Związki frazeologiczne cz.

Związki frazeologiczne cz. 1

 Związki frazeologiczne cz. 1
Jean-Bernard Restout, „Morfeusz”, 1771 r., Muzeum Sztuki w Cleveland, wikimedia.org, domena
publiczna

Ważne daty
319 - 272 p.n.e. – lata życia Pyrrusa, króla Epiru

280 p.n.e. – bitwa pod Herakleą - zwycięstwo Pyrrusa nad Rzymianami

279 p.n.e. – pyrrusowe zwycięstwo - wygrana przez Pyrrusa bitwa pod Ausculum, w której poniósł
ogromne straty

Scenariusz dla nauczyciela

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

7. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu tradycji antycznej

i recepcji antyku:

1) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym;

2) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej, polskiej

i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych;

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności

w sporządzaniu adekwatnego przekładu;

2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;

3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego.

Nauczysz się

analizować tekst o tematyce mitologicznej oraz rozumieć jego znaczenie;

definiować pojęcia mitu i związków frazeologicznych;

wymieniać kilka przykładów związków frazeologicznych pochodzących z mitologii greckiej.

Dē Daedalō et Īcarō
Charles Grafly, „Dedal”, [w:] Lorado Ta , „Charles Grafly, rzeźbiarz. Pędzel i ołówek”, tom 3, 1890 r., Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena
publiczna

Pałac Minosa w Knossos, XX - XIV w. p.n.e., Kreta, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

„Minotaur w labiryncie”, II w. n.e., Conimbriga, Portugalia, wikimedia.org, CC BY 2.0

Frederic Leighton, „Ikar i Dedal”, 1869 r., prywatna kolekcja, wikimedia.org, domena publiczna

Pieter Bruegel Starszy, „Pejzaż z upadkiem Ikara”, 1557 r., Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Brukseli, wikimedia.org, domena publiczna

Źródło i tłumaczenie
 Ćwiczenie 1

Ćwiczenie 2

Wybierz właściwą odpowiedź na podstawie przeczytanego tekstu.

Cūr Īcarus mortuus est?

quia Daedalus invidiā ingentī mōtus puerum interficit

quia Mīnōtaurus ferōx eum interficit.
quia Īcarus solī nimium appropinquat.

Czym jest mit?

„Mozaika z centaurem”, II w. n.e., Altes Muzeum w Berlinie, pinimg.com, domena publiczna

Mit jest opowieścią, której pochodzenie zazwyczaj jest nieznane, przynajmniej w części tradycyjną,
pozornie relacjonującą wypadki historyczne. Jednym z założeń mitu jest wyjaśnienie jakichś zwyczajów,
wierzeń, instytucji albo zjawisk naturalnych. Bohaterami mitów są bogowie, demony, legendarni
bohaterowie, których nadnaturalne przygody służą do wyjaśnienia zagadnień bytu, świata, życia
i śmierci. Mit związany jest z wierzeniami funkcjonującymi w religiach pogańskich.

Jacek Malczewski, „Meduza”, 1900 r., Lwowska Galeria Sztuki, wikimedia.org, domena publiczna
 Ćwiczenie 3

Które stwierdzenie NIE pasuje do definicji mitu?

Mit wyjaśnia naturę zjawisk w oparciu o badania naukowe.

Bohaterami mitów są bogowie, demony, legendarni bohaterowie.
Mit związany jest z wierzeniami funkcjonującymi w religiach pogańskich.

Związki frazeologiczne
Związki frazeologiczne to występujące w danym języku zespoły wyrazów (wyrażenia, zwroty, frazy), które
często pojawiają się w języku wspólnie. Znaczenie związku frazeologicznego nie wynika ze znaczeń
składających się na niego wyrazów. Związki frazeologiczne mogą pochodzić z Biblii, mitologii (literatury),
historii czy życia codziennego.

William Caxton, „Pyram i Tysbe”, strona z pierwszego przekładu „Metamorfoz” Owidiusza na język angielski, 1480 r., Anglia, wikipedia.org
 Ćwiczenie 4

Przeczytaj poniższe zdania. Następnie podziel je na zgodne z prawdą (PRAWDA) i odbiegające od niej
(FAŁSZ) . Następnie umieść odpowiedzi we właściwym miejscu:

Związki frazeologiczne składają się wyłącznie z rzeczownika i przymiotnika., Pochodzenie mitu

zazwyczaj jest nieznane., Mity powiązane są z pierwszymi chrześcijanami., Znaczenie związku
frazeologicznego nie wynika ze znaczeń składających się na niego wyrazów., Bohaterowie mitów
często obdarzeni są nadnaturalnymi mocami., Związki frazeologiczne używane w języku polskim
pochodzą z mitologii słowiańskiej.

PRAWDA

FAŁSZ

Związki frazeologiczne zaczerpnięte z mitologii

Peter Paul Rubens, „Abundan a (Obfitość)”, 1630 r., Narodowe Muzeum Sztuki Zachodu w Tokyo, Wikimedia.org, domena publiczna

Róg obfitości - funkcjonuje w języku polskim jako symbol dostatku. W mitologii był to ułamany róg kozy
Amaltei, opiekunki małego Zeusa, który napełniał się nieustannie płodami ziemi.

Olimpijski spokój - wyrażenie oznacza panowanie nad sobą w trudnych sytuacjach. Pochodzi od nazwy
najwyższego szczytu w Grecji, góry Olimp (2917 m), siedziby bogów, którzy oddaleni od siedzib ludzkich
cieszyli się ciszą i spokojem.

Sowia mądrość - mądry jak sowa jest ten, który ma wielką wiedzę i potrafi jej inteligentnie użyć. Sowa
była ptakiem poświęconym Atenie (Atena Glaukopis) i uznawanym za mądrego ze względu na swoje
wielkie oczy i zdolność widzenia w nocy.

Marsowa mina - oznacza groźny, surowy wyraz twarzy. Pochodzi od rzymskiego boga wojny Marsa,
odpowiednika greckiego Aresa.

Strzała Amora - używamy tego wyrażenia, gdy ktoś się zakochał. Mówi się wtedy, że dosięgnęła go
strzała Amora. Atrybutem boga miłości, Erosa (w mitologii rzymskiej Amora) był łuk, który mimo tego, że
o wiele mniejszy niż łuk boga Apollina, potrafił spowodować wielkie zamieszanie. Gdy ktoś został trafiony
strzałą bożka miłości, natychmiast zakochiwał się w pierwszej osobie, na którą spojrzał, bez względu na
to, czy był bogiem, czy człowiekiem.

W objęciach Morfeusza - tak określamy osobę pogrążoną we śnie. Wyrażenie to związane jest z jednym
z synów Hypnosa, Morfeuszem, który zsyłał marzenia senne o ludzkich kształtach.

Puszka Pandory - to inaczej źródło nieszczęść. Otwierać puszkę Pandory oznacza, często nieświadome,
zapoczątkowanie katastrofy, której nie można powstrzymać. W mitologii greckiej Pandora była pierwszą
kobietą ulepioną z gliny na rozkaz Zeusa, w odpowiedzi na potajemne przekazanie ognia ludziom przez
Prometeusza. Zemsta Zeusa polegała na tym, że bogowie wyposażyli Pandorę w jakiś sposób
unieszczęśliwiania ludzi oraz w puszkę, która była posagiem dla jej przyszłego męża. Brat Prometeusza,
Epimeteusz, poślubił Pandorę i otworzył puszkę (a właściwie gliniany pithos), z którego wyfrunęły
wszystkie nieszczęścia nękające odtąd ludzi, oprócz Nadziei, przywartej mocno do dna puszki.

Ikarowy lot - przedsięwzięcie, które początkowo rozwija się pomyślnie, kończy się jednak fiaskiem.

Jean-Bernard Restout, „Morfeusz”, 1771 r., Muzeum Sztuki w Cleveland, wikimedia.org, domena publiczna

Ćwiczenie 5

Wybierz fotografię, która związana jest ze związkiem frazeologicznym „w objęciach Morfeusza”?

1
2
3
Związki frazeologiczne zaczerpnięte z mitologii
„Ranna Amazonka”, rzymska replika słynnej rzeźby Fidiasza, Muzeum Kapitolińskie, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Stajnia Augiasza - miejsce, w którym panuje wielki bałagan. Wyrażenie to pochodzi od mitu o Heraklesie
i jego 12 pracach, które zlecił mu Eurysteusz. Jedną z nich było wysprzątanie stajni Augiasza, który
posiadał niezliczone ilości bydła. Stajnie te nigdy nie były czyszczone, Herakles więc oczyścił je w jedną
noc przepuszczając przez nie nurty dwóch rzek.

Amazonka - takim mianem określa się dziś kobiety po mastektomii. Amazonki to mityczne plemię
wojowniczych kobiet zamieszkujących krańce znanego Grekom świata. Żyły one w społeczeństwie
pozbawionym mężczyzn, obcinały sobie prawą pierś, by łatwiej naciągać cięciwę łuku.

Po nitce do kłębka - dochodzenie do rozwiązania jakiegoś problemu, badając po kolei wszystkie związane
z nim fakty. Nitka to nić Ariadny, córki Minosa, która zakochana w Tezeuszu, pomogła ateńskiemu
bohaterowi zabić Minotaura i wydostać się z labiryntu.

Beczka Danaid - to praca pozbawiona sensu, która nie przynosi żadnych efektów. Danaidami nazywano
50 córek Danaosa, które wyszły za 50 synów jego brata, króla Egiptu. Po kłótni z bratem, Danaos kazał
córkom zasztyletować mężów w noc poślubną, za co zostały ukarane w Tartarze - musiały napełniać
wodą beczkę z przedziurawionym dnem.

Pyrrusowe zwycięstwo - zwycięstwo odniesione zbyt wielkim kosztem - wielkie straty w ludziach.
Pyrrus był królem Epiru, który brał udział w wojnie miast greckich przeciwko Rzymowi. Pobił Rzymian
pod Herakleją i Auskulum, ponosząc duże straty w ludziach. Po kolejnej nierozstrzygniętej bitwie
powrócił do Epiru z ⅓ swoich sił zbrojnych.

Złote runo - wyjątkowy skarb, bardzo cenny i trudny do zdobycia. Złote runo pochodziło od
czarodziejskiego skrzydlatego barana, który usiłował uratować Fryksosa i Helle przed śmiercią. Niestety,
Helle wpadła do morza, ale Fryksos dotarł bezpiecznie do Kolchidy, gdzie złożył baranka w ofierze
Zeusowi, a jego złote runo zostało zawieszone na drzewie w gaju Aresa. Złote runo było celem wyprawy
Jazona i Argonautów.
John William Waterhouse, „Danaidy”, 1903 r., prywatna kolekcja, wikimedia.org, domena publiczna

Ćwiczenie 6

Ćwiczenie 7

Na podstawie znajomości związków frazeologicznych opartych na mitologii odpowiedz, które zdania

są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu:

Marsowa mina oznacza groźny, surowy wyraz twarzy., Złote runo oznacza niezwykłą przyjaźń
w stosunku do zwierząt., Amazonka w języku polskim to kobieta bardzo wojownicza, która nie
potrzebuje mężczyzn., Stajnia Augiasza to miejsce, w którym panuje pedantyczny porządek., Otwierać
puszkę Pandory oznacza, często nieświadome, zapoczątkowanie katastrofy, której nie można
powstrzymać., Beczka Danaid - to systematyczna praca, która przynosi pożądane efekty., Ikarowy lot
przedsięwzięcie, które początkowo rozwija się pomyślnie, kończy się jednak fiaskiem., Róg obfitości -
funkcjonuje w języku polskim jako symbol dostatku.

PRAWDA

FAŁSZ

Słowniki
Słownik pojęć
 Mastektomia

(gr.) med. odjęcie piersi, amputacja gruczołu sutkowego

Pithos

(gr. píthos ‘beczka’, ‘kadź’), w starożytności wielkie naczynie gliniane (do 2 m wys.), służące do
gromadzenia i przechowywania żywności (zboża, oliwy, wina).

Słownik łacińsko‑polski

Galeria dzieł sztuki

Charles Grafly, „Dedal”, [w:] Lorado Ta , „Charles Grafly, rzeźbiarz. Pędzel i ołówek”, tom 3, 1890 r., Stany Zjednoczone, wikimedia.org,
domena publiczna

„Minotaur w labiryncie”, II w. n.e., Conimbriga, Portugalia, wikimedia.org, CC BY 2.0

Frederic Leighton, „Ikar i Dedal”, 1869 r., prywatna kolekcja, wikimedia.org, domena publiczna

Pieter Bruegel Starszy, „Pejzaż z upadkiem Ikara”, 1557 r., Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Brukseli, wikimedia.org, domena publiczna

„Mozaika z centaurem”, II w. n.e., Altes Muzeum w Berlinie, pinimg.com, domena publiczna

 

 
Jacek Malczewski, „Meduza”, 1900 r., Lwowska Galeria Sztuki, wikimedia.org, domena publiczna

William Caxton, „Pyram i Tysbe”, strona z pierwszego przekładu „Metamorfoz” Owidiusza na język angielski, 1480 r., Anglia, wikipedia.org

Peter Paul Rubens, „Abundan a (Obfitość)”, 1630 r., Narodowe Muzeum Sztuki Zachodu w Tokyo, Wikimedia.org, domena publiczna
 Jean-Bernard Restout, „Morfeusz”, 1771 r., Muzeum Sztuki w Cleveland, wikimedia.org, domena publiczna

„Ranna Amazonka”, rzymska replika słynnej rzeźby Fidiasza, Muzeum Kapitolińskie, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

John William Waterhouse, „Danaidy”, 1903 r., prywatna kolekcja, wikimedia.org, domena publiczna

Bibliografia
S. Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 1986.

W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury , Warszawa 2003.

Oryginalna azetka.Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.

K. Marciniak, Moja pierwsza mitologia. Księga I, Warszawa 2013.