Chuong2TPKep 15march

Chương 2
Tích phân kép
BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN
VIỆN TOÁN ỨNG DỤNG VÀ TIN HỌC

ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
01/2023
Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 1 / 40

Nội dung
1 Tích phân kép
2 Đổi biến trong tích phân kép
3 Tích phân kép trong toạ độ cực
4 Diện tích mặt cong

Bài toán tìm thể tích
Cho hàm hai biến z = f (x, y) xác định và liên tục trên miền D đóng và bị chặn với biên ∂D trong mặt phẳng
Oxy. Giả sử f (x, y) ≥ 0. Gọi E là vật thể hình trụ giới hạn bởi mặt phẳng Oxy, mặt z = f (x, y) và mặt trụ có
đường sinh song song với Oz tựa trên ∂D, tức là,
E = {(x, y, z) ∈ R3 | 0 ≤ z ≤ f (x, y), (x, y) ∈ D}.
Bài toán: Hãy tìm thể tích V (E) của vật thể E.

Xấp xỉ thành các hình trụ con
z
f (Mk )
z = f (x, y)
Dk Mk
D
Phân hoạch miền D một cách tùy ý thành các miền con D1 , D2 , . . . , Dn sao cho các Dk không giao lên nhau
ngoại trừ biên của chúng. Gọi ∆Sk là diện tích của miền Dk . Trong mỗi miền Dk , lấy tùy ý điểm Mk . Khi đó,
n
X
V (E) ≈ f (Mk ) · ∆Sk .
k=1

Định nghĩa tích phân kép
Cho z = f (x, y) là một hàm hai biến xác định trên miền đóng và bị chặn D.
Phân hoạch miền D một cách tùy ý thành các miền con D1 , D2 , . . . , Dn sao cho các Di không giao lên
nhau ngoại trừ biên của chúng.
Gọi ∆Sk là diện tích của miền con Dk .
Đặt d(Dk ) là khoảng cách lớn nhất giữa hai điểm trong Dk , và d = max {d(Dk )}.
1≤k≤n
Lấy Mk là điểm tùy ý trong Dk .

n
P
Tổng tích phân của f (x, y) trên miền D là In = f (Mk ) · ∆Sk .
k=1
Nếu lim In tồn tại không phụ thuộc vào cách phân hoạch miền D và cách chọn các điểm Mk trong mỗi miền
d→0
Dk , thì giới hạn này được gọi là tích phân kép của hàm f trên miền D. Kí hiệu là
ZZ
f (x, y)dS.
D
Lúc đó, ta nói hàm f (x, y) khả tích trên miền D.

Giả sử f (x, y) khả tích trên miền D. Khi đó, việc tính tích phân kép không phụ thuộc cách phân hoạch miền D.
Do đó, ta có thể phân hoạch miền D theo các đường song song với các trục tọa độ. Lúc đó, ∆Sk = ∆x · ∆y và
ta có thể viết như sau: ZZ ZZ
f (x, y)dS = f (x, y)dxdy.
D D

Ứng dụng: tính thể tích
Hệ quả 1
Nếu f (x, y) ≥ 0 liên tục trên miền D, thì thể tích V của vật thể hình trụ giới hạn bởi mặt phẳng Oxy, mặt
z = f (x, y) và mặt trụ có đường sinh song song với Oz tựa trên ∂D,
ZZ
V = f (x, y)dxdy.
D

Hệ quả 1
ZZ
V = f (x, y)dxdy.
D
√
ZZ
Ví dụ. Nếu D = {(x, y) | −1 ≤ x ≤ 1, −2 ≤ y ≤ 2}, tính tích phân 1 − x2 dxdy.
D

Hệ quả 1
ZZ
V = f (x, y)dxdy.
D
√
ZZ
Ví dụ. Nếu D = {(x, y) | −1 ≤ x ≤ 1, −2 ≤ y ≤ 2}, tính tích phân 1 − x2 dxdy.
D
Lời giải.
z
Theo Hệ quả trên, tích phân cần tìm là thể tích V của
vật thể nằm phía
√ dưới hàm không âm
q
z = (1 − x2 )
z = f (x, y) = 1 − x2 và nằm trên hình vuông

D = [−1, 1] × [−2, 2]. Do đó, vật thể này là nửa hình y
trụ như hình vẽ và vì vậy

V = 2π(đvtt). x

Định lý 2 (Định lý Fubini)
Nếu f liên tục trên R = [a, b] × [c, d], thì
 d   
ZZ Zb Z Zd Zb
f (x, y)dxdy =  f (x, y)dy  dx =  f (x, y)dx dy.
R a c c a
Kí hiệu:
   
Zb Zd Zb Zd Zd Zb Zd Zb
dx f (x, y)dy :=  f (x, y)dy  dx và dy f (x, y)dx :=  f (x, y)dx dy.
a c a c c a c a

Định lý 2 (Định lý Fubini)
Nếu f liên tục trên R = [a, b] × [c, d], thì
 d   
ZZ Zb Z Zd Zb
f (x, y)dxdy =  f (x, y)dy  dx =  f (x, y)dx dy.
R a c c a
Kí hiệu:
   
Zb Zd Zb Zd Zd Zb Zd Zb
dx f (x, y)dy :=  f (x, y)dy  dx và dy f (x, y)dx :=  f (x, y)dx dy.
a c a c c a c a
Đặc biệt, nếu f (x, y) có thể phân tích thành tích của hàm một biến của x và hàm một biến của y, thì tích phân
kép của f có thể viết thành các tích phân sau:
ZZ Zb Zd
g(x)h(y)dxdy = g(x)dx · h(y)dy.
R a c

Các ví dụ
ZZ
Ví dụ 1. Tính (x − 3y 2 )dxdy, trong đó R = [0, 2] × [1, 2].
R

Các ví dụ
ZZ
Ví dụ 1. Tính (x − 3y 2 )dxdy, trong đó R = [0, 2] × [1, 2].
R
Lời giải. Theo Định lý Fubini, ta có thể viết lại tích phân đã cho như sau:
ZZ Z2 Z2 Z2
y=2
(x − 3y 2 )dxdy (x − 3y 2 )dy = xy − y 3 y=1 dx

= dx
R 0 1 0
Z2
= (x − 7)dx = −12.
0

Ví dụ 2. Tìm thể tích của vật thể S bị chặn bởi elliptic paraboloid x2 + 2y 2 + z = 16, các mặt phẳng x = 2 và
y = 2 và ba mặt phẳng toạ độ.

Ví dụ 2. Tìm thể tích của vật thể S bị chặn bởi elliptic paraboloid x2 + 2y 2 + z = 16, các mặt phẳng x = 2 và
y = 2 và ba mặt phẳng toạ độ.
Lời giải.
z
Thể tích cần tìm là
ZZ x2 + 2y 2 + z = 16
V = (16 − x2 − 2y 2 )dxdy
[0,2]×[0,2]
Z2 Z2
= dx (16 − x2 − 2y 2 )dy y
0 0
= 48(đvtt).
x

Miền phẳng kiểu 1
Một miền phẳng D được gọi là kiểu 1 nếu nó nằm giữa

hai đồ thị của các hàm liên tục của x, tức là,
D = {(x, y) | a ≤ x ≤ b, g1 (x) ≤ y ≤ g2 (x)}
trong đó g1 và g2 liên tục trên [a, b].
Định lý 3
Nếu f (x, y) khả tích trên miền kiểu 1 ở trên thì
ZZ Zb gZ
2 (x)
f (x, y)dxdy = dx f (x, y)dy.

D a g1 (x)

Miền phẳng kiểu 2
Một miền phẳng kiểu 2 là
D = {(x, y) | c ≤ y ≤ d, h1 (y) ≤ x ≤ h2 (y)},
trong đó h1 và h2 là các hàm liên tục.
Định lý 4
Nếu f (x, y) khả tích trên miền kiểu 2 ở trên thì
ZZ Zd hZ
2 (x)
f (x, y)dxdy = dy f (x, y)dx.

D c h1 (x)

Các ví dụ
ZZ
Ví dụ 1. Tính (x + 2y)dxdy, trong đó D là miền bị chặn bởi các parabol y = 2x2 và y = 1 + x2 .
D

Các ví dụ
ZZ
Ví dụ 1. Tính (x + 2y)dxdy, trong đó D là miền bị chặn bởi các parabol y = 2x2 và y = 1 + x2 .
D
Lời giải. Ta có
y y = 2x2
y − 1 + x2
ZZ Z1 Z 2
1+x
(x + 2y)dxdy = dx (x + 2y)dy
D −1 2x2
32
= .
15 D
x

Ví dụ 2. Tìm thể tích của các vật thể nằm dưới paraboloid z = x2 + y 2 và trên miền D trong mặt phẳng Oxy,
trong đó D bị chặn bởi đường thẳng y = 2x và parabol y = x2 .

Lời giải. Thể tích của vật thể cần tìm là
y
4
y = 2x
ZZ Z2 Z2x
216
V = (x2 + y 2 )dxdy = dx (x2 + y 2 )dy = (đvtt). D
35
D 0 x2
y = x2
x
2

Lời giải. Thể tích của vật thể cần tìm là
y
4
y = 2x
ZZ Z2 Z2x
216
V = (x2 + y 2 )dxdy = dx (x2 + y 2 )dy = (đvtt). D
35
D 0 x2
y = x2
x
2
Cách khác.
y
4
√ x = y/2
ZZ Z4 Zy
2 2 216
V = (x + y )dxdy = dy (x2 + y 2 )dx = (đvtt). D
35
D 0 y
2 √
x= y
x
2

Các tính chất của tích phân kép
Cho f (x, y), g(x, y) là các hàm liên tục trên miền D ⊆ R2 , và c, m, M là các số thực. Khi đó,
ZZ ZZ ZZ
1 [f (x, y) + g(x, y)]dxdy = f (x, y)dxdy + g(x, y)dxdy;
D D D
ZZ ZZ
2 c · f (x, y)dxdy = c f (x, y)dxdy;
D D
ZZ ZZ
3 Nếu f (x, y) ≥ g(x, y), ∀(x, y) ∈ D, thì f (x, y)dxdy ≥ g(x, y)dxdy;
D D
4
ZZ D = D1 ∪ D2 ,ZZtrong đó D1 và DZZ2 không giao lên nhau ngoại trừ biên của chúng, thì
Nếu
f (x, y)dxdy = f (x, y)dxdy + f (x, y)dxdy;
D D1 D2
ZZ
5 1dxdy = A(S) (diện tích của miền D);
D
ZZ
6 Nếu m ≤ f (x, y) ≤ M, ∀(x, y) ∈ D, thì m · A(D) ≤ f (x, y)dxdy ≤ M · A(D).
D

Các ví dụ
Ví dụ 1. Đổi thứ tự tính tích phân
√
2
Z0 Z4−x
I= dx f (x, y)dy.
√
− 2 −x

Các ví dụ
Ví dụ 1. Đổi thứ tự tính tích phân
√
2
Z0 Z4−x
I= dx f (x, y)dy.
√
− 2 −x
Lời giải. Đặt

√ p
D = {(x, y) : − 2 ≤ x ≤ 0, −x ≤ y ≤ 4 − x2 }
√ √ p
= {(x, y) : 0 ≤ y ≤ 2, −y ≤ x ≤ 0} ∪ {(x, y) : 2 ≤ y ≤ 2, − 4 − y 2 ≤ x ≤ 0}.
y
ZZ
√
I = f (x, y)dxdy y= 4 − x2
2√
D 2
√
Z2 Z0 Z2 Z0 D
= dy f (x, y)dx + dy f (x, y)dx. y = −x x
0 −y
√ √ √
− 2
2 − 4−y 2

Ví dụ 2. Tính diện tích của miền D xác định bởi
2y ≤ x2 + y 2 ≤ 4 và 0 ≤ y ≤ x.

Ví dụ 2. Tính diện tích của miền D xác định bởi
2y ≤ x2 + y 2 ≤ 4 và 0 ≤ y ≤ x.
Lời giải. Đặt x = r cos φ và y = r sin φ. Ta có J = r và

y
2
π
ZZ Z4 Z2 y=x
A(D) = 1 · dxdy = dφ rdr x2 + y 2 = 4y
D 0 2 sin φ
π x2 + y 2 = 4
Z4
π 1 D
= (2 − 2 sin2 φ)dφ = + (đvdt). x
4 2
0

ZZ
Tính tích phân dạng: |f (x, y)|dxdy
D
Phương pháp giải:
B1 Chia miền D = D+ ∪ D− , với D+ = D ∩ {f (x, y) ≥ 0} và D− = D ∩ {f (x, y) ≤ 0}.
ZZ ZZ ZZ
B2 Áp dụng công thức cộng tính, |f (x, y)|dxdy = f (x, y)dxdy − f (x, y)dxdy.
D D+ D−

ZZ
D
ZZ ZZ ZZ
D D+ D−
ZZ
Ví dụ 3. Tính I = |x + y|dxdy, trong đó D = {(x, y) | |x| ≤ 1 và |y| < 1}.
D

ZZ
D
ZZ ZZ ZZ
D D+ D−
ZZ
Ví dụ 3. Tính I = |x + y|dxdy, trong đó D = {(x, y) | |x| ≤ 1 và |y| < 1}. Lời giải.
D
y
ZZ ZZ 1
I = (x + y)dxdy − (x + y)dxdy
D+ D− D+
Z1 Z1 Z1 Z−y x
= dx (x + y)dy − dy (x + y)dx 1
−1 −x −1 −1 D−
4 4 8
= − (− ) = . x+y =0
3 3 3

Nội dung
1 Tích phân kép

Đổi biến trong tích phân kép
Một phép biến đổi T từ mặt phẳng Ouv đến mặt phẳng Oxy là một ánh xạ xác định bởi
T (u, v) = (x(u, v), y(u, v)).
x′u x′v
∆x∆y ≈ ∆u∆v.
yu′ yv′

Jacobi của phép biến đổi
Nếu các hàm x(u, v), y(u, v) tồn tại các đạo hàm riêng, thì Jacobi của phép biến đổi T là:
∂x ∂x
∂(x, y) ∂u ∂v .
J= =
∂(u, v) ∂y ∂y
∂u ∂v

Chú ý 5
∂u ∂v
1 ∂(u, v) ∂x ∂x .
= = ∂u ∂v
J ∂(x, y)
∂y ∂y
∂x ∂x ∂u ∂v
   
 ∂x ∂x .
Sơ lược chứng minh. Đặt A =  ∂u ∂v  và B =  ∂u

∂y ∂y  ∂v 
∂u ∂v ∂y ∂y
dx = x′u du + x′v dv = x′u (u′x dx + u′y dy) + x′v (vx′ dx + vy′ dy)
= (x′u u′x + x′v vx′ )dx + (x′u u′y + x′v vy′ )dy.
x′u u′x +
Suy ra ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′ ′
xv vx = 1 và xu uy + xv vy = 0. Tương tự, ta có yu ux + yv vx = 0 và yu vy + yv vy = 1. Do đó,
1 0 1
AB = =⇒ |B| = .
0 1 |A|

(
x = x(u, v)
Xét phép đổi biến T : S ⊆ Ouv → D ⊆ Oxy xác định bởi thoả mãn:
y = y(u, v)
1 T là song ánh,
2 x(u, v) và y(u, v) là các hàm liên tục và có các đạo hàm riêng liên tục,
3 Jacobi của T khác 0.
Giả sử f là hàm liên tục trên R. Khi đó, công thức đổi biến trong tích phân kép là:
ZZ ZZ
f (x, y)dxdy = f (x(u, v), y(u, v)) · |J| dudv.
D S

(
x = x(u, v)
Xét phép đổi biến T : S ⊆ Ouv → D ⊆ Oxy xác định bởi thoả mãn:
y = y(u, v)
1 T là song ánh,
2 x(u, v) và y(u, v) là các hàm liên tục và có các đạo hàm riêng liên tục,
3 Jacobi của T khác 0.
Giả sử f là hàm liên tục trên R. Khi đó, công thức đổi biến trong tích phân kép là:
ZZ ZZ
f (x, y)dxdy = f (x(u, v), y(u, v)) · |J| dudv.
D S
Nhận xét: Trong thực hành tính tích phân kép, nếu miền D ⊆ Oxy phức tạp thì có thể sử dụng phép biến đổi T
để đưa về miền S ⊆ Ovu đơn giản hơn.

Các ví dụ
ZZ
Ví dụ 1. Tính tích phân (x + y)dxdy, trong đó D là miền xác định bởi 1 ≤ x + y ≤ 3, x ≤ y ≤ 3x.
D

Các ví dụ
ZZ
Ví dụ 1. Tính tích phân (x + y)dxdy, trong đó D là miền xác định bởi 1 ≤ x + y ≤ 3, x ≤ y ≤ 3x.
D
y u uv
Lời giải. Đặt u = x + y và v = . Suy ra x = và y = . Do đó, D : 1 ≤ u ≤ 3, 1 ≤ v ≤ 3 và Jacobi
x 1+v 1+v
u
của phép biến đổi này là J = . Vì vậy
(1 + v)2
Z3 Z3 Z3 Z3
u2 2 1 26 1 13
V = du dv = u du dv = · = .
(1 + v)2 (1 + v)2 3 4 6
1 1 1 1

Các ví dụ
Ví dụ 2. Tính tích phân ZZ

x+y
e x−y dxdy,
R
trong đó R là miền hình thang có các đỉnh (1, 0), (2, 0), (0, −2), (0, −1).

Các ví dụ

x+y
e x−y dxdy,
R
trong đó R là miền hình thang có các đỉnh (1, 0), (2, 0), (0, −2), (0, −1).
Lời giải. Đặt u = x + y và v = x − y.
1 y v
Khi đó R : 1 ≤ v ≤ 2, −v ≤ u ≤ v và J = . Vì vậy
2 u = −v u=v
x+y u R
Z2 Zv x−y =1 x
ev
ZZ
u
e x − y dxdy = dv du
2
R 1 −v R

3 1
= e− . x−y =2
4 e

Tích phân kép trên miền đối xứng
Mệnh đề 6
1 Nếu D là miền đối xứng qua trục Ox, thì

ZZ 0

 ZZ nếu f (x, −y) = −f (x, y), ∀(x, y) ∈ D,
f (x, y)dxdy = 2 f (x, y)dxdy nếu f (x, −y) = f (x, y), ∀(x, y) ∈ D.


D  D∩(R×R )
≥0
2 Nếu D là miền đối xứng qua trục Oy, thì


ZZ 0

 ZZ nếu f (−x, y) = −f (x, y), ∀(x, y) ∈ D,
f (x, y)dxdy = 2 f (x, y)dxdy nếu f (−x, y) = f (x, y), ∀(x, y) ∈ D.


D  D∩(R ×R)
≥0
Gợi ý chứng minh. Áp dụng công thức đổi biến với

1 u = x và v = −y.
2 u = −x và v = y.

Các ví dụ

I= (|x| + |y|)dxdy.
|x|+|y|≤1

Các ví dụ

I= (|x| + |y|)dxdy.
|x|+|y|≤1
Lời giải. Vì miền D : |x| + |y| ≤ 1 đối xứng qua trục Ox và Oy, và hàm số f (x, y) = |x| + |y| là hàm chẵn đối
với biến x và y. Do đó,
ZZ
2
D ∩ R≥0
I = 4 (x + y)dxdy
D∩R2
≥0
Z1 1−x
Z
4
= 4 dx (x + y)dy = .
3
0 0

Các ví dụ

2
I= (2 − 6y 4 x3 + ex sin3 y)dxdy,
D
trong đó D : x2 + y 2 ≤ 4.

Các ví dụ

2
I= (2 − 6y 4 x3 + ex sin3 y)dxdy,
D
trong đó D : x2 + y 2 ≤ 4.
Lời giải. Vì miền D : x2 + y 2 ≤ 4 đối xứng qua trục 4 3
ZZ Ox và Oy; hàmZZsố f (x, y) = 6y x là hàm lẻ theo biến x và
2 2
g(x, y) = ex sin3 y là hàm lẻ theo biến y, nên 6y 4 x3 dxdy = ex sin3 ydxdy = 0. Do đó,
D D
ZZ
I= 2dxdy = 2 · A(D) = 8π.
D

Nội dung
1 Tích phân kép

Tích phân kép trong toạ độ cực
Mối liên hệ giữa toạ độ cực (r, φ) và toạ độ Đề các

(x, y):
r r sin φ x = r cos φ y = r sin φ
r cos φ
Khi đó, Jacobi của phép biến đổi này là
∂(x, y) cos φ −r sin φ

J= = = r.
∂(r, φ) sin φ r cos φ

Ví dụ. Tìm thể tích của vật thể bị chặn bởi mặt phẳng z = 0 và paraboloid z = 1 − x2 − y 2 .

Ví dụ. Tìm thể tích của vật thể bị chặn bởi mặt phẳng z = 0 và paraboloid z = 1 − x2 − y 2 .
Lời giải. Thể tích cần tìm là
ZZ Z1 Z2π
V = (1 − x2 − y 2 )dxdy = dr (1 − r2 ) · rdφ
x2 +y 2 ≤1 0 0
Z1
π
= 2π (1 − r2 )rdr = (đvtt).
2
0

Mở rộng hình chữ nhật trong tọa độ cực
Định lý 7
Nếu f liên tục trên miền D = {(r, φ) | α ≤ φ ≤ β, h1 (φ) ≤ r ≤ h2 (φ)}, thì
ZZ Zβ hZ
2 (φ)
f (x, y)dxdy = dφ f (r cos φ, r sin φ) · rdr

D α h1 (φ)

Các ví dụ
ZZ
Ví dụ 1. Tính (4x2 + 1)dxdy, với D : (x − 1)2 + y 2 ≤ 1.
D

Các ví dụ
ZZ
D
Lời giải. Đặt x = 1 + r cos φ và y = r sin φ. Khi đó,

ZZ Z1 Z2π
2
4(1 + r cos φ)2 + 1 rdφ = 6π.

(4x + 1)dxdy = dr
D 0 0

Các ví dụ
ZZ
D
Lời giải. Đặt x = 1 + r cos φ và y = r sin φ. Khi đó,

ZZ Z1 Z2π
2
4(1 + r cos φ)2 + 1 rdφ = 6π.

(4x + 1)dxdy = dr
D 0 0
π π
Cách khác. Miền D trong tọa độ cực xác định bởi r ≤ 2 cos φ, với − ≤ φ ≤ . Do đó,
2 2
π
ZZ Z2 2Z
cos φ
2
(4x + 1)dxdy = dφ (4r2 cos2 φ + 1)rdr = 6π.
D −π
2
0

Các ví dụ
Ví dụ 2. Tìm thể tích của vật thể nằm dưới paraboloid z = x2 + y 2 và nằm trên mặt phẳng Oxy, và nằm trong
hình trụ x2 + y 2 = 2x.

Các ví dụ
Ví dụ 2. Tìm thể tích của vật thể nằm dưới paraboloid z = x2 + y 2 và nằm trên mặt phẳng Oxy, và nằm trong
hình trụ x2 + y 2 = 2x.
ZZ
Lời giải. V = (x2 + y 2 )dxdy, trong đó
D
π π
D = {(x, y) | (x − 1)2 + y 2 ≤ 1} = {(r, φ) | − ≤ φ ≤ , 0 ≤ r ≤ 2 cos φ}.
2 2
ZZ
V = (x2 + y 2 )dxdy
x2 +y 2 ≤2x
π
Z2 2Z
cos φ
3π
= dφ r3 dr = (đvtt).
2
−π
2
0

Nội dung
1 Tích phân kép

Diện tích mặt cong
Cho S : z = f (x, y) là một mặt xác định trên miền D, trong đó f có các đạo hàm riêng liên tục.
z
Chia miền D thành n miền nhỏ D1 , . . . , Dn . Gọi Si là
các mảnh của mặt S xác định trên Di . Lấy một điểm S
Pi (x∗i , yj∗ , f (x∗i , yj∗ )) tùy ý trên mảnh Si . Gọi Ti là tiếp
Sij
diện tại điểm Pi của mặt S xác định trên miền Di . Kí
hiệu ∆Ti và ∆Si là lần lượt là diện tích của Ti và Si .
Khi đó ∆Ti ≈ ∆Si .
y
Dij

Gọi γi là góc giữa pháp tuyến của mặt S tại Pi và trục
γi
Oz. Ta có ∆Si = ∆Ti · cos γi . Gọi Mi là hình chiếu
của Pi xuống mặt phẳng Oxy. Ti Pi
∆Si
q
∆Ti = = 1 + (zx′ (Mi ))2 + (zy′ (Mi ))2 ∆Si .
cos γi Si
Vì vậy, diện tích mặt cong S xấp xỉ

n
X n q
X
∆Ti = 1 + (zx′ (Mi ))2 + (zy′ (Mi ))2 ∆Si .
i=1 i=1
Khi
Z → ∞ sao cho max di → 0, trong đó di là đường kính của Si , giới hạn này nếu tốn tại chính là
Z nq
2
1 + (zx′ )2 + zy′ dxdy. Từ đó, ta có được công thức tính diện tích của mặt cong S như sau:
D
s 2 2
ZZ
∂z ∂z
A(S) = 1+ + dxdy.
∂x ∂y
D

Các ví dụ
Ví dụ 1. Tìm diện tích của phần mặt cong z = x2 + 2y nằm trên miền tam giác T trong mặt phẳng Oxy với các
đỉnh (0, 0), (1, 0) và (1, 1).

Các ví dụ
Ví dụ 1. Tìm diện tích của phần mặt cong z = x2 + 2y nằm trên miền tam giác T trong mặt phẳng Oxy với các
đỉnh (0, 0), (1, 0) và (1, 1).
Lời giải. Diện tích cần tìm
ZZ p Z1 Zx p
A(S) = 4x2 + 4 + 1dxdy = dx 5 + 4x2 dy
T 0 0
Z1 p √
9 5 5
= x 5 + 4x dx = −
2 (đvdt).
4 12
0

Các ví dụ
Ví dụ 2. Tìm diện tích của phần paraboloid z = x2 + y 2 nằm dưới mặt phẳng z = 9.

Các ví dụ
Ví dụ 2. Tìm diện tích của phần paraboloid z = x2 + y 2 nằm dưới mặt phẳng z = 9.
Lời giải. Diện tích cần tìm là
ZZ Z 2πZ p 3
p
A(S) = 1 + 4x2 + 4y 2 dxdy = dφ 1 + 4r2 · rdr
x2 +y 2 ≤9 0 0
Z3 p √
π
= 2π 1 + 4r2 · rdr = (37 37 − 1) (đvdt).
6
0

Bài tập về nhà
(1) Tính diện tích của miền phẳng D được cho bởi (x2 + y 2 )2 ≤ 2x2 y, x ≥ 0.
(2) Tính thể tích của miền giới hạn bởi các mặt cong y = x2 , x = y 2 , z = y 2 và mặt phẳng Oxy.
(3) Tính diện tích phần mặt cong x − 2y 2 + 2z 2 = 0 nằm trong mặt trụ y 2 + z 2 = 1.
Z 1 Z √2−y2
(4) Đổi thứ tự lấy tích phân dy f (x, y)dx.
√
0 y
ZZ
(5) Tính tích phân 3xdxdy, trong đó D là miền 0 ≤ x ≤ 2, 1 ≤ x + y ≤ 3.
ZZ D
(6) Tính tích phân (x − 2y)dxdy, trong đó D giới hạn bởi các đường y = x2 − 1 và y = 0.
ZZ D
(7) Tính (x2 + 4y 2 )dxdy, với D : x2 + y 2 ≤ 1.

ZZ D
(8) Tính 4ydxdy, với D là miền giới hạn bởi x2 + y 2 ≤ 1, x + y ≥ 1.
D
ZZ
(9) Tính tích phân |cos(x + y)|dxdy, với D = [0, π2 ] × [0, π2 ].
D
(10) Sử dụng tích phân kép để tìm diện tích của miền bị chặn bởi một lá của hình hoa hồng có bốn lá:
r = cos 2φ.

Chuong2TPKep 15march

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong2TPKep 15march

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 2

Tích phân kép

BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN

VIỆN TOÁN ỨNG DỤNG VÀ TIN HỌC

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 1 / 40

1 Tích phân kép

2 Đổi biến trong tích phân kép

3 Tích phân kép trong toạ độ cực

4 Diện tích mặt cong

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 2 / 40

E = {(x, y, z) ∈ R3 | 0 ≤ z ≤ f (x, y), (x, y) ∈ D}.

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 3 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 4 / 40

Lấy Mk là điểm tùy ý trong Dk .

Lúc đó, ta nói hàm f (x, y) khả tích trên miền D.

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 5 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 6 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 7 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 7 / 40

z = f (x, y) = 1 − x2 và nằm trên hình vuông

trụ như hình vẽ và vì vậy

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 7 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 8 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 8 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 9 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 9 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 10 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 10 / 40

Một miền phẳng D được gọi là kiểu 1 nếu nó nằm giữa

D = {(x, y) | a ≤ x ≤ b, g1 (x) ≤ y ≤ g2 (x)}

trong đó g1 và g2 liên tục trên [a, b].

f (x, y)dxdy = dx f (x, y)dy.

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 11 / 40

Một miền phẳng kiểu 2 là

D = {(x, y) | c ≤ y ≤ d, h1 (y) ≤ x ≤ h2 (y)},

trong đó h1 và h2 là các hàm liên tục.

f (x, y)dxdy = dy f (x, y)dx.

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 12 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 13 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 13 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 14 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 14 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 14 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 15 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 16 / 40

Lời giải. Đặt

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 16 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 17 / 40

Lời giải. Đặt x = r cos φ và y = r sin φ. Ta có J = r và

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 17 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 18 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 18 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 18 / 40

1 Tích phân kép

2 Đổi biến trong tích phân kép

3 Tích phân kép trong toạ độ cực

4 Diện tích mặt cong

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 19 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 20 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 21 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 22 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 23 / 40

Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-CHƯƠNG 2 01/2023 23 / 40