Kultura i mity - Hera

Kultura i mity - Hera

 Kultura i mity - Hera

Ważne daty
IX lub VIII w. p.n.e. – powstanie Iliady Homera

VIII - VI w. p.n.e. – pierwsze igrzyska Herajskie organizowane w Olimpii, w których brały

udział dziewczęta

390 r. p.n.e. – atak Galów na Rzym, w którym o nadchodzącym niebezpieczeństwie

zaalarmowały Rzymian gęsi

344 r. p.n.e. – budowa świątyni Junony Monety na Kapitolu

Scenariusz dla nauczyciela

Źródło: Justyna Baran, licencja: CC0.

 II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii

greckiej i rzymskiej:

2) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego

8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji

uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu
mitologii greckiej i rzymskiej:

6) związki mitologii greckiej z rzymską;

Nauczysz się

charakteryzować kulturę, obyczajowość i sztukę starożytnych Rzymian;

wskazywać motywy mitologiczne związane z Herą/Junoną;

wskazywać wpływ kultury antycznej na współczesną kulturę europejską.

De deabus Romanorum
„Bogini Junona” - fontanna,, XVI w., Rzym, vminko.org, CC BY 3.0

Sandro Bo celli, „Narodziny Wenus”, 1484-86 r., Galeria Uffizi, Florencja, wikimedia.org, domena publiczna

Elihu Vedder, „Minerva”, mozaika, 1897 r., Biblioteka Kongresu, Waszyngton, wikimedia.org, domena publiczna

Luca Penni, „Diana łowczyni”, 1550 r., Muzeum Luwr, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna

Alexander Roslin, „Flora”, XVIII w., The Musée des Beaux-Arts de Bordeaux, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Źródło i tłumaczenie:
 Ćwiczenie 1

Połącz w pary przedstawienia bogiń rzymskich z ich łacińskimi opisami:

dea sapien ae et li erārum, dea lūnae et silvārum, puerperārum patrōna, dea flōrum et vērīs,
dea amōris

................. .................

................. ................. .................

Ćwiczenie 2

Qui in maximō honōre Iūnōnem habēbant?:

 Mātrōnae Rōmānae

 Pāvōnēs

 Rēgīnae

Hera (Junona)
Walter Crane, „Skarga pawia”, 1889 r., ilustracja z książki: „Walter Crane's pain ng book”, George Routledge and Sons,
oldbookillustra ons.com, CC BY 3.0

Z ciemnych obłoków wysuwają się dwa pawie. Za nimi druga para, trzecia, czwarta - cały rój
pawi. Roztaczają szeroko skrzydła, z których słońce dobywa ogni różnobarwnych.
Błękitnawe szyje ptaków wyginają się w locie. Ciągną złocisty rydwan. Lejce, delikatne jak
przędza pajęcza, trzyma w białych dłoniach bogini Iris o skrzydłach tęczowych. Tuż za nią,
wsparta na berle, stoi druga bogini: wysoka, dumna, ubrana w fałdziste szaty, na głowie ma
diadem z gwiazd, spod którego patrzą ciemne, surowe, rozkazujące oczy - Hera, królowa
nieba, małżonka Zeusa. Odbywa ranną przejażdżkę nad światem, który uważa za swoją
własność.[...]

Białoramienna bogini była patronką niewiast. Do niej modliły się panny w dniu ślubu, ona
opiekowała się macierzyństwem i niosła pociechę wdowom. W Olimpii, gdzie stała jedna
z najstarszych świątyń Hery, odbywały się co pięć lat igrzyska dziewcząt.[...] W czasach
pierwotnych jej wizerunkiem był prosty słup lub belka. Później przedstawiano ją jako
poważną matronę o majestatycznej urodzie. Tak ją wyrzeźbił Poliklet w kolosalnym posągu,
który stał w świątyni Hery w Argos. Bogini siedziała na tronie trzymając w jednej ręce jabłko
granatu, symbol płodności, w drugiej berło z kukułką, ptakiem jej poświęconym.

Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992 r.,
s. 54‐55
 Ćwiczenie 3

Popatrz na terakotową figurkę przedstawiającą Herę i podaj, który z atrybutów wspomniany

w tekście jest widoczny na zdjęciu:

 paw

 kukułka

 owoc granatu

Hera - pochodzenie
Hera, w Rzymie utożsamiana z Junoną, była córką Kronosa i Rei. Podzieliła los rodzeństwa
i stała się ofiarą ojca, który połykał swoje dzieci od razu po narodzinach. Została uratowana
przez najmłodszego brata - Zeusa, który ją pokochał. [...] Ona jednak, jako jedyna spośród
wszystkich kobiet - bogiń i śmiertelniczek - pozostawała nieczuła na jego względy, a wręcz
unikała natrętnego adoratora. Zeus, który z każdą chwilą pożądał Hery coraz bardziej,
postanowił posłużyć się podstępem. Wykorzystał wrażliwość ukochanej i zmienił się
w wycieńczoną kukułkę o piórach przemokłych na deszczu. gdy Hera czule pochyliła się
nad ptakiem i przytuliła go do swojego łona, by ogrzać biedne zwierzątko, Zeus przybrał
z powrotem własną postać i już nie wypuścił bogini ze swych objęć. Ślub młodej pary odbył
się w wiecznie zielonym ogrodzie Hesperyd, gdzie Hera posadziła złote jabłka.

Źródło: Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem,

Warszawa 2018, s. 273

Autor nieznany, „Hera”, V w. p.n.e., Muzeum Watykańskie, wikimedia.org, CC BY 2.5

Ćwiczenie 4

Przeczytaj zdania dotyczące mitu o Herze. Następnie wskaż zdania prawdziwe.

 Ślub bogów odbył się w Ogrodzie Hesperyd, gdzie wszystkie owoce były złote.

 Zeus uwolnił Herę z brzucha Kronosa i zakochał się w niej z wzajemnością.

 Zeus przybrał postać pawia, by uwieść Herę.

 Hera posadziła w Ogrodzie Hesperyd jabłoń rodzącą złote jabłka

 Rydwan Hery zaprzężony był w pawie.

 Zeus był jednocześnie bratem i mężem Hery.

Zazdrosna małżonka
Małżeństwo z Zeusem dało Herze władzę na Olimpie, jednak szczęście małżeńskie często
zakłócały zdrady Gromowładnego, który stosował różne fortele, by zaznać rozkoszy
fizycznych ze śmiertelniczkami i jednocześnie uniknąć gniewu zazdrosnej żony.
Wielokrotnie wybranki Zeusa padały ofiarą rozwścieczonej bogini.

Jean-Jacques François Le Barbier, „Junona i Kallisto”, 1806-7 r., ilustracja „Metamorfoz” Owidiusza w przekładzie Guillaume T. de
Villenave, Paryż, web.colby.edu, CC BY 3.0

Towarzyszka Artemidy Kallisto wpadła w oko Zeusowi, przybrał więc postać Apolla i zbliżył
się do niej. Dziewczyna złamała ślub czystości i powiła syna Arkasa. Rozgniewana Hera
zamieniła kochankę męża w niedźwiedzicę, którą następnie zabił na polowaniu jej własny
syn - Arkas. Zeus zlitował się nad nimi i przeniósł oboje na nieboskłon jako Małą i Wielką
Niedźwiedzicę.
David Teniers Starszy, „Jowisz przekazuje Junonie Io zmienioną w jałówkę”, 1638 r., Kunsthistorisches Museum, Wiedeń,
wikimedia.org, domena publiczna

Inną wybranką Zeusa była Io, kapłanka Hery. Zeus uwiódł ją pod osłoną chmury, jednak nie
udało mu się oszukać podejrzliwej żony. Gdy Hera zaskoczyła kochanków, Zeus zamienił Io
w jałówkę, ale zazdrosna małżonka uprosiła u niego zwierzę w podarunku i kazała ją
pilnować stuokiemu Argusowi. Na polecenie Zeusa Hermes zabił potwora i uwolnił Io.
Wtedy Hera zesłała na nią olbrzymiego gza, przed którym jałówka musiała uciekać z kraju do
kraju. Przez nazwany na jej cześć Bosfor dostała się do Azji, aż wreszcie znalazła spokój
w Egipcie, gdzie Zeus przywrócił jej postać ludzką.
 Ćwiczenie 5

Wybierz fotografię, która przedstawia mit o Kallisto:

 

Hera - ciekawostki

Jacopo Tintore o, „Pochodzenie Drogi Mlecznej”, 1575 r., Galeria Narodowa, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna
Pochodzenie Drogi Mlecznej: Zeus pragnąc zapewnić nieśmiertelność Heraklesowi -
synowi, którego właśnie urodziła mu Alkmena - poczekał aż Hera pogrąży się we śnie.
Wówczas delikatnie przystawił jej niemowlę do piersi. Herakles zaczął łakomie ssać boskie
mleko królowej Olimpu. Bogini obudziła się i zrozumiała, że karmi nie swoje dziecko.
Oderwała małego Heraklesa od piersi, a mleko, które z nich trysnęło, rozlało się po niebie.
Jeszcze dziś widzimy jego ślad w postaci Drogi Mlecznej.

Źródło: Katarzyna Marciniak Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem.,

Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2018, s. 273

James Barry, „Jowisz i Junona na górze Ida”, 1773 r., Sheffield City Museum, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Podczas wojny trojańskiej, która wybuchła w dużej mierze z powodu pychy Hery, władczyni
Olimpu wspierała Greków. Przyczyna była oczywista - Parys, książę trojański przyznał
miano “najpiękniejszej” nie jej, a bogini miłości Afrodycie. Stąd, podczas zmagań wojennych
Hera wszelkimi sposobami pomagała Achajom. Posunęła się nawet do podstępu, by
odwrócić uwagę Zeusa od działań wojennych, w których przyrzekł on przechylić szalę
zwycięstwa na rzecz Trojan. Przekonała Hypnosa, by uśpił Zeusa, który przebywał wtedy na
górze Ida. Sama zaś udała się na szczyt Idy, by połączyć się z mężem w łożu i uśpić jego
czujność przed przybyciem Hypnosa.
Tak opisuje tę scenę Homer (Iliada, w. 346 - 351)

Pod nimi boska ziemia miękka się okryła

Trawą, kwieciem lotosu, krokusa, hiacyntu
Bujnym i błogim, które było dla nich łożem.
Na nim legli, okryli się zaś piękną chmurą
Złotą. Rzęsiste krople rosy zaświeciły.
 Ćwiczenie 6

Ćwiczenie 7

Przeczytaj zdania dotyczące mitu o Herze. Następnie zaznacz zdania prawdziwe.

 Matrona to stara, kłótliwa kobieta.

 Lucina - pochodzi od wyrazu lux, czyli światło.

 Lucina to przydomek Junony związany ze zbiorem plonów na polach.

 Achajowie związani są z kulturą mykeńską.

 Słowo moneta pochodzi od starożytnej nazwy pieniędzy.

 Moneta to przydomek bogini Junony, która służyła Rzymowi dobrą radą.

Słowniki
Słownik pojęć

Achajowie

pierwsza grupa plemion greckich, która ok. r. 2000 p.n.e. przybyła do Grecji z północy,
podbijając miejscową ludność pochodzącą z Azji Mniejszej, i pod wpływem Krety
stworzyła kulturę mykeńską. Podbici ok. 1100 r. p.n.e. przez nową falę plemion greckich
Dorów, zajęli w północnej części Peloponezu krainę nazwaną od nich Achają.

Lucina

mit. pierwotnie bogini światła (łac. lux, lucis - światło), przynosząca na światło, stąd
opiekunka narodzin. Przydomek nadano Juno. Ku czci Junony kobiety obchodziły
w Rzymie święto Matronalia w dniu l marca.

Matrona

łac. tak nazywano w Rzymie kobietę zamężną; Odbierała ona dowody największego
poważania. Matronę wyróżniał strój składający się z długiej białej stoli i narzuconej na nią
palii oraz wełnianej opaski na gładko zaczesanych włosach.
 Moneta

mit. przydomek Junony (luno Moneta - Doradczyni), której pod tym imieniem
poświęcona była świątynia na Kapitolu, gdzie znajdowała się równocześnie mennica
państwowa. Autorzy starożytni wywodzą przydomek od monere napominać, ostrzegać:
wg jednej z wersji, w czasie trzęsienia ziemi dał się słyszeć głos napominający, aby
złożono ofiarę z ciężarnej maciory; wg innego podania, Junona miała ostrzec Rzymian
przed napadem Galów, wg jeszcze innej wersji w czasie wojny z Pyrrusem Rzymianie, nie
mając pieniędzy na prowadzenie wojny, modlili się do Junony o pomoc, bogini zaś
odpowiedziała, że pieniądze nie będą im potrzebne, jeśli będą postępować
sprawiedliwie. Po zakończeniu wojny nazwali Rzymianie Junonę Monetą (Doradczynią)
i powzięli myśl, by bić pieniądze w jej świątyni. Czci Junony Monety poświęcony był
dzień l czerwca.

Słownik łacińsko‐polski

Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki


Walter Crane, „Skarga pawia”, 1889 r., ilustracja z książki: „Walter Crane's pain ng book”, George Routledge and Sons,
oldbookillustra ons.com, CC BY 3.0

Bibliografia
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.

Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.

J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992.

K. Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem, Warszawa 2018.

Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990.