ΦΥΛΑΚΑΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΚΤΑΚΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ

Ειδικότητα: Φύλακας Μουσείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Μάθημα : Αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών
Εκπαιδευτής: Κουμαράς Μιχαήλ - Ευάγγελος
Συντηρητής Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, MSc Conservation, Μεταπτυχιακό
τίτλο στις Επιστήμες της Αγωγής, την Κριτική Παιδαγωική και την Εκπαίδευση
Εκπαιδευτών

146B. Ποιά είναι τα αίτια πλημμύρας σε αρχαιολογικό χώρο και ποιες οι φάσεις της;

Το φαινόμενο της πλημμύρας δημιουργείται όταν διαταράζεται η διαδικασία

του υδρολογικού κύκλου, δηλαδή η διαδρομή που ακολουθεί το νερό μέσα
στην ατμόσφαιρα 1. Αυτό σημαίνει ότι περισσότερο νερό, απ' αυτό που είναι
δυνατόν να απομακρυνθεί, συγκεντρώνεται σε κάποια περιοχή, με
αποτέλεσμα το νερό αυτό να καλύπτει προσωρινά περιοχές που σε κανονικές
συνθήκες είναι ξηρά.

Τα βασικότερα αίτια εκδήλωσης του φαινομένου της πλημμύρας σε

αρχαιολογικούς χώρους είναι τα εξής:

1. Οι ισχυρές βροχοπτώσεις και καταιγίδες 2 που έχουν ως συνέπεια τον

ξαφνικό κατακλυσμό αρχαιολογικών χώρων από μεγάλες ποσότητες
νερού.
2. Το λιώσιμο μεγάλων στρωμάτων χιονιού ή πάγου.
3. Η άνοδος της στάθμης των νερών των ποταμών και των λιμνών και η
υπερχείλιση τους, λόγω παρατεταμένης βροχόπτωσης3.
4. Η υποχώρηση και η κατάρρευση φραγμάτων.
5. Η συσσώρευση σκουπιδιών και μπάζων στις κοίτες των ρεμάτων, των
ποταμών, στους υπόνομους και τα φρεάτια.
6. Το μπάζωμα των κοιτών των ποταμών εξαιτίας της αστικής ανάπτυξης. Οι
πιέσεις από την συνεχή πληθυσμιακή αύξηση οδήγησαν στην δημιουργία
οικισμών σε πλημμυρικές λεκάνες, θέτοντας τη ζωή και την περιουσία των
ανθρώπων σε κίνδυνο.
7. Προβληματικές εγκαταστάσεις υδροδότησης και αποχέτευσης και
γενικότερα βλάβες σε τεχνικά έργα.

1
Το νερό μετακινείται στην ατμόσφαιρα ακολουθώντας μια διαδρομή που ονομάζεται
"Υδρολογικός κύκλος‘’. Το νερό απομακρύνεται από τα σύννεφα πέφτοντας σαν βροχή, χιόνι
ή χαλάζι στο χώμα, στα ποτάμια, στους ωκεανούς και στη συνέχεια, μέσω της εξάτμισης
επιστρέφει πάλι στα σύννεφα.
2
Οι συνηθέστερες αιτίες πρόκλησης πλημμύρων στην Ελλάδα. Στις περιπτώσεις αυτές, το
νερό, κινείται γρήγορα και το ύψος του μπορεί να αυξηθεί πολύ μέσα σε λίγα λεπτά. Οι
πλημμύρες αυτές συνήθως συμβαίνουν χωρίς καμιά προειδοποίηση και γι' αυτό το λόγο είναι
πολύ επικίνδυνες.
3
Στην Ελλάδα σπάνια παρατηρούνται πλημμύρες που οφείλονται στην άνοδο της στάθμης
ενός ποταμού. Στην περίπτωση αυτή, πλημμυρίζουν οι περιοχές που βρίσκονται κατά μήκος
της κοίτης του ποταμού ή κοντά στις εκβολές του.

1
 ΦΥΛΑΚΑΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΚΤΑΚΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ

8. Η έλλειψη περίφραξης (π.χ. φράκτη)

9. Λανθασμένες κατασκευές περίφραξης που έχουν ως αποτέλεσμα τον
εγκλωβισμό των υδάτων έντονων βροχοπτώσεων.
10.Εκτροπή σε κοίτες ποταμών εξαιτίας της κατασκευής οδικών έργων κοντά
σε αυτές.
11.Η αποψίλωση των δασών από τον άνθρωπο και η καταστροφή τους από
πυρκαγιές, συνέβαλαν στην αύξηση της ροής των υδάτων.
12.Τα τσουνάμις (tsunamis), που δημιουργούνται από σεισμούς, ηφαιστειακές
εκρήξεις και παραθαλάσσιες κατολισθήσεις μπορούν να προκαλέσουν
ανεπανόρθωτες ζημίες σε αρχαιολογικούς χώρους που βρίσκονται κοντά
στην θάλασσα.

Οι φάσεις μιας πλημμύρας είναι οι εξής:

Α) Πρώτη Φάση: Είναι η φάση κατά την οποία το φαινόμενο εκδηλώνεται με

μεγάλη ένταση. Εξαιτίας της ορμητικής ροή των υδάτων -από τα ψηλότερα
στα χαμηλότερα σημεία του χώρου- συμπαρασύρονται αντικείμενα και
προκαλούνται ζημιές. Συνίσταται η μετακίνηση όλων των ατόμων σε
ψηλότερο επίπεδο. Στην φάση αυτή, ειδοποιείται η διεύθυνση του μουσείου, ο
γενικός συντονιστής δράσης, η πυροσβεστική υπηρεσία και το Ε.Κ.Α.Β.

Β) Δεύτερη Φάση: Είναι η φάση κατά την οποία ελαττώνεται η ένταση του
φαινόμενου (φάση ηρεμίας). Ο αρχαιολογικός χώρος σε πολλά σημεία του
καλύπτεται πλήρως ή μερικώς από νερά. Δίνεται προτεραιότητα στην παροχή
βοήθειας σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν πρόβλημα και μετά από εντολή
μπορεί να γίνει και προσπάθεια διάσωσης αντικειμένων, σύμφωνα με τις
λίστες προτεραιοτήτων του χώρου.

Γ) Τρίτη Φάση: Είναι το στάδιο κατά το οποίο τα νερά αρχίζουν να

υποχωρούν (χρήση αντλιών αποστράγγισης, απορρόφηση τους από το
έδαφος, διέξοδο προς το ποτάμι ή τη θάλασσα, κ.ά.) Σ’ αυτή τη φάση

γίνεται αρχικά η εκτίμηση των καταστροφών, ακολουθεί η τεκμηρίωση τους

(φωτογραφική, σχεδιαστική, καταγραφή, βιντεοσκόπηση κ.ά) και καθορίζονται
οι ενέργειες αποκατάστασης των ζημιών (πρώτα σωστικά μέτρα κ.ά.).

2
 ΦΥΛΑΚΑΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΚΤΑΚΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ

147B. Αναφέρετε συνοπτικά τα βασικά μέτρα προστασίας που πρέπει να

ληφθούν σε περίπτωση πλημμύρας σε μουσείο.

Οι πλημμύρες αποτελούν φυσικά φαινόμενα που μπορούν να εξελιχθούν σε

καταστροφικά, προκαλώντας επιπτώσεις σε ανθρώπινες ζωές, στο
περιβάλλον, σε πολιτιστικά ιδρύματα, κ.α. Οι πλημμύρες σε ένα μουσείο
μπορεί να προκύψουν είτε ως επακόλουθο βλάβης των εγκαταστάσεων
ύδρευσης του κτηρίου, από ισχυρές καταιγίδες, από την άνοδο της στάθμης
ποταμών, κ.ά.

Προκειμένου να διαφυλαχτεί ένα μουσείο, από τα αρνητικά αποτελέσματα

μιας πλημμύρας, είναι απαραίτητη η λήψη συγκεκριμένων μέτρων:

Προληπτικά μέτρα προστασίας (πριν την εκδήλωση της πλημμύρας):

1. Δημιουργία αυλακιών και αναχωμάτων περιμετρικά του μουσείου για

περαιτέρω προστασία.
2. Έλεγχοι για τυχόν διαρροές νερού και επιδιορθώσεις: α) φθορών σε
οροφές και τοίχους, β) εγκαταστάσεων υδροδότησης και αποχέτευσης
μέσα και έξω από το κτήριο, γ) της μόνωσης παραθύρων και θυρών.
3. Συχνός έλεγχος και απόφραξη, όταν κριθεί απαραίτητο των φρεατίων και
των υδρορροών.
4. Το μουσείο πρέπει να διαθέτει: α) Ανιχνευτές νερού και υγρόμετρα, β)
αντλίες αποστράγγισης υδάτων, αφυγραντήρες και γ) άλλα μέσα
απομάκρυνσης υδάτων (κουβάδες, σφουγγαρίστρες, κ.ά.)
5. Στο βαθμό που είναι εφικτό, να αποφεύγεται η αποθήκευση των συλλογών
-κυρίως ευαίσθητων αντικειμένων στην υγρασία - κοντά ή κάτω από την
πορεία υδραυλικών εγκαταστάσεων ή σε οποιαδήποτε πηγή νερού.
6. Συνίσταται η τοποθέτηση των αντικειμένων σε απόσταση 20 με 25
εκατοστά από το πάτωμα και τους τοίχους, τόσο για προστασία σε
περίπτωση πλημμύρας όσο και στην αποφυγή μεταφοράς υγρασίας στα
αντικείμενα. Τα δε αναντικατάστατα αντικείμενα πρέπει να τοποθετούνται
σε όσο το δυνατόν ασφαλέστερο μέρος.
7. Αποφυγή χρησιμοποίησης χάρτινων κιβωτίων με μεγάλη οξύτητα κυρίως
για την αποθήκευση ευαίσθητων έργων σε χαρτί και ύφασμα. Αποφυγή
χρήσης μελανιών (για καταγραφές) που διαλύονται σε νερό ή μεταλλικών,
καθώς σκουριάζουν.
8. Οι ηλεκτρονικοί πίνακες, οι διακόπτες και τα κλιματιστικά πρέπει να
βρίσκονται ψηλά για αποφυγή βραχυκυκλώματος.
9. Εάν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα, ο εξοπλισμός (κυρίως τα
αποθηκευτικά μέσα) να είναι από αλουμίνιο και όχι από ξύλο, καθώς το
τελευταίο κατακρατά υγρασία και σταδιακά αποδομείται.
10.Να αποφεύγονται οι ταπετσαρίες στους τοίχους καθώς κατακρατούν
υγρασία και οδηγούν στην ανάπτυξη μικροοργανισμών.

3
 ΦΥΛΑΚΑΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΚΤΑΚΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ

11.Να αποφεύγεται η αποθήκευση αντικειμένων στους υπόγειους χώρους,

στα κτήρια που αυτό είναι δυνατό και εφόσον ο κίνδυνος της πλημμύρας
είναι υπαρκτός.

12.Τοποθέτηση ειδικού συστήματος συναγερμού που ενεργοποιείται με την

άνοδο της στάθμης του νερού.

Βασικά μέτρα προστασίας (Κατά την εκδήλωση της πλημμύρας):

Η διατήρηση της ψυχραιμίας και η άμεση εφαρμογή του σχεδίου εκτάκτου

ανάγκης (Σ.Ε.Α.) είναι τα πρώτα βήματα αντίδρασης και σε αυτό το έκτακτο
περιστατικό. Ειδοποιείται ο διευθυντής του μουσείου, ο γενικός συντονιστής
και η πυροσβεστική και το Ε.Κ.Α.Β.

Εάν πρόκειται για μεγάλης έκτασης πλημμύρα που θέτει σε κίνδυνο

ανθρώπινες ζωές και τις συλλογές του μουσείου, σημαίνεται συναγερμός και
ακολούθως πραγματοποιείται εκκένωση του κτηρίου. Διακόπτουμε την
παροχή ηλεκτρικού ρεύματος για την αποφυγή βραχυκυκλώματος, ακόμα και
εάν έχει πραγματοποιηθεί στην περιοχή διακοπή ρεύματος . Ενδεχομένως να
είναι απαραίτητη και η διακοπή της παροχής νερού, εάν το δίκτυο έχει υποστεί
βλάβες.

Αποφεύγουμε να προσεγγίσουμε και δεν προσπαθούμε να διασχίσουμε

πλημμυρισμένες περιοχές, παρά μόνο για να βοηθήσουμε κάποιο άτομο που
κινδυνεύει άμεσα (έχει παρασυρθεί από τα νερά ή έχει εγκλωβιστεί). Ωστόσο
αυτό γίνεται με πολύ προσοχή. Για την δική μας ασφάλεια πρέπει πάντα να
είμαστε δεμένοι με σχοινί και να λειτουργούμε σε ομάδες. Αποφεύγουμε να
μπαίνουμε σε χώρους με τοξικά και εύφλεκτα υλικά (π.χ. εργαστήρια
συντήρησης). Αν υπάρχει χρόνος, δεν κινδυνεύει η σωματική μας ακεραιότητα
και δεχθούμε συγκεκριμένη εντολή, προχωράμε στην διάσωση αντικειμένων
των συλλογών με βάση τις λίστες προτεραιότητας του μουσείου. Τα
αντικείμενα απομακρύνονται από τους πλημμυρισμένους χώρους και
μεταφέρονται είτε σε ασφαλής χώρους του κτηρίου (εάν υπάρχουν), συνήθως
σε ανώτερους ορόφους, είτε συσκευάζονται και μεταφέρονται σε κάποιο άλλο
ίδρυμα.

Εάν πρόκειται για μικρής έκτασης πλημμύρα, προσπαθούμε να εντοπίσουμε

τη πηγή και τη θέση της διαρροής (εάν μπορεί να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο
γρήγορα και με ασφάλεια) και επεμβαίνουμε αφού βεβαιωθούμε ότι δεν
υπάρχον ηλεκτροφόρα καλώδια σε επαφή με λιμνάζοντα νερά (κίνδυνος
ηλεκτροπληξίας). Συνήθως αρμόδιος για αυτή την δουλεία είναι κάποιος από
τους υπαλλήλους που συγκροτούν την ομάδα αντίδρασης-αποκατάστασης και
ορίζεται από τον γενικό συντονιστή.

Ποτέ δεν διακινδυνεύουμε την ασφάλεια μας, του προσωπικού και των
επισκεπτών για την διάσωση των συλλογών.