Επιτήρηση σε ανοιχτούς υπαίθριους χώρους: πιθανοί ανθρωπογενείς

κίνδυνοι σε αρχαιολογικούς χώρους/ιδιαιτερότητες που υπαγορεύονται

από το χώρο

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΦΥΛΑΞΗΣ ΤΟΥ

Πολλοί είναι οι κίνδυνοι που εγκυμονούν στους αρχαιολογικούς χώρους και

καθιστούν δύσκολη τη φύλαξή τους. Γνωρίζοντάς τους όμως, μπορούμε αν όχι να
αποτρέψουμε τις ζημιές που μπορεί να προκαλέσουν, τουλάχιστον να τις
ελαττώσουμε. Και φυσικά, εκτός των φυσικών φαινομένων, οι ανθρωπογενείς
κίνδυνοι είναι επίσης πολλοί και συχνά ανεξέλεγκτοι. Τέτοιοι κίνδυνοι λοιπόν μπορεί
να είναι:
 Ο εμπρησμός, ο ηθελημένος αλλά και από αμέλεια (ρίψη τσιγάρου, καύση
ξερόχορτων χωρίς έλεγχο κτλ.)
 Οι βανδαλισμοί από επιτήδειους, χρησιμοποιώντας αντικείμενα, όπως
λοστούς, σπρέι κ.α. με σκοπό να φθείρουν ή και να καταστρέψουν ακόμη
χώρους αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και υπαίθρια μνημεία.
 Η ρίψη απορριμμάτων που μπορεί να προκαλέσει μόλυνση του περιβάλλοντος
χώρου αλλά και φθορές.
 Ενέργειες σε μνημεία που μπορεί να ασκηθούν με λάθος χειρισμούς και
γενικότερα φθορές που προκαλούνται από εργασίες η εκδηλώσεις που
πραγματοποιούνται χωρίς να έχουν παρθεί και τηρηθεί τα ανάλογα μέτρα
προστασίας.
 Οι λαθρανασκαφές και οι κλοπές, που πληθαίνουν και ειδικά σε
απομακρυσμένους, εγκαταλειμμένους και αφύλακτους χώρους.
 Οι εγκληματικές ενέργειες, όπως βομβιστικές επιθέσεις, με αποτέλεσμα την
καταστροφή ή και τον αφανισμό μνημείων.
 Και τέλος, η αλλοίωση του χώρου γενικότερα, η οποία μπορεί να προκύψει
από άνομες ενέργειες, όπως η παράνομη δόμηση με παραβίαση
οριοθετήσεων, περιφράξεων και ζωνών προστασίας, η εξόρυξη μετάλλων, η
γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία με χρήση μηχανημάτων.

1
Επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών στους αρχαιολογικούς
χώρους

Οι επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών είναι πολύ σοβαρές και

προκαλούν σημαντικές καταστροφές στους αρχαιολογικούς χώρους.
Οι πιο σημαντικές επιπτώσεις είναι:

Πυρκαγιά:

 Ολική ή μερική φθορά των δομών και των αντικειμένων που βρίσκονται εντός
του αρχαιολογικού χώρου και του τοπίου από την καύση

 Αλλοίωση των αυθεντικών χαρακτηριστικών των δομών και των

αντικειμένων από τον καπνό και τη θερμότητα

 Καταστροφή και αλλοίωση των στοιχείων του φυσικού τοπίου και των
χαρακτηριστικών του γνωρισμάτων

 Αύξηση του κινδύνου δευτερογενών ζημιών όπως πλημμύρες και

κατολισθήσεις λάσπης

Πλημμύρα:

 Κατάρρευση ή μετακίνηση ενός μνημειακού κτίσματος που οφείλεται στην

δύναμη της ροής του νερού

 Αποκόλληση συνεκτικών δομικών στοιχείων όπως κίονες

 Φθορά των δομών ενός μνημειακού κτίσματος από το νερό και την υγρασία

 Απώλεια ή καταστροφή των στοιχείων του φυσικού τοπίου και των

χαρακτηριστικών του γνωρισμάτων

 Αλλοίωση της λειτουργίας του τοπίου

 Εναπόθεση συντριμμιών

2
Σεισμοί:

 Κατάρρευση των μνημειακών οικοδομημάτων που βρίσκονται εντός του

αρχαιολογικού χώρου εξαιτίας της ταλάντωσης στην οποία τίθενται από το
σεισμικό κύμα

 Πρόκληση ρωγμών που οδηγεί σε μερική ή ολική κατάρρευση

 Ζημιές στα φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου

 Απώλεια φυσικού περιβάλλοντος

 Αύξηση του κινδύνου δευτερογενών καταστροφών όπως

πυρκαγιές και πλημμύρες

Κατολισθήσεις:

 Καταστροφή και αλλοίωση των στοιχείων του φυσικού τοπίου και των
χαρακτηριστικών του γνωρισμάτων

Η δυσκολία επομένως της φύλαξης των αρχαιολογικών χώρων έγκειται κατά μεγάλο
βαθμό στην έλλειψη σεβασμού προς τις αρχαιότητες. Παρόλα αυτά το προσωπικό
που είναι υπεύθυνο για την προστασία τέτοιων χώρων, οφείλει να είναι εκπαιδευμένο
ώστε να αντιμετωπίζει τέτοιου είδους αντιξοότητες κατά την εργασία του. Και αυτό
κυρίως, διότι η φύλαξη ενός εξωτερικού χώρου δεν απαιτεί την ίδια ακριβώς
αντιμετώπιση, όπως αυτή του κλειστού χώρου ενός μουσείου. Διαφοροποιείται
κυρίως λόγω της δυσκολίας αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών και κατά κύριο
λόγο των φυσικών φαινομένων, αφού εύκολα μπορούν να γίνουν ανεξέλεγκτα σε
έναν εκτεθειμένο χώρο στη φύση. Για τον ίδιο λόγο, δύσκολος είναι και ο έλεγχος της
πιθανής εισβολής κάποιου ζώου στο χώρου, αφού βρίσκεται στο φυσικό του
περιβάλλον και δε γνωρίζει από κανόνες και περιορισμούς. Ενώ, από την άλλη
πλευρά, πρόβλημα μπορεί να αποτελέσει και η άτακτη φυγή των επισκεπτών σε
περίπτωση κάποιου επικίνδυνου γεγονότος, με αποτέλεσμα να μην είναι εφικτό να
προστατευτούν από οδηγίες των υπεύθυνων του χώρου και να δημιουργηθεί πανικός.
Και τέλος, στις περιοχές που είναι απομακρυσμένες από κατοικημένες περιοχές, είναι
πολύ πιθανό να υπάρχει περιορισμένο δίκτυο ηλεκτρικού ρεύματος, πράγμα που

3
συνεπάγεται την έλλειψη φωτός, συστημάτων παρακολούθησης κτλ. Όπως και η
περιορισμένη κάλυψη τηλεφωνικού δικτύου μπορεί να μην επιτρέπει σε κάποιες
περιπτώσεις την άμεση επικοινωνία με φορείς για άμεση επέμβαση.

Οι οργανωμένοι αρχαιολογικοί χώροι είναι πιθανό να αποτελέσουν στόχο

εγκληματικής ενέργειας λόγω των φυλασσόμενων σε αυτούς αρχαίων έργων:

 Κακή μεταχείριση κατά την τουριστική εκμετάλλευση του μνημείου,

 καταστροφή κάποιων αρχαιοτήτων από τα βήματα των επισκεπτών,
 γκράφιτι,
 ρύπανση του χώρου,
 παράνομες δραστηριότητες (λαθρανασκαφή, αρχαιοκαπηλία),
 βανδαλισμοί λόγω θρησκευτικού φανατισμού,
 λιθολόγηση μνημείων (η απογύμνωσή του από τα αρχιτεκτονικά του μέλη και
τα υλικά δομής του),
 πολεμικές επιχειρήσεις, κατ’ επέκταση εκρήξεις, βομβαρδισμούς, πυρκαγιές
(θερμική θραύση),
 μετατροπές για άλλες χρήσεις με καταστροφή τμημάτων των αρχαίων
κτηρίων, κακοτεχνίες και αμελείς μεταγενέστερες επισκευές.

Σύνταξη αναφορών συμβάντων: περιεχόμενο και τρόπος γραφής

Το φ.π. υποχρεούται, πέραν της προφορικής ενημέρωσης των προϊσταμένων του, να

αναφέρει εγγράφως κάθε περιστατικό που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της εργασίας
του, ανεξάρτητα αν θεωρήθηκε μικρής σημασίας, έληξε χωρίς επιπτώσεις και δεν
υπήρξε πρόθεση για βλάβη του μουσείου (π.χ. αμέλεια επισκέπτη).
Το περιστατικό πρέπει να αναφέρεται αμέσως στον προϊστάμενο του φ.π. και να
έρχεται ταχύτατα σε γνώση της Διεύθυνσης, η οποία έχει την ευθύνη για τη
διαχείριση και την προώθηση στις συναρμόδιες Υπηρεσίες και φορείς, καθώς και για
την ενημέρωση των προϊσταμένων Υπηρεσιών.
Η καταγραφή πρέπει να γίνεται το συντομότερο δυνατόν ή το αργότερο αμέσως μετά
το πέρας της βάρδιας και πριν την αποχώρηση από την Υπηρεσία. Πρέπει να είναι
σύντομη, σαφής και ακριβής και να αποφεύγεται η έκφραση προσωπικής γνώμης
χωρίς αποδείξεις.

4
Να απαντώνται με συνέπεια και απλή γλώσσα τα εξής ερωτήματα:
Τι συνέβη;
Πότε συνέβη; (ημέρα/ημερομηνία/ώρα με βάση το 24ωρο)
Πού συνέβη; (τόπος, σημείο)
Ποιοι εμπλέκονται;
Ποια ήταν η αιτία;
Πώς λάβατε γνώση;
Ποιες ήταν οι συνέπειες; (τραυματισμοί, απώλειες αντικειμένων, ζημιές, κ.λπ.)
Τι ενέργειες έγιναν;

Τήρηση σημειωματάριου

Για να είναι πρακτικό και χρήσιμο, πρέπει να τηρούνται τα παρακάτω:

 Να αναγράφεται η ημερομηνία έκδοσης και το όνομα του κατόχου πίσω από το

εξώφυλλο πριν από την πρώτη χρήση.
 Οι σημειώσεις να καταχωρούνται με χρονολογική σειρά.
 Να γίνεται μια καταχώρηση ανά ημέρα εργασίας με σημείωση την ώρα άφιξης
και την ώρα αποχώρησης, ακόμα κι όταν δεν έχει συμβεί τίποτα απολύτως.
 Οι σημειώσεις να καταγράφοντα μόλις λάβει χώρα το συμβάν ή αμέσως μετά.
 Να μη σβήνεται τίποτα κι αν χρειαστούν τροποποιήσεις, να διαγράφεται το
κείμενο και όχι να σβήνεται.
 Να μη σκίζεται καμιά σελίδα.
 Να αποφεύγονται τα κενά διαστήματα.
 Να μην υπάρχει κείμενο ανάμεσα στις γραμμές.
 Να αριθμούνται οι σελίδες.
 Να είναι στη διάθεση των προϊσταμένων σε κάθε ζήτηση.