KƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞ(II. AŞAMA)

Şematik olarak kemosentez olayı

Farklı Kemosentez Mekanizmaları

2. Kükürt bakterilerinin kemosentezi:

KEMOSENTEZİN ENDÜSTRÜYEL ALANDA KULLANIMI

FOTOSENTEZ ve KEMOSENTEZİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

NOT: Kemosentezde NAD ve NADPH hidrojen taşıyıcı olarak görev yapar.

Canlılığın Devamı İçin Enerji Gerekliliği

Canlılarda Enerji Dönüşümü

Şekil: Canlılarda enerji döşümü basamakları

a. Ekzergonik tepkime: Enerji açığa çıkaran tepkimelere (enerji veren) denir.

ATP + H2O DE F O S F O R İL A ADP + Pİ + Enerji (7 300 cal)

ATP Molekülünün Yapısı Enerji taşıma işini yapan,

Glikozit bağı Adenin bazı

Şekil: AMP (Adenozin mono fosfat) Şekil: ADP (Adenozin di fosfat)

DE F O S F O R İL A S YO ADP + Pİ + Enerji (7 300 cal)

&^// ůĞŬƚƌŽŶdĂƔŦŵĂ^ŝƐƚĞŵŝ&^/ Ŷǌŝŵ EWн

zĂŒĂƐŝĚŝ W'>;ϯͿ ŵŝŶŽĂƐŝƚ dŽƉƌĂŬƚĂŶ

Ϭ͕ϬϬϱ Ϭ͕Ϭϯϰ KϮŵŝŬƚĂƌŦ;йŚĂĐŝŵͿ

3. CO2 ve ışık şiddetinin birlikte etkisi: KϮǀĞŦƔŦŬƔŝĚĚĞƚŝďŝƌĂƌĂĚĂĚƺƔƺŶƺůƺƌƐĞ͕KϮ

2. Yaprak yapısı ve sayısı͗ŝƚŬŝĚĞŬŝǇĂƉƌĂŬůĂƌŦŶǇƺǌĞǇŐĞŶŝƔůŝŒŝǀĞƐĂǇŦƐŦĂƌƚƚŦŬĕĂĨŽƚŽƐĞŶƚĞǌ

5. Seralara ıslak saman balyalarının yerleştirilmesi͗ƵƵǇŐƵůĂŵĂŝůĞƐĂŵĂŶĚĂŬŝĕƺƌƺŬĕƺů

6KϮн 6,ϮK /ƔŦŬĞŶĞƌũŝƐŝ

- Kemosentez sırasında enerji kaynağı olarak (oksitlemede)kullanılan inorganik maddeler: ŵŽŶǇĂŬ;E,ϯͿ͕Ğŵŝƌ;&ĞϮнͿ͕Ŷŝƚƌŝƚ

KϮ KƌŐĂŶŝŬŵĂĚĚĞ(II. AŞAMA)