Ważne pojęcia:

Kultura minojska – rozwinęła się na Krecie w IV/III–II tysiącleciu p.n.e., Minojczycy znali pismo (pismo
linearne A); według mitologii król Minos rozkazał Dedalowi zbudować w Knossos labirynt dla swojego
syna, Minotaura

Kultura mykeńska – w II tysiącleciu p.n.e. Achajowie zajęli Mykeny na Peloponezie (Argolida) i Kretę i
przejęły sztukę i cywilizację minojską; posługiwali się pismem linearnym B; z tą kulturą związana jest
opowieść o wojnie trojańskiej oraz grób Agamemnona, zwany także skarbcem Atreusza, legendarnego króla
Myken

Wojna trojańska – powodem wojny było porwanie pięknej Heleny, żony króla Sparty, przez Parysa – syna
Priama, króla Troi; król Sparty wezwał na pomoc dzielnych wojowników z całej Hellady – np.
Agamemnona, Achillesa, Odyseusza; wojna rozegrała się ok. 1200-1184 p.n.e.; oblężenie Troi, zwanej
Ilionem trwało 10 lat, a do najsłynniejszych pojedynków zalicza się walkę Achillesa z Hektorem, synem
Priama

Hellada – mieszkańcy dzisiejszej Grecji określali tak swoją starożytną ojczyznę, nazywając siebie
Hellenami; łączyły ich wierzenia, kultura, język; dzieliły polityka i odrębne państwa-miasta (polis)

Alfabet grecki – przejęty od Fenicjan, składał się z 24 znaków samogłosek i spółgłosek

Ustrój polis – monarchia, zwana tyranią – to rządy jednej osoby; oligarchia – rządy małej grupy
arystokracji; demokracja – rządy obywateli

Hoplici – ciężkozbrojni piechurzy, walczyli w szyku zwanym falangą (około osiem zwartych rzędów)

Agora – centralny plac miasta; odbywały się tam targi, zgromadzenia publiczne i uroczystości religijne

Akropol – wznoszony na szczycie wzgórza, był miejscem świątynnym; w czasie wojny miejscem
schronienia dla ludności

Barbarzyńcy – dla starożytnych Greków byli to ludzie nie mówiący w ich języku, obcy, nie należeli do
kręgu cywilizacji helleńskiej

„Sówki” – monety ateńskie, na rewersie umieszczony był wizerunek sowy, symbolu bogini Ateny

Społeczeństwo Sparty – pełnoprawni obywatele – Spartanie; periojkowie – mieszkańcy Sparty, cieszyli się
wolnością osobistą, zajmowali się handlem; heloci – ludność niewolnicza, przypisana do ziemi należącej do
Spartan
Ustrój polityczny Sparty – na czele państwa stało dwóch królów; wchodzili oni także do 30-osobowej rady
starszych, zwanej geruzją; administracją zajmowało się 5 eforów wybieranych na jeden rok; decyzje
dotyczące wojny, pokoju lub wyboru urzędników podejmowano na zgromadzeniu ludowym (apelli)

Etapy życia Spartiaty – rada starszych decydowała o losach noworodka; do 7 roku życia wychowanie
domowe, ale kształtujące charakter chłopca; później nauka odbywała się w ciągu dnia w grupie, a od 12
roku życia przenosiła się do koszar, udział w wojnach; po ukończeniu 30 lat uzyskiwano pełne prawa
obywatelskie; po 60 roku życia przejście na wojskową emeryturę, możliwość udziału w radzie starszych
(geruzji)

„Strząśnięcie długów” – jedna z reform Solona w 594 r. p.n.e. – kasata zadłużenia i wykup chłopów, którzy
popadli w niewolę za długi; zakaz pożyczania pod zastaw osoby dłużnika

Ustrój Aten za Solona – obywatele mogli podejmować decyzje na Zgromadzeniu Ludowym (eklezji);
projekty ustaw przygotowywała Rada 400; sprawami wojska i religii zajmowali się archontowie wybierani
spośród najbogatszych obywateli, a po upływie kadencji zasiadali w sądzie zwanym areopagiem,
zajmującym się m.in. sprawami o zabójstwo; inne sprawy rozstrzygały sądy przysięgłych; podzielił
obywateli na 4 grupy majątkowe, przyznając najbogatszym największy wpływ na władzę

Ustrój Aten za Klejstenesa – wzrost znaczenia Zgromadzenia Ludowego; nowy podział Attyki na 10 fyl, z
których wybierano po 50 osób do Rady 500; do sądownictwa wprowadził sąd skorupkowy (ostracyzm),
który sądził obywateli zagrażających demokracji

Perykles – polityk i strateg ateński w V w. p.n.e.; za jego czasów rozkwitła demokracja ateńska; po wojnach
perskich rozbudował Ateny (wzniósł Partenon), wprowadził opłatę za udział w Zgromadzeniu Ludowym i
sprawowanie urzędów; wszystkie urzędy (z wyjątkiem strategów) były losowane

Demagodzy – „przywódcy ludu”, politycy, mówcy

Metojkowie – cudzoziemcy zamieszkujący Ateny, ludzie wolni ale nie posiadali praw obywatelskich

Homer – autor Iliady i Odysei

Herodot – nazywany „ojcem historiografii”, napisał Dzieje o wojnach grecko-perskich

Tukidydes – historyk, autor Wojny peloponeskiej

Teatr grecki – początki teatru związane były ze świętami ku czci boga Dionizosa; najwybitniejsi
tragediopisarze: Ajschylos, Sofokles, Eurypides; budowa teatrów na stokach gór (np. teatr w Epidauros);
aktorzy ubrani w maski, buty na koturnach

„Jońska filozofia” – odpowiadała na pytania dotyczące przyrody, powstania świata; „ojcem filozofii” był
Tales z Miletu, uznający że świat powstał z wody
Demokryt z Abdery – twórca teorii atomistycznej, mówiącej że świat powstał z niepodzielnych i
niezniszczalnych atomów

Sokrates – filozof, autor powiedzenia „wiem, że nic nie wiem”; w 399 r. p.n.e. skazany na karę śmierci pod
zarzutem demoralizacji młodzieży i brak wiary w bogów

Platon – uczeń Sokratesa; twórca idealizmu filozoficznego mówiącego, że świat ziemski jest odbiciem idei
(wzorców) pozaziemskich; autor traktatu Państwo, w którym opisał wizję idealnego państwa rządzonego
przez filozofów; założył szkołę zwaną Akademią

Arystoteles – uczeń Platona; autor praw logiki i metafizyki; zebrał i opracował wiadomości z wielu
dziedzin nauki; twórca szkoły zwanej Liceum; był wychowawcą Aleksandra Wielkiego

Greckie porządki architektoniczne – dorycki (kolumny wsparte bezpośrednio na posadzce, kapitel

tworzyła prosta czworokątna płyta); joński (kolumny smuklejsze, żłobkowane, wsparte na bazie, kapitel w
kształcie ślimacznicy); koryncki (kapitel w kształcie liści akantu);

Budowle okresu helleńskiego (klasycznego) - wznoszono na planie prostokąta, otoczone kolumnadą,

dwuspadowe dachy, płaskorzeźby na tympanonie; Partenon (świątynia Ateny na Akropolu w Atenach w
stylu doryckim); Erechtejon (dach przedsionka podtrzymywały posągi dziewcząt - kariatydy);

Rzeźba w okresie helleńskim (klasycznym) – Myron wyrzeźbił Dyskobola; Fidiasz – był architektem na
Akropolu, twórcą posągów Ateny Partenos i Zeusa Olimpijskiego; Poliklet stworzył wzorzec idealnych
proporcji ciała w rzeźbie Doryforos (Młodzieniec niosący włócznię)
Antropomorfizm – wyobrażenia bogów greckich na podobieństwo ludzi

Politeizm – wiara w wielu bogów i herosów; Zeus stał na czele wszystkich bóstw; Hades (świat podziemi,
zmarłych); Posejdon (morza, rzeki); Hera (opiekunka rodzin); Ares (bóg wojny); Atena (bogini mądrości i
sprawiedliwej wojny); Apollo (bóg świata sztuki)

Wyrocznie – najsłynniejsza była w Delfach, gdzie wieszczki Pytie odpowiadały na pytania zadane im przez
ludzi, posłańców, chcących postępować z wolą bogów
Związek Morski – powstał ok. 478 r. p.n.e. z inicjatywy Aten, aby kontynuować walkę z Persami;
przystąpiło do niego ponad 400 polis z basenu Morza Egejskiego; sojusznicy musieli dostarczać okręty lub
wpłacać pieniądze (skarbiec na wyspie Delos); po przeniesieniu skarbca do Aten wykorzystano jego zasób
na odbudowę miasta i budowę hegemonii Aten w Helladzie

Filip II – król Macedonii w IV w. p.n.e.; twórca potężnej armii macedońskiej; w 338 r. p.n.e. pod Cheroneą
pokonał wojska ateńsko-tebańskie i rok później stanął na czele Związku Korynckiego, przejmując
hegemonię w Grecji; do walki z Filipem II wzywał Ateńczyków demagog i mówca Demostenes

Aleksander Wielki – żył w latach 356-323 p.n.e., był synem Filipa II i Olimpias, córki króla Epiru;
uznawany za jednego z największych dowódców i zdobywców w historii; był uczniem Arystotelesa; podbił
Persję, tereny do Indusu, Bliski Wschód i Egipt

Diadochowie – dowódcy armii Aleksandra Wielkiego, którzy po jego śmierci przejęli władzę w imperium i
w toku licznych walk doprowadzili do podziału na monarchie hellenistyczne: Egipt rządzony przez
Ptolemeuszy, Macedonię pod władzą Antygonidów i Wschód rządzony przez Seleukidów; następcami
diadochów byli tzw. Epigoni

Kultura hellenistyczna – rozwinęła się w imperium Aleksandra Wielkiego; to kultura grecka (helleńska)
wzbogacona o kulturę wschodnią (np. perką, egipską); największymi ośrodkami były m. in.: Aleksandria w
Egipcie (założono Muzeum), Pergamon (wielki ołtarz Zeusa; wynalazek pergaminu do pisania), Syrakuzy
(działalność Archimedesa)

Filozofia hellenistyczna - stoicyzm Zenona z Kitionu (wzywał do aktywności politycznej, zachęcał do

poszukiwania wartości wyższych oraz niepoddawania się emocjom i namiętnościom); epikureizm
(najwyższym dobrem jest doznawanie przyjemności, człowiek jest tym szczęśliwszy, im mniej ma potrzeb i
zmartwień); sceptycyzm Pyrrona (niczego nie można obiektywnie i z całą pewnością poznać); cynizm
Diogenesa z Synopy (głosił pogląd, że do szczęścia potrzebny jest powrót do natury, stąd filozof mieszkał w
beczce)

Rzeźby okresu hellenistycznego - Grupa Laokoona, Kolos Rodyjski, Nike z Samotraki

Nauka hellenistyczna - Euklides z Aleksandrii (Elementy - podręcznik geometrii); Arystarch z Samos
(głosił teorię, że słońce jest w centrum, ale nie potrafił tego udowodnić); Archimedes z Syrakuz (prawo o
wyporności, twórca liczby  i wzorów obliczania objętości brył, konstruktor machin wojennych i śruby
wodnej); Eratostenes z Kyrene (obliczył obwód kuli ziemskiej); Hipparch (tablice trygonometryczne,
obliczył odległość Ziemi od Księżyca, pomiar jasności gwiazd)

Ważne daty:

ok. 1450 r. p.n.e. – upadek kultury minojskiej na Krecie

ok. 1200-1184 p.n.e. – wojna trojańska
776 r. p.n.e. – pierwsze igrzyska w Olimpii
VIII-VI w. p.n.e. – wielka kolonizacja grecka w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego
621 r. p.n.e. – kodyfikacja prawa w Atenach przez Drakona („surowe prawo”)
594 r. p.n.e. – prawa Solona
561–527 r. p.n.e. – rządy tyrana Pizystrata w Atenach
508/507 r. p.n.e. – prawodawstwo Klejstenesa „ojca” demokracji ateńskiej
490 r. p.n.e. – zwycięstwo wojsk greckich pod wodzą Miltiadesa pod Maratonem w starciu z Persami
dowodzonymi przez Datysa i Artafernesa
17-19 sierpnia 480 r. p.n.e. – klęska 300 Spartan pod wodzą Leonidasa pod Termopilami w bitwie z Persami
dowodzonymi przez króla Kserksesa
28 września 480 r. p.n.e. – zwycięstwo floty greckiej pod dowództwem Temistoklesa w bitwie pod Salaminą
w Zatoce Sarońskiej
479 r. p.n.e. – bitwa pod Platejami, zwycięstwo Pauzaniasza w starciu z armią perską
ok. 478 r. p.n.e. – Związek Morski z inicjatywy Ateńczyków w celu kontynuowania walki z Persami
431-404 p.n.e. – wojna peloponeska; rywalizacja Aten i Sparty o hegemonię w Helladzie
399 r. p.n.e. – śmierć Sokratesa
395-387 p.n.e. – wojna koryncka; Ateny, Teby i Korynt zawarły sojusz przeciwko hegemonii Sparty
387 r. p.n.e. – 529 r. n.e. – działalność Akademii platońskiej
338 r. p.n.e. – wojska Filipa II pokonały pod Cheroneą wojska ateńsko-tebańskie; koniec niepodległej Grecji
336-323 p.n.e. – rządy Aleksandra Wielkiego (Macedońskiego)
334 r. p.n.e. – zwycięstwo Aleksandra Wielkiego nad rzeką Granik w starciu z wojskami perskimi
333 r. p.n.e. – zwycięstwo Aleksandra Wielkiego pod Issos w starciu z wojskami perskimi Dariusza III
331 r. p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą – pokonanie wojsk perskich Dariusza III przez Aleksandra Wielkiego
323 p.n.e. – śmierć Aleksandra Wielkiego, rozpad imperium
31 r. p.n.e. – upadek ostatniego państwa hellenistycznego Egiptu; koniec kultury hellenistyczne

ZADANIA (Zrób je <3)

https://wordwall.net/pl/resource/7053018/historia/staro%C5%BCytna-grecja-powt%C3%B3rka-1-liceum
https://www.memorizer.pl/test/296/starozytna-grecja---liceum/
http://joannawieczorek.pl/wp-content/uploads/2015/10/zagadnienia-do-sprawdzianu-klasa-I-gimnajzum-
staro%C5%BCytna-Grecja2.pdf
https://zpe.gov.pl/a/starozytna-grecja---powtorzenie/D15y1341N

Życzę 6!!!
Przewodniczący – Fabiś