Homer, Iliada,

przeł. Kazimiera Jeżewska, oprac. Jerzy Łanowski,

wyd. 13 nowe zupełnie, BN II 17, 1981.

WSTĘP
1. Początek literatury europejskiej.
- najstarszą z literatur Europy, grecką, otwierają „Iliada” i „Odyseja”.
- tematy, mity i postaci z tych epopei weszły na stałe w świadomość kulturalną dużej części lu-
dzkości.
- dzieła w pełni rozwinięte, niepospolity kunszt poetycki, bogaty i barwny język, wielka skala
środków artystycznych – zaskoczenie i paradoks.
2. Pytania zasadnicze.
- kiedy i gdzie powstały poematy Homerowe?
- w jakiej epoce rozgrywa się akcja „Iliady”?
- realistyczna?
- kim był autor?
- forma ustna czy pisemna?
- pierwsze dzieła literatury greckiej?
- pokrewieństwa i związki z literaturą poza Grecją.

I. Egea i Grecja.
1. Świat egejski.
- ludność śródziemnomorska, pochodzenia małoazjatyckiego, docierająca na tereny później-
szej Grecji, gdzieś między 4500 a 3000 p.n.e. mieszała się z ludnością miejscową.
- pierwsze stulecia trzeciego tysiąclecia p.n.e. – rozwój i wzrost kultury kreteńskiej (minojskiej):
- pismo hieroglificzne (nieodczytane) ok. 2400-2100.
- pierwsze wielkie pałace 1850-1700.
- drugie pałace – w Knossos i Phaisos 1700-1550.
- Luwiowie na stałym lądzie 1900-1800 i na Krecie 1800.
- pismo linearne A (nieodczytane) 1700-1600.
- koniec największej świetności kultury minojskiej 1400.
- zniszczenie pałacu w Knossos i koniec pisma linearnego A 1450-1400.
- najazd Achajów na Kretę 1400-1300.
- świetność Knossos i pismo linearne B (odczytane w 1953 r.).
- najazd Dorów i upadek Knossos 1200-1100.
- „greckie średniowiecze”.
- okres mykeński na lądzie: najazd Achajów na Peloponez w latach 1600-1500; obronne grody
mykeńskie, pismo linearne B.
2. Wschód.
- handel Krety z Bliskim Wschodem.
3. Achajowie.
- rozszerzenie panowania z Myken na cały ląd grecki 1400-1200.
- zniszczenie Troi VII A.
4. Pierwsza faza kolonizacji.

1
- upadek potęgi Achajów w XI wieku.
- Jonowie z Peloponezu na Wybrzeże Azji Mniejszej; Eolowie na południe Azji Mniejszej; Doro-
wie na wyspy.
5. Przedział czasu.
- z „mroków greckiego średniowiecza” pierwsza wyłania się Jonia z bogatym Miletem.
- na trzy wieki ucicha kolonizacja (XI – IX), rozwój cywilizacyjny.
6. Siedziby małoazjatyckich Greków.
- Jonia z dwunastoma miastami: Milet, Myus, Priene nad Meandrem (dzis. Menderez), Efez u
ujścia Kaystru (dzis. Küczük Menderez), Kolofon, Lebedos, Teos, Kladzomenaj, Erythraj i Fo-
kaja (dzis. Gediz-czaj) oraz na wyspach Samos i Chios.
- w Jonii można zaobserwować najstarszą formę helleńskiej państwowości, polis, czyli miasto-
państwo, o ustroju arystokratycznym, rządzone przez królów, których władzę niejednokrotnie
arystokracja ogranicza.

II. Przekazy o Homerze.

1. „Biografie”.
- w starożytności wierzono, że Homer istniał; utwory go „zakryły”.
- od IV wieku p.n.e. od Arystotelesa braki wypełniano fantazją.
- 7 żywotów fantastycznych: syn nimfy lub dziewczyny-sieroty Kretheis i boga rzeki smyrneń-
skiej, Melesa, imię Melesigenes („z Melesa zrodzony”), imię Homeros („Ślepiec”) przybrał do-
piero po utracie wzroku.
- żywoty opowiadają o wędrówkach pieśniarza, o jego dłuższych i krótszych utworach, gęsto je
cytując.
- Homer miał umrzeć jako sędziwy starzec na wyspie Ios.
2. Co znaczy „Homer”?
- ślepiec, zakładnik, towarzysz, spajacz, zbieracz, składacz (twórca, poeta).
3. Świadectwa.
- o Homerze wspominali: Hezjod, Pindar, Simonides.
- Herodot datuje Homera i Hezjoda na ok. połowę IX wieku p.n.e.
4. Czasy.
- epoka heroiczna: 1400-1200 p.n.e.
- w poematach Homera pamięć o czasach pradawnych (pochwała świetności Myken i innych
ośrodków kultury minojsko-mykeńskiej) + współczesność (znajomość żelaza i jego użytkowa-
nia).
- najpóźniejsze w „Iliadzie” wzmianki o rynsztunku i taktyce walki ciężkozbrojnego piechura
(hoplity) – ok. 700 r. p.n.e.
5. Kultura „homerowa”.
- elementy z obrazków, scen, wzmianek i aluzji – obraz pełny i bogaty, ale nie historyczny.
- człowiek homerycki, heros i „kultura homerowa” istnieje tylko w świecie poetyckim, z rzeczy-
wistości zbiera i łączy tylko elementy.

III. Poezja i pismo.

1. „Przed początkiem”.
- Homer jest dla badaczy początkiem literatury greckiej i europejskiej (właściwie azjatyckiej).

2
- poezja jednak istniała wcześniej (wysoki kunszt poetycki, analogie z innych kultur).
- najdawniejsza poezja łączyła się z muzyka i śpiewem (sztuki plastyczne).
2. Zapis – nie literatura.
- rozszyfrowanie przez Michaela Ventrisa z pomocą Johna Chadwicka w 1953 r. pisma linear-
nego B; treść rozczarowała: księgi magazynowe, wykazy, spisy osób i rzeczy, dokumentacja
mienia władców i świątyń, nie literatura.
- minologia lub mykenologia zajmuje się zabytkami z pismem linearnym B.
3. Świadectwa poematów.
- Homer cytuje dawne opowieści, nawiązuje do starszych podań.
4. Śpiewacy nadworni.
- pieśń + muzyka + taniec.
- śpiewacy wymieniani pośród przedstawicieli zawodów (kowal, garncarz…), ludzie osiadli, słu-
żący dworowi.
- śpiew darem bóstw, natchnienie daje Muza.
- repertuar bogaty, zbogacany i aktualizowany.
- heksametr wierszem recytacji, nie śpiewu.
- w epoce późniejszej wygłaszaniem utworów zajmowali się nie śpiewacy-aojdowie, ale recyta-
torzy-rapsodowie.
5. Odbiór epiki.
- przekazanie poematu odbiorcom (słuchaczom) ustnie.
- starożytni nawet sami sobie czytają na głos, dopiero od III wieku n.e. wzmianki o zaskakują-
cym czytaniu „bez poruszania ustami”.
- wykonanie eposu publiczne.
6. Przekazanie utworów.
- czy wykonawcy tych poematów uczyli się ich z pisanego tekstu, czy też z ust poprzedników?
- brak umiejętności zapisania tak ogromnych eposów pismem znanym (np. linearnym B).
7. Literatura sąsiadów.
- sąsiedzi zapisywali teksty literackie, choć nie tak ogromne.
8. Tradycja grecka.
- przed Homerem musiała istnieć literatura, ale nie pisana i nie została spisana  fałszerstwa-
apokryfy.
9. Pismo greckie.
- zapożyczone od Fenicjan i przetworzone, np. oznaczenie samogłosek, przyjęto uważać, że
dostosowanie alfabetu fenickiego do języka greckiego jest dziełem Dorów (ok. 900 r. p.n.e.).
10. Najwcześniejsze zabytki.
- pochodzą z drugiej połowy VIII wieku p.n.e. – wiersze (heksametry).
11. Świadectwo formy.
- cechy stylu epopei Homera – pokrewieństwo z podobnymi zjawiskami w literaturze innych lu-
dów, podobieństwo technik poetyckich.
12. Prehistoria i narodziny kwestii homerowej.
- dyskusja filologiczna już w starożytności:
- określenie autentyczności poszczególnych dzieł z całego przypisywanego Homerowi ze-
społu.
- czy „Iliada” i „Odyseja” pochodzą od jednego czy dwu różnych twórców.

3
 - zabiegi krytyczno-edytorskie mające na celu ustalenie poprawnego wzorowego tekstu
poematów, wolnego od wtrętów i zniekształceń.
- Francois Hedelin abbe d’Aubinac (1604-1676) – literacki atak na Homera oskarżonego o nie-
moralność, zły gust, lichy styl i niekonsekwencje w poetyckiej narracji + antyczne przekazy,
że Homer nie znal pisma  Homer nie istniał, poematy są zlepkami różnych pieśni.
- Thomas Blackwell (1701-1757) – studium o „życiu i pismach” Homera.
- Robert Wood (1716-1771) – Homer nie znał pisma, poematy ustnie z pamięci.
- Friedrich August Wolf (1759-1824) – poematy Homerowe powstały jako twórczość ustna ok.
połowy X wieku p.n.e., w okresie, gdy Grecy nie znali jeszcze pisma.
- po Wolfie:
- unitaryści, tj. zwolennicy teorii o jedności poematów i ich indywidualnym autorze, Home-
rze.
- pluraliści, analitycy lub ewolucjoniści – zaprzeczający poematom jedności, jednego auto-
ra, określonego momentu powstania…
13. Analitycy.
- Gottfried Hermann (1772-1848) – teoria rozszerzania niewielkich początkowo poematów.
- Karl Lachmann (1793-1851) – teoria pieśni (złączenie i spajanie 18 początkowo odrębnych
poematów).
- George Grot (1794-1871) – teoria jądra podstawowego (rozszerzana „Pra-Iliada”).
14. Krąg współpracujących nauk.
- filologia, historia literatury, historia, badania komparatystyczne, papirologia, archeologia.
- Heinrich Schliemann (1822-1890) – wykopaliska w „miejscach Homerowych”: od 1868 r. w
Troi, Mykeny (1874), Tiryns (1876), Orchomenos i Itaka.
- podstaw archeologii „Homerowej” dał współpracujący ze Schliemannem od 1882 r. Wilhelm
Dörpfeld (1853-1940).
- archeologia, językoznawstwo + etnologia-antropologia.
15. Kontratak unitaryzmu.
- Dietrich Mülder 1910 r.:
- „Iliada” jest poematem jednolitym zbudowanym według jednolitego planu.
- niekonsekwencje wynikają ze specyficznego zadania, nałożonego przez poetycką osobo-
wość twórcy.
- źródłami są dzieła powstałe w okresie tego rozwoju.
16. Drugi zwrot.
- badania żywej jeszcze dzisiaj epickiej poezji ludowej, zwłaszcza epiki ludowej południowosło-
wiańskiej – Matija Murko (1861-1952), Milman Parry, Albert B. Lord.
- poezja Homerowa reprezentuje charakterystyczny typ poezji ustnej, styl formularny.
17. Poezja ustna.
- śpiewak jest tak jakby improwizatorem, tworzy z materiału istniejącego: treść (podanie) i for-
ma (zespół formułek).
18. To już literatura.
- poematy Homerowe wykazują plan, jedność wewnętrzną dużo ściślejszą, niż się można tego
spodziewać i niż się rzeczywiście spotyka w zapisie ludowej twórczości ustnej.
19. Data epopei.
- między połową IX i połową VIII wieku p.n.e.

4
IV. Kształt poematu.
1. Budowa „Iliady”.
- 15 537 wersów.
- podział na 24 pieśni (księgi), oznaczane umownie 24 literami dużymi alfabetu greckiego jest
późniejszy, pochodzi od uczonych aleksandryjskich.
- temat w inwokacji.
- analiza treści.
2. Forma poetycka.
3. Porównania.
- szeroko rozbudowane porównania o niezwykłej fakturze, zwłaszcza dłuższe – przeszło 200.
- są istotnym wzbogaceniem realistycznego obrazu życia.
4. Tok narracji.
- narracja jest opowiadaniem w czasie, treści w ruchu.
- nie zawsze wartko, czasem kunsztownie opóźniana, zaznaczona napięciem i zwalniana na-
pięciem.
- paralelizm akcji, ale nie opowiadania.
- plastyczność opisu.
- dokładność opisu.
- całkowite odsłonięcie wnętrza, brak niedomówień.
5. Epickość i dramatyzm.
- obiektywne przedstawianie opisywanej rzeczywistości nie oznacza obojętnego stosunku wo-
bec opowiadanych faktów; zakłada sąd poety o ludziach i wydarzeniach.
- wyczuwalne nastroje narratora.
- nasycenie eposu dialogami i monologami, swoiste prawo „dwu osób na scenie”.
6. Umowność.
- fakty zakomunikowane słuchaczowi twórca uważa za wiadome innym postaciom epopei.
- podawanie pozornych lub chwilowych uzasadnień sytuacji, postępowania postaci, pospiesz-
ne, niezbyt logiczne, ale prowadzące do zamierzonego przez poetę celu, np. pożegnanie
Hektora z Andromachą.
7. Realizm – idealizacja – cudowność.
- dar obserwacji – obrazy wierne rzeczywistości, opisy przyrody, przedmiotów, przedstawienia
scen z życia, charakterystyki bohaterów ukazane w rozwoju, w reakcjach psychologicznych.
- postaci poematu, herosi, są wyolbrzymione w perspektywie.
- cechą tej poezji jest podniosłość.
- epos jest obrazem życia pełnego sił, rzeczywistości uszlachetnionej i powiększonej nawet
tam, gdzie na to nie zasługuje.
- świat ludzki pozostaje w stałej zależności od świata boskiego.
- zamienne traktowanie Dzeusa z Mojrą (Przeznaczeniem).
- bogowie są ponad ludźmi, ale nie są jeszcze siłami moralnymi, nie reprezentują poziomu ety-
cznego wyższego niż ludzie.

V. Losy i echa „Iliady”.

- brak jeszcze pełnej historii Homera w kulturze europejskiej.

5
1. Grecja.
- własność ogólnohelleńska.
- od VI wieku p.n.e. podręcznik.
- Homer ustanowił pewien ład w systemie bardzo swobodnej niedogmatycznej religii greckiej.
- przekonanie o wspólnym pochodzeniu i jedności wszystkich Greków.
- podstawowa norma etyczna, zbiór wzorów postępowania.
- klasyczna szata epopei.
2. Potomstwo literackie.
- przypisywanie licznych utworów Homerowi.
- parodie epickie, np. „Wojna żabo-mysia”.
- VII i VI w. p.n.e. liryka i liryka chóralna.
- V w. p.n.e. dramat.
- od III wieku .p.n.e. Homer przestaje być jedynym wzorem literackim.
3. Homerologia kolebką filologii.
- starożytna nauka o literaturze i starożytna krytyka literacka.
- gramatyka, Biblioteka Aleksandryjska – badania nad Homerem, ustalanie tekstów poematów.
- badacze: Zenodot z Efezu (IV/III w. p.n.e.); Arystofanes z Bizancjum (III/II w. p.n.e.); Arys-
tarch z Samotraki (III/II w. p.n.e.).
4. Homer w Rzymie.
- przekład „Odysei” Liwiusza Andronikusa (połowa III w. p.n.e.).
- epik Enniusz, Wergiliusz, heksametryczny wyciąg z „Iliady” tzw. „Homer łaciński”…
5. Średniowiecze.
- przejęcie w wykształceniu Homera.
6. Bizancjum.
- głównie pośród kleru zakonnego.
- Anna Komnena (XII/XIII w.), słowniki-encyklopedie, zbiory sentencji moralnych, Joannes Tze-
tzes (XII w.).
- Digenis Akritas (X w.), Konstatyn Hermoniakos (XIV w.).
7. Losy „Homera” na Zachodzie Europy.
- „Iliada” wyparta przez „Homera łacińskiego” i łacińskie wersje Diktysa i Daresa.
- XII w. literackie odrodzenie trojańskiej tematyki: „Romnas trojański”. Gwidon da Colonna…
8. Powrót na Zachód.
- Petrarka, rękopisy greckie zaczęły napływać z Bizancjum do Włoch w większej liczbie w po-
łowie XV wieku.
- przekłady: Lorenza Valii + Francesco Aretino.
- 1488 r. we Florencji Grek Demetrios Chalkondyles – druk Homera w oryginale.
- z przekładów „Iliady” na języki narodowe Zachodu najwcześniejszy był hiszpański, prozą z
połowy XV wieku.
9. Homer a Wergiliusz i starożytni a nowocześni.
- renesans – odrodzeniem łacińskim, nie greckim.
10. Nawiązanie.
- w XIX wieku ogromne rozszerzenie znajomości poezji Homerowej.

VI. Homer w Polsce.

6
1. Zakres tematu.
2. Znajomość „Iliady” i historii trojańskich.
- przez Homera rozumiano „Homera łacińskiego”, Diktysa, Daresa i innych.
- 1504 r. Homer na wykładach na Akademii Krakowskiej.
- 1563 u Wirzbięty w Krakowie: „Historia barzo piękna, ucieszna, y każdemu stanu iście poży-
teczna… O zburzeniu a zniszczeniu onego sławnego a znamienitego miastha y państwa tro-
iańskiego” – Dares + Diktys.
- J. Kochanowski tłumaczenie „Iliady”, Krzysztof Wolthazy „Hipothezis Illiadi Xiąg Homerowich”.
3. Zastój i nowe odrodzenie.
- Homer ożywa na dobre w Polsce z początkiem XIX wieku.
- czytelnicy posługiwali się przekładami francuskimi, rzadziej włoskimi i niemieckimi.
4. Inspiracje i echa literackie.
- J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich”, W. Potocki „Wojna chocimska”, F. D. Kniaźnin
„Hektor”, A. Mickiewicz „Grażyna”, „Pan Tadeusz”, S. Wyspiański „Meleager”, „Protesilas i
Laodamia”, „Akropolis”, „Achlleis”, „Noc listopadowa”, J. N. Miller „Achilles na marach”; T.
Gajcy „Homer i Orchidea”, H. Sienkiewicz „Ogniem i mieczem”, Słowacki, Krasiński, Faleński,
Asnyk, Rydel, Tetmajer.
5. Polskie przekłady „Iliady”.
- J. Kochanowski – tylko III księga, „Monomachia Parysowa z Menelausem”, ok. 1577 r.
- pijar Franciszek Ksawery Dmochowski (1762-1808), w trzech tomach 1800-1801, posługiwał
się m.in. przekładami francuskimi (Madame Dacier) i angielskimi (Pope), klasyczny trzynasto-
zgłoskowiec.
- Stanisław Staszic: 1805-1815, przekłady włoskie, angielskie i Madame Dacier, niezwykła for-
ma, trzynastozgłoskowy heksametr.
- Jacek Idzi Przybylski 1814 r., dziwotwory językowe.
- parafraza fragmentów Juliusza Słowackiego.
6. Plon końca XIX wieku.
- Paweł Popiel (1837-1910), jego „Iliada” była ulubioną lekturą Sienkiewicza.
- Augustyn Szmurło (1821-1888), mało poetyczny.
- Stanisław Mleczko (1854-1944).
7. Stylizacje „ludowe”.
- część dzieła Lucjan Rydel + ilustracje Wyspiańskiego.
- Michał Pawlikowski, parafrazy archaizowane gwarą góralską.
- Kazimierz Tetmajer tylko dwa fragmenty.
- Jan Czubek 1921 r.
8. W ostatnich latach.
- Ignacy Wieniewski 1961 r. w Londynie, niewielki nakład.
- wybór „Iliady” w przekładzie Dmochowskiego w adaptacji Tadeusza Sinko w serii BN.
- Lesław M. Bartelski 1968 r., prozaiczny, skrócony przekład dla młodzieży.
9. „Iliada” najnowsza.
- Kazimiera Jeżewska (1902-1979), w 1972 r. w wyborze, nie doczekała się wydania całości,
nie skończyła przekładu „Odysei” i „Teogonii” Hezjoda.
- wyjątkowo sympatyczna, humanistka, ukończyła filozofię, historię i osychologię na Uniwersy-
tecie Warszawskim, debiut poetycki w 1924 r., do 1939 r. kierownik literacki teatru „Reduta”,

7
 tłumaczka liryki greckiej, zwłaszcza utworów poetek, poezję polsko-łacińską; po wojnie zajęła
się publikacją tłumaczeń Władysława Witwickiego; pisała także dla dzieci i młodzieży, autorka
sztuk scenicznych i opracowań na scenę baśni Andersena i innych.
- zasady tłumaczenia:
- wiersz tzw. izometryczny, tj. naśladujący miary oryginału greckiego, nie rymowany.
- współczesna polszczyzny kulturalnej, unikanie zbędnej archaizacji, dialektyzmów, prze-
strzeganie formularności, brak rażących nowotworów językowych.
- postulat wierności poezji, a nie wyrazom.
10. Heksametr.
- wierszem Homerowego eposu jest heksametr daktyliczny.
11. Polski heksametr.
- nie jest możliwy (brak zgłosek długich i krótkich), można upodobnić przez odpowiednie
rozstawienie akcentów.
- Mickiewicz „Pieśń Walejdoty”, Norwid „Bema pamięci żałobny rapsod”.

TEKST
- całą pieśń pierwszą poświęcono opowieści o przyczynie gniewu, sporze Achillesa z naczel-
nym wodzem greckiej wyprawy na Troję, Agamemnonem, który musząc dla przebłagania za-
gniewanego na Greków boga Apollona oddać swój zaszczytny udział w łupach, brankę Chry-
zejdę, nagradza to sobie odbierając Achillesowi jego zdobycz, Bryzejdę. Znieważony Achilles
zapowiada wycofanie się z walki, a później prosi swą matkę, boginkę morską Tetydę, o wsta-
wiennictwo u Dzeusa, który winien pomóc Troi, aby zaszkodzić Achajom. Dzeus obiecuje
spełnić prośbę bogini.
- Pieśń druga stanowi początek spełnienia tej obietnicy. Dzeus zsyła na Agamemnona zwod-
niczy sen, który ma go skłonić do podjęcia szturmu na Ilion. Wódz zmierza do tego celu nie
wprost, udaje, że chce zakończyć wyprawę i zarządzić powrót do domów, a wtajemniczeni w
podstęp wodzowie greccy mają skłonić Greków do sprzeciwu wobec tej decyzji, co też czy-
nią, nie bez trudności, bo wojsko daje wiarę słowom Agamemnona, a bardziej jeszcze pot-
warcy królów, zuchwałego demagoga Tersytesa. Resztę pieśni zajmują „katalogi", wyliczenia
sił greckich i trojańskich.
- W pieśni trzeciej dochodzi wreszcie do bitwy, przerwanej jednak dla stoczenia "rozstrzygają-
cego" pojedynku między Menelaosem, mężem porwanej Heleny, i Parysem, który ją porwał.
Pojedynek zakończyłby się zwycięstwem Menelaosa, gdyby bogini Afrodyta nie uratowała cu-
downie Parysa i nie uniosła go do komnat Heleny.
- „Winę" Trojan pieczętuje (w pieśni czwartej) zdradziecki strzał namówionego przez boginię
Atenę Trojanina Pandara, który rani Menelaosa z łuku.
- Zawieszenie broni zerwane, bitwę znaczy teraz szereg bohaterskich czynów Diomedesa, o
których opowiada pieśń piąta. Żeby móc stawić czoło Grekom, Trojanie winni przebłagać
nieprzyjazną boginię, Palladę. Ich wieszczek, Helenos, wysyła więc do Troi Hektora, aby
uprosił matkę i kobiety trojańskie o modły przed posągiem bogini. W mieście Hektor oprócz
matki, Hekaby, spotyka jeszcze Parysa, Helenę i żonę swoją, Andromachę, z małym synkiem
Astyanaksem.
- We wzruszającym pożegnaniu Hektora z Andromachą, pełnym złych przeczuć fatalnego dla
Troi końca zmagań, kulminuje pieśń szósta.

8
- W siódmej bitwa słabnie, dochodzi znów do pojedynku, nie rozstrzygniętego, między Hekto-
rem i Ajasem. Zapada noc, na następny dzień Achajowie obwarowują obóz korzystając z za-
wieszenia broni zawartego w celu pogrzebania poległych.
- W pieśni ósmej Dzeus zakazuje bogom udziału w walce. Kiedy bitwa znów wybucha, Troja-
nie spychają Achajów aż do ich obozu nad morzem przy wyciągniętych na brzeg okrętach i z
zapadnięciem mroku nie wracają do miasta biwakując przy rozpalonych w polu ogniskach.
- Wobec zagrażającej klęski Achajowie wysyłają do Achillesa poselstwo, próbując go przebła-
gać i skłonić do udziału w walce, ale Achilles odmawia (pieśń dziewiąta).
- Pieśń dziesiątą wypełnia opis nocnego wypadu greckich zwiadowców, Odyseusza i Diome-
desa, uwieńczonego podwójnym sukcesem: schwytaniem i zamordowaniem Trojanina Dolo-
na, który w tym samym celu wyprawiał się do obozu Greków oraz wymordowaniem napadnię-
tych we śnie sojuszników Trojan, Rezosa i jego drużyny.
- Ze świtem wybucha (pieśń jedenasta) nowa bitwa, pod znakiem przewag ruszającego oso-
biście do boju Agamemnona, który jednak raniony musi opuścić pole bitwy. Jest więcej ran-
nych, pośród nich lekarz Machaon, którego uwozi z pola bitwy sędziwy Nestor. Widzi to z da-
leka Achilles i wysyła przyjaciela swego Patroklosa, aby się dowiedział, kim jest ranny. Nestor
opowiada Patroklosowi o grozie położenia.
- Tymczasem trwa zażarta bitwa, Trojanie forsują mur achajski (pieśń dwunasta).
- Walka toczy się już u samych okrętów (pieśń trzynasta).
- W sytuacji już dla Greków krytycznej sprzyjająca im Hera uwodzi i usypia Dzeusa, aby odwró-
cić jego uwagę (pieśń czternasta). Ale obudzony i rozgniewany władca bogów przywraca
Trojanom przewagę.
- Hektor stanął już na greckim okręcie i woła o pochodnię, aby podpalić okręty i w ten sposób
odciąć Achajom drogę odwrotu do ojczyzny (pieśń piętnasta).
- Patroklos uprosił tymczasem Achillesa, aby mu pozwolił ruszyć na pomoc Grekom – zbroi
Achillesa, na co bohater zgadza się, ale ostrzega Patroklosa, aby poprzestał na wyparciu
Trojan z achajskiego obozu. Mimo danej obietnicy upojony szeregiem zwycięskich pojedyn-
ków (zabija nawet najdzielniejszego po Hektorze spośród przeciwników, Sarpedona) Patro-
klos dociera już do murów Troi i tu ginie z ręki Hektora (pieśń szesnasta).
- Nad zwłokami jego wybucha walka, ciało ratuje Menelaos, ale zbroję zdarł z trupa Hektor
(pieśń siedemnasta).
- W pieśni osiemnastej Achilles dowiaduje się o śmierci przyjaciela, rozpacza. Pociesza go
Tetyda i rusza do kuźni boga-kowala Hefajstosa, aby go prosić o wykucie dla syna nowej
zbroi, gdyż Achilles pragnie pomścić przyjaciela. Hefajstos spełnia jej prośbę, a opis wykony-
wanej przez boga tarczy pozwala poecie szeroko przedstawić sceny z życia greckiej społecz-
ności na tarczy wyobrażane.
- W pieśni dziewiętnastej dochodzi do pojednania Achillesa z Agamemnonem. Jednakże
wszystkie oznaki czci i zadośćuczynienia nie stanowią pociechy dla bohatera myślącego tylko
o zemście. Ale i nad nim samym gromadzą się zapowiedzi przyszłego losu.
- W pieśni dwudziestej rozpoczyna się ostatnia bitwa Iliady, w której za zgodą Dzeusa biorą
udział także bogowie.
- Spośród ludzi największych wyczynów dokonuje Achilles, mordujący wszystkich przeciwni-
ków, ważący się nawet na walkę z bogiem rzeki Skamandra (pieśń dwudziesta pierwsza).
- Wreszcie Achilles dociera do murów oblężonego miasta. Tu czeka na niego Hektor, który nie

9
 schronił się do Troi jak inni, jednakże i jemu braknie odwagi, i do walki z Achillesem skłania
go dopiero podstępem Atena przybierająca postać brata Hektora, Deifoba. Hektor ginie z ręki
Achillesa, który jeszcze pastwi się nad trupem (pieśń dwudziesta druga).
- Pieśń następna (dwudziesta trzecia) opowiada o pogrzebie Patroklosa i igrzyskach pogrze-
bowych na cześć zmarłego.
- Kiedy noc zapadła (pieśń dwudziesta czwarta), do namiotu Achillesa przybywa potajemnie
Priam z okupem za zwłoki syna, rzuca się do stóp zabójcy Hektora, wzrusza Achillesa przy-
pomnieniem jego starego ojca i uzyskuje spełnienie swych próśb. Taki jest kres gniewu Achil-
lesa. Trojanie grzebią swego najdzielniejszego obrońcę, Hektora.

10