Wojna trojańska

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń II, w. 212–223, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
Źródło: (tłum. W. Appel).
Źródło: Homer, Iliada, pieśń 11, wersy 632-639, tłum. K. Jeżewska.
Źródło: Homer, lliada, t. pieśń I, w. 1–5, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
Źródło: Danuta Musiał, Świat grecki od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008, s. 31.
Źródło: Gorgiasz, Pochwała Heleny, tłum. K. Tuszyńska, rozdz. 5–19.
Źródło: Słowa Peleusa do Menelaosa, [w:] Eurypides, Andromacha, tłum. R.R. Chodkowski,
wersy 602–609.
Źródło: Jasper Griffin, Homer, tłum. R.A. Sucharski, Warszawa 1999, s. 32.
Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń 11, w. 632-639, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń VI, w. 243–245, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
 Wojna trojańska

Scena, przedstawiająca walkę między Grekami a Trojanami przy okrętach; pochodzi z rzymskiego
sarkofagu z III w. n.e. (dziś w Muzeum Archeologicznym w Salonikach).
Źródło: Marsyas, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.

O wojnie trojańskiej słyszał każdy starożytny Grek. Jej koleje poznawał przede wszystkim
dzięki twórczości genialnego poety Homera. Problem w tym, że Homer tworzył
najprawdopodobniej pod koniec VIII w. p.n.e., kiedy od wydarzeń wojny trojańskiej minęło
około pół tysiąca lat. Zresztą nie był historykiem, ale poetą (aojdą). Na dodatek wieść
o wojnie przetrwała w tradycji ustnej, bardzo podatnej na przekształcenia. Historyk,
siadając do lektury Iliady i Odysei, musi pamiętać, że opis wojny trojańskiej stanowi
pomieszanie trzech światów: epoki mykeńskiej (w której doszło do wojny), epoki
archaicznej (w której żył Homer) oraz fikcji literackiej.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Zinterpretujesz zabawną inskrypcję, która stanowi jeden z najstarszych zabytków

greckiego pisma.
Wyjaśnisz, dlaczego Homer odmalował jednego z Greków walczących pod Troją
w niekorzystnym świetle i jak wyglądają współczesne konie trojańskie.
Scharakteryzujesz przyczyny, przebieg i skutki wojny trojańskiej.
Przeczytaj

Wedle mitu
Grecy za przyczynę wojny uznawali porwanie pięknej Heleny, żony króla Sparty Menelaosa,
przez trojańskiego królewicza Parysa. W wielkiej wyprawie odwetowej na Troję wzięła
udział koalicja greckich władców, na których czele stanął Agamemnon, król Myken (i brat
Menelaosa).

Henryk Siemiradzki, Sąd Parysa, 1892 r.

Obraz przedstawia jeden z najważniejszych wątków wojny trojańskiej. Podczas wesela bogini morskiej Tetydy
oraz tesalskiego księcia Peleusa wywiązał się spór, do którego przyczyniła się niezaproszona na uroczystość
bogini niezgody i chaosu Eris. Rzuciła ona na weselny stół złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej” (stąd się
wzięło pojęcie jabłka niezgody). Zaczęły się o nie kłócić Hera, Atena i Afrodyta. Zeus zadecydował, że spór ma
rozstrzygnąć pasterz o imieniu Parys, w rzeczywistości syn władców Troi. Boginie zaczęły obiecywać mu różne
prezenty, podarek Afrodyty okazał się jednak najcenniejszy. Obiecała mu ona rękę Heleny – najpiękniejszej
żyjącej kobiety – i dzięki temu wygrała konkurs. Parys porwał Helenę, żonę króla Sparty, co zapoczątkowało
wojnę trojańską.
Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna.

Początki były tragiczne: aby zapewnić flocie pomyślne wiatry, Agamemnon złożył własną
córkę Ifigenię w ofierze obrażonej bogini Artemidzie. Później nie było lepiej: walki o Troję
były krwawe i uciążliwe; trwały dziesięć lat, a w boju często uczestniczyli sami bogowie
podzieleni na dwie frakcje: progrecką i protrojańską. W ostatnim roku z walki wycofał się
Achilles (wedle wyroczni zwycięstwo Greków było uzależnione od jego udziału w walkach),
który ostatecznie powrócił po śmierci najbliższego przyjaciela, Patroklosa. Nie mogąc
zdobyć Troi siłą, Grecy za radą przemyślnego Odyseusza postanowili wziąć miasto
podstępem. Najpierw wykradli palladion, później zaś wprowadzili do miasta drewnianego
konia (zostawili go pod bramami miasta, podczas gdy reszta wojska pozorowała odwrót spod
Troi). Gdy koń znalazł się za murami, ukryci w jego wnętrzu Grecy wydostali się z kryjówki
i otworzyli bramy miasta. Najeźdźców opanował szał: zabili wszystkich mieszkańców, miasto
złupili i zrównali z ziemią. Przeżyła wyłącznie garstka niedobitków, z Eneaszem na czele,
który uratował swojego syna i starego ojca, wynosząc go na plecach z pogromu.

Jedno z najsłynniejszych greckich malowideł wazowych przedstawiające Achillesa opatrującego zranionego

strzałą z łuku Patroklosa. Związek przyjacielski łączący tych dwóch herosów odgrywa, jak zobaczymy, wielką
rolę w Iliadzie Homera. Waza z ok. 500 r. p.n.e. (znaleziona w etruskim mieście Vulci na terenie Italii, obecnie
znajduje się w Starym Muzeum w Berlinie).
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Iliada i Odyseja
Iliada (Troję nazywano też Ilionem) Homera,
najstarsza zachowana relacja o wojnie,
opowiada o wydarzeniach ostatniego roku
wojny trojańskiej. Właściwym tematem eposu
jest gniew Achillesa, z powodu
niesprawiedliwego (jego zdaniem) postępku
Agamemnona, który odebrał mu brankę
Bryzejdę. W wyniku tego wydarzenia Achilles
wycofał się z walki, czym sprowadził na
Greków wiele nieszczęść. Śmierć przyjaciela
Patroklosa w walce z Hektorem, synem króla
Troi, zmusza Achillesa do ponownego
włączenia się do wojny. Rozwścieczony
i zrozpaczony Achilles wyzywa Hektora na
pojedynek. Jest to kulminacyjny moment
poematu. Grecy wiedzieli – jak głosiła
wyrocznia – że Troja upadnie jeśli Hektor
zginie z ręki Achillesa. Trojańczyk ginie. Jego
ciało zostaje zbezczeszczone: Achilles
przywiązuje je do rydwanu i wlecze po ziemi.
Poemat kończy opis pogrzebu Hektora,
którego ciało we wzruszającej scenie Priam
odzyskuje z rąk Achillesa. Odyseja podejmuje
temat wojny trojańskiej tylko w ograniczonym
zakresie. W początkowych fragmentach
utworu Odyseusz, którego zasługom Homer
w znacznej mierze przypisywał upadek Troi,
wraca wspomnieniami do konia pułapki
Wyobrażenie konia trojańskiego znajduje się
i ostatnich chwil wielkiego miasta. Dalsze
w Muzeum Archeologicznym w Stambule. Dziś koń
części eposu opowiadają o perypetiach trojański ma formę wirtualną: trojanami nazywamy
głównego bohatera, króla niewielkiej skalistej rodzaj oprogramowania umożliwiającego przejęcie
Itaki, który przez dziesięć lat tułał się (z woli kontroli nad komputerem bez wiedzy użytkownika.
bogów) po świecie, nim dotarł spod Troi do Źródło: Deror avi, Wikimedia Commons.

domu.

W starożytności kursowało aż siedem dużo późniejszych, fikcyjnych żywotów Homera, które nie stanowią
dobrego źródła informacji. W wyobrażeniach Greków Homer jawił się jako wędrowny aojda natchniony przez
Muzy. Samo imię Homeros oznaczać może: „zakładnik”, „ślepiec”, „towarzysz”, „składacz (wierszy)”. Siedem
miast greckich walczyło o miano jego ojczyzny, co dobitnie pokazuje, że sami Grecy nie byli w stanie
powiedzieć nic pewnego o „wychowawcy Hellady”. Współcześni uczeni stoją na stanowisku, że Homer żył na
przełomie VIII i VII w. p.n.e., lecz nie mogą dojść do zgody, czy ten sam poeta był autorem obu poematów.
Ilustracja przedstawia popiersie Homera z Muzeum Brytyjskiego w Londynie (rzymska kopia z II w. n.e.
oryginału greckiego z epoki hellenistycznej). Należy pamiętać, że żaden z rzeźbiarzy przedstawiających Homera
w kamieniu nie wiedział, jak on faktycznie wyglądał, wszystkie wizerunki to wyobrażenia.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Mykeńska Grecja 1400 - 1100 p.n.e.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

A historia?
Czy wojna trojańska była wydarzeniem historycznym, czy też raczej wymysłem mitografów
i genialnego poety? Starożytni historycy uznawali ją za fakt historyczny, choć wskazywali
różne daty upadku Troi, m.in. rok 1334 (Duris z Samos), 1250 (Herodot), 1135 (Efor).
Najpopularniejsza jednak była data Eratostenesa: rok 1184. Stanowiła ona opcję pośrednią
pomiędzy powyższymi. Z kolei współczesnej nauce z pomocą przyszła archeologia. Na
wzgórzu Hissarlik w dzisiejszej Turcji odnaleziono pozostałości kilku osad, ale tylko dwie
oznaczone numerami VI i VIIA (każda osada dostawała odpowiedni numer) można uznać za
Troję z wojny trojańskiej.
Współczesne zdjęcie wzgórza Hissarlik z pozostałościami imponujących murów Troi numer VI.
Źródło: CherryX, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Pierwszych odkryć w tym miejscu dokonał Heinrich Schliemann, niemiecki archeolog

amator, w latach 70. XIX w. Osada numer VI pochodziła z ok. 1300 r. p.n.e. Było to miasto
duże i zasobne, idealnie pasujące do obrazu utrwalonego przez Homera. Nie znaleziono
w nim jednak śladów zniszczeń wojennych, brak także pozostałości po pożarze, który
zwykle towarzyszył oblężeniu. Z kolei Troja VIIA padła w wyniku najazdu ok. 1200 r. p.n.e.
(znaleziono ślady pożarów i groty strzał). W dodatku w tym samym czasie źródła hetyckie
mówią o państwie Ahhijawa, które może wiązać się z Achajami (tak Homer określał Greków).
Problem w tym, że Troja VIIA była niewielka i biedna. Trudno uwierzyć, by Grecy
organizowali wyprawę, aby złupić niezasobną mieścinę. Do dziś sprawa jest
nierozstrzygnięta. Współcześni uczeni stoją na stanowisku, że do wojny trojańskiej
najprawdopodobniej doszło, lecz nic pewnego o jej dacie ani przebiegu nie można
powiedzieć.
Plan wykopalisk na wzgórzu Hissarlik. Troja VI jest zaznaczona kolorem różowym, Troja VIIa kolorem
czerwonym. Najnowsze badania archeologiczne stwierdzają, że to co brano za Troję VIIa, stanowi cytadelę
właściwego, rozległego miasta (źródło: A.Ziółkowski, Historia powszechna: Starożytność, 2009, s. 282)
Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
aojda

(gr. aoidos) zawodowy pieśniarz opiewający przy muzyce sławne czyny herosów;
twórczość Homera wyrasta z tradycji ustnej, o czym świadczą powtarzalne elementy
wplatane do opowieści (np. stałe epitety: Achilles niemal zawsze jest „szybkonogi”,
Hektor zaś „wiejący kitą”); ułatwiały one aojdom recytację, bo dzięki temu jak współcześni
muzycy jazzowi mogli łączyć wątki stałe i improwizowane

epos

pierwszy gatunek, który rozwinął się w literaturze greckiej, poemat narracyjny zapisany
w szczególnym metrum, tzw. heksametrem daktylicznym; do najstarszych należą Iliada
i Odyseja oraz dzieła nieco późniejszego Hezjoda

Hetyci

lud posługujący się językiem indoeuropejskim, który w XVII w. p.n.e. stworzył potężne
państwo na terenie dzisiejszej Azji Mniejszej; zostało ono rozbite ok. 1200 r. p.n.e. pod
naporem Ludów Morza

Hissarlik
 współczesna nazwa wzgórza, na którym ulokowana była Troja, a w zasadzie Troje,
w epoce starożytnej; w latach 1871–1874, 1878 i 1890 prowadził tam prace Heinrich
Schliemann

palladion

(gr. palladion) posążek zbrojnej Ateny przechowywany w świątyni Ateny w Troi; wedle
wierzeń miał zapewniać miastu nietykalność i bezpieczeństwo: dopóki znajdował się
w mieście, Troi nie groziła zagłada

Słowa kluczowe
Troja, Achajowie, Achilles, Agamemnon, Hektor, Priam, czara Nestora, Odyseusz, wojna
trojańska, starożytność, starożytna Grecja, antyk

Bibliografia
B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 1, Warszawa 1988.

D. Musiał, Świat grecki od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.

Eurypides, Andromacha, tłum. R.R. Chodkowski.

Gorgiasz, Pochwała Heleny, tłum. K. Tuszyńska.

Homer, Iliada, tłum. K. Jeżewska.

J. Griffin, Homer, tłum. R.A. Sucharski, Warszawa 1999.

B. Patzek, Homer i jego czasy, tłum. M. Tycner, Warszawa 2017.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją opisującą pozostałości starożytnej Troi i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DF61tSxDW

Film opowiadający o Troi.

Polecenie 2

Wyobraź sobie, że jesteś archeologiem/archeolożką. Wymień przesłanki, jakimi będziesz się

kierować, wskazując właściwe pozostałości starożytnej Troi.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Wyjaśnij, dlaczego po pierwszym i kolejnych upadkach starożytnej Troi miejscowa ludność

decydowała się na odbudowę miasta.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Zaznacz, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Współcześni uczeni są pewni, że Homer był autorem obu
 
słynnych poematów i pochodził z Aten.
Iliada oraz Odyseja nie stanowią wiernej relacji z upadku
 
Troi.
Właściwym tematem Iliady jest ucieczka Eneasza
 
i ocalałych Trojańczyków z miasta.
Pierwszych odkryć w miejscu, w którym (jak się obecnie
przyjmuje) mogła stać Troja, dokonał niemiecki archeolog  
Heinrich Schliemann na początku XX w.
Naukowcy uważają, że doszło do wojny trojańskiej, ale
trudno jest ustalić dokładną datę czy szczegóły jej  
przebiegu.
Ćwiczenie 2 輸

Przyporządkuj postaci do opisów.

Opis Postać

Według Iliady Homera najpiękniejsza kobieta na świecie, córka Zeusa,

siostra Klitajmestry i Dioskurów, żona Menelaosa, matka Hermione. Wedle
Hezjoda zrodzona z jaja córka Zeusa oraz Ledy, wychowywana w domu
Tyndareosa (stąd nazywana jego dzieckiem). Jej porwanie stało się
przyczyną wojny trojańskiej; po upadku Troi powróciła do Sparty.

W eposie homeryckim król Sparty; jeden z wodzów greckich walczących

pod Troją; po zdobyciu miasta i odzyskaniu żony wrócił do Sparty.

W Iliadzie Homera syn Menoj osa z Opuntu, najlepszy przyjaciel Achillesa.

Jego śmierć z ręki Hektora spowodowała, że Achilles podjął przerwaną
walkę.

Miała być złożona przez ojca w ofierze, aby przebłagać Artemidę i przerwać
wywołaną gniewem bogini ciszę morską (bądź odwrócić przeciwne wiatry),
która uniemożliwiała Grekom zgromadzonym w Aulidzie wypłynięcie pod
Troję. W ostatniej chwili uratowana przez Artemidę i odesłana jako
kapłanka do kraju Taurów (Krym). Uciekła stamtąd do Grecji z Orestesem
przybyłym z polecenia wyroczni po posąg bogini.

Syn Atreusa, króla Myken, naczelny wódz wyprawy trojańskiej; mąż

Klitajmestry, ojciec Ifigenii, Elektry i Orestesa. Pod Troją poróżnił się
z Achillesem, którego gniew i jego skutki stanowią treść Iliady. Po powrocie
do ojczyzny zamordowany w czasie uczty przez Egista, kochanka swej żony;
został pomszczony przez Orestesa.

Heros grecki, król Itaki, syn Laertesa, mąż Penelopy, ojciec Telemacha;
bohater Iliady, głównie zaś Odysei. Pod Troją zasłynął jako doświadczony
wódz, dzielny wojownik, świetny mówca, mądry doradca i mediator,
zręczny dyplomata.

Patroklos Agamemnon Ifigenia Menelaos Odyseusz Helena

Źródło: Wszystkie opisy pochodzą z internetowej wersji Encyklopedii PWN.

Ćwiczenie 3 醙

W muzeum trafiasz na eksponaty przygotowane do wystawy poświęconej wojnie trojańskiej.

Zapoznaj się z nimi i wykonaj poniższe polecenia.

Źródło: Wikimedia Commons, ilustracje eksponatów 1, 3 i 4 – domena publiczna, ilustracja eksponatu 2 – licencja CC BY-SA
2.0, autor: Travelling Runes.
Nadaj tytuły eksponatom.

Eksponat 1

Eksponat 2

Eksponat 3

Eksponat 4

Uporządkuj eksponaty w takiej kolejności, aby mogły służyć do ilustrowania chronologicznej

opowieści o zdobyciu Troi.
Eksponat 4 

Eksponat 1 

Eksponat 3 

Eksponat 2 
Ćwiczenie 4 醙

Ilustracja przedstawia zabytek, który odkrywca Troi Heinrich Schliemann uznał za naczynie
opisywane w Iliadzie (tekst poniżej). Rozstrzygnij, czy identyfikacja jest poprawna. Uzasadnij
odpowiedź, podając dwa argumenty.

Tak zwany puchar Nestora, XVI w. p.n.e., Muzeum Narodowe w Atenach.

“
Źródło: Anamnesis, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Homer

Iliada

[…] Puchar przepiękny. Ten starzec z domostwa przywiózł swojego.

W złote guzy okuty był dookoła, a uszek u niego było aż cztery, zaś
w koło przy każdym dwa gołębie pasły się złote, dwa jeszcze w pucharu
podstawie. Człowiek by inny z trudnością ten puchar podźwignął ze
stołu, gdy napełniony był winem, lecz starzec Nestor1 dźwigał go lekko.

Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń 11, w. 632-639, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.

1
Nestor – król Pylos, najstarszy z wodzów greckich walczących pod Troją, znany z ogromnego
doświadczenia i mądrych rad.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 5 醙

Zachowało się jeszcze jedno słynne naczynie przypisywane Nestorowi ze względu na

inskrypcję na nim uwiecznioną (jest to jedna z najstarszych inskrypcji w języku greckim).
Pochodzi z końca VIII w. p.n.e. i zostało odnalezione na wyspie Pithekussai (dziś Ischia)
u wybrzeży Italii (obecnie znajduje się w Muzeum Archeologicznym Pithekussai). Zinterpretuj
tekst inskrypcji.

Naczynie

Źródło: Antonius Proximo, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odrys inskrypcji
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Tekst inskrypcji

“
Jestem czarą Nestora, z której wygodnie się pije, kto zaś napije się z tej
czary, tego natychmiast ogarnie pragnienie pięknie wieńczonej Afrodyty.

Źródło: (tłum. W. Appel).

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 6 醙

Na podstawie słynnych pierwszych wersetów Iliady podaj argument potwierdzający tezę

stawianą w podanym opracowaniu historycznym.

“
Homer

lliada

Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa,

Zgubę niosący i klęski nieprzeliczone Achajom,

Co do Hadesu tak wiele dusz bohaterów potężnych

Strącił, a ciała ich wydał na pastwę sępom drapieżnym

Oraz psom głodnym. Tak Dzeusa dokonywała się wola.

“
Źródło: Homer, lliada, t. pieśń I, w. 1–5, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
Jasper Griffin

Homer

Poeta, jak to wynika z prologu, uznaje cały mit za doskonale znany.

Źródło: Jasper Griffin, Homer, tłum. R.A. Sucharski, Warszawa 1999, s. 32.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 7 難

Przeanalizuj teksty źródłowe, a następnie porównaj stosunek Peleusa, bohatera sztuki

Eurypidesa, i Gorgiasza do czynu Heleny. Następnie zdecyduj: Helena była winna czy nie?
Uzasadnij odpowiedź.

Źródło A

“ Słowa Peleusa do Menelaosa

Mam pytać o to Helenę, co z domu, wzgardziwszy żony miłości do

ciebie, poszła z młodzieńcem do innego kraju? A potem dla niej wielkie
wojsko Greków zebrałeś [Menelaosie], aby powieść je na Ilion [Troję].
Nie wszczynać wojnę, ale splunąć na nią trzeba ci było, dowieść win,
zostawić, nawet dopłacić, a nie brać do domu.

Źródło: Słowa Peleusa do Menelaosa, [w:] Eurypides, Andromacha, tłum. R.R. Chodkowski, wersy 602–609.

Źródło B

“
Gorgiasz

Pochwała Heleny

Obecnie przystępuję do właściwego tematu mowy, czyli do wyłożenia

przyczyn, które prawdopodobnie zadecydowały o wyjeździe Heleny do
Troi. To bowiem, co się stało, albo zdarzyło się ze zrządzenia Losu,
z rozkazu bogów i woli Konieczności, albo Helena została porwana siłą,
albo też przekonana słowną argumentacją. Jeśli rzecz zdarzyła się z tego
pierwszego powodu, to ten, który oskarża, sam zasługuje na oskarżenie:
nie jest bowiem możliwe zapobiegać ludzką przezornością chęciom
bóstwa. […] Jeśli natomiast siłą została porwana i wbrew prawu
zmuszona i niesprawiedliwie znieważona, to oczywiste jest, że ten,
który uprowadził, dopuszczając się gwałtu obraził sprawiedliwość, tę
zaś, która została uprowadzona, jako tę, na której dopuszczono się
 gwałtu, spotkało nieszczęście. […] Jeśli natomiast słowo przekonało
i omamiło duszę, nietrudno jest obronić i takie stanowisko, a od winy
uwolnić w następujący sposób. Słowo jest wielkim mocarzem, który za
pomocą bardzo małego i ukrytego organu (języka) wywołuje rzeczy na
miarę boską. Zdolne jest bowiem i strach uśmierzyć, i troskę odsunąć,
radość wzbudzić i współczucie pomnożyć. […] Teraz z kolei przedstawię
czwartą przyczynę, która wymaga czwartego wariantu argumentacji.
Jeśli bowiem miłość to sprawiła, nietrudno będzie umknąć
odpowiedzialności za błąd, o którym mowa. […] Skoro miłość jest
bogiem, przejawia konieczność wobec bogów, jakże to, co słabsze
miałoby być zdolne odepchnąć ją i obronić się przed nią? Jeśli zaś miłość
jest chorobą ludzką i omyłką duszy, nie należy jej ganić jako grzechu, ale
uważać za nieszczęście.

Źródło: Gorgiasz, Pochwała Heleny, tłum. K. Tuszyńska, rozdz. 5–19.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 8 難

Przygotowujesz referat pt. Monumentalne budownictwo w czasach Homera. Natrafiasz

w Iliadzie na poniższy opis pałacu. Wyjaśnij na podstawie tekstu opracowania historycznego,
dlaczego nie powinno się tego opisu uwzględniać w referacie.

“
Homer

Iliada

Zdobny był pałac w krużganki rzeźbione, a wewnątrz pałacu

Było pięćdziesiąt sypialni z wygładzonego kamienia,

Jedna przy drugiej wzniesione w pobliżu.

“
Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń VI, w. 243–245, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
Danuta Musiał

Świat grecki od Homera do Kleopatry

Pod koniec XIII w. p.n.e. […] rozpoczyna się proces destabilizacji,

którego efektem było zniszczenie i opuszczenie pałaców.

Źródło: Danuta Musiał, Świat grecki od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008, s. 31.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 9 難

Na podstawie analizy poniższego fragmentu (akcja dzieje się na zebraniu całego wojska) podaj
argument przemawiający za tezą (rozpowszechnioną wśród historyków), że Homer stworzył
swoje dzieło dla arystokratycznego odbiorcy.

“
Homer

Iliada

Wreszcie usiedli już wszyscy i na swych miejscach ucichli.

Jeden plótł tylko, Tersytes, co nie znał miary w języku,

Przyzwyczajony w swym sercu do gadaniny zuchwałej,

Wbrew obyczajom, z królami ośmielał się nieraz wadzić,

Tego szukając, co mogło się wydawać śmieszne Argiwom [Grekom].

Człowiek ten był najszpetniejszym z tych, którzy pod Ilion [Troję]

przybyli,

O krzywych nogach. Na jedną utykał nogę. Ramiona

Miał przygarbione, ku piersiom wygięte mocno. Spiczastą

Głowę u góry i rzadką wełniastą sierść na łysinie.

Wstrętem napełniał Achilla szczególnie i Odyseusza.

Łajał ich bowiem, a także boskiego Agamemnona

Umiał lżyć, ostro nań wrzeszcząc […].

 Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń II, w. 212–223, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.

Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela

Autor: Dorota Czarny

Przedmiot: Historia

Temat: Wojna trojańska

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

III. Świat starożytnych Greków.

Uczeń:

2. charakteryzuje kulturę kreteńską i mykeńską.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

interpretuje zabawną inskrypcję, która stanowi jeden z najstarszych zabytków

greckiego pisma;
wyjaśnia, dlaczego Homer odmalował jednego z Greków walczących pod Troją ze
szczególnym obrzydzeniem i jak wyglądają współczesne “konie trojańskie”;
charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki wojny trojańskiej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów,
 słuchowisko/audiobook,
dyskusja,
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
filpcharty i markery.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją uczniowie powinni przypomnieć sobie, co kojarzy im się z zagadnieniem

wojny trojańskiej (także m.in. z lekcji języka polskiego) tak, by w czasie lekcji mogli
uczestniczyć w dyskusji.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie i przez chwilę porozmawiali w parach
o tym, co wiedzą na temat Homera i utworów, które napisał.

2. Osoby chętne starają się jak najdokładniej wyjaśnić, kim był Homer oraz jakie napisał
utwory i co one opisywały – na podstawie posiadanej już wiedzy.

3. Nauczyciel podaje temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli klasę (w zależności od liczebności) na trzy lub sześć grup. Każda z nich
zapoznaje się z materiałem e – podręcznika dotyczącym wojny trojańskiej. Zespoły
otrzymują arkusze filpcharta i markery, na których przedstawiają okoliczności i przebieg
wojny.

Grupa 1 (oraz 4, jeśli grup jest sześć) ma za zadanie przedstawić jej przebieg na
podstawie mitu.
Grupa 2 (oraz 5) na podstawie utworów Homera „Iliady” i “Odysei”.
Grupa 3 (oraz 6) na podstawie przekazów historycznych.
Nauczyciel wyznacza czas na wykonanie zadania. Zespoły po wyznaczonym czasie
prezentują wykonane przez siebie zadanie, robi to lider lub osoba wyznaczona, następnie
zawiesza on arkusz w wyznaczonym miejscu.

2. Nauczyciel poleca uczniom, aby dobrali się w pary lub trójki i najpierw uważnie zapoznali
się z animacją przedstawiającą historię starożytnej Troi. Po odtworzeniu nagrania
prowadzący zadaje uczniom pytania: Czy uczeni są w stanie zidentyfikować Troję opisaną
przez Homera w pozostałościach na wzgórzu Hisarlik? Dlaczego tak trudno określić, która
z warstw archeologicznych mogłaby być tą poszukiwaną przez naukowców homerycką
Troją? Uczniowie przedstawiają propozycje odpowiedzi, a następnie w parach lub trójkach
pracują nad poleceniem nr 3: „Wyjaśnij, dlaczego po pierwszym i kolejnych upadkach
starożytnej Troi miejscowa ludność decydowała się na odbudowę miasta”. Po ustalonym
czasie wybrana grupa zgłasza swoją propozycję odpowiedzi, pozostali uczniowie odnoszą
się do niej.

3. Prowadzący wyznacza czas na samodzielne wykonanie przez uczniów ćwiczeń 1, 2 i 3.

uczniowie wskazują poprawne odpowiedzi, dopasowują postaci do opisów oraz analizują
ilustracje. Następnie wspólnie omawiane są zaznaczane przez uczniów odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Jako podsumowanie nauczyciel prosi uczniów, aby odpowiedzieli na pytanie: Dlaczego

Homer odmalował jednego z Greków walczących pod Troją ze szczególnym obrzydzeniem
i jak wyglądają współczesne “konie trojańskie”?

Uczniowie starają się na podstawie poznanej lekcji i wiedzy, jaką posiadają, odpowiedzieć
na pytanie – w razie konieczności nauczyciel naprowadza ich na prawidłową odpowiedź.

2. Następnie nauczyciel podsumowuje przebieg zajęć i dokonuje oceny pracy całej klasy.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 7, 8 i 9 z sekcji „Sprawdź się”.

2. (Dla uczniów chętnych) Wybierz jeden z epizodów z Iliady Homera i przedstaw go za

pomocą komiksu.

Materiały pomocnicze:

D. Musiał, Świat grecki od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.

Eurypides, Andromacha, wersy 602‐609, tłum. R.R. Chodkowski Gorgiasz.

Pochwała Heleny, rozdziały 5‐19, tłum. K. Tuszyńska.

Homer, Iliada, pieśni 1, wersy 1‐5; 2, wersy 212‐223; 6, wersy 243‐245; 11, wersy 632‐639; 22,
wersy (wybrane) 131‐344, tłum. K. Jeżewska.

J. Griffin,Homer, tłum. R.A. Sucharski, Warszawa 1999.

Wskazówki metodyczne:

Na podstawie animacji uczniowie mogą przygotować prezentację dotyczącą wojny

trojańskiej i dalszych losów Troi.