Sławne czyny wojowników Iliady i Odysei

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Pierre Grimal, Odys, [w:] Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, red. B. Górska,
Wrocław 1987, s. 256–257.
Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Achilles, [w:] Antologia liryki Młodej Polski, wybór I.
Sikora, Wrocław 1990, s. 346.
Źródło: Horacy, Oda IV 9 [Ne forte credas interitura quae], [w:] tegoż, Wybór pieśni, oprac. J.
Krókowski, tłum. T.F. Hahn, Wrocław 1971, s. 156–157.
Źródło: Homer, Iliada, tłum. F. K. Dmochowski, Kraków 1974, s. 267–269.
Źródło: Homer, Iliada, tłum. F.K. Dmochowski, Kraków 1974, s. 317–322.
Źródło: Homer, Odyseja, oprac. J. Łanowski, tłum. L. Siemieński, Wrocław , s. 162–163.
Źródło: Homer, Odyseja, oprac. J. Łanowski, tłum. L. Siemieński, Wrocław 1992, s. 239–246.
 Sławne czyny wojowników Iliady i Odysei

Starcie antycznych wojowników

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Bohaterowie wojny trojańskiej, Agamemnon, Achilles, Odyseusz, Hektor, Priam, zostali

unieśmiertelnieni mocą słowa. Choć polegli w boju, żyją na kartach Iliady, najsłynniejszego
z eposów. Legendy o ich wielkich czynach krążyły w przekazie ustnym od XII wieku p.n.e.
Spisane przez Homera w wieku VIII p.n.e. na zawsze pozostaną już w tekstach kultury.
Najsławniejszy z greckich herosów, Achilles, powracał w utworach rzymskiego poety
Stacjusza z początku naszej ery i Stanisława Wyspiańskiego. Jego mit okazał się jeszcze
silniejszy niż jego ciało, odporne na ciosy. Zginął, zanim Troja została zdobyta, gdy w jedyne
miejsce „śmiertelne” – słynną achillesową piętę, ugodziła go strzała wypuszczona z łuku
przez Parysa.

Twoje cele

Dokonasz analizy wybranych fragmentów Iliady i Odysei, by zapoznać się

z wydarzeniami, które upamiętniły Achillesa i Odyseusza.
Omówisz sławne czyny wojowników Iliady i Odysei.
Wskażesz najważniejsze fakty dotyczące wojny trojańskiej.
Przeczytaj

Wojna trojańska jako fakt historyczny i wydarzenie kulturowe

Chociaż w wyniku wojny trojańskiej Grecy zdominowali północno‐zachodnią część Azji
Mniejszej, to trwająca – zgodnie z tym, co twierdzą mity – 10 lat walka między
zjednoczonymi siłami greckimi a armią Troi nie należy do szczególnie istotnych faktów
historycznych w dziejach ludzkości. Wydarzenia, które historycy i archeologowie datują na
ok. 1200 r. p.n.e., miały wymiar lokalny.

Natomiast trudno przecenić znaczenie kulturowe tej konfrontacji zbrojnej między Grecją
a Ilionem. Stała się ona jedną z najsłynniejszych wojen w historii, a przyczyniły się do tego
dzieła literackie, które upamiętniły walki toczone o piękną Helenę. Wśród nich poczesne
miejsce zajmują eposy Homera – Iliada i Odyseja. Grecki epik, tworząc oba obszerne dzieła,
skorzystał z ustnych przekazów mitów ukazujących czyny uczestników wojny, która
rozegrała się kilkaset lat przed jego narodzinami.

Bogowie, herosi i ludzie biorący udział w wojnie trojańskiej

Jednym z podstawowych wyróżników eposów homeryckich jest to, że wydarzenia
rozgrywają się w nich na dwóch płaszczyznach fabularnych – w świecie bogów oraz
świecie ludzi, przy czym obie te sfery przenikają się. W wojnie trojańskiej oprócz bogów
uczestniczą więc herosi i ludzie. Do herosów Grecy zaliczali te osoby, które zrodziły się ze
związków boga lub bogini z człowiekiem. Wśród najważniejszych herosów biorących udział
w walkach pod Troją szczególne miejsce zajmował Achilles – syn Peleusa, władcy Ftyi, oraz
nimfy morskiej Tetydy. Wszystkie wielkie czyny, których dokonał w krótkim życiu, miały
miejsce właśnie w trakcie bojów o piękną Helenę. Nieco inaczej było z innym Grekiem –
Odyseuszem. Ten władca Itaki okazał się najprzebieglejszym z ludzi walczących pod Troją.
Jego losy Homer przedstawił w obu eposach, przy czym w Odysei skoncentrował się na
relacji poświęconej trwającemu 10 lat powrotowi męża Penelopy do ojczyzny: wiele
niezwykłych przygód wydarzyło się w trakcie tej podróży.

Poza wspomnianą dwójką Homer przedstawił też wielu innych wodzów i wojowników,
m.in.:

Menelaosa, herosa, króla Sparty i męża Heleny,

Agamemnona, dowódcę wojsk greckich, który pełnił swoją funkcję m.in. dlatego, że
Helena byłą żoną jego brata Menelaosa,
Diomedesa, herosa, który był bliskim przyjacielem Odysa i nieustraszonym
wojownikiem, niewahającym się atakować z bronią w ręku nawet bogów,
Hektora, brata Parysa i najdzielniejszego z obrońców Troi, zabitego przez Achillesa.
Achilles – najsławniejszy wojownik
Eposy Homera upamiętniły wielu bohaterów, jednak do postaci najczęściej przywoływanych
w późniejszych dziełach literackich należą – pokazywani jako wielcy wojownicy – Achilles,
Odyseusz, Hektor i Eneasz. O pierwszym z nich mówi m.in. wiersz poety piszącego
w epoce Młodej Polski, Kazimierza Przerwy‐Tetmajera (1865‐1940). Twórca nawiązał w nim
do przepowiedni, zgodnie z którą Achilles miał do wyboru: żyć długo, lecz nie zaznawszy
rozgłosu albo krótko, ale w glorii wielkiego herosa. Syn Tetydy, choć wiedział, że zginie
podczas walk z Trojanami, wybrał sławę.

Posąg Achillesa, Korfu

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

“
Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Achilles
Konam, a nie to jest mi największą boleścią,
żem pokonany ręką podłą i niewieścią
ni że włóczni nie mogę cisnąć za nędznikiem:
lecz że więcej nie błysnę, jak słońce, nad Greki,
ja, com z obozu mego, bez zbroi, daleki,
wroga od naw achajskich precz odpędził krzykiem.
Idźcie, słabsi i mniejsi, laur zdobywać w boju!
Tych, które dla mnie rosły, nie zerwiecie liści!
Idźcie, tysiące, w trwodze wywalczać i znoju,
 co ja sam jeden zdobyć dość silny i śmiały
byłem, gdyby bogowie chcieli wiekuiści.
Umrę spokojnie – większej nie można mieć chwały.
Umieram, ale ginąc z podłej ręki, młody,
przeżyję chwałą całe ludy i narody.
Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Achilles, [w:] Antologia liryki Młodej Polski, wybór I. Sikora, Wrocław 1990, s. 346.

Ostatni wers zawiera zapowiedź wiecznej sławy Achillesa, ale można w nim dostrzec
potwierdzenie faktu, że także inni bohaterowie Iliady i Odysei dokonali wielkich czynów –
nie tylko w trakcie wojny trojańskiej i nie tylko w postaci zwycięstwa w militarnym
pojedynku – dzięki którym zostaną upamiętnieni na zawsze.

Odys – najsprytniejszy wojownik

“
Pierre Grimal

Odys
Do najbardziej znanych uczestników walk o piękną Helenę należał
Odyseusz. Wprawdzie w trakcie wojny wykazywał się on odwagą, ale
za jego najważniejszą cechę uważano spryt. „Podczas oblężenia
Odyseusz okazuje się jednym z najwaleczniejszych wojowników,
a równocześnie roztropnym i skutecznym doradcą. Jest używany do
wszystkich misji wymagających zdolności oratorskich: na przykład
powierzono mu w Iliadzie poselstwo do Achillesa, kiedy Agamemnon
zapragnął pogodzić się z herosem; [...] on też zawiera zawieszenie
broni z Trojanami, przygotowuje pojedynek Parysa i Menelaosa [...]
i przekonuje Greków, by pozostali w Troadzie. [...] Odyseuszowi
przypisuje się także [...] pierwszy pomysł budowy drewnianego konia,
którym to podstępem zapewnił powodzenie szczególnie zuchwałej
wyprawie, wspomnianej w Odysei. [...] Dowodzi oddziałem
zamkniętym w drewnianym koniu i przestrzega towarzyszy przed
sprytem Heleny, która obchodziła konia naśladując głosy ich żon.
Pierwszy wyskakuje na zewnątrz i towarzyszy Menelaosowi,
pragnącemu jak najszybciej dopaść Heleny [...], zostawia Grekom czas
 na ostudzenie wściekłości i chroni młodą kobietę przed
ukamieniowaniem, jak się tego domagali.
Źródło: Pierre Grimal, Odys, [w:] Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, red. B. Górska, Wrocław 1987, s. 256–257.

Powrót Odyseusza na Itakę

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

O ile Achilles uosabiał więc brawurę i dzielność, o tyle władca Itaki odznaczał się przede
wszystkim rozwagą – obie te cechy pozwoliły im na trwałe wpisać się do historii kultury.

Słownik
epos

(gr. épos - słowo, opowieść) – inaczej epopeja; gatunek epiki obejmujący utwory,
zazwyczaj wierszowane, w których przedstawiano mitycznych lub historycznych
bohaterów biorących udział w wydarzeniach przełomowych dla określonej społeczności

topos

(gr. tópos koinós, łac. locus communis - miejsce wspólne) – powtarzający się motyw,
występujący w obrębie literatury i sztuki zbudowany na fundamencie dwu wielkich
tradycji śródziemnomorskich: antycznej i biblijno‐chrześcijańskiej. Wskazuje na jedność,
ciągłość kulturową danego kontynentu czy na istnienie pierwotnych wzorców myślenia
człowieka. Topos budowany jest na zasadzie obrazu mającego na celu opis jakiejś sytuacji
(topos tonącego okrętu w Kazaniac h Skargi)
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją poświęconą wybranym bohaterom oraz zdarzeniom opisanym przez
Homera w Iliadzie i Odysei. Napisz krótką notatkę na temat: Ocena bohaterów wojny
trojańskiej.

Polecenie 2

Ułóż plan wystąpienia na temat:

Wielkie czyny bohaterów wojny trojańskiej to nie tylko zwycięstwa w pojedynkach na polu
bitwy.

Eposy Homera to dzieła odwołujące się do

mitu trojańskiego. W obu dziełach mowa
jest o uczestnikach wojny trojańskiej, przy
czym w Iliadzie skoncentrowano się na
jednym z epizodów z ostatniego,
dziesiątego roku oblężenia Troi przez
Greków, natomiast w Odysei
przedstawiono tułaczkę Odyseusza
wracającego z wojny do domu. Pierwsze
z dzieł przedstawia przede wszystkim
walki – wiele jest tu scen batalistycznych,
które upamiętniały wielkich wojowników,
drugie obfituje w tak niezwykłe przygody
jak np. spotkanie Odysa z olbrzymem
Kiklopem:

“
Żeglując po Morzu Sycylijskim
przybiły statki Odyseusza do
ziemi ze wszech miar
urodzajnej, na której wypasały
się nieprzeliczone stada kóz
i owiec. Wszystko to należało
do cyklopów, olbrzymów
o jednym oku w środku czoła.
Najpotężniejszy wśród nich był
Polifem, syn Posejdona.
Odyseusz wziął dwunastu
towarzyszy, bukłak wybornego
wina, trochę zapasów i ruszył
w głąb kraju chcąc poznać
obyczaje dziwnych
mieszkańców. Pieczara,
w której mieszkał Polifem, była
pusta: gospodarza nie było
w domu. Weszli tedy i czekali.
Przyszedł dopiero pod
wieczór. Na jego widok
struchlały im serca. Był wielki
jak góra. Zapędził trzodę do
pieczary, a wejście zamknął
głazem tak ogromnym, że
dwadzieścia cztery woły nie
ruszyłyby go z miejsca. Wydoił
kozy i owce, rozpalił ognisko
i przy świetle ujrzał w kącie
gromadkę ludzi. Odyseusz
powiedział, że nazywa się:
Nikt, ale on nie słuchał, tylko
porwał dwóch, rozszarpał na
kawałki i zjadł. Tak mu
smakowało, że szpik z kości
wysysał. Na śniadanie zjadł
znowu dwóch i obiecał
Odyseuszowi — nazywał go:
Nikt — że go sobie na ostatek
zachowa.

Syn Laertesa odparł, że umie

ocenić ten zaszczyt,
i poczęstował olbrzyma
kubkiem starego wina. Polifem
nigdy nie pił nic równie
doskonałego. Kazał sobie
jeszcze raz nalać i pił, aż go
odeszła przytomność i runął
powalony snem bezwładnym.
Odyseusz rozpalił ogień,
włożył doń tęgi kół z drzewa
oliwnego, a gdy się drzewo
zajęło, wraził rozżarzoną
głownię w oko Polifema.
Oślepiony cyklop ryczał z bólu,
aż drżały ściany pieczary. Lecz
nie mógł pochwycić ani
Odyseusza, ani jego
towarzyszy, którzy zwinnie
uciekali po zakamarkach
jaskini. Wtedy siadł przy
wyjściu i czekał. Tymczasem
chytry król Itaki obmyślił
nowy podstęp. Przywiązał
nowy podstęp. Przywiązał
siebie i towarzyszy pod
brzuchami baranów i tak
razem z trzodą wymknął się
z więzienia.

Na koniec przekonał się

Polifem, że zdrajca uszedł.
Zwołał swoich ziomków,
olbrzymich jak sam cyklopów,
i prosił, żeby go pomścili. Oni
zaś pytali, kto mu oko wypalił;
„Nikt! Nikt” — krzyczał
Polifem, bo tak mu się
Odyseusz przedstawił
pierwszego dnia. Ale wszyscy
myśleli, że cyklop oszalał:
mówi, że nikt mu oka nie
wypalił, a jednocześnie wzywa
pomocy. I odeszli do swoich
domów. Odyseusz zdążył
wsiąść na okręty, a odbijając od
brzegu zaczął się przechwalać:
„Słuchaj, cyklopie, jeśli
ktokolwiek zapyta, kto cię
oślepił, powiedz: ten, co
zburzył Troję, syn Laertesa!”
Było to w złej chwili
powiedziane. Polifem stanął na
wybrzeżu i zaczął się modlić
do ojca swego: „Usłysz mnie,
Posejdonie, władco ziemi
błękitno-grzywy, jeślim ja twój
syn, a ty moim ojcem, spraw,
b Od g d b i
 aby Odys grodoburca nie
wrócił do domu. A jeśli mu
przeznaczone wrócić do ziemi
ojczystej, niechaj późno
przybędzie i w nędzy,
straciwszy wszystkich
towarzyszy, na cudzym
okręcie, a w domu niech go
spotka niedola”. Usłuchał go
Posejdon i klątwa Polifema
miała się spełnić co do słowa.

Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania

Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 259-261.

Za sprawą bogów Odyseusz wracał do

Grecji znacznie dłużej niż inni uczestnicy
wojny trojańskiej. Wśród niezwykłych
wydarzeń, których doświadczył, było
zejście do Krainy Zmarłych. Władca Itaki
udał się do Podziemi, by od wieszczka
Tejrezjasza dowiedzieć się, jak ma się
dostać do domu:

“
Długo żeglował, zanim dotarł
do mrocznej krainy
Kimeryjczyków, którzy nigdy
słońca nie widzą. A gdy
w końcu przybył do miejsca
oznaczonego przez Kirke,
wyciągnął statek na brzeg
i wraz z towarzyszami poszedł
do gaju Persefony gdzie było
do gaju Persefony, gdzie było
wejście do podziemia.
Mieczem wykopał dół w ziemi
i zaczął obiaty: najpierw lał
miód i mleko, potem wino,
wreszcie wodę, zmieszaną
z odrobiną mąki. Wybrał kilka
czarnych owiec,
a poderżnąwszy im gardła,
krew wypuścił do ofiarnego
dołu. Zapach świeżej krwi
zwabił błędne dusze zmarłych,
które poczęły zlatywać się
niby muchy. Każda z nich
pragnęła napić się krwi ciepłej,
aby na chwilę odzyskać
świadomość, myśl i słowo. Ale
Odyseusz odpędzał je
mieczem, czekając na
Tejrezjasza. Przyszedł na
koniec, podpierając się złotym
berłem, i napojony krwią,
wróżył. Przepowiedział mu
dalszą tułaczkę i powrót do
ojczyzny, a potem rzekł: „I
znowu musisz pójść na morze
i wędrować wciąż dalej i dalej,
póki nie spotkasz takiego ludu,
który nigdy nie widział morza
i nie wie, co znaczy okręt albo
wiosło, i nie używa soli. Abyś
się nie omylił, dam ci znak
jeden: przechodzień, widząc
cię z wiosłem na ramieniu,
powie, że niesiesz łopatę do
przesiewania zboża. Wtedy
wbij wiosło w ziemię, złóż
ofiarę Posejdonowi i wracaj do
ojczyzny. Tam, u kresu
szczęśliwej starości w twym
państwie kwitnącym,
oczekiwać będziesz słodkiej
śmierci, która do ciebie
wyjdzie z morza.

Odszedł Tejrezjasz, przyszły

inne dusze. Piły krew
i rozmawiały. Najpierw matka,
Antikleja, później Agamemnon,
Achilles, Patroklos, Antilochos,
Ajaks. Przez otwór w ziemi
ujrzał Odys głąb piekieł: Minos,
sędzia umarłych, siedział na
tronie ze złotym berłem
w ręce, cień Oriona gonił po
łąkach asfodelowych cienie
zwierząt, jakby łowy
sprawował. Tytios, który ongi
znieważył Latonę, leżał
ogromny, rozciągnięty na
ziemi, i dwa sępy darły z niego
trzewia... Odys nie mógł się
dość wszystkiemu napatrzyć.
Lecz zaczęły się ściągać takie
dusz gromady, że zdjęty
przerażeniem bohater uciekł,
spędził towarzyszy na pokład
okrętu, odczepił liny
 ę , p y
i odpłynął.

Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania

Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 263.
Wśród Trojan szczególna pozycję zajmował
Hektor, syn króla Priama. Homer
przedstawił go jako odważnego człowieka,
kochającego rodzinę, ale przede wszystkim
dążącego do sławy rycerskiej. Jednym
z przykładów męstwa Hektora jest jego
pojedynek z Patroklosem, ubranym
w zbroję Achillesa. Mimo że zbroja nie
pozwalała rozpoznać, kto w niej walczy,
Hektor nie wahał się wystąpić przeciwko –
jak myślał – największemu greckiemu
wojownikowi, czyli Achillesowi, i pokonać
go, mimo że większość Trojan uciekała
w popłochu.

“
Na złocistym rydwanie,
w galopie chyżych koni pędził
Patroklos przed sobą wojska
trojańskie. Już je wycisnął
z obozu, już je rozproszył po
równinie i gnał coraz dalej
i dalej aż pod Troję, i widział,
jak Hektor przed nim ucieka,
i upojony swą siłą był gotów
pruć włócznią kamienne mury
 miasta.

Nagle wśród najgęstszej walki

poczuł piekący ból w plecach
i ciemna mgła zakryła mu
oczy: ktoś z Trojan pchnął go
z tyłu. Jeszcze się dźwignął,
jeszcze podniósł miecz, gdy
Hektor zatopił mu w piersiach
dzidę. Tak padł Patroklos
wychyliwszy dzień swojej
chwały jak puchar po brzegi
nalany. Hektor stanąwszy nad
konającym rzekł:

„Więc ty sobie Patroklu,

w dumnej prządłeś głowie,
Że zwalisz mury Troi?
Że trojańskie żony
W twardych więzach
w achajskie uprowadzisz
strony?
Głupi! Daleka od nich służba
i niewola!
Dla nich me konie lecą wśród
krwawego pola
I ja groźnym oszczepem
przywodzę zastępy;
One bezpieczne; ciebie pożrą
psy i sępy”.

Źródło: Jan Parandowski, Wojna trojańska, Warszawa 1976,

s. 36–37.
Według mitów powodem wojny trojańskiej
było porwanie przez trojańskiego księcia
Parysa – Heleny, pięknej żony króla
Menelaosa. W trakcie walk władca Sparty
nieraz wykazywał się odwagą, ale zasłynął
też uczynkiem, który w oczach wielu
Greków go zhańbił: wybaczył swojej
niewiernej żonie, mimo że zgodnie ze
zwyczajem powinien się na niej zemścić:

“
Menelaos wpadł do domu,
gdzie mieszkała Helena. Zabił
Deifoba i jak burza przeleciał
po jego trupie do
wewnętrznych komnat pałacu.
Nagle otworzyły się jakieś
drzwi — na progu stała Helena,
bardzo blada. Przez jedną
chwilę wisiał nad jej głową
błyszczący miecz męża. Lecz
prawie natychmiast wysunął
się z omdlałej dłoni i upadł
z brzękiem na kamienną
posadzkę. Na widok tej cudnej,
tak kochanej i tak
wytęsknionej kobiety odeszła
Menelaosa moc i żądza
 Menelaosa moc i żądza
karania. Małżonków pogodziła
słodka bogini Afrodyta.

Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania

Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 253–254.

Sprawdź się

Teksty do ćwiczeń:

“
Homer

Iliada
Pieśń XXI

I wydając bóg gniewny wyrazy człowiecze,

Z głębi swoich przepaści do Achilla rzecze:
„Achillu! Ufny w męstwo i od bogów wsparty,
Za co na biednych ludzi tak jesteś zażarty?
Jeśli Zeus już Trojany oddał w ręce twoje,
Przynajmniej nie w mych nurtach srogie czyń zaboje!
Zawalony trupami, ściśnioną mam drogę
I toczyć już do morza wód moich nie mogę.[…]
Achilles rzekł: „Skamandrze! Słuszne twoje żale,
Lecz później cię usłucham, dzisiaj trwam w zapale,
Dzisiaj walczę bez przerwy, mszcząc się za lud grecki,
Aż do miasta zapędzę ten naród zdradziecki […]”.
Skacze w koryto: rzeka mąci się i wzdyma,
Wzrusza gwałtownie wody i z swego łożyska
Powałem obalone trupy na brzeg ciska,
Ryczy jak wół; w głębokich swych otchłań ukryciu
Ocala tych, co jeszcze zostali przy życiu.
Groźne wały o puklerz bijąc strasznie warczą:
Już się im oprzeć siły Achilla nie starczą,
Już silnym porwanego pędem nurty niosły. […]
Wysoki wiąz na wodzie jak most się roztoczył;
Bohater z czarnych głębi na niego wyskoczył
I zdumiony na pole czym prędzej ucieka.
Sczerniona bardziej jeszcze nadyma się rzeka
I ściga za Achillem, aby go oddalić,
 A nieszczęśliwych Trojan od zguby ocalić.[…]
Tak tam wody prędkiego Achilla goniły –
Przy boskiej sile słabe bohaterów siły,
Ilekroć chciał się oprzeć, mocno stawiać nogi,
I widzieć, czy go wszystkie niebios pędzą bogi,
Tylekroć Ksant wezbrany w trop za nim poskoczył
I groźnymi bałwany ramiona otoczył.
Przerażon wyskakuje, ucieka od brzegu, […]
Ale Ksant z strasznym szumem wzniósł wody obfite.
Pianą, krwią i gęstymi trupami okryte,
Na powietrzu zawieszon stanął potok wzdęty;
Już nim zupełnie rycerz został ogarnięty”.
Krzyknęła Hera, trwożna, żeby nie utonął,
Żeby go potok w głębiach swoich nie pochłonął,
Więc prędko tymi słowy do Hefajsta rzekła:
„Śpiesz synu! Patrz, jak rzeka sroży się zaciekła!
Ty sam uskromisz Ksantu wody szalejące,
Natęż twe siły, natęż twe tchnienie gorące!”
Źródło: Homer, Iliada, tłum. F. K. Dmochowski, Kraków 1974, s. 267–269.

“
Homer

Iliada
Pieśń XXIV

Wszedł Pryjam cicho, ukląkł, za nogi uchwycił

I rękom srogim, które w podziemne otchłanie
Tylu strąciły synów, dał pocałowanie. […]
Zdziwieni towarzysze patrzają po sobie,
Gdy starzec zaczął, w ciężkiej pogrążon żałobie:
„Pomnij na ojca swego, boski Achillesie […]
Hektor, zginął od ciebie, walcząc za ojczyznę.
Po niego tu przychodzę. Uczcij mą siwiznę!
Masz okup wielkiej ceny, masz drogie ofiary: […]
Jam usta – tegom wreszcie nieszczęśliwy dożył
 Na ręce synów moich zabójcy położył!” […]
Pofolgowawszy sercu łzami obfitymi,
Wstał i podając rękę, podniósł starca z ziemi;
Wzruszyła go poważna głowa, broda siwa,
Na koniec się do niego w tych słowach odzywa:
„O nieszczęśliwy starcze! Coś ty nędzy zażył! […]
Na co się mamy dręczyć? Próżne nasze smutki,
Żadne z nich dobre dla nas nie wynikną skutki.
Smutek dostali ludzie od bogów podziałem
Oni się tylko cieszą szczęściem doskonałem”. […]
Z prędkością lwa z namiotu Achilles wyskoczył, […]
Brankom ciało myć kazał i maścić na boku,
Chcąc ojcu bolesnego oszczędzić widoku…
Miękka dłoń dziewic myje ciało i namaszcza,
Okrywa piękną szatą i obwodem płaszcza.
Pelid je na pogrzebne łoże dźwignął z ziemi
I na wozie położył z towarzyszami swemi, […]
Stary Pryjam nie spuszczał z Achillesa oka:
„Gdy mi pozwolisz pogrzeb odprawić spokojnie –
Rzekł Pryjam – i powściągniesz Greki przez tę porę,
Nową od ciebie łaskę, Achilu, odbiorę…” […]
„Będziesz miał czas żądany do pogrzebnej części
Wszystko daję, Pryjamie, dla twojej boleści”.
Źródło: Homer, Iliada, tłum. F.K. Dmochowski, Kraków 1974, s. 317–322.

“
Homer

Odyseja
Pieśń VIII

„Nuże dalej, zaśpiewaj o koniu drewnianym,

Przez Epeja z Ateną wspólnie zbudowanym,
Jak do Troi wprowadził Odys zdradnie dzieło
Pełne zbrojnych, od których to miasto runęło.
Jeśli i to porządkiem opowiesz mi jeszcze
Tedy wszystkim ja ludziom, jacy są, obwieszczę,
Że to bóg, bóg cię natchnął nieśmiertelnym pieniem!”
To rzekł; a gęślarz boskim nuż śpiewać natchnieniem:
Jak jedni, na burtowne wsiadłszy już okręty
Odbijali, gdy obóz trawił pożar wszczęty;
Jak inni razem z sławnym Odysem Achaje
W koniu siedzą, przez Trojan oblężeni zgraje,
Bo wróg sam tego konia wciągnął był do grodu:
A tak, gdy wkoło mnóstwo radziło narodu
Nad tym koniem, trojakie dając o nim zdanie:
Raz, aby gmach wydrążny dać na porąbanie;
Znów, by z murów zamkowych strącić go na skały
Lub dla bogów zachować pomnik okazały –
Co się też wkrótce pełnić miało w rzeczy saméj,
Bo Troi przeznaczeniem runąć, jeśli w bramy
Swe puści konia, w którym tylu tam heroi
Greckich siedziało, skrytych na zagładę Troi.
Dalej śpiewał, jak Grecy po mieście hulali,
Gdy się z brzucha zdradnego konia wysypali,
Jak na mury zamkowe leźli ci i owi,
Jak Odys w Deifoba dworzec, Aresowi
Podobien, wpadł z Atrydą Menelem we dwójkę,
Jak twardą mu tam przyszło z wrogiem stoczyć bójkę,
Jak go zmógł, bo Atene wsparła go ramieniem.
Tak śpiewał boski piewca. Odys z rozrzewnieniem
Słuchał go; łzy mu z powiek lunęły nawałem.
Źródło: Homer, Odyseja, oprac. J. Łanowski, tłum. L. Siemieński, Wrocław , s. 162–163.

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Dopasuj do pojęć: bohaterstwo oraz bohaterszczyzna ich synonimy.

bohaterstwo

chojractwo brawura

śmiałość animusz

niefrasobliwość ryzykanctwo
bohaterszczyzna
heroizm odwaga

zuchwałość
Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz poprawne odpowiedzi.

Zdanie Prawda Fałsz

W wojnie trojańskiej brali
udział bogowie, herosi  
i ludzie.
Powodem wojny trojańskiej
było porwanie żony  
Menelaosa przez Priama.
Hektora zabił Parys.  
Achillesa zabił Parys.  
Eneasz walczył po stronie
 
Greków.
Odyseusz przedstawił się
Polifemowi jako władca  
Itaki.
Diomedes przegrał
 
w pojedynku z Aresem.
Ajaks popełnił
samobójstwo, bo odtrąciła  
go piękna Helena.
Patroklos zginął, mając na
 
sobie zbroję Achillesa.

Ćwiczenie 3 輸

Wskaż poprawne odpowiedzi:

Gniew Skamandra / Zeusa na Achillesa został wywołany tym, że grecki heros zabijał Trojan w
jego falach / w dniu jego święta, a tym samym utrudniał przepływ wód do morza / obrzędy na
cześć boga.
Ćwiczenie 4 輸

O jakiej cesze Achillesa świadczy fragment przedstawiający walkę herosa ze Skamandrem?

Ćwiczenie 5 醙

Wynotuj cechy Achillesa. W odpowiedzi poprzyj swoje spostrzeżenia cytatami z utworu albo
odwołaj się do odpowiednich fragmentów lektury.

Ćwiczenie 6 醙

Czy zachowanie Priama w namiocie Achillesa świadczy o jego bohaterstwie? Napisz

odpowiedź, w której podasz argumenty na potwierdzenie twojego wyboru.

Ćwiczenie 7 難

Na pomysł, jak dostać się za mury Troi, wykorzystując fortel z koniem trojańskim, wpadł
Odyseusz. Czy w jego wypadku spryt wiązał się z brakiem odwagi? Uzasadniając odpowiedź,
przywołaj odpowiedni cytat z Odysei.
Ćwiczenie 8 難

Napisz liczący co najmniej 400 słów tekst na temat: „Wielkie czyny nie wymagają wielkiej siły”.
Odwołaj się w nim do wydarzeń z życia bohaterów Iliady i Odysei.
Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‐Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Sławne czyny wojowników Iliady i Odysei

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych
okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm,
Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–
1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane
w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę,
balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia
ich podstawowe cechy gatunkowe;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie
programowej jako lektury obowiązkowe;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz
dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę
w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich
konstrukcji składniowych;
3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel,
pointa);
7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej,
z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia,
komentarze, głos w dyskusji;
8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi
weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty
tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje mul medialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

omawia przebieg wojny trojańskiej;

przedstawia informacje na temat bohaterów wojny trojańskiej;
redaguje opis dotyczący bohaterskich czynów;
bierze udzał w dyskusji na podany temat.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
z użyciem e‐podręcznika;
plakat;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Sławne czyny wojowników Iliady i Odysei”. Prosi uczestników zajęć
o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Prezentacja
multimedialna”.
2. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie na podstawie sekcji ,,Przeczytaj”
materiałów dydaktycznych. Uczniowie wybierają zadanie zgodnie ze swoimi
zainteresowaniami oraz zdolnościami.
- Opracowanie plakatu dotyczącego wojny trojańskiej. Uczniowie wykorzystują
polecenie 1 do prezentacji z e‐materiału oraz ćwiczenia 2. i 7. z sekcji „Sprawdź się”.
- Graficzne przedstawienie informacji o bohaterach wojny trojańskiej (wykorzystanie
dowolnej techniki: grafika komputerowa, rysunek, obraz, kolaż) i wykonanie polecenia
1. z sekcji „Prezentacja multimedialna”.
- Pisemny opis związany z tematem: Wielkie czyny bohaterów wojny trojańskiej to nie
tylko zwycięstwa w pojedynkach na polu bitwy. Uczniowie wykonują polecenie 2.
z sekcji „Prezentacja multimedialna”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel czyta zdanie znajdujące się we wprowadzeniu do e‐materiału

wyświetlonego na tablicy: Bohaterowie wojny trojańskiej, Agamemnon, Achilles,
Odyseusz, Hektor, Priam, zostali unieśmiertelnieni mocą słowa.
2. Prosi uczniów, aby wyjaśnili, co oznacza unieśmiertelnienie mocą słowa. Uczniowie
dzielą się swoimi spostrzeżeniami na forum.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel wyznacza w klasie trzy miejsca i nazywa je zgodnie z zaproponowanymi

uczniom zadaniami do przygotowania przed lekcją; 1) wojna trojańska, 2) bohaterowie
wojny trojańskiej, 3) wielkie czyny to nie tylko zwycięstwa w pojedynkach.
2. Uczniowie wybierają grupę, w której pracują, i dzielą się ze swoim zespołem
materiałem opracowanym przed lekcją. Grupy ustalają sposób prezentacji, decydują
o wyborze najlepszego opisu lub organizują wystawę dzieł ikonicznych, wybierają
kuratora wystawy oraz przewodnika po niej, zapraszają do zapoznania się
z opracowanymi materiałami. Uczniowie wykorzystują ćwiczenia z e‐materiału.
 Grupy prezentują efekty swojej pracy i otrzymują na jej temat informację zwrotną od
koleżanek i kolegów.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zadaje pytanie: Czego można dowiedzieć się z Iliady oraz Odysei Homera?
Nauczyciel prosi, aby uczniowie na kartkach samoprzylepnych wypisali swoje
propozycje. Uczniowie umieszczają kartki w widocznym miejscu klasy, grupują
powtarzające się elementy, analizują przyczyny wskazań dominujących oraz
sporadycznych.

Praca domowa:

1. Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej. Napisz liczący co najmniej 400 słów
tekst na temat: „Wielkie czyny nie wymagają wielkiej siły.” Odwołaj się w nim do
wydarzeń z życia bohaterów Iliady i Odysei.

Materiały pomocnicze:

Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2006.
Émile Mireaux, Życie codzienne w Grecji w epoce homeryckiej, Warszawa 1962.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do

przygotowania się do lekcji powtórkowej.