Powtórka

− Gramatyka

Indicativus praesentis
 sum, esse - być

L. poj. L. mn.
1. sum 1. sumus

2. es 2. estis

3. est 3. sunt

Imperativus
Tryb rozkazujący

2. Es! 2. Este!

Deklinacje
  1 deklinacja
W I deklinacji mamy przymiotniki i rzeczowniki rodzaju żeńskiego.

• Nominativus singularis - zakończone na “a”

• Genetivus singularis - zakończone na “ae”

Przykład:

Sing. Pl.

Nom. Scriba (I) clarus (II) Scribae clari

Gen. Scribae clari Scribarum clarorum

Dat. Scribae claro Scribis claris

Acc. Scribam clarum Scribas claros

Abl. Scriba claro Scribis claris

Voc. Scriba clare Scribae clari

Scriba – pisarz
• Został odmieniony w deklinacji I, ponieważ jest to wyjątek rodzaju męskiego

Clarus - sławny
• Odmieniony w II deklinacji, ponieważ II deklinacja jest dla przymiotników i
rzeczowników rodzaju męskiego (clarus to r. m.)

Pamiętajmy, że do rzeczownika dodajemy przymiotnik w tym samym rodzaju!

Wyjątki r. męskiego, które odmieniamy w I deklinacji:

 Scriba – pisarz
 Pirata – pirat
 Nauta - żeglarz
 Agricola – rolnik
 Auriga - woźnica
 Advena – przybysz
 Incola – mieszkaniec
 Peota - poeta

Temat
Jak zrobić temat wyrazu?

Np. Z Genetivu wyrzucamy końcówkę “ae” i zostaje wtedy nasz temat.

• Sriba, scribae – scrib

VOCATIVUS PRAWIE ZAWSZE BĘDZIE RÓWNY NOMINATIVUSOWI

 2 deklinacja
Dotyczy rodzaju męskiego i nijakiego (przymiotników i rzeczowników).
Deklinacja 2 obejmuje rzeczowniki i przymiotniki zakończone w Genetivie sing.
na “-i".

Końcówki przymiotników i rzeczowników w Nominativie:

 r. męski: us/er
 r. nijaki: um
 Przykład deklinacji r. męskiego:

SING. PL.
Nom. Hortus altus Horti alti
Gen. Horti alti Hortorum altum
Dat. Horto alto Hortis altis
Acc. Hortum altum Hortos altos
Abl. Horto alto Hortis altis
Voc. Horte alte Horti alti

+ Rzeczwonik oraz przymiotnik mają ten sam rodzaj (męski).

+ W obu przypadkach jest końcówka “us” w Nominativie.

 Przykład deklinacji r. nijakiego:

SING. PL.

Nom. Vinetum multum Vineta multa

Gen. Vineti multi Vinetorum multorum

Dat. Vineto multo Vinetis multis

Acc. Vinetum multum Vineta multa

Abl. Vineto multo Vinetis multis

Voc. Vinetum multum Vineta multa

+ Przypomnienie: r. nijaki ma końcówkę “um”!

+ Rzeczownik tutaj oraz (dopasowany do niego pod względem rodzaju)
przymiotnik mają ten sam rodzaj.
 Przymiotniki w deklinacjach

1 deklinacja 2 deklinacja
r. żeński r. męski r. nijaki
-a -us/-er -um

Przykłady:

 Dobry -> Bonus (II, r. m), Bonum (II, r. n.), Bona, (I, r. ż)
 Piękny -> Pulcher (II, r. m), Pulchrum (II, r. n.), Pulchra (I, r. ż)

Koniugacje

Końcówki bezokoliczników:

• Ere
• Are
• Ire

 1 Koniugacja
• Temat kończy się na “a”

Np. Vistare – vista

 2 Koniugacja
• Temat kończy się na “e”

Np. Monere – mone

 3 Koniugacja
• Temat kończy się na nic lub na “î” (ale < jest ku górze)

Np. Capere – cap (temat nie kończy się ani na e, ani na a, ani na i)

+ Natomiast capio, ma po odcięciu “o”, wymienione u góry “i” dla 3

koniugacji
  4 Koniugacja
• Temat kończy się na “İ”, ale z – zamiast kropki

Np. Audire – audi

INDICATIVUS PRAESENTIS ACTIVI

1 Koniugacja 2 Koniugacja 3 Koniugacja 4 Koniugacja

1. Visit-o 1. Mone-o 1. Mitt-o 1. Audi-o

2. Visita-s 2. Mone-s 2. Mitt-i-s 2. Audi-s

3. Visita-t 3. Mone-t 3. Mitt-i-t 3. Audi-t

1. Visita-mus 1. Mone-mus 1. Mitt-i-mus 1. Audi-mus

2. Visita-tis 2. Mone-tis 2. Mitt-i-tis 2. Audi-tis

3. Visita-nt 3. Mone-nt 3. Mitt-u-nt 3. Audi-u-nt

+ W 3 koniugacji jest przykład z tzw. spójką, czyli “i” dodawane przed końcówką
fleksyjną.
+ W 3 koniugacji również może być czasownik bez spójki! Takim jest np. Capio,
gdzie temat to “capi” -> wtedy po prostu dodajemy końcówki fleksyjne do
tematu.

Końcówki czasowników:
Sing. Pl.
1. - o 1. - mus
2. - s 2. - tis
3. - t 3. - nt

Najpierw zamieniamy czasownik na bezokolicznik! -> np. Dormio – dormire

Dopiero wtedy szukamy pasującej deklinacji i odmieniamy!

UWAGA!
  Koniugacje mogą być w trybie rozkazującym.

Imperativus Praesentis Activi

1 koniugacja 2 Koniugacja 3 Koniugacja 4 Koniugacja
2 Sing. Vista! Mone! Mitt-e! Cape! Audi!
2. Pl. Vista-te! Mone-te! Mitt-i-te! Capi-te! Audi-te!

• W l. poj. usuwamy końcówkę “re” z czasownika i tworzymy temat praesentis.

Czasowniki wtedy będą się kończyć na: a, e, i.
• W l. mn., kiedy usuniemy już końcówkę “re” i stworzymy temat, dodajemy
końcówkę “te” do czasownika.

ACI
Accusativus Cum Infinitivus

 Biernik z okolicznikiem

Verbum regens – czasownik rządzący

Przykłady verbum regens:

• Puto - sądzę
• Video - widzę
• Audio - słyszę
• Dico - mówię
• Narro – opowiadam
• Gaudeo - cieszę się
• Cupio - rządam
• Iubeo - rozkazuję
• Constat – wiadomo (że)
• Fama est – jest wieść
• Notum est – jest znanym
• Oportet – trzeba
 Przykład zdania w ACI i jego tłumaczenie:

Video puerum cantare.

Widzę, że chłopiec śpiewa.

Video (widzę) = nasze verbum regens

+ Tłumaczymy to dosłownie, dodając do neigo “że”

Puerum (chłopiec) -> podmiot, rzeczownik (r. m.) w Accusativie

+ W tłumaczeniu musimy rzeczownik przekształcić z Accusativu na

Nominativus (czyli mianownik)

Cantare (śpiewać) -> orzeczenie, czasownik w bezokoliczniku

+ W tłumaczeniu podajemy czasownik w formie osobowej (nie tłumaczymy

na bezokolicznik!)

Jak tłumaczymy ACI?

W 4 krokach

I. Szukamy w zdaniu verbum regens (czasownika rządzącego) i tłumaczymy go.

II. Dodajemy do niego “że” (chociaż nie ma go tłumacząc zdanie).
III. Szukamy Accusativu (naszego podmiotu) i przekształcamy go na
Nominativus (Mianownik).
IV. Szukamy Infinitivu (bezokolicznika, naszego orzeczenia) i tłumaczymy go
jako orzeczenie zdania podrzędnego - czasownik w formie osobowej.

Trochę trudniejszy przykład:

Dei cupiunt Aneam ex oppido evadere.

Bogowie chcą, żeby Eneasz wyszedł z miasta.

 Verbum regens -> CUPIUNT (chcą)

 Dodaliśmy “żeby” do czasownika rządzącego
 Accusativus (podmiot) ->ANEAM (Eneasz), przetłumaczyliśmy w Nominativie
(w Mianowniku)
 Infinitivus (orzeczenie) -> EVADERE (wyjść - wyszedł), przetłumaczyliśmy nie
jako bezokolicznik, tylko jako czasownik w formie osobowej
+ skoro Eneasz – nasz podmiot to mężczyzna, tłumaczenie będzie pod jego
osobę -> Eneasz wyszedł.