Can Tho University

Department of Chemical Engineering

Chương 3
Trao đổi nhiệt đối lưu
(Convective heat transfer)
1
 Can Tho University
Department of Chemical Engineering

NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ

TRAO ĐỔI NHIỆT ĐỐI LƯU

2
 Can Tho University
Khái niệm Department of Chemical Engineering

▪ Khi có sự trao đổi nhiệt giữa bề mặt vật rắn với lưu chất chuyển động. Quá
trình luôn tồn tại đồng thời dẫn nhiệt và trao đổi nhiệt đối lưu.

▪ Trao đổi nhiệt đối lưu là quá trình truyền nhiệt năng khi lưu chất chuyển dịch
trong không gian từ vùng có nhiệt độ này đến vùng nhiệt độ khác.

▪ Trao đổi nhiệt đối lưu chỉ xảy ra trong môi trường lưu chất vì sự truyền nhiệt
luôn gắn liền với chuyển động của môi trường. Trao đổi nhiệt đối lưu luôn đồng
thời kèm theo dẫn nhiệt.

▪ Quá trình trao đổi nhiệt xảy ra khi bề mặt vật rắn tiếp xúc với lưu chất là quá
trình tỏa nhiệt đối lưu.

3
 Can Tho University
Khái niệm Department of Chemical Engineering

4
 Can Tho University
Các yếu tố ảnh hưởng Department of Chemical Engineering

▪ Nguyên nhân phát sinh chuyển động của lưu chất:

Chuyển động cưỡng bức: do tác dụng của ngoại lực tạo ra: bơm, quạt , máy nén.

Chuyển động tự nhiên: do chênh lệch mật độ giữa các phần tử nóng lạnh khác
nhau, phụ thuộc vào bản chất lưu chất, hiệu số nhiệt độ và thể tích không gian.
Chuyển động tự nhiên chỉ xuất hiện khi khối lượng riêng thay đổi và lưu chất ở
trong một trường lực.

=> Chuyển động cưỡng bức luôn kèm theo chuyển động tự nhiên, ảnh hưởng
chuyển động tự nhiên lớn hay nhỏ tùy vào tốc độ chuyển động và hiệu số nhiệt độ.

5
 Can Tho University
Các yếu tố ảnh hưởng Department of Chemical Engineering

6
 Can Tho University
Các yếu tố ảnh hưởng Department of Chemical Engineering

7
 Can Tho University
Các yếu tố ảnh hưởng Department of Chemical Engineering

▪ Chế độ chuyển động:

Tính chất chuyển động của dòng lưu chất có

ảnh hưởng chủ yếu đến quá trình trao đổi nhiệt
đối lưu.

❖ Chảy tầng, chảy quá độ, chảy rối.

8
 Can Tho University
Các yếu tố ảnh hưởng Department of Chemical Engineering

9
 Can Tho University
Các yếu tố ảnh hưởng Department of Chemical Engineering

10
 Can Tho University
Các yếu tố ảnh hưởng Department of Chemical Engineering

▪ Hình dáng kích thước bề mặt trao đổi nhiệt có ảnh hưởng lớn đến quá trình
tỏa nhiệt do đặc tính chuyển động của dòng khác nhau, dẫn đến lớp biên bị thay
đổi.

▪ Vd: 1 tấm phẳng hay 1 ống có nhiều loại bề mặt trao đổi nhiệt, sẽ có đặc tính tỏa
nhiệt khác nhau.

11
 Can Tho University
Các phương trình vi phân TĐNĐL Department of Chemical Engineering
▪ Tương tự như dẫn nhiệt, cần phải xây dựng mối quan hệ tương hỗ giữa các đại
lượng vật lý đặt trưng cho hiện tượng khi nghiên cứu.
▪ Xây dựng các phương trình vi phân và tích phân để diễn tả quá trình trao đổi
nhiệt.
▪ Quá trình trao đổi nhiệt đối lưu không chỉ do hiện tượng nhiệt quyết định mà còn
liên quan đến sự chuyển động của lưu chất, do đó cần một hệ phương trình để
biểu thị.
▪ Các phương trình gồm: phương trình vi phân tỏa nhiệt, phương trình năng lượng,
phương trình vi phân chuyển động và phương trình vi phân liên tục.
12
 Can Tho University
Phương trình vi phân tỏa nhiệt Department of Chemical Engineering

13
 Can Tho University
Phương trình năng lượng Department of Chemical Engineering

▪ Giả thuyết: chất lỏng không bị nén, đồng chất, không có nguồn nhiệt bên trong
và bỏ qua tỏa nhiệt khi ma sát.

▪ Các thông số vật lý λ, cp và ρ xem là hằng số.

▪ Lấy 1 phần tử thể tích hình hộp có cạnh dx, dy, dz. Tất cả nhiệt lượng đưa vào
chỉ làm thay đổi enthalpy của phần tử thể tích.

▪ Nhiệt lượng đưa vào theo phương x sau thời gian dt: dQx = qxdydzdt

14
 Can Tho University
Phương trình năng lượng Department of Chemical Engineering

15
 Can Tho University
Phương trình chuyển động Department of Chemical Engineering

▪ Để xác định phương trình vi phân chuyển động tổng quá của chất lỏng nhớt đòi
hỏi sự phân tích toán học rất phức tạp.

▪ Để đơn giản hóa, người ta dùng phương pháp suy luận từ dòng chất lỏng nhớt
chuyển động 1 chiều không bị nén.

▪ Sự phân bố tốc độ được xác định theo định luật Newton 2: F = m.a

▪ Các lực tác dụng lên phần tử chuyển động chất lỏng gồm: lực trọng trường, lực
ma sát và lực áp suất.

16
 Can Tho University
Phương trình chuyển động Department of Chemical Engineering

17
 Can Tho University
Phương trình liên tục Department of Chemical Engineering

18
 Can Tho University
Điều kiện đơn trị Department of Chemical Engineering

▪ Các phương trình vi phân được phát triển dựa trên những định luật cơ bản chung
để thiết lập. Để xác định rõ từng hiện tượng cụ thể, điều kiện đơn trị kết hợp với
hệ phương trình vi phân để diễn tả đầy đủ dưới dạng toán học quá trình TNĐL.

▪ Các điều kiện đơn trị:

❑ Điều kiện hình học: hình dáng kích thước của vật và hệ.

❑ Điều kiện vật lý: đặc trưng tính chất vật lý của chất lỏng.

❑ Điều kiện biên: đặc trưng điều kiện tiến hành quá trình ở ngoài biên của vật.

❑ Điều kiện thời gian: biểu thị điều kiện đặc tính của quá trình lúc ban đầu.
19
 Can Tho University
Lý thuyết đồng dạng Department of Chemical Engineering

▪ Phương pháp đồng dạng là một phương pháp khoa học có thể đem kết quả
nghiên cứu thực nghiệm của các hiện tượng cá biệt để suy rộng cho các hiện
tượng đồng dạng.

▪ Các quá trình đồng dạng phải giống nhau về chất, cùng bản chất vật lý và được
mô tả bằng các phương trình vi phân giống nhau. Các điều kiện đơn trị phải
giống nhau.

▪ Phương pháp đồng dạng không thể tìm ra được các quy luật vật lý. Nhưng có thể
suy rộng các kết quả thí nghiệm cá biệt, dùng mô hình nghiên cứu thực nghiệm
đối với các hiện tượng, từ nghiệm giải tích của 1 quá trình vật lý cụ thể có thể
suy rộng cho tất cả các quá trình đồng dạng.

20
 Can Tho University
Lý thuyết đồng dạng Department of Chemical Engineering

▪ Lý thuyết đồng dạng của các hiện tượng vật lý dựa vào 3 định lý:

❑ Nếu các quá trình là đồng dạng với nhau thì các tiêu chuẩn đồng dạng cùng tên
phải bằng nhau.

❑ Nếu một hiện tượng vật lý được mô tả dưới dạng một phương trình vi phân thì
luôn tồn tại khả năng có thể mô tả dưới dạng phương trình tiêu chuẩn. Tiêu
chuẩn đồng dạng tìm được từ phương trình vi phân và tiêu chuẩn đồng dạng tìm
được từ nghiệm của phương trình vi phân là hoàn toàn như nhau.

❑ Điều kiện đơn trị đồng dạng và tiêu chuẩn xác định có trị số bằng nhau.

21
 Can Tho University
Lý thuyết đồng dạng Department of Chemical Engineering

▪ Tiêu chuẩn đồng dạng có thể gồm 2 loại: tiêu chuẩn xác định do những đại lượng
trong điều kiện đơn trị tổ hợp thành, và tiêu chuẩn đồng dạng gồm những đại
lượng chưa biết gọi là tiêu chuẩn chưa xác định.
▪ Quá trình thực nghiệm tổng hợp kết quả để tìm ra phương trình tiêu chuẩn thích
hợp cần phải tuân thủ những nguyên tắc sau:
❑ Theo định lý thứ 1, cần phải xác định các đại lượng vật lý cần đo trong các tiêu
chuẩn đồng dạng của hiện tượng nghiên cứu.
❑ Theo định lý 2, cần phải xem xét kết quả thực nghiệm, chỉnh lý thành 1 số tiêu
chuẩn đồng dạng và biểu diễn quan hệ dưới dạng phương trình tiêu chuẩn.
❑ Theo định lý 3, những hiện tượng có điều kiện đơn trị đồng dạng và tiêu chuẩn
xác định có trị số bằng nhau.

22
 Can Tho University
Các tiêu chuẩn đồng dạng Department of Chemical Engineering

23
 Can Tho University
Các tiêu chuẩn đồng dạng Department of Chemical Engineering

▪ Đối với tỏa nhiệt ổn định, trong trường hợp tổng quát các phương trình tiêu
chuẩn có dạng:

Nu = A.Ren.Grm.Prk A, n, m, k: các hệ số thực nghiệm

▪ Khi sử dụng các kết quả thực nghiệm của phương trình tiêu chuẩn cần chú ý đến
việc chọn nhiệt độ và kích thước xác định.

❖ Kích thước xác định: kích thước làm sáng tỏa nhất bản chất vật lý của quá trình
và được đưa vào các tiêu chuẩn đồng dạng.

❖ Nhiệt độ xác định: nhiệt độ được chọn để xác định các thông số vật lý trong
các tiêu chuẩn đồng dạng
24
 Can Tho University
Đồng dạng hình học Department of Chemical Engineering

25
 Can Tho University
Đồng dạng hiện tượng vật lý Department of Chemical Engineering

26
 Can Tho University
Đồng dạng về thời gian Department of Chemical Engineering

27
 Can Tho University
Đồng dạng về thời gian Department of Chemical Engineering

28
 Can Tho University
Phương pháp phân tích thứ nguyên Department of Chemical Engineering

▪ Khi gặp phải những hiện tượng trước mắt chưa nghiên cứu hoặc vô cùng phức
tạp chưa lập được phương trình vi phân diễn tả được hiện tượng.

▪ Phương pháp phân tích thứ nguyên có thể tìm được tiêu chuẩn đồng dạng.

▪ Phương pháp phân tích thứ nguyên dựa trên nguyên lý chuyển hóa các đơn vị đo
lường vật lý trong hiện tượng, từ đó giảm số biến số.

▪ Trước tiên phải thiết lập được đầy đủ sự tồn tại của các đại lượng vật lý ảnh
hưởng đến quá trình – tất cả các đại lượng vật lý có trong phương trình vi phân
và điều kiện đơn trị.
29
 Can Tho University
Phương pháp phân tích thứ nguyên Department of Chemical Engineering

30
 Can Tho University
Phương pháp phân tích thứ nguyên Department of Chemical Engineering

31
 Can Tho University
Phương pháp phân tích thứ nguyên Department of Chemical Engineering

32
 Can Tho University
Phương pháp phân tích thứ nguyên Department of Chemical Engineering

▪ Do đó, nếu dùng n – biểu thị số các đại lượng vật lý của quá trình, k – số đơn vị
cơ bản cần dung để đo các đại lượng vật lý, thì số tiêu chuẩn tìm được là (n – k).

▪ Như ví dụ trên, n = 6, k = 3 thì (n – k) = (6 – 3) = 3 tiêu chuẩn.

▪ Định lý π: phương trình vật lý chứa n ≥ 2 các đại lượng có thứ nguyên, trong đó
có k ≥ 1 các đơn vị độc lập, sau khi đưa về dạng không thứ nguyên sẽ có (n – k)
đại lượng không thứ nguyên.

▪ Chú ý: nếu xác định sai lệch các đại lượng vật lý sẽ dẫn đến kết quả mất chính
xác, đây là nhược điểm của phương pháp này.

33
 Can Tho University
Department of Chemical Engineering

▪ Khi sử dụng các kết quả thực nghiệm của các phương trình tiêu chuẩn cần chú ý
đến việc lựa chọn nhiệt độ và kích thước xác định.

34
 Can Tho University
Nhiệt độ xác định Department of Chemical Engineering

▪ Do nhiệt độ chất lỏng thay đổi trong quá trình trao đổi nhiệt nên các thông số vật
lý cũng thay đổi theo.

▪ Nhiệt độ xác định là nhiệt độ được lựa chọn để xác định các thông số vật lý trong
các tiêu chuẩn đồng dạng.

▪ Phương thức phổ biến là lấy nhiệt độ trung bình của lớp biên Tm = 0.5(Tf + Tw)

35
 Can Tho University
Kích thước xác định Department of Chemical Engineering

▪ Việc chọn kích thước xác định là vô cùng quan trọng khi tổng hợp kết quả thí
nghiệm toả nhiệt và thể hiện dưới dạng tiêu chuẩn.

▪ Đối với ống tròn thì chọn đường kính d làm kích thước xác định. Đối với vách có
hình dáng phức tạp không thể tham gia trao đổi nhiệt trên toàn chu vi hoặc chỉ
tham gia 1 phần, thường dùng đường kính tương đương làm kích thước tính toán.

dtd = 4F/ U F: diện tích mặt cắt ngang, U chu vi ướt.

▪ Khi dòng chảy ngang qua ống đơn và chùm thường lấy đường kính ngoài của
ống làm kích thước xác định. Khi chảy dọc qua vách lấy độ dài của vách dọc
theo hướng dòng làm kích thước xác định.

36
Công thức thực nghiệm dưới dạng tiêu Can Tho University
chuẩn Department of Chemical Engineering

▪ Từ kết quả thí nghiệm chỉnh lý thành các tiêu chuẩn đồng dạng. Quan hệ giữa
các tiêu chuẩn đồng dạng thường được biểu diễn dưới dạng hàm số mũ:

Nu = C.Ren.Prm C, n,m hằng số thực nghiệm

37
Can Tho University
Department of Chemical Engineering