ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

1
2
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Ελλάδα καλύπτει έκταση περίπου 131.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων με το 20% αυτής να
αντιστοιχεί στα περίπου 3.053 νησιά της. Η ακτογραμμή της φτάνει περίπου τα 17.000 χλμ., αντι-
στοιχεί στο 1/2 περίπου της συνολικής ακτογραμμής της Μεσογείου. Η παράκτια ζώνη (απόσταση
μέχρι 50 χλμ. από τη θάλασσα) «φιλοξενεί» το 85% του πληθυσμού, το 80% της βιομηχανίας, το
90% του τουρισμού, μεγάλο μέρος της γεωργίας και το σύνολο σχεδόν της αλιείας και των ιχθυο-
καλλιεργειών.
Η Ελλάδα είναι ακόμα μια από τις πλούσιες σε βιοποικιλότητα χώρα, με πολλά ενδημικά είδη
φυτών και ζώων, παρά τις πιέσεις που δέχεται το περιβάλλον, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες.
Η ελληνική παράκτια ζώνη χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία ειδών (χλωρίδας και πανίδας),
γεω-μορφολογικών χαρακτηριστικών, παραγωγικών οικοσυστημάτων αλλά και από συσσώρευση
πλήθους ανθρώπινων δραστηριοτήτων (ψυχαγωγία, αστική και βιομηχανική ανάπτυξη, κτλ.). Οι
κύριοι τύποι θαλάσσιων μεσογειακών οικοτόπων απαντώνται στην Ελλάδα, και χωρίζονται σε επτά
ομάδες θαλάσσιων και παράκτιων οικοτόπων. Έχουν καταγραφεί και περιγραφεί 31 θαλάσσιοι και
132 παράκτιοι (ξηράς και υγροτόπων) τύποι φυτικών ειδών. Στις ελληνικές θάλασσες έχουν κατα-
γραφεί περίπου 450 είδη ψαριών, ορισμένα από τα οποία είναι είδη τα οποία μετανάστευσαν τις
τελευταίες δεκαετίες από τον Ινδικό Ωκεανό και την Ερυθρά Θάλασσα, μέσω της Διώρυγας του
Σουέζ ή εξαιτίας των πλοίων. Σημαντική είναι και η παρουσία 12 ειδών δελφινιών και φαλαινών
(κητώδη), από τη φάλαινα-φυσητήρα μέχρι το δελφίνι Ζiphius.
Περίπου 110 άτομα της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus ζουν ακόμα στις θάλασσες
μας και βρίσκουν καταφύγιο πλέον σε απομακρυσμένες σπηλιές. Η θαλάσσια χελώνα Caretta
caretta γεννάει τα αυγά της σε ένα αριθμό ελληνικών ακτών, ενώ δύο άλλα είδη θαλάσσιων χελω-
νών, η πράσινη χελώνα (Chelonia mydas) αλλά και η δερματοχελώνα (Dermochelus coriacea) έ-
χουν παρουσία στις ελληνικές θάλασσες. Εννέα (9) περιοχές έχουν χαρακτηριστεί ως Ειδικές
Προστατευόμενες Περιοχές σύμφωνα με τη Συνθήκη της Βαρκελώνης (4ο Πρωτόκολλο). Από τις
238 περιοχές που έχουν προταθεί από την Ελλάδα για ένταξη στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Φυσικών
Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000, περίπου 120 περιέχουν θαλάσσιους και παρά-
κτιους οικοτόπους καθώς και οικοτόπους για σημαντικά είδη. Πολλά νησιά και βραχονησίδες έ-
χουν παρόμοιες περιοχές. Σημαντικές Περιοχές για τα πουλιά βρίσκονται κοντά στην παράκτια
ζώνη.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η παράκτια ζώνη
Η αυξανόμενη πίεση στην παράκτια ζώνη είναι το σοβαρότερο, ίσως, περιβαλλοντικό πρόβλη-
μα που αντιμετωπίζει τόσο η Μεσόγειος όσο και η Ευρώπη. Αν και σε κάποιους άλλους περιβαλλο-
ντικούς τομείς διαπιστώνεται μια βελτίωση ή τουλάχιστον σταθεροποίηση της κατάστασης, στο
θέμα του παράκτιου και θαλάσσιου περιβάλλοντος όλα δείχνουν συνέχιση της επιδείνωσης. Οι πα-
ράκτιες περιοχές αντιμετωπίζουν πληθώρα προβλημάτων από τις ολοένα αυξανόμενες ανθρώπι-
νες επεμβάσεις, όπως η μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού και οικονομικών δραστηριοτήτων στις
ακτές, η ρύπανση των κλειστών κόλπων και των θαλασσών γενικότερα με λύματα και κάθε είδους
απόβλητα, η συρρίκνωση των φυσικών και αδόμητων παράκτιων περιοχών, η εξαφάνιση των οικο-
λογικών χαρακτηριστικών των ακτών (παράκτια βλάστηση, αμμόλοφοι, υγρότοποι κα).

ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ

3
 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ

Η παράκτια περιοχή είναι ένας τόπος που παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Εί-
ναι μια περιοχή η οποία περιλαμβάνει τόσο τη θάλασσα ή τον ποταμό και τη λίμνη όταν μι-
λάμε για παρόχθια περιοχή, όσο και τη στεριά που βρίσκεται δίπλα της. Είναι ένα ιδιόμορ-
φο και ευαίσθητο οικοσύστημα που γίνεται από τρία στοιχεία : τη θάλασσα, τη στεριά και
τον αέρα. Για το λόγο αυτό έχει και μεγάλη οικολογική σημασία.
Ο συνδυασμός των φυσικών στοιχείων δημιουργεί στον παράκτιο χώρο ένα ιδιαίτερο
φυσικό περιβάλλον με μεγάλη ποικιλία γεωλογικών στοιχείων και δημιουργούνται σημαντι-
κοί οικότοποι που φιλοξενούν πολλά και πολλές φορές σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας.
Στο σημείο που η θάλασσα συναντάει τη στεριά είναι το σημείο όπου τα τρία στοιχεία
της παράκτιες περιοχής επιδρούν μεταξύ τους
Η εξέταση που θα επιχειρήσουμε εμείς έχει να κάνει τόσο με το θαλάσσιο περιβάλλον
όσο και με το τμήμα εκείνο της στεριάς που βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα.
Βέβαια χωρίς να είναι σταθερό το εύρος αυτής της περιοχής τόσο στη στεριά που
μπορεί με την ευρύτερη έννοια να φτάνει και αρκετά μέτρα ή και χιλιόμετρα από το σημείο
που σκάει το κύμα, όσο και στη θάλασσα που μπορεί να ξεκινάει από το πρώτο κύμα και να
φτάνει μέχρι και σε μεγάλο βάθος πολύ ανοικτά από την ακτή, η παράκτια περιοχή που θα
εξετάσουμε εμείς είναι εκείνη μέσα στην οποία αναπτύσσονται ανθρώπινες δραστηριότη-
τες που εξαρτώνται από τα στοιχεία της παράκτιας περιοχής και επηρεάζουν το φυσικό
περιβάλλον. Ακόμα θα θεωρήσουμε σαν τέτοια και την περιοχή που ζουν και αναπτύσσο-
νται διάφορες μορφές ζωής και απαρτίζουν τη χλωρίδα και την πανίδα που εξαρτάται από
τα φυσικά στοιχεία των παράκτιων περιοχών.
Επομένως η παράκτια περιοχή είναι μια πολύ σημαντική οικολογικά περιοχή στην ο-
ποία όμως αναπτύσσονται και πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες και για το λόγο αυτό
είναι μια περιοχή που διατρέχει σημαντικούς κινδύνους.
Είναι ανάγκη να υπάρξει ένας σωστός σχεδιασμός έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι
κίνδυνοι για αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και διατάραξη της ισορροπίας ανάμεσα
στα είδη που για χιλιάδες χρόνια ζουν στις περιοχές αυτές.

4
 ΤΥΠΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Αμμώδης

Σε μια αμμώδη παραλία το κυρίαρχο στοιχείο είναι η πολύ λεπτή άμμος. Αυτό οφείλε-
ται στη γενικότερη γεωλογική σύσταση της περιοχής, καθώς επίσης και στα κλιματολογικά
στοιχεία που επικράτησαν για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Η άμμος είναι αποτέλεσμα αποσάθρωσης των πετρωμάτων της περιοχής και της διά-
βρωσης που υπήρξε στη συνέχεια. Ο θρυμματισμός των μεγάλων πετρωμάτων σε δισεκα-
τομμύρια μικρούς κόκκους δεν έγινε σε μια στιγμή. Ο άνεμος και το νερό χρειάστηκαν χι-
λιάδες χρόνια για να επιτελέσουν το έργο τους.
Στις εκβολές των ποταμών οι φερτές ύλες σχηματίζουν δέλτα. Η μακροχρόνια από-
θεση αυτών των υλικών αυξάνει την έκταση της στεριάς η οποία στο σημείο εκείνο φαίνε-
ται να εισχωρεί μέσα στη θάλασσα.
Ποσότητες της άμμου μεταφέρθηκαν ακόμα και από τα ρεύματα της θάλασσας που με-
τέφεραν εκεί υλικά της διάβρωσης των κυμάτων.
Κυρίαρχο στοιχείο σε μια αμμώδη παράκτια περιοχή είναι οι αμμοθίνες που σχηματί-
ζονται από τους ανέμους που πνέουν στην περιοχή. Έτσι παρατηρώντας τον προσανατολι-
σμό των αμμοθινών μπορούμε να ερμηνεύσουμε τα κλιματολογικά στοιχεία που επικράτη-
σαν στην περιοχή για χιλιάδες χρόνια.
Οι αμμοθίνες είναι και το φυσικό αμυντικό μέσο που προφυλάσσει την ενδοχώρα από
της συνέπειες των κυμάτων.
Οι υφή της παραλίας δεν σταματάει στο σημείο που αρχίζει το κύμα της θάλασσας. Εί-
ναι η ίδια και στο βυθό της θάλασσας για αρκετά μέτρα από την ακτή επηρεάζοντας έτσι
και τους θαλάσσιους οργανισμούς τόσο της χλωρίδας όσο και της πανίδας.

5
 Βραχώδης

Στις βραχώδεις ακτές κυρίαρχο στοιχείο είναι οι απόκρημνοι γυμνοί βράχοι. Στη νό-
τια και ανατολική Θάσο οι περισσότερες παραλίες είναι βραχώδεις.
Όπως και στις αμμώδεις έτσι και στις βραχώδεις η γεωλογική τους σύσταση είναι αυ-
τή που συντέλεσε στη δημιουργία τους. Η διάβρωση των κυμάτων είναι εμφανής. Οι βρά-
χοι παρόλο που αποτελούνται από υλικά που δύσκολα διαβρώνονται εν τούτοις στο πέρα-
σμα των χιλιετιών δύσκολα αντιστέκονται στη δύναμη των κυμάτων. Άλλωστε δεν αποτε-
λούν συμπαγή και ενιαία υλικά. Έτσι τα πλέον ευάλωτα είναι αυτά που παρασύρονται πρώ-
τα ενώ τα πλέον ανθεκτικά παραμένουν στη μάζα του πετρώματος. Έτσι δημιουργούνται
πολύ όμορφες θαλάσσιες σπηλιές.

6
 Στις βραχώδεις ακτές μπορούν και βρίσκουν ασφαλές καταφύγιο πολλά θαλασσοπού-
λια γιατί οι περιοχές αυτές δεν είναι εύκολα προσβάσιμες από τους διάφορους εχθρούς
τους και κυρίως από τον άνθρωπο.
Στις σπηλιές βρίσκουν καταφύγιο οι φώκιες.
Αλλά και στο υποθαλάσσιο τμήμα τους τα βράχια είναι ένας χώρος που επηρεάζει το
είδος της χλωρίδας και της πανίδας και φιλοξενούν διάφορους οργανισμούς όπως όστρακα
και διάφορα είδη ψαριών.
Στις βραχώδεις ακτές δεν έχουμε έντονη οικιστική ανάπτυξη επειδή είναι πολύ δύ-
σκολο να πάει εκεί κάποιος. Αυτό που θεωρείται αρνητικό για μια μεγάλη οικοδόμηση, θε-
ωρείται θετικό για κάποιους μοναχούς που εκεί βρίσκουν το ησυχαστήριό τους. Μικρά εκ-
κλησάκια και μοναστήρια σκαρφαλωμένα στο χείλος του γκρεμού, ίδιες φωλιές από θαλασ-
σοπούλια, ατενίζουν το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας και δίνουν ένα ιδιαίτερο χρώμα
στην περιοχή. Το μοναστήρι του Αρχάγγελου στη Θάσο είναι ένα χαρακτηριστικό παρά-
δειγμα ενός τέτοιου επιβλητικού κτίσματος σε βραχώδη παράκτια περιοχή.
Στη Δυτική Θάσο υπάρχουν επίσης βραχώδεις ακτές οι οποίες όμως δεν είναι από-
κρημνες κι έτσι είναι πιο εύκολα προσβάσιμες και οικοδομήσιμες.

7
 ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Από μια πρώτη ματιά θα μπορούσε κανείς να πει ότι η παραλία είναι ένα φτωχό σε
ζωή οικοσύστημα. Τα μικρά ταπεινά αλλά τόσο παρεξηγημένα χορταράκια των αμμοθινών
δείχνουν πολύ λίγα αν τα συγκρίνουμε με τη μεγάλη βλάστηση που παρατηρούμε αν προ-
χωρήσουμε προς το εσωτερικό και συναντήσουμε τα πρώτα λιβάδια. Κι όμως υπάρχει ένας
μεγάλος πλούτος τόσο σε φυτά όσο και σε ζώα που ζουν και αναπτύσσονται στην περιοχή
αυτή. Για να μπορέσουμε να τα μελετήσουμε καλύτερα, καλέσαμε έναν κατ’ εξοχήν ειδικό,
τον Πρόεδρο της ΕΕΠΦ και συγγραφέα αντίστοιχων βιβλίων κ. Γιώργο Σφήκα, και περ-
πατήσαμε μαζί στην παραλία.

Μόλις φτάσαμε στις αμμοθίνες κι αρχίσαμε να εξετάζουμε τα φυτά της περιοχής

Με τη βοήθεια του κ. Γ. Σφήκα αναγνωρίσαμε και καταγράψαμε με την επιστημονική

τους ονομασία τα παρακάτω φυτά που εντοπίσαμε στην περιοχή αυτή:

ALISMA PLATAGNO - AQUATICA HYPERICUM PERFORATUM

ANAGALLY ARRENSIS JASIONE HELDREICHII
ANTHEMY TOMENTOSA JUNCUS
ARCTIUM KAKILE MARITIMA
ARISTOCHIA ROTUNDA NIGELLA
ARISTOLOCHIA CLEMATITA OTANHY MARITIMUS
CALYSTEGIA SEPIUM PANCRATIUM MARITIMUM
CALYSTEGIA SOLDANELLA PAPAVER RHOEAS
CENTAUREA GRISEBACHII PISTACIA TEREBINTHUS
CERCIS SILIQUASTRUM PYRACANTHUS
CICHORIUM INTIBUS SILENE GRISABACHII
CREPIS TEUCRIUM POLIUM
DAUKUS CAROTA VERBASCUM SINUATUM
ERYNGIUM MARITIUM VICIA

8
9
 Αυτά βέβαια αφορούσαν αμμώδη παράκτια περιοχή καθώς επίσης και περιοχή εκβο-
λών μικρού ποταμού. Όπως παρατηρήσαμε υπάρχει μια πολύ μεγάλη ποικιλία από φυτά,
πολλά από τα οποία είναι σπάνια ενδημικά φυτά.

10
 Υπάρχουν όμως και οι βραχώδεις παράκτιες περιοχές. Και σ’ αυτές η βλάστηση είναι
αρκετά πλούσια. Βέβαια δεν αναφερόμαστε στις απότομες και απόκρημνες παραλίας της
νοτιοανατολικής Θάσου, όπου πραγματικά η όψη του βράχου προς τη θάλασσα μοιάζει
πραγματικά με μια κάθετη τομή. Στη δυτική Θάσο όμως όπου υπάρχει πιο ομαλή κλίση
των ακτών προς τη θάλασσα, υπάρχει μια πλούσια βλάστηση που περιλαμβάνει κυρίως μι-
κρούς θάμνους, αλλά και πεύκα τα οποία πολλές φορές φτάνουν μέχρι τη θάλασσα.

11
 ΠΤΗΝΑ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Κυρίαρχο πουλί σε μια παράκτια περιοχή είναι ο γλάρος. Φωλιάζει σε βραχώδεις πε-
ριοχές και σε μικρές βραχονησίδες μαζί με χιλιάδες άλλα του είδους του. Τα κοπάδια των
γλάρων ακολουθούν τα καραβάκια της περιοχής αναζητώντας την τροφή τους στα απορ-
ρίμματα και τα αποφάγια των επιβατών. Επειδή τρέφονται με απορρίμματα θα τους συνα-
ντήσουμε πολλές φορές και σε μεγάλη απόσταση από την ακτή, σε χωματερές και σκουπι-
δότοπος. Μπορούμε να πούμε ότι ο γλάρος είναι ο φύλακας άγγελος της θάλασσας που
τρώγοντας τα αποφάγια φροντίζει για την καθαριότητά τους. Είναι όμως και ένα κομμάτι
μιας πολύ όμορφης καλοκαιρινής εικόνας, που τονίζει το λευκό του χρώμα πάνω από το
γαλάζιο της θάλασσας και συντροφεύει τους ταξιδιώτες στο θαλάσσιο ταξίδι τους.

12
 Φυσικά ο γλάρος δεν είναι το μοναδικό πουλί μιας παράκτιας περιοχής. Υπάρχουν
θαλασσοκόρακες, αλκυόνες και άλλα θαλασσοπούλια τα οποία βρίσκονται στις διάφορες
παράκτιες περιοχές. Ο Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis) δεν συχνάζει στην
ανοιχτή θάλασσα, πετάει λίγο και δεν μετακινείται πολύ. Συνήθως είναι μία μοναχική μαύ-
ρη φιγούρα κολλημένη πάνω στα βράχια της ακτής ή κολυμπά μισοβυθισμένος με τον μα-
κρύ φιδίσιο λαιμό του να προεξέχει. Ο πληθυσμός του είναι διάσπαρτος σε όλο το Αιγαίο
και φωλιάζει σε απόκρημνες βραχώδεις ακτές.
Οι μικρές βραχονησίδες που υπάρχουν διάσπαρτες περιμετρικά της Θάσου δέχονται
για ορισμένες εποχές τα αποδημητικά πουλιά που στο πέρασμά τους σταματούν για λίγες
μέρες να ξεκουραστούν.
Δεν είναι λίγες οι φορές που είδαμε κύκνους, φοινικόπτερα (φλαμίγκο), ερωδιούς κλπ.
στην παραλία της Θάσου. Ας μην ξεχνάμε ότι ακριβώς απέναντι από τις παραλίες της Βο-
ρειοανατολικής Θάσου βρίσκεται το δέλτα του Νέστου που αποτελεί σημαντικό βιότοπο
που προστατεύεται από τη συνθήκη του Ramsar.
Στις αμμοθίνες υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός από έντομα. Για το λόγο αυτό συνα-
ντάμε και μικρά εντομοφάγα πουλιά, κυρίως την καλοκαιρινή περίοδο όπως σπουργίτια,
σπίνοι, μελισσοφάγοι κλπ.
Ακόμα φέτος παρατηρήσαμε και η Περιβαλλοντική μας ομάδα περιέθαλψε και προώ-
θησε στο ΕΚΠΑΖ δύο μικρούς χουχουριστές. Αυτοί παρόλο που είναι νυκτόβια και δασό-
βια πουλιά, βρέθηκαν στην ακτή προφανώς διότι πολύ κοντά στην παραλία αρχίζει το δά-
σος με τα πεύκα. Στη Θάσο άλλωστε τα πεύκα φτάνουν μέχρι το κύμα. Έτσι συναντούμε
και πουλιά που δεν είναι καθαρά παράκτιων περιοχών, αλλά μήπως υπάρχουν σαφή όρια
ανάμεσα στις περιοχές; Μήπως υπάρχει περιορισμένος χώρος δράσης για τα πουλιά;

Οι μικροί χουχουριστές που περιέθαλψαν τα μέλη της Ομάδας μας

13
ΨΑΡΙΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑ-
ΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ
ΟΣΤΡΑΚΑ

Αχιβάδες

Αχινός

Κυδώνια

Μύδια

Πίνα

14
Στρείδια

Χτένια

ΜΑΛΑΚΟΣΤΡΑΚΑ

Αστακός

Γαρίδα

Γάμπαρη

15
 Καβούρι

Καραβίδες

ΜΑΛΑΚΙΑ

Θράψανο

Καλαμάρι

Σουπιά

16
Χταπόδι

ΨΑΡΙΑ

Αθερίνα

Γαλέος

Γαύρος

Γλώσσα

Γόπα

17
 Γοφάρι

Γύλος

Δράκαινα

Ζαργάνα

Κακαρέλος

Καλόγρια

Κέφαλος

18
 Κοκοβιός

Κολιός

Κουτσομούρα

Λαβράκι

Λιθρίνι

Λούτσος

Μαγιάτικο

Μαρίδα

19
Μελανούρι

Μουγκρί

Μουρμούρα

Μπαλάς

Μπαρμπούνι

Ξιφίας

Παντελής

20
Πέρκα

Ρίνα

Ροφός

Σαλιάρα

Σάλπα

Σαργός

21
Σαρδέλα

Σαφρίδι

Σελάχι

Σκαθάρι

Σκορπιοί

Σκουμπρί

Σμέρνα

22
 Σπάρος

Συναγρίδα

Σφυρίδα

Τόνος

Τούνα

Τσιπούρα

23
 Χάνος

Χελιδονόψαρο

Χριστόψαρο

ΑΛΛΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ

Χέλι

Ιππόκαμπος

24
 ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

Δελφίνι

Σκυλόψαρο

Φώκια

Δυστυχώς πολλά απ’ αυτά τα όμορφα θηλαστικά κινδυνεύουν από τις ανθρώπινες
δραστηριότητες. Οι ψαράδες που νιώθουν ότι η δουλειά τους απειλείται από τα δελφίνια
και τις φώκιες τις κυνηγούν και
πολλές φορές σκοτώνουν αυτά τα
όμορφα είδη. Μια τέτοια δυσάρεστη
εμπειρία είχαμε κι εμείς όταν τρία
μέλη της Περιβαλλοντικής Ομάδας
βρήκαν σε ερημική βραχώδη παρα-
λία ένα νεκρό δελφίνι.
Ενημερώσαμε τις λιμενικές αρ-
χές και το Δήμο οι οποίοι και ανέ-
λαβαν την ταφή του. Δυστυχώς δεν
μπορέσαμε να κάνουμε τίποτα άλ-
λο!!!
Το νεκρό δελφίνι που βρήκε η Ομάδα μας .

25
 ΦΥΚΙΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ
Ο βυθός της θάλασσας όπως θα δούμε και παρακάτω δεν είναι μια μεγάλη αμμουδιά
όπως είναι στις περιοχές κοντά στην παραλία. Όσο κι αν μας φαίνεται παράξενο κάτω από
τη θάλασσα απλώνεται ένας υποθαλάσσιος κόσμος που σε πολλά μοιάζει με τα λιβάδια, τα
βουνά και γενικά με ότι συναντάμε στην ξηρά. Έτσι κάτω από τη θάλασσα και όχι πολύ μα-
κριά από την ακτή μπορούμε να δούμε ολόκληρα υποθαλάσσια λιβάδια,
Στην περιοχή μας που είναι ένας θαλάσσιος οικότοπος ενταγμένος στο πρόγραμμα
NATURA 2000 το κύριο είδος υποθαλάσσιας χλωρίδας είναι η Ποσειδωνία (Posidonia
oceanica) που είναι ένα απειλούμενο είδος για τη Μεσόγειο. Μεγάλα λιβάδια της απλώνο-
νται ανοιχτά του όρμου Ποταμιάς όπως και τα αγγειόσπερμα Cymodocea και τα κινδυνεύ-
οντα είδη Paracentrotus Lividus.
Τα φύκια αυτά είναι πολύ χρήσιμα. Σαν φυτά που είναι φωτοσυνθέτουν κι επομένως
παράγουν οξυγόνο που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα. Το 50% του ατμοσφαιρικού
οξυγόνου προέρχεται από τη φωτοσύνθεση των φυκιών που βρίσκονται κάτω στη θάλασ-
σα. Είναι άλλωστε από τα πρώτα είδη ζωής που εμφανίστηκαν στον πλανήτη μας και συνέ-
βαλαν στη διαμόρφωση των ατμοσφαιρικών συνθηκών προετοιμάζοντας έτσι και την εμφά-
νιση του ανθρώπου στη γη.
Βέβαια για τους επιστήμονες αυτά που εμείς ονομάζουμε φύκια δεν είναι αυτά που ε-
κείνοι ονομάζουν φύκη. Τα φύκη είναι πολλές φορές μικροσκοπικά φυτά που τα ονομάζουν
πλαγκτόν. Αυτά που βλέπουμε εμείς να ξεβράζει το κύμα και τα αντιμετωπίζουμε σαν ε-
νοχλητικά φύκια στην πραγματικότητα είναι ανώτερα φυτά (φύλλα ποσειδωνίας) τα οποία
το φυτό ανανεώνει, όπως κάνουν και τα φυλλοβόλα της στεριάς. Τις περισσότερες φορές
αυτά τα «φύλλα» των υποθαλάσσιων φυτών τα ξαναπαίρνουν τα ρεύματα της θάλασσας
και τα πηγαίνουν στο βυθό για να χρησιμεύσουν σαν τροφή για νέους οργανισμούς. Αλλά
και όταν ξεβράζονται στην παραλία πάλι ωφέλιμα είναι. Ενισχύουν την άμυνα της άμμου
απέναντι στα κύματα κάνοντας το φυσικό τείχος των αμμοθινών πιο ανθεκτικό στην ορμή
των κυμάτων και αυξάνουν την αντίστασή του σε ενδεχόμενη πλημμύρα και είσοδο της θά-
λασσας στην ενδοχώρα. Αλλά και όταν σαπίζουν, σαν οργανικές ουσίες, γίνονται λίπασμα
για τα φυτά της παραλίας και δημιουργούν ένα λεπτό στρώμα εδάφους στη γυμνή και αρ-
μυρή άμμο της.
Στα υποθαλάσσια λιβάδια βρίσκουν τις ιδανικές συνθήκες για να ζήσουν και να ανα-
πτυχθούν τα περισσότερα είδη της θαλάσσιας πανίδας. Τα ψάρια βρίσκουν εκεί τροφή, κα-
ταφύγιο και χώρο αναπαραγωγής. Επομένως η υποθαλάσσια χλωρίδα παίζει καθοριστικό
παράγοντα για τη ζωή στον πλανήτη και μπορούμε να τη θεωρήσουμε σαν ένα μεγάλο φίλο
του ανθρώπου.
Αυτός ο φίλος όμως μπορεί με την αλόγιστη ανθρώπινη συμπεριφορά να γίνει εχθρός
του. Η ρύπανση που υπάρχει σε θάλασσες και ποταμούς που καταλήγουν σ’ αυτές τα αστι-
κά λύματα των παράκτιων οικισμών καθώς και τα κάθε μορφής λύματα που ξεπλένουν οι
βροχές από την επιφάνεια της γης και τα οδηγούν μέσω των χειμάρρων στη θάλασσα δη-
μιουργούν μεγάλη συγκέντρωση φωσφορικών και νιτρικών αλάτων και τελικά συμβάλλουν
στο φαινόμενο του ευτροφισμού. «Με τον όρο αυτόν περιγράφεται η εκρηκτική αύξηση ορισμέ-
νων ειδών φυκών η οποία λαμβάνει χώρα όταν σε κλειστά οικοσυστήματα, όπως λίμνες ή κλειστές

26
θάλασσες, παρατηρείται μεγάλη αύξηση θρεπτικών ουσιών. Απλουστευμένα, ένα σενάριο ευτροφι-
σμού αρχίζει με τη συσσώρευση αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων σε ένα κλειστό υδατικό οι-
κοσύστημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και από τις χωματερές μπορεί να φτάσουν απόβλητα
στη θάλασσα με έκπλυση από τις βροχές. Οι αυξημένες ποσότητες βαρέων μετάλλων (όπως υ-
δράργυρος, κάδμιο, αρσενικό, μόλυβδος, ψευδάργυρος) καθώς και ανόργανων θρεπτικών ουσιών
(όπως τα νιτρικά, φωσφωτικά και αμμωνιακά άλατα) έχουν ως αποτέλεσμα ορισμένα είδη πλα-
γκτονικών οργανισμών να αναπτύσσονται τόσο πολύ ώστε να περιορίζουν την ανάπτυξη των υπο-
λοίπων οργανισμών και σε επόμενο στάδιο και τη δική τους! Είναι χαρακτηριστικό ότι η υπέρμετρη
αύξηση κάποιων οργανισμών στην επιφάνεια της θάλασσας δημιουργεί σκιά ικανή να εμποδίσει τη
φωτοσύνθεση όσων ζουν σε μεγαλύτερα βάθη. Περιττό να πούμε ότι σε τέτοιες συνθήκες είναι
αδύνατον να ζήσουν οι οργανισμοί που βρίσκονται σε επόμενες βαθμίδες της τροφικής αλυσίδας
και πως ο ευτροφισμός έχει ως συνέπεια τη μείωση των πληθυσμών ψαριών που ζουν στα συγκε-
κριμένα οικοσυστήματα.
Περιττό επίσης να πούμε ότι ορισμένα από αυτά τα απόβλητα φτάνουν σε εμάς μέσω της τροφικής
αλυσίδας και μάλιστα σε επίπεδα που είναι τοξικά. Για παράδειγμα, ο μόλυβδος (από μπαταρίες,
καύσιμα, χρωστικές) επηρεάζει την ανάπτυξη των εμβρύων, μειώνει τη σύνθεση αιμοσφαιρίνης και
προκαλεί βλάβες στο νευρικό σύστημα. Αντίστοιχα έχει βρεθεί ότι το κάδμιο (από μπαταρίες, ηλε-
κτρονικές συσκευές) συνδέεται με νεφρικές δυσλειτουργίες και με την ανάπτυξη καρκίνου των
πνευμόνων.».1
Οι ποσειδωνίες φυτρώνουν μόνο σε καθαρά νερά. Έτσι όπου βλέπουμε να υπάρχουν
«φύκια» πρέπει να ξέρουμε ότι υπάρχουν καθαρές θάλασσες. Ακόμα τα λιβάδια της πο-
σειδωνίας επειδή φιλοξενούν όλα τα είδη της υποθαλάσσιας ζωής θεωρούνται πολύ σημα-
ντικά διότι αν χαθούν θα χαθούν και όλες οι μορφές ζωής που υπάρχουν κάτω από τη
θάλασσα. Τα λιβάδια της Ποσειδώνιας δίνουν τροφή στα ψάρια, σε άλλους θαλάσσιους οργανισμούς και
στις θαλάσσιες χελώνες. Είναι οι βιότοποί τους, τα βοσκοτόπια τους. Αν χαθούν τα λιβάδια της Ποσειδώ-
νιας θα κινδυνεύσουν να χαθούν και όλα αυτά τα θαλάσσια είδη, αφού δε θα μπορούν πια να τραφούν.

1. ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ ΦΥΚΗ, οι καλύτεροι φίλοι του ανθρώπου Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 10/04/2005

27
 Ο ΒΥΘΟΣ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ
Με τη βοήθεια και τη συνεργασία του κ. Παπακωνσταντίνου, μπορέσαμε
και βρήκαμε φωτογραφίες από το βυθό του νησιού μας οι οποίες δείχνουν
την ποικιλία των φυτών και των ζώων που υπάρχουν εκεί και τις απίθανες
ομορφιές του.

Ο βυθός της θάλασσας δεν είναι μια

απέραντη παραλία από άμμο όπως
αυτή που βλέπουμε στην ακτή που
κολυμπάμε. Έχει βουνά και πεδιάδες
όπως και η στεριά.

Στα λιβάδια του βυθού χιλιάδες μι-

κρά ψαράκια ψάχνουν να βρουν την
τροφή τους.

Στο βυθό δεν υπάρχουν μόνο φύκια.

Υπάρχουν και φυτά σε απέραντα λι-
βάδια όπως αυτά που είναι στα ανοι-
χτά του όρμου Ποταμιάς που είναι
στην περιοχή μας. Είναι τα λιβάδια
Ποσειδωνίας. Χόρτα που ονομάστη-
καν έτσι από το βασιλιά της θάλασσας
Ποσειδώνα.

Φαράγγια και χαράδρες μέσα στο βυ-

θό. Αν δεν ήταν το νερό θα νομίζαμε
ότι βρισκόμαστε στο βουνό Υψάριο
και θα κάναμε αναρρίχηση.

28
Το φως δε φτάνει μέχρι κάτω. Όμως
οι ακτίνες που περνούν τη θάλασσα
και φτάνουν μέχρι το βυθό φτιάχνουν
μια πολύ όμορφη εικόνα.

Κι άλλο θαλάσσιο φαράγγι με πλούσια

βλάστηση. Τα ψαράκια κι εδώ θα
βρουν αρκετή τροφή.

Και στην αμμώδη πλευρά του βυθού,

εκεί όπου πλησιάζουμε στην ακτή και
τα φυτά είναι πιο αραιά, ένα κοχύλι
έρχεται να ομορφύνει τη εικόνα κάτω
από το νερό.

Λουλούδια μέσα στη θάλασσα. Μη μου

πείτε ότι έχουν να ζηλέψουν τίποτα
από τα λιβάδια της στεριάς.

Αστέρια στο βυθό. Πάνω στις πέτρες

της θάλασσας, κάτω από το νερό, έ-
νας αστερίας δίνει το κόκκινο χρώμα
του για να σπάσει τη μονοτονία του
γκρίζου της πέτρας.

29
 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Οι παράκτιες περιοχές επιτελούν ένα ευρύ φάσμα σημαντικών λειτουργιών. Οι παρά-

κτιοι οικότοποι, όπως οι λασπότοποι, οι αλμυροί βάλτοι, αμμώδεις παραλίες και οι αμμοθί-
νες είναι ανεκτίμητης αξίας για την προστασία της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Οι παρά-
κτιες θίνες αποτελούν φυσικό αντιπλημμυρικό φράγμα και φυσικό φίλτρο για το πόσιμο νε-
ρό. Οι αλμυροί βάλτοι απορροφούν την ενέργεια των κυμάτων κατά τη διάρκεια των καται-
γίδων, αποτρέποντας με αυτόν τον τρόπο τη διάβρωση. Τέλος, οι παραλίες και οι όμορφες
ακτές αποτελούν σημαντικό πόλο έλξης του τουρισμού.

«Οικοσυστήματα
Η κατάκλυση της παράκτιας περιοχής από θαλασσινά, υφάλμυρα και γλυ-
κά νερά, η μίξη των νερών αυτών, ο ψεκασμός της χέρσου από τη θάλασσα,
αλλά και οι παράκτιες βραχώδεις περιοχές δημιουργούν μωσαϊκό οικοσυστη-
μάτων. Έτσι. μπορούν να διακριθούν οι παρακάτω τύποι οικοσυστημάτων:
 θαλάσσια παράκτια,
 παράκτιοι αλμυροί, υφάλμυροι ή υγρότοποι γλυκού νερού,
 βραχώδεις ακτές,
 αμμώδεις ή χαλικώδεις παραλίες και αμμοθίνες,
 περιοδικά κατακλυζόμενα εδάφη,
 παράκτια δάση.

Τα παράκτια οικοσυστήματα είναι πολύ σημαντικά από βιολογική άποψη

γιατί περιλαμβάνουν ένα μεγάλο φάσμα και ποικιλία βιοτόπων τόσο μέσα στο
νερό. όσο και στη γειτονική χέρσο, αλλά και στη μεταβατική ζώνη μεταξύ
χέρσου και νερού. Εδώ κατοικούν. αναπαράγονται, μεγαλώνουν και βρίσκουν
καταφύγιο και άφθονη τροφή θαλάσσιοι, υφάλμυροι και χερσαίοι οργανισμοί.
Εδώ συναντώνται υδρόβια και άλλα πουλιά, φύκια της θάλασσας, ανώτερα
φυτά της χέρσου και της θάλασσας (ποσειδώνιες και ζωστέρες). αλλά και μύ-
κητες και βακτήρια. Συνήθως, το υπόβαθρο των παράκτιων περιοχών απο-
τελείται από μετακινούμενα υλικά όπως είναι άμμος, χαλίκια, πηλός, άργιλος
εμπλουτισμένη με οργανικά υπολείμματα (όστρακα, φύκια) ή από στέρεο υπό-
βαθρο (βράχια). Στην παράκτια περιοχή, όπως και στην ανοικτή θάλασσα
ζουν διάφοροι οργανισμοί οι οποίοι κυρίως ταξινομούνται σε πλαγκτόν (πλα-
νώνται στο νερό), βένθος (κατοικούν στο ίζημα), νηκτό (κολυμπούν στο νερό)
και νευστό (διαβιούν στη διεπιφάνεια του νερού με τον αέρα).

30
 Οι αμμώδεις παραλίες και οι παράκτιοι υγρότοποι πολλές φορές λειτουρ-
γούν ως φυσικά φράγματα απέναντι στη δράση των κυμάτων στη διάβρωση
και στις πλημμύρες.
Στα παράκτια οικοσυστήματα περιλαμβάνονται και οι παράκτιοι υγρότο-
ποι, λιμνοθάλασσες, δέλτα, εκβολές και όχθες ποταμών, αλμυρά, υφάλμυρα
και γλυκού νερού βαλτοτόπια και υγρά λιβάδια. Οι παράκτιοι υγρότοποι πα-
ρέχουν εκτός των άλλων αποτελεσματική άμυνα κατά των καταιγίδων, καθώς
απορροφούν την ενέργεια των κυμάτων και συγκεντρώνουν ιζήματα που ανυ-
ψώνουν το επίπεδο της γης. Η κύρια βλάστηση τους αποτελείται από φυτά
ανθεκτικά σε άλατα, όπως είναι τα αλόφυτα ή αλμυρίκια ή αλμυρίθρες.
Οι βραχώδεις ακτές είναι παράκτιοι σχηματισμοί με βραχώδες υπόστρω-
μα όπου ψεκάζονται, αποπλύνονται ή αναδύονται από τα παράκτια νερά.
Αμμοθίνες είναι ασταθείς αμμόλοφοι ή αμμώδεις ράχες και επεκτείνονται
από την ανώτερη στάθμη των υδάτων της θάλασσας μέχρι την καθαυτό χέρ-
σο, ενώ η διαμόρφωση τους επηρεάζεται από τον άνεμο ή και τον κυματισμό.
Οι κατακλυζόμενες παράκτιες περιοχές δέχονται περιοδική κατάκλυση
από νερά και λειτουργούν ως φυσικά συστήματα ελέγχου των πλημμύρων.
Τα παράκτια δάση στο ελληνικό ξηροθερμικό περιβάλλον αποτελούνται
από αμιγή ή μικτά όαση κυρίως κωνοφόρων (χαλέπιος και τραχεία πεύκη,
κουκουναριά) αλλά και σκληρόφυλλων αειφύλλων (σχίνος, κουμαριά, ρείκια).
Τα δάση αυτά είναι εξαιρετικά χρήσιμα εκτός των άλλων και για τη διατήρηση
της γονιμότητας των καλλιεργούμενων εδαφών που βρίσκονται πίσω από αυ-
τά. Τα δάση αυτά εμποδίζουν τη προς τη χέρσο κίνηση του αέρα, της άμμου
και τον αεροψεκασμό του θαλασσινού νερού.»
Γιώργος Φαραγγιτάκης.
Παράκτιες περιοχές. Περίληψη από επεξεργασία σημειώσεων Δρ. Θ. Κουσουρή.

Άποψη από το όρος Υψάριο της παραλίας της Θάσου,

της βραχονησίδας Θασοπούλα
και της απέναντι ηπειρωτικής ακτής.

31
 ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Πανοραμική άποψη της πόλης της Θάσου και της παράκτιας περιοχής στην οποία έχει κτιστεί.

Όπως είδαμε και πιο πάνω, οι παράκτιες περιοχές είναι εκείνες που από τα παλιά τα
χρόνια έλκουν κοντά τους τον άνθρωπο ο οποίος βρίσκει εκεί διέξοδο για τις περισσότε-
ρες ασχολίες του. Σήμερα οι πιο πολυπληθείς μεγαλουπόλεις του κόσμου έχουν κτιστεί
δίπλα στη θάλασσα.
Στην Ελλάδα κοντά στη θάλασσα βρίσκεται το 60% του πληθυσμού, το 70% της βιο-
μηχανίας και το 90% του τουρισμού. Αυτό δείχνει το σημαντικό ρόλο της θάλασσας στην
ανθρώπινη ζωή όχι μόνο βιολογικά αλλά και σαν παράγοντας ανάπτυξης του πολιτισμού
του.
Η θάλασσα χρησιμοποιείται σαν η κύρια οδός μεταφοράς πρώτων υλών, ενέργειας,
τροφίμων, μηχανημάτων και ότι μπορεί να φανταστεί ο καθένας ανάμεσα στις διάφορες
χώρες του κόσμου που αναπτύσσουν εμπορικές σχέσεις. Για το λόγο αυτό σε παράκτιες
περιοχές δημιουργούνται οι απαραίτητες εγκαταστάσεις ναυσιπλοΐας (λιμάνια, εγκαταστά-
σεις ανεφοδιασμού, ναυπηγεία κλπ) καθώς και οι απαραίτητοι αποθηκευτικοί χώροι (δε-
ξαμενές καυσίμων, αποθήκες εμπορευμάτων κλπ.) Για να υπάρξει μείωση στο κόστος με-
ταφοράς των προϊόντων οι διάφοροι επιχειρηματίες προτιμούν να κτίσουν τα εργοστάσιά
τους κοντά στη θάλασσα.
Στη Θάσο όπου υπάρχει λατομική δραστηριότητα έχουν δημιουργηθεί εγκαταστάσεις
επεξεργασίας και φόρτωσης αδρανών υλικών σε μια καταπληκτική παραλία η οποία πλέον
έχει χάσει τα φυσικά της χαρακτηριστικά (χλωρίδα, πανίδα, αισθητική) κι έχει μεταβληθεί
σε μια άχαρη και αποκρουστική βιομηχανική περιοχή.
Αλλά και ο τουρισμός και η ανεξέλεγκτη δόμηση στερεί από τις παράκτιες περιοχές
χρήσιμο ζωτικό χώρο για την τοπική χλωρίδα και πανίδα.
Παρακάτω θα εξετάσουμε αναλυτικά όλα τα προβλήματα που δημιουργούνται εξ αιτίας
των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε παράκτιες περιοχές.
32
 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Διάβρωση

Η διάβρωση των ακτών είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Η άμμος και τα χαλίκια παρασύ-
ρονται από τα κύματα και τα ρεύματα της θάλασσας. Αυτά όμως τα αντικαθιστούν τα υλικά
διάβρωσης που μεταφέρουν τα ποτάμια και εναποθέτουν στις εκβολές τους. Ακόμα τα κύ-
ματα μεταφέρουν υλικά από διαβρωμένους βράχους. Ακόμα και τα υλικά που παρασύρο-
νται από τα κύματα και τα ρεύματα μεταφέρονται σε άλλες περιοχές όπου και εναποτίθε-
νται. Έτσι υπάρχει μια ισορροπία.
Η φυσική αυτή ισορροπία διαταράσσεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι οικο-
δομικές και κατασκευαστικές δραστηριότητες του ανθρώπου χρησιμοποιούν ένα πολύ με-
γάλο όγκο των υλικών αυτών που απαιτούνται για τη διατήρηση της ισορροπίας. Οι αμμο-
ληψίες στερούν από το φυσικό περιβάλλον τα υλικά που χρειάζονται για τη φυσική αποκα-
τάσταση των παράκτιων περιοχών. Πολλές φορές γίνονται αμμοληψίες κατευθείαν από
παράκτιες περιοχές, αλλά και όταν γίνονται από ποταμούς ή άλλες περιοχές στην πραγμα-
τικότητα αφαιρούνται χρήσιμες ποσότητες υλικών από τον κύκλο της ισορροπίας στις πα-
ράκτιες περιοχές. Κάθε χρόνο, 100 εκατομμύρια τόνοι άμμου που απαιτούνται για την α-
ποκατάσταση των παράκτιων φυσικών οικότοπων στην Ευρώπη χρησιμοποιούνται για κα-
τασκευές, με αποτέλεσμα να εξαφανίζονται τα φυσικά μέσα αντιμετώπισης των δυνάμεων
της θάλασσας.

33
 Η διάβρωση δεν είναι σε όλες τις περιοχές ίδια. Εξαρτάται και από τον τύπο της α-
κτής. Μια βραχώδης μια παράκτια περιοχή δέχεται μικρότερη διάβρωση από μία αμμώδη.
Η διάβρωση των ακτών αποτελεί τεράστιο κίνδυνο
Μερικές από τις επιπτώσεις της είναι:
 Οικολογικές. Με τη διάβρωση χάνεται γη που έχει μεγάλη οικολογική σημασία και
απειλούνται φυσικοί οικότοποι. Από τα 132,300 km² των ακτών που απειλούνται
από τον κίνδυνο της διάβρωσης στη διευρυμένη ΕΕ, 47.500 km2 αποτελούν φυσι-
κούς οικότοπους μεγάλης οικολογικής αξίας. Αυτό σημαίνει ότι έχουν πλούσια βιο-
λογική ποικιλομορφία και αντιπροσωπεύουν σημαντικά οικοσυστήματα. Οι περισσό-
τεροι από αυτούς τους οικότοπους ανήκουν στο δίκτυο των προστατευομένων πε-
ριοχών του προγράμματος της ΕΕ NATURA 2000. Η περιοχή η δική μας περιλαμ-
βάνει τέτοιες περιοχές αφού η παραλία του χωριού μας μέσα στην οποία δραστη-
ριοποιείται η Περιβαλλοντική μας Ομάδα, είναι ενταγμένη στις περιοχές NATURA
2000 σαν θαλάσσιος οικότοπος με εθνική και ευρωπαϊκή οικολογική σημασία. Ακό-
μα στην περιοχή αυτή υπάρχουν αμμοθίνες με σημαντική χλωρίδα και πανίδα, κα-
θώς και ένας μικρός υγροβιότοπος στις εκβολές ενός μικρού χειμάρρου συνεχούς
ροής. Η διάβρωση και η καταστροφή σημαντικών οικοτόπων αποτελεί θανάσιμη α-
πειλή για σπάνια και ευαίσθητα είδη χλωρίδας και πανίδας.
 Οικονομικές. Με τη διάβρωση χάνεται πολύτιμη γη από παραθαλάσσιες περιοχές
όπου υπάρχουν πολλές και σημαντικές για μια οικονομία δραστηριότητες (γεωργι-
κές εκτάσεις, βιομηχανίες, εγκαταστάσεις, τουριστικές υποδομές κλπ.). Όταν δια-
βρώνονται οι ακτές και η θάλασσα εισχωρεί στην ενδοχώρα σημαντικές περιοχές
όπου θα μπορούσαν να αναπτυχθούν ανθρώπινες δραστηριότητες, χάνονται οριστι-
κά με ότι συνέπειες θα μπορούσε να έχει αυτό στην τοπική και εθνική οικονομία.
 Χάνονται περιουσίες. Μπορεί στη χώρα μας να μην έχουμε αντιμετωπίσει ακόμα
τέτοιες περιπτώσεις όμως σε άλλες περιοχές του κόσμου πολλοί άνθρωποι ανα-
γκάζονται να εγκαταλείψουν τις περιοχές τους, τα σπίτια τους και τις περιουσίες
τους σε παραλιακές περιοχές επειδή φοβούνται μήπως παρασυρθούν από τη θά-
λασσα.
 Κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές. Πάντα ο άνθρωπος προτιμούσε να μένει κοντά στη
θάλασσα για να επικοινωνεί με τον υπόλοιπο κόσμο. Τα τελευταία 50 χρόνια ο πλη-
θυσμός της Ευρώπης που ζει στις παράκτιες περιοχές υπερδιπλασιάστηκε. Κι αυτό
γιατί έχουν αυξηθεί οι οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν
κοντά στη θάλασσα κυρίως ο τουρισμός αλλά και οι μεταφορές, η βιομηχανία κλπ.
Όλος αυτός ο πληθυσμός είναι εκτεθειμένος στις πλημμύρες και στη διάβρωση των
κυμάτων. Η τραγική εμπειρία που είχαμε πριν από μερικούς μήνες με την απώλεια
χιλιάδων ανθρώπων από το καταστροφικό τσουνάμι, δείχνει ακριβώς αυτό τον κίν-
δυνο.
 Καταστρέφονται τα φυσικά μέσα άμυνας εναντίον των θαλάσσιων κινδύνων. Οι αμ-
μοθίνες και γενικά τα υλικά της παραλίας ορθώνουν ένα τείχος ανάμεσα στη θά-
λασσα και στην στεριά. Έτσι πέρα από όλα τα άλλα προφυλάσσουν τη στεριά από την
είσοδο του θαλάσσιου νερού και προστατεύουν τα εύφορα εδάφη της ενδοχώρας.

34
 Με τη διάβρωση τα φυσικά αυτά τείχη καταστρέφονται και η θάλασσα μπορεί να
πλημμυρίσει τις γειτονικές περιοχές.
 Μπορεί τέλος να καταστραφούν και τεχνητά μέσα προστασίας. Δεν είναι λίγες οι
φορές που τεχνητά έργα προστασίας παραθαλάσσιων οικισμών καταστρέφονται από
τα κύματα της θάλασσας. Ακόμα κι όταν δεν καταστρέφονται στην πραγματικότητα
μεταθέτουν το πρόβλημα σε μια άλλη λιγότερο προστατευμένη περιοχή όπου τελικά
θα εκτονωθεί η ενέργεια των κυμάτων με πολύ πιο βλαπτικά αποτελέσματα.

Αστικοποίηση
Οι παράκτιες και παρόχθιες περιοχές αποτελούσαν
πάντα πόλο έλξης για τους ανθρώπους. Από τα πρώτα
τους χρόνια προτιμούν να κτίζουν τα σπίτια τους στις
όχθες των ποταμών και τους σημαντικότερους οικισμούς
τους κοντά στη θάλασσα. Αν δούμε τον παγκόσμιο χάρτη
θα διαπιστώσουμε ότι οι μεγαλύτερες πόλεις είναι κτι-
σμένες δίπλα στη θάλασσα ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι
κατοικούν κοντά στις παραλίες. Μόνο ο κίνδυνος των
πειρατών ήταν αυτός που τους ανάγκαζε να εγκαταλείψουν τις παραλίες και να πάνε να
κατοικήσουν στο εσωτερικό της χώρας.
Αυτό έγινε και στη Θάσο. Η πόλη της Θάσου στα αρχαία χρόνια αποτελούσε όχι μόνο
μια ακμάζουσα πολιτεία αλλά και μία σημαντική ναυτική δύναμη. Κτισμένη στα βόρεια πα-
ράλια του νησιού αποίκισε τα παράλια της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας από το
Στρυμόνα μέχρι και τις ακτές της Ροδόπης. Για χιλιάδες χρόνια σημαντικοί οικισμοί ανα-
πτύσσονται στις παραλίες του νησιού.
Μετά την πτώση της Πόλης το 1453 ο Αιγαίο περιέρχεται στο έλεος των Σαρακηνών
πειρατών. Οι Θάσιοι καταφεύγουν στα ορεινά για να προστατευτούν. Μετά την απελευθέ-
ρωση και αφού οι κίνδυνοι επιδρομών εξαλείφθηκαν οι Θασίτες εγκαταλείπουν τα ορεινά
χωριά και επανέρχονται στις παραθαλάσσιες περιοχές. Η επικοινωνία με την απέναντι
στεριά είναι πιο εύκολη ενώ νέες μορφές απασχόλησης όπως ναυτικοί, ψαράδες, ναυπηγοί
βρίσκουν πιο πρόσφορο έδαφος σε περιοχές κοντά στη θάλασσα.

Ναυπηγείο στην παραλία. Οι επιπτώσεις του στην περιοχή είναι εμφανής

35
 Τα τελευταία χρόνια ο τουρισμός είναι μια νέα αιτία για έντονη και ραγδαία οικιστική
ανάπτυξη των παραθαλάσσιων περιοχών. Πέρα από τα χωριά που δημιουργήθηκαν κοντά
στη θάλασσα, δεκάδες παραθεριστικοί οικισμοί, τουριστικές μονάδες και εγκαταστάσεις
έχουν καλύψει περιμετρικά ολόκληρο σχεδόν το νησί. Η δόμηση αυτή με ελάχιστες εξαιρέ-
σεις έχει γίνει άναρχα. Αλλά ακόμα και στις περιοχές όπου προϋπήρξε οικιστικός σχεδια-
σμός, υπάρχουν πολλά πράγματα που είτε δεν προβλέφθηκαν είτε αν και προβλεπόταν α-
γνοήθηκαν από τους κατοίκους οι οποίοι, στη σπουδή τους για γρήγορη οικοδόμηση και
ταχεία οικονομική – τουριστική εκμετάλλευση, αδιαφορούν για τις μελλοντικές επιπτώσεις
κάποιων πράξεών τους.

Τουριστική μονάδα σε μια μικρή κλειστή παραλία. Πέρα από τις επιπτώσεις που έχει φέρει η ίδια η οικοδομή στην παρα-
λία, η συγκέντρωση τόσο πολλών τουριστών σε μια μικρή παραλία επιβαρύνει ακόμα περισσότερο το περιβάλλον.

Ποια είναι όμως αυτά τα προβλήματα;

1. Αποψίλωση των εδαφών
Για τη δημιουργία οικοπέδων και κτίσιμο κατοικιών αναγκαστικά οι κάτοικοι προβαί-
νουν στο κόψιμο των δέντρων που υπάρχουν στις γύρω περιοχές και μάλιστα σε περιοχές
που γειτονεύουν στην παραλία και παρουσιάζουν κάποια κλίση. Αυτό έχει ως συνέπεια να
μην αναχαιτίζονται τα νερά τις βροχής και κάθε φορά που ξεσπά μια δυνατή μπόρα να
σχηματίζονται μεγάλοι και ορμητικοί χείμαρροι που κατευθύνονται προς τη θάλασσα μετα-
φέροντας τα υλικά της διάβρωσης. Έτσι αλλοιώνεται η σύσταση του βυθού της θάλασσας
και επηρεάζονται αρνητικά οι οργανισμοί που αναπτύσσονται εκεί. Ακόμα στην ορμή τους
καταστρέφουν σημαντικά τμήματα των αμμοθινών με ότι συνεπάγεται αυτό. Η τσιμεντο-
ποίηση της περιοχής τέλος αυξάνει την ταχύτητα ροής του νερού της βροχής και εμποδί-
ζουν τον εμπλουτισμό του εδάφους με ποσότητες νερού που είναι χρήσιμες για την παρα-
θαλάσσια χλωρίδα.

36
Η μεταφορά φερτών υλικών από τους χείμαρρους που σχηματίζονται μετά από κάθε ξαφνική νεροποντή γίνεται εμφανής
και προκαλεί αλλοίωση στο βυθό της θάλασσας.

Τσιμεντοποίηση για τις ανάγκες δρόμων και πεζοδρόμων στην περιοχή των αμμοθινών έχει επιφέρει μη αναστρέψιμες
αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής.

37
 2. Καταστροφή αμμοθινών
Οι αμμοθίνες εκτός από την καταστροφή που υφίστανται από τα νερά των ορμητικών
χειμάρρων καταστρέφονται και από σκόπιμες ενέργειες των κατοίκων που έχουν τις επι-
χειρήσεις τους δίπλα στη θάλασσα. Σε πολλά τμήματα έχουν ισοπεδωθεί για να επεκτεί-
νουν το χώρο της επιχείρησης ή για να εκμεταλλευτούν μεγαλύτερο τμήμα της παραλίας
για ομπρέλες και ξαπλώστρες. Ακόμα και στις περιοχές που δεν έχουν καταστραφεί, η με-
γάλη συγκέντρωση τουριστών έχει βλαπτικές συνέπειες. Τα φυτά που βρίσκονται στις αμ-
μοθίνες καταπατούνται από τους επισκέπτες, οι βάσεις των ομπρελών καταστρέφουν αυ-
γά που είναι θαμμένα στην άμμο, σπάνια λουλούδια κόβονται σύμφωνα με την παράξενη
συνήθεια που έχουμε να μαζεύουμε λουλούδια και γενικά οι πλούσιες σε ζωή αμμοθίνες
υποβαθμίζονται και οδηγούνται στην καταστροφή.

Καταστροφή αμμοθινών (ισοπέδωση) για την τοποθέτηση καντίνας και εμπορική εκμετάλλευση της παραλίας

Στην προσπάθεια ενημέρωσης των κατοίκων και των φορέων της περιοχής για την
ανάγκη διαφύλαξης του φυσικού περιβάλλοντος αποφασίσαμε να επιτηρούμε την περιοχή.
Και δυστυχώς βρεθήκαμε στην πολύ δυσάρεστη θέση να διαπιστώσουμε με τα ίδια μας τα
μάτια την καταστροφή που πολλές φορές επιτελείται στις αμμοθίνες. Κάποιος κάτοικος
της περιοχής αποφάσισε να εγκαταστήσει μια ΚΑΝΤΙΝΑ στην περιοχή της παραλίας. Α-
φού πήρε την άδεια από την αρμόδια υπηρεσία άρχισε να διευθετεί το χώρο. Περίπου 500
τετραγωνικά μέτρα αμμοθινών μέσα σε λίγη ώρα είχαν ισοπεδωθεί. Ενημερώσαμε αμέσως
το Λιμεναρχείο και σε λίγο είχαμε εντοπίσει το δράστη ο οποίος φυσικά από άγνοια είχε
προβεί σ’ αυτή την ενέργεια και αποδέχτηκε να αναλάβει την αποκατάσταση του περιβάλ-
λοντος όπως ήταν πιο πριν. Βέβαια τίποτα δεν μπορούσε να ξανακάνει την περιοχή όπως
ήταν πριν. Η φύση χρειάστηκε χιλιάδες χρόνια για να φτιάξει όλα όσα εμείς μέσα σε λίγες
ώρες καταστρέφουμε. Τουλάχιστον, σταματήσαμε μια καταστροφή και ενημερώσαμε τους

38
κατοίκους για τη σημασία των αμμοθινών. Ενημερώσαμε ακόμα και τους χειριστές των μη-
χανημάτων να μη δέχονται να αναλάβουν τέτοιες εργασίες και να ενημερώσουν αυτούς
που τους δίνουν εντολή για το πόσο σημαντικό είναι να διαφυλάξουμε τις αμμοθίνες όπως
είναι.

Η καταστροφή των αμμοθινών και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις φτάνουν συχνά μέχρι το κύμα.

3. Δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας

Οι δρόμοι που γίνονται δέχονται πολλά αυτοκίνητα τα οποία κάνουν μεγαλύτερο το
πρόβλημα του θορύβου και των καυσαερίων και έχουν σαν αποτέλεσμα να εγκαταλείψουν
την περιοχή πουλιά, ζώα και ερπετά που ζούσαν εκεί για χιλιάδες χρόνια.

4. Φωτορύπανση, και ηχητική όχληση των ειδών που ζουν στις παράκτιες περιοχές
Ο θόρυβος που υπάρχει σε μια περιοχή που λειτουργεί σαν παραθεριστικός οικισμός
και συγκεντρώνει πλήθος τουριστών είναι ιδιαίτερα ενοχλητικός για τα είδη της πανίδας
των παράκτιων περιοχών. Αλλά και το φως από τα κτίσματα, τα καταστήματα, τα αυτοκί-
νητα και τους κοινόχρηστους χώρους μπορεί να εξυπηρετεί τους επισκέπτες, ενοχλεί ό-
μως τα νυκτόβια είδη.

5. Αστικά απόβλητα
Τέλος η αστικοποίηση μιας περιοχής κουβαλάει και όλα τα προβλήματα ενός οικισμού
και τελικά και το πρόβλημα των αστικών απόβλητων. Τα νερά της βροχής ξεπλένουν τους
δρόμους που λόγω της μεγάλης κυκλοφορίας τους έχουν υπολείμματα από υδρογονάνθρα-
κες και τελικά καταλήγουν στη θάλασσα. Ακόμα και τα νερά που καταφέρνουν να ξεπερά-
σουν τις περιοχές που έχουν τσιμέντο και να βρουν έδαφος για να εισχωρήσουν, κουβα-
λούν μέσα τους τόσα καυσαέρια και άλλους ρύπους που τελικά αντί να ωφελούν ρυπαίνουν
και καταστρέφουν τον υδροφόρο ορίζοντα. Τα σπίτια και τα ξενοδοχεία φιλοξενούν ένα
σημαντικό αριθμό ανθρώπων, κατοίκων ή τουριστών και μάλιστα σε εποχή που έχουν αυ-
ξημένες ανάγκες για μπάνια κι έτσι μεγάλες ποσότητες λυμάτων πρέπει να διαχειριστούν
και πολλές φορές καταλήγουν ανεξέλεγκτα στη θάλασσα. Ευτυχώς στη δική μας παραλία
υπάρχει βιολογικός καθαρισμός κι έτσι υπάρχει κάποια επεξεργασία των λυμάτων πριν
αυτά καταλήξουν στη θάλασσα.

39
 Ρύπανση
Η ρύπανση που υπάρχει σε μια περιοχή δεν είναι μόνο αστική. Υπάρχουν κι άλλες αι-
τίες που λειτουργούν σε βάρος μιας παράκτιας περιοχής. Τα λιμάνια είναι οι περιοχές που
δέχονται τη μεγαλύτερη ρύπανση από τις μηχανές των πλοίων. Τα ναυπηγεία είναι επίσης
περιοχές που καταστρέφουν τόσο την παράκτια ζώνη όσο και την παραθαλάσσια. Τα ναυ-
τικά ατυχήματα συντελούν στο να ξεβράσουν τα κύματα στην ακτή πετρέλαια τα οποία κα-
ταστρέφουν κάθε μορφή ζωής. Οι δεξαμενές καυσίμων που υπάρχουν κοντά σε διυλιστή-
ρια αποτελούν κι αυτές έναν κίνδυνο. Κίνδυνο για τη θαλάσσια ζωή αποτελούν και τα νερά
ρυπασμένων ποταμών που καταλήγουν στη θάλασσα. Πολλοί ποταμοί φιλοξενούν στις ό-
χθες τους αρκετά ρυπογόνες βιομηχανίες που χρησιμοποιούν την κοίτη τους σαν αποχε-
τευτικό αγωγό μέσα από τον οποίο διοχετεύουν τις επικίνδυνες ουσίες τους στη θάλασσα.
Αλλά και σε περιοχές που θεωρούνται τουριστικές και η καθαριότητα της θάλασσας
θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση, η ρύπανση δεν είναι μικρότερη. Σκάφη αναψυχής και
ταχύπλοα διαρρέουν πολλά από τα καύσιμα ή τα υπολείμματα λίπανσης της μηχανής τους.
Ακόμα και τα αντιηλιακά και τα οργανικά υγρά (ιδρώτας) αυτών που κολυμπούν μπορεί να
δημιουργήσουν ένα στρώμα ρύπανσης στην επιφάνεια μικρών κλειστών παραλιών που τα
νερά τους δεν ανανεώνονται από ρεύματα.
Αλλά και τα σκουπίδια που καταλήγουν στη θάλασσα είτε από καράβια είτε από υλικά
που μεταφέρονται από τα ποτάμια, είτε ακόμα τα πετούν οι τουρίστες στη θάλασσα, η πα-
ραλία ρυπαίνεται σημαντικά.

Ξέρετε ότι :
... η θάλασσα δέχεται το μεγαλύτερο μέρος των λυμάτων των παραθαλάσσιων χωριών και πό-
λεων;
... κάθε μέρα σ' όλες τις θάλασσες ρίχνονται 17.000 τόνοι σκουπιδιών;
... η Μεσόγειος είναι «κλειστή» θάλασσα. Τα νερά της ανανεώνονται από τον Ατλαντικό Ωκε-
ανό κάθε 80 χρόνια;
... τα προϊόντα καθαρισμού, (απορρυπαντικά, απολυμαντικά, λευκαντικά, υπερλευκαντικά
κ.λ.π.) δρουν σαν λιπάσματα για τα φύκια και προκαλούν τη μεγάλη τους αύξηση. Στη συνέχεια σα-
πίζουν και αποβάλλουν τοξικές ουσίες. Έτσι μολύνονται και καταστρέφονται τα ψάρια. Τον Ιούλιο
και Σεπτέμβριο του 1988, στη θάλασσα της Β. Ελλάδας, 750 ψαράδες έχασαν τη δουλειά τους από
μια τέτοια καταστροφή
... ακόμα και το πόσιμο νερό με τη χλωρίωσή του γίνεται δηλητήριο για τον κόσμο της θάλασ-
σας;
... κάθε χρόνο 3 με 4 εκατομμύρια τόνοι πετρελαίου χύνονται στη θάλασσα από ατυχήματα σε
τάνκερ, σκόπιμες απορρίψεις, διαρροές κ.λ.π.;
... η θαλάσσια ρύπανση και ιδιαίτερα οι βλαβερές ουσίες όπως τα βαρέα μέταλλα (υδράργυρος,
μόλυβδος κ.λ.π.) είναι μεγάλη απειλή για τα δελφίνια γιατί καταστρέφουν το ανοσοποιητικό τους
σύστημα; Τα τελευταία 5 χρόνια 250 δελφίνια ή άλλα κήτη πέθαναν στις θάλασσες τις Ελλάδας απ’
αυτή την αιτία.
... οι φώκιες και οι θαλάσσιες χελώνες βρίσκουν τραγικό θάνατο καθώς πνίγονται από πλα-
στικούς κρίκους από μπουκάλια αναψυκτικών ή πλαστικές σακούλες που τις νομίζουν για μέδου-
σες;
... ο χρόνος διάλυσης των διάφορων απορριμμάτων είναι :

40
εισιτήριο λεωφορείου 2 - 4 βδομάδες

βαμβακερό ύφασμα μήνες

σχοινί 3 - 14 μήνες

μάλλινο ύφασμα 1 χρόνο

Βαμμένο ξύλο 13 χρόνια

τενεκεδάκι κονσέρβας 100 χρόνια

αλουμινένιο κουτί 200 - 500 χρόνια

πλαστικό μπουκάλι 450 χρόνια

γυάλινο μπουκάλι άγνωστο

41
 Πλημμύρες – Άνοδος της στάθμης των νερών.
Οι ραγδαίες κλιματολογικές αλλαγές που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια λόγω του
φαινομένου του θερμοκηπίου έχουν προκαλέσει τρομακτική άνοδο της μέσης θερμοκρασί-
ας της γης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το λιώσιμο των πάγων στους πόλους και των αιώ-
νιων παγετώνων στα ψηλά βουνά. Οι πάγοι της Αλάσκας έχουν λιγοστέψει, μεγάλα κομμά-
τια παγετώνων στην Ανταρκτική αποκόπτονται. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1998 απο-
κολλήθηκε ένα πολύ μεγάλο τμήμα σχεδόν όσο είναι η Κρήτη που άλλαξε στην κυριολεξία
το χάρτη εκείνης της περιοχής της
Ανταρκτικής.
Τα τμήματα αυτά παρασύρονται
από τα θαλάσσια ρεύματα και οδηγού-
νται σε πιο θερμές περιοχές. Εκεί
θρυμματίζονται σε μικρότερα κομμάτια
και τελικά λιώνουν. Το λιώσιμο αυτό
έχει σαν συνέπεια να προστεθούν στο
θαλάσσιο περιβάλλον εκατομμύρια κυ-
βικά μέτρα νερού τα οποία σταδιακά
ανεβάζουν τη στάθμη των θαλασσών
παγκοσμίως.
Αλλά και το λιώσιμο των παγετώ-
νων στις Άλπεις ή και σε άλλα ψηλά
βουνά του πλανήτη μεταφέρουν με τα
ποτάμια τεράστιες ποσότητες νερού
στη θάλασσα επιδεινώνοντας το πρό- Δορυφορική εικόνα του τμήματος της Ανταρκτικής
βλημα. που έχει αποσπαστεί.
Μια άνοδος της στάθμης της θά-
λασσας θα πλήξει πρώτα και κύρια τις παράκτιες περιοχές. Μεγάλες πόλεις και κατοικη-
μένες περιοχές που βρίσκονται σε περιοχές με πολύ χαμηλό υψόμετρο, σχεδόν στο ύψος
της θάλασσας κινδυνεύουν να αφανιστούν αν υπάρξει μια τέτοια άνοδος της στάθμης των
νερών. Ήδη πολλές χώρες έχουν χτυπηθεί από πλημμύρες, μηνύματα για ένα πιο ζοφερό
μέλλον.
Βλέπουμε επομένως πως οι διαταραχές που υπάρχουν γενικότερα στο περιβάλλον της
γης δημιουργούν αλυσιδωτές παρενέργειες σε όλα τα οικοσυστήματα. Η ατμοσφαιρική ρύ-
πανση δεν απειλεί μόνο τους κατοίκους των μεγαλουπόλεων, αλλά μπορεί σταδιακά να α-
πειλήσει και ερημικές τροπικές παραλίες. Η αγωνία των ανθρώπων όπως εκφράστηκε
στις μεγάλες διασκέψεις για το περιβάλλον με κυριότερη αυτή του Κιότο θα πρέπει να γί-
νει παγκόσμια απόφαση για δράση και αποφασιστικότητα για μείωση του φαινομένου κυρί-
ως από τις χώρες εκείνες που επιφέρουν και τη μεγαλύτερη επιβάρυνση. Είναι τραγικά
τρελή η απόφαση των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας να μην υπογράφουν το σχετικό πρωτόκολλο
για μείωση των αέριων ρύπων.

42
 ΠΑΡΟΧΘΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ
Οι ποταμοί και οι λίμνες είναι υδάτινα οικοσυστήματα στις όχθες των οποίων ανα-
πτύσσονται σημαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες.
Στα περισσότερα σημεία οι παρόχθιες περιοχές παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά
με τις παράκτιες περιοχές. Έχουν όμως και διαφορές.
Οι όχθες δεν έχουν το βάθος της αμμώδους έκτασης που συναντούμε στις παραλίες
των θαλασσών. Η μετάβαση από το υγρό στοιχείο στη στεριά δεν γίνεται σε ένα οριακό
σημείο όπου σκάει το κύμα αλλά γίνεται σταδιακά, αφού περάσει από μια βαλτώδη περιοχή
που εφάπτεται στις όχθες της λίμνης ή του ποταμού. Η περιοχή αυτή, λόγω των ιδανικών
συνθηκών που συνήθως παρουσιάζονται σχετικά με τις οργανικές και ανόργανες ουσίες
(σύσταση εδάφους) και κυρίως την ύπαρξη του νερού, είναι πυκνόφυτη και σε πολλές πε-
ριοχές παραποτάμια δάση υδρόφιλων δέντρων αγκαλιάζουν με την οργιώδη βλάστησή τους
την κοίτη του ποταμού.
Η σχέση του ανθρώπου με τα υδάτινα αυτά οικοσυστήματα καθορίζεται από την ύπαρ-
ξη του νερού το οποίο είναι γλυκό κι επομένως άμεσα χρησιμοποιήσιμο για τις καλλιέρ-
γειές του, τα κοπάδια του ακόμα και για τον ίδιο.
Η υπεράντληση των υδάτων μειώνει σταδιακά τα αποθέματα και οδηγεί σε αποξήραν-
ση μεγάλες εκτάσεις από τις λίμνες ενώ και στα ποτάμια, τους θερινούς μήνες, η άρδευση
τεράστιων καλλιεργήσιμων εκτάσεων ελαχιστοποιεί τις ποσότητες νερού που φτάνει μέχρι
τις εκβολές. Η διαταραχή αυτή έχει αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα και οδηγεί σε
αλλαγή συμπεριφοράς σε χλωρίδα και πανίδα και οδηγεί σε μετανάστευση σημαντικών ει-
δών ορνιθοπανίδας και ερπετοπανίδας.
Η αποψίλωση της περιοχής και η αποξήρανση των βάλτων για τη δημιουργία γεωργι-
κών ή λιβαδικών εκτάσεων είναι μια ακόμα διαταραχή των υγροτοπικών αυτών συστημά-
των.
Το κόψιμο των δέντρων από παρόχθιες περιοχές μειώνουν την αντίσταση των φυσι-
κών ή τεχνητών αναχωμάτων τα οποία πολλές φορές καταρρέουν και προκαλούνται μεγά-
λης έκτασης πλημμύρες με ανυπολόγιστες καταστροφές και θύματα.

43
 ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΡΟΧΘΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Παραποτάμιες Περιοχές
Τα ποτάμια κοντά στις πηγές τους λόγω και της μεγάλης κλίσης του εδάφους έχουν
μεγάλη ορμή κυρίως κάτω στην κοίτη τους και γι αυτό διαβρώνουν το έδαφος σε βάθος
και δημιουργούν βαθιά φαράγγια με απότομες όχθες. Σ’ αυτή την περιοχή οι παρόχθιες
περιοχές είναι βραχώδεις και απόκρημνες. Παρουσιάζουν μεγάλο οικολογικό και αισθητι-
κό ενδιαφέρον.

Ποταμός Αώος – Κόνιτσα

Τις περιοχές αυτές οι άνθρωποι επιλέγουν να κάνουν τεχνητά φράγματα προκειμένου

να εκμεταλλευτούν την ορμή των νερών για την κίνηση υδροστροβίλων και την παραγωγή
ηλεκτρικού ρεύματος.
Οι πράξεις αυτές έχουν πολλές και βλαπτικές συνέπειες για το γύρω περιβάλλον αλ-
λά και για το ευρύτερο. Για τη γύρω περιοχή πλημμυρίζουν μεγάλες εκτάσεις και όλα τα
είδη της χλωρίδας και της πανίδας βρίσκονται κάτω από νερό.
Η συγκράτηση μεγάλων ποσοτήτων νερού στερεί από τις περιοχές που διαρρέει ο πο-
ταμός και βρίσκονται προς την πλευρά των εκβολών με όποιες αρνητικές επιπτώσεις υ-
πάρχουν για το εκεί οικοσύστημα. Ακόμα στερεί από το δέλτα των εκβολών του φερτές
ύλες που είναι χρήσιμες για την ανάπτυξη των υδρόβιων φυτών που υπάρχουν εκεί. Η λε-
κάνη απορροής στερείται από ποσότητες νερού και αυτό είναι σε βάρος του υδροφόρου
ορίζοντα και προβλήματα άρδευσης και ύδρευσης ενώ σε περιοχές κοντά στη θάλασσα
δημιουργείται και υφαλμύρωση των υπόγειων νερών.
Τέλος ο οικολογικός τουρισμός που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια σε περιοχές
αυτές με παράλληλες αθλητικές δραστηριότητες επιφέρει και όλες τις συνέπειες του πα-
ραθαλάσσιου τουρισμού όταν γίνεται ανεξέλεγκτα και χωρίς προγραμματισμό.

44
Οι εκβολές και το δέλτα του ποταμού Αλιάκμονα (Αερολέσχη Σερρών)

Οι εκβολές και το δέλτα του ποταμού Στρυμώνα (Αερολέσχη Σερρών)

45
 Παραλίμνιες περιοχές

Λίμνη Βόλβη (Αερολέσχη Σερρών)

Η λίμνη είναι ένα κλειστό υδατικό σύστημα που τροφοδοτείται από ποταμούς και χεί-
μαρρους της περιοχής. Η υπεράντληση για λόγους άρδευσης μειώνει τα νερά που τροφο-
δοτούν τη λίμνη κι έτσι σιγά σιγά μειώνεται η έκτασή της.
Πολλές φορές στις λίμνες χύνονται αποχετευτικοί αγωγοί, βιομηχανικά λύματα ή πο-
ταμοί με έντονη ρύπανση κι έτσι νεκρώνεται σιγά σιγά η λίμνη, ενώ το φαινόμενο του ευ-
τροφισμού για τη λίμνη είναι καταστροφικό γιατί δεν έχουμε τακτική ανανέωση κι επομέ-
νως σταδιακή απορρύπανση των νερών της.
Ακόμα και υπολείμματα φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων που καταλήγουν στη λίμνη εί-
ναι ικανά να επιτείνουν το ρυθμό της καταστροφής της.
Έτσι συνοπτικά τα προβλήματα της λίμνης όπως τα έχει καταγράψει το ΚΠΕ Καστο-
ριάς είναι :

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ

 ΧΩΜΑΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΡΓΑ : Περιορισμός της έκτασης λόγω μπαζώματος
 ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ της ειρηνικής ζωής των υδρόβιων πουλιών από τις ανθρώπινες
δραστηριότητες (γεωργοί - ψαράδες κτλ)
 ΕΚΧΕΡΣΩΣΕΙΣ Καταστροφή των παρόχθιων δασών και των χώρων φωλιάσματος
και ενδιαίτησης των πουλιών
 ΡΥΠΑΝΣΗ Αστική - περιαστική (λύματα) Γεωργική (λιπάσματα - φυτοφάρμακα)
 ΠΡΟΣΧΩΣΕΙΣ Αποψίλωση λεκάνης απορροής
 ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΑ Απόθεση σκουπιδιών στον παραλίμνιο δρόμο λόγω της αύξησης
του μαζικού τουρισμού
 ΥΠΕΡΑΛΙΕΥΣΗ Ανεξέλεγκτο ψάρεμα

46
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
«Είναι αναγκαίο να προφυλάξουμε καλύτερα τις ακτές μας» δήλωσε η αρμόδια για το Περιβάλλον Επί-
τροπος, Margot Wallstrom. «Η παράκτια ζώνη προστατεύει τους ανθρώπους από τις καταστροφικές δυνά-
μεις της θάλασσας, αποτελεί σημαντικό οικότοπο για τα ζώα και τα φυτά και είναι σημαντική από οικονομι-
κής απόψεως- για πολλούς ανθρώπους είναι απόλαυση να περνούν τις διακοπές τους στη θάλασσα! Η Επι-
τροπή θα εντείνει τις προσπάθειές της για να διασφαλίσει μια βιώσιμη διαχείριση των ακτών. Καλώ επίσης
τις εθνικές, τις περιφερειακές και τις τοπικές αρχές να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να σταμα-
τήσουν τη διαδικασία διάβρωσης. Μελλοντικά, τα αναπτυξιακά έργα πλησίον των ποταμών και των ακτών θα
πρέπει να υποβάλλονται σε προσεκτικότερο έλεγχο από την άποψη των επιπτώσεών τους στη διάβρωση
των ακτών. Αυτό θα απαιτήσει μια μεγαλύτερη διασυνοριακή συνεργασία στην Ευρώπη».

Η προηγούμενη Ευρωπαϊκή Επίτροπος για το Περιβάλλον έκρουσε τον κίνδυνο. Εμείς

με την εργασία μας αυτή δεν ερχόμαστε να υποκαταστήσουμε τους ειδικούς που αγωνιούν
και εξετάζουν λύσεις για το παράκτιο περιβάλλον. Θέλουμε όμως μέσα από την ανάδειξη
της σπάνιας ομορφιάς και ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας των παράκτιων περιοχών να
προσθέσουμε κι εμείς ένα λιθαράκι στην ανάγκη της προστασίας τους ενώνοντας τη φωνή
μας μαζί με όλους όσοι ανησυχούν. Για το λόγο αυτό προτείνουμε :
1. Τη λήψη όλων των απαιτούμενων μέτρων για τη μείωση της διάβρωσης των ακτών.
2. Πριν από κάθε αμμοληψία να εξετάζονται οι επιπτώσεις που έχει αυτή στη διατάραξη
της ισορροπίας στην παράκτια περιοχή έτσι ώστε να μη στερείται κρίσιμων υλικών
που αναπληρώνουν τις ποσότητες που παρασύρονται από τα κύματα.
3. Την εκπόνηση και εφαρμογή αυστηρών περιβαλλοντικών μελετών σε περιοχές που
παρουσιάζουν έντονη οικιστική δραστηριότητα έτσι ώστε να διατηρούνται αναλλοίωτα
τα φυσικά και μορφολογικά στοιχεία της περιοχής και να μη διαταράσσεται το οικοσύ-
στημα.
4. Οι αρμόδιες υπηρεσίες να είναι πιο αυστηρές όταν δίνουν άδειες για οποιαδήποτε εκ-
μετάλλευση στην περιοχή του αιγιαλού, να τονίζουν στους επαγγελματίες τις υποχρε-
ώσεις τους και φυσικά να ελέγχουν την αυστηρή τήρηση των περιβαλλοντικών όρων.
5. Να προστεθούν αυστηρότερες οικολογικές διατάξεις στο νόμο που αφορά στη χρήση
του αιγιαλού και της παραλίας.
6. Την καταγραφή των σπάνιων ειδών καθώς και των άμεσα απειλούμενων και την εφαρ-
μογή σχεδίων για τη διαφύλαξή τους.
7. Σε τουριστικά φορτισμένες περιοχές να γίνεται τακτική και λεπτομερής ενημέρωση
των επισκεπτών σχετικά με τους κανόνες συμπεριφοράς απέναντι σε ένα ευαίσθητο
περιβάλλον.
8. Την ανάγκη συμμόρφωσης όλων των κρατών με τη συμφωνία για τη μείωση εκπομπής
αέριων ρύπων για να μπορέσουμε να ελέγξουμε το φαινόμενο του θερμοκηπίου πριν
λιώσουν όλοι οι πάγοι στους πόλους και ανέβει η στάθμη της θάλασσας.
9. Την ανάγκη να στραφεί η γεωργία σε πιο φιλικούς για το περιβάλλον τρόπους παρα-
γωγής με περιορισμό στη χρήση των λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.

47
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. M.Sc Λευτέρης Μαρίνος Φαρμακοποιός : Οικολογικοί ρόλοι θαλάσσιων οργανισμών
2. Παναγιώτης Παναγιωτίδης Φυσιογνώστης-Ωκεανογράφος Διευθυντής Ερευνητών ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.:
Παράκτια Οικοσυστήματα – Ανθρωπογενείς Πιέσεις στις ακτές. Παραδείγματα από την Ελλά-
δα
3. Παναγιώτης Παναγιωτίδης Φυσιογνώστης-Ωκεανογράφος Διευθυντής Ερευνητών ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.:
Τύποι Υδατικών Οικοσυστημάτων
4. 5ο Δημτικό Σχολείο Πύργου Ηλείας : Ο κόσμος της Θάλασσας
5. Dr. Thomas Schultze - Westrum : Ανάπτυξη και προστασία της Φύσης στη Θάσο
6. ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ, Εφημερίδα Το ΒΗΜΑ, 10/04/2005 : ΦΥΚΗ, οι καλύτεροι φίλοι του
ανθρώπου
7. Δίκτυο Μεσόγειος ΣΟΣ : Το παράκτιο περιβάλλον στην Ελλάδα
8. ΜΑΝΟΛΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΚΗΣ, ΦΥΣΙΚΟΣ - ΠΕΡΙΒ/ΓΟΣ : Βιώσιμη Διαχείριση Παράκτιων Ζω-
νών
9. Χ. Κοκκώσης, Κ. Δημητρίου, Μ. Κωνσταντόγλου. Δημιουργία Γεωγραφικού Συστήματος Πλη-
ροφοριών για τις παράκτιες περιοχές της Ελλάδας.
10. ΚΠΕ Αργυρούπολης : Υποστηρικτικό Εκπαιδευτικό Υλικό από το εθνικό θεματικό δίκτυο «Η
ΘΑΛΑΣΣΑ»
11. ΚΠΕ Καστοριάς : «Λίμνες» Πηγές έμπνευσης για προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
12. Γιώργος Φαραγγιτάκης. Παράκτιες περιοχές. Περίληψη από επεξεργασία σημειώσεων Δρ. Θ.
Κουσουρή.
13. Γιάννης Κιουσόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής, Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών, ΤΕΙ Αθη-
νών: Πληθυσμιακές μεταβολές στις παράκτιες περιοχές της Ελλάδας
14. ΥΠΕΧΩΔΕ (1997), «Χωροταξία - Οικιστικά - Παραθεριστική Κατοικία», Πρόγραμμα για την
Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ελληνικών Ακτών και Νησιών, ΥΠΕΧΩΔΕ, Νοέμβριος 1997, Αθήνα.
15. ΥΠΕΧΩΔΕ, Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης στην Ελλάδα, Ιστοσελίδα ΥΠΕΧΩΔΕ:
www.minenv.gr,
16. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Περιβάλλοντος Εργαστήριο Περιβαλλοντικού Σχεδια-
σμού: Πρόγραμμα για την Βιώσιμη Ανάπτυξη Ελληνικών Ακτών και Νησιών
17. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2001), «Παράκτιες Ζώνες: Μια προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Έ-
νωση», Υπηρεσία Επίσημων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεμβούργο, 2001.
18. Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ιστοσελίδα για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης:
http://www.europa.eu.int/comm/environment/iczm/home.htm.
19. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Η διάβρωση των ακτών σημαντική απειλή για τα κράτη μέλη της Ε.Ε.»
http://europa.eu.int/hellas/5news/5.6press180504a.htm :

48
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ....................................................................................................................................... 3
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ............................................................................................... 4
ΤΥΠΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ .............................................................................................. 5
Αμμώδης......................................................................................................................................... 5
Βραχώδης....................................................................................................................................... 6
ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.............................................................................. 8
ΠΤΗΝΑ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ........................................................................................ 12
ΨΑΡΙΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ........ 14
ΟΣΤΡΑΚΑ ............................................................................................................................... 14
ΜΑΛΑΚΟΣΤΡΑΚΑ ................................................................................................................ 15
ΜΑΛΑΚΙΑ ............................................................................................................................... 16
ΨΑΡΙΑ...................................................................................................................................... 17
ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ ......................................................................................................................... 25
ΑΛΛΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ ............................................................................................................ 24
ΦΥΚΙΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑ ................................................................................. 26
Ο ΒΥΘΟΣ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ ............................................................................................................... 28
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ......................................................... 30
ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ......................................................................... 32
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ .......................................................................... 33
Διάβρωση ..................................................................................................................................... 33
Αστικοποίηση............................................................................................................................... 35
Ρύπανση ........................................................................................................................................ 40
Πλημμύρες – Άνοδος της στάθμης των νερών. ..................................................................... 42
ΠΑΡΟΧΘΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ........................................................................................................... 43
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΡΟΧΘΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ................................................. 44
Παραποτάμιες Περιοχές........................................................................................................... 44
Παραλίμνιες περιοχές ............................................................................................................... 46
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ........................................................................................... 47
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................................................. 48
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ............................................................................................................................. 49

49
 Αμμόλοφοι Καβάλας (Αερολέσχη Σερρών)

Υποθαλάσσιο Ανάγλυφο (Μουσείο Γουλανδρή)

50