Pediatria

Postępowanie z dzieckiem w stanach

nagłych
Jennifer Milewska - 13108
Lilianna Milewska - 12577
Marta Marcińska - 12655
Mikołaj Staniec - 12658
Klaudia Kostka – 12640
Karolina Węglarz - 13302
Nawiązywanie kontaktu z pacjentem pediatrycznym
Podczas rozmowy z pacjentami pediatrycznymi powinniśmy się kierować według następujących zasad

• Nawiązujemy kontakt nie tylko z rodzicem lecz także z dzieckiem

• Lęk rodzica udziela się dziecku - uspokój rodzica.
• Nie oczekujemy, że dziecko uspokoi się natychmiast – trzeba być cierpliwym
• Jeśli nie ma przeciwskazań, pozwalamy rodzicowi zostać przy dziecku
• Jeśli nie ma przeciwskazań, pozwalamy dziecku zabrać ulubioną zabawkę
• Nie podnosimy głosu
• Mówimy krótko i wyraźnie
• Używamy prostego, adekwatnego do wieku dziecka języka
• Wyjaśniamy podejmowane działania
• Nie okłamujemy dziecka - np., że zakładanie wenflonu nie boli
• W miarę możliwości zaangażuj dziecko w jakąś czynność - np.. Przytrzymanie plastra
• Po wykonaniu kolejnych czynności medycznych podkreślaj, że jest dzielnym pacjentem, że bardzo ci pomógł

Dziecko płaczące, niewspółpracujące z personelem medycznym nie pozwoli na dokładne przeprowadzenie wywiadu i badań fizykalnych
np. Napinanie mięśni brzucha nie pozwoli na dokładne zbadanie jamy brzusznej.
Badanie i wywiad Brak 1
Dobrze zebrany wywiad i przeprowadzone badanie wstępne to już połowa sukcesu.
Otwieranie Na ból 2
<c> - krwotoki zewnętrzne
A - drogi oddechowe
oczu Na głos 3
B - oddychanie Spontanicznie 4
C - układ krążenia
D - stan świadomości
Brak 1
E - ekspozycja Odpowiedź Jęczy w odpowiedzi na ból 2
Jeśli pacjent jest nieprzytomny lub jest niewiarygodny można zebrać wywiad od słowna Płacze w odpowiedzi na 3
rodziny, świadków zdarzenia. ból
A - ALERT Niespokojne, płaczliwe 4
V - VERBAL
P - PAIN Grucha, gaworzy 5
U – UNRESPONSIVE Brak 1
Pediatryczna skala GCS dobrze koreluje w nagłych stanach ze skalą AVPU Odpowiedź Pozycja odmóżdżeniowa 2
S - symptomy
ruchowa Pozycja odkorowania 3
A - alergie
M - medykamenty Wycofania na ból 4
P - przeszłość chorobowa
Wycofania na dotyk 5
L - lunch
E – ewentualnie co się stało? Ruchy spontaniczne 6
Badanie należy powtarzać, nie można całego postępowania opierać na jednorazowej ocenie. Pediatryczna skala GCS <3 r.ż.
Drogi oddechowe - A
Ocena i zabezpieczenie dróg oddechowych w stanach nagłych jest obowiązkowa i niepomijalna.

• Czy drogi oddechowe są zagrożone?

• Czy drogi oddechowe są niedrożne?
Wzrok, czucie, słuch
• Czy drogi oddechowe są drożne i bezpieczne?

U małych dzieci łatwo może dojść do niedrożności dróg oddechowych - mała średnica i wiotkość ścian.
Gromadząca się ślina, śluz, krew mogą szybko doprowadzić do niedrożności albo ich zwężenia.

Noworodki i dzieci <6 m.ż. oddychają przez nos więc upośledzenie kanałów nosowych może stać się przyczyną niedrożności.

Rosnąca częstość oddechów z towarzyszącym narastaniem oporu w drogach oddechowych powoduje wzmożony wysiłek
oddechowy co przekłada się na wzrost zapotrzebowania na tlen – mechanizm który miał kompensować niewydolność oddechową
może doprowadzić do jej nasilenia.

Małe dzieci mogą zwiększać wentylację minutową jedynie poprzez zwiększenie ilości oddechów, dlatego ten parametr jest szczególnie istotny.

Bradypnoë u dziecka jest zawsze bardzo niepokojącym objawem, może świadczyć o wyczerpaniu
mechanizmów kompensacyjnych i bezpośrednio poprzedzać zatrzymanie krążenia i oddechu.

U dzieci zmiany stanu wydolności krążeniowo-oddechowej potrafią być bardzo dynamiczne. Możliwe wtedy jest gwałtowne pogorszenie lub poprawa dlatego częsta kontrola jest
obowiązkowa.
Oddychanie - B
W ocenie oddychania u dziecka należy wziąć pod uwagę przynajmniej cztery elementy:

• Częstość oddechów
• Głębokość oddechów
• Wysiłek oddechowy (użycie dodatkowych mięśni, stękanie, zmiany osłuchowe)
• Natlenowanie (Sp02, sinica, bladość)

Najprostszą i najszybciej dostępną formą wspomagania oddechu jest tlenoterapia.

Należy ją prowadzić w sposób, który dziecko dobrze toleruje, oraz przy użyciu sprzętu
dostosowanego do wielkości i wydolności dziecka.

Płacz, strach, ,,walka" z rodzicem lub zespołem ratowniczym zwiększa zapotrzebowanie

na tlen i może pogorszyć stan pacjenta.

Priorytetem jest zawsze utrzymanie stałego, prawidłowego natlenowania krwi.

Wiek Noworodek 12 m.ż. 3 r.ż. 6 r.ż. 10 r.ż. 15 r.ż.

RR/min 40-70 28-46 22-34 20-27 16-22 13-19

Krążenie - C
W sugerowanym przez ERC schemacie badania układu krążenia u dziecka należy zwrócić uwagę na pięć elementów

• Często akcji serca

• Ciśnienie tętnicze krwi
• Amplitudę tętna
• Perfuzję obwodową (nawrót włośniczkowy, zabarwienie i ucieplenie skóry, obecność i napięcie tętna na obwodzie)
• Obciążenie wstępne (preload) - (wypełnienie żył szyjnych, powiększenie wątroby, cechy zastoju w krążeniu płucnym)

Pomiar częstości akcji serca musi być monitorowany w sposób ciągły i pewny – nie opieramy się wyłącznie na pulsoksymetrze.

Używamy zarówno EKG jaki i Sp02

W przypadku bradykardii pierwszą czynnością jest podanie tlenu – poprawa natlenowania zazwyczaj szybko przywraca prawidłową częstość akcji serca.

Wiek Noworodek 12 m.ż. 3 r.ż. 6 r.ż. 10 r.ż. 15 r.ż.

HR/min 120-170 103-140 86-123 74-111 67-103 58-92

SBP 40-70 80-100 80-110 82-110 90-120 90-140

Monitorowanie Jest to czynność polegająca na obserwacji i analizie parametrów pacjenta
wyświetlanych w czasie rzeczywistym oraz umieszczenie ich w kontekście klinicznym.

Obserwacja i badanie fizykalne Sprzęt

Obserwacja toru oddychania i wysiłku oddechowego EtCO2
Szmer oddechowy oceniany bezpośrednio lub stetoskopem SpO2 (opóźniony efekt)
Airway Obecność pary na masce twarzowej lub rurce intubacyjnej USG - niedrożność rurki intubacyjnej

Liczba prawidłowych oddechów, jakość - głęboki/płytki, SpO₂, SpMet, SPCO, EtCO₂, USG,
efektywność- efektywny/nieefektywny/okołośmiertny liczba oddechów"*, stetoskop",
Breathing (tzw. gasping), wysiłek oddechowy, symetria ruchów klatki respirator (objętość oddechu
piersiowej, opukiwanie, kolor skóry (sinica) spontanicznego)

Ocena tętna (tętnice: promieniowa, udowa, szyjna) EKG, NIBP, IBP, EtCO2 (pośrednio)
Nawrót włośniczkowy , ocena tonów serca USG (np. eFAST, ocena zapadania się
Ocena prawdopodobieństwa krwawienia zewnętrznego - tamowanie krwotoków i reocena skuteczności żyły głównej dolnej)
Circulation hemostazy Pośrednio-ocena tętna, ciśnienia
Ocena prawdopodobieństwa krwawienia wewnętrznego oraz monitorowanie jego dynamiki tętniczego krwi (liczne ograniczenia)
Ocena wypełnienia żył szyjnych

Zaburzenia neurologiczne - ocena GCS/AVPU, ocena źrenic Pośrednio-ocena tętna, ciśnienia

(reakcja na światło i szerokość), ocena siły mięśniowej tętniczego krwi (liczne ograniczenia)
Disability i czucia (szczególnie przed intubacją) Oznaczenie poziomu glikemil
Ból - zgłoszenie ustne - skala wzrokowo-analogowa (VAS)
Ból - u nieprzytomnego - pośrednia ocena: Izawienie, grymas, potliwość, jęk*

Exposure Rozebranie pacjenta z zapewnieniem maksymalnej Termometr - temp. powierzchowna

możliwej prywatności i komfortu termicznego (w przypadku gorączki) i głęboka (hipotermia)
Urazy u dzieci
Jednoczasowo:
Rozpoczęcie monitorowania EKG
SpO2, NIBP, EtCO2
Zebranie wywiadu SAMPLE
Uzyskanie danych personalnych
Hateful eight:
• Bladość
• Wilogtna skóra
• Duszność - głód powietrza
• Zapadnięte żyły obwodowe
• Hipotensja
• Niskie EtCO2
• Tachy- lub bradykardia
• Zaburzenia świadomości
Ocena bezpieczeństwa własnego
Ogólna ocena sytuacji: typ zdarzenia, mechanizm zdarzenia
Pierwszy kontakt z pacjentem - ogólne wrażenie, poszukiwanie widocznych objawów ,,hateful eight"
Ocena stanu świadomości AVPU
Poszukiwanie krwotoków zewnętrznych
Tamowanie krwotoków uciskiem, następnie stazą taktyczną lub opatrunkiem uciskowym c
Ocena drożności dróg oddechowych
Wstępne udrożnienie dróg oddechowych – tlenoterapia A
W razie potrzeby zaplanowane RSI
Poszukiwanie odmy opłucnowej oraz objawów wiotkiej klatki piersiowej
W razie stwierdzenia odmy opłucnowej torakostomia prosta B
Ocena układu krążenia
Uzyskanie dostępu dożylnego
Poszukiwanie krwotoku wewnętrznego - eFAST
Procedury według potrzeb – pas na miednice, perikardiocenteza C
Podanie kwasu traneksamowego – exacyl
Płynoterapia
Szybka ocena neurologiczna GCS, źrenice, czucie i siła mięśniowa
pomiar glikemii D
Zabezpieczenie niestabilnych złamań,
Zabezpieczenie przed utratą ciepła, E
Pomiar temperatury głębokiej
Uraz czaszkowo-mózgowy
Doktryna Monro-Kelliego - objętość przestrzeni wewnątrzczaszkowej jest wielkością stałą, stanowiącą sumę trzech składników: tkanek mózgowia, krwi i płynu mózgowo-
rdzeniowego.
Wiek Średnie ciśnienie tętnicze krwi
Postępowanie według schematu ABCDE + SAMPLE (MAP)
Zwrócić uwagę na ciemiączka.
Noworodek 40-60

3 miesiące 45-75

6 miesięcy 50-90

1 rok 50-90

3 lata 50-90

7 lat 60-90
Próba obniżenia ciśnienia nieinwazyjnie – pozycja ciała, kołnierz
Kontrolowanie ciśnienia BP – MAP 10 lat 60-90
Kontrolowanie SpO2 - >90 – w stanach krytycznych hiperwentylacja
Kontrola źrenic - krwawienie śródmózgowe, wgłobienie 12 lat 65-95
Ocena w skali GCS ≤8 intubacja
Farmakologiczne obniżenie ciśnienia - mannitol i NaCl 10% 14 lat 60-90
Inwazyjne obniżenie ciśnienia - odsączenie płynu mózgowo-rdzeniowego
Operacyjne obniżenie ciśnienia - kraniektomia
Duszność
Duszność u dziecka bez wywiadu kardiologicznego, przewlekłej choroby płuc czy wskazującego na aspirację ciała obcego najczęśc iej spowodowana jest infekcją górnych bądź
dolnych dróg oddechowych:

• Zapaleniem krtani Liczba oddechów

• Zapaleniem nagłośni Głębokość oddechów
• Zapaleniem oskrzelików Praca dodatkowych mięśni
• Zapaleniem płuc Patologie osłuchowe

Postępujemy według schematu ABCDE

Monitorowanie pulsoksymetryczne
Ocenić układ krążenia i stan świadomości (GCS)

Wziąć pod uwagę odmę opłucnową.

Podgłośniowe zapalenie krtani
(6 m.ż. - 6 r.ż.)
Duszność wdechowa, świst
krtaniowy, "szczekający" kaszel
Zapalenie nagłośni
(Haemophilus influenzae typu B)
Nagły początek, wysoka gorączka, ból
gardła, ślinotok i narastająca
niewydolność oddechowa.
Zapalenie oskrzelików Zapalenie płuc
(<2 r.ż.)
Duszność, kaszel, katar, gorączka(?) Kaszel, tachypnoe, gorączka (?)

Deksametazon – 0,6 mg/kg m.c. i.m. Tlenoterapia i trzeba być gotowym na Leczenie wspomagajace: Wsparcie oddychania
Adrenalina – 1-3 mg w 5 ml NaCl w zabezpieczenie dróg oddechowych - nawodnienie, tlenoterapia, Zwalczanie gorączki
nebulizacji wraz z technikami chirurgicznymi. - leczenie gorączki Podaż krystaloidów
Astma oskrzelowa
W przypadku zaostrzenia astmy oskrzelowej należy postępować zgodnie z wytycznymi ERC.

Lekiem pierwszego rzutu jest salbutamol w nebulizacji (2,5 – 5 mg) - można powtórzyć.

W ciężkim stanie rozważyć:

Deksametazon – 0,6 mg/kg m.c. i.m.
Siarczan magnezu MgSO4 – 40 mg/ kg m.c.
Wlew co najmniej 10 minut
Anafilaksja
Ciężka, zagrażająca życiu uogólniona reakcja uczuleniowa lub systemowa reakcja nadwrażliwości, charakteryzująca się gwałtowny m rozwojem zagrażających objawów
związanych z:
• Drożnością dróg oddechowych
• Oddychaniem
• Krążeniem
• Zmianami skórnymi oraz w obrębie błon śluzowych
Rozpoznanie anafilaksji jest bardzo prawdopodobne, gdy u pacjenta eksponowanego na alergen dochodzi do nagłego rozwoju choroby z szybko narastającymi objawami
niedrożności dróg oddechowych, niewydolności oddechowej oraz krążeniowej
< 6 m.ż. - 150 ug
Postępowanie według schematu ABCDE
6 m.ż. - 6 r.ż. - 150 ug
Usunięciu czynnika wyzwalającego - żądła, podawanego leku 6 – 12 r.ż. - 300 ug
>12 r.ż. - 500 ug
Podaży adrenaliny
Zabezpieczeniu dróg oddechowych, podaży tlenu i gwałtownej płynoterapii
Podaży hydrokortyzonu
< 6 m.ż. - 25 mg
Monitorowaniu – EKG, SpO2, NIBP 6 m.ż. - 6 r.ż. - 50 mg
6 – 12 r.ż. - 100 mg
Podaż klemastyny – 0,25 – 0,75 mg i.v./i.m.

W przypadku skurczu oskrzeli – salbutamol – 0,05 – 0,15 mg/kg mc. nebulizacja

Niewydolność serca
Niewydolność serca u dzieci może wynikać z zaburzeń jego rytmu na różnym tle bądź choroby samego mięśnia sercowego.

W zależności od wieku dziecka w chwili wystąpienia objawów najczęstszymi chorobami prowadzącymi do postępującej niewydolności serca są:

• Wrodzona wada serca u niemowląt do 3 m.ż.

• Kardiomiopatia infekcyjna, genetycznie uwarunkowana lub metaboliczna u dzieci pomiędzy 6. a 12. m.ż.
• Kardiomiopatia rozstrzeniowa u starszych dzieci

W każdym przypadku należy postępować zgodnie ze schematem ABCDE

Jeżeli przyczyną niewydolności jest zaburzenie rytmu serca, postępuje się zgodnie z wytycznymi ERC

Bradykardia najczęściej spowodowana jest niedotlenieniem i pierwszą metodą jej leczenia jest wspomaganie układu oddechowego!! !

W przypadku częstoskurczu u chorych z wąskimi QRS (<0,08 s) stabilnych hemodynamicznie stosujemy manewry stymulujące nerw błędny lub adenozynę dożylnie (0,1-0,2 mg
kg/m.c. i.v.) - w razie konieczności dawkę można podwoić.

Niestabilny częstoskurcz u chorych z wąskimi QRS (<0,08 s) niestabilnych hemodynamicznie leczymy kardiowersją elektryczną - 1 J/kg m.c. - w razie konieczności dawkę można
podwoić.

Przed wykonaniem kardiowersji trzeba pamiętać o analgosedacji dziecka, stosując dożylnie np. fentanyl w dawce (0,1 ug/kg m.c.) oraz midazolam w dawce (0,1 mg/kg m.c.)

W przypadku niewydolniości serca z objawami wstrząsu należy rozważyć włączenie do leczenia wlewu i.v. amin katecholowych.
Oparzenia
Kluczowe w opiece przedszpitalnej są:
▪ Postępowanie zgodnie z algorytmem ABCDE
▪ Leczenie bólu - morfina 0,1 mg/kg m.c.
▪ Płynoterapia

Oceniając drożność i bezpieczeństwo dróg oddechowych, należy rozważyć intubację dotchawiczną u

młodszych dzieci (<2 r.ż.) z oparzeniem powyżej 20% TBSA oraz u
dzieci oparzonych płomieniem lub z urazem inhalacyjnym.

Do dokładnej oceny powierzchni oparzonej służy tablica Lunda i Browdera.

W płynoterapii stosujemy krystaloidy. Najpowszechniejszą metodą obliczania zapotrzebowania
płynowego jest formuła Parkland:

4 ml/kg m.c./%TBSA
American Burn Association zaleca, aby w opiece przedszpitalnej w ciągu 1 godz. przetoczyć dziecku:
▪ 500 ml mleczanu Ringera (≥14 r.ż.);
▪ 250 ml mleczanu Ringera (6-14 r.ż.);
▪ 125 ml mleczanu Ringera (≤5 r.ż.).
Drgawki
Drgawki gorączkowe - definiowane u dziecka w wieku (6 m.ż. - 5 r.ż.) z towarzyszącą gorączką (temp >38 °C) lub z gorączką w okresie bezpośrednio
poprzedzającym napad bez wywiadu wcześniejszych napadów drgawkowych czy chorób neurologicznych.

Postępowanie:

• Ocena według schematu ABCDE

• Można rozważyć podanie leku przeciwgorączkowego np. Paracetamol 15 mg/kg m.c. p.r. przy temp >38 °C
• W przypadku aktywnych drgawek lekami pierwszego rzutu są benzodiazepiny np. Midazolam 0,1 mg/mg mc. I.v. lub przy braku dostępu dożylnego
diazepan 0,3 - 0,5 mg/kg m.c. p.r.

W przypadku każdych drgawek, również gorączkowych, trzeba skontrolować poziom glikemii we krwi dziecka !!!
W przypadku podania benzodiazepin należy liczyć się z sedacją dziecka ze wszelkimi tego konsekwencjami nawet zatrzymaniem oddechu włącznie.
Drgawki
Stan padaczkowy - określa się w sytuacji utrzymywania się drgawek przez czas powyżej 5 minut lub co najmniej dwóch napadów bez odzyskania
przytomności między nimi.

Postępowanie: Midazolam dożylnie- 0,1 mg/mg mc.

Midazolam donosowo - 0,2 mg/mg mc.
• Ocena według schematu ABCDE + wywiad SAMPLE Midazolam domięśniowo - 0,2 mg/mg mc.
• Zabezpieczenie drożności dróg oddechowych
• Zastosowanie tlenoterapii o wysokim przepływie tlenu (12-15 l/min.)
• Monitorowanie parametrów życiowych Diazepam dożylnie - 0,2 mg/mg mc.
• Założenie dostępu dożylnego Diazepam (mikrowlewka doodbytnicza):
• Pomiar glikemii (podanie empirycznie 25g glukozy gdy pomiar niemożliwy)
• Od 7 m.ż. nie więcej niż 0,5 mg/kg m.c.
• Podanie leków przerywający napad padaczkowy
• Po opanowaniu drgawek w miarę możliwości poszukiwanie przyczyn napadu • M.c. 10-15 kg – 5 mg
• Wywiad • M.c. >15 kg – 10 mg
• Przy braku odpowiedzi na leczenie zalecane są RSI i wentylacja mechaniczna W razie potrzeby dawkę można powtórzyć
po 10 – 15 minutach.

Stan padaczkowy jest stanem zagrożenia życia związanym z potencjalnym uszkodzeniem mózgowia oraz niewydolnością oddechową i wymaga
zdecydowanego leczenia.
Zaburzenia świadomości
Zaburzenia te mogą zdarzyć się w każdym wieku, najczęstszymi ich przyczynami w populacji dziecięcej są:

• Infekcje
• Urazy, w tym urazy nieprzypadkowe W celu oceny możemy posłużyć się:
• Drgawki
• Zatrucia, w tym zamierzone Skalą AVPU
• Zaburzenia psychiczne Skalą GCS >3 r.ż.
• Niewydolność oddechowa i krążeniowa
Skalą GCS pediatryczną < 3 r.ż.
• Wysoka gorączka
• Wady wrodzone - najmłodsza grupa wiekowa

Postępowanie według schematu ABCDE

W trakcie wywiadu zwrócić uwagę na: choroby przewlekłe, dostępność leków i toksyn w otoczeniu dziecka oraz objawy poprzedzające pogorszenie stanu
świadomości np. dziecko z gorączką budzi podejrzenie neuroinfekcji.

Pacjentów należy ściśle monitorować zarówno przyrządowo - BP, HR, SpO2 – jak też klinicznie oceniając RR, wielkość i rozmiar źrenic i ich reaktywność na
światło.

Często pomijanym aspektem jest pomiar glukozy we krwi, a zarówno hipo- jak i hiperglikemia mają wpływ na stan świadomości.
Tonięcie
Jak najszybciej rozpoczęta tlenoterapia, jeszcze w wodzie, daje ofierze szansę na przeżycie.

Postępowanie:
3,5-4,5 u niemowląt
• Wdrożyć MCR >1 r.ż. (wiek dziecka/4) + 4
• Natychmiast podać tlen i rozpocząć wentylację
• Rozważyć wczesną intubację
• Unieruchomić kręgosłup szyjny w przypadku podejrzenia urazu*
• Przeciwdziałać dalszej aspiracji
Rozważyć mechanizm zdarzenia.
• Jeżeli pacjent oddycha spontanicznie, ułożyć go w pozycji bocznej bezpiecznej Czy może wystąpić:
• Jeżeli wymagana jest wentylacja dodatnim ciśnieniem, wykonać manewr Sellica
• Unikać uciśnięć nadbrzusza, chyba że podejrzewana jest obecność ciała obcego Wstrząs neurogenny (?)
• Nie podejmować prób usunięcia wody z płuc Wstrząs rozkojarzeniowy (?)
• Zapobiec dalszej hipotermii
• Ostrożne usunięcie mokre ubranie

Powinniśmy rozpocząć płynoterapię w szybkim wlewie ze względu na hipowolemię, która rozwija się u większości pacjentów długo zanurzonych w wodzie
wskutek działania ciśnienia hydrostatycznego na ciało.
Zatrucia
Zatrucia w młodszej grupie wiekowej z reguły są niezamierzone.
U starszych dzieci częściej dochodzi do celowego przyjęcia substancji toksycznych.

Do najczęściej powodujących zatrucie substancji u dzieci młodszych zaliczamy:

• Kosmetyki
• Substancje czyszczące
• Witaminy
• Leki przeciwkaszlowe i przeciwhistaminowe Postępowanie według schematu ABCDE
• Leki przeciwbólowe
• Insektycydy, pestycydy Identyfikacja trucizny
• Trujące rośliny
W grupie starszej oprócz ww. głównymi toksynami są: Ograniczenie skutków ekspozycji

• Leki uspokajające Eliminacja trucizny

• Leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne
• Alkohol etylowy Leczenie objawowe oraz podanie specyficznych odtrutek
• Dopalacze

Należy brać pod uwagę możliwość, zwłaszcza wśród nastolatków, postaw autodestrukcyjnych i prób samobójczych.
 Dziękujemy za
uwagę

Bibliografia:

Tomasz Derkowski, Medycyna przedszpitalna w Lotniczym Pogotowiu Ratunkowym, PZWL, Warszawa 2021.
Jacek Kleszczyśki, Stany nagłe u dzieci, PZWL, Warszawa, 2020